PHÍATÂYKHÔNGCÓGÌLẠTácgiả:ErichMariaRemarqueNgườidịch:LưuMinhSơnThểloại:TiểuthuyếtĐềtài:Chiếntranh

***

Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com

Mụclục

Giớithiệu

Chương1

Chương2

Chương3

Chương4

Chương5

Chương6

Chương7

Chương8

Chương9

Chương10

Chương11

Chương12

Đôilờivềtácgiả

Giớithiệu

“PhíaTâykhôngcógìlạ”(tiếngĐức:ImWestennichtsNeues)củanhàvănĐứcErichMariaRemarquelàcuốntiểuthuyết được xếp vào số những tác phẩm văn học Đức ănkháchnhấtthếgiới,vớilượngpháthànhđãlêntới20triệucuốn, inbằng50 thứ tiếng.Thậmchínóđượccoi là “cuốntiểu thuyếtphảnchiếncủa thếkỷ20”.Nhânvậtchínhcủacuốntiểuthuyết,anhlínhtrẻPaulBäumer,saunhữngngàythángkinhhoàngtrênchiếntrườngcuốicùngđãngãxuốngvàđoạnkếtcủacuốnsáchlà:“Anhtachếtthángmười,năm1918, trongmột ngày khắp cảmặt trận yên tĩnh, đến nỗibản báo cáo quân đội chỉ ghi vắn tắtmột dòng: Phía Tâykhôngcógìlạđểthôngbáo”.Vớicáikếtđó,tácphẩmcủaRemarqueđãnóiđượchết

sựvônghĩacủachiếntranh.ÔngviếttácphẩmnàydựatrêntrảinghiệmcủachínhmìnhcũngnhưcủacácđồngđộikhihọphảirachiếntrậntrongThếchiếnI.TácphẩmlấybốicảnhcủamặttrậnphíaTây(Thếchiến

thứnhất)trongchiếntranhthếgiới lầnthứnhất.Nhânvậtchínhvàcũnglàngườitườngthuậtcâuchuyệntheongôithứnhất là Paul Bäumer, một người lính Đức 19 tuổi. Anh vànhữngngườibạnhọccùng lớpcủamìnhđãbị thuyếtphụcbởingườithầydạyhọcKantorekgianhậpquânđộiđếquốcĐứcđểthamgiachiếntranh.HọđượcđưaramặttrậnphíaTây,nơiđangdiễnranhữngtrậnđánhácliệtgiữaliênquânAnh-PhápvàĐức.Tácphẩmđãmiêutảmộtcáchchânthậtcuộcsốngchiếnđấugiankhổvàtànkhốccủanhữngngườilínhnày trongnhữngchiếnhàocủa thếchiến thứnhấtkhiphảithườngxuyênđốimặtvớinhữngtrậnpháokíchcườngđộcao,hơiđộcvàcảxetăngcủađốiphương.NhiềungườibạncủaPaullầnlượtngãxuốngcònbảnthânanhthìngàycàng tỏ ra chán ghét chiến tranh vì những nỗi kinh hoàngmànómanglạicũngnhưchiếntranhđãcướpđituổitrẻvànhữngngườiđồngđộicủaanh.KếtthúctácphẩmlàcáichếtcủaPaulBäumervàomột

ngàytháng10năm1918,mộtngàymàcácbáocáoquânsựtừmặt trậnphíaTâychỉ chứagọnmột câu “Mặt trậnphía

Tâyvẫnyên tĩnh” vànóđãđược lấy làm tựađề cho cuốntiểu thuyết. Tác phẩm kết thúc bằng gươngmặt yên bìnhcủaBäumerkhichếtvàcóvẻnhưanhsungsướngvìsựkếtthúcđãđến.

Cuốnsáchnàykhôngphảilàmộtbảncáotrạng,cũngkhôngphảilàmộtbảnphátbiểuchínhkiến.Nóchỉthửnóivềmộtthếhệbịchiếntranhhủyhoại.Ngaycảkhithếhệấyđãthoátkhỏinhữngviênđạnđạibác.

Chương1

Chúngtôihiệnởcáchmặttrậnchíncâysố.Ngườitavừathayphiênchúngtôingàyhômqua.Bâygiờbụngđứanàocũngđầyămắpnhữngđậutrắng

vớithịtbò,thậtlànonêthỏathích.Mỗiđứalạicònlấyđầyđượcmộtcàmènđểdànhchobữatối;ngoàiralạicònkhẩuphần kép xúc xích và bánhmì nữa, kể cũng xôm trò đấychứ!Đãlâulắmmớiđượcmộtchầunhưvậy;gãnấubếpvớicáiđầucàchuađỏhonhỏn,thânchinhmangthứcănlạichochúngtôi.

Người nào đi qua, hắn cũng giơ cáimuôi[1] ra hiệu và

múcchomộtmôithứcănđầyphè.Hắnthấtvọngquákhôngbiết làm cách nào để trút hết cái “khẩu đại bác đậu hầm”nàyđi.HaithằngJađơnvàMuynlơvớđâuđượcmấycáichậuthau,thếlàchúngnóhứngđầyđếnmiệng,làmcủadựtrữ.Jađơnlàmthếlàdocáibệnhănthùngbấtchithìnhcủanó,cònMuynlơthìvìcáitínhphòngxa.ChẳngaibiếtJađơntọngtấtcảcáicủaấyvàođâuchohết:ngườinóxưanayvẫnđétnhưconcámắm.Nhưngkhoáinhấtlàcócảkhẩuphầnképvềmónthuốc

hút.Mỗingườimườiđiếuxìgà,haichụcdiếuthuốclávàhaicuộn thuốcnhai: thật làhợp tìnhhợp lý! Tôi đánhđổi chỗthuốcnhai lấychỗthuốclácủaCatdinxki,thế làtôicóbốnchụcđiếu.Đủdùngchocảngày.Nóicủađángtội,tấtcảnhữngmóncấpphátnàykhông

phảichủýdànhchobọntôidâu.NgườiPhổcóbaogiờrộngrãiđếnthế.Chẳngqualàdomộtsựnhầmlẫn.Cách đâymười lăm ngày, chúng tôi ra tiền tuyến thay

phiênđơnvịbạn.Khuvựcchúngtôitươngđốiyêntĩnh,dođóviênquảnlýđơnvịcữviệclĩnhđủsốlươngthựcthườnglệchocảmộttrămnămmươingườicủađạiđội,đểdùngkhitrở về. Thế nhưng lại đùng cái ngày cuối cùng, khu vựcchúngtôibịmộttrậntẩmquấtratrò;pháobinhhạngnặngcủaquânAnhdọtliênhồikỳtrậnxuốngvịtríchúngtôi,gâynhiềuthiệthạiđếnnỗikhitrởvềchỉcòntámchụcmống.Chúngtôirútvềbanđêm,thuxếpngaychỗngảlưngđể

có thể dành một giấc hẳn hoi vì Catdinxki nói đúng, nếungười tangủđượcnhiềuhơn thì chiến tranhcũngchảđếnnỗigaygoquá.Giấcngủởtiềntuyếncógìđángkể,vàmỗiphiênmườilămngàythậtlàlâuquá.Khinhữngđứađầu tiên trongbọn tôibước rangoài lán

trúquânthìtrờiđãtrưa.Nửagiờsau,mỗiđứađãcầmmộtcáicàmènvàtậphọptrước“cônàngđậuhầm”đangtoảramùi thơmngậybéobổ.Đứngtrêncùng,dĩnhiên lànhữngchàngháuđói;anhchàngAnbeCốp loắtchoắt, chàngnàycó nhiều ý kiến rành rọt nhất bọn tôi: cho nên đã đượcphongchứcbinhnhất;Muynlơ, sốnăm,cònmang theokèkènhữngcuốnsáchgiáokhoa,vàluônnghĩđếnmộtkỳthivớt(ngaygiữatrậnoanhtạcnócũngvẫnnghiềnnhữngđịnhlývậtlý).Lia,nuôibộrâurậmrì,rấtmêbọngáinhàthổcủasĩquan;nócamđoanrằngbọngáinhàthổấy,theolệnhcủabộchỉhuy,đềuphảimặcáolótmìnhbằnglụa,vàkhitiếpkháchtừcấpđạiúytrởlên,đềuphảiđitắmtrước.Ngườithứtư là tôi, PônBaomơ.Cảbốnđứa cùngmười chín tuổi cảbốnđứacùnghọcmộtlớprồicùngralính.Đứngliềnsaumấyđứachúngtôi,làtụibạnthân.Jađơn,

thợkhóagầygò,trạctuổibọntôi,làtayđớpkhỏenhấtđạiđội. Nó ngồi xuống ăn, lép kẹp như que diêm, nhưng khiđứngdậythìxệranhưconrệpchửa.HaiVethutcũngmườichíntuổi,thợthanbùn,cóthểnắmdễdàngtronglòngbàntaymộtcáibánh línhvàhỏimọingười:“Cáccậuthửđoánxemtớcầmcáigìđây?”.Đêtơrinh,nôngdân,chỉnghĩđếnmảnhruộngvàcôvợ;vàcuốicùng,StanitlatCatdinxkicáiđầu của nhóm chúng tôi, con người khắc khổ, lắm mưunhiều kế, trạc bốnmươi tuổi, có bộmặt xámxịt, cặpmắtxanh,đôivaixuôithõngvàcócáitàiđánhhơikỳdiệu,thấyngay những chỗ nguy hiểm cũng như những chỗ có chénngon,nhữngchỗrúctốt.Tiểu đội chúng tôi làm thành cái đầu con rắnuốn khúc

trước“khẩuđạibácđậuhầm”.Chúngtôisốtruột,vìgãđầubếpcònđứngìrađấy,cứngớngườirachờđợi.Cuốicùng,Catdinxkiquáttovàomặthắn:“Này,Hăngri,

mởthùngsúpcủamàyrachứ,đậunhừrồicòngìnữa!”.Gãkialắcđầunhưngáingủ:-Phảichờđủmặtmọingườiđã.

Jađơncườikhẩy:“Bọntôiđếnđủrồi”.Gãcaibếpchưabiếttígìvềchuyệnxảyra.-Phải,cáccậuthìchẳngmonggìhơn.Thếnhữngthằng

khácđâucảrồi?-Khôngphảicáimàmàychohọchénhômnayđâunhé,

ởquânyvàhốchungấy.Gãđầubếp tưởng chừngbịmột chùy choángóckhi vỡ

nhẽ.Hắnlảođảo:-Thếmàtôilạinấuchonhữngmộttrămnămmươingười!Cốptuônrachohắnmộttràng:- Thế thì chúng tớ được chénmột bữa ra trò chứ sao!

Thôi,bắtđầuđi!Nhưngđộtnhiên,trongđầuJađơnchợtlóeramột ý nghĩ. Cáimặt chuột nhọn hoắt của nó sáng hẳnlên:cặpmắtnheolạiđầyvẻláucá,đôimárungrung,vànócốláchđếnthậtgần:-Này,ôngbạn,thếđằngấycũnglĩnhcảphầnbánhcho

mộttrămnămmươingườiđấychứ?Gãkia,chưahếtchoángváng,óccònđểtậnđâuđâugậtđầu.Jađơntúmlấyáogã.-Cảxúcxíchcũngthếchứ?Cáiđầucàchualạigật.-Cảthuốclánữachứ?-Phải,đủ.Jađơnnhìnchungquanh,vẻhớnhở.-Mẹkiếp!Thậtlàdịpmayhiếmcóđây!Thếlàcủachúng

mìnhráocả!Mỗiđứasẽlĩnh...xemnào...Đúngrồi,đúnglàkhẩuphầnkép.Nhưnggãcàchuađãchợttỉnhvàtuyênbố:-Không,khôngổnđâu.Thếlàcảbọnchúngtôinữa,cũngtỉnhngườira,xônhau

lênphíatrước.-Saolạikhôngổn,hởôngmãnh?-Catdinxkihỏi.-Củaphátchomộttrămnămmươingười,khôngthểchia

chotámchụcngườiđược.-Chúngtaosẽchomàybiết.-Muynlơgầmlên.- Thức ăn thì còn được, chứ khẩu phần, tôi chỉ có thể

phátchocácanhtámchụckhẩuphầnthôi.-Gãcàchuacứnằngnặcnhưthế.Catdinxkicáulên:

-Màymuốnđượckhiêngvềhậuphươngđấyphỏng?Cáikhoảnấykhôngphải làcho támmươingườimà làchođạiđộihai.Hiểuchưa?Đưađâychochúngtao.Đạiđộihaichínhlàchúngtaođây.Chúngtôiquâychặtlấythằngchaấy.Khôngaichịuđược

hắn. Chính vì hắnmà nhiều phen, ở chiến hào, chúng tôiphảilĩnhthứcănquámuộnvànguộitanhcả,vìmỗikhiđạibácchỉmớibắnsơsơmộttí,làhắnđãkhôngdámđemnồicháo lên, thành thử bọn tôi, những lúc đi lùng ăn, phải đinhiềuđườngđấthơncácđạiđộikhác.Buncơ,ởđạiđộimộtchẳng hạn, thật làmột tay cừ. Tuy béo như con cun cút,nhưngkhicầnthiết,anhtavẫnthânhànhlêthứcănlêntậntuyếnthứnhất.Chúngtôiđangbựcbội,vàthếnàocũngxảyrachoảngnhau,nếuviênchỉhuyđạidộikhôngđếngiữalúcấy.Ôngtahỏiđầuđuôitạisaototiếng,rồichỉbiếtnói:-Đúngđấy!Hômquachúngmìnhbịthiệthạinặng.-Rồi

ôngtanhìnvàocáithùngnấuthứcăn:Mónđậunàyăntốtđấy...Gãcàchuagậtđầuđồngý.-Hầmvớimỡvàthịtcơmà.Trungúynhìnbọnchúngtôi.Ôngtahiểuchúngtôiđang

nghĩgì.Ôngtacũngbiếtnhiềuchuyệnkhácnữa,vìôngtađãlớnlêngiữabọnchúngtôi.Lúctôiđếnđạiđội,ôngtachỉmớiđóngloncai.Ôngtalạimởnắpthùngmộtlầnnữavàhíthít.Khibướcđi,ôngtabảo:

-Nhớmangchomìnhmộtnửa livre[2]vớinhé.Vànhớ

phânpháttấtcảkhẩuphầnnhé,chẳnghềgìđâu.Gãcàchuamặtthộnra,cònJađơnthìnhảynhótchung

quanhhắn.-Đằngấycóthiệtgìđâukiachứ?Cứlàmnhưbaonhiêu

thứcănlàcủariêngcủanókhôngbằng!Này,bắtđầuđi,lãolính“hậuphương”vàđừngcóđếmnhầmđấynhé!-Thôi,xéongayđi!-Gãcàchuahétlên.Hắnhoangmangquáđỗi.Hắnkhông thểnghĩđếnmột

chuyệnnhưthế.Hắnkhôngcònhiểusựđờirasaonữa.Vàcũngđểtỏrabâygiờtaphớttuốt,hắnlạitựđộngphátchomỗingườihailạngmậtongnhântạonữakiachứ.Hômnay thật làmộtngàyhảhê. Lại có cả chuyến thư

nữa.Hầunhưaicũngnhậnđượcthưvàbáo.Giờđâychúngtôiđiphấtphơvềphíacánhđồngcỏsaulántrúquân.Cốpcắpởtaymộtcáinắphộpmỡcừu.Phía tay phải, ven đồng cỏ, người ta đã xây những

chuồngxí côngcộng to lớn,cảmộtngôinhàchắcchắncómái miết hẳn hoi. Nhưng chỗ ấy chỉ để cho bọn lính mớichưa biết xoay sở gì thôi. Bọn chúng tôimuốnmột cái gìkhoáihơnkia.Vì thế,cónhữngcái trứngcánhânnhonhỏrải rác khắp nơi và đều dùng vào một việc giống nhau.Nhữngcáithùngnàyvuông,sạchsẽ,toànbằnggỗ,kínmít,có một chỗ ngồi thuận tiện, thật không thể chê vào đâuđược.Bêncạnhlạicócảquaixáchnữa,thànhranócóthểbê

đibêlạiđượcdễdàng.Bọnchúng tôiđặtbacái thùngchâuvàonhau, rồingồi

lên, chễmchệ, ít racũngphảihai tiếngđồnghồchúng tôimớiđứngdậy.Tôi cònnhớ,đầu tiên, lúc còn là tânbinh,ởdoanh trại

bọnchúngtôirấtngượngngậpvìcáichuồngxícôngcộng.Chỉcómộtcáicửaravàomàhaichụcđứangồi,đứanọchenđứakia,ynhưtrongtầuhỏa.Đưamắtmộtlượtlàngườitacóthểkiểmđiểmđượctấtcả:chẳngquacáithằnglínhbaogiờchảphảichịusựkiểmsoátthườngxuyên.Từdạoấychúngtôiđãhọctậpvượtđượckhốiđiềucòn

hơncáingượngnghịuvớvẩnkianữa.Với thờigian,chúngtôigặpthêmnhiềuviệcngượngnghịukhác.Ngồi ở đây, ngoài trời, quả thực là kỳ quái. Tôi không

hiểu sao lúc trước, chúng tôi lại cứ rụt rènhắmmắt trướcnhữngviệcnày,vìnócũngtựnhiênnhưănnhưuốngthôi.Vàcólẽcũngchảcầnnóiđếnởđây,nếunhưcáiđókhôngđóngmộtvaitròquantrọngvànếuquảnhiênnókhôngphảilàmột chuyệnmới lạđối vớibọnchúng tôi, vìđối vớibọnlínhcựutrào,cáiđóđãtrởthànhsựbìnhthườngtừđờinàorồi.Dạdàyvàtiêuhóalàvấnđềthiếtthânđốivớingườilính

hơnlàđốivớibấtcứngườinàokhác.Ngườilínhởnơiđâyrađến ba phần tư số từ ngữ thường dùng; và việc biểu hiệnniềm vui sướng cao độ nhất hoặc nỗi bực tức điên cuồngnhấtđềutìmđượctrongcáitừvựngkianhữnggìmãnhliệt

nhất.Thậtkhôngcòndùngcáchnàokhácđểnóigọnvàrõhơnthế.Giađìnhchúngtôivàcácgiáosưcủachúngtôihẳnsẽrấtngạcnhiênkhichúngtôitrởvềnhà,nhưngởđâynólạilàtiếngnóiphổbiến.Đốivớichúngtôi,cácviệcđótrởthànhhồnnhiênvôtội

vạvìbắtbuộcphảilàmmộtcáchcôngkhai.Hơnnữa,đốivớichúngtôi,cáiviệcđóbìnhthườngđến

nỗichúngtôithấykhoankhoáiynhưlúcđượcđánhmỹmãnmộtvánbài:chẳnghạn,ởmộtchỗkhôngphải lođạibác.Khôngphảingẫunhiênmàngườitađặtracáidanhtừbáocáo“xịa”đểchỉcácloạichuyệnnhảmnhí.Nhữngnơiấy,đốivới con nhà binh thật đúng là chỗ ngồi tán phía và cũngtươngtựnhưbànăncủakháchquen”.Lúcnàychúngtôicảmthấythúvịhơnlàngồitrongbất

cứcáinhàxínàocóđồsứtrắngmuốt, lịchsự;ởđóchỉcóthểsạchsẽhơn,nhưngởđâythìlạithoảimáidễchịu.Thậtlànhữnggiờphútvô tư tuyệtvời.Trênđầuchúng tôi, trờixanh biếc. Phía chân trời, lủng lẳng những quả khinh khícầu,màuvàng, cónhững tiamặt trời lấp lánhxuyênqua,cùngnhữngđámmâynhonhỏmàutrắngcủanhữngviênđáricaoxạ.Thỉnhthoảng,khiđuổi theomộttênphicông,chúng lại

tỏara thànhmộtchùmcaongất.Tiếnggầmthétùtaicủamặttrậnvọngđếnchúngtôinhưmộtcơnbãorấtxa.Nóđãbị tiếng vù vù của đám ong bù vẽ bay ngang qua lấn át.Cánhđồngcỏđầyhoatrảirakhắpchungquanhchúngtôi.Những ngọn cỏ non đu đưa mềmmại, những cánh bướmtrắng lượn lại gầnnhau; chúng bay là là trong làn gió ấmnóng,dịudàngcủamùahạđếnđộchínmuồi;cònchúngtôi,chúngtôiđọcthư,xembáo,hútthuốc,chúngtôibỏmũcalô,đặtxuốngđấtbêncạnhchỗngồi; làngiónhẹđùa trênmáitóc,đùacảvớinhữnglờinóivàýnghĩcủachúngtôi.Bacáithùngchúngtôingồiđặtgiữanhữngđámhoamào

gàđỏrực...Chúngtôiđặtcáinắpthùngmỡtrênđầugối.Thế làcó

cáimặtbàntấtđểchơibàiSoát rồi.Cốpđãmangtheocỗbài. Thỉnh thoảng lại chen vào một ván bài ram. Tưởngchừngmấyđứacóthểcứngồiđếnmuônthuởởđây.Tiếngđànphongcầmtừlánrútquânvẳngđến.

Thỉnhthoảngchúngtôiđặtbàixuốngnhìnnhau;mộtđứatrongbọn lên tiếng: “Nàycáccậu, cáccậu...”hoặc: “Khéohỏngbétcảđấy...”.Rồichúngtôilặngđimộtlúc.Tronglòngchúngtôicóthôngcảmxúcthầmkínvàmãnhliệt.Đứanàocũngnhậnthấy thế,chonênchẳngcầnphảinhiều lời.Rấtcó thể là ngày mai chúng tôi chẳng còn được ngồi trênnhữngthùngxianàynữa;màthờithếcũngchẳngkhókhăngì lắm đâu. Cho nên, đối với chúng tôi, cái gì cũng quantrọngvàmớilạ:nhữngbônghoamàogàđỏchóicũngnhưbữaănngon,nhữngđiếuthuốclácũngnhưngọngióhè.Cốphỏi:-ĐãcậunàogặplạiKemơrichchưa?-NóđangởXanhtjôdép,-tôinói.Muynlơbảonóbịmộtphátxuyênquađùi,chỗgầnhông,

âucũng làmộtdịptốtđểđượcvềquêmộtchuyến.Chúngtôiđịnhchiềunayđếnthămnó.Cốprútmộtláthưtrongtúira.-TớxinchuyểnlờichàocủaCăngtôrecđếncáccậu.Chúngtôicười.Muynlơquăngđiếuthuốclávànói:-Cáilãoấy,tớmuốnnóởđâycơ.Căngtôrec là giáo sư của bọn tôi: một con người loắt

choắt nghiêmnghị, với bộ áo xámcóđuôi tômvà cái đầuchuột chù. Thân hình lão cũng gần giống thầy caiHimmenxtôt - “sự khủng khiếp của trại lính tập”. Kể cũngbuồn cười. Mọi thứ tai vạ trên đời thường là do các hạngngườithânhìnhloắtchoắtgâyra:chúngnócươngquyếtvàquáquắthơnnhữngngườithânhìnhcaolớnrấtnhiều.Baogiờtôicũngcốtránhnhữngtrungđộicónhữngtaychỉhuy“tầmvócbénhỏ,”nhữngtaynàythườnglànhữngbọnđộcácđángnguyềnrủa.Trong những giờ tập thể dục, lão Căngtôrec thuyết cho

chúngtôihàngtràngkỳchođếnlúctấtcảlớphọcphảisắphàngtheo lãotađếnsởmộbinhđểxinnhậpngũ.Tôinhưvẫnnhìnthấylãoởtrướcmặt,vớiđôikínhnẩylửa,cònlãothìnhìnbọntôivànóivớimộtgiọngxúcđộng.Nhưnglúcấybọntôichưanghĩgìđếnchuyệnđócả.Tuynhiên,cómộtđứatrongbọndodựvàkhôngmuốn

đi,ấylàJôdepBem,cáithằngtolớn,tínhtìnhvuinhộn.Nhưngrồi saunócũngbị thuyếtphục.Vả lại cũngphải

nhậnthấyrằngkhôngcònconđườngnàokhác.Cólẽnhữngđứa khác cũng nghĩ giống hệt như Bem; nhưng lẩn trốnkhôngphải làchuyệndễ,vì thờiấy,cảbốanh lẫnmẹanhđềucóthểvăngngayvàogiữamặtanhcáitiếng“hènnhát”.Lúcbấygiờtấtcảnhữngconngườiấychưaaitưởngtượngđượcnhữnggì sẽ xảy ra saunày.Nói chođúng thì nhữngngười hiểu biết hơn cả lại là những người bình thường vànghèokhổ;ngaytừđầuhọđãcoichiếntranhlàmộttaihọa,trong khi bọn giàu có lại vui sướng ramặt, dù rằng chínhbọnnàyrồicũngsẽcóthềnhậnthấyngaynhữnghậuquảcủa chiến tranh.Catdinxki đổ tội cho nềngiáo dục đã làmchochúngtôimêmuộiđi,vàcáigìCátđãnóilàđềucósuynghĩchínchắn.Kểcũnglạ,chínhBemlạilàmộttrongnhữngngườiđầu

tiêngụcngã.Trongmộtđợttấncông:nóbịmộtphátsúngvàomắt,bọntôicholànóđãchếtnênđểlạitrậnđịa.Khôngthểvácnóđiđược,vìbắtbuộcphảirútluigấp.Buổichiều:độtnhiênchúngtôinghethấytiếngnógọivàthấynóđangcố bò phía trước chiến hào. Thì ra nó chỉ bị ngất đi thôi.Nhưnglúcnàynóchẳngnhìnthấygìnữa,nóđauđếnphátcuồnglên,chẳngchịuẩnnấpgìcả,nêntrướckhicóngườiradìunóvềthìnóđãbịgiếtchết.Lẽdĩnhiên,ngườitakhôngthểđổtráchnhiệmvềchuyện

nàylênđầulãoCăngtôrec,vảlạinếungườitachođólàmộtsựphạmtộithìcáiđờinàycònralàmsaonữa?CóđếnhàngnghìnlãoCăngtôrec,tấtcảđềuyêntrílàmthếlàtốt-mộtcáchtiệnlợichohọ.Nhưngchínhvìthếmàchúngtôithấyhọđềuthấtbạicả.Đối với cái tuổimười tám của chúng tôi, đáng lẽ họ là

những người đưa đường chỉ lối, dìu dắt chúng tôi đến chỗtrưởngthành,mởrachochúngtôicáithếgiớimớicủacầnlao, của nghĩa vụ, của văn hóa và tiến bộ, chuẩn bị chotươnglai.Đôikhichúngtôicũngtrêuchọchọ,chơikhămhọmộtvàivốgìđó,nhưngtrongthâmtâmchúngtôitintưởngởhọ.Theochỗchúngtôithấy,kháiniệmvềmộtthửquyềnlực

màhọđạidiện,chỉlàmộtsựsángsuốthơnvàmộtsựhiểubiết nhân đạo hơn. Vậymà khi chúng tôi nhìn thấy ngườiđầutiêngụcchết thìniềmtin tưởngấyđãtiêutan.Chúng

tôi phải thừa nhận rằng lứa tuổi chúng tôi trung thực hơnbọn họ nhiều.Họ chỉ hơn chúng tôi ở cái khoa nói và chỗkhônkhéo.Trậnpháokíchđầutiênđãvạchrachỗlầmlẫncủachúngtôivà làmđổsụpcáiquanniệmvềmọisựtrênđờimàhọđãnhồinhétchochúngtôi.Họvẫncònviết,vẫncònnói,nhưngchúngtôi,chúngtôi

trôngthấynhữngtrạmquâny,nhữngngườihấphối.Trongkhi đối với họ, phụng sự quốc gia là giá trị cao cả nhất,chúngtôiđãhiểurằngcáisợchếtcònmạnhhơnnhiều.Tuyvậy, chúng tôi cũngchẳngnổi loạn, chẳngđàongũ, chẳnghènnhát(tấtcảnhữngdanhtừnày,bọnhọnóiluônmiệng).ChúngtôiyêuTổquốcchúngtôi,cũngnhưhọ,vàtrong

mỗiđợttấncông,chúngtôidũngcảmxônglên;nhưngchínhchúngtôicũngđãbiếtphânbiệt,cùngmộtlúc,chúngtôibắtđầunhậnthấy,vàchúngtôiđã thấy trongcái thếgiớicủabọnhọchẳngcógìcònđứngvữngnữa.Bấtgiác,chúngtôicảmthấycôđơnmộtcáchghêrợnvàtựchúngtôiphảixoaysởlấymộtmình.Trước khi đến thăm Kemơrich, mấy đứa chúng tôi gói

ghémmộtbọcđồdùngcủanó,nhữngthứấycóthểcóíchchonótrongkhiđiđường.Ở trạm quân y, người đi lại rộn rịp, lúc nào không khí

cũngsặcmùiphênôn,mùikhămkhẳm,mùihôihôi.Tuylántrúquân chúng tôi đãquenvớinhau,nhưngởđâydù saocũngcónhữngcáilàmngườitaphátkhiếp.Chúngtôiđihỏinhiều chỗxemKemơrichnằmđâu.Nónằm trongmột cănphòng,vàkhithấychúngtôiđến,nóthoángcóvẻvuimừng,vìnóyếuquákhôngdậyđượcnữa.Tronglúcnómêman,đãbịngườinàođóxoáymấtcáiđồnghồ.Muynlơlắcđầu:-Mìnhvẫnbảolàcậuđừngcómangtheocáiđồnghồtốt

nhưthếcơmà.Muynlơcóphầnvụngvềvàlắmđiều:đánglẽnónênim

đithìhơn.VìrõrànglàKemơrichchẳngcònsốngđượcbaolâunữa.Tìmthấycáiđồnghồhaykhông,cũngchẳngcónghĩalý

gì,bấtquácũngđếngửivềchogiađìnhnóthôi.-Phăng,cậuthấytrongngườithếnào?-Cốphỏi.Kemơrichcúiđầu:

-Cũngthườngthôi,chỉphảicáichânđauquá.Chúngtôinhìnvàogiường.ChânKemơrichđặtdướimột

vòngcungdâythép,trênđócáichănđắpphồnglên.TôikhẽhuýchvàoốngchânMuynlơ,vìthằngnàycóthểnóitoạcravớiKemơrichđiềumàbọnytếđãchochúngtôibiếtởngoài:Kemơrichkhôngcònchânnữa.Ngườitađãcưachânnórồi.Bộmặt nó trông khiếp quá, vừa vàng ệch lại vừa xám xịtmàutro.Trênmặtnó,hiệnlênnhữngđườngnétlạlùngmàchúngtôiđãbiếtrõvìnhìnhàngtrămlầnrồi.Nóichođúng,đókhôngphảilàđườngnét,màlànhữngdấuhiệu.Dướilàndakhôngcònsựsốngnữa,sựsốngđãbịđẩyrangoàicơthểrồi; thần chết đang hoành hành bên trong, và đã ngự trịtrongcặpmắt...Đấy, Kemơrich, cái thằng bạn, vừamới đây còn nướng

thịtngựavớichúngtôi,còncùngvớichúngtôirúcvàomộtcáihốtráiphá,bâygiờnhưvậyđấy.Vẫnlànó,màlạikhôngphảilànónữa.Hìnhảnhnóbịxóamờ,chậpchờnnhưmộttấm kính ảnh chụp hai lần. Ngay cả đến tiếng nói của nócũngđãphảngphấtcáigìcủathầnchết.Tôinghĩđếndạochúngtôiramặttrận.Mẹnó,mộtbàcụ

tobéohiền lành tiễnnó ra tậnga.Bàcụkhócsướtmướt.Mặtbàcụsưnghúplên.Kemơrichcóvẻhơingượng,vìbàcụchẳnggiữýtứgìcả,tưởngchừngcảngườibàcụđãchảyrathànhmỡvànướcmắt.Bàcụcứthếtúmngaylấytôi,chốcchốc lạiníu lấycánhtaytôi,vanvỉtôikhinàoramặttrậnthì trôngnomchothằngPhăng.Kểmặtnótrôngcũngnonchoẹtthực,vàxươngcốtyếuớtđếnnỗimớiđeobalôbốntuầnlễmàchânđãtobèra.Nhưngđãratrậnthìcòntrôngnomaiđượcnữa?-Cậusắpđượcvềnhàđấy. -Cốpnói. -Nếukhông thì

cũng phải đợi đến ba hay bốn tháng nữamới đến kỳ nghỉphép.Kemơrichgậtđầu.Tôinhìnbàntaynómàáingại.Chẳng

khác gì bằng sáp: cáu ghét ở chiến hào đóng đầy cả kẽmóng tay, đen kịt lại, như màu thuốc độc. Tôi nghĩ rằngtrongkhiKemơrichđãtắtthởtừlâuthìnhữngcáimóngtaynàyvẫntiếptụcmọc,giốngnhưmộtthứcâymọcngầm,kỳquái.Tôi tưởngnhưnhìnthấytrướcmắt,chúngđangxoắnlại thànhhình trônốc, vàvẫnmọc, đồng thời với đám tóc

trêncáisọđangthốirữa-nhưcỏtrênmộtmiếngđấtmàumỡ,hệtnhưcỏvậy.Saolạicóthểthếđượcnhỉ?...Muynlơcúixuống:-Phăngnày,bọnmìnhmangcácthứlạichocậuđây.Kemơrichrahiệubằngtay:-Bỏnóxuốnggậmgiườngấy.Muynlơlàmtheo.Kemơrichlạinóiđếncáiđồnghồ.Làm

thế nào cho nó yên tâm mà không khiến nó sinh nghi?Muynlơngẩnglên,taycầmmộtđôiủngphicông.Mộtđôiủngkiểuănglêtuyệtđẹp,davàngvàmềm,cao

đếntậnđầugốivàbuộcdâyởphíatrên;quảlàmộtmónaicũngphải thèm.Muynlơ ngắmnghíamãi, đầy vẻ say sưa.Nóápđếủngvàođếđôigiàythôkệchcủanóvàhỏi:-Phăngnày,cậuđịnhmangtheocảđôiủngnữachứ?Cảbađứa chúng tôi chỉ cómột ýnghĩ.Dù chonóqua

khỏiđượcchăngnữathìcũngchỉdùngđượcmộtchiếcthôi;dođóđôiủngđốivớinó,chẳngcòngiátrịgìnữa.Vàbâygiờđôiủngấynằmđây,thậtlàtaihại,vìhễnóchếtmộtcái,làtụiytácuỗmngay.Muynlơtiếp:-Cậuđểnólạiđâyà?Kemơrichkhôngmuốnthế.Đấylàcủaquýnhấtcủanó.-Này, chúngmìnhđánhđổi với nhaunhé, -Muynlơ lại

tiếp-ởđâytạimặttrận,dùngđượcviệchơn.Kemơrichnhấtđịnhkhôngnghe.TôihấtchânMuynlơ.Thế làcucậungậpngừng tiếc rẻ,

đànhđểlạiđôiủngvàogậmgiường.Bọntôicònnóichuyệnvớinhaumộtlátnữa,rồimớichiatay.-ChóngkhỏePhăngnhé!Tôi hẹn với Kemơrich ngàymai sẽ trở lại. Muynlơ cũng

hẹnthế.Cucậuvẫnnghĩđếnđôiủngvàcốýtheodõinó.Kemơrich thởdài.Nó lên cơn sốt.Rađếnngoài, chúng tôigặpmộtytávànhờhắntiêmchongườibịthươngmộtphát.Hắntừchối:-Nếuaicũngtiêmmoócphin,thìphảihàngthùng...-Thếracậuchỉhầubọnsĩquanthôià?-Cốpnóibằng

mộtgiọnghằnhọc.Tôivộicanngayvàchogãytámộtđiếuthuốclá.Hắnnhận,sauđótôibảohắn:

-Nhưngcậucóquyềntiêmkhôngcơchứ?Câuhỏichạmtựáihắn.-Nếucáccậukhôngtinthìcònnhờlàmgì?Tôilạidúivàotayhắnmấyđiếuthuốcnữa.-Giúpchúngtớmộttí...-Thôiđược,-hắnnói.Cốpđitheohắn,vìnókhôngtinmấy,vànómuốnxem

hắnlàmănthếnào.Bọntôiđợinóởngoài.Muynlơlạinóiđếnđôiủng:-Đôiủngvừachânmình lạ lùng.Đi cáiđôigiày thổ tả

này,hếtmụnphỏngnọđếnmụnphỏngkia.Cậucótinlànócòn trụ được đến sau phiên gác ngàymai không? Nếu nóchếtđêmnaylàđiđứtđôiủng.Anbetrởra.Nóhỏi:-Cáccậunghĩsaovề...?-Đếnngoẻothôi,-Muynlơnói,cóvẻdứtkhoát.Chúng tôi quay về lán trú quân. Tôi nghĩ đến bức thư

ngàymaisẽviếtchomẹKemơrich.Tôicảmthấyrét,muốnuốngmộtcốcrượu.Muynlơvặtnhữnglácỏvàbỏvàomồmnhai.BấtgiácanhchàngCốploắtchoắtquăngđiếuthuốcláđi,rồidậmchânđiêncuồng,nhìnquanhvớinétmặthoảnghốt,méoxệch,mồmnóilắpbắp:-Cứtơilàcứt!Mấyđứachúngtôivẫntiếp tụcđi.Một lúckhá lâusau,

Cốpđãdịu.Chúngtôichẳnglạgìcáiđó.Người ta thườnggọiđó là cơnđiênởmặt trận.Ai cũng

từngbịcả.Muynlơhỏinó:-LãoCăngtôrecviếtchocậunhữnggì?Thằngkiacườitrảlời:-Lãotaviếtrằngchúngmìnhlàtuổitrẻgangthép.Tấtcảbachúngtôicườichuachát.Cốpchửi lungtung,

nólấylàmhảdạkhinóilênđược...Đấybọnhọnghĩnhưvậy,bọnhọnghĩnhưvậyđấy,hàng

chụcvạnlãoCăngtôrec!“Tuổitrẻgangthép”.Tuổitrẻchưacóđứanàotrongbọnchúngtôiquáhaimươituổicả.Nhưngnóirằngbọnchúngtôitrẻư?Tấtcảnhữngcáiđóđãchấmdứttừlâurồi.Chúngtôichỉlàmộtlũgiànua.

Chương2

Đối với tôi thật làmột điều lạ lùng, khi nghĩ đến trongmộtcáingănkéoởnhà,vẫncònxếpđầymộtđốngthơca,vàđoạnđầubảnbikịchcủaXauyn.Tôiđãmấtvàođấybaonhiêulàbuổitối,vàhầuhếtbọnchúngtôi,đứanàochảlàmnhưthế.Nhưngtấtcảnhữngcáiđó,đốivớitôi,đãtrởnênmờảođếnnỗitôikhôngthểnàohìnhdungrađượcnữa.Từkhichúngtôiđếnđây,cuộcsốngcũthếlàbịcắtđứt

hẳn,mặcdầuchúngtôichẳnglàmgìđểcắtđứtnócả.Nhiềulần, chúng tôi thử tìm nguyên nhân và cắt nghĩa tại sao,nhưngcũngkhôngcókếtquảmấy.Đốivớibọnhaimươituổichúngtôi,cáigìcũngrấtlàmơhồ:vớiCốp,Muynlơ,Liavàtôi,vớitấtcảbọntôimàlãoCăngtôrecgọilàtuổitrẻgangthép.Bọnlínhnhiềutuổihơncòngắnbóchặtchẽvớiquákhứ.

Họcómộtcơsở,họcóvợ,cócon,cónghềnghiệp,cónhữngsợidâyràngbuộckhávữngchắcmàchiếntranhcũngkhôngcắtđứtnổi.Nhưngchúngtôi,vớicáituổihaimươi,chúngtôichỉ có cha mẹ và một vài đứa trong bọn, có người yêu.Chẳngcógìđángkể.Dùcái tuổi chúng tôi,quyền lực củachamẹ chẳng còn được là bao,mà phụ nữ cũng chưa chiphối được chúng tôi nữa. Ngoài cái đó ra, những cái khácchẳngcógìđángkể.Mộtchútmơmộngviễnvông,vàicáingôngrởmvànhàtrường;cuộcsốngcủachúngtôichưađiđếnđâu.Và bây giờ chẳng còn lại cái gì của cuộc sống ấy nữa.

Căngtôrecđãnóirằngchúngtôiđangbướcvàongưỡngcửacủa cuộc đời. Đúng là như vậy. Chúng tôi đã là bọn trênkhôngchằng,dướikhôngrễ,chiếntranhnhưmộtconsôngđãcuốnchúngtôitheodòngcủanó.Vớinhữngngườinhiềutuổihơn,chiếntranhchỉlàmộtsựgiánđoạn.Họcóthểnghĩđếnmộtcáigìvượtrangoàiphạmvicủanó.Nhưngchúngtôi,chúngtôiđãbịchiếntranhtómlấy:và

không biết về sau ra làm sao nữa.Hiện giờ, chúng tôi chỉbiếtrằngmìnhđãtrởnêncụcsúcmộtcáchkỳquáivàđauđớn,dùrằngnhiềukhichúngtôikhôngcònđủsứcđểcảmthấybuồnphiềnnữa.

TuyMuynlơthèmmuốnđôiủngcủaKemơrich,nhưngnóvẫnthươngbạn,khôngkémgìmộtngườikhácmàcảnhđauxótcóthểngănchặnnhữngýnghĩtươngtự.Cóđiềulànóbiếtnhậnrachỗkhácnhau.NếuđôiủngấycònđượcđôichútíchlợichoKemơnchthì

Muynlơthàdẫmchânkhônglêndâythépgaicònhơnlànghĩcách chiếmđoạt lấynó.Đằngnàyđôiủng chẳng còndínhdáng đến sức khỏe Kemơrich nữa, trong khi nó rất có thểđượcviệcchoMuynlơ.Kemơrichchếtđếnnơi,aithừahưởngđôiủngấymàchả

thế.VậytạisaoMuynlơlạikhôngcóthểlấmlétmộttí?Hẳnlà Muynlơ có quyền hơn một gã y tá chứ! Chờ đến lúcKemơrich chết thìmuộnquá.Chính vì vậymàngay từ lúcnày,Muynlơđãmởmắtthaoláoramàtheodõi.Chúngtôiđãmấtý thứcvềmọikiểuquanhệkhácvì chúngđềugiảtạo;chỉcóthựctếmớiđángkểvàcótầmquantrọngđốivớichúngtôi.Vànhữngđôiủngtốtthìhiếmlắm.Khôngphảimộtngàymàđẻ rađiềuđó.Khiđếnsởmộ

binh,chúngtôichỉmớilàmộtlớphọcgồmhaimươicậutraitrẻ,đầyhãnhdiện,cùngđicạotrọcđầumộtloạt(vớinhiềuđứa, đó là lần đầu tiên) trước khi bước vào sân trại lính.Chúngtôichưađứanàocódựđịnhrõràngvềtươnglaicả;rấtítđứacóýnghĩhẳnhoivềnghềnghiệplàmănsinhsốngsau này. Trái lại, đầu óc chúng tôi đầy những ý nghĩ lôngbông,gánchocuộcđờivàchocảchiếntranhnữa,mộttínhchấtlýtưởngvàgầnnhưlãngmạn.Thờigian luyệntậpquânsựkéodàimười tuần lễvàsố

ngàyấyđủthayđổichúngtôimộtcáchcănbảnhơnlàmườinămtrênghếnhàtrường.ChúngtôiđãhọcđượcrằngmộtcáicúcáođánhbóngcẩnthậncònquantrọnghơnlàcảbốntậpsáchScôpenhacơ.Lúcđầuchúngtôingạcnhiên,rồiđếnbựcbội,saucùnglàmặckệ,chúngtôinhậnthấykhôngpháitrítuệcóvẻchiếmphầnưuthế,màlàcáibànchảiđánhxi,khôngphải tư tưởngmà là “quy tắc”,khôngphải sự tựdomàlàcáchluyệntập.Chúngtôiđãđilínhvớitấtcảlònghàohứngvàtựnguyện,nhưngngườitađãlàmđủthứđểchúngtôichánngán.Saubatuầnlễ,chúngtôiđãhiểurấtrõrằngmộtgãphutrạmđeoloncóuyquyềnđốivớichúngtôihơncả bốmẹ chúng tôi trước kia, hơn cả nhữngngười dạy dỗ

chúngtôi,hơntấtcảnhữngbậcthiêntàicủanềnvănhóa,từPlatông chođếnGợt.Vớinhữngcặpmắtnon trẻvà rấtlinhlợi,chúngtôinhìnthấycáikháiniệmcổđiểnvềTổquốcmàcác thầygiáo trướckianhồi cho chúng tôi, bâygiờ tớiđâyđãđạtđếnchỗtướcđoạtnhâncáchmàngườitachẳngbaogiờdámlàmđốivớicảnhữngngườiđầytớhènhạnhất.Chào, đứng nghiêm, đi nghiêm, bồng súng, quay bên

phải,hoặcquaybêntrái,đậpgótchân,chịudựngnhữnglờisỉvả,vavấphàngnghìnchuyện,thậtthế,trướcđâychúngtôi đãnghĩ đến cái sứmệnh của chúng tôi vớimột ý nghĩkháchẳn,thếmànaychúngtôithấyngườitachuẩnbịchochúng tôi trởnênnhữngbậcanhhùngynhưngười ta tậpngựatrongrạpxiếcvậy.Nhưngrồicũngquenthôi.Thậmchíchúngtôicũngbiết

rằngmộtphầncủanhữngcáiđólàcầnthiết,nhưngcáiphầncòn lại kia thì thật là thừa. Con nhà lính rất tinh đối vớinhữngchuyệnnhưthế.Lớphọccủachúngtôibịchiathànhtừngnhómbangười,

bốnngười,đợiđưavàocácphânđội:chúngtôicùngởvớinhữnganhthuyềnchài,nhữnganhnôngdân,nhữnganhthợnhà máy, những anh thợ thủ công người xứ Fridơ,... vàchúngtôirấtchóngthânnhau.Cốp,Muynlơ,Kemơrichvàtôiđượcđiềuđếnphânđộithứchín,đứngđầulàHimmenxtôt.Hắnnổi tiếng là tay“hắcxìdầu,đểunhất trại”,vàhắn

lấylàmhãnhdiệnvềcáiđó.Mộtconngườibéolùn,đi línhđãmườihainăm,râumépđỏhoe,congvểnhlên,nguyênlàphutrạmlúccònởngoài.ĐốivớiCốp,Jađơn,Vethutvàtôi,hắngiámsátmộtcách

đặcbiệtvìhắncảmthấybọntôicóvẻbướngngầmđốivớihắn.Mộtbuổisáng,tôiphảidọngiườngchohắnđúngmườibốn lần, lầnnàohắncũngkhôngvừaý, rồi lại rũ tung ra.Tronghaimươigiờliềntấtnhiêncũngcónhữnglúcnghỉ,tôiđãphảiđánhmỡmộtđôiủngrắnnhưđávàđãlàmchonómềmnhũnra,đếnnỗichínhHimmenxtôtkhôngcònkêuvàođâuđượcnữa.Theo lệnhhắn, tôiphảikỳcọcảcănphòngchosạchnhưmới,bằngmộtchiếcbànchảiđánhrăng.Cốpvà tôi bắt đầu chấp hành cái mệnh lệnh phải quét tuyếtngoàisândoanhtrạibằngmộtcáibànchảicầmtayvàmộtcáicào.Nếukhôngcómộtviêntrungúytìnhcờđiđếnđuổi

chúngtôivềvàxạcchoHimmenxtôtmộttrậnnênthânthìchúngtôicònphảilàmchođếnlúcchếtcóng.Khốnnỗi,hậuquảcủaviệcnàylàHimmenxtôtngàycànghằnhọcđốivớibọntôi.Tôiphảinhậnphiêngácbốnngàychủnhậtliềnvàtrongthờigianấycũngphải“cấmphòng”luôn.Vớitoànbộquântrangvũkhí, tôiđãphải tậpnhữngđộngtácsauđâytrênmộtbãiđấthoangtrơnnhảyvàướtát:“Nhảy”,“Nằm”,“Nhảy”, “Nằm!”, cho đến khi tôi biến thànhmột đống bùnnhoenhoétvàquỵxuốngvìkiệtsức.Bốngiờsautôiđãphảiđến trìnhdiệnHimmenxtôtcùngvới tấtcảđồ lễđãcọ rửatinh tươm.Quả thựchaibàn tay tôi tóemáuvìphảikỳcọnhiềuquá.CùngvớiCốp,VethutvàJađơn,tôiđãphảiđứngnghiêmtrongmườilămphút,khôngđeobíttấttaygiữalúctrờirétkhủngkhiếp,ngóntaytrầnápvàonòngsúng.TrongkhiấybọnHimmenxtôtđibáchbộxungquanhbọntôimắtgườmgườmnhìnxembọntôicócựaquậytínàokhôngđểbắt lỗi.Haigiờđêmchỉphongphanhcáiáolótmàtôiphảichạy liền tám lần, thậtnhanh, từ tầnggác trêncủadoanhtrạixuốngtậndướisân,chỉvìtộiđểquầnđùichờmvàiphânrangoàimặtghếđẩu,nơimọingườiphảixếpgóiquầnáocủa mình theo đúng quy cách. Thầy cai trực tuần -Himmenxtôt-vừachạyđếnbênvừamắngnhiếc.Trong buổi tập đâm lê, bao giờ tôi cũng phải đấu với

Himmenxtôt; hắn bắt tôi cầmmột cái gậy bắt nặng chìnhchịch,cònhắnchỉcầmmộtcáigậygỗsửdụngthuậntiện,thànhthửhắncóthểdễdàngđâmvàocánhtaytôilàmchotímbầmnhiềuchỗ.Nói củađáng tội,một lần tôinổihunglên,nhắmmắtxôngbừavàohắn,và thọcchomộtcúvàobụng,mạnhđếnnỗihắnngãquay lơra.Khihắnđịnhkiệnthìviênchỉhuyđạiđộilạichếgiễuhắnvàbảotừnayphảicẩnthậnhơn,thếthôi.ÔngtađãbiếttỏngHimmenxtôtrồivàlấylàmthúvịvềcáichuyệnhắnbịmộtvốnhưvậy.Tôiđã trở nênmột tay xuất sắc vềmôn leo xà ngang và dầndần tôi chẳnghãimộtđịch thủnào trongmôncođầugối.NghethấytiếngHimmenxtôtlàbọntôicũngđủphátrunlên,nhưngcáiconngựatrạmđãthànhmanrợấyđừnghònglàmchobọntôiphảihạcờkhuấtphục.Mộtngàychủnhật,Cốpvà tôi,haiđứacầmgậykéo lê

qua sân trại những thùng phân của nhà xí; đúng lúc ấy,

Himmenxtôttạtquađó,áoquầnbảnhchọe,sắpsửađichơi.Hắndừnglại trướcmặtchúngtôihỏixemlàmthếcóthíchkhông.Thếlàmặckệ,muốnrasaothìra,chúngtôigiảvờtrượt chânmột cái hất cả thùng phân vào chân hắn, hắnphátđiênphátcuồnglên,nhưngvốấythậtlàđíchđáng.-Phảichochúngmàyratòaánbinh!-Hắnthétlên.Cốpđãchánngấycáigiọngấy,trảlời:-Nhưngtrướchếtsẽcómộtcuộcthẩmvấn,khiấychúng

tôisẽnóitoạcmóngheo...- Chúng mày dám nói với thầy cai như thế hả? -

Himmenxtôt gầm lên. -Chúngmàyđiên rồi hả?Đứngđấytaohỏiđã.Chúngmàyđịnhlàmgìhả?-Chúngtôisẽnóitoạchếtmọichuyệnvềthầycai,-Cốp

trảlời,ngóntayđặttrênnẹpquần.Himmenxtôthiểungay tình thế,cút thắng,chẳnghohe

gìnữa.Nóichođúngthìlúcsắpđi,hắncũngcònlầubầu:-Rồichúngmàysẽbiếttayông.Nhưngthếlàbaonhiêuuytíncủahắnđiđờinhàma.Một

lầnkháchắncònbắtchúngtôitậpởbãihoang,vẫnnhữngđộng tác “Nằm”, “Nhảy”, “Nằm”, “Nhảy”. Thực tình, chúngtôivẫntuântheo,vìmệnhlệnhlàmệnhlệnh,nhưngchúngtôilàmmộtcáchchậmchạpđếnnỗiHimmenxtôtphảituyệtvọng.Chúngtôibìnhthảnnhíchđầugốilên,rồiđếnhaitay,và

cứthếtiếptục;tronglúcđóhắnphátkhùnglên,đãramộtlệnh khác rồi. Trước khi chúng tôi toátmồ hôi, thì hắn đãkhảnđặccảtiếng.Sauđó,hắnđểchúngtôiyên.Kểthìhắnvẫnxạcchúng

tôilà“đồlợn”,nhưngxemýđãcóvẻnể.Nhiều thầy cai khác tỏ ra đã biết điều hơn và rất phải

chăng.Họcũng làsốđôngnữa.Nhưng trướchết thầynàocũngmuốn giữ cái chân “dạy dỗ” ở hậu phương càng lâucànghay,màmuốnthếthìphảihắcvớilínhmới.Thựcra,chúngtôiđãhiểumộtcáibãitậpcủatrạilínhcó

thểlịchsựđếnmứcnàorồi,vànhiềuphenchúngtôiđãphảiđiêncuồnggàothétlên.Nhiềuđứatrongbọntôiđãphátốm,thậmchíthằngVôn

đã chết vì sưng phổi, nhưng nếu chúng tôi đầu hàng thì

ngườitasẽchochúngtôilàđámhèn.Chúngtôitrởnênkhắckhổ,đanghi,tànnhẫn,hayhằn

thù, cục súc,mànhư thế cũng tốt thôi, vì chính chúng tôiđang thiếu những đức tính ấy. Giả dụ người ta điều ngaychúng tôi đến các chiến hào, mà không có thời kỳ huấnluyệnấy,chắchẳnnhiềuđứatrongbọntôisẽphátđiên.Như thếchúng tôiđãđượcchuẩnbị chonhữnggìđang

chờđợimình.Chúngtôikhôngbịquậtngã.Tráilạichúngtôithíchứng

đượcvớihoàncảnh.Cáituổihaimươicủachúngtôi,tuynonnớtđối vớinhiềuviệckhác, lại được cho chúng tôi vềviệcnày.Nhưngđiềuquantrọngnhấtlàmộttìnhcảmvữngchắcvềđoànkếtđãtrỗidậytrongchúngtôi,tìnhcảmđóởngoàimặttrận làmnảynởcáiquýnhấtmàchiếntranhtạonên,đólàtìnhđồngđội.Tôi ngồi cạnh giường Kemơrich. Mỗi lúc nó thêm nguy

ngập.Chungquanhchúngtôi,omsòm,rầmrĩ.Mộtchuyếntàuytếvừamớiđếnvàngườitalựanhững

thươngbinhcòncóthểchuyênchởđược.NgườithầythuốcđiquagiườngKemơrich,ôngtachẳngbuồnnhìnnónữa.-Chắclàđếnlượtsau,Phăngạ!-tôinóivớinó.Nóchốngkhuỷutaylên,giữanhữngcáigốidựa.-Họđãcưachânmìnhrồi,-nónói.Thếlàbâygiờnóđãbiết.Tôigậtđầuvàtrảlời:-Cậunênmừnglàđượcthoátnhưthế.Nóimlặng.Tôilạitiếp:- Đáng lẽ bị cả hai chân cơ, Phăng ạ. Veghêlơ đãmất

cánhtayphảicònkhổhơnchứ.Mấylạicậusẽđượcvềnhàcơmà!Nónhìntôi:-Chắckhông?-Hẳnthếchứlị.Nónhắclại:-Chắckhông?-NhấtđịnhthếPhăngạ.Cóđiềulàsaukhigiảiphẫu,cậu

cầnphảilạisứcđã.Nórahiệubảotôilạigần.Tôicúingườisátvàonóvànó

thìthầm:

-Mìnhkhôngtinthếđâu.-Phăng.Đừngcónóivớvẩn;chỉvàingàylàcậusẽbiết

thôi.Mộtmộtchânthìcósaođâu.Ởđây,ngườitacònchữađượcnhữngcanặnggấpmấyấychứ.Nógiơbàntaylên:-Cậunhìnnhữngngóntayđâynày.-Dogiảiphẫuđấy thôi.Cốănuốngđi, rồi cậusẽmau

khỏi.Cáccậuănuốngcókhákhông?Nóchỉchotôicáiớacònlưngmộtnửa.Tôigầnnhưgắt

lên:-Phăng,cậuphảiănđichứ,ănlàchínhđấy.Ởđâycũng

kháđấychứ.Nó xua tay, không đồng ý với tôi. Một lúc sau, nó nói

thongthả:-Trướckiamìnhcũngmuốnđilàmkiểmlâm.-Thìcậuvẫncóthểđilàmchứsao.-Tôinóiđểanủinó.

- Hiện nay có những loại chân tay giả tuyệt lắm, lắp vàochính cậu cũng không thấy làmình thiếumột chân cơ, ănkhớp với các bắp thịt ghê lắm. Lắm lúc một bàn tay giả,người ta có thể cửđộngcảngón tay, có thể làm lụngviếtlách được nữa kia.Mấy lại, ngày càng có nhiều phátminhmớilạchứ.Nóimmộtlúcrồinói:-CậucóthểlấyđôiủngcủamìnhchothằngMuynlơ.Tôigậtđầuvàcốnghĩxemcóthểtìmđượccâugìnữađể

độngviênnókhông.Đôimôicủanókhuấtđi,cáimiệngtrởnênrộnghơn,răngnhôrahơn,trôngnhưcụcphấn,dathịttiêuđiđâucả,cáitrándôranhiềuhơn,gòmálồilên...Bộxươngđanghiệnhình.Mắtđãtrũngxuống.Chỉvàigiờnữalàhếtchuyện.Khôngphảitôitrôngthấynólầnđầu,màhaiđứađãcùng

lớnlênvớinhau.Thếmàbâygiờtrôngnóthậtlàkháchẳn.Tôi đã từng cóp bài của nó. Ở trường, nó thườngmặc bộquầnáomàuhạtdẻcóthắtlưng,haicáikhuỷutaybónglênvìmàitrênbàn.Ngoàira,trongbọntôi,chỉcómìnhnóbiếtchơiquaythẳngtaytrênxàđơn.Lúcấy,tócnóxõaxuốngmặt trông như tơ vậy. Về chỗ này, lão Căngtôrec lấy làmhãnhdiệnvìnó;nhưnglãotalạikhôngchịuđượcmùithuốclá.Danórấttrắng.Trôngnócócáivẻgìcủacongái.

Tôinhìnxuốngđôiủngcủatôi;đôiủngmớitovàthôlàmsao;cáiquầnnhétvàođấy,phồngra;khiđứngdậy,haicáiốngquầnthùngthìnhtrôngngườicóvẻđôlắm.Nhưngkhichúngtôiđitắm,chânvàvaiđộtnhiênlạicòmnhomđi.Khiấy chúng tôi không còn là línhnữa,màhầunhư là nhữngthằng bé con, không ai tin là chúng tôi có thể đeo ba lôđược.Lúcchúngtôicởitrần,thậtlàngộnghĩnh;chúngtôilànhững gã thường dân, và chúng tôi cũng cảm thấy na nánhưvậy.PhăngKemơrichlúcđitắm,trônggầybénhưmộtđứatrẻ

con, thếmàbâygiờnónằmdàiởđây, tạisao lại thếnhỉ?Ngườitacầnphảidẫntấtcảnhânloạiđếntrướcgiườngnómànóitolênrằng:“NàyđâylàPhăngKemơrich,mườichíntuổirưỡi,nókhôngmuốnchết,xinđừngđểnóphảichết”.Nhữngýnghĩcủatôitrởnênlộnxộn.Cáikhôngkhíđầy

mùiphênônvàmáumủhôithốinàylàmtắtcảphổi,đólàmộtthứhồđặcquánhlàmchongườitangạtthở.Bóng tối tràn đến. Khuôn mặt Kemơrich xanh nhợt đi.

Khuônmặtnhôragiữahaicáitaivànhợtnhạtđếnnỗinhưnólóeramộtánhsángyếuớt.Cáimiệngcửđộngnhènhẹ.Tôilạisátbênnó.Nóthìthầm:“Nếucậutìmthấycáiđồnghồcủamình,thìgửivềnhàhộmình”.Tôikhôngphảnđốigìcả.Bâygiờthậtvôích.Không còn cáchnào làmchonóyên tâmđượcnữa.Sự

bấtlựcdàyvòtôi.Trời!Cáitránvớihaitháidươnglõmsâuvàokia,cáimũi

đãteođikia!Lạicònbàcụkhóclócởnhà,màtôiphảiviếtthư về! Chao ôi, giá cái thư ấy đã viết rồi! Bọn y tá xáchchai,xáchthùngđiqua.Mộtngườitrongbọnbướclại,nhìnKemơrich có vẻ thăm dò, rồi lảng ra; rõ ràng là hắn đợi.Chắclàhắnđangcầncáigiường.TôisátlạigầnPhăng,vànóivớinóynhưtôicóthểcứu

sốngđượcnó:-CólẽngườitasẽđưacậuvềandưỡngđườngClôtecbe,

chỗcónhữngbiệtthựấy,Phăngạ.Ngồibêncửasổcậucóthểnhìntấtcảvùngquêchođếntậnhaicáicâyởphíachântrời.Bâygiờđanglàmùađẹpnhấtnăm.Lúasắpchín,buổichiều,dướiánhmặttrờicánhđồngchẳngkhácgìxàcừ.Lạicon đường trồng bạch dương dọc theo khu Clôtecbachmà

bọnmìnhvẫnuốngcàphêngontuyệtnữachứ!Lúcấy,cậucóthểbàymộtcáichậuthủytinhvànuôicávàng,cậucóthểravàotùyý,chẳngphảiphéptắcgìcả,cậu lạicó thểchơiđàndươngcầmnữa,nếucậuthích.Tôi cúi xuống khuônmặt củanóđang chìm trongbóng

tối.Nócònthởthoithóp.Mặtnóướtđẫm,nókhóc.Chaoôi,tôiănnóithậtlàvớvẩn,chẳngralàmsao!Tôiquànglấyvainóvàsátmặttôivàomặtnó.-Bâygiờcậucóbuồnngủkhông?Nó không trả lời. Những giọt nướcmắt chảy ròng ròng

trênmá.Tôimuốn lau chonó,nhưngcái khăn tay của tôibẩn qua. Một giờ trôi qua, tôi vẫn ngồi đây, đầu óc căngthẳngvàtôichămchútheodõixemnócómuốndặngìnữakhông.Giánómởtomiệnglađượcvàkêulên!Nhưngnóchỉkhóc,đầungoẹosangmộtbên.Nóchẳngnhắcgìđếnmẹ,đến các anh em, chị em, nó chẳng nói gì cả; có lẽ tất cảnhữngcáiđóđãxaxôiđốivớinórồi.Giờđâynóchỉcònmộtthân một mình với cuộc đời hèn mọn, mười chín tuổi, nókhócvìcuộcđờiấybỏnómàđi.Đólàcáichếtcảmđộng,đauđớnnhấtmàtôichưatừng

thấy,dùrằnglúctrướcTétgienchếtcũngbuồnlắm,nókhỏenhưmộtcongấu,thétlêngọimẹ,mắtmởtrừngtrừng,taycầm cái lưỡi lê, đầy vẻ hoảng hốt, xua đuổi thầy thuốc rakhỏigiườngnó,mãichođếnlúcnóchết.BỗngKemơrichbắtđầurềnrĩvàthởdốc.Tôivùngdậy,

lảo đảo chạy ra ngoài và hỏi: “Bác sĩ đâu rồi? Bác sĩ đâurồi?”.Chợtthấycáiáochoàngtrắng,tôichậnlại:- Ông đến ngay cho, nếu không Phăng Kemơrich chết

mất.Lãotagỡravàhỏingườiytáđứngđấy:-Cáigìthế?Gãkiatrảlời:-Giường26,cưabắpđùitrên.Lãothầythuốcgắtlên:- Làm thế nào mà chết được? Ngày hôm nay tôi cưa

nhữngnămcáichân.Lãođẩytôiravàbảongườiytá:-Đếnxemsao!-Rồilãotalạichạyđếnphòngmổ.Tôigiậnđiênlên,đitheogãytá.Hắnnhìntôivànói:

-Hếtcưalạiđếncắt,suốttừnămgiờsángđếngiờđấyanhbạnạ,mìnhnóithậtcậubiết,riêngngàyhômnaythêmmườisáungườichết.Cáithằngcủacậuđâylàthứmườibảy.Nhấtđịnhlàphảiđếnhaichục.Tôitưởngchừngquỵxuống.Khôngcònsứcđinữa.Tôicũngkhôngmuốnnổinóngnữa.Vôích,tôichỉmuốn

ngãgụcxuốngvàkhôngbaogiờđứngdậynữa.Chúng tôi đến trước giường Kemơrich. Nó đã chết,mặt

cònđẫmnướcmắt.Mắtnửanhắmnửamở...Gãytáhuýchtôimộtcáivàosườn:-Cólấyđồđạckhông?Tôigật.Hắntiếp:-Chúngtớphảimanghắnđingayvìcầngiường.Nhiều

ngườikháccònnằmngoàihànhlangkiakìa.Tôi nhặt nhạnh đồ lề và tháo cái biển căn cước của

Kemơrich.Gãytáhỏiquyểnquânbạ.-Khôngcóđây!-Tôinóicólẽquânbạởvănphòngđại

độivàtôiđi.Đằngsautôi,họđãlôiPhăngvấtlênmộttấmvảibạt.Bênngoàibóngtốivàgiónhưgiảithoátchotôi.Tôi thở thậtmạnh,và cảm thấykhôngkhíphớtquada

mặt,nóngấmvàêmdịuhơnbaogiờhết.Độtnhiêntôinghĩđếnbọncongái,đếnnhữngđồngcỏnởhoa,đếnnhữngđámmâytrắng.Đôichântôicứtựchúngbướctrongnhữngchiếcgiày;tôirảobước,tôichạy.Những người lính đi qua bên tôi; những lời họ nói kích

độngtôi,nhưngtôichẳnghiểugìcả.Mặtđấtcăngđầysinhlực,xuyênquabànchântrànngậpvàongườitôi.Đêm rung chuyển ngàn tia lửa điện. Đường hỏa tuyến

vangđộngàoàonhưmộtdàntrốnghòavớinhau.Chân tay tôi cử động nhanh nhẹn. Tôi thở và tôi vùng

vẫy.Đêmkhuyađangsống.Cảtôinữa,tôicũngđangsống.Tôiđói,mộtcáiđóicồncàoghêgớmhơnlúcchỉđóitừtrongbụng.Muynlơ đứng trước lán.Nó đợi tôi. Tôi đưa đôi ủng của

Kemơrichchonó.Chúngtôiđivào,nóxỏthửđôiủng,thậtlà vừa khít. Nó lục trong đống lương thực, biếu tôi mộtmiếngxúcxíchto.Ngoàira,lạicònnướcchèpharượurum,

rấtnóng.

Chương3

Chúng tôi nhận được viện binh. Người ta lấp các chỗtrống,vànhữngổrơmtronglántrúquânlạicóngườinằm.Một phần là lính cũ. Nhưng cũng có haimươi lăm anh trẻtuổitừnhữngtrạmtânbinhsaumặttrậngửiđến.Bọnnàykémchúngtôigầnmộtnăm.Cốphuýchtôi:-Cậuđãtrôngthấylũnhócchưa?Tôigật.Mấyđứachúngtôivênhvênhváováo,chúngtôi

chúiđầuởngoàisân,chúngtôithọctayvàotúiquần,chúngtôingắmnghíabọnlínhmớivàchúngtôitựcholànhữngtaycựutrào.Catdinxkiđếnnhậpbọnvớichúngtôi.Chúngtôidạoqua

nhữngchuồngngựavàđitìmnhữngtaymớiđếnmàngườitađangphátmặtnạchốnghơiđộcvàcàphê.Cáthỏimộtcậutrẻnhất:-Chừngđãlâulắmđằngấychưađượcđớpcáigìkhakhá

mộttíphảikhông?Thằngkianhăn:-Sángbánhcủcảivàng,trưacủcảivàng,tốisườnnấu

củcảivàngvàxàláchcủcảivàng.Catdinxkihuýtsáoravẻsànhsỏi:-Bánhcủcảivàngà?Cònlàmayđấy;bâygiờngườita

đã đến chỗ làm bằng mùn cưa rồi. Thế còn cái món đậutrắng,cậuthấycũngkháđấychứ?Cómuốnlàmmộtmiếngkhông?Cucậuđỏmặt:-Anhlàmtôithèmrỏdãiralàmgì?Catdinxkichỉnóinhưralệnh:-Lấycáicàmènrađây.Chúng tôinhìnCátđầyvẻ tòmò.Anh tadẫnchúng tôi

đếnmộtcáithùnggỗ,gầnổrơmcủaanh.Rõràng,cáithùngđầyđếnnửatoànlàđậuhầmvớithịt

bò. Catdinxki đứng ưỡn ngực trước cái thùng, y như ôngtướngvànói:-Mởmắtra,thòtayvào,đólàkhẩulệnhcủangườiPhổ.Bọntôingạcnhiênquá.Tôihỏianhta:-Chếtcha!Cát,cậulàmthếnàomàxoáyđượcchỗnày

thế?-Thằngcàchuađồngýchobêtấtcả,tớchonóbacáidù

lụa.Này,này,cáimónđậutrắngmàănnguộithìtuyệtlắmđấynhé.Anhtarộngrãichothằngnhócmộtkhẩuphầnvànói:-Lầnsaumangcàmènđếnđây,nhớcầmởtaykiamột

điếuxìgàhaymộtcuộnthuốc,hiểuchưa?Rồianhtaquayvềphíachúngtôi:-Tấtnhiên,vớicáccậuthìđượcmiễnkhoảnấy.Catdinxki là một người đáng quý vì anh ta có cái giác

quan thứ sáu.Ởđâu cũng cónhữngngườinhưvậynhưngthoạtđầuítaiđểý.Đạiđộinàocũngcómộthaingườinhưthế.Catdinxki làmột conngười tinhquáinhất xưanay tôichưatừngthấy.Anhtaxuấtthântừnghềđónggiầythìphải,nhưngcáiấykhôngđángkể,anhtabiếtđủmọinghề.Đánhbạnvớianh ta thúđáođể.Cốpvà tôiđược coi làbạncủaanh ta, và trong chừngmực nào đó, Hai Vethut cũng thế.Thậtrathằngnàychỉ làtaysaicủaanhtathôi,vìkhinàoxoay sở món gì mà cần đến sức lực thì Cát gọi đến nó.Ngượclại,nócũngđượchưởngnhữngânhuệ,gọilàđểđềnbùchocáicôngkhónhọc.Thídụcólầnbanđêmchúngtôiđếnmộtnơihoàntoàn

xalạ,mộtnơivừađặtchânđếnđãbiếtngaylàchẳngnướcnongì,chỉtrơramấybứctường.Chỗ chúng tôi vừa thu vén xong làmột cái xưởngmáy

nhỏ, tốimò.Cómấycáigiường -nói chođúng làmấycáigiátgiường,mấythanhgỗcăngdâythép.Dâythépthìgaylắm.Chúngtôichẳngcócáigìrảilênvì

chăncònphảiđểđắp.Vảibạtthìmỏngquá.CátnhìnquanhquéomộttírồibảoHaiVethut:-Đitheomình.Họđivàoxóm,mộtnơihoàntoànmớilạđốivớihọ.Nửagiờsau,họtrởvề,tayômđầyrơm.Cátđãlùngđược

mộtchuồngngựavàbaonhiêulàrơmluônthể.Thếlà,giábâygiờkhôngbịcáiđóicồncàonóhànhthì

chúngtôicóthểđánhmộtgiấcsaysưaấmáp.Cốphỏimộtanhpháothủđóngởvùngnàyđãlâu:-Cócáiquánănnàoquanhđâykhông?Gãkiacười:

-Cậutưởng,ởđâychẳngcócócgìcả.Mộtmẩubánhmìcũngđừnghòng.-Thếkhôngcòndâncưgìcảsao?Gãkiakhạcmộtcái:-Có,cóchứ,vàimống,nhưngchínhhọcũnglượnquanh

mấycáinồinhưbọnnàythôi.Thậtlànẫuquá.Chúngtôilạiphảithítcáithắtlưngkhốn

khổvàothêmmộtnấcnữa,đànhđợingàymaixechởthứcănđếnvậy.Thếnhưng,tôithấyCátchụpcáimũcalô,tôihỏianhta:-Cậuđiđâuđấy,Cát?-Xemtìnhhìnhmộttí.Anhtauểoảibướcra,gãpháothủcườikhẩy:-Đằngấy cứđimàxem tìnhhình.Nhưngđừng có ôm

đồmlắmđấynhé.Chánnản,chúngtôinằmườncảravàtựhỏicónênđộng

đến lương thực dự trữ không. Làm thì liều quá, cho nênchúngtôicốchợpmắtmộttí.Cốp cấu điếu thuốc, cho tôimột nửa. Jađơn nói về các

mónănởvùngquênó,đậuvánnấuthịtmỡ.Phảichocảrauthơm vào, nhưng phải đun cùngmột lúc, chứ không được(xinChúachechởchochúngtôi)chokhoaitâyđậuvánvớithịtmỡriêngrẽ.MộtđứagắtnhặnglênlànếuJađơnkhôngimngaymồmđi,hắnsẽnghiềnnóra làmđồgiavịđểrắcvàocáimónđậuváncủanó.Thế là im lặng trở lại cái phòng ngủ rộng rãi và ngẫu

nhiên.Chỉcònmấyngọnnến lung linhtrênmiệngchai,vàthỉnhthoảnggãpháothủlạikhạcnhổ.ChúngtôiđangthiuthiuthìcửakẹtmởvàCátxuấthiện.Tôiđươngmêngủ.Hắncắphaicáibánhởmộttay,taykiaxáchcáibịráchvấymáu,trongđựngthịtngựa.Gãpháothủkinhngạcđểtẩuthuốcrơikhỏimiệng.Hắn

nắn cái bánh: “Đúng, bánh thật, mà lại còn nóng!”. Cátkhôngdàidòngmấtthìgiờ.Hắnxoayđượcbánh,thếlàđủ.Tôitinrằnggiáđóngởsamạc,cũngchỉmộtgiờsauhắntaxoayxỏađượcbữachéncóđủthịtquay,chàlàvàrượunho.HắnbảoHaibằnggiọngcộc lốc:“Bổcủi”.Rồihắnta rútởtrongáoramộtcáichảo,mócởtúiramộtnắmmuốivàmộtkhoanhmỡ.Cáigìhắntacũngđềunghĩtới.Hainhómbếp

ngaytrênmặtđất.Lửa kêu lách táchgiữa cảnh trống trải của xưởngmáy.

Chúngtôinhúntaynhảyxuốnggiường.Gãpháothủngậpngừng,khôngbiếtcónêntỏ lờikhen

ngợikhông,biếtđâulạikhôngđượctíchút;nhưngCatdinxkichẳngđểýgìđếnhắn,coihắnnhưkhôngcó,thếlàgãpháothủlủimất,mồmlẩmbẩmvăngtục.Cátbiếtcáchránthịtngựasaochothậtmềm.Khôngđượcbỏngayvàochảo;nhưthếnósẽdai,trước

hếtphải chovào ítnướcchầnquađã.Chúng tôingồixổmthànhvòngtròn,taycầmdaoănrồicứviệctọngchođầydạdày.Đấy,Cát là conngườinhư thế.Giảdụ trongmộtvùng,

quanhnămchỉcócáigìănvàomộtgiờnàođóthôi,thìđúngcáigiờđấy,anhchàngCáttanhưcómộtlinhtínhbáotrướcsẽchụpcáimũcalôđira,vàđếnthẳngchỗcócáimónấy,ynhưcólabàndẫnđường,vàthếlàanhtachômđược.Anhtatìmrađượcđủthứ:khitrờirétthìnhữngcáichảo

convớicủi,rơmrạ,bànghế,nhưngnhấtlàcáigìchénđược.Thật làmộtsựbíhiểm.Người tangỡnhữngcáiđótừtrêntrờirơixuống.Cáichuyếnbởnhấtcủaanhtalàbốnhộptômhùm.Nhưngcủađángtội,bọntôilạithíchmỡlợnránhơn.Chúngtôilănlộntrướclántrúquânvềphíacónắng.Mùi

hắcín,mùimùahèvàmùimồhôichânnồngnặc.Cátngồicạnhtôi,vìanhtathíchnóichuyện.Buổichiềuhômấy,chúngtôitậpchàoquânsựtrongmột

giờ đồng hồ, chỉ vì Jađơn đã chàomột cấp chỉ huy uể oảiquá.Cátchỉnghĩvềchuyệnấy,anh tanói: “Rồi cậuxem,chúngtasẽthuatrậnchỉvìchàokỹquáthôi!”.Cốpbướclại,chânđikhông,quầnxắnmónglợn.Nó phơi đôi bít tất vừa giặt trên bãi cỏ. Cát nhìn trời,

đánhmộtcáirắmthậtlực,rồinóibằngmộtgiọngkiểucách:“Bấtkỳhạtđậunào,dùbétẹo,cũngphátratíchútâmnhạcchứ!”.CốpvàCátbắtđầutranhcãivớinhau.Đồngthời,haingườiđánhcuộcmộtchaibiavềtrậnkhôngchiếnđangdiễnra trênđầuchúng tôi.Cátkhôngchịubỏýkiếncủamình,với tưcách là línhcựutrào,anhtacốphátbiểuchothànhthơ:“Nếucùnghướngcùngchénnhưnhau”.Chiếntranhđãhết từ lâu còngì.CònCốp thì lại làmộtnhà tư tưởng.Nó

muốnnóirằngmỗilầntuyênchiếnsẽlàmộtthứhộihècủadân chúng: “có giấy vào cửa, có âm nhạc cẩn thận”, nhưtrongnhữngcuộcthiđấubòmộngấy.Rồitrênđấutrường,các ngài bộ trưởng và các vị tướng của hai nước, sẽmặcquầnđùitắmvàvũtrangbằngdùicui,cứviệcxôngvàomànệnnhau.Vịnàocònđứngvữngđượcđếnphútcuốicùngthìnước của vị ấy sẽ thắng trận. Lời đề nghị ấy được hoannghênh và câu chuyện chuyển sang việc tập lính ở doanhtrại.Mộthìnhảnhhiệnratrongóctôi.Mặttrờigiữatrưachiếu

hầm hập trên sân trại lính. Cái nóng kinh người đè trĩukhônggian imlặng.Cácngôinhà imlìmnhưchết.Mọivậtđều ngủ.Người ta chỉ nghe thấy tiếng trống tập đánh.Họngồiởquanhđâuđấyvà tậpđánhmột cáchvụngvề,đềuđều,ngớngẩn.Cảmộtsựhàihòa:cáinắnggiữa trưa,cáisântrạilínhvàbuổitậpđánhtrống.Nhữngcủasổdoanhtrạiđềutrốnghốcvàtốiom,ởvài

cửasổ,cóvắtphơimấycáiquầnáovảithô.Ngườitanhìnvàobêntrongcóvẻthèmthuồng.Nhữngcănphòngthậtlàmát mẻ. Hỡi những căn phòng tối tăm có mùi mốc, vớinhữnggiátgiườngbằngsắt,nhữngtấmđệmvảikẻôvuông,nhữngcáitủđúngquycáchvànhữngchiếcghếđấuđểtrướcmặt!Chínhcácngươi,cácngươicóthểlàmchúngtaaoước.Ngồi đâynhìn cácngươi, các ngươi đối với chúng ta là cáiphản ảnh thần kỳ của Tổ quốc, với cái mùi nồng nặc củathứcănđãthiu,củagiấcngủ,củathuốclávàcủaquầnáo.Catdinxkimôtảmộtcáchrấthàohứngnhữngcănphòng

ấyvớibaonhiêulàmàusắcrựcrỡ.Chúngtôicònngầnngạigìmàkhôngtrởlại?Vìchúngtôicũngchẳngđòihỏigìhơn.Ôi!Nhữnggiờhuấn luyệnquânsự trongbuổi sáng tinh

mơ. “Khẩu súng kiểu 98 gồm bao nhiêu bộ phận?”. Ôi!Những giờ tập thể dục buổi chiều. “Những anh nào đánhdươngcầmđirakhỏihàng,bênphảiquay!Đếnnhàbếpgọtkhoai!”.Kỷniệmtrànngập.TựnhiênCốpbậtcườivànói:“ĐếnLong,đổitàu!”.Đólàcáitròưathíchcủathầycaichúngtôi.Longlàmột

nhàgaởngãba.Đểchotụiđiphépkhôngthểnhầmđược,Himmenxtôtbắtchúngtôitậpởtrongbuồngcáiđộngtácđổitàu.Hắn cho chúng tôi biết rằng đến Long, người ta sẽ đi

quamột conđườnghầmđểsangchuyến tàuchở thư: conđường hầm ấy được tượng thành bằng những cái giường.Mộtmệnh lệnhphátra:“ĐếnLong.Đổi tàu”.Thế lànhanhnhưchớp,tấtcảbọnchúngtôiphảichuixuốnggậmgiường,rồinhoairaphíabênkia.Cómỗimộtđộngtácấymàphảilàmhànggiờ.Tronglúcấy,chiếcmáybayĐứcđãbịhạinặng.Nó lao xuống không khácmột ngôi sao chổi, kéo theo

mộtđámkhóinhưcáiphễu.Thế làCốpthuacuộc,mấtchaibia,nóxỉa tiềnranhăn

nhónhưbị.- Himmenxtôt làm phu trạm thì chắc chắn là một con

ngườichấtphác,-tôinóikhiAnbeđãbớtỉu.-Khônghiểusaokhiđóngloncai,hắnlạiđểucángquá

quẩnđếnthế?CâuhỏilàmchoCốpsôinổihẳnlên:-KhôngphảichỉriêngHimmenxtôtmớithế,nhiềungười

kháccũngthế.Khihọvừađeocáilonhoặcthanhgươmvàolà họbiến chất hoàn toàn, y như tọng ximăng cốt sắt vàongười.- Quân phục nó làm nên thế... - tôi nói như một giả

thuyết.-Cũnggầnđúngthế,-Cátvừanóivừachuẩnbịmộtbài

diễnthuyếttrànggiangđạihải.-Thếnhưnglýdochínhlạikhác.Cậuthấyđấy.Khicậuluyệnchomộtconchóbiếtănkhoailang,rồisaucậuchìachonómộtmiếngthịt:dẫusaonócũngvẫnnhảyxổvàođớpmiếngthịt,vìđó làbảnchấtcủanó; nếu cậu cho conngườimột chút quyềnhành, câuchuyệncũngthếthôi:hắncũngnhảyxổvào.Cáiđólàlẽtựnhiên,vìbảnthânconngười,nguồngốcchỉlàmộtconvậtbẩnthỉu,cólẽchỉmãivềsaunàynómớiđượcquétlênmộtlớp lễnghĩa,nhưmột látbánhcóphếtbơ lênvậy.Thếmàcuộcđời nhàbinh lại là thằngnọ có quyềnhơn thằng kia.Khổmộtnỗianhnàocũngcónhiềuquyềnquá:mộtthầycaicóthểhànhchúlínhtrơnđếnphátđiên,cũngnhưngàithiếuúyhành thầy cai, ngài đại úyhànhngài thiếuúy.Bởi anhnàocũngbiếtcáiquyềncủamình,nênhọquenlạmquyền.Lấymộtthídụđơngiản:Chúngmìnhvừađitậpvề,mệtbởhơitai.Thếmàhọralệnhhát.Kếtcụclàmộtđiệuhátkém

hàohứng,vìanhnàoanhnấychỉcònđủsứccõngcáibalô.Thế là cảđạiđộiphảiđằngsauquay, chịuphạt, tập thêmmộtgiờnữa.Khitrởvềlạicólệnhhát:ngườitaphảicốhátchorahát.Nhưvậycónghĩalýgì?Viênchỉhuyđạiđộicứlàm theo ýmình, vì ông ta có quyền. Không ai có thể chỉtríchôngtađược,tráilạiôngtalạiđượctiếngcươngquyếtlà đằng khác. Nhưng đómới là chuyện vặt, còn có nhữngbiện pháp hắc hơn nhiều, làm cho các cậu sùi bọtmép ranữakia.Bâygiờmìnhhỏicáccậu,cónghềgìchomộtngườithườngdânlàm,dùhắnlàônggìđinữa,đểhắncóthểgiởnhữngchuyệnnhưvậymàkhỏibịngườitađậpchovỡmặtra?Khôngchỉtrongcáinghềnhàbinhmớicónhữngchuyệnnhưthế.Bâygiờ,cáccậuthấycảđấy,cáiuyquyềnấybốclênđầu conngười ta.Hơnnữa, trongngànhdân sự thìhọkhônglàmbộđượcnhưthế.-Nhưngườitathườngnói,cầnphảicókỷluật,-Cốpnói

mộtcáchuểoải.-Ôidào,lýdothìthiếugì.-Cátlầubầu.-Kểrathìcólẽ

cũngcầnđấynhưngđừngcócạntàuráomángthôi.Cậuthửnóichuyệnấyvớimộtanhchữakhóa,mộtanhlựcđiền,mộtanhthợnàođó,cậuthửnóichuyệnấyvớimộtanhlínhkhốnkhổnàođó,màđasốchúngtaởđâylàthế.Anhtachỉthấymộtcáchđơngiảnlàngườitahànhhạmìnhtrămkhoanhtứđốmvàanhta,phảirachỗmũitênhònđạn,anhtabiếtrõcái gì cần, cái gì không cần chứ.Mình nói để các cậu biếtrằngởđây.Ởmặttrận,cáianhlínhquènlàdũngcảmlắmnhé.Điềuấykhôngphảixoàngđâunhé.Ai cũng công nhận điều ấy; ai cũng biết rằng chỉ có ở

chiếnhàomớikhông tậpquânsựnữa;nhưngvừavềcáchmặttrậnvàicâysố,việctậptànhlạitiếptụcmộtcáchnguxuẩnvớinhữngđộngtácchào,đinghiêm,bởivìđó làmộtquy luật không thể tránh được, phải làm cho thằng línhkhôngrỗiđượcmộtphút.Vừa lúc ấy, Jađơn tới,mặt lấm tấmnhữngmụnđỏ.Nó

cảmđộngđếnnỗilíucảlưỡi.Nóhớnhởđánhvầntừngtiếngcâunóisauđây:“Himmenxtôtđangtrênđườngramặttrận.Hắnsắptới”.Jađơn thâm thùHimmenxtôt đến tận xương tận tủy. Vì

Himmenxtôtởtrạilínhđãhuấnluyệnnótheocáikiểuriêng

củahắn.Jadơnhayđáidầm;banđêmnóngủ,cáichuyệnấycứtựnhiênxảyrathôi.Himmenxtôtgâncổ lênquyếtđoánrằngđóchỉdobệnh

lườivàhắnđãtìmđượcmộtphépkhônghổdanhthầycaiđểchữachoJađơn.Hắnpháthiệnởlánbêncạnhcũngcómộtanhchàngđái

dầm nữa tên là Kjnđecvatơ. Hắn bắt cậu này ngủ cùngphòngvớiJađơn.Trongcácláncủachúngtôi,ngườitaquensắpđặtnhưthếnày,haigiườngchồnglênnhau,giátgiườngbằng dây thép ken lại. Thế là Himmenxtôt bố trí cho haichàngnằmvớinhau,lầnlượt,anhnàynằmgiườngtrênthìanhkianằmgiườngdưới.Dĩnhiênanhnằmdướiphảichịuđựngcảnhngộmộtcách

êchề.Nhưngngàyhômsauhọlạiđổichỗ.Anhnằmdướilạilênnằmtrên,đểtrảthù.Đólàphương

pháptựgiáodụcdoHimmenxtôtphátminhra.Biệnphápthìkhả ố.Nhưng ý kiến không phải là không có giá trị. Khốnnỗi,biệnphápấyvôdụngvàgiảthuyếtấycủaHimmenxtơtsai.Cảhai cucậuđềukhôngphảivì lườimàđáidầm.Chỉnhìnnướcdanhợtnhạtcủahaingười,làaicũngnhậnthấythế.Kếtquảcuốicùnglàmộttronghaichàngtừđóphảinằm

xuốngđất,rấtdễbịcảmlạnh.Giữalúcấy,Haiđến,ngồixuốngcạnhchúngtôi.Nónháytôimộtcái,xoaxoacáibàntayhộpháp:thựclà

chúngtôiđãsốngvớinhaucáingàyđẹpnhấtcủađời lính.Ấy làbuổitối trướckhi lênđườngramặttrận.Ngườitađãghép chúng tôi vàomột trung đoàn vừa thành lập, nhưngtrướcđóngườitachochúngtôitrởvềchỗtrúquânđểlĩnhquầnáo;nóichođúngkhôngphảilàvềtrạitândinhmàlàvề một trại lính khác. Sáng hôm sau chúng tôi phải lênđường.BuổitốichúngtôinghĩcáchthanhtoánvớithằngchaHimmenxtôtmớiđược.Chúngtôiđãthềvớinhaumấytuầnlễtrước.Cốpđãđịnhbụng,khihòabìnhlậplại,sẽvàongànhbưu

điệnđểlàmcấptrêncủaHimmenxtôt,lúcấychắchắnsẽlạitrởvềlàmphutrạm.Nónghĩđủmọicáchđểănmiếngtrảmiếngchobằngđược.Chínhvì thếmàkhôngbaogiờHimmenxtôthòngkhuất

phụcđượcbọntôi.Chúngtôiđịnhthếnàocũngcóphenhắnvàotaychúngtôi,chậmnhất làkhihếtchiếntranh.Trongkhichờđợi,chúngtôimuốngiãchohắnmộttrậnnênthân.Nếuhắnkhôngnhận rađược chúng tôi thì sợquáigì, hơnnữa, sángmai chúng tôi tếch cả rồi cơmà! Chúng tôi đãnắmđượcbuổitốihắnhayđếnquánnào.Muốnvềtrại,hắnbuộc phải quamột phố tối và vắng. Chúng tôi rình hắn ởđấy,saumộtđốngđá.Tôimangmột cái khăn trải giường. Chúng tôi lo không

biếthắncóđimộtmìnhkhông.Cuối cùng, chúng tôinghetiếngbướcchânquenthuộccủahắn.Chúng tôi nghe tiếng bước chân ấy đã quá quen, sáng

nàocũngvậy,cáicửabấtthìnhlìnhmởtungvàHimmenxtôtngoạcmồmra:“Dậy!”.-Cómìnhhắn?-Cốpthìthào.-Phải,mỗimìnhhắn.CùngvớiJađơn,tôibòlenlénquanhđốngđá.Cáikhóathắtlưngcủahắnđãlấplánhkiarồi.Himmenxtôt đang cóvẻkhoái chí.Hắnhát.Hắnđi qua

chỗchúngtôi,chẳngnghingờgìcả.Chúngtôicầmcáikhăntrải giường; chúng tôi chồm ra, nhẹ nhàng, từ đằng sau,chụp cái khăn lên đầu Himmenxtôt, rồi túm chặt lấy phíadưới, thành thử hắn y như chui vào một cái bị trắng vàkhôngthểnàogiơtaylênđược.Tiếngháttắt.Một lát sau,HaiVethut chạyđến.Nógiơ taygạt chúng

tôi ra, dành lấyphầnđầu tiên.Với vẻkhoái trá không thểtưởngtượngđược,nólấykiểuđứng,vungcánhtaylênnhưcộttínhiệu,rồiquaibàntaytonhưcáixẻngxúcthanvàocái bị trắng một cú, tưởng đến bò cũng phải chết.Himmenxtôt chao người đi ngã văng ra đến năm thước vàrốnglên.Chúng tôi đã nghĩ đến chuyện này. Chúng tôi đãmang

theomộtcáigối.Haingồixổm,đặtcáigối lênđầugối,rồighì đầu Himmenxtôt vào đấy. Những tiếng rống củaHimmenxtôttắtđingay.ThỉnhthoảngHaichohắnthởmộttị,thếlànhữngâmthanhkhànkhànhổnhểnnổi lên,thaythếchocáitiếngthétoaivệsangsảnglúcnàyđãlịmđidướicáigối...JađơnbèncởidâyđeoquầncủaHimmenxtôtrồitụtquần

hắnxuống.Đồngthờimồmnócắnchặtmộtcáiroida.Rồinóđứngdậyvàbắtđầuhànhsự.Thật là một bức tranh tuyệt tác. Himmenxtôt nằm dài

trênmặtđất;Haicúixuống,ghìchặtđầuhắnvàogối;mặthắnnhănnhómộtcáchquáiquỷ,mồmháhốc ravìkhoáiquárồicáiquầnđùikẻsọcdẫydụa,cùngvớiđôichânbắtchéochữX,cứmỗinhátroi,lạibiểudiễnnhữngđộngtácrấtđộcđáobêntrongcáiquầnbị tụtxuống.Cònphía trênthìJađơn không biếtmỏi, cứ đánh như bổ củi. Sau chúng tôiphảilôinórađểchúngtôicũngdựphầnnữachứ.Cuối cùng Hai dựng Himmenxtôt dậy và trình diễnmột

kiểuđặcbiệt,đểkếtthúc.Nógiơbàntayphảilênthậtcao,tưởngchừngmuốntómlấymộtngôisao,chuẩnbịđánhmộtcáitátnảyđomđóm.Himmenxtôtngãkhuỵuxuống.Hai lạidựnghắndậy, lại

lấythế,dùngtaytrái,bợpchomộtcáinữa,khôngchêvàođâuđược.Himmenxtôtrốnglênvàcắmđầuchạymiết.Cáimôngkẻsọckiểuphutrạmcủanólấplóedướiánhtrăng.Chúng tôibiếnngay tứckhắc.Hai cònquay lạimột lần

nữa,nóigiọngchuachát,thỏamãnvàhơikhóhiểu:“Sựtrảthùchẳngqualàcáivònglẩnquẩn...”.ĐúngraHimmenxtôtnênbằnglòngmớiphải,vìcáilýthuyếtcủahắnvềsựngườinàyphảigiáodụcngườikiađãmanglạinhữngkếtquảmàchínhhắnđượchưởng.Chúngtôiđãtrởnênnhữngmônđồthôngtháicủahắn.Khôngbaogiờhắnbiếtđượcngườihắnđãphảimangơn.

Cóđiềulàhắnđượclãicáikhăntrảigiường,vìmấygiờsau,chúngtôiquaylạitìmthìkhôngthấynónữa.Chiếncôngtốihômđólàmsánghômsau,chúngtôi lên

đườngcóvẻhùngdũnghơn.Chảthếmàmộtlãogiàđãgọichúng tôi, bằng một giọng rất cảm động là tuổi trẻ anhhùng.Chúngtôibịđiềulêntiềntuyến,làmcôngsự.Khi bóng tối vừa tỏa xuống, thì những chiếc xe vận tải

bắtđầuchuyểnbánh.Chúngtôitrèolênxe.Buổichiềunónghầmhập,bónghoànghônnhưmộttấm

mànchekhiếnchúngtôicảmthấydễchịu.Nhờthếchúngtôigầngũinhauhơn;cảđếnanhchàng

Jađơnbủnxỉncũngtặngtôimộtđiếuthuốclávàđánhdiêm

chotôi.Chúngtôiđứngchenchúcnhau,chậtchội,chẳngaingồi

được.Thậtrachúngtôichẳngquenđượcthoảimáinhưvậy;lầnđầutiên,Muynlơcóvẻphởn;nóđiđôiủngmới.Độngcơnổròn,xechạyrầmrầm.Đườngxấu,đầynhững

ổ gà. Không được phép bật đèn, chúng tôi bị xốc tưởngchừng ngã lộn nhào ra ngoài xe. Nhưng cái đó không làmchúng tôi lo quáđáng.Cógì xảyđến cho chúng tôi được?Gãymộttaycònhơnbịmộtlỗthủngởbụng.Nhiềungườilạimong muốn cái dịp may hiếm có ấy để đảo về nhà mộtchuyến. Bên cạnh chúng tôi, một đoàn xe dài chở vũ khíchạyvộivãvàluônluônvượtchúngtôi.Chúngtôinémsanghọnhữnglờiđùacợtvàhọcũngtrảlời.Chúngtôithấymộtbứctườngcủamộtngôinhàcáchxa

đường.Độtnhiên,tôivểnhtailên.Cóphảimộtsựnhầmlẫnkhông?Mộtlầnnữa,tôingherõràngtiếngngỗngkêucàngcạc.TôinhìnCatdinxki,anhtacũngnhìntrảlạingay.Chúngtôihiểunhauquá.-Cát,mìnhnghetiếngmộtôngkháchcủacáichảobọn

mìnhđấy...Anhtagậtgùvànói:-Đượcthôi!Đểlúcvề.Tớbiếtchỗrồi.DĩnhiênCátbiếtđủmọichỗ.Chắcrằngbấtkỳdấuchân

ngỗngnàotrongvònghaichụccâysốanhtacũngđềubiếtcả.Đoànxeđếnnhữngvịtrípháobinh.Cácụpháođềungụy

trangcànhláđểchemắttụiphicông.QuangcảnhgiốngnhưngàyhộiTiếtmaocủaquânđội.

Nhữngvòmcâyđócóvẻvuimắtvàhiềnlànhbiếtbaonếukẻtrúngụkhôngphảilànhữngkhẩuđạibác.Khôngkhínặngtrĩukhóisúngvàsươngmù.Ngườitacảmthấyvịđắngcủathuốcsúngtrênđầulưỡi.

Những viên đạn khởi hành nổ rung cả xe chúng tôi, tiếngvọng lan xa ầm ầm. Mọi vật đều nghiêng ngả. Nét mặtchúngtôitựnhiênbiếnsắc.Tấtnhiên, chúng tôikhông lên tớinhữngchiếnhàocủa

tuyếnthứnhất,màchỉđếnkhuvựclàmcôngsựthôi;nhưngtrên mỗi gương mặt chúng tôi, người ta có thể đọc đượcnhữngýnghĩ:“đâylàmặttrận,chúngmìnhđãvàokhuvực

mặttrận”.Tuyvậy,khôngphảilàmộtsựkhiếpsợ.Khiđãlêntuyến

thứnhấtnhiềulầnnhưbọntôi,thìngườitađâmlìra.Chỉcóbọntânbinhmớihốt.Cátdẫndụchohọ:“Quả305đấy.Cứnghetiếngnổlúcbắnđithìbiết.Cáccậunghenórơixuốngngay bây giờ đấy!”. Những tiếng nổ ù tai của những “quảđến” không lọt được đến tận đây. Nó bị lẫn trong muônnghìn tiếngồnàocủamặt trận.Cát lắng tai rồinói: “Đêmnaylàgiãnhaukịchliệtđấy”.Chúng tôi đều lắng nghe. Mặt trận đang rung chuyển.

CốpnóiquânnhàTômbắnđấy.Ngherõ tiếngbắn”.Đó làpháobinhcủaquânAnhbốtríởbênphảikhuvựcchúngtôi.Chúngnãsớmhơnlệthườngmộtgiờ.Phíachúngtôibaogiờcũngđúngmườigiờmớibắn.-Chúngnólàmsaothế?-Muynlơkêulên.-Chắcđồnghồchúngnónhanh.-Thìđãbảosắpgiãnhaukịchliệtmà.Tớcảmthấyrõrệt

nhưvậy.-Cátvừanóivừarụtcổlại.Cạnhchúngtôi,baquảđạibácbắnđi,gầmlên.Tia lửa

xuyên chéo qua đám sươngmù; trọng pháo gầm gừ quáttháo; chúng tôi rùngmình,và lấy làmsungsướng là sángsớmmailạiđượctrởvềlántrúquân.Nét mặt chúng tôi không tái cũng không đỏ hơn lúc

thường,cũngkhôngcăngthẳng,cũngkhôngbìnhthảnhơn,nhưnglạikháchẳn.Chúngtôicảmthấymộtluồngđiệnchạytrongmạchmáu.Đókhôngphảichỉ làmộtcáchnói.Đó làmộtsựthật.Đây làmộtmặttrận,chínhcáiý thứcđangởmặttrậnbật lên luồngđiệnấy.Khinhữngquảđạibácđầutiênrítlên,khinhữngviênđạnbắnđixékhôngkhí,thìđộtnhiên trongmạchmáuchúng tôi,nhen lênmộtsựchờđợiấmức,mộtkiểugiữmiếng,mộtsựnhứcnhốimãnhliệtnhấtcủacơthể,mộtsựtinhtếđặcbiệtcủagiácquan.Conngườiđộtnhiênsẵnsànghànhđộng.Nhiều lúc, tôi tưởng như không khí bị xô đẩy và rung

độngđãchồmlênchúngtôivớiđôicánhimlặng.Tôilạicócảmtưởngrằngchínhtrậnđịa lóeramột luồngđiện,đangkíchđộngtrongtôinhữngsợidâythầnkinhmớilạ.Lầnnàocũngvậy.Khi rađi chúng tôi chỉ lànhữnganh

línhtầmthường,nhănnhóhoặchớnhở.

Nhưngkhi đếnnhữngvị trí pháobinhđầu tiên, thìmỗitiếngchúngtôinóira, lạicómộtgiọngkháchẳn...KhiCátđứngtrướcdãylánchoquânvềnghỉmànói:“sắpgiãnhaukịch liệt”, thì đó chỉ là ý kiến riêng của anh ta, thế thôi;nhưngởđây,khianhtanóithế,thìcâunóicócảsựsắcbéncủa một lưỡi lê dưới ánh trăng. Nó xuyên qua tư tưởngchúngtôimộtcáchmãnhliệt;câunóiấygầngũichúngtôihơnvàkhêugợitrongtiềmthứcchúngtôimộtýnghĩthầmkín: “Phải chăng cái sinhmệnh quý báu nhất và thầm kínnhấtcủachúngtôiđangrunglên,đangchồmlênđểtựvệ”.Đốivớitôimặttrậnlàmộtcơnlốcquáigở.Khicònởxa

trung tâm, trong dòng nước phẳng lặng, người ta đã cảmthấycáisứchútnólôikéoanh,thongthả,khôngthoátkhỏi,khôngcưỡngnổi.Nhưngcónhững lực lượngphòngthủ, từmặtđất, từkhông trungđếnvới chúng tôi,nhất là từđất.Đất, đất đối với người lính quan trọng hơn đối với bất cứngườinào.Khingườilínhghìlấyđấtthậtlâu,thậtmạnh,khingười lính vục sâu mặt mình, chân tay mình xuống đất,trongnhữnggiờphútkhủngkhiếpchếtngười của lửađạn,thìlúcấyđấtlàngườibạnduynhất,làngườianhem,làbàmẹcủaanhta.Sựkhiếpsợvànhữngtiếngkêularềnrĩcủaanhtanổi lêntrongimlặng,trongnơiẩnnáu:đấtđónlấychúngvàlạiđểanhtachạy,sốngthêmmườigiâykhác,rồiđấtlạiômlấyanhta,vàcókhilàômvĩnhviễn.Ôiđất!Đất!Đất!Ôiđất!Vớinhữngchỗnhấpnhôcủađất,

vớinhữnglỗ,nhữnghanghốc,nơingườitacóthểnằmdánxuốngvàngồinépmình,ôiđất!Trongnhữnggiờphútquằnquạikinhkhủngtrongnhữngcơntànphánhưthácđổsóngtrào, trong tiếnggầmrốngchếtchóccủamuônngàntiếngnổ, chính đất đã mang đến cho chúng tôi cái dòng nướcngượccủacuộcđờiđượccứuthoát.Giữanhữnglúcđangđảođiêncuồngloạnthìcuộcsốngtơibờicủachúngtôigặpđượcmộtnguồnkhílựchồisinhchuyểntừđấtđếntaychúngtôi:nhờđó,saukhithoátchết,chúngtôiđãsụcsạotronglòngđấtvà,trànngậpniềmhạnhphúcâmthầmvàhồihộpđượcsốngsóttrongphútnày,chúngtôiđãcắnvàođấtđếnngậpcảđôimôi...Nghetiếnggầmđầutiêncủatrọngpháo,mộtphầncon

ngườichúngtôinhưđộtnhiênbịkéo lùi lạihàngngũngàn

nămvề trước.Đó là bảnnăng của con vật thứcdậy trongchúngtôi,dẫndắtvàchechởchúngtôi.Nókhôngcóýthức,nó nhanh hơn, vững hơn lương tri sáng suốt rất nhiều;không ai cắt nghĩa được hiện tượng ấy.Này đây, người tađang đi chẳng nghĩ gì, thình lình người ta nằm rạp xuốngmộthốđất,trongkhitrênđầu,nhữngmảnhđạnđạibáctóera, thếmà không tài nào nhớ được làmình đã nghe thấytiếngđạnđếnvànghĩđếnchuyệnlaomìnhxuốngđất.Nếucóchờđợiđểlàmcáiviệcấy,thìbâygiờngườitachỉcònlàmộtđốngthịtvươngvãitứtung.Chínhcáiyếutốkhácấy,cáigiácquantinhtếấyđãhấtngườitaxuốngđất,vàkhônghiểu saođã cứungười ta thoát chết.Nếukhông thế thì từlâu,từmiềnFlăngđrơđếnnúiVôgiơ,chẳngmộtngườinàocònsốngsót.Khirađi,chúngtôichỉlànhữnganhlínhtầmthường,nhănnhóhoặchớnhở,nhưngkhichúngtôiđếnđịađầumặt trận, chúng tôi trởnênnhững thứnửangười nửangợm.Chúng tôi tiếnvàomộtkhu rừngnhỏ.Chúng tôiđiqua

những“khẩuđạibácđậuhầm”.Chúngtôixuốngxeởphíasaukhurừng.Đoànxetrởvề;tờmờsángmai,chúngsẽlộnlạiđónbọntôi.Sươngmùvàkhóiđạibácphủđầycánhđồngcỏ,ngập

đếntậnngực.Phíatrên,mặttrángchiếusáng.Trênđường,quânlínhđirầmrập;nhữngchiếcmũsắtlóe

dướiánhtrăngnhữngtiasángđục.Đầungườivàmũisúngnhôlênkhỏilớpsươngmùbàngbạc,đầungườilắclưvàmũisúnglậplòe.Xahơnmột chút, không còn sươngmùnữa.Ởđó, đầu

người kéo dài thành những cái bóng trọn vẹn: những bộquânphục,nhữngcáiquần,nhữngđôiủnglòirakhỏisươngmùnhưkhỏimộtcáiaosữa.Họđithànhhàng.Hàngngườitiếnthẳngvềphíatrước.Bóng người lẫn vào nhau, cả khối giống như một cái

nêm;người takhôngnhậnrangườinữa;đóchỉ làmộtcáinêmmàutốisầm,thongthảtiếnđến,vàkỳdịhơnlạithêmnhữngđầungười,nhữngkhẩusúngnhưbơi rakhỏi cái aosươngmù.Mộthàngngười,nhưngkhôngphảilànhữngconngười.Nhữngkhẩuđại báchạngnhẹvànhững cỗ xe chởđạn

chạytrênmộtconđườngxuyênngang.Lưngngựalấploángdướiánhtrăng,độngtáccủachúngthậtđẹpmắt,đầuchúngvươncao,mắtnhưnẩylửa.Nhữngkhẩuđạibácvànhữngcỗxelướttrêncáinềnmờ

nhạtcủabứcvẽđêmtrăng,nhữnglínhkỵmãđộimũsắt,cóvẻnhưnhữngkỵsĩthờixưa;vềmộtmặtnàođóthậtlàđẹpvàxúccảm.Chúngtôiđếnkhuvựccôngbinh.Tốpnàyvácnhữngcọc

sắt nhọn và cong, tốp kia xốc những thanh sắt xuyênquanhữngcuộndâythépgai,rồivácđi.Nhữngcủaấythậtcồngkềnhvànặngnề.Mặtđấtlúcnàyđầynhữngvếtnứttoác.Từđầuhàngngườitachuyềnxuống:“Coichừng!Bêntrái

cóhốđạibácsâuđấy!...”.Mắtchúngtôicăngrađểnhìnchorõ;đôichânvàchiếcgậydòdẫmmặtđườngtrướckhiđónlấysứcnặngcủatoànthân.Bấtthìnhlìnhhàngngườidừnglại.Chútnữathìvấpphảidâythépgaicủangườiđằngtrước,thếlàlạicótiếngvăngtục.Mấy chiếc xe vận tải bị đại bác phá hủy chắn ngang

đường,lệnhmới:“Tắtthuốclávàtẩuđi”.Chúngtôiđãđếnsátcácchiếnhào.Trong lúc ấy bốnbề tối om.Chúng tôi lượn quanhmột

cánhrừngnhỏ;vàkìa,trướcmặtchúngtôilàhỏatuyếnthứnhất.Một luồng sáng đỏ nhạt vàmờ ảo chạy suốt phía chân

trời. Luồng ánh sáng ấy luôn luôn chuyển động, bị nhữngánhchớplóeratừtrọngpháoxuyênqua.Nhữngpháohiệunhưnhữngquảcầuđỏrực,lấplánhánh

bạc,vọtlêntrêntấtcả,nổtungrarồirơixuốngthànhmộttrậnmưangànvạnngôisaoxanh,đỏ,trắng.PháohiệucủaquânPhápbayvútlên,mởratrongkhôngtrungchiếcdùlụarồitừtừrơixuốngđất.Chúngsángnhưbanngày,ánhsángcủa chúng chiếu đến tận chỗ chúng tôi, và chúng tôi nhìnthấy rõbóngchúng tôi trênmặtđất.Chúngbay là làmấyphút rồimới tắt. Tiếp luônđó, những loại pháohiệukhác,vọt lên khắp nơi, rồi thỉnh thoảng lại có những chiếcmàuxanh,màuđỏ,màulơ.-Đểuthật,-Cátnói.Cơnbãotápcủatrọngpháomỗilúcmộtdữdội,đếnnỗi

nótrởthànhmộttiếnggầmthétduynhất,ùtai,rồisaunólại tách ra thành từng loạt kế tiếp nhau. Từng tràng súngmáykhôkhan,nổrònrãtrênđầuchúngtôi.Khôngkhítrànngập những đợt xô đẩy vô hình những tiếng rống, nhữngtiếngrít,nhữngtiếngrìrào,đólànhữngquảđạibáccỡnhỏ.Nhưngthỉnhthoảng,xuyênquamànđêm,nổi lêngiọng

trầmhùngcủanhữngthùngthan,nhữngđạncủapháobinhhạngnặng,laoxuốngtítđằngxaphíasauchúngtôi.Giọngchúngkhànkhàn,xavời,gào lênnhưbầyhươuđộngcỡn.Luồngđạncủachúngvượtlêntrênhẳnnhữngtiếnggầmrítcủađạibáchạngnhẹ.Đènchiếubắtđầusụcsạobầutrờitốiđen.Những tia sáng kéo dài, giống như những cái thước kẻ

khổnglồhìnhbúpsợi.Đây,mộtluồngsángdừnghẳnlạivàchỉhơi rung rinh tí chút. Lập tứcmột luồngkhácbắt chéovào;ngườitathấygiữahailuồngấy,mộtconbọđenđangcố tẩu thoát: chiếc máy bay. Đường bay của nó trở nênloạngchoạng,nóbịquángmắtvànólảođảo.Chúng tôi đóng thật chắc những cọc sắt thành từng

khoảngđềunhau.Baogiờcũngcóhaingườigiữcáitrục,cònnhữngngườikhácthìrảidâythépgai,cáithứdâyghêngườivớiđámgaigócdàinhọn,cáinọxenvàocáikia.Tôikhôngthạocôngviệcnày,nênbịráchnátcảbàntay.Sauvàigiờchúngtôixongviệc.Nhưngcònlâuôtômới

đến. Phần đông bọn tôi nằm lăn ra đất và đánh luônmộtgiấc.Tôicũngđịnhbụngngủ.Lạnhquá!Chúngtôinhậnralàmìnhđangởgầnvùngbểvàcứbịthứcgiấcluônvìlạnh.Nhưng cuối cùng tôi cũng ngủ thực sự. Đột nhiên tôi

chồmdậy, khôngbiếtmìnhđangởđâunữa, tôi nhìn thấysao, tôi nhìn thấy hỏa pháo, và trong khoảnh khắc, tôi cócảmgiácnhưmìnhđangngủtrongmộtkhuvườn,giữalúccóhội.Tôicũngchẳngbiếtlúcấylàsánghaylàchiềunữa.Tôinằmtrongchiếcnôixanhnhợtcủabuổihoànghôn,vàchờđợinhữnglờingọtngàotấtnhiênsẽđến,nhữnglờiêmdịuvàấmlòng,cóphảitôikhóckhông?Tôiđưataylênmắt,lạquá,tôilàmộtđứatrẻhaysao?Chỉcólàndamềmmại.Cáiđóchỉthoángquatronggiây látrồitôinhậnthấybóngdáng Catdinxki. Anh lính già đang ngồi thanh thản, mồmngậmcáitẩu,dĩnhiênlàtẩucónắp.Khithấytôithứcgiấc,

anhtabảo:“Cậuvừagiậtmìnhđấy.Đóchỉ làtiếngrítcủamộtcáipháohiệurơixuốngbụirậmthôi”.Tôinhổmdậy,tôicảmthấycôđơnmộtcáchlạlùng.Có

Cátngồiđó,thậtlàtốtquá.Anhtatrầmngâmnhìnvềphíatrậnđịavànói:“Mộtcảnhpháohoatuyệtđẹp,chỉtiếcrằngnónguyhiểmquáthôi”.Một quả đại bác rơi xuống phía sau chúng tôi. Bọn tân

binhsợ run lên.Vàiphútsau lạimộtquảnữanổ.Lầnnàygầnchúngtôihơn.Cátvỗcáitẩu:“Sắpkịchliệtđây”.Thếlàbắt đầu. Chúng tôi đánh bài chuồn, ra sức bò thật nhanh.Quảtiếptheorơingaygiữabọnchúngtôi.Vàitiếngkêunổilên.Phíachântrờivọtlênnhữngquảpháoxanh.Bùntóelênrấtcao.Mảnhđạnkêuvovo.Ngườitanghethấytiếngmảnhđạnquậtxuốngđấtràoràomộtlúckhálâusaukhiviênđạnnổ.Mộtcậulínhmớitócvànghoe,khiếpđảmnằmdàicạnh

bọn tôi.Cucậugụcmặtvào lòngbàn tay, cáimũvăng ramột nơi, tôi nhặt mũ và định đặt lên đầu cậu ta. Cậu tangướcmắt lên,đẩycáimũra,rồicứthếrúcđầuvàonáchtôi,ápđầuvàongựctôiynhưmộtđứatrẻcon.Đôivaigầycủacucậurunbắnlên.ĐôivaigiốnghệtvaiKemơrichtrướcđây.Tôicứmặchắn,nhưngmuốnchocáimũsắtcũngcó tí

chúttácdụngtôibènđặtnólênmôngđítcucậukhôngphảiđểđùa,vìđólàchỗnhôlêncaonhấtcủangườihắn.Đànhrằngởđócómộttảngthịtđầynhưngbịđạnvàođóthìđaukhiếplắm.Hơnnữaởbệnhviệnlạiphảinằmsấphàngthángliền, rồi sau thường bị thọt. Một quả đại bác đâu đó rơixuốnggiữađámđông.Tiếngkêuthétnổilêngiữanhữngtiếngnổliêntiếp.Cuối

cùng yên tĩnh trở lại. Trận pháo kích đã chuyển sangmụctiêu xa hơn và bây giờ nó nhằm những vị trí hậu bị cuốicùng.Chúngtôiđưamắtnhìnquanh.Nhữngpháohiệumàuđỏlấplánhtrênnềntrời.Chắchẳnsắpcómộtđợtxuấtkích.Bênphíachúngtôimọivậtđềuimlặng.Tôinhổmdậyvỗ

vaianh lính trẻ:“Xongrồi,chú lỏi,mayđấynhé”!.Cucậunhìnquanhngơngác.Tôinóicốtchohắnyêntâm:“Rồicậucũngsẽquenthôi”.Hắntrôngthấycáimũsắtliềnchụplênđầu.Dầndầnhắnhoànhồn.

Độtnhiêncucậuđỏmặt,dángđiệubốirối.Hắncẩnthậnđưabàntayrađằngsau,vànhìntôimộtcáchđauđớn.Tôihiểungay:bệnh“đaubụngsúng”.Thậtrakhôngphảivìthếmà tôi đặt cái mũ vào đít hắn, nhưng tôi vẫn an ủi hắn:“Chẳngviệcgìmàxấuhổcả,khốithằngtohơncậu,ratrậnlầnđầucònbĩnhrađầyquầncơ.Chạyđếnsaubụicâykia,rồi cởi quần ra. Hiểu chưa?...”. Hắn chạy đi. Sự yên tĩnhcàngtăngthêm,nhưngnhữngtiếnggàorúvẫnkhôngdứt.TôihỏiAnbe:-Cáigìthế?-Ởđằngkia,mấyđơnvịbịgiãtơibời.Những tiếngkêugàovẫn tiếp tục.Người không tài nào

kêu gào khủng khiếp đến thế được. Cát bảo: “Ngựa bịthươngđấy!”.Tôichưabaogiờnghengựakêurênnênkhómàtinđược.

Thật là tấtcảsựkhốnkhổ trênđời.Đó làkiếpsinh linhbịdày xéo,một nỗi đau đớnman rợ, khủng khiếp đang gàothét.Chúngtôitáimặtđi.Đêtơrichchồmlên:“Mẹkiếp!Kếtliễu chúng đi thôi chứ!”. Nó là nông dân, nó hiểu biết vềngựa.Điềuđóquanhệmậtthiếtđếnnó.Thếrồinhưđượcsắpđặttừtrước,trậnpháokíchlúcnàyhìnhnhưngừnghẳn.Tiếngkêugàocủanhữngconvậtlạicàngrõhơn.Giữacảnhvậtmàutrắngbạcrấtyêntĩnhnày,khônghiểucáitiếngkêukiatừphíanàovọngđếnnữa;sựvậtthậtvôhình,maquái.Khắpnơi,giữavòmtrờivàmặtđất,nhữngtiếngkêugàoấylanrộngramênhmông.Đêtơrichchồmlên,điêncuồng:“Mẹkiếp!Kếtliễuchúngđi!Kếtliễuchúngđithôichứ!Mẹkiếp!”.-Họcònphảiđinhặtngườiđãchứ!-Cátnói.Chúngtôiđứngcảdậy,đitìmchỗphátratiếngkêuấy.

Nếuchúngtôitrôngthấynhữngconvậtthìcònkhảdĩchịuđựngđượchơn.Maycómộtcáiốngnhòm.Chúng tôi thấymộtđámmâyđenytávớinhữngcáicángvànhữngkhốilớnmàusẫmđang cửđộng.Đó lànhững conngựabị thương.Nhưngchúngkhôngnằmđótấtcả.Vàiconcòntiếptụcchạynướckiệu,quỵxuốngrồi lạichạy.Mộtconbịtoạcbụngra,ruột gan lòng thòng dọc đường. Đêtơrinh nâng súng lên,nhằmbắn,Cáttrôngthấy,gạtmũisúngđi.-Màyđiênà?Đêtơrinhrunlênvàvấtkhẩusúngxuốngđất.

Chúngtôingồixuống,bịttailại,nhưngnhữngtiếngkêurống ấy, những tiếng gào thét tuyệt vọng ấy, những tiếngrênrỉấyvẫncứvăngvẳngđến,thâmnhậpvàomọivật.Có thể nói rằng chúng tôi có khả năng chịu đựng được

nhiềuthứ,nhưnglúcnày,mồhôichúngtôiđầmđìa.Chúngtôimuốnđứngdậyvàchạyđi,bấtkỳđiđâumiễnlàkhôngphảinghetiếngkêurênấynữa.Vậymà,khôngphảilànhữngconngười,đóchỉlànhững

conngựa.Mộtlầnnữa,nhữngcáicánglạitáchrakhỏiđámđen.Rồimấytiếngsúngnổ.Nhữngcáikhốitolớnấylảođảovànằmbẹpxuống.Thếlàxong.Nhưngchưahết.Ngườitakhôngthểlạigầnnhữngconvậtbịthươngđangkinhhoảngchạy lồng lên:miệng há hốc, kêu gào đau đớn.Một bóngđenquỳxuống.Mộtphátsúng:mộtconngựangãvậtra,rồimộtconnữa.Concuốicùngđứng,dựngtrênhaivótrướcvàxoay tròn như ngựa gỗ chạy vòng. Nó đứng xuống nhưngvẫnxoayvòngtròntrênhaivótrướcđãcứngđờ;chắchẳnmôngnóđãbịthươngnứttoác.Ngườilínhchạyđếnphíanóvàbắnmộtphát.Cáikhốitolớnquỵxuốngchậmchạp,khốnkhổ.Chúngtôibuôngtayrakhỏi tai.Nhữngtiếngkêuđã im

bặt. Chỉ còn tiếng thở dốc hấp hối bay lượn trên khôngtrung. Rồi chỉ còn những pháo hiệu, tiếng trái phá nổ vànhữngvì sao, vàđiều ấy làm cho chúng tôi gầnnhưngạcnhiên.Đêtơrinh vừa đi đi lại lại vừa lảm nhảm: “Không hiểu

nhữngconvậtấyđauđớnđếnthếnào”.Rồinótrở lạivấnđề.Giọngnócảmđộnggầnnhưnghiêm trang, lúcnónói.“Này,súcvậtmàphảiđiđánhtrận,thìthậtlàđiềukinhtởmnhấttrênđời!”.Chúngtôiquaytrởvềhậutuyến,đãđếnlúctrởvềđoàn

xevậntải.Nềntrờiđãsánghơnmộtchút.Lúcấyvàokhoảngbagiờsáng,giómátvàlạnhnữa,và

cái thờigiannhợtnhạtnhuộm lênmặt chúng tôimộtmàutro.Chúngtôivừabướcvừadòdẫm,ngườinọnốingườikia,

đixuyênquakhuchiếnhàovànhữnghốđạibác,chúngtôilạivềđếnkhuvựcsươngmù.Catdinxkicóvẻlolắng.Đólàtriệuchứngchẳnglành:

-Cát,cậusaothế?-Cốphỏi.-Tớmuốnchúngmìnhtrởvềnhà.“Vềnhà”cónghĩalàvềlántrúquân.-Cát,rồisẽvềchứsao.Anhtađangbịkíchthích.-Mìnhkhôngbiết,mìnhkhôngbiết.Chúng tôi đến những dãy giao thông hào rồi tới cánh

đồng cỏ. Cánh rừng con đã ở trướcmặt.Ở đây, chúng tôibiếtrõtừngtấcđất.Nàyđâylànghĩađịacủalạpbinh,nhấpnhômộđávàthậptựđen.Giữa lúcấy,chúngtôichợtnghemộttiếngrítphíasau,

nó todầnvà trở thànhmột tiếnggầmmãnh liệtnhưtiếngsấm.Chúngtôirạpxuống;mộttrămthướcphíatrướcchúngtôi, lửa tóeranhưmộtđámmây.Mộtphútsau,mộtphầncủakhurừngtừtừbốc lênkhôngtrung.Đó làquảđạibácthứhaivừa rơixuống,babốncâybịbậtvăngđi,gãyvụntừngkhúc.Nhữngviênđạntiếptheođãdồndậpnhưtiếngnắpnồihơi,hỏalựcrấtácliệt.-Nấpđi!Nấpđi!-Mộtngườigàolên.Đồngcỏphẳnglì,khurừngthìnguyhiểmquákhôngcòn

chỗ nấp nào khác ngoài những ngôi mồ trong nghĩa địa.Chúng tôi chạy vào đó, loạng choạng trong bóng tối. Đứanàođứanấyđínhbệtxuốngmộtmôđấtnhưmộtbãiđờm.Cònkịp.Bóngđêmlồnglộn.Cảmộttrậnbãotápsôisục.

Những bóng tối đen hơn cả.Đêm tối lao xuống chúng tôi,điêncuồng,chẳngkhácgìnhữngcáibướukhổnglồ,rồivượtquachỗchúngtôi.Lửatừnhữngquảnổbốccháyrừngrựctrênnghĩađịa.Khôngđâucólốithoát.Quaánhsángcủalửađạn, tôi liếc nhìn phía đồng cỏ. Cả một vùng biển động;nhữngngọnlửatráiphávọtlênnhưnhữngvòinước.Khôngaicótàigìvượtquađược.Khurừngbiếnmất,nóbịtantànhtừngmảnh,bịnghiền

nát.bịtiêutan.Chúngtôibắtbuộccứphảiởlạiđây,trongkhunghĩađịa.Phíatrướcchúngtôi,mặtđấtnứttoác.Đấttảngràorào

nhưmưa.Tôicảmthấybịlaychuyển,cánhtayáocủatôiđãbịmảnhđạnxérách.Tôinắmchặtbàntaylại,khôngthấyđau. Nhưng vẫn không yên tâm, vì những vết thương saumộtlúcmớithấyđau.

Tôisờlêncánhtay,nóbịxâyxát,nhưngvẫncònnguyênvẹn.Bỗngđầutôibịquậtmộtcáimạnhđếnnỗitrigiáctốisầmcả lại.Mộtýnghĩ lóeratrongóc:“Khôngđượcngất”.Tôi cảm thấy bị ngụp trong tối tămmùmịt, nhưng lại hồitỉnh được ngay. Một mảnh trái phá đã quật vào mũ tôi,nhưngnónổtừxaquá,nênchẳngđủsứcxuyênquamũ.Tôivuốtđấtđãlấpkíncảmắt.Phíatrướctôi,mộtcáilỗháhốc.Tôinhìnthấynó,tuyrấtlàkhókhăn.Khôngmấykhiđạibáclại cứ rơi liên tiếp xuống một hố. Cho nên tôi định bụngxuốngđó.Tôinhảymộtcái,nằmxoàixuốngđấy.Tôinằmbẹpdíxuốngđấtnhưmộtconcárakhỏinước.Nhưnglạicótiếng rít. Tôi vội co rúmngười lại, tìm cáchnấp tránh. Tôicảmthấymộtvậtgìphíabêntrái,tôinépngườivàođó,nólúnxuống.Tôirênrỉ,mặtđấttoácra,khôngkhíbịép,gầmrốngbên

taitôi.Tôitrườnlêntrênvậtấy,nókhôngcưỡnglại.Tôilấynóphủlênngười;ra làgỗvàvải,mộtchỗtrúmộtchỗtrúthảmhạichốngnhữngmảnhđạnđangquật ràoràoxuốngchungquanhtôi.Tôimởmắt,ngóntaytôiđangnắmchặtmộtcáitayáo,

mộtcánhtayngười,mộtngườibịthươngchăng?Tôinóihếtsứctovớihắn;khôngcótrảlời,mộtngườichết.Bàntaytôithụcsâuvàohơnnữa,vớphảinhữngmảnhván...lúcnàytôimớinhớralàchúngtôiđangởkhunghĩađịa.Nhưnglựuđạnđãmạnhhơntấtcả.Nótiêuhủymọigiác

quan;tôicàngchúisâuhơnnữaxuốngdướichiếcquantài,tôi cần phải nấp tránh, dù nó chứa đựng cả Thần Chết đinữa.Trướcmặt tôi, cáihốđạibácháhốc.Tôinhìnnó trừng

trừng,khácnàođangtómchặtlấynó.Thếnàocũngphảilaoxuốngđấymộtcáimớiđược.Nhưngcómộtvậtgìđậpvàomặt tôi,một bàn tay túm lấy vai tôi. Thằng chết tỉnh dậychăng?Bàntay lắc lắcngười tôi.Tôiquayđầu lạivà trongmộtgiâylóesáng,tôinhìnthấykhuônmặtCatdinxki.Anhtahámồmthậttonhưhétlêncâugìđó...Tôichẳngnghethấygìcả;anhtalaytôi,anhtalạisáttôi.Trongmộtgiâyphúttạmlắng,tôinghethấytiếnganhta:“Hơingạt,hơingạt,hơingạt.Đeovào!”.Tôivớ lấyhộpmặtnạ;cómộtngườinằmgầntôi,tôichỉcònnghĩmộtđiều:làmsaochohắncũngbiết

mớiđược.“Hơingạt,hơingạaat...”.Tôigọihắn,tôitrườnvềphía hắn, tôi giơ cái hộpmặt nạ về phía hắn; hắn chẳngnhậnthấygìcả:Mộtlầnnữa,lạimộtlầnnữa,hắnchỉnghĩđếnchuyệnco rúmngười lại.Đó làmột tânbinh.TôinhìnmộtcáchthấtvọngvềphíaCát,anhtađãđeomặtnạ,tôicũngrútnhanhcáiáocủatôira,chiếcmũbayxuốngđấtvàcáimặtnạấpvàomặttôi.Tôiđếnbêngãtânbinh.Hộpmặtnạcủahắnngaycạnhđó.Tôichụp lấycáimặtnạ,đặt lênđầuhắn.Hắncầm lấy, tôiđểhắnđó,vàbất thình lình tôichồmlên,laothẳngvàocáihốhìnhphễu.Tiếng kêu ù tai của những quả đại bácmang hơi ngạt

chenlẫntiếngkêurăngrắccủanhữngquảđạnnổ.Mộthồichuôngvanglêngiữanhữngtiếngnổ.Nhữngtiếngthanhlavàtiếngđậptrênkimkhí,báohiệu

khắpnơicóhơingạt,hơingạt,hơingạaat...Đằngsautôi,cótiếngầmầmnhưcáigìđổsụp,mộtlần,

hailần.Tôilaumắtkínhmặtnạđểkhỏibịámhơinướccủahơithở.Cát,Cốpvàmộtngườinữanằmkia.Thầnkinhbốnđứachúngtôiđangbịvôcùngcăngthẳng,chúngtôiđanggiữmiệng, chúng tôi cố thở càng ít cànghay.Nhữngphútđầutiênđeomặtnạquyếtđịnhcáisốnghaycáichết,vấnđềlàmặtnạcókínhaykhông.Tôi nhớ lại những hình ảnh rùng rợn của bệnh viện:

nhữngngườibịtrúnghơingạt,ngàynọquangàykia,khạcratừngmiếngphổicháybỏng...Tôi thở rất thận trọng,mồmápvàocái lót.Giờđây lớp

hơingạtđãxuốngđếnmặtđấtvàchuivàocáckẽđất.Nhưmộtconsứakhổnglồvàmềmnhũn,nótrườnvàocáihốđạibáccủachúngtôi,trànngậptấtcảcácngócngách.TôiđẩyCát.Nênrakhỏiđâyvànằmlênphíatrênthìtốthơnlànằmchỗ hơi ngạt tụ lại. Nhưng không sao ra được vìmột trậnmưađạibácnữalạitrútxuống.Chúngtôitưởngkhôngphảilàđạnđạibácgầmthétnữamàchính làmặtđấtđangnổicơn cuồng loạn.Một vật gì đenngòm lao xuốngngười tôi,kêurăngrắc.Nórơisátcạnhchúngtôi:mộtchiếcquantàibịhấttunglêntrời.TôithấyCátnéngười,vàtôicũnglàmtheoanhta.Chiếc

quan tài đổ ụp xuống cánh tay duỗi của người lính thứ tưnằmcùnghốvớichúngtôi.Hắnđịnhdùngtaykiatháomặt

nạra.Cốpkịpthờingănchặn,vặnquặtcổtayhắn lạisaulưngvàgiữ thật chặt.Cátvà tôi cốgỡ cánh taybị thươngcủahắnra.Cáinắpquantàiđãbịbậtvàchẻra.Chúngtôicóthểnhấcnóradễdàng.Chúngtôilôicáixácchếtra,nórơi phịch xuống đất nhưmột cái bao tải; rồi chúng tôi cốnhích cái phần dưới của chiếc quan tài. May sao người bịthươngđãngấtđi vàAnbe có thểgiúp chúng tôimột tay.Chẳng cần phải gượng nhẹ nữa, chúng tôi lấy những cáixẻng làmđòn, ra sứcbẩy, kỳ cho cái quan tài phải bật racùngvới tiếngthởphàocủachúngtôi.Trờirạngsánghơn.Cátlấymộtmảnhnắpquantài,đặtdướicánhtaydậpgãy,rồichúngtôiquấnnó lạibằngtấtcảnhữngcuộnbăngcủachúngtôi.Tronglúcnày,chưacóthểlàmgìhơnđược.Đầutôikêuùùvovodướicáimặtnạ.Cólẽđầuócđếnvỡtungra mất. Phổi rất ngột ngạt, nó phải thở đi thở lại cái thứkhông khí nóng bỏng đã thải ra. Mạch máu hai bên tháidươngcănglên.Tôitưởngbịchếtngạtđếnnơi...Một ánh sángmờ đục rọi đến chỗ chúng tôi, gió đang

quétkhunghĩađịa.Tôinhổmlênkhỏibờhốđạibác.Trongcảnhchạngvạngnhánhem,mộtcáicẳngbịđứtrờinằmvậtngay trướcmặt tôi.Chiếcủng cònnguyênvẹn.Tôi thoángnhìnthấytấtcảnhữngcáiđómộtcáchrấtrõràng.Nhưngbâygiờ,trướcmặttôiđộhaibathước,cóngườinhổmdậy.Tôilauđôimắtkính,chúnglạimờđặchơinướcngay,vìtôithởmạnh quá. Tôi nhìn trừng trừng, người này không đeomặtnạnữa.Tôiđợithêmvàigiây,hắntavẫnđứngnguyên.Hắn nhìn chung quanh như tìm vật gì rồi hắn đi một haibước;gióđãthổitanhơingạt,khôngkhíđãsạchrồi.Lúcấy,tôicũnggiậtmạnhcáimặtnạra,thởdốclênmộttiếngvàngã quỵ xuống đất. Không khí như một dòng nước lạnh,chảytràntrềtrongtôi,đôimắtnhưmuốnlồirakhỏiđầu.Cái luồnggiómát rượi ấy đã trànngập cảngười tôi và

làmmờcảmắttôi.Trậnpháokíchđãngừng.Tôiquayngườilạiphíahốđạibácvàrahiệuchonhữngngườikhác.Họrakhỏihốvàlấybộmặtnạra.Chúngtôidìungườibịthương,mộtngườiđỡcánh taybăngbócủahắn.Cứ thếchúng tôichạy thật nhanh, nhưng không phải không loạng choạng.Khunghĩađịachỉcònlàmộtbãihoangtàn.Quan tài và xác chết vươngvãi tứ tung.Chẳngkhácgì

ngườichếtbịgiếtmộtlầnthứhai.Nhưngmỗixácchếtbịtanra từngmảnhnhưvậyđãcứusốngmộtmạngngười trongbọntôi.Hàngràonghĩađịabịphátrụi.Đườngsắtdãchiếnchạysátquabịtóelên,dựngđứnglêntrời,uốnthànhhìnhcánh cung. Phía trước chúng tôi, có người nằm sóng sượt.Chúng tôi dừng lại; riêng Cốp vẫn tiếp tục đi với người bịthương. Người nằm ở đất làmột tân binh. Hông hắn đẫmmáuđãđôngcục.Hắnkiệt lựcquá,tôiđãtháocáibiđôngđựngnướcchè

có pha rượu rum. Nhưng Cát ngăn lại và cúi xuống ngườilính: “Cậubị thươngở đâu?”.Mắt hắnđộngđậy.Hắnmệtquá,khôngtrảlờiđược.Chúngtôithậntrọngcởiquầnhắnra.Hắnrênlên.“Bình tĩnh, bình tĩnh, không việc gì đâu...”. Nếu hắn bị

thương ở bụng thì không nên cho uống. Hắn không nônmửa,nhưthếlàtriệuchứngtốt.Chúngtôilộttrầnhônghắnra.Cảmộtđống thịtbầynhầyvớinhữngmảnhxươnggãyvụn.Khớpxươngbị trúngđạn,anhchàngnàychảbaogiờhòngđilạiđượcnữa.Tayướtxoatháidươnghắnvàchohắnuống.Đôimắthắnsáng lên.Lúcấychúng tôimới lại thấytayhắncũngbịchảymáu.Vớihaicuộnbăng,Cátcốgắngbuộtkínvếtthươnglại.Tôitìmvảiquấntấtcảchungquanh,nhưng cũng không quấn chật quá. Chúng tôi không có gìnữa.Tôibèn tụtquầngãbị thương ra,định lấymộtmảnhquầnđùicủahắnlàmbăngquấn.Nhưnghắnkhôngcóquầnđùi;khinhìnkỹhắn,téraanhchàngtócvànghoebannãy.Trong lúc ấy, Cát lục được mấy cuộn băng trong túi mộtngườilínhđãchết,chúngtôithậntrọngbăngvếtthương.Tôibảogãtrẻtuổiđangnhìntôikhôngchớp:“Chúngtớđilùngmộtcáicángđây”.Hắn liềnmởmiệng và lẩm bẩm: “Các anh ở đây”. Cát

nói:“Chúngtớlạingaybâygiờ,đểchúngtớđikiếmmộtcáicángchocậuchứ”.Không biết hắn có hiểu không. Phía sau chúng tôi, hắn

rênrỉnhưmộtđứatrẻ:“Cácanhđừngbỏtôi!”.Cátquaylạivàthìthào:“Haylàchomộtphátsúnglụcchoxongchuyệnđi?”.Gãtrẻtuổikhólòngchịuđựngđượckhingườitakhiênghắnđi,vànhiềunhấtcũngchỉthoithópđượcvàingàynữalàcùng.Tấtcảnỗiđauđớntừlúchắnbịthươngchotớigiờ

khôngthấmvàođâuvớicáiđauđớntừgiờchođếnlúchắnchết.Lúcnàyhắncònđangbịtêdại,vàchưacảmthấygì.Chỉmộttiếngđồnghồnữa,hắnsẽthànhmộtcáibọcgầmrốnglênvìnhữngnỗiđauđớnkhôngthểchịuđược.Nhữngngàysốngsótcủahắnsẽchỉlàmộthìnhphạttànnhẫnđốivớihắnmàthôi.Đểchohắnsốngthêmvàingàynữathìíchgìchohắn?Tôigậtđầutánthành.-PhảiđấyCátạ,talấymộtkhẩusúnglục.-Đưađây,-anhtanóivàdừnglại.Trôngbộdạng,tôibiếtlàanhtađãquảquyết.Chúng tôi nhìn chung quanh, nhưng không phải chỉ có

mình chúng tôi. Trướcmặt chúng tôi đanghình thànhmộtcuộctậphợpnhonhỏ.Nhữngcáiđầunhôrakhỏicáchốđạibácvàcácngôimộ.Chúngtôiđànhđitìmmộtcáicáng.Cátlắcđầu:-Những thằngbénhư thế...Những thằngbé thậtngây

thơđángthương!...Nhữngthiệthạicủachúngtôi íthơnchúngtôidựđoán.

Nămngườichếtvàtámngườibịthương.Chẳngquachỉ làmộttrậnpháokíchbấtchợttrongmột

thờigianngắn.Haingườitrongbọnchúngtôibịchết,nằmdàitrongmộtngôimộtungnắp,chúngtôichỉcònviệc lấpđất lênthôi.Chúngtôi lạiđi.Imlặng,chúngtôichạyhàngmột,ngườinọnốingườikia.Nhữngngườibịthươngđãđượcchởđếntrạmcứuthương.Trờibuổisángảmđạm.Cácytáchạyđichạylạivớinhữngconsốvànhữngtấmphiếu;cácthươngbinh rền rĩ. Trời bắt đầumưa.Chừngmộtgiờ sau,chúngtôiđếnchỗxevậntải,chúngtôitrèolênxe.Bâygiờthìrộngchỗhơnlúcđi.Mưamỗilúcmộttohơn.Chúngtôigiởvảibạtrađộilên

đầu. Nướcmưa rơi xuống long bong như gõ trống. Quanhchúng tôi,mưacứ tầmtã trútxuống.Xe lõmbõm lănquacáchốtrũng.Chúngtôilắclưbênnọquabênkia,ngủchậpchờn.Haingườingồiphía trướcxe,cầmnhữngcáigậydàicó

chạc.Họchúýnhìnnhữngquãngdâyđiệnthoạivõngxuốngngangmặtđường,thấpđếnnỗicóthểhớtmấtđầubọntôiđi.Haingườidùngcáichạcởđầugậykịpthờinânglênkhỏi

đầuchúng tôi.Chúng tôinghe tiếnghọnhắc: “Chúý!Dâyđấy!”.Và,ngủgàngủgật,chúngtôicúixuốngrồichúngtôilạingẩnglên.Xe lúc lắcđềuđều.Tiếngnhắcđềuđềuvàmưarơiđều

đều. Mưa rơi xuống đầu chúng tôi, xuống đầu những xácchết phía trước, xuống thân hình anh lính bé nhỏ bị vếtthươngquátođốivớicáihôngcủaanhta.MưarơixuốngnấmmồcủaKemơrich,mưarơixuốngtâm

hồnchúngtôi.Mộtquảđạibácnổtunggầnđâuđấy.Chúng tôi giậtmình.Mắt chúng tôi căng ra, nhữngbàn

tayđãsẵnsàngđểnhảyrakhỏixevàlaovàonhữngcáihốcạnhđường...Chẳngcógìxảyranữa.Chỉcótiếngnhắcđềuđềuvang

lên: “Chúý!Dâyđấy!”.Chúng tôi cúi xuốngvà lại ngủgàngủgật.Cứthế,suốttrênđường.

Chương4

Khingườitacóđếnhàngtrămconrậnmàgiếttừngconmộtthìchẳngtiệntínào.Nhữngconvậtấycũngkhácứng,nêncứlấymóngtaymàgiếtmãichúngthìcũngphiền.BởivậyJađơnđãlấydâythépbuộcmộtcáinắphộpxi,đặtlêntrênmộtngọnnến.Chỉviệcbỏconrậnvàocáichảotíhonấy.Chúngnổlépbép,thếlàxong.Chúngtôingồithànhvòngtròn,áosơmiđặtlênđầugối,

mìnhđểtrầntrongkhôngkhínóngbức,haitaybắtrậntíutít.RậncủaHaithuộcmộtloạinhỏđặcbiệt.Chúngcómộtchữthậpđỏởtrênđầu.Vìvậy,Haitacholàđãchởchúngtừquânyviệnthuarútvề,ởđấychúnglàcủariêngcủaviênbácsĩquâny.Hainóihắncònmuốndùngchỗmỡđọngdằntronghộpsắttâyấyđểđánhxiđôiủngnữavànócườisặccườisụađếnnửagiờđồnghồvìcâukhôihàicủanó.Thếnhưnghômnaynókhôngđượcmọingườichúýđến

mấynữa,vì cómộtchuyệnkhácđã làmchúng tôihếtsứcquantâm.Tinđồnđãthànhsựthực:Himmenxtôtđếnđâyrồi.Hắn

đếnhômqua;chúngtôiđãnghethấygiọngnóiquenthuộccủa hắn. Hình như ở hậu phương hắn ta đã hành hạ quáđángmấy anh lính mới tuyển ở nhữngmiền đồng hoang.Hắn không ngờ trong số đó lại có cậu ấm con quan quậntrưởng.Thànhrahắnbịthấtđiênbátđảovìcáichuyệnấy.Chính hắn sẽ phải ngạc nhiên ở đây! Jađơn tranh luận

hànggiờvềtấtcảmọicungcáchmànócóthểsẽđốixửvớihắn.Haingắmnghíahaibàntayhộphápcủamìnhmộtcáchtrầm ngâm, và nháy nháymắt nhìn tôi. Trận đòn giã choHimmenxtôtquả làcáiđỉnhcaonhấtcủađờinó.Nócókểcho tôi nghe là thỉnh thoảngnó vẫn cònnằmmê thấy cáitrậnấy.Cốp và Muynlơ nói chuyện với nhau. Cốp là người duy

nhấtcócáiăn lúcnày,mộtcàmènđậu, có lẽnóđãxoayđượctrongbếpcủatụicôngbinh.Muynlơliếcnhìnmónđậu,nhưngnótựkìmđượcvànói:-Anbenày,nếubấtchợtmàhòabìnhlậplạibâygiờ,thì

cậusẽlàmgì?

-Hòabìnhà?Chảcóđâu!-Anbetuyênbốgọnlỏn.-Đànhthế,nhưngnếu...-Muynlơnhấnmạnh-thìcậu

sẽlàmgì?-Tớsẽvấtmẹnócảmọicáiđi.-Cốplầubầu.-Rõrồi.Nhưngsaonữa?-Tớsẽsaybítỉ.-Anbetrảlời.-Đừngnóivớvẩnnữa;tớnóichuyệnđứngđắncơmà...-Tớcũngthế,-Anbenói,-cậucònmuốntớ làmcáigì

khácnữa?Cátchúýđếncâuchuyện.AnhtaxinCốpmộtítđậuvà

đượcngay;anhnghĩmộtlúclâurồinói:-Phải,ngườitacóthểsaybítỉ,hoặcnếukhông,thìlập

tứcchạyđếnnhàgagầnnhấtvàmộtlèothẳngvềnhà.HÒABÌNH,Anbenày,mẹkiếp!Anhtatìmtrongcáivíbằngvảisơnmộttấmảnhvàgiơ

chocảbọnxemmộtcáchkiêuhãnh.-Mẹtớ,nhàmìnhđấynhé.-Rồianhtavừacấttấmảnh

đivừachửirủa.-Cáichiếntranhđểucángkhốnnạnnày...-Cậunóithìdễ,-tôinói,-vìcậucóvợcócon.-Đúng,-anhtatánđồng-mìnhphảixoaysởchovợcon

cómiếngmàănchứ.Chúngtôicười.-Khôngphảihọthiếuthốnnhữngthứấy,Cát,nếukhông

thìcậucứyêucầu.Muynlơđóivànócũngchưathỏamãn.NólôiHaiVethut

rakhỏicáigiấcmơđấmđá.-Hai,nếungaybâygiờhòabình trở lại, thìcậusẽ làm

gì?-ThằngHainóphảiđáđítchocậumộttrậnkịchliệtvề

cáitộidámđảđộngđếnchuyệnnhưthếởđây.-Tôinói.- Làm sao cậu lại có thể...? Làm saomà cứt bò lại lên

đượcmái nhà? - Muynlơ trả lời cộc lốc. Rồi nó lại hỏi HaiVethut.MộtcâuhỏinhưthếcóvẻkhóquáđốivớiHai.Nólúclắccáiđầulấmtấmmụnđỏ.-Cậumuốnnói,nếuchiến tranhchấmdứtphảikhông?

Đúngđấy,nóigìcậucũnghiểungay.-Nếuvậy,lạicóđànbàphảikhông?-Vừanói,Haivừa

liếmmép.-Phải,cócảcáikhoảnấynữa.

-Tổmẹơi!-Hainói,đồngthờimặtnótươihẳnlên-Lúcấytớsẽngoặcvớimộtcôảthậtlàchắcnịch,mộtconMaitobéo,cậuhiểukhông?Làmsaochocônàngkhôngthểchuồirađược,rồi làtớbếlêngiườngngaytắplự.Cậuthửtưởngtượngxem,mộtcáigiườnglótlôngchim,thậtêmcóđệmlòxo.Cáccậuơi, tớsẽkhôngmặcquần trong támngày liềnnhé!Ainấyđềunínthở.Cáihìnhảnhđặcsắcquá.Dachúng

tôinổigaiốclên.Saucùng,Muynlơtrấntĩnhlạivànói.-Rồisaonữa?Mộtlúcimlặng.SauđóHainói,cóvẻhơilúngtúng:-Nếutớđóngloncai,tớsẽvẫnởlạitrongquânPhổvà...

tớsẽtáingũ...-Hai,đằngấydởhơià?-Tôihỏi.Nóhỏivặnlạiluôn:-Cậuđãlàmởmỏthanbùnbaogiờchưa?Thửtíxem.-ChắccũngchưatệbằngnhữngchiếnhàoởSăngpanhơ

đâu.-Tôiđáp.Haivừanhaivừacườikhẩy:-Nhưngnókéodàihơnnhiều,vàcậukhôngthểnàoẩn

nấpđược...-Thếnhưngvềnhàthìvẫnhơnchứ,anhbạn?-Cũngtàmtạmthôi,-nónói,mồmháhốcra,cóvẻsuy

nghĩ.Nhìnnétmặtnó,ngườitabiếtnóđangnghĩgì.Nónghĩđếnnhữngcáilềuthảmhạiởmỏthanbùn,nghĩ

đến côngviệcnặngnềdưới sứcnắnghầmhậpởmỏ thanbùn,nghĩđếncôngviệcnặngnềdướisứcnắnghầmhậpcủanhữngbóđuốctẩmdầu,từsángsớmđếntậnchiềutối,nónghĩđếnđồnglươngítỏi,đếnbộquầnáodịdạngdầycáughét...- Thời bìnhmàđi lính thì chẳng là cái cóc gì cả, - cuối

cùngnónói. -Hàngngày cậuđã có cái chén rồi nhé,nếukhôngcậucứlarầmlên.Cậucógiườngngủ,támngàymộtlầncóquầnáosạch,chẳngkhácgìmộtônghoàng;cậulàmcông việc của thầy cai, cậu có quần áo, tất... tối đến cậuhoàntoàntựdovàraquánrượu.Haitacóvẻđắcýlạlùngvềcáiýkiếncủamình.Nólấythếlàmthúvị.Thếrồisaumườihainăm,cậusẽ

đượclĩnhhưubổngvàsẽthànhsenđầm.Suốtngàycậuchỉ

cóviệcđirong.Lúcnày,ýnghĩvềcáitươnglaiấylàmchonónóngcảngườilên.-Cậuthửtưởngtượngxem,mọingườisẽđốiđãivớicậu

như thế nào: chỗ này một cốc cô-nhắc, chỗ kia nửa chairượu.Aimàchảmuốnyênlànhvớiôngsenđầm,phảikhôngnào?-Nhưngcậuchảbaogiờthànhthầycaiđượcđâu,Haiạ!

-Cátđâmngaymộtcâu.Haicụthứng,nhìnCátvàimngay.Chắcchắngiờđâynó

đangnghĩđếnbuổitốihuyhoàngcủamùathu,đếnnhữngngàychủnhậtnằmườndướibụithạchthảo,đếnnhữnghồichuôngcủa làngquê,đếnnhữngbuổichiềuvànhữngđêmnằmvớigái,đếnnhữngcáibánhránlúamạchđenmàmỡlàmsùi lênnhữngcáibướu lớn,đếnnhữnggiờchuyệngẫuvôtưlựởquánrượu...Nócầncóthìgiờđểchuirakhỏicáithếgiớihìnhảnhnhư

thế.Vìvậy,nóchỉcònbiếtcằnnhằncaucó.-Cáccậuhayhỏivớvẩnbỏmẹ!Nóchuiđầuvàoáolót

rồicàikhuyáongoài.-Còncậu,Jađơn,cậusẽlàmgìhở?-Cáthỏi.Jađơnchỉbiếtcómộtviệc.- Tớ sẽ làm thế nào để thằng cha Himmenxtôt không

thoátkhỏiđượctaytớ.CólẽcáimộngcủanólànhốtthằngchaHimmenxtôtvào

một cái chuồng rồi sáng sángxôngvàonện chomột chầudùicui.NóphấnkhởinóivớiCốp:-Vàođịavịcậu,tớsẽcốtrởthànhtrungúy.Lúcấycậu

cóthểrènhắnkỹchohaicáimôngđítcủahắnphảilạyvanlênmớithôi..-Còncậu,Đêtơrinh? -Muynlơ tiếp tục.Với cái kiểuhỏi

connhàngườitanhưthế,nócóthểtrởnênmộtthầygiáochínhcống.Đêtơrinhítnói.Nhưngđốivớivấnđềnày,nótrảlờihẳnhoi.Nónhìnlênkhôngvàchỉphátramỗimộtcâu:-Mìnhvềcũngcònkịpvụgặt...Nóixongnóđứngdậyvàđithẳng.Nó đang có chuyện lo nghĩ. Vợ nó phải quán xuyến cả

mảnhđấtlínhcanhấy.Thếmàngườitalạivừatịchthucủahắnthêmhaiconngựa.Ngàynàonócũngđọcnhữngtờbáovớđược,chỉcấtxemthờitiếtởđó,nhàquêÔnđenbuacủa

nórasao.Nếuởđấycũngmưa,chắchọkhôngthểđưarơmvềkịp.Giữalúcấy,Himmenxtôtxuấthiện.Hắnđithẳngvềphía

bọnchúngtôi.MặtJađơnđỏlên,nónằmthẳngbăngtrêncỏvà nhắmnghiền haimắt lại, đủ biết nó đang bị kích thíchđếnmứcnào.Himmenxtôt có phần ngập ngừng. Hắn bước chậm lại.

Nhưngrồicuốicùnghắncũngđivềphíachúngtôi.Chẳngaibuồnnhúcnhích.Cốpchămchúnhìnhắn.Hắnđếntrướcmặtchúngtôivàđứngđợi.Chẳngainói;

hắnđànhbuôngramộttiếng:“Thếnào?”.Mấygiâytrôiqua.Rõ ràng Himmenxtôt lúng túng không biết nên có thái độnhưthếnào.Cólẽlúcnàyhắncũngmuốnraoaithậtsựvớichúngtôi.Nhưng,hìnhnhưhắncũngđãbiếtmặttrậnkhôngphảilàcáisântrạilínhtập.Hắnthửmộtlầnnữavàlầnnày,hắnkhônghỏitấtcảmọingười,màhỏiriêngmộtngười,nhưvậychắcsẽđắtlờihơn.Cốpngồigầnhắnhơncả,vìvậyđượchânhạnhhắnhỏi

tới.-Thếnào,cũngởđâyà?NhưngAnbecóphảilàbạnhắnđâu.Nótrảlờicộclốc:-Mìnhởđâyhìnhnhư cũngđã lâuhơnđằngấymột ít

đấy!Bộrâumépđỏcạchrunlên.-Chắccáccậukhôngnhậnramìnhphảikhông?Jađơnlúcnàymởmắtra:-Cóchứ,nónói.Himmenxtôtquayvềphíanó:-À!Jađơnđấyphảikhông?Jađơnngócđầudậyvànói:-Thếmàycóbiếtmàylàgìkhông?Himmenxtôtngạcnhiên:-Mày taovớinhau từbaogiờ thế?Tôivớianhcócùng

chănlợnvớinhaubaogiờđâu?Hắnhoàn toànkhôngbiếtnên làmgì trongmột trường

hợpnhưthếnày.Hắnkhôngngờđếntháiđộthùđịchtrắngtrợnnhưvậy.Nhưngbâygiờhắnđâmrakhônngoan,chắchẳncóngườiđãmáchvớihắnchuyệnnhữngphátsúngđượctruyền tụng, bắnvào lưng cấp chỉ huy.Cái câu cùng chăn

lợn với nhau khiến Jađơn phát khùng lên đếnmức nó trởthànhhómhỉnh:-Khôngphảiđâu,-nónói-cómìnhmàychănlợnthôi

chứ!BâygiờđếnlượtHimmenxtôtcũngsôilên.NhưngJađơnkhôngđểhắnkịpmởmồm,nóphảinóicho

ranhẽmớiđược.- Màymuốn biếtmày là cái đồ gì phải không? Đồ đểu

cángchứcòngìnữa.Taođãđịnhbáochomàybiếttừlâurồikia!Sựthỏamãntừbaolâukhaokhátlàmchođôimắttihí

củanósánglonglanhhắnlên,lúcnóthétlêncáitiếng“đồđểucáng!”.Himmenxtôtbừngbừngnổigiận.- Mày muốn gì hả, đồ hốt phân, đồ mặc váy? Đứng!

Nghiêm!Khicấptrênnói!Jađơn,vớimộtcửchỉđườngbệ:-Himmenxtôt,anhcóthểđứngtheotưthếnghỉ.-Giảitán.Himmenxtôt trở nên hiện thân điên cuồng của quy tắc

quânsự.ĐếnHoàngđếcủanướcđộcchắccũngkhôngthểbịxúcphạmhơnhắn.Hắngàolên:-Jađơn,theođúngcấpbựcnhàbinh,tôiralệnhchoanh:

dừng!-Rồisaonữa?-Jađơnhỏi.-Anhcóphụctùngmệnhlệnh

củatôikhông?Cóhaykhôngthìbảo?Jađơntrảlờimộtcáchbìnhtĩnhvàcươngquyết,sửdụng

một cách không ngờ câu viện dẫn cổ điển thông thườngnhất.Đồngthờinóchổngmôngvàohắn.Himmenxtôtvừachạyvội,vừagầmlên:-Phảichomàyratòaánbinh!Chúngtôithấyhắnchạykhuấtvềphíavănphòngđạiđội.

HaivàJađơnkhoáitrákhôngthểtưởngtượngđược.Haicườilăncười lộnđếnnổisáicảquaihàm,vàđộtnhiênmồmnóháhốcrakhôngcửđộngđượcnữa.-Anbephảitốngchonómộtquả,mớilàmquaihàmcủa

nóvàokhớpđược.Cátcóvẻlolắng.-Nếuhắnkiệncậu,thìcũngphiềnđấy.-Cậutưởnghắnlàmthậtà?-Jađơnhỏi.

-Hẳnchứ!-Tôinói.-Ítracậucũngphảinămngàytù.-Cáttuyênbố.Jađơnkhôngmảymayxúcđộng.-Nămngàyvàohộp,lạicàngđượcnghỉkhỏexác.-Nếuhọtốngcậuđipháođàithìsao?Muynlơhỏivàtínhđếnđủmọimặtcủavấnđề.-Nếuvậy,trongthờigianấy,chiếntranhcoinhưchấm

dứtđốivớitớ.Jađơncósốđỏ,nóchẳngphải lo lắngcáigìbaogiờcả.

Nóđứngdậy,đicùngvớiHaivàLiađểngườitakhỏithấynótừlúcbắtđầugiậndữ.Muynlơvẫnchưachịubuôngthanhữngcâu lụcvấn.Nó

lạitómlấyCốp:-Anbenày,nếucậuđượcvềnhàbâygiờ,cậusẽlàmgì?Cốpbâygiờđãchénđầytễnêncóvẻcởimởhơn.-Lớpmìnhcònlạibaonhiêuđứanhỉ?Chúngtôiđếm, lớpchúngtôicóhaimươihọcsinh,bảy

đứađãchết,bốnđứabịthương,mộtđứađitrạiđiên.Cònlạigặpnhaunhiềunhấtlàmườihaiđứa.- Ba đứa là trung úy. - Muynlơ nói. - Cậu có tin rằng

chúngnócònđểcholãoCăngtorecmắngmỏnữakhông?Chúng tôi không tin; cả chúng tôi nữa, chúng tôi cũng

khôngthểđểcholãotahànhhạđượcnữa.-Tómlại,tròthấybalầnhànhđộngcủaGhiômTennhư

thếnào?ĐộtnhiênCốpluậtlạivànópháracười.-NhữngmụcđíchcủaHaibunởthànhGớttinhgơnlàgì?-

Muynlơ cũng hỏi bằng cái giọng đột nhiên trở nên nghiêmnghị.- Sáclơ Têmêre có bao nhiêu con? - Tôi cũng bình tĩnh

vặnlại.-Baomơ,rađờitròsẽlàmộtđứavôtíchsự,hiểuchưa?

-Muynlơcườikhẩy.-TrậnJamaxảyrabaogiờ?-Cốphỏi.-Cốp,tròhọcthiếunghiêmtúc,ngồixuống,tròsẽđược

điểmtrừba.-Tôivừanóivừađưabàntayrahiệu.-TròhãynóinhữngchứcnăngmàLiquyếcgơcholàquan

trọnghơnhếtđốivớiNhànước!-Muynlơvừathì thàovừalàmbộlắpcáikínhmộtmắt.

ThànhphốMenluốccóbaonhiêudâncư?-Muynlơlạihỏivớicáigiọngrìrầm.-Nếucáctròkhôngbiếtcáiấythìcáctròđịnhđảmbảo

đờisốngbằngcáchnào?TôihỏiAnbebằngmộtgiọngcáukỉnh.-Sựngưngtụnghĩalàgì?-Anbenóicóvẻđắcthắng.Chúngtôichẳngcònnhớquáigìnữavềtấtcảcáimớtạp

nhamấy.Nóchẳnggiúpíchgìchochúngtôi.Ngượclại,ởnhàtrường,chẳngcóaidạychúngtôichâm

thuốclákhitrờimưahoặctrờigióthếnào,nhómbếpkhicủiướtralàmsao,hoặcgiảcáibụnglànơiđâmlưỡilêvàotốtnhất,vìlưỡilêkhôngbịmắcvàonhưởcạnhsườn.Muynlơnóicóvẻtưlự:- Tất cả những cái ấy để làm gì? Ấy thếmà rồi chúng

mìnhlạiphảitrởvềghếnhàtrườngđấy.Tôithấykhólòngcóchuyệnấyvàtôinói:-Cólẽsẽcómộtkỳthiriêngchochúngmìnhchắc?- Nhưng cậu cũng phải chuẩn bị chứ. Cho là cậu đỗ đi

nữa, rồi sau ra sao? Là sinh viên cũng chẳng hơn gìmấy.Nếukhôngcótiền,cậulạiphảixoayđếnbởhơitai.-Kểthìcũngcóhơntíchútđấy,nhưngdùsao,nhữngcái

ngườitatọngchomìnhvẫnchỉlànhữngcáilăngnhăngvớvẩnthôi.Cốpphátbiểuýkiếncủachúngtôimộtcáchchữngchạc:- Khi cánhmình đang ởmặt trận, thì làm thế nàomà

nghĩhẳnhoivềchuyệnấyđược.-Nhưngdẫusao,tròcũngphảicómộtnghềnghiệpchứ?

-Muynlơđâmngangvào,ynhưnólàCăngtôrec.Anbe gãymóng tay bằngmột con dao. Chúng tôi ngạc

nhiênvềkiểucáchlịchsựcủanó.Nhưngvớinó,đấychỉ làmộtcáchđểsuynghĩchochínhơn.Nóđặtcondaoxuốngvànói:-Phải,sựthựclànhưvậy.Cát,ĐêtơrinhvàHai,cáccậu

sẽ trở về nghề cũ, vì trước khi ra đi, các cậu đã có nghềtrongtay.CảHimmenxtôtcũngvậy.Cònchúngtớ,chúngtớchưacónghềngỗnggìcả.Vậythìsaucáitrònày(vừanóinóvừachỉvềphíamặt trận) làmsaomàchúng tớcómộtnghềtrongtayđược?-Cầnphảilàmộttaycótiềnchovaylãivàsốngmỗimột

mình ở trong rừng, - tôi nói, nhưng tôi lại đâm ngượngngùngvìcáimộngphúquýđiênrồấy.- Vậy chúng ta sẽ làm gì, nếu chúng ta trở về nhà? -

Muynlơtựhỏi,chínhnócũnglúngtúng.Cốpnhúnvai:-Tớcócbiết.Hẵncứvềcáiđã,rồisẽtínhsau.Tấtcảbọntôiđềubốirối.-Vậybọnmìnhcóthểlàmđượccáigì?-Tôihỏi.-Tớchẳngthiếtcáigìcả.-Cốptrảlời,giọngmệtmỏi.-

Thếnàođinữathìmộtngàykia,cậucũngchết;mọichuyệncónghĩalýquáigì?Tớchẳngtinlàcánhmìnhsẽthoátđượcđâu.- Khimình nghĩ đến nó, Anbe ạ! - Một lát sau, tôi trở

mìnhvànói. -Khimìnhnghecái tiếnghòabình,và thídụnhưhòabình,đếnngay trướcmắt,mìnhnhữngmuốn làmmộtcáigìthậtphithường.Đấylàmộtýnghĩnócứsôilêntrongđầumình.Mộtcáigìđó,cậuhiểukhông,chonóbõcáinỗicựcnhụcởđây.Nhưngmìnhkhôngthểnàotưởngtượngrađược.Cònnhữngcáimàmìnhthấylàkhảdĩ,tấtcảnhữngchuyện nghề ngỗng, học hành, luống lậu v.v... chỉ tổ làmmìnhbuồnnôn,vìvẫnlàcáiđiệuđànmuônthuởấy,nólàmcho các cậu chán ngấy.Mình chẳng cảm thấy gì cả,mìnhchẳngcảmthấygìcả,Anbeạ.Lúcnày,tôithấycáigìcũnglàtrốngrỗngvàvôvọng.Cả

Cốpnữa,nócũngsuynghĩvềchuyệnấy.Tómlại,hoàncảnhbọntôisaunàysẽgaygođấy.Nhưng,cònnhữngngườiởhậuphương,liệuđôikhihọcó

lolắngvềvấnđềấykhông?Hainămròngbomđạn...dùsaongườitacũngkhôngthểgạtbỏnónhưcởimộtđôibíttất.Chúng tôi đồng ý với nhau rằng ai cũng thế cả, không

riênggìchúngtôiởđây,màkhắpnơi,vớibấtcứaicùngmộthoàn cảnh, hơn hay kém không đáng kể. Đó là số phậnchungcủathếhệchúngtôi.Anbenóirấtđúng:“Chiếntranhđãlàmchochúngmình

thànhnhữngngườivôtíchsự.”Nónóicó lý,chúngtôikhôngthuộcvàogiới thanhniên

nữa.Chúngtôichẳngmuốnlaovàovũtrụnữa.Chúngtôilànhững thằng đào ngũ. Trước đây chúng tôi đang trong cáituổimườitám,bắtđầuyêuđờiyêucuộcsống,thếmàchúng

tôiđãphảinổsúngbắnvàocuộcsống.Quảđạibácđầutiênrơi xuống đã nổ trúng trái tim chúng tôi. Chúng tôi chẳngcònthiếtgìđếnnỗlực,hoạtđộngvàtiếnbộnữa.Chúngtôikhôngcònbiếtđếnnhữngcáiấynữa,chúngtôichỉcòntincóchiếntranh.Văn phòng đại đội nhộn lên. Hình như Himmenxtôt đã

đếnđấylàmnáođộng.Ngàiđộinhấtchạydẫnđầu.Thậtlàmột hiện tượng kỳ lạ, hầu hết các ngài đội nhất chuyênnghiệpđềubéophị.Himmenxtôtchạytheosau,hừnghựcýmuốntrảthù.Đôi

ủng của hắn bóng nhoáng dưới ánh nắng. Chúng tôi đứngdậy.Thầycaihỏi,giọnghổnhển:-Jađơnđâurồi?Tấtnhiênlàkhôngaitrảlời.Himmenxtôtnhìnchúngtôi

bằng cặpmắt nảy lửa. “Đừng có vờ! Các anh biếtmà cácanh không muốn nói. Nào, nói đi!”. Hắn ta nhìn quanhnhưngchẳngthấyJađơnđâucả.Hắnthửdùngphépkhác:- Trong mười phút, Jađơn phải đến trình diện tại văn

phòng.Sauđó,ngàiđộinhấtrútlui,Himmenxtôtbámsátnút.-Tớcócảmgiáclàđếnkỳlàmcôngsựsắptới,thếnào

cũngcómộtcuộndâythépgairơivàochânHimmenxtôt.-Cốpnói.-Cánhmìnhđãđùaxongvớihắnđâu.-Muynlơnói.Dụng tâm của chúng tôi lúc này là: Chống đối đến kỳ

cùngmọiýđịnhcủagãphutrạm...Tôiđếnlántrúquân,choJađơnbiếttìnhhìnhđểnólỉnh

đi.Sauđóchúngtôiđổichỗ,rồi lạingồichơibàivớinhau.

Vềcáimónnàychúngtôicừlắm:chơibài,văngtụcvàđánhtrận. Kể ra chẳng là bao khi người tamới haimươi tuổi...nhưngcũngđãquánhiều,ởcáituổiấy.Độnửagiờsau,Himmenxtôtlạiđếnchỗchúngtôi.Chẳng

aithèmđểýđếnhắn.HắnhỏiJađơnđâu.Chúngtôinhúnvai.- Các người có trách nhiệm tìmnó, hắn nhấnmạnh và

dùngtiếng“i-rơ”tươngđươngvớihaitiếng“chúngmày”.-Thếnào,“i-rơ”hả?-Cốphỏi.-Phải,“i-rơ”,cácngười,cácngườingồiđây...

-Yêucầuanhkhôngđượcmàytaonghekhông,-Cốplêngiọngđạitá.Himmenxtôtnhưrơitừtrênmâyxuống.-Aimàytaovớicácanh?-Anh.-Tôi?-Phải.Óchắnđangnghĩlung.HắnliếcvềphíaCốp,cóvẻnghi

ngờ, vì hắn không hiểu Cốp định nói gì. Tuy vậy, vềmặtnày, hắn cũng không tin ở hắn lắm,hắnnói tiếp, có phầnnhãnhặnhơn:-Cácanhcótìmthấynókhông?Cốpnằmườntrênbãicỏvànói:-Thầycaiđãởchiếnhàobaogiờchưa?-Cáiđókhôngdínhđếncácanh.-Himmenxtôtnóimột

cáchkhôkhan.-Tôiyêucầucácanhtrảlời.-Đượcthôi.-Cốpvừanóivừađứngdậy.-Thầycaihãy

nhìnvềphíacónhữngđámmâynhỏkia.ĐólàđạntráiphácủaquânAnh.Hômquabọnnàyởđấyđấy.Nămngườichết,támngườibịthương,màmớichỉlàđùadaitíthôiđấynhé.Lầnsau,thầycaiđivớibọnnày,chắcnhữngngườitrướckhichết,sẽphảiđếntrướcthầycai,đậpgótchânvàonhauvàbáocáotheođúngluậtnhàbinh:“Báocáothầycaichophéptôi rút luiạ!Báocáo thầycai chophép tôingoẻoạ!”.Cầnphải nói thế, vì bọn này cũng biết ở đây có những hạngngườinhưthầycai...Nó lạingồixuống, cònHimmenxtôt thì lại chạynhưma

đuổi[3].

-Bangàyphạtgiam!-Cátphỏngđoán.-Lầnsau,đếnlượttớlàmcho,-tôinóivớiAnbe.Nhưng hậu quả thấy ngay. Buổi tối, lúc điểm danh, có

cuộc đối chất ở văn phòng đại đội, Béctinh, trung úy củachúng tôi ngồi đó, bắt cả bọn lần lượt từng người ra trìnhdiệnvớiôngta.Tôicũngbịgọiralàmnhânchứng,tôitrìnhbày tại sao Jađơn lại bướng như thế. Chuyện những anhchàng đái dầm làm mọi người chú ý. Người ta cho gọiHimmenxtôtvàtôinhắclạinhữngđiềuđãnói.-Cóđúngkhông?-BéctinhhỏiHimmenxtôt.

HắntaquanhcochánnhưngđếnkhiCốpcũngkhaihệtnhưvậy,thìhắnphảinhậncả.-Thếtạisaolúcấykhôngaibáocáo?-Béctinhhỏi.Chúngtôinínlặng;dẫusao,chínhôngtacũngphảibiết

đếntácdụngcủasựkhiếunạivềnhữngchuyệnvớvẩnnhưthếtrongđờisốngnhàbinhchứ.Vảlạitrongđờisốngnhàbinh,ngườitacóthểchokhiếu

nạikhông?Trungúynhìnthấyrõvấnđề,ôngtabắtđầucạo

choHimmenxtôtmộtmẻ,vàmột lầnnữa[4], cho hắn biết

rằngmặt trận không phải là cái sân trại lính tập. Rồi đếnlượt Jađơn, cu cậu cũng được hưởng phần đích đáng,mộttrận chỉnhmởngười và ba ngày phạt giam, trungúy phạtgiam Cốp một ngày, vừa ra lệnh, vừa nháy mắt với nó.“Đànhphảivậythôi”.ÔngtanóivớiCốp,cóvẻlấylàmđángtiếc.Thậtlàmộtconngườibiếtđiều.Nhàgiamcũngkhôngđếnnỗikhóchịulắm.Địađiểmnày

trước làcái chuồnggà,ởđấy tụibạncủachúng tôi có thểtiếpkháchđượcvàbọn tôi sẽ tìmcáchđếnchơivớichúngnó.Nhà tù,đáng lẽ là tronghầmnhà.Ngàyxưa,người tacònbuộcchúngtôivàogốccâynữakia,nhưngbâygiờcấmlàm thế. Trongmột số trường hợp, người ta đã đối xử vớichúngtôinhưnhữngconngười.MộtgiờsaukhiJađơnvàCốpbị tốngvàosaudẫyhàng

dâythép,chúngtôiđãđếnthămbọnnó.Jađơnbắtchướctiếnggàgáy,chàochúngtôi.Rồichúng

tôilạiđánhbàicátvớinhau,chođếntốimịt.Dĩ nhiên Jađơn vẫn được, cái thằng chó chết ấy! Khi

chúngtôiđikhỏi,Cáthỏitôi:-Nếucánhmìnhquaymộtconngỗngthìcậunghĩsao?-Ýkiếnhayđấychứ,-tôinói.Chúng tôi leo lênmộtcáixe trongđoànvận tảivũkhí.

Phảimấthaiđiếu thuốc láđấy.Cátđãmòđượcđúngchỗ.Cáichuồngbòấylàcủamộtbanthammưutrungđoàn.Tôiquyết tâm lùngchobằngđượcngỗng,vàhỏidò tìnhhình.Chuồng bò ở sau bức tường, chỉ cài bằng mỗi cái thenngang.Cátchụmhaitaylạilàmbànđạp,tôiđặtchânlênvàtrèo

quatường.Cátđứngngoàigác.

Trongmấyphúttôiđứngimchoquenmắtvớibóngtối.Rồimớinhận ra cái chuồngbò.Tôinhẹnhàng lẻnvào, sờsoạngcáithenngang,nhấcnóravàmởđượccửa.Tôinhậnthấyhaiđốmtrắng.Haiconngỗng;rầyràđây,vìnếubắtconnày, conkia sẽkêuầm lên.Vậyphải túmcảhai chú;nếutôilàmthậtnhanhgọnthìsẽổncả.Tôinhảyvọtvào,tómngayđượcmộtchú,vàmộtlátsau

tómnốtđượcchúkia.Chẳngkhácgìthằngđiên,tôiđậpđầuchúngvàotườngđể làmchochúngchoángđi.Nhưngcó lẽtôikhôngđượckhỏecholắm.Haiconvậtdẫydụa,chânvàcánhchúngđạp,vẫy lung

tung. Tôi vật lộn với chúng bở cả hơi tai, nhưng, trời, cáigiống ngỗng sao mà khỏe thế! Chúng nó lôi kéo làm tôiloạngchoạngcảngười.Trongbóngtối,nhữngcáivậttrắngấysaomàgớmghiếcthế.Haitaytôibâygiờnhưmọccánhra.Tôisợcólẽbịlôituộtlêntrờimất,khácnàomỗibàntaytóm lấy hai quả khinh khí cầu! Nhưng đã vậy lại có tiếngđộngnữachứ!Mộttronghaicáicổhọngđãhítđượckhôngkhívàkêulênnhưđồnghồbáothức.Bấtthìnhlìnhcómộtvậtgìtừphíangoàilaotới;tôibịxômạnhmộtcái,ngãlănchiêngxuốngđấtvànghe thấy tiếnggầmdữ tợn!Mộtconchó!Tôingoảnhlạinhìn,vàkìa,nóđanghámõmranhằmthẳngvàocổtôi.Ngaylậptức,tôinằmcứngngườira,nhấtlàghìsátcằmvàocổáoquânphục.Mộtconchógộc.Saumộtlúclâu,tưởngnhưvôtận,cái

đầunó lùi lại rồinóngồixuốngcạnh tôi.Nhưnghễ tôihơicựaquậymộttí,nólạigầmgừ.Tôitínhnước.Điềuduynhấttôicóthểlàmđượclàrútkhẩusúnglụcnhỏra.Dùsaocũngphải tếchkhỏinơi đây trướckhi cóngườiđến.Từngphân,từngphânmột,tôinhíchbàntayvềphíakhẩusúnglục.Tôicócảmgiác là lâuđếnhànggiờ.Mỗicửđộngnhỏđềutiếptheomộttiếnggừđángsợcủaconchó.Tôinằmimrồilạitiếptục.Đếnkhitôiđãnắmđượckhẩu

súnglụctrongtayrồithìbàntaycứrunlên,quyếtđịnhbắntrướckhiconchócóthểcắnđược,rồivọtquatườngngay.Tôi thở thong thả và trở nên bình tĩnh hơn. Rồi tôi nín

thở;nângkhẩusúnglên;viênđạnnổ,conchógộcngãvậtxuống, hộc lên, tôi chạy vọt ra cửa chuồng bò, vấp ngayphảimộttronghaichúngỗngđangnúpởđấy.

Nhanhnhưchớp,tôitómnghiếnlấynó,vấtquatườngrồitôi cũng trèoqua luôn.Chưasangđếnbênkia thì conchócũngđãvùngdậyđượcvàlaovềphíatôi.Tôinhảybừangayxuống.Cátđứngđó, trướcmặt tôimươibước, taycắpconngỗng.Anhtavừanhìnthấytôilàhaiđứachuồnthẳng.Cuối cùng, hai đứa đã thở được. Con ngỗng đã chết.

Trongmột loáng.Cátđãbóp chếtnó.Chúng tôi tínhquayngỗngluônđểkhôngaihaybiếtgìcả.Tôiđilùngnhữngcáiliễnvàcủitronglántrúquân,rồichúngtôilẻnvàomộtcănnhà bỏ hoang mà chúng tôi thường dùng vào những việcnày.Chúngtôiđóngchặtcáicửasổduynhấtcủacănnhàlại.

Trong nhà cómột cái giống như bếp lò,mộtmảnh sắt kêtrênnhữnghòngạch.Chúngtôinhómbếp.Cátvặtlôngngỗngvàsửasoạnquay.Chúngtôicẩnthận

đểlôngngỗngvàomộtchỗ.Chúngtôiđịnhbụnglàmhaicáigònhỏ,rồighilêntrên:“Hãyngủngongiữalửađạn”.Hỏalựccủatrọngpháoầmĩbaoquanhngôinhàẩndật

củachúngtôi,ánhlửabếplònhảymúatrênmặtchúngtôi,bóngngườicũngnhảymúatrêntường.Thỉnhthoảnglạicótiếng nổ ù tai, làm rung chuyển cả căn nhà nhỏ bé, ấy làbom từmáybaynémxuống.Một lần chúng tôi nghe thấynhững tiếng kêu thất thanh, có lẽmột lán trú quân đã bịtrúngbom.Tiếngmáybayầmĩ,tiếngsúngmáytặctặc.Nhưng không có một tí ánh sáng nào lọt ra khỏi chỗ

chúngtôiđểbênngoàicóthểnhìnthấy.ThếlàCátvàtôi,haithằnglínhquânphụcsờnrách,ngồiđốidiệnnhauquayngỗng giữa đêm khuya. Chúng tôi không nói nhiều nhưngchúngtôiđểýsănsócnhautừnglitừngtí,thiếttưởngcònhơncảnhữngcặptìnhnhân.Chúng tôi là hai con người, hai tàn lửa sống nhỏ bé, ở

ngoàikia, làđêmtối, làvòngvâycủathầnchết.Chúngtôingồi ngay bên rìa bóng đêm và thần chết, vừa bị đe dọa,vừađượcchechở;mỡchảytrênbàntaychúngtôi;tấmlòngchúngtôigặpnhau,vàgiờphúthaiđứatôiđangsốngcũnggiốngnhưchỗchúngtôiđangngồi,ngọnlửaêmdịucủatâmhồn đang nhảymúa những ánh sáng và những hình bóngcủanguồncảmxúc.Anhtabiếtgìvềtôi,vàtôi,tôibiếtgì

về anh ta. Trước đây chẳngmột ý nghĩ nào của chúng tôigiống nhau; nhưng bây giờ chúng tôi ngồi trước một conngỗng, chúng tôi thông cảm đời sống của nhau, chúng tôigầngũinhauđếnnỗikhôngcầnnóiđếnnữa.Quay một con ngỗng, cũng mất thì giờ đấy, dù rằng

ngỗngnonvàbéo,vìvậyhaiđứaphảithayphiênnhau.Đứanàyngồi rướimỡvàoconngỗng thìđứakiangủ.Dầndầnmột mùi thơm ngào ngạt tỏa ra chung quanh chúng tôi.Những tiếngđộngbênngoài làm thànhmột thứmóc xích,mộtgiấcmơ,nhưngtrongđó,kỷniệmkhônghoàntoànbịxóamờ.Tronggiấcngủchậpchờn, tôi thấyCátgiơ lênhạxuống cái cùi dìa; tôi yêu anh ta với đôi vai, với cái bóngdángxươngxươngvàkhòmkhòm,đồngthờiphíasauanhtatôinhìnthấynhữngkhurừng,nhũngcâycối,vàmộtgiọngngọtngàonói lênnhững lờianủi tôi,mộtchú línhbénhỏbướcđidướibầutrời rộng lớnvớiđôiủngto,cái thắt lưngda,cáitúidết,theoconđườngtrướcmặt,rấtdễquên,rấtítkhibuồnvàđitớimãidướibầutrờikhuyabátngát.Mộtchúlínhbénhỏvàmộtgiọngnóingọtngào;vànếu

ngườitamuốndỗdànhchúta,cólẽgiờđâychútasẽkhôngthểhiểuralàmsaonữa,cáichúlínhđangbướcđikiavớiđôiủngtovàtráitimrãrời,cáichúlínhđangbướcđikiavìchútacóđôiủngvàđãquêntấtcả,trừcáiviệcphảiđi.Ởchântrờiphảichăngcónhữngbônghoavàmộtphong

cảnh xiết bao êmđềmmà chú línhmuốn thương khóc?Ởđấyphảichăngcónhữnghìnhảnhmàchúđãkhôngđểmất,vì chú chưahề có, nhữnghình ảnh rạo rực, nhưngđối vớichúlạilàvậtquákhứ?Phảichăngởđấycócáituổihaimươicủachú?Mặttôiướtđẫmvàtôitựhỏimìnhđangởđâuđây?Cátđangngồi trướcmặt tôi, cáibóngkhổng lồcủaanh tacúi sát xuống, nghiêng về phía tôi, như hình ảnh của quêhương.Anhtanóikhẽ,anhtamỉmcườivàquaylạibếplửa.Rồianhtanói:-Xongrồi.-Thếà,Cát.Tôicựamình.Giữakhônggian,lấplánhconngỗngquay

vàng.Chúngtôicầmnĩavàdao,mỗiđứacắtmộtđùi.Chúngtôi chén với bánh lính, chấm vào nước sốt. Chúng tôi ănthongthả,rấtthúvị.

-Ngonkhông,Cát?-Ngon,còncậu?-Ngonlắm,Cátạ.Haiđứachúngtôinhưanhemruộtthịt,chúngtôinhường

nhau những miếng ngon nhất. Sau đó, tôi hút một điếuthuốclá,Cáthútmộtđiếuxìgà.Cònthừanhiềuvôkhối.-Cátnày,bọnmìnhmangchoCốpvàJađơnmộtmiếng

nhé,cậunghĩsao?-Đượcthôi!-Anhtanói.Chúngtôichặtmộtmiếngvàgóicẩnthậnvàogiấybáo.

Chúngtôiđịnhđểdànhchỗcònlạichobọnởlán,nhưngCátcười, chỉ nói mỗi tiếng: “Jađơn”. Tôi hiểu ngay, chúng tôiphảimangcảđi.Thếlàchúngtôiđivềphíachuồnggàđánhthức hai tướng dậy. Trước đó, chúng tôi đã gói chỗ lôngngỗngvàomộtbọcvàquăngđithậtxa.CốpvàJađơnnhìnchúngtôiđầyvẻngạcnhiên.Thếrồiquaihàmcủahaiđứabắt đầu làmviệc. Jađơn, hai tay cầmmột cánhngỗngđặtvàomồmnhưthổikènácmônica,rồigặm.Nóhúpmỡtrongliễn,vừanóivừaănnhồmnhoàm:“Đếnchếttớcũngkhôngquênđược”.Chúngtôiquayvềlántrúquân.Vàđây,lạibầutrờirộng

lớnvớicácvìsaovàbuổibìnhminhchớmrạngvàdướiđâytôiđangbướcđi,chúlínhcóđôiủngtovàcáibụngnokềnh,chúlínhbénhỏlẩnmấttrongánhmặttrờimớibắtđầubừngchiếu, nhưng bên cạnh tôi có Cát, bạn tôi, lom khom vàxươngxươngđangđi.Nhữngđườngnétcủalántrúquânđãhiệnratrướcmắt

chúngtôi,trongbóngmờcủabuổirạngđông,nhưmộtgiấcngủđentối,triềnmiên.

Chương5

Ngườitađangthìthàonóiđếnmộttrậntấncông.Chúngtôi lên tuyến thứ nhất sớm hơn lệ thường hai ngày. Dọcđường,chúngtôiđiquamộtngôitrườngbịđạibácpháhoại.Haidãyquantàisángmàu,mớitinh,đóngbằngvánkhôngbào,xếpdọcngôinhà,thànhmộtbứctườngképcaongất.Chúngcònsặcmùinhựa,mùigỗthôngvàmùirừng,ítra

làmộttrămchiếc.-Trậntấncôngđượcchuẩnbịkỹnhỉ!-Muynlơnói,cóvẻ

ngạcnhiên.-Đểchocánhmìnhđấymà.-Đêtơrinhlằmbằm.-Bậynào!-Cátmắngnó.-Nếucậuđượcmộtcáiáoquanthìcònphúcchocậuđấy

-Jađơncườikhẩy,-khéohọchỉchocáihạngbiađỡđạncáccậumộtmiếngvảibạtthôi.Những đứa khác cũng ném ra những câu bông đùa,

nhữngcâubôngđùakhôngthúvịgìmấy,vìchúngtôicònbiếtnóigìhơn?Nhữngquantàiấydànhchochúngtôithật.Đốivớinhữngchuyệnấyviệctổchứcthậtlàđâurađấy.Khắpnơi,phíatrướcchúngtôi,cómộtcáigìđangngấm

ngầm.Đêmđầutiên,chúngtôithửtìmphươnghướng.Khuvực này tương đối yên tĩnh, nên chúng tôi có thể nghe rõtiếngxevậntảichạyliênmiênởhậutuyếnquânđịch,chođến lúc tảngsáng.Cátnóichúngnókhôngrútđâu,chúngchởthêmquânlính,đạndượcvàđạibácđếnđấy.PháobinhquânAnhđượctăngviện,chúngtôinhậnthấy

ngay. Phía bên phải khu trại, ít ra phải có thêmbốn khẩu205nữavà sau thân câybạchdương chúngnóđặt nhữngkhẩuphóngbom.Ngoàira,cònkhôngbiếtbaonhiêulàthứsúngquáiácbắnpháohiệunổcủatụiPháp.Tinh thần sút kém. Chúng tôi nấp trong hầm đến hai

tiếng đồng hồ; này đây, chính pháo binh nhàmình lại dọtxuốngchiếnhàocủachúngtôi.Đâylàlầnthứbatrongvòngbốntuầnlễ.Nếuchỉlàtínhtoánnhầmthìcũngchẳngaibảosao,nhưnglại làdonòngđạibácmònquá,làmchođườngđạnđichệchchoạc,nhiều lầnđạnrơivungvãicảvàokhuvựcchúngtôi.

Đêmnay,chúngtôicóhaingườibịthươngvìthế.Trậnđịa làmộtcái lồngtrongđóngười taphảingồiđợi

mộtcáchbứtrứtnhữngbiếncốxảyra.Chúng tôinằmdướimột lớp lướidođườngđạn tráiphá

tạo nên và chúng tôi sống trong trạng thái căng thẳng,khôngbiếtcáigìsẽđến.Sựmayrủibaylượntrênđầu.Khimộtviênđạnbắntới,tôichỉcònbiếtcúixuống,thếthôi.Tôikhôngthểbiếtchínhxácnósẽrơixuốngđâu,vàcũngchẳngtàigìthayđổiđượcđiểmrơicủanó.Chínhsựmayrủiđãlàmchúngtôithảnnhiên.Cáchđâyvàitháng,cólầntôingồitrongmộthầmtrúẩn

đánhbài;mộtlátsau,tôiđứngdậy,đithămvàitayquenởmột hầm khác. Khi tôi quay lại, cái hầm thứ nhất đã tantànhkhôngcònmộtmảnh;nóđãbịmộtquảđạibáchạngnặngnghiềnnátnhưtương.Tôiquaylạicáihầmthứhai,thìcũngvừakịpđếnđểgiúpvàoviệcthudọn,vìcũngvừađếnlượtnóbịpháhủy.Thật làdotìnhcờmàthoátcũngnhưdotìnhcờmàbị.

Trongmộtcáihầm“thahồbomdội”,tôicóthểbịtanxácratừngmảnh,thếmàcókhinằmtrơrangoàitrờimườigiờliềndưới trậnmưađạibác, có thể tôi chẳngbịquavết thươngnào.Chínhnhờsựmayrủimàngườilínhsốngsót.Chonênbấtkỳanhlínhnàocũngtintưởngvàtínnhiệmcáirủimay.Chúngtôiphảiđểýđếncáikhoảnbánh.Gầnđây,từdạo

các chiếnhào khôngđược trôngnomcẩn thận, chuột sinhsôinảynởranhiềuquá.Đêtơrinhchođólàtriệuchứngthếnàocũngsắpcóchuyệnđây.Nhữngconchuộtởđây,kinh tởmmộtcáchđặcbiệt,vì

chúngtoghêquá.Đó làthứchuộtmàngườitathườnggọilà: “Chuộtxácchết”.Chúngcócáiđầugớmghiếc,dữ tợn,trọclốcvàchỉnhìncáiđuôidàinghêu,nhẵnthíncủachúngngườitacũngđủphátốm.Chúngcóvẻrấtđóiăn.Chúngđãgặmbánhmìcủahầu

hếtmọingười.Cốpđãphảibọcbánhcủanóvàotrongmộtmiếngvảibạtrồigốiđầulên.Nhưngnókhôngthểngủyênđược vì lũ chuột chạy cả lênmặt nó đểmò đến cái bánh.Đêtơrinhmuốntỏraláuhơn;nóbuộclêntrầnnhàmộtsợidâythépnhỏrồimóccáitúidếttrongcócáibánhvàođấy.Banđêm, lúc bấmđèn túi lên, nó thấy cái dâyđangđung

đưa,thìramộtchúchuộtbéothậtlựcđangcưỡilêncáibánhcủanó.Cuốicùngchúngtôiphảiđitớimộtquyếtđịnh.Chúngtôicắtbỏcẩnthậnnhữngchỗbánhbịchuộtgặm

đi; bất luận thế nào, chúng tôi cũng không thể vất cả cáibánhđiđược,vìlàmthếthìngàymaisẽchẳngcócáigìăn.Cùngmột lúc chúng tôi xếp tất cả những khoanhbánhđãcắtrađấyvàogiữahầm.Mỗingườicầmcáixẻngcủamình,vànằmdàira,chuẩnbịđập.Đêtơrinh,CốpvàCátcầmđènbấm.Vàiphútsau,chúngtôinghethấynhữngtiếngloạtsoạt

đầutiêncủalũchuộtđếngặmbánh.Tiếngđộngtodần.Ởđấy,hiệncókhôngbiếtbaonhiêulàbànchânnhỏxíu.Thếlà, bất thình lình, đènbấm lóe lên và tất cảmọi người bổnhàoxuốngcáiđámđenngòmvừachạy tán loạnvừakêuchoe chóe. Kết quả tốt. Chúng tôi vất những xác chuột bịđậpnátqualũycủachiếnhào,rồichúngtôilạilĩnh.Còn thành công được ba lần nữa. Sau đó lũ chuột đã

nhậnthấycáigìđóhoặcđãđánhhơithấymùimáu.Chúngkhôngđếnnữa.Ấythếmà,sánghômsau,lũchuộtđãthađihếttấtcảnhữngmẩubánhtrênmặtđất.Trongkhuvựcbêncạnh,chuộtđãtấncônghaiconmèo

tovàmộtconchó,cảbaconnàyđềubịchuộtcắnchếtvàănthịt.Ngàyhômsau,cóphomátHàLan.Mỗingườiđược lĩnh

gầnmộtphầntưtảng.Mộtmặt,đólàđiềuhay,vìphomátHàLanănngontuyệt,nhưngmặtkhác,lạilàđiềuxấu.Vìtừtrướcđếnnay,nhữngtảngtotrònmàuđỏấybaogiờcũngbáohiệunhữngtrậnđánhácliệt.Sựlinhcảmcủachúngtôi

càng rõ rệthơnkhingười taphát rượuSinich[5].Uống thì

uốngthôi,nhưngchẳngvuigì.Suốtngàychúngtôithinhaubắnchuộtvàlacàkhắpnơi.

Nhữngkhodựtrữđạnvàlựuđạnngàycàngđầyắp.Chúngtôithânhànhkiểmtralạilưỡilê.Quảnhiêncónhữnglưỡilêmàcáisống làmột lưỡicưa.Bọnđốiphươngmàtómđượcthằngnàovũtranglưỡilênhưthếthìchúnggiếtthẳngcánhngay.Trongkhuvựcbêncạnh,chúngtôiđãthấynhiềuanhbị

cắtmũivàkhoétmắtvìnhữnglưỡilêrăngcưaấy.Rồichúngnhétđầymùncưavàomồmvàomũichochếtngạt.Vàichútân binh còn thứ lưỡi lê ấy; chúng tôi vất biến ngay đi vàxoaychohọnhữngcáikhác.Thậtra, lưỡi lêkhôngcòntácdụngmấynữa.Bâygiờ,nhiềungườicókiểuxungphongchỉbằnglựuđạnvàxẻng.Cáixẻngmàisắclàmộtthứvũkhíthuậntiệnvàlợihại

hơn nhiều. Không những nó có thể cắmphập vào yết hầuquânđịch,mànhất làcòncó thểquậtnhữngnháthếtsứcmạnh.Đặcbiệt,nếuquaimộtnhátchéogóckhoảnggiữacổvàvai,nócóthểxảđếntậnngựcnhưchơi.Nhiềukhilưỡilêmắcngậpvàovếtthương,phảiđạpmạnhvàobụngtênđịchrồimớirútrađược,tronglúcấyrấtcóthểchínhmìnhcũngbịmộtnhát.Ngoàira,lưỡilêbịgãycũngkhôngphảiít.Banđêm,ngườitathảhơingạtphíatrướcmặtchúngtôi.

Chúngtôinằmchờcuộctấncông,vớiđầyđủmặtnạ,vàsẵnsàng lột nó ra ngay khi những bóng người đầu tiên xuấthiện.Tảng sáng cũng không có gì xảy ra. Phía bên kia, suốt

ngày đêm chỉ ì ầm tiếng xe chạy gặm nhấm thần kinh,những đoàn tàu, những xe vận tải; chúng nó tập trungnhữnggìbênấythế?Pháobinhcủachúngtôibắnliêntục,nhưng tiếng ầm ĩ vẫn khôngngừng, tưởngnhưkhôngbaogiờchấmdứt...Mặt mũi chúng tôi bơ phờ, chúng tôi không dám nhìn

thẳngvàomặtnhaunữa.“LạigiốngtrậnsôngXom,ởđấy,sauhết làđạibácnãliềntùtìbảyngàybảyđêm”,Cátnóimộtcáchủrũ.Bâygiờanhtakhôngđùanữa,từkhichúngtôitớiđây,đó làdấuhiệukhônghayvìCát làtay línhcựutrào,đánhhơiđượcnhữnggìđangchuẩnbị.ChỉcóJađơnlàhàilòngvớinhữngmiếngănngonvàrượurum;thậmchínólạicònchorằngchẳngcóquáigìxảyrađâu,vàchúngtôilạiđếnquayvềnghỉthôi.Mọi người hầu như tin lời nó. Ngày lại ngày trôi qua

chẳng có gìmới lạ. Ban đêmngồi trong hố trinh sát, trênđầutôi,baylênlượnxuốngđủcácthứpháohiệuvàđèndù.Tớihếtsứcthậntrọng,ruộtgannhưthắtlại,timđậpthìnhthình. Tôi luôn luôn để mắt nhìn mặt đồng hồ dạ quang.Nhữngchiếckimkhôngnhúcnhích.Giấcngủbámtrĩulấymi

mắt;tôingọnguậyđầungónchântrongđôiủngđểcốtỉnhngủ.Khôngcógìxảyrachođếnlúctôiđượcthayphiên;vẫn

chỉcócáitiếngầmĩliênmiênởphíabênkia.Dầndầnchúngtôibìnhtĩnhlại,lạiđánhbàiSoáthoặcbàiRamcảngày.Cólẽchúngtôicósốmaychăng?Bầutrờisuốtngàyđẩynhữngkhícầuthámthính.Người

tabảo rằnghiệnnay, trong lúc tấn công,quânđịchởđâycũngcócảxetăngvàmáybayphốihợpvớibộbinh.Nhưngcáiđókhônglàmchúngtôichúýbằngnhữngđiềungườitanóivềloạisúngphunlửamớichếtạo.Nửađêm,chúngtôichợtthứcdậy.Mặtđấtrungchuyển

ầm ầm. Trên đầu chúng tôi, cảmột trận pháo kích khủngkhiếp.Chúngtôicorúmngườitrongcácngócngách.Chúngtôicóthểphânbiệtđủcáccỡđạn.Anhnàoanhnấyđặt tay lênđồ lề củamình, luôn luôn

xemchúngcònnguyênđấykhông.Hầmcủachúngtôirunglên,bóngđêmchỉcòn làgầmrốngvàchớpgiật.Dướiánhlửađạnsánglòe,chúngtôingồinhìnnhau,mặttáiđi,môimímlại,chúngtôilắcđầu.Aicũngcảmthấytậntrongthớthịtmình,nhữngquảđại

báchạngnặngđanggiậttungthànhlũychiếnhào,đanglaongậpxuốngbờhào,đangxévụnnhữngkhốibê tôngphíatrên.Chúngtôichúýđếnphátnổmạnhnhất,dữdộinhấtcủamột viên đạn rơi trúng vào chiếnhào; tưởngnhưmộtconthúdữgầmrống,vồvàochúngtôi.Buổisáng,mấychútânbinh,nhợtnhạtcảngườinônthốcnôntháo.Họchưacókinhnghiệm.Một tia sáng đục lờ và ghê rợn từ từ lọt vào các hầm

chúng tôi, làm cho ánh chớp trái phá rơi càng thêm nhợtnhạt.Trờisáng.Bâygiờtiếngmìnnổchenlẫntiếngđạibác.Sứcchấnđộngcủachúngkinhkhủngkhôngthểtưởngtượngđược, chỗ nào có mìn nổ, chỗ đó thành một cái hố chônchung.Nhữngđơnvị thayphiênđi ra,những trinhsátviên lảo

đảobướctrởvề,khắpngườinhemnhuốcvàrunlẩybẩy.Mộtcậunằmimtrongmộtxóvàăn;mộtcậukhác, línhtrùbị,khócnứcnở;khôngkhíbịdồnéptrongkhiđạnnổđãhailầnhấtcậutalênmặtlũylàmthầnkinhcậutabịkíchđộng,chứ

khôngbịthươngtíchgìcả.Tụitânbinhnhìncậuta.Cáinàyrất làmau lây; chúng tôi phải coi chừng lắmmới được, vìmiệngnhiềucậuđãbắtđầumếuxệch.Trờisángthìtốthơn;cólẽtrậntấncôngsẽnổrangaysángnay.Trận pháo kích vẫn không giảm. Nó lan ra cả phía sau

chúng tôi. Khắp nơi chỗ nào tầmmắt có thể nhìn tới đềuthấyvọtlênnhữngcộtbùnvàsắt.Nhưthếlàpháobinhđãphủ cảmột khu vực rất rộng. Trận tấn công khôngnổ ra,nhưngpháokíchvẫntiếptục.Dầndần,chúngtôiđâmđiếcđặccả.Chẳngainóinữa;vả lạicũngchảaihiểuainóicáigì.Chiếchàocủachúngtôigầnnhưbịpháhủy.Ởnhiềunơi,

nókhôngcònđếnnămmườiphânnữa.Khắpnơichằngchịtnhữnghốcsâu,nhữnghốhìnhphễu,nhữngnúiđất.Mộtquảđạibácnổtungngaytrướccănhầmcủachúngtôi.Thếlàtốisầmcả lại.Chúngtôibịvùixuốngđấtvàphảicốtìmcáchnhoai ra;gầnmộtgiờ sau, lối ramớiđượckhơi thông, lúcnày chúng tôi bình tĩnh hơnmột chút vì trí óc bị hút vàocông việc. Viên chỉ huy đại đội của chúng tôi bò đến chỗchúngtôivàchobiết làcóhaicáihầmđãbị tiêu tan.Bọnlínhmớicóvẻyêntâmkhinhìnthấyôngta.Ôngtanói làchiềunayngườitasẽxoaysởđểcócáiăn.Đólàmộttinmừng.Chưaainghĩđếnchuyệnấycả,trừ

Jađơn.Thếlà,chúngmìnhlạisắpnhậnđượccáigìđótừbênngoàiđưatới.Màngườitacònnghĩđếnviệctiếptếthìchắchẳntìnhhìnhcũngkhôngđếnnỗibiquá,bọnlínhmớinghĩnhưvậy.Chúngtôikhôngmuốnlàmhọhoangmang,chúngtôibiếtrằnglươngthựccũngcầnnhưđạndượcvàchínhvìthếmàngườitaphảiđixoaysở.Nhưngkhôngănthuagìcả.Mộttoántạpdịchthứhailên

đường, rồi cũng phải trở lại. Sau cùng, Cát ra tay, nhưngchínhanhtacũngvềtaykhông.Khôngmộtaiđiquađược.Đếncon ruồi cũngđừnghòngbay lọtmột cái lưới lửanhư

thế[6].

Chúng tôi thít dây lưngvào thêmmộtnấc, vàmỗimộtmiếngănnhỏchúng tôinhai lâugấpba lần.Thếmàcũngchẳngđiđếnđâu.Chúngtôiđóihoacảmắtlên.Tôichỉcònmộtmẩuđầubánh;tôiănchỗruột,rồicấtmiếngvỏvàotúi

dết;thỉnhthoảngtôinhấmmộtít.Banđêmthật làkhóchịu.Chúng tôikhông tàinàongủ

được,cứmởmắtnhìntrừngtrừngvàngủgàngủgật.Jađơntiếc rằngchúng tôiđãphíphạmvấtchochuộtnhữngmẩubánhmà chúng đã gặm.Đáng lẽ nên cất đi cẩn thậnmớiphải. Hẳn bây giờ chẳng ai chê. Nước cũng thiếu, nhưngkhôngkhổvìcáiấylắm.Gầnvềsáng,lúccònmờmờ,đãxảyramộtchuyệnnáo

động;mộtđànchuộtchạy trốnđã laovàocửahầmchúngtôi. Chúng leo lên dọc khắp các bức tường. Các ngọn đènbấmchĩavàocáiđámhỗnđộnấy.Tấtcảmọingườikêuầmlên,chửirủa,vàđậplũchuộttúibụi.Thếlàmốigiậndữvàthấtvọngbấylâuchứachấtđượcdịptrúttungra.Mặtnhăntayđập; lũchuộtkêurít lên.Phảikhókhănmớingừngtaylại được và chỉ một li nữa là chúng tôi xông vào đập lẫnnhau.Trậnxungphongnàylàmchúngtôimệtlử.Chúng tôi lại nằm xuống và đợi. Thật làmột sự kỳ lạ,

hầmchúngtôichưaaiviệcgìcả.Đólàmộttrongsốítcănhầmsâucònđứngvữngđược.Một thầy cai bò vào,mang theomột cái bánh. Ba chú

lính, ban đêm đã vượt qua được hàng rào lửa, mang vàođượcítlươngthực.Họchobiếtlàtrậnpháokích,khônghềgiảmcườngđộ,đãtràncảđếnvịtrípháobinh.Ngườitatựhỏi,đốiphươngđãkiếmđâuralắmsúngthế?Chúng tôi cứ phải đợi, đợimãi. Khoảng giữa trưa, điều

chúngtôilosợđãxảyra.Mộtcậulínhmớilêncơn.Từlâu,tôiđãchămchútheodõihắn,trongkhihắnluônluônnghiếnrăng,nắmvàghìchặtbàntay.Chúngtôiđãquenvớinhữngđôimắttrốravàhoảnghốt

nhưvậy.Mấygiờgầnđây,chỉcóbềngoàilàhắnbìnhtĩnhhơn;hắnbuôngphịchngườixuốngnhưmộtcâygỗmục.Bâygiờ,hắnlạinhổmdậy,lenlênbòquahầm,dừnglại

mộtlátrồitrườnracửa.Tôivừangănlạivừahỏi:-Cậuđịnhđiđâuthế?-Tôivềngaybâygiờmà,-hắnvừanóivừatoanđiqua

mặttôi.-Đợimộttí,súngsắpngớtđấy.Hắnvểnh tai lênvàphútchốcmắthắn trởnên linh lợi.

Rồiđôimắthắnlạiđụcngầunhưmắtchódại;hắnimlặngvàtìmcáchgạttôira.-Đợimộtphútđã,anhbạn!-Tôiquátlên.TiếngquátlàmchoCátchúý,vàgiữalúchắnđẩytôimột

cáithìCáttúmlấyhắnvàhaichúngtôigiữhắnthậtchặt.Thếlàcậulínhtaphátkhùnglên:-Buôngtôira!Chotôirangoài!Tôimuốnrangoài!Hắnchẳngnghethấygìcảvàđấmđạplungtung,hắnsùi

bọtmépvàbậtranhữngtiếngnửachừng,chẳngcónghĩalýgìcả.Đó làcơnđiênvìsợhãi,phátsinhtrongnhữnghầmchiến hào.Hắn có cảmgiác bị chết ngạt ở đây và chỉ cònnghĩđếnmộtđiều:phảirakhỏinơiđây.Nếuđểhắnra,hắnsẽnhảy lung tung, chẳngẩnnấpgì cả.Hắnkhôngphải làngườiđầutiênmắcphảichứngđó.Vìhắnrấthung,vàmắtđãlonglênsòngsọc,nênchúng

tôikhôngcòncáchnàohơnlànệnchohắnmộttrậnchotỉnhngười ra.Chúngtôiquai luôn,khôngthươngxótgìcả.Kếtquảlàtạmthờihắnlạilặngyênngồixuống.Nhữngcậukháctrông thấy, đến sợ tái đi. Cũngmong sao sự việc nàygâychohọmộtmốisợhãibổích.Trậnpháokíchliênmiên,vượtcảsứcchịuđựngcủacáibọnkhốnkhổnày;họđãđithẳngtừtrạitânbinhđếnđây,rơivàomộtcáiđịangụcmàngaycảđếnlínhcũcũngphảixanhmặt.Sauđó,khôngkhíngộtngạttrở lại,càngthửtháchcân

não của chúng tôi hơn nữa. Chúng tôi như ngồi trong nhàmồ,chỉcònchờmộtđiềulàcáinhàmồấyđổụpxuống.Bấtthình lình, có tiếng gầm thét và những ánh chớp lóe khácthường;tấtcảcáckhớpcủacănhầmchúngtôichuyểnrăngrắcvìnóvừabịquậtmộtphátvàochínhgiữa.Maysao,viênđạnthuộccỡnhỏ,vànhữngtảngbêtôngđãchốngđỡđược.Tiếng kim khí va chạm nhau loảng choảng nghe rợn cảngười.Nhữngbứctườngnghiêngngả,súngống,mũmãng,đất

bụi, và các thứbẩn thỉubay tungcả lên.Mộtđámhơi lưuhuỳnhlùathốcvàotậnchỗchúngtôi.Nếukhôngởcáihầmchắcchắnhạngnhấtnày,màlạiở

trongloạihầmtrúẩnọpẹpnhưngườita làmhiệnnay,thìđừngmộtaihòngsốngsót.Nhưng hậu quả của phát đại bác ấy lại thật khá buồn.

Cậu línhmới bannãy, lại bắt đầudãydụa vàhai cậu línhkháccũngthế.Mộttrongbangườilọtđượcrangoàirồichạybiếnmất.Haigãcònlạilàmchúngtôimệtquá.Tôivừađuổitheogãchạy trốnvừanghĩcónênbắnmộtphátvàochânhắnkhông.Bỗng một tiếng rít nổi lên, tôi nằm bẹp xuống và khi

nhổm dậy thì mép hào đã phủ đầy những mảnh trái phábỏng rẫy, nhữngmảnh thịt và quân phục rách bươm. Tôiquaylạihầm.Gãtânbinh thứnhấthìnhnhưđiên thậtsự.Nếubuông

hắnra,làhắnhúcđầuvàotườngynhưmộtcondêđựcvậy.Ban đêm, phải đưa hắn về hậu tuyến. Hiện giờ, chúng tôitróihắnlại,nhưngbằngcách,nếucótấncôngcóthểlậptứccởirachohắnngayđược.CátgạđánhbàiSoát.Cònbiếtlàmgìhơn?Cólẽđánhbài

sẽgiúpchúngtôichịuđựngđượctìnhhuống.Nhưngkếtquảthật thảm hại. Chúng tôi lắng nghe từng quả đại bác rơixuốngchungquanhthànhrađếmnhầmcảbàiăn,hoặcraquânkhôngđúngnước.Chúngtôiđànhbỏkhôngđánhbàinữa.Thậtchẳngkhácgìngồitrongmộtcáinồihơiâmvangmãnhliệtmàngườitađậpchanchátlênnókhắpbabềbốnbên.Lạimộtđêmnữa.Hiệngiờcó thểnói rằngchúng tôibị

rongcảngườivìthầnkinhcăngthẳng.Đólàmộttrạngtháicăng thẳngchếtngười,khôngkhácgì lấymộtcondaomẻnạosuốtdọctủyxươngsống.Chânchúngtôirãrời;tayrunlậtbật;thânthểchúngtôichỉcònlàmộttấmdamỏngbọclấymộtcơnmêsảng;khókhăn lắmmớivượtquađượcvàchedấumộttiếnghétbấttậnmàchúngtôikhôngthểkìmhãm được nữa. Chúng tôi chẳng còn thịt, cũng chẳng cònbắp thịt; chúng tôi khôngdámnhìn nhaunữa, vì khiếp sợmộtcáigìkhôngthểlườngđược.Thếlàchúngtôimímmôilại,cốnghĩrằng:rồinósẽqua...Rồinósẽqua...Cólẽthoátđượcđấy.Độtnhiên,tráiphángừngrơixuốngchungquanhchúng tôi. Trận pháo kích tiếp tục nhưng chuyển đến phíasauchúngtôi;chiếnhàochúngtôiđượctựdo.Chúngtôivớlấy lựu đạn némvề phía trước hào, rồi nhảy vọt ra ngoài.Hỏa lựcpháhoạiđãngừng,nhưng trái lại,phíasauchúngtôi là cảmột lưới lửa bắn chặn dữ dội. Cuộc tấn công bắt

đầu.Khôngaitinđượctrongcáichốnhoangtànxơxácnàylại

cóthểcòncóconngười;thếmàlúcnày,nhữngchiếcmũsắtnhô lên khắp nơi trong chiến hào. Và cách chúng tôi nămchụcthước,ngaylúcđó,mộtổsúngmáybắtđầunổrònrã.Nhữngcôngsựphòngthủbằngdâythépđềubịpháhủy.

Tuyvậychúngcòntạorađượcítnhiềuchướngngại.Chúngtôinhìnthấybọnxungkíchđangxôngtới.Trọngpháocủachúngtôilóechớp.Súng máy rền rĩ, súng trường đùng đoàng. Bọn đối

phươngcốhếtsứctiếnlên.HaivàCốpbắtđầusửdụnglựuđạn.Chúngnórasứcnémthậtnhanh.Những quả lựu đạn chuyền cho chúng nó đều đã sẵn

sàng,chỉviệcnémđi.Hainémđượctớisáuchụcthước.Cốpnămchụcthước.Tầmnémtrướcđâyđãđượckiểmtravàđólàmộtđiềurấtquantrọng.Bọnđốiphươngvìmảichạy,chonêntrướckhichúngđếncáchbachụcthướcthìkhôngcógìnguyhiểmlắm.Chúng tôi nhận ra những bộ mặt nhăn nhó và những

chiếcmũsắt.Đó làquânPháp.Chúngđã tớichỗdây thépgai bị phá tung và chúng đã bị thiệt hại nặng nề. Cảmộthàng người bị khẩu súng máy cạnh chúng tôi quét sạch;nhưngsauđóchúngtôibịmấylầnsúnghóc,nênbọnxungkíchđãtiếnđếnsát.Tôithấymộtđứatrongbọnchúngngãvật lênhàngrào

lôngnhím,mặtngẩngcao.Cáimìnhhắnkhuỵuxuốngnhưmộtchiếcbaotải,haitaychắplạinhưcầunguyện.Thếrồicảcáithânngườitáchrờihắnra,chỉcòncóhaibàntaycùngvớinhữngkhúccánh taybịđạn tiệnđứtcònmắc lại trongđámdâythépgai.Lúcchúngtôilùilại,cóbacáimặtnhôlênkhỏimặtđất.

Dướimộtchiếcmũsắt,hiệnramộtbộrâunhọnhoắt,đensìvàhaiconmắtnhìnthẳngvàotôi.Tôigiơtaylênnhưngkhôngthểnàonémquảlựuđạncủa

tôivềphíahaiconmắtlạlùngấyđược.Trong một lúc điên loạn, tất cả trận đánh quay cuồng

chung quanh tôi và chung quanh đôimắt ấy, riêng có đôimắtấylàkhôngđộngđậy;rồitrướcmặttôi,cáiđầungẩnglên,tôinhìnthấymộtbàntay,mộtđộngtácthế là lậptức

quảlựuđạncủatôiphóngra,baythẳngvềphíaấy.Chúng tôi vừa lùi vừa chạy, chúng tôi kéo phăng đám

hàngràolôngnhímvàotrongchiếnhàovàchúngtôiđểrơilạiphíasaunhữngquảlựuđạnđãđậpkíp,đểcóthểluimàvẫnduytrìđượchỏalực.Từvịtríliềnđó,súngmáyvẫnnhảđạn.Chúngtôitrởnênnhữngconthúdữnguyhiểm,chúngtôi

khôngđánhnhau,chúngtôichỉtựvệchốnglạisựtiêudiệt.Khôngphảichúngtôinémlựuđạnđểgiếtnhữngconngười,vì lúc ấy chúng tôi chỉ cảm thấy cómột điều: cái chết kiakìa,đangđuổibắtchúngtôidướihìnhthùnhữngbàntayvànhữngcáimũkia.Từbangàynay,đâylàlầnđầutiênchúngtôicóthểnhìncáichếttậnmắt.Từbangàynay,đâylàlầnđầu tiênmà chúng tôi có thể chống cự lại nó. Sự giận dữđangsôisụctrongchúngtôithật làvôlý.Chúngtôikhôngcònlànhữngngườibịđặtnằmbấtlựctrênmáychémnữa,nhưngchúngtôicóthểtiêudiệtbắngiếtđểthoátthân...đểthoátthânvàđểtrảthù.Chúng tôi nấp sau từng ngóc ngách, sau từng trụ dây

thépgai,và trướckhi rútxahơn,chúng tôinémvàochânbọnđangxôngtới,từnggóithuốcnổ.Tiếnglựuđạnnổkhôdòn dội lại cánh tay và ống chân chúng tôi rất mạnh. Codúm lại như những con mèo, chúng tôi chạy, chìm ngậptrongcáilànsóngđanglôicuốnchúngtôi,làmchúngtôitrởnêndữtợn, làmchúngtôi thànhnhữngtêntướngcướp lụclâm,nhữngtênsátnhânvàthậmchínhữngconquỷdữnữa- cái làn sóng làm tăng sức lực chúng tôi lêngấpmấy lầngiữacơnhoảnghốtđiên cuồngvà thèmkhát, cái làn sóngtìmcáchcứuthoátchúngtôivàkểracũngđãcứuđược.Nếubốanhmàcómặttronghàngngũbọnđốiphương,chắcanhsẽchẳngngầnngạigìmàkhôngnémmộtquảlựuđạnvàogiữangựcôngta.Nhữngchiếnhàoởtuyếnthứnhấtđãrúthết.Cócònlà

nhữngchiếnhàonữakhông?Chúngđãbịđạnchằngchịt,đãbị tiêu hủy; chỉ còn là nhữngmảnh xác xơ của chiến hào,nhữngcáilỗthôngnhaubằngđườngchữchi,vàkhôngbiếtbaonhiêulàhốđạibác.Nhưngsựthiệthạicủađốiphươngmỗilúcmộttăng.Chúngkhôngngờđếnsứckhángcựmãnhliệtdườngấy.

Trưa.Mặttrờinónggaygắt;mồhôichảyxuốngmắtkhóchịu;chúngtôilấytayáoquệtmồhôi,nhiềulúccócảmáu.Bâygiờchúngtôiđếnmộtdãychiếnhàokháhơnmộtchút.Quânchúngtôiđangđóngởđấyvàchuẩnbịphảncông.Họđónchúngtôi.Pháobinhchúngtôihoạtđộngmãnh liệtvàkhóachặtlấyvịtrí.Những hàng người phía sau chúng tôi dừng lại, chúng

khôngthểtiếnđượcnữa.Đợttấncôngđãbịpháobinhcủachúngtôibẻgãy.Chúngtôiđanglămlămthủthế.Nàyđây,đườngđạn trọngpháobên chúng tôi kéo dài thêm ramộttrămthước,thếlàchúngtôidànhlạithếcông.Bêncạnhtôi,mộtanhbinhnhấtbịvăngmấtđầu.Anhtacònbướcthêmmấybướcnữatrongkhimáuởcổphụtranhưsuối.Nóichođúng,chưaphảilàđánhgiáplácàvìbọnkiađã

bắtbuộcphảilùi.Chúngtôikhôngnhữnglấylạiđượcnhữngđoạnchiếnhào,lạicònvượtquađónữa.Ôi, những trận phản kích! Anh đã về, đến phòng tuyến

hậubịchechởchoanh,anhmuốnlẩnlútsaunóvàbiếnđi,thếmàlạiphảiđằngsauquayvàtrởlạicáixứsởcủakhủngkhiếp.Nếuchúngtôikhôngphảilànhữngconngườimáythìlúcđóchúngtôiđãnằmì,kiệtlực,khôngcònchútýchínàonữa.Nhưngchúngtôilạibịlôicuốnmộtcáchbấtđắcdĩvềphíatrướcvàvớicảmộtsựcămgiậnđiêncuồngnữa,chúngtôimuốngiết,vìnhữngngườiphíabênkiagiờđâylànhữngkẻ tử thù; Súng trường và lựu đạn của chúng nhắm vàochúng tôi.Nếu chúng tôi khônggiết chúng thì chúng cũnggiếtchúngtôi.Đấtnâu,cáidãyđấtnâutantànhxơxáchắtramộtánh

sáng lờmờbóngnhẫydướinhữngtiasángmặttrời, làbốicảnhcủamộtviệctựđộngâmỉvàkhôngngừng;tiếngthởdốccủachúngtôilàtiếnglòxocủabộmáy;môichúngtôikhô,đầuchúngtôinặngtrĩuhơncảsaumộtđêmsayrượu.Chínhtrongcáitrạngtháiấymàchúngtôilảođảotiếnlên;mộthìnhảnhđãthâmnhậpmộtcáchđauđớnxélòngvàotâm hồn chúng tôi, cái tâm hồn lổm chổm như những cáimuôihớtbọt;đó làhìnhảnhdãyđấtnâunàyvớiánhmặttrờibóngnhẫynày,vớinhữngngười línhchếtvà thoi thópđangnằmkia,nhưmộtsốphậnkhôngthểnàotránhkhỏi,hoặctómlấychânchúngtôivàkêugàolêntrongkhichúng

tôinhảyquaxáchọ.Chúng tôi đã mất hết cả tình đồng đội. Chúng tôi chỉ

thoángnhậnranhaukhihìnhảnhcủangườikhácđậpvàođôimắtcủachúngtôi,củaconthúbịsănđuổi.Chúngtôilànhữngngườichếtvôtrivôgiác,domộtthứphéplạvàmộtthứbùachúnguyhại,cònđủsứcchạyvàgiết.MộttênPháptrẻtụtlạiđằngsau;nóbịđuổikịp,nógiơ

taylên;trongmộtbàntayvẫncònkhẩusúnglục,ngườitakhônghiểunóđịnhbắnhayđịnhhàng.Mộtnhátxẻngchẻmặtnóralàmhai.Mộttênkháctrông

thấyvậytoanchạy,nhưngmộtlưỡilêrítlên,cắmphậpvàolưngnó.Nóchồmlên,haicánhtaygiangra,mồmháhốcvàrú lên,nó lảođảotrongkhichiếc lưỡi lêrungrinhởxươngsốngnó.Tênthứbavấtkhẩusúngvànépmìnhxuốngđất,haitaybịtmắt.Chúngtôiđểnólạiđằngsau,cùngvớimấytùbinhkhácđểkhiêngthươngbinh.Độtnhiên,trongkhitruykích,chúngtôitớiphòngtuyến

địch.Chúngtôibámsátđịchđếnnỗichúngtôigầnnhưlọtvàođấycùngmộtlúcvớichúng.Nhờthế,chúngtôikhôngbịthiệthạimấy.Mộtkhẩusúngmáybắtđầusủa,nhưngmộtquả lựuđạnbắt nó câmhọngngay. Tuy vậy, chỉ trong cómấygiâynóhoạtđộngcũngđủlàmthủngbụngnămngườibênchúngtôi.Giáng cái báng súng, Cát đập vỡmặtmột trong những

thằngbắnsúngmáychưabịthương.Chúngtôiđâmnhữngthằng khác bằng lưỡi lê trước khi chúng rút được lựu đạn.Thếrồi,khátquá,chúngtôinốcừngựcnướctrongbìnhlàmnguộisúng.Khắp nơi, lách tách tiếng kìm cắt dây thép đang hoạt

động;khắpnơi,nhữngtấmvánđặtbừalêntrênđốngcôngsự ngổn ngang, chúng tôi nhảy xuống các chiến hào quanhữngcửavàonhỏhẹp.HaicắmphậplưỡixẻngcủanóvàocổhọngmộtthằngPhápđồsộvànémquảlựuđạnđầutiên;chúng tôi nấp vài giây sau một bức lũy; sau đó, tất cảkhoảng chiến hào chạy dọc trước mặt chúng tôi trở nêntrống rỗng. Lựu đạn chúng tôi vèo vèo xiên vào các ngócngách, thế làquét sạch.Vừa chạy, chúng tôi vừaném lựuđạnvàocáchầmchúngtôichạyqua.Đấtrungchuyển;chỉcòn làkhói, là tiếnggầmvàtiếngnổ.Chúngtôivấp, trượt

trênnhữngtảngthịt,nhữngthânngườimềmnhũn;tôingãxuốngmột cái bụngphanh toác ra, trên úpmột cáimũ sĩquanmớitoangvàrấtsạch.Trậnđánhdịuđi.Sựtiếpgiápvớiquânđịchbịgiánđoạn.

Vìchúngtôikhôngthểgiữchỗnàyđượclâunênngườitalạiđiềuchúngtôivềvị trícũ,dướisựchechởcủapháobinh.Vừađượcbiết lệnhthoáitriệt,chúngtôivộivàngxôngvàocáchầmgầnđấyđểkhoắngtấtcảnhữngđồhộpnhìnthấy,nhất là những hộp thịt bò ướp và bơ, rồi mới leo ra khỏichiếnhào.Chúngtôirútluitrongnhữngđiềukiệnthuậnlợi.Lúcấy,khôngcóđợttấncôngnàocủađịchnữa.Tronghơnmộttiếngđồnghồ,chúngtôinằmdàira,thở

hồnghộc,chẳngnóichẳngrằnggìcả.Chúngtôimệtđừđếnnỗiđóicàođóicấumàcũngchẳngthiếtgìđếnđámđồhộpkia.Rồidầndần, chúng tôimới trở lạigầnnhưnhữngconngười.Mónthịtbòướpcủađốiphươngnổitiếngkhắpmặttrận.

Thậmchí,cólầncáimónănấylàlýdochínhcủamộttrongnhữngđợtxuấtkíchbấtthìnhlìnhcủachúngtôi,vìthứcăncủachúngtôithườnglàtồi;chúngtôiluônluônbịđói.Chúng tôi vớ được nămhộp tất cả. So với chúng tôi là

nhữngđứađóimeochỉcómónxuhàonấunhừ, thìnhữngthằngbênkiađượcănkhoáiquá;ởbênchúngnó,thịtthàêhề;chỉcầnchìatayralàcóngay.Ngoàira,Haicònvớđượcmộtcáibánhmìtrắng,trònlưnglửngcủabọnPháp,nógiắtvào thắt lưng y nhưmột cái xẻng. Một đầu bánh hơi vấymáu,nhưngcắtđicũngdễthôi.Bâygiờchúngtôiđãcócáiănngon,thậtlàhạnhphúc;

chúngtôicòncầnđếnsứcnhiều,ănchonocũngcóíchnhưcómộtcáihầmtốt,vìvậychuyệnănuốngmớilàmbậntâmchúngtôiđếnthế,thựctếnócóthểcứusốngchúngtôi.JađơnlạicònvớthêmđượchaibìnhrượuCônhắc.Chúng

tôichuyềnchonhauuống.Pháo binh ban phước lành buổi tối cho chúng tôi. Đêm

đến,nhữngđámsươngmùtừnhữnghố tráiphádâng lên.Ngườitangỡrằngnhữngcáihốấychứachấtđầynhữngsựkỳdị,giốngnhưmaquái.Lànhơitrắng,trườnđiđâyđómộtcáchrụtrè,trướckhi

dámdânglênmiệnghố,rồinhữngtàáodàinhẹmỏngkéolêtừhốnàysanghốkhác.Trời lạnh. Tôi đứnggác và nhìn trân trân vào bóng tối.

Tôi thấymệtmỏi rã rờinhưsaumỗi trậnđánh;vì thếkhiphảiđứng lẻ loivớinhữngýnghĩcủamìnhtôi thấythật làkhổ. Nói cho đúng, đó không phải là những ý nghĩ,mà lànhữngkýức lúcnàyđangámảnhtôi trongphútyếu lòng,đangkíchđộngtôimộtcáchkỳlạ.Nhữngquảpháosángvọtlêntrờivàtôithấyhiệnlêntrongtôimộthìnhảnh:mộtbuổichiều hè, tôi đứng trong khu kín của nhà thờ, tôi ngắmnhững cây hồng cao nở hoa giữa mảnh vườn nhỏ, nơi đểchôncác thầy tu.Chungquanh lànhữngtượngđácủacácchặng đường thánh giá. Không một bóng người. Yên lặnghoàntoànngựtrịtrênmảnhvườnnởhoaấy;mặttrờihunnhững tảng đá lớnmàu xám: tôi đặt tay lên và cảm thấychúng nóng quá. Ở đầu bên phải của cái mái lợp đá đenngọnthápmàuxanhcủanhàthờvươnlêntrongmàuxanhnhạtvàmờđụccủachiềutà.Giữanhữngcộtnhỏ,bóngbẩy,chạyquanhkhắpkhukín,trànngậpcáibóngtốimátrượichỉcácnhà thờmới có; tôi đứngđó, im lìm, nghĩ đến chuyệnnămhaimươituổi,tôisẽđượcbiếtnhữngniềmrạorựcvớiđànbà.Domộthiệntượng lạ lùng,cáihìnhảnhấyđếnsátbên

tôi, gầnnhưchạmvào tôi, trướckhibị xóanhòadưới ánhlửacủachiếcpháohiệusau.Tôicầmlấykhẩusúngvàkiểmtralại.Nòngsúngâm.Tôi

đặttaylên,nắmchặtlại,vàlấyngóntaylaunòngsúng.Giữanhữngđồngcỏ,phíasauthànhphốcủachúngtôi,

cómột hàng cây bạch dương già chạy dọc theomột ngòinước.Từrấtxa,ngườitađãnhìnthấychúngvàthườnggọilà con đường bạch dương mặc dầu chỉ có một hàng cây.Ngayhồicònbé,chúngtôiđãrấtthíchhàngbạchdươngấy,bịchúngthuhútmàkhônghiểutạisao.Chúngtôisuốtngàyquấn quít bên những gốc cây, nghe chúng thì thầm nhẹnhàng.Chúngtôingồidướibóngcây,trênbờngòi,thảchânxuốngdòngnướctrongveovàchảyxiết.Những làn hơi nước thanh khiết và tiếng gió du dương

trong những cành bạch dương, bao trùm cả tâm trí chúngtôi. Saomà yêu chúng thế! Hình ảnh của những ngày ấy

trướckhixóamờ,cònlàmtimtôithổnthức.Thậtlàlạlùng,tất cảnhữngkýứcgợi lại trong lòng chúng tôi đều cóhaitínhchất.Nhữngkỷniệmấytrầmlặng,đólàcáiđặcđiểmrõrệtnhất,vàdùchotrongthựctế,cókhácđinữa,chúngvẫngây cho ta cảmgiác như vậy.Đó là nhữnghình ảnh câm,chúng thầm lặngnói với tôi bằngmắt, bằng cử chỉ, chẳngcầnđếnlời;vàsựthầmlặngấy,xúcđộngxiếtbao,khiếntôiphảighì lấytayáovàkhẩusúng,đểkhỏirơimìnhvàochỗmơmàng,chanchứa,màthểxáctôimuốnnhẹnhàngbuôngthảđểchạytheocáisứcmạnhcâmlặngẩnsausựvậtấy.Nhữngbónghìnhấyyênlặng,chínhvìsựyênlặnglàmột

hiệntượngchúngtôikhônghiểuđược.Ởmặttrận,khôngcóyên lặng, và ảnh hưởng của mặt trận bao trùm đến nỗichúng tôi không thể nào thoát khỏi nó. Ngay cả ở nhữngtrạmxahỏatuyến,nhữngnơichúngtôiquayvềnghỉ,tiếnggầmthétvàtiếngồnàođãdịuđicủahỏalực,cũngvẫncònvăngvẳngbêntai.Khôngbaogiờchúngtôiđượcđixahơnđểkhỏiphảinghe thấynó.Nhưng, tất cảnhữngngàygầnđây,thậtlàkhôngchịunổi.Sựyênlặngấylàlýdotạisaonhữnghìnhảnhquákhứ

thứctỉnhtrongchúngtôinhiềubuồnrầuhơn làmongước,mộtmốisầumênhmôngvàcuồngloạn.Nhữngcáiđóđãcóthật, nhưng sẽ không quay lại nữa. Chúng đã qua rồi, vàthuộcvềmộtquãngđờiđãtrọnvẹnđốivớichúngtôi.Trongnhữngsântrạilính,chúngkíchthíchmộtýmuốndữtợnvàngỗngược;thếlàchúngcòngắnbóvớichúngtôi,chúngtôicòn thuộc về chúng và chúng còn thuộc về chúng tôi, dùrằng giữa chúng tôi và những hình ảnh ấy đã có sự cáchbiệt.Nhữnghìnhảnhấycònnổilêntrongnhữngbàicacủalínhmàchúngtôithườnghátkhiđitậpởđồnghoang,chânbước giữa ánh bìnhminh và những hình dáng đen tối củarừng sâu; chúng tạo nên một kỷ niệm mãnh liệt ở trongchúngtôivàcũngtoátcảrangoàichúngtôi.Nhưngởđây,trongnhữngchiếnhào,kỷniệmấybịmất

đi.Nókhôngdânglêntrongchúngtôinữa;chúngtôiđãchếtvànóởtậnxatítphíachântrời;nónhưmộtthứhiệnhình,mộtánhhồiquanghuyềndiệuđếnvớichúngtôi;chúngtôisợnómàlạiyêunó,bằngmộtmốitìnhtuyệtvọng.Kỷniệmấymãnhliệtvàlòngmongmuốncủachúngtôicũngmãnh

liệt; nhưng chúng tôi biết rằng không với được tới nó. Nócũnghãohuyềnnhưcáihyvọngtrởnênđạitướng.Vàdùngườitacótrảlạichúngtôicáiphongcáchấycủa

thời thơấu, chúng tôi cũng chẳngbiết dùngnóđể làmgì.Nhữngsứcmạnh tếnhị vàkínđáomànókích thích trongchúngtôi,khôngthểsốnglạiđượcnữa.Chúngtôithahồmàsống,màcựaquậy trongnó, chúng tôi thahồmànhớ lại,mà quýmến nó,mà xúc động trước hình bóng đó, nhưngcũng chẳng khác nào bức ảnh củamột người bạn đã chếtxâmchiếmýnghĩchúngta;đólànétmặtanhta,làkhuônmặt anh ta, là những ngày sống chung với anh ta; chúngsống lại trongóc chúng tamột cáchgiả tạo,nhưngkhôngphảilàchínhanhta.Chúngtôisẽchẳngcòngắnbóvớicáiphongcảnhấynhư

trướcđâynữa.Khôngphảisựhiểubiếtvẻđẹpvàtâmhồncủanóđãlôicuốnchúngtôiđếnvớinó,màlàsựcảmthông,ýthứcvềmộtmốitìnhruộtthịtvớinhữngsựvậtvàbiếncốcủa bản thân chúng tôi, mối tình ruột thịt ấy ngăn cáchchúngtôi,thườnglàmchochúngtôikhônghiểunổicáithếgiớicủacácbậcchamẹ;vìcó thểnói rằngchúng tôi luônluônthathiếtmêsayvàbịlãngquêntrongcáithếgiớiriêngcủachúngtôi,vànhữngsựvậtnhỏbénhấtđốivớichúngtôibaogiờcũngtậncùngởconđườngvôtận.Cólẽ,đóchỉ làcáiđặcâncủa thờiniên thiếu; thờiấychúngtôichưanhìnthấymộtgiớihạnnào,vàchúngtôichẳngchođâu làđíchcả;chúngtôicótrongngườicáimensaycủadòngmáukếthợpchúngtôivớibướcđườngđờichúngtôi.Ngàymai,có lẽchúngtôisẽđếnthămphongcảnhthời

thơ ấu nhưnhữngngười du khách.Chúng tôi đã bị sự đờilàmchotiềutụy,chúngtôibiếtphânbiệtnhữngchitiếtnhưnhữnggãláibuôn,vàthấyđượcnhucầunhưnhữngtaybánthịt.Chúngtôikhôngcònvôtưlựnữa,chúngtôi lạnhlùngmộtcáchđángsợ.Chúngtôisẽởđây,nhưngcóphảichúngtôisốngkhông?Chúng tôi bơ vơ như những đứa trẻ và thạo đời như

nhữngcụgià;chúngtôithôlỗ,usầuvàhờihợt,tôichorằngchúngtôiđãhỏnghết.Bàntaytôilạnhtoátvàdanổigailên.Vậymà,đêmvẫn

nóng,chỉcólànsươngmùlàlạnhlẽo,cáisươngmùquáigở

ấybòxungquanhnhữngngườichếttrướcmặtchúngtôivàhút lấy giọt sống cuối cùng còn dấu kín. Ngàymai, họ sẽnhợt nhạt, máu họ sẽ tím đen và đóng cục. Những pháosáng vẫn bay lên trời và tỏa ánh sáng tàn nhẫn trên cáiquangcảnhsữngsờđầyhốhìnhphễu,mộtánhsáng lạnhlẽo như ánh trăng. Dòng máu chảy trong người tôi chứađựngnỗi lo âukinhhãi củanhữngýnghĩ yếuđuối và runrẩy;chúngđòihỏisứcnóngvàsựsống.Chúngkhôngthểcầmcựđượcnếukhôngcónguồnanủi

và ước mơ; chúng rối loạn trước hình ảnh trắng trợn củatuyệtvọng.Nghecótiếngxoongnồilíchkích,tôithèmthứcănnóng

quá.Nósẽlàmchotôidễchịuvàbìnhtĩnhlại.Tôiđànhphảikhổtâmchờđếnlúcđổigác.Rồitôixuốnghầmvàthấycómộtbátcháobộtđểphần

tôi.Cócảmỡ,ngonthật;tôiănthongthả.Nhưngtôivẫnimlặng,mặcdầunhữngngườikháccóvẻtươihơnvìtrậnpháokíchđãngớt.Ngàylạingàytrôiqua,vàmỗigiờtrôiquavừakhóhiểu

lại vừa rõ ràng, minh bạch. Những đợt tấn công xen vớinhữngđợt phản công, xác chết chồng chất bên cáchốđạibácgiữacáctuyến.Thườngthườngchúngtôicóthểđi tìmnhững người bị thương nằm không xa quá: nhưng dù saovẫncònnhiềungườiphảinằmđóthậtlâuvàchúngtôinghethấyhọchết.Cómộtngườichúngtôirasứctìmđãhaingàyhômnay.

Cólẽhắntanằmsấpvàkhôngtrởmìnhđược.Đólànguyênnhânduynhấtkhiếnchúngtôikhôngtàinàotìmrađượcchỗhắnnằm,vìkhigọimàmồmđểsátđất,thìthậtkhómàbiếttiếng gọi từ đâu tới. Chắc hẳn hắn ta bị một vết thươngnặng,mộtvếtthươngtaiác,khôngđếnnỗinặngquáđểcóthểđánhgụcanhngayvàlàmanhchếttrongcơnmêsảng,nhưng lại quá nặng khiến anh không chịu nổi đau đớn vàkhôngmong gì chữa khỏi. Cát cho rằng hắn bị gẫy xươngchậuhoặcbịmộtphátvàoxươngsống.Chắckhôngphảibịthươngởngực;nếubị, thì làmgì cónhiềuhơi đến thếđểkêu.Nếuvết thươngởchỗkhác, tấtnhiênhắnđãphải trởmình.Dầndần,tiếngkêutrởnênkhànkhàn.Cáiâmthanhphát

raoáioămđếnnỗingườitatưởngnótừcảbốnphươngbaylại;họtưởngđãtìmđúnghướngvàhọbòvềphíaấy,nhưngkhilắngtai,thìtiếngkêulạitừphíakhácvọngđến.Họ tìm kiếm cho mãi đến sáng vẫn vô ích. Ban ngày,

chúngtôisụcsạođịathếbằngốngnhòm;nhưngkhôngthấygìhết.Ngàythứhai,tiếngkêucủahắn,yếuhơn;chúngtôibiếtlàmôivàmiệnghắnđãkhôrồi!Viênchỉhuyđạiđộichúngtôihứachongườinàotìmthấy

hắnsẽđượcnghỉphéptrướckỳhạn,lạiđượcthêmbangàynữa.Đólànguồnđộngviênrấtmạnh,nhưngdẫuchẳngcócáiấy,thìchúngtôicũngvẫncốhếtsứctìmvìnhữngtiếngkêu ấy nghe khiếp quá. Cómột lầnCát vàCốp đang buổichiềucũngrađitìm.Anbebịmộtviênđạnxẻomấtmộtmẩutai.Táobạovôích,chúngnócũngchẳngthađượchắnvề.Tuyvậy,chúngtôivẫnhiểurõhắnkêunhữnggì.Đầu tiênhắnkhôngngừnggọingườiđếncứu;đêmthứ

hai,cólẽhắnhơibịsốt;hắnnóivớivợvàcáccon;chúngtôiluônluônnghethấytênElidơ.Hômnay,hắnchỉkhóc.Chiềunay,giọnghắn tắtđivàchỉ còn tiếng rên.Nhưnghắnvẫncònthanthởkhekhẽsuốtcảđêm.Chúngtôinghethấyrấtrõ,vìgió thổivềphíachiếnhàochúng tôi.Sánghômsau,lúcchúngtôitưởnghắnđãyênnghỉtừlâu,thìmộttiếngrênúứtrongcổhọnglạimộtlầnnữabayđếnphíachúngtôi...Banngàynóngbỏng,mànhữngngườichếtvẫnnằmkia,

chi chít liền nhau. Chúng tôi không thể mang họ đi hết;chúng tôi cũng không biết làm thế nào với họ nữa. Chínhnhữngviênđạntráiphásẽchônhọ.Thỉnhthoảng,bụnghọtrươnglênnhưmộtquảbóng.Họphìra,oilênvàcựaquậy.Đólànhữngluồnghơicònrậmrịchtrongngườihọ.Trờixanh,khôngmộtbóngmây.Buổichiềunặngnềvà

hơinóngtừmặtđấtbốclên.Khithổivềphíachúngtôi,giólạimangđếnchochúngtôimùimáu,cáimùinặngnề,nhạtnhẽokinhtởmấy,cáimùichếtchócbốclêntừnhữnghốđạibác,giốngnhưmộtthứthuốcmêtrộnlẫnvớimùithốirữa,làmchochúngtôikhóchịu.Nhiềuđêmđãtrởlạiyêntĩnh,chúngtôibắtđầuđi lùng

nhữngchiếcđaiđồngcủađạntráiphávànhữngchiếcdùlụapháo sáng của quân Pháp. Thực ra, chẳng ai hiểu tại saonhữngchiếcđaiđạntráiphálạiquýđếnthế.Nhữngtaysưu

tầm chỉ quả quyếtmột điều là chúng có giá trị. Có nhữngcậu khuân nhiều đến nỗi khi xuống hào, phải cúi gập cảngườilạivìnặngquá.RiêngHai,ítranócũngcómộtlýdo:nóđịnhgửinhững

chiếcđaiđạnấyvềchovợchưacướicủanóđể làmnịtbíttất!Nghethấyvậy, tấtnhiênmấyanhchàngquêxứPhridơ

cười nhưnắc nẻ; chúngnó vừa vỗ đùi vừa nói: “Đến chếtcười chứ không phải. Lạy Chúa tôi, cái anh chàngHai nàythếmà dí dỏm quá quắt!”. Nhất là Jađơn, nó không nhịnđược,nócầmcáiđaiđạntonhấtrồiluônluônchochânvàođể xem còn rộng bao nhiêu nữa. “Hai này, chắc rằng cónhững cái bắp chân... phải, những cái bắp chân, phải nóirằngýnghĩcủanócònlêncaohơncáiđiềuấymộtchút-vàchắcnàngcũngphảicónhữngcáimôngđít,phải,như...nhưmộtconvoi!”.Vớicáiđàvuinhộnấy,nócònđùadaimãi,“ái chà, với cô nàng, tớ chỉmuốn chơi cái trò vỗ chân giònhau thôi, thậtđấy...”.Hai taphổngcảmũi.Vìkhôngngờvợchưacướicủanólạitrộiđếnthế,vàđắcýnónóigọnlỏn:“Gáiragáinhé!”.Nhữngcáidùlụacóíchlợithiếtthựchơn.Tùy theo khổ người, ba hay bốn chiếc là đượcmột cái áokhóac.Cốpvàtôilấylàmkhăntay.Nhữngđứakhácthìgửivềnhà.Nếucácbàmàbiếtnỗinguyhiểmthườngxảyrakhiđilùngnhữngmiếnggiẻráchmỏngmảnhnày,chắccácbàấyphảisợrunlên.Cát bắt chợt gặp Jađơn đang thản nhiên đậpmột viên

đạntráiphákhổng lồđể tháo lấyđai.Vào tayngườikhác,cáimónấynhấtđịnhphảinổrồi,nhưngJađơn,baogiờcũngcósốmay.Haiconbướmvàngnhởnnhơsuốtbuổichiềutrướcchiến

hào chúng tôi, cánh chúng lốm đốm đỏ. Cái gì đã lôi kéochúng đến đây?Không có quamột cái cây,một bông hoanàoquanhvùngcả.Chúngđỗxuốnghàmrăngmộtcái sọngười.Nhữngconchimcũngvôtưlựnhưthế,từlâuchúngnóđãquenvớichiếntranh.Sángsáng,nhữngconchimsơnca bay tít lên trời, giữa phòng tuyến địch.Một năm trước,chúngtôiđãthấynhữngconchimấyđangấpvàchúngcũngnuôiđượcconnữa.Trongchiếnhào,lũchuộtđãđểchúngtôiyên.

Chúngtôibiết tạisaochúngởphía trướcmặt.Lũchuộtbéomúpra.Thấyconnàolàchúngtôibắnngay.Banđêmchúngtôilạinghethấytiếngầmĩởphíabênkia.Banngày,chỉcónhữngtrậnpháokíchbìnhthường,nênchúngtôicóthểsửachữa lạichiếnhào.Cũngcócảtrògiải trínữa.Tụiphicôngđóngvaichính.Hàngngày,nhữngtrậnkhôngchiếnrất làđắt khách.Chúng tôi khôngbựcmình lắmvềnhữngmáybaychiếnđấu,nhưngchúngtôighétcayghétđắngcáilũmáybaythámthính,vìchúngchỉđiểmchopháobinh.Chỉvài phút sau khi chúngnó xuất hiện là y như cómột trận

mưađạnsơrápnen[7]vàtráiphá.

Vì thế, chỉ trong một ngày chúng tôi thiệt mười mộtngười,trongsốđócónămcứuthương.Haingườibịtanxácđếnnỗi Jađơnnói rằngngười tacó thể lấy thìanạonhữngchỗcòndínhởváchhầm,vàdùngmộtcáinồilàmquantài.Mộtngườikhácbịtiệnvăngmấtcáibụngdướivàhaichân.Anhtachết,nửamìnhdựngđứngtrongchiếnhào,mặtmàuvàng chanh và điếu thuốc vẫn lập lòe trong bộ râu; điếuthuốccònđỏchođếnkhichạmmôianhtamớithôi.Chúngtôitạmthờiđặtnhữngngườichếtvàomộthốtráiphá lớn.Chođếnbâygiờ,đãcóđếnbalượtchồngchấtlênnhaurồi.Đột nhiên, hỏa lực lại bắt đầu ầm ầm dữ dội. Thế là

chẳngmấychốc,chúngtôilạirơivàotìnhtrạngcăngthẳng,loâu,chờđợimộtcáchthụđộng.Tấn công, phản công, xung kích, phản kích, đó chỉ là

những từ ngữ, nhưng chúng chứa đựng biết bao ý nghĩanữa?Chúngtôithiệtrấtnhiềungười,nhấtlàtânbinh.Trongkhuvực chúng tôi, những chỗ trốngđãđược việnbinh lấpvào.Dođó, chúng tôi nhậnđượcmột trungđoàn trong sốnhững trung đoàn vừa mới tổ chức, hầu như toàn bộ lànhữngcậutrẻmăngthuộccáctoán línhmớimộ.Trướckhiratrận,chúngnóchỉđượchuấnluyệnqualoa,chỉmớibiếtnhữngđộngtáccơbản.Chắcchúngnócũnghiểuthếnàolàquảlựuđạn,nhưngchúngbiếtrấtítvềcáchẩnnấp,nhấtlàthiếu sự tinh nhanh. Mặt đất phải gồ lên đến năm mươiphân,chúngnómớinhậnra.Dù rằng viện binh đối với chúng tôi là rất cần nhưng

nhữngcậulínhmớichỉtổlàmbậnchúngtôihơnlàgiúpích

chúngtôi.Trongkhuvựcchiếnđấuácliệtnày,chúngnóbị

mấthết tinhthần,ngãnhưsungrụng[8].Chiếntranhtrận

địa ngày nay đòi hỏi người lính phải có kiến thức và kinhnghiệm; phải nắm được địa hình, tai nghe phải biết phânbiệt các loại đạn và biết tác hại của chúng; phải biết tínhtrướcviênđạnsẽ rơixuốngđâu,phạmvipháhoại củanóbaonhiêu,vàphảiẩnnấprasao.Dĩnhiêntấtcảnhữngcậulínhtrẻnàyhầunhưchưabiết

gìvềnhữngcáiđó.Cáccậuchếtnhiềulàvìchưabiếtphânbiệtđạnxìvớiđạnnổ;chúngnóchếtnhưrạlàvìchúnghốthoảngchămchúnghetiếnggầmcủanhững“hòmthan”vôhại và sẽ rơi rất xa còn cái tiếng rì rào, xì xì nhènhẹ củanhững con quái vật nhỏ bé, nổ tung ngay sátmặt đất thìchúngnólạikhôngnghethấy.Đánglẽphảitảnrathìchúngnó lạinépvàonhaunhưđàncừu,cảđếnnhữngcậuđãbịthươngrồimàvẫncònđểchotụiphicôngbắnchếtnhưbắnthỏ.Chaoôi!Nhữngbộmặtkhờdại xámngoétấy,nhữngbàntaycoquắpđángthươngấy,sựcantrườngthảmhạiấycủanhữngconchókhốnkhổấybấtchấpsựđời,vẫnxônglênvàtấncông;nhữngconchókhốnkhổấy,nhữngconchócanđảmấy,bịđedọađếnnỗikhôngdámkêu lênvàmặcdầuchân,tay,ngực,bụngđãbịráchnát,cũngchỉdámrênlênkhekhẽgọimẹ,nhưngkhingườitavừanhìnchúngthìchúng lại im ngay tức khắc. Những khuônmặt của chúngnhọnhoắt,đầylôngtovàchếtcứng,thiếumộtcáchđángsợcáithầnsắccủanhữngxáctrẻcon.Chúngtôinghẹnngàokhinhìnthấychúngnóchồmlên,

chạy và ngã xuống. Chúng tôimuốn đánh cho chúngmộttrậnvìchúngnónguquá,lạicũngmuốnômchúngvàolòngvà mang chúng đi khỏi cái nơi không phải là của chúng.Chúngnómặcquầnáomàuxám,điủnglính,nhưngvớisốđông thìbộquânphục rộngquá, lậtphậtquanh tay chân,vai chúngnógầyquá,mình chúngnhỏquá, không có thứquânphụcnàovừacỡbọntrẻconấycả.Một anh lính cũ ngã xuống, thì cũng phải từ năm đến

mườichútânbinhchết.Mộttrậntấncôngbấtthìnhlìnhbằnghơingạtđãgiếthại

mộtsốlớn.Thậmchí,chúngnókhôngbiếtcảđếnsựnguy

hiểmcó thể xảy ra nữa.Chúng tôi thấymột cănhầmđầynhữngcáiđầuxámngoét,nhữngcặpmôitímđenlại.Trongmộthốđạibác,chúngnóđãbỏmặtnạrasớmquá.Chúngnókhôngbiếtrằnghơingạtđọnglạitrongnhữngchỗtrũnglâu hơn; khi thấy những người lính khác đứng phía trênkhôngđeomặtnạ,chúngnóđãvộibỏmặtnạravàđãhítphảisốlượnghơingạtđủlàmcháyphổi.Tình trạng của chúng nó thật là tuyệt vọng; những bãi

máukhạcranhưxéphổi,vànhữngcơntứcthởnhấtđịnhsẽdẫnchúngnóđếnchỗchết.Trong một đoạn chiến hào, đột nhiên tôi chạm trán

Himmenxtôt. Hai người cùng nấp trong một cái hầm. Mọingườiđềunằmxuống,thởhổnhển,vàchờđợilúctiếnđánh.Lúcrakhỏihầm,tuytôibịkíchđộng,nhưngmộtýnghĩ

vẫnthoángquatrongóc;tôikhôngtrôngthấyHimmenxtôtnữa?Tôivộivànglộntrởxuống,vàthấyhắnchuivàomộtxó;hắn chỉ hơi trầydamột chút, nhưnghắn làm rabộbịthương.Nhìnmặthắn,ngườitatưởnghắnvừabịainệnchomộttrận.Hắnđang lêncơnsợ:phảinóirằngởđâyhắn làmamới. Nhưng cái điều làm tôi tức điên lên là những tânbinhđãrangoàicảrồimàhắnlạinằmchúiởđâycơchứ!Tôiđiêntiếtquátlên:-Rangay!Hắnkhôngnhúcnhích,môihắn run lênvàbộ râumép

phậpphồng.-Rangay!Hắndũicứngchânra,népsátvàotườngvànherăngra,

ynhưmộtconchó.Tôitómlấytayhắnvàđịnhbắthắnphảiđứngdậy.Thế

làhắnkhóc.Tôiphátđiênlên.Tôinắmlấycổhắn,lắcnhưlắcbị,đếnnỗicáiđầuhắnvậtbênnọsangbênkia.Tôiquátvàogiữamặthắn.-Đồkhốnnạn,màycórakhôngthìbảo.Đồchó,đồbò

cái,màymuốntrốnphảikhông?Mắthắn trởnên lờđờ, tôiđậpđầuhắnvào tường: “Đồ

cứt!”.Tôiđáchohắnmộtcúvàocạnhsườn:“Đồconlợn!”.Tôiđùnhắnlên,đẩyđầuhắnratrước.Vừavặnlúcấy,mộtđợtcácbạntôiđiqua.Trongsốđó

cómộttrungúy;ôngtanhìnchúngtôivàhét:

-Tiếnlên!Tiếnlên!Dồnhànglại!Dồnhànglại!Thậtlànhữngquảđấmcủatôiđãkhôngcóhiệulựcbằng

cái tiếng ấy. Himmenxtôt đã nghe thấy tiếng cấp trên củahắn;hắnnhìnquanh,nhưchợttỉnhlạivàchạytheonhữngngườikhác...Tôichạytheohắnvàthấyhắnchồmlên.Hắnđãtrở lại

cáigãHimmenxtôtsắcnhọncủasântrại.Hắnđãbắtkịpcảviêntrungúyvàđingayởhàngđầu...Bắndồn,bắnrào,lưỡi lửa,mìn,hơingạt,xetăng,súng

máy,lựuđạn,đóchỉlànhữngtừngữ,nhữngtừngữ,nhưngchúngchứađựngtấtcảsựkhủngkhiếptrênđời.Mặtchúngtôiđóngvẩydầycộp;tưtưởngchúngtôiđãbị

hủyhoại;chúngtôimệtchếtđiđược.Khitấncôngnổra,cónhiềuđứaphảiđấmchomộtquảmớitỉnh lạivàchạytheođược. Mắt đỏ ngầu, bàn tay rách nát, đầu gối rướmmáu,khuỷutaydậpnát.Có phải những tuần, những tháng, những năm đã trôi

quanhư thếchăng?Chỉ lànhữngngàymà thôi.Chúng tôithấy thờigian trôiqua,bênchúng tôi trênkhuônmặtmấtsắccủanhữngkẻhấphối;thìachúngtôiđổthứcănvàocơthểcủachúng tôi, chúng tôi chạy, chúng tôiném lựuđạn,chúng tôi bắn súng, chúng tôi giết, chúng tôi bạ đâu nằmđấy,chúng tôiđãkiệtquệvà trởnênđầnđộn;chỉcómộtđiềuanủichúngtôi:còncónhữngkẻkiệtquệhơn,đầnđộnhơn, hủy hoại hơn, mắt mở thao láo nhìn chúng tôi nhưnhữngvịthần,chúngtôi,nhữngkẻđôikhicóthểthoátchết.Trongnhữnggiờnghỉngơirấthiếm,chúngtôilênlớpcho

chúngnó:“Này,cậunhìncáinồi[9]đanglậplòekianhé!Ấy

làmộtquảmìnsắpbayđếnđấy.Cứnằmim,nósẽrơithậtxa.Nhưngnếunónhưthếnàynày,thìphảicútngay.Chạythật mau có thể tránh kịp đấy!”. Chúng tôi luyện cho taichúngnóquenvớitiếngrìrầmáchạicủanhữngviênđạncỡnhỏrấtkhónghe thấy,cầnphảichochúngnónhậnracáitiếngmuỗivovocủanhữngviênđạnấygiữađámầmầmhỗn loạn;chúngtôidạychochúngnóbiếtnhữngviênđạnấy nguy hiểm hơn những viên lớnmà người ta nghe thấytrước khá lâu. Chúng tôi chỉ dẫn cho chúng nó cách tránhconmắt tụi phi công, cách giả vờ chết, khi bọn xung kích

vượtqua,cáchđậpkíplựuđạnđểchonónổđúngnửagiâytrướckhichạmđích.Chúng tôi lại dạy chúng nó cách lao người thật nhanh

xuốnghốđạibáckhigặploạiđạnnổbắntới.Chúngtôibàycho chúngnó cáchquét sạchmột chiếnhào bằng lựu đạnchùm;chúng tôi cắtnghĩachochúngnóhiểu lựuđạnđịchkháclựuđạntavềthờigiancháymồinhưthếnào;chúngtôilưuýchúngnóvềtiếngnổcủalựuđạnhơingạt,vàchúngtôigiảngchochúngnó tất cảnhữngmánhkhóeđểcó thểthoát chết được. Chúng lắng nghe bọn tôi, tỏ ra dễ dạy,nhưngkhitrậnđánhlạibắtđầu,chúngthườngxúcđộngquálàmsaibétcả.HaiVethutbịgẫyxươngsống,phảikhiêngđi;mỗilầnnó

thở,phổinólạiphậpphồngquavếtthương.Tôivẫncònbắttaynóđược.“Chếtmất,Pônạ!”.Nóvừarênrỉ,vừacắnvàocánhtayvìđauquá.Chúng tôi thấy có những người đã bị mất sọ mà vẫn

sống;chúngtôithấycónhữngngườilínhđãbịđạntiệnđứthaichânmàvẫnchạy;họlảođảolếttrênnhữngkhúcchâncụtrậpnátchođếncáihốtráiphágầnđấy;mộtanhbinhnhấtbòbằnghaitaysuốthaicâysố,lêtheocặpđầugốivỡtoát;mộtanhkhác,hai tayômbộruột lòngthòng,điđếntậntrạmcứuthương;chúngtôithấynhữngngườikhôngcómồm,khôngcóhàmdưới,khôngcómặt;chúngtôiđãgặpmộtanhlấyrăngcắnthậtchặtmạchmáuởcánhtay,tronghai giờ liền, để khỏimất hếtmáu;mặt trờimọc, đêm tốiđến,tráiphárítlên,sựsốngngừnglại.Tuyvậy,cáimảnhđấtráchnátmàchúngtôiđangở,vẫn

còngiữvữngđược,mặcdầutrướcnhữnglựclượngtrộihơnvàchỉphảihysinhcómộttrămthướcđấtthôi.Nhưngmỗithướcđấtlàmộtmạngngười.Chúngtôiđượcthayphiên.Bánhxelăndướichânchúng

tôi, chở chúng tôi vềhậu tuyến.Chúng tôi đứng trênxeynhư người mất hồn; mỗi khi có tiếng “Chú ý, dây đấy!”.Chúngtôicogốilại,cúithấpngườixuống.Dạotrước,chúngtôi qua đây là mùa hạ, cây cối còn xanh; bây giờ, chúngnhuộmvẻthu,trờiđêmxámvàẩm.Đoànxeđỗlại,chúngtôibướcxuống,mộtdúmngườibịnémramộtcáchlộnxộn,phầnsótlạicủabaonhiêutênngười.Haibênđường,trong

bóngtối,ngườitagọisốhiệucáctrungđoànvàcácđạiđội.Saumỗitiếnggọi,mộttốpnhỏtáchrakhỏiđámngười,mộtdúmlínhbẩnthỉu,nhợtnhạt,mộtconsốđãbịgiảmđimộtcáchkinhkhủng,mộtcáicặncònlạivôcùngítỏi.Nàyđây,có người hô to số hiệu chúng tôi; chúng tôi nhận ra tiếngviênchỉhuyđạiđội.Thếlàôngtađãtrởvề.ChúngtôiđilạiphíaôngtavàtôinhậnraCátvàAnbe.Chúngtôiđứngsátbênnhau,chúng tôi tựavàonhauvàchúng tôinhìnnhau.Và lại một lần nữa, lại một lần nữa người ta gọi số hiệuchúng tôi. Người ta có thể gọi thật lâu; trong những trạmcứu thương, trong những hố trái phá nữa, không ai nghethấygìcả.Lạimột lần nữa: “Đại đội hai, lại đây!”. Rồi thấp giọng

hơn: “Đại đội hai không còn ai nữa à?”. Ông ta im lặng.Giọngônghơilạcđi,khiôngtahỏi:“Đủrồichứ?”.Vàôngtaralệnh:“Điểmsố”.Buổisángxámđục;khichúngtôirađi,cònlàmùahèvà

cómột trămnămmươingười.Bâygiờ chúng tôi cảm thấylạnh-chúnglàmùathu;lácâyrìrào,nhữnggiọngmệtmỏicấtlên:“một,hai,ba,bốn...”.Sauconsốbamươihai,làimbặt...Yênlặngmộtlúclâu,rồimộtgiọngcấtlên:“Cònainữa

không?”.Đợimộtlúc,rồicũngcáigiọngấynóikhẽ:“Đitừngtổ!”.Thếnhưng,cáigiọngấyngừngđivànóihếtcâumộtcáchkhónhọc:“Đạiđộihai...đạiđộihai,đithường,bước!”.Một dòng người, một dòng người ngắn ngủi lần bước

trongbuổitrờimai.Bamươihaingười.

Chương6

Ngườitađưachúngtôivềsâutronghậuphươnghơn lệthường,vềmột trại tânbinh,đểbổsungquân.Đạiđội tôicầnbổsunghơnmộttrămngười.Trong thời gian đó, chúng tôi la cà đây đó vì không có

côngtácgìlàmcả.Hai ngày sau, Himmenxtôt cũng về đến nơi. Từ dạo ở

chiếnhàođếngiờ,hắnkhôngdámngoạcmồmranữa.Hắnxin dàn hòa với chúng tôi. Tôi sẵn sàng chấp nhận, vì tôithấyhắnđãgiúpmộttayvàoviệckhiêngHaiVethutbịgãylưng.Hơnnữa,hắnănnóiđãcóvẻthậtsựbiếtđiều,nênkhihắnmờichúngtôi racăngtin,chúngtôicũngđồngýthôi.ChỉcóJađơnlàcònnghingạivàgiữkẽ.Nhưng rồi chính nó cũngmau xuôi, vì Himmenxtôt cho

biếthắnsắpthaychânthầycainấubếpđượcđiphép.Đểtỏlòng thành,hắnkhuân lại chochúng tôihaicânđường,vàđặcbiệtchoJađơnnửacânbơ.Sauđó,hắnlạicònvậnđộngchochúngtôiđượcđiềuvềnhàbếptrongbangày liền,đểgọtkhoaitâyvàcủcảivàng.Nhữngmón ăn hắn cung phụng cho bọn tôi, thật xứng

đángvớibữaăncủasĩquan.Ấy thế là chúng tôi tạm thời cóhai cái khoái củangười

lính:ănngonvànghỉkhỏe.Nghĩchokỹthìcũngkhôngcógìquá đáng. Chỉ mới vài năm trước đây thôi, chúng tôi rấtkhinhghétnhữngchuyệnấy.Nhưngbâygiờchúngtôigầnnhưlấythế làmthúvị.Cáigìcũng làthóiquencả,cảđếnchiếnhàocũngvậythôi.Sựthíchnghichínhlànguyênnhânkhiếnchúngtôihình

như quên được rất nhanh mọi chuyện. Vừa mới hôm kia,chúngtôicònsốngdướilửađạn,thếmàhômnay,chúngtôiđãđilêulổngvàsốngbuôngthả.Ngàymai,chúngtôisẽtrởlạichiếnhào.Thựcra,chúng

tôi chẳng quên cái gì cả. Ngày nào chúng tôi còn ở hậuphương, thì những ngày ở hỏa tuyến đã qua, giống nhưnhữnghònđáchìmsâuxuốngtrongconngười;chúngnặngnề quá khiến chúng tôi không đủ sức nghiền ngẫm. Nếuchúng tôi cứ nghiền ngẫm, chúng sẽ tiêu diệt chúng tôi

ngay,bởivì, tôiđãnhậnxétthấyđiềunày:nhữngsựkinhkhủngcóthểchịuđựngđượcnếunhưngườitabằnglòngcúiđầuxuống, trái lại, chúngsẽgiết chết ta,nếu tanghĩđếnchúng.Cũngnhưkhiramặttrận,chúngtôitrởthànhnhữngcon

vật - vì đó là điều duynhất làm cho chúng tôi đứng vữngđược-thìkhivềnghỉngơi,chúngtôitrởnênnhữngchúhềnhạtnhẽo,vànhữnganhchàngnhácnhớn.Khôngthể làmgìkhácđược,hoàncảnhbắtbuộcđúngphảinhưthế,dùthếnào,chúngtôicũngmuốnsốngđã.Vìvậychúngtôikhôngmuốnvướngvítnhữngtìnhcảmcóthểrất làđẹpđẽtrongthờibình,nhưngởchỗnày,thìquálàkhônghợpmộttínào.Kemơrichchết.HaiVethutchết.Đếnngàyphánxétcuối

cùng,khómàlắplạiđượccáithânhìnhcủaHanCramơđãbịmột quả đại bác nghiền nát như tương.Macten cụt cả haichân,Maychết,Mácchết,Baychết,Hammơlinhchết;mộttrămhaimươingườichếtrảiráctrongcáctrạmcứuthương,dathịtthủngnát;thậtlàmộtđiềuđángnguyềnrủa,nhưngcáiđócóliênquangìđếnchúngtôibâygiờ?Chúngtôisống.Nếuchúngtôicóthểcứuđượchọ,phải,

người ta sẽ thấy chúng tôi chẳng ngần ngại hy sinh tínhmạngcủamình.Chúngtôicóthểlênđườngngay,vìkhicầnđến,chúngtôicómộtsứcbậtkỳdị;chúngtôikhôngbiếtsợmấy, chỉ trừ có sợ chết, nhưng cái đó lại là chuyện khác,chuyệncủacơthể.Nhưngcácbạncủatôiđãchết,chúngtôikhôngcócách

gìgiúphọđược;họđãyênphận rồi.Aibiếtđượcsốphậnchúngtôisẽrasao?Điềuchúngtôimongmuốnbâygiờlànằmkhểnhrađó,

ngủvàănchođầytễ,uốngrượubí tỉvàhút,đểchongàygiờkhỏitrốngrỗng.Đờingườingắnngủi.Sựkhủngkhiếpởmặttrậnsẽbiếnđi,khichúngtaquay

lưnglạinó,chúngtôiđemnhữngchuyệnởmặttrậnrađùacợtmộtcáchtụctĩuvàáckhẩu.Khimộtngườichết,chúngtôibảolàhắnđãngậmđítlạirồi,chúngtôicứtếunhưthế,chẳng tha cái gì. Nhờ vậymà chúng tôi không phát điên.Chúngtôicònnhìnmọichuyệnbằngconmắtấylàchúngtôicònđứngvữngđược.Nhưng chúng tôi chẳng quên đâu!Điềumà các báo chí

chiếntranhnóivềóctràophúngcủaquânđội,bảorằnghọlotổchứcnhữngcuộckhiêuvũkhivừarakhỏikhuvựcpháokích, điều đó chỉ là chuyệnngớngẩn. Sở dĩ chúng tôi làmnhưthếkhôngphảitạichúngtôithíchtràophúng,màlàvìnếukhôngtràophúngthìchếtmất.Phầnkháccũngchẳngmấylúcnữamàcạntủ,rồicáitràophúngcủachúngtôimỗithángmộttrởnênchuachát.Vàtôibiếtrằng,hiệngiờ,khichúngtôiđangđánhtrận,tấtcảnhữnggìlắngsâuxuốngcõilòng chúng tôi như những tảng đá, sẽ trỗi dậy khi chiếntranhchấmdứtvàchỉ lúcấymớigiảithíchđược:cáisống,cáichết.Nhữngngày,nhữngtuần,nhữngnămởmặttrận lúcấy

sẽsốnglạivàcácbạnđãchếtcủachúngtôisẽtrởvềvàsẽcùngđivớichúngtôi.Đầuócchúngtôisẽtỉnhtáo,chúngtôisẽcómộtmụcđích,vàcứthếchúngtôisẽđicùngvớicácbạn đã chết bên cạnh chúng tôi và, phía sau chúng tôi,nhữngnămởmặttrận:chúngtôisẽđi...chốngai,chốngai?Trong vùng này, vừa có những buổi biểu diễn củamột

đoàn kịchmặt trận. Trênmột hàng rào, vẫn còn thấy dánnhữngtờquảngcáosặcsỡ.Cốpvàtôiđangtrốmắtranhìn.Chúngtôikhôngthểhiểuđượcsaolạicòncónhữngcáinhưthế.Nàyđây,một thiếunữmặcáomùahạmàunhạt,vớichiếc dây lưng da đỏ thắt quanh người. Một tay nàng đặttrênlancan,taykiacầmchiếcmũnan,nàngđigiàytrắngvà tất trắng, đôi giày cao gót xinh xắn có khóa; phía saunàng,biểnxanhlấplánhvớivàilànsóngtungbọttrắngxóavàbêncạnhmộtcáivịnhđầyánhsáng.Thật làmột cônàng tuyệtđẹp,mũi xinh,môiđỏ, chân

dài,sạchsẽ,đỏmdángkhôngthể tưởngtượngđược.Chắchẳnmỗingàynàngtắmhailần,vàkhôngbaogiờcóghétởmóng tay,quá lắm, có lẽđôi lúc cũngchỉdínhvàihạt cátcủabờbiển.Cạnhnàng,cómộtanhcontraiquầntrắng,áovét tôngxanh,mũthủyquân,nhưngchúngtôichẳngđểýđếnchàng tamấy.Cái cônàngở cạnhhàng ràoấy chẳngkhácgìmộtphéplạđốivớichúngtôi;chúngtôiđãquênhẳnrằng trên đời này còn có những chuyện như vậy, và ngayđến bây giờ chúng tôi cũng khó tin là chínhmắt đã trôngthấythế.Dùsaohàngmấynămnaychúngtôicũngchưahềthấy những điều tương tự; những điều chưa đầy đủ lắm,

nhưngđãnói lênbiếtbaonhiêulàtrongsáng,xinhtươivàhạnhphúc.Đấymớithậtlàhòabình;hòabìnhlàphảithế,chúngtôi

cảmnghĩnhưvậy,lòngđầyxúcđộng.-Cậuhãynhìnđôigiàynhỏnhẹnày;khómàđinổimột

câysố,-tôinói.Nhưngngaylúcấy,tôitựthấybuồncười,vìđứngtrước

mộthìnhảnhnhưvậymànghĩđếnchuyệnđithìthậtlàngớngẩn.-Nàngđộbaonhiêutuổinhỉ?-Cốphỏi.Tôilẩmnhẩmrồinói:-Nhiềunhấtlàhămhai,Anbeạ.-Nếuthếthìnànglạihơntuổicánhmìnhmất.-Tớthìchắcnàngkhôngquámườibảy.Chúngtôiruncảngười.-Anbenày,thếthìtuyệtquánhỉ!Nógật.-Ởnhàtớcũngcómộtcáiquầntrắng.-Mộtcáiquầntrắng,đồngý, - tôinói, -nhưngmộtcô

gáinhưthếnày...Haiđứachúngtôinhìnlẫnnhautừđầuđếnchân.Quảlà

không có cái gì ra hồn, ngoài một bộ đồng phục đầy cáughét,váchằngváđụpvàbạcphếch.Mọisosánhđềukhônghyvọng.Vì thế, trướchếtchúngtôi lộtbéngngaycáianhchàng

quầntrắngrakhỏihàngràomộtcáchcẩnthậnđểkhỏiđộngđếncôthiếunữ.Thếlàđượcmộtviệc.Sauđó,Cốpbàn:-Chúngmìnhđibắtrậnđi!Tôikhônghoàn toàn tán thànhýkiếnấyvìnhư thế thì

côngviệchỏngbétmất; chúng tôi đãbắt rận suốthaigiờrồi.Nhưngsaukhingắmlạibứctranhmộtlầnnữa,tôituyênbốsẵnsàngtheoýkiếncủanó.Vàtôithêm:-Chúngmìnhthửđilùngmộtcáisơmisạchxemsao.Anbekhônghiểuthếnàolạinghĩ:-BíttấtNgachắccòntốthơnnữa.-Phảiđấy,cólẽcảbíttấtNganữa,chúngmìnhphảicố

đixoaycáigìmớiđượcchứ.Nhưngkìa,LiavàJađơnđangphấtphơđitới.

Chúng nó nhìn thấy tờ quảng cáo và câu chuyện xoayngaysangcáigiọngtụctĩu.Tronglớptôi,Lialàđứađầutiêncómột connhân tình;nóđã tả chochúng tôinghenhữngchitiếtcủacáiáitìnhcủanóvàlàmchúngtôibịkíchthíchtợn.Nhìnbức tranhnày,nóhứng lên theokiểucủanó,vàJađơn bắt chước nómột cách hăng hái. Nói của đáng tội,chúngtôichẳngphảighétcáiđó.Aikhôngbiếtnóichuyệntụctĩuthìkhôngphảilàlính;cóđiều,lúcnàyđầuócchúngtôichưađểtấtcảvàođấymàthôi.Vìvậy,chúngtôicắtđứtcâu chuyện và đi về chỗ bắt rận, với cảm tưởng là mìnhđangđitớimộthiệuthợmaylịchsự.Nhữngngôinhàchúngtôitrúquân,ởgầnmộtconkênh.

Ởbờbênkia,cónhữngcáiđầmvớinhữngcâybạchdươngbaoquanh.Bênkiakênh,cũngcócảđànbànữa.Phíabênnày, dân cư đã tản đi hết, nhưng phía trước mặt, thỉnhthoảngvẫncóbóngngười.Buổi chiều chúng tôi đi bơi. Kìa, có ba người đàn bà đi

đến, dọc theo bờ kênh. Họ đi thong thả và không ngoảnhmặtđi,mặcdầuchúngtôikhôngmặcquầnđùi.Liacấttiếnggọi;cáccôấycườivàngừnglạinhìnchúng

tôi.ChúngtôinémsangnhữngcâutiếngPhápnửamùachợtnhớrađược,bấtkểlàcâugì,lộnxộnhấptấp,cốtđểcáccôấykhôngđimất.Thậttình,đâycũngchẳngphảilànhữnglờilẽgìtaonhãcholắm,nhưngchúngtôimoiởđâurađượckiachứ?Đặcbiệtcómộtcôtócnâu,thânhìnhmảnhdẻ.Khicôcười,hàmrăngtrắngbóng.Cửchỉcủacôtanhanh

nhẹn,chiếcváymềmmạirủxuốngchungquanhbắpchân.Mặcdầunướclạnh,nhưngchúngtôicũngcốlàmchocáccôấychúýđếnđểcáccôấyđứnglại.Chúngtôicứphatròbừađi,cáccôấycũngbắtlời,nhưngchúngtôichẳnghiểugìcả.Chúngtôicườivàrahiệuvớicáccôấy.Jađơnkhônhơn,nóchạyvềnhà,mangramộtcáibánhlínhvàgiơlên.Thếlàthuđượckếtquảrựcrõ.Bằngdấuhiệuvàcửchỉ,

các cô mời chúng tôi sang chơi, nhưng đã có lệnh cấm.Chúngtôikhôngđượcphépsangbờkênhbênkia.Cầunàocũngcólínhgác.Khôngcógiấytờhợplệthìđừnghòng.Vìthếchúngtôicố làmchocáccôấyhiểu làchínhcáccôấyphải sang chỗ chúng tôi, nhưng các cô ấy lắc đầu và chỉ

những cái cầu; cả các cô ấy cũng không được phép sang.Cáccôấyquaytrởlạiđithongthả,ngượcdòngkênhvàvẫnđi dọc theobờ.Chúng tôi bơi theo các cô ấy.Đượcđộvàitrămthước,cáccôấyrẽkhỏibờkênhvàchỉchochúngtôimộtngôinhàgầnđấy,nổilêngiữađámcâycốivàbụirậm.Liahỏicóphảicáccôởđấykhông?Cáccôấycười.Đúng,nhàcáccôấyđấy.Chúngtôigàotolênlàchúngtôisẽsangkhinàotụilính

gáckhôngthểtrôngthấychúngtôi.Banđêm,ngayđêmnayđấy?Cáccôấygiơtay lên,úphaibàntay lạivớinhau,rồiđểsátmặtvànhắmmắtlại.Cáccôấyđãhiểu.Côtócnâumảnhkhảnhuốnéođimấybướcvũ.Côtóc

vàng ỏn ẻn: “Bánh ngon... bánh thơm...”. Chúng tôi camđoanrối rítvớicáccôấy làchúngtôisẽmangbánhsang.Lạicònnhiềucáikhácthúvịnữacơ.Vừanói,chúngtôivừanhấmnháyvàgiơtaylàmnhữngdấuhiệucóýnghĩa.Liatasuýtchếtđuốivìmuốncắtnghĩalànómuốnmangsangmộtkhúcdồi.Nếucần,cólẽchúngtôihứavớicáccôấycảmộtkholươngthực.Cáccôbướcđinhưngvẫncònquaylạinhiềulần.Chúngtôivàobờvàkiểmtralạixemcóđíchlàcáccôvàocáinhàấykhông,vìcóthểlàcáccôấyđánhlừachúngtôi.Rồichúngtôilạibơivềchỗkhởihành.Khôngcógiấytờhợplệ,khôngđượcquacầu.Vìvậy,ban

đêmchỉcòncáchbơisangthôi.Chúngtôirạorựccảngười,cái rạo rực không buông tha chúng tôi, làm cho chúng tôiđứngngồikhôngyên;chúngtôiđếncăngtin,vừavặncóbia

vàrượupơnsơ[10]

.Chúng tôi uống pơnsơ và kể chuyện cho nhau nghe,

những câu chuyện ngộ nghĩnh bịa từ đầu đến cuối. Chẳngđứanàođòihỏigìhơnlàcứviệcnhắmmắttinlờithằngchabêncạnh,vàhauháuđợiđếnlượtmìnhlạibahoakhóaclácmộtchuyệnkhácoanhliệthơnnữa.Chântaychúngtôibồnchồn.Chúng tôi hút khôngbiết baonhiêu là thuốc lá, đếnnỗiCốpnói:“Theoýmình,chúngtacóthểmangsangchocác nàngmấy điếu thuốc lá nữa”. Ấy thế là chúng tôi bỏthuốc lávàomũca lôvàgiữnguyênđấy.Nền trờinhuộmmàu táo xanh. Chúng tôi có bốn đứa,mà lại chỉ có ba cônàng;vìvậychúngtôiphảilàmthếnàorủđượcthằngJađơn

ramới ổn.Chúng tôi épnóuống rượu rumvà rượupơnsơchođếnkhinósaymềmra.Trờivừatốimịt,chúngtôitrởvềchỗở,Jađơnđigiữaba

đứa. Chúng tôi nóng ruột như lửa đốt, lòng tràn đầy hammuốn cái chuyệnmới lạ.Cô tócnâumảnhdẻ làphần củatôi: chúng tôi đã chia nhau, dứt khóat rồi. Jađơn ngã lănquayraổrơm,vàbắtđầungáy;nhưngkìa,nólạithứcdậy,nóvừanhìnchúngtôivừacườikhẩycóvẻranhmãnhkhiếnchúngtôipháthoảngvànghĩcólẽnóchỉgiảvờsayrượu,vàcólẽmấttoicáikhoảntiềnrượupơnsơtrảchonócũngnên;nhưng rồi nó lại ngã xuống và lại ngủ. Mỗi đứa chúng tôichuẩn bị một cái bánh còn nguyên, lấy giấy báo gói lại.Chúngtôiđểthêmvàođấymấyđiếuthuốc lá.Ngoàira lạicó cả ba khúc dồi gan mà chúng tôi vừa lĩnh buổi chiềuxong.Thật làmộtmónquàxứngđáng.Tạmthờichúngtôibỏtấtcảnhữngcáiấyvàonhữngđôiủng,vìcầnphảimangủngđiđểkhỏidẫmphảidây thépgaihoặcmảnhsànhkhilênbờbênkia.Trướchết,vìphảibơiquakênh,nênchúngtôikhôngđứanàophảibậntâmđếncáikhoảnquầnáo,saunữa, vì là banđêmvà cũngkhôngxa lắm.Chúng tôi khởihành,tayxáchủng.Chúngtôinhoàinhanhxuốngnước,bơingửa,haitaynângkhỏiđầuđôiủngvớinhữngmónnóitrên.Chúngtôirónréntrèolênbờkênhbênkia.Chúngtôilấycácgóirakhỏiđôiủngrồiđiủngvào.Chúngtôicắpvàonáchnhữngthứmangtheo.Thếlàba

đứabắtđầuđi,ướtnhưchuộtlột,trầnnhưnhộng,tấtcảyphụcchỉcómỗiđôiủng,chúngtôichạythongthảbướcmột.Chúngtôitìmthấyngayngôinhà.Nókhuấttrongbóngtốicủađámbụi rậm.Cát vấpphảimột cái rễ cây và xước cảkhuỷutay.“Khônghềgì!”-nónóimộtcáchvuivẻ.Các cửa sổ đều có vánngoài. Chúng tôi đi vòngquanh

nhàmộtlượt,vàthửnhòmquanhữngkẽhở.Chúngtôiđâmrasốtruột.Độtnhiên,Cốpcóvẻlưỡnglự:-Này!Nếucómộtcấpchỉhuyđangởtrongấythìsao?-Thìchuồnchứsaonữa!-Liacườikhẩy.-Lãotachỉviệcđọcsốhiệutrungđoàncánhmìnhởđây

này!-Anbevừanóivừavỗvàomôngđít.Cửa ra vào ngôi nhà để ngỏ, ủng của chúng tôi gây ra

mộtvàitiếngđộng,mộtchiếcbảnlềrítlên.Chúngtôinhìn

thấyánhsáng.Mộtcônànghoảngsợrúlênmộttiếng.Chúngtôinóivới

côtabằngthứtiếngPhápcốchothậtdễhiểu:“Này...này...bạn...bạnhết...”.Đồngthờiđểtranhthủcảmtìnhcủacôta,chúngtôigiơ

cácgóilên.Bâygiờ,chúngtôitrôngthấycảhaicôkia.Cửamởtoang

vàánhsángchiếuvàongườichúngtôi.Cáccônàngnhậnrachúngtôivàcảbacôcườingặtcườinghẽovềcáchănmặccủachúngtôi.Cáccôđứngtrongkhungcửa,vặncảngười,gậpcảngườilạimàcười,gớmcườicườiquáthể.Thânhìnhcáccômớiuyểnchuyểnlàmsao.-Đợimộttínhé!-Cáccônói.Cáccôbiếnmấtrồivấtchochúngtôimộtđốngkhănáo,

chúng tôi lấy quấn bừa vào người. Sau đó chúng tôi đượcphépvào.Một ngọn đèn nhỏ thắp trong nhà. Có vẻ ấm cúng, lại

thoang thoảngmùi nước hoa. Chúng tôi giở các gói ra vàđưa cho các cônàng.Mắt các cô sáng lên, đúng là các côđangđói.Sauđó,cảbađứađâmrahơilúngtúng.Lialàmbộđiệu

muốnăn.Thếlàquangcảnhlạinhộnlên;cáccôđi lấynĩavàdaorồisàngayvàođámđồăn.Đầutiêntrướckhiănmộtkhoanhdồigan,cáccôlạigiơ

nólên,cóvẻthánphụclắm;cònchúngtôingồibêncáccô,rấthãnhdiện.Cáccônóihuyênthuyênvớichúngtôi.Chúngtôichẳng

hiểu gì mấy những điều các cô nói, nhưng chúng tôi cảmthấytoànlànhữnglờilẽđángyêucả.Cólẽcáccôấycũngcảmcáituổitrẻmăngcủachúngtôi

chăng;cônàngtócnâumảnhkhảnhvuốtvetóctôivànóivớitôicáiđiềumàtấtcảnhữngngườiđànbàPháp,baogiờcũng nói: “Chiến tranh... tai họa lớn... những chàng traikhốnkhổ...”.Tôinắmlấycánhtaycônàng,ghìchặtlấyvàđặtmiệngvào lòngbàn taynàng.Ngón taynàngghì chặtlấymặttôi.Phíatrêntôi làđôimắtđầyxúccảm,là làndanâumátrượivàđôimôiđỏthắm.Miệngnàngnóinhữnglờimà tôikhônghiểu.Tôi cũngkhônghiểuhếtđượcý tứcủađôimắtnàng,chúngnóinhiềuhơnlàchúngtôimongđợikhi

tớiđây.Bêncạnhcónhiềubuồng.Tôivừabướcvào,đãthấyLia

nóibôbôvới cônàng tócvàngvà tiếnhànhmộtcách táobạo.Thựcranóđãthôngthạocáikhoảnấy;nhưngtôi,tôibịlạcvàomộtcõixalạ,vừadịudànglạivừamãnhliệt,vàtôicứthảmìnhvàođó.Tôicảmthấytrongtôicómộtcáigìvừakhátkhaolạivừachìmđắm.Đầuóctôiquaycuồng.Ởđâychẳngcógìđểbấuvíucả.Chúngtôiđểủngngoàicửa;cáccôđãthaychobằngnhữngđôidépngủvàthếlàbâygiờtôichẳngcòncáigìlàtưthếmãthượngvàlấcxấccủaanhlínhnữa:khôngsúng,khôngthắtlưng,khôngquânphục,khôngmũ.Tôirơivàochốnlạlùngnày,thôithìmuốnrasaothìra,vìdẫusaotôicũnghơirờnrợn.Cônàngtócnâunhíuđôilôngmàylại,mỗikhinàngsuy

nghĩ.Khinàngnóithìđôilôngmàykhôngđộngđậy.Cũngcóđôi lúc,điềunàngnóichỉthốtranửachừng,bị

nghẹn lại hoặc lướt nhẹ trên đầu tôi; thật như một cánhcung,mộtđườngđạn,mộtngôisaochổi.Tôihiểunhư thếnào?Những lời lẽ của cái tiếng ngoại quốcmà tôi chỉ biếtlõmbõm,rungủtôi,dìmtôivàomộtcảnhtĩnhmịch,trongđócănbuồnggầnnhưbiếnđi cùngvớinhữngbóng tối vàánhsángcủanó, trongđó chỉ còn rõnét, chỉ còn sốngcómỗicáimặtngườiphíatrêntôi.Thậtkhóhiểubiếtbao,cáikhuônmặtmớimộtgiờtrước

đâycònlạlùng,thếmàbâygiờcúixuốngvớimộtdángđiệuâuyếm,cáidángđiệukhôngphảitựnómàcó,màtừbóngđêm,từvũtrụ,từdòngmáunhưđangtỏaánhsángtrênnó.Nhữngđồvậtchungquanhđềubịảnhhưởngvàbiếndạngbởicáimôitrườngnày,chúngkhóacmộthìnhthùđặcbiệtvànướcdatrắngtrẻocủatôigầnnhưgâychotôimộtcảmgiác tôn sùng,khi ánh sángngọnđèn chiếuvàonóvàkhibàntaynâuvàmátrượivuốtvenó.Tất cả cái này khác xa biết bao cảnh nhà thổ línhmà

chúng tôi được phép đi, và chúng tôi phải đứng nối đuôithànhhàngdài! Tôi khôngmuốnnghĩ đến chuyệnđónữa,nhưngkỷniệmấyvẫnámảnhtôivàlàmtôiphátkhiếp,vìcólẽchúngtôikhôngbaogiờcócáchgìrũsạchnóđiđược.Nhưng lúc này tôi cảm thấy đôi môi của nàng tóc nâu

mảnhkhảnhvàtôivươnvềphíađôimôiấy;tôinhắmmắt

lạivàquađó,tôimuốnxóabỏtấtcả,chiếntranh,nhữngsựkinhkhủng,nhữngsựnhụcnhãcủanó,đểkhi tỉnhdậysẽtrẻtrungvàsungsướng.Tôinghĩđếnhìnhảnhcôthiếunữởtờquảngcáo,vàtrongchốclát,tôitưởngcuộcđờitôichỉtùythuộccómộtđiều:chinhphụcđượcnàng.Tôicàngghìngườivàotrongđôicánhtayđangômchặtlấytôi:cólẽsẽxảyramộtsựkỳdiệuchăng?...Saucùng,tôikhônghiểusaocảbađứa tôi lại trông thấy nhau. Lia có dáng điệu đắc thắng.Chúng tôi chia tay các cô nàngmột cách đằm thắm và điủngvào.Khôngkhíbanđêmxoadịunhữngtấmthânnóngbừng

củachúngtôi.Nhữngcâybạchdươngđứngsừngsữngvàrìrào trong bóng tối. Vầng trăng lấp lánh trên trời và trêndòngnước của conkênh.Chúng tôi không chạy, chúng tôirảobướccạnhnhau.Lianói:-Cũngđángmộtcáibánhlínhđấy!Tôikhôngbiếtnóigì;tôicũngchẳngvuinữa.Bỗng,cótiếngchânbước,chúngtôi liềnẩnsaumộtbụi

rậm.Bướcchânmỗilúcmộtgần,vàbâygiờđếnsátchúngtôi. Chúng tôi thấymột gã trần truồng cũngđi ủng, y hệtbọntôi,nócắpmộtgóiởcánhtayvàchạy lồng lên.ĐúngJađơn,cucậuđangvộiquá.Cucậuđãbiếnmất.Chúngtôicười.Ngàymaithếnàonóchảchửiomlên!Chúngtôivềổrơm,chẳngaibiếttígìcả.Tôiđượcgọilênvănphòng,viênchỉhuyđạiđộichìacho

tôimột cái giấy phép vàmột tờ giấy đi đường, rồi ông tachúc tôi lên đường bình an. Tôi nhìn xem được bao nhiêungàyphép:mườibảyngày.Mườibốnngàynghỉvàbangàyđiđường.Điđườngnhưvậythìítquá.Tôiliềnhỏiliệucóxinđược năm ngày không. Béctinh ra hiệu bảo tôi nhìn kỹ tờgiấy;tôinhậnralàsẽkhôngphảitrởvềngaymặttrận.Hếthạnphép,tôisẽđidựlớphọcởtrạiLăng.Nhiềuđứaghenvớitôi.Cátmáchchotôinhiềunướchay,

bảotôicáchxoaysởđểcóthểlẩnđược.“Nếucậuláuthìcậusẽởlìđấy”.Nói tình thực, tôi chỉ thích độ tám ngày nữa hãy đi, vì

chúngtôicònởđâytrongsuốtthờigianấyvàởđâythậtlàkhoái. Dĩ nhiên, tôi phải đãi một chầu căng tin. Mấy đứa

chúngtôiđềungàngàsaycả.Tôiđâmrabuồn.Tôisẽởlạihậu phương trong sáu tuần lễ, cái đó hẳn là sướng rồi,nhưng lúc trở lại thì ra sao? Liệu có còngặpnhauđủmặtkhông?HaivàKemơrichđãkhôngcònnữa;đếnlượtaibâygiờđây?Chúng tôiuống rượuvà tôi lần lượtnhìnkỹ từng thằng

bạncủatôi.Anbengồicạnhtôi,hútthuốcvàrấtvui,haiđứatôi lúcnào cũng cónhau.Cátngồi trướcmặt, hai vai xuôithõng, ngón tay cái to bè và giọng nói trầm tĩnh. Rồi đếnMuynlơvớibộrăngvẩuvàtiếngcườinhưlệnhvỡ.Jađơnvớiđôimắtchuộtnhắt.Liađểbộrâutrôngđếnbốnmươituổi.Trênđầuchúngtôikhóibayđặcsệt.Khôngthuốclá,đời

thằng lính còn ra sao nữa. Căng tin là nhà an dưỡng củahắn,biakhôngphảichỉlàmộtthứđồuống,màcònlàdấuhiệu có thểnằmdài, duỗi tayduỗi chânkhông sợgì nguyhiểm.Sựthựcvềmặtnàychúngtôichẳngđứanàongạitígìcả. Chúng tôi nằm thẳng cẳng và khạc nhổ bằng thích rakhắpchungquanh,hẵntạmnóithếđã!Tấtcảnhữngcáinàyghi vào lòngkẻngàymai ra đimột ấn tượng sâu sắcbiếtbao!Đêmấychúngtôicònsangbênkiakênhmộtlầnnữa.Tôi

hầunhưsợsệtphảinóivớicônàngtócnâumảnhkhảnhlàtôisẽđivàkhitrởvề,tấtnhiênlạiởchỗkhác,vànhưthếlàvĩnhbiệtnhau;nhưngnàngchỉgậtgậtđầuvàkhôngcóvẻcảmđộnglắm.Đầutiêntôikhôngthểnàohiểuđược,nhưngsautôivỡnhẽ.Lianóicólý,nếutôirachiếnhàothìngườitacònnói:“Chàngtraikhốnkhổ!”.Nhưngmộtanhlínhđiphépthìcònsơmúigìnữa,cáccônàngchếttiệtnày.Quỷbắtcôtađivớicáigiọngỏnẻnvànhữnglờiăntiếngnóicủacôta!Cứtưởnglàchuyệnkỳdiệu,nhưngrútcục,chỉcóbánhlính.Sánghômsau,bắtrậntinhtươmrồi,tôiđiraphíađường

sắt.AnbevàCátđitiễntôi.Ởnhàga,ngườitanóimấygiờnữa tàumới chạy.Hai bạn tôi phải trở lại, vì có công tác;chúngtôichiataynhau:-Maymắn!Cátnhé!Maymắn,Anbenhé!Chúngnóđikhỏivàcònvẫytôinhiềulần.Bóngchúngnó

nhỏ dần. Mỗi bước đi,mỗi cử chỉ của chúng nó đều quenthuộcđốivớitôi,từxatôicóthểdễdàngnhậnrachúngnó.Thếlàchúngnóđãđikhuấthẳn.

Tôingồi trênba lôvàđợi.Độtnhiên, tôinóngruộtnhưđiênđi.Tôiđãdừng lạiởnhiềuga; tôiđứngtrướcnhiềucáinồi

đểngười taphát súp, tôiđãngả lưng trênnhiều tấmván.Nhưngrồisauđó,phongcảnhnhữngnơicontàuchạyquadầndầntrởnênxaoxuyến lòngngười,vừakhơinỗiưutư,vừa đượm tình ruột thịt; phong cảnh lướt trên mặt kínhchiều với những làng mạc - có mái tranh úp chụp xuốngnhữngngôinhàtrátvữavàcóváchngăn,nhưnhữngchiếcmũcalôvớinhữngcánhđồnglúa,dướiánhnắngxiênkhoai,lấplóenhưánhxàcừ,vớinhữngvườncâyănquả,vớithùngkholúa,vớinhữnggốcbồđềgiàcỗi.Têncácnhàga trởnênnhữngđiều làmrungđộng lòng

tôi.Con tàuchạy,chạymãi, rập rình lúc lắc, tôingồicạnhcửasổvàtìvàothànhtàu.Nhữngcáitênđóchứađựngcảthờiniênthiếucủatôi.Đồngcỏphẳnglì,đồngruộng,trangtrại.Mộtcỗxengựacôđơnchạyquatrênnềntrời,trênconđườngsongsongvớichântrời.Đâykia,mộtchỗchắnngangđường, phía trước chắn có những bác nông dân đứng đợi,những thiếu nữ giơ tay vẫy vẫy, những em bé chơi dọnđường,nhữngconđườngchạyvềtậnthônxóm,nhữngconđườngrấtbằngphẳng,khôngcópháobinh.Buổichiều,nếucontàukhôngkêuầmầmchắctôiphải

hétlên.Đồngruộngtrảirabátngát;xaxabóngnhữngdãynúixiênngangmộtmàuxanhnhạtbắtđầunổilên.Tôinhậnra cái nét đặc biệt của đỉnh Đôđenbe lởm chởm, đột ngộtbuông xuống trên ngọn khu rừng. Chính sau ngọn núi đó,thànhphốsẽhiệnra.Ánh sángmàu vàng son chảy trênmặt đất và hòa với

đất;contàuchạyvàomộtkhúclượn,kêurítlên,rồilạimộtkhúclượnnữa,vàxatít,nhữngcâybạchdươngthẳngtắpcóvẻhưảo,mơhồ,mờmịt,câynọnốicâykiathànhmộthàngdàinhưtoànbằngbóngtối,ánhsángvàưutư.Đồng quê từ từ xoay tròn với hàng cây, con tàu lượn

quanh chúng, các khoảng cách giảmdần, những bóng câychập lại chỉ cònmộtkhối và,một lát sau, tôi chỉ cònnhìnthấymộtcây.Rồinhữngcâykháclạixuấthiệnsaucâyđầutiên,chúngđứngcôđơnnhưvậyrấtlâu,trênnềntrời,chođếnlúcchúngbịnhữngngôinhàđầutiênchelấp.

Đâylàchỗđườngsắtchạyngangphố.Tôingồiyêncửasổ không thể rời ra được. Mọi người sửa soạn hành lý đểxuống,còntôi,tôithầmthìđọctênphốđiqua:“PhốBrem,phốBremBrem...”.Dướiđườngcóngườiđixeđạp,cóxecộ:cóngười ta.Đấy làmộtphốmàuxámvàmộtcáicầuchuimàu lam, thếmànó làmtôi cảmđộngkhácnàochínhmẹtôi.Rồicon tàudừng lại,nhàgađâyrồi,với tiếngồnnáo,tiếnggọinhauvànhữngbảngyếtthị.Tôinhắcbalôđeolênvai,xáchkhẩusúng trườngvàbướcxuốngnhữngbậc tàu,gầnnhưloạngchoạng.Đứngtrênsânra,tôinhìnquanh.Tôichẳngquenmộtaitrongđámngườiđangchenchúcấy.MộtbàHồngthậptựmờitôiuống.Tôilảngra.Bàtacườivớitôimột cách ngớ ngẩn, tưởngmình quan trọng lắm (Xem,tôichoanhlínhuốngcàphêđây!).Bàtanóivớitôi:“Anhbạnơi”,ynhưtôicầnđếncáitiếngấylắm.Phíangoài trướcga,mộtdòngsông lấp lánh chảy cạnh

dãyphố.Rakhỏicửacổngcủachiếccầunhàmáyxay,consôngreolêntrắngxóa.Ngọnthápvuôngcổkínhđứngsừngsữngngaygầnđó;trướctháp,cócâybồđềthậttomàusắcrựcrỡ,vàsautháplàcảnhhoànghôn.Nơiđâychúngtôithườnghayngồichơi-ngàyấylâuquá

rồi!Chúngtôithườngđitrêncầu,ngửimùimátrượivàkhăm

khẳmcủamặtnướcimlìm.Chúngtôithườnghaycúixuốngngắmdòngnướcbìnhthảnphíabênnàycống,nơibaonhiêucây leo xanh và rong rêu bám lòng thòng ở chân cầu. Vàphía bên kia cống, những ngày nóng nực chúng tôi vừahướngluồnghơimátrượicủabọtnướcbắntungvừatángẫuvềchuyệncácthầygiáo.Tôiđiquacầu,nhìnvềphíabênphảivàbên trái,nước

vẫnđầyrongrêu,vẫnlaoxuốngầmầmlàmthànhmộtvòngcungtrắngxóa.Trongngọnthápcổ,cáccôthợlàvẫnnhưngàytrước,cánhtaytrầnđứngtrướcđốngquầnáotrắng,vàhơinóngbàn làđangtỏarangoàicửasổmởtung.Lũchóchạy lon ton trongphốhẹptrướccửanhà,cónhữngngườinhìn tôi đi qua, bẩn thỉu và tay xách náchmang nhưmộtanhphukhuânvác.Trongcáihiệubánhnày,chúngtôiđãuốngnướcđávàtậphútthuốclá.Trongdãyphốtôiđangđi,tôi thuộc lòng từngngôinhà, từngcửahàng tạphóa,hiệu

thuốc,hiệubánh;vàđây,tôiđếntrướccáicửamàunâuvớichiếc then đã mòn; bàn tay tôi cứng đờ ra. Tôi mở, mộtluồngkhôngkhímátmẻlạ lùngđónlấytôi;nó làmtôimờcảmắt.Cầuthangcọtkẹtdướigótủng.Phíatrên,mộtcánhcửa

rítlên,cóainhìnqualancan.Đấylàcửanhàbếpvừamở.Ngườitađangránbánhkhoai,mùithơmbaytỏakhắpnhà.Phải, hômnay là thứbảy; có lẽ chị tôi đangđứng trênấynhìn xuống. Trong khoảng khắc, tôi ngượng ngùng và cúiđầu.Rồitôibỏmũvàngướcmắtlên.Đúng,đúnglàchịtôi:“Pôn!Pôn!”,chịtôikêulên.Tôivẫy.Cáiba lôcủatôiđụngphải lancan;khẩusúng

saomànặngthế!Chịtôimởtoangcửavàkêulên:“Mẹ,mẹ,Pônđâynày!”.

Tôikhôngbướcthêmđượcnữa.“Mẹ,mẹ,Pônđâynày!”.Tôi dựa vào tường và run run ôm chặt cái mũ và cây

súng,tôiômchặtvớitấtcảsứclựccủatôi,nhưngtôikhôngsao đi thêm đượcmột bước nữa. Trướcmắt tôi, chiếc cầuthangmờđi.Tôi thúcmộtbángsúngvàochân, tôinghiếnrănglạimộtcáchgiậndữ,nhưngkhôngsaocưỡnglạiđượcmỗimộtcâunóiấycủachịtôi;khônglàmthếnàođược.Tôitựdàyvò,bắtmìnhphảicười,phảinói,nhưngkhôngtàinàothốtrađượcmộttiếng,cứthế,tôiđứngsữngởcầuthang,khổsở,bốirối,nhưbịmộtcơnbiếnchứngghêgớm;tôicốtrấn tĩnh lại,nhưngnướcmắtcứ trào ra,ướtđẫmcảmặt.Chịtôitrởra,vàhỏi:“Emsaothế?”.Lúcấy, tôi cố trấn tĩnh,đi thẳngđếnphòngđợi,vừađi

vừa vấp. Tôi dựng khẩu súng vào một góc, đặt ba lô sáttườngrồiđểcáimũlêntrên.Tôiphảicởingaythắtlưngvànhững thứmócvàođấy ramớiđược.Rồi tôi nóimột cáchgiậndữ:“Đưatôicáikhăntaynào!”.Chịtôilấycáikhăntaytrong tủ ra cho tôi, tôi laumặt.Phía trênđầu tôi, vẫncònnguyênmộtcáihộpthủytinhtreotrêntường,trongđựngđủcác thứbươmbướmnhiềumàusắcmàngày trước tôi sưutầm.Lúcnày,tôichờmẹtôilêntiếng.Tiếngnóiấyvọngratừbuồngngủ.Tôihỏichịtôi:-Mẹchưadậysao?-Mẹốm...-chịtôitrảlời.Tôibướcđếnbênmẹtôi,đưataychomẹtôicầmvànói

vớimẹtôibằngmộtgiọngcốhếtsứcbìnhtĩnh:-Conđây,mẹạ.Mẹ tôinằm im lặng, trongchỗ tranh tối tranhsáng.Mẹ

tôihỏi tôimộtcách lo lắng, trongkhiấy tôi cảmthấynhưđôimắtmẹđangsờnắnngườitôi:-Concóbịthươngkhông?-Không,conđượcvềphép.Mẹ tôi xanh quá, tôi sợ không dám để ánh sáng vào

nhiều.-Thếmàđáng lẽphảivuimừng thìmẹ lại cứnằmđây

màkhóc,-mẹtôinói.-Mẹốmhảmẹ?-Hômnaymẹsẽdậymộttí...Rồimẹ tôiquayvềphía chị tôi, chị tôi cứchốcchốc lại

phảinhảyvàobếp,sợcháymấtcáimónđanglàm.-Màymởcảcáilọmứtquấtranhé.Conthíchquấtphải

không?-Mẹtôihỏi.-Vâng,mẹạ,đãlâuconkhôngđượcănquất.-Ynhưlàcảnhàđãbiếttrướccậuvề!-Chịtôivừanói

vừacười.-Vừađúngnhàlàmcáimóncậuthích,mónbánhránkhoai,lạithêmcảmứtquấtnữanhé.-Nhưngphảinóihômnaylàthứbảy,-tôinói.-Ngồixuốngbênmẹ,con,-mẹtôinói.-Mẹnhìn tôi, taymẹ tôi trắngnhợt, ốmyếuvà so với

bàntaytôithìgầybéquá.Haimẹconnóivớinhaurấtítvàtôirấtbiếtơnmẹtôivìmẹkhônghỏigìcả.Vảlạitôibiếttrảlờirasao?Rútcuộctôicũngchẳngcógìđángthanphiềnvìtôiđãvềđây,khỏemạnh,ngồicạnhmẹvàtrongbếp,chịtôivừahátvừalàmbữaănchiều.-Conyêuquýcủamẹơi!-Mẹtôinóikhekhẽ.Giađìnhtôikhôngbaogiờâuyếmnhaumộtcáchlộliễu

quá.Đókhôngphải là thóiquencủangườinghèokhổphảilamlũvấtvảvàquánhiềulolắng.Thậm chí họ cũng không hiểu nổi những kiểu cách ấy

nữa,vàhọkhôngthíchnhắcđinhắclạinhữngcáimàhọđãbiếtrồi.Khimẹtôinóivớitôi:“Conyêuquýcủamẹơi”,thìcũngcónghĩanhưmộtbàmẹnóinhữnglờiđằmthắmcảmđộngnhất.Tôibiếtlọmứtquấtlàlọmứtduynhấtcủanhàtôiđãđểtừlâu,mẹđãđểphầntôi,cũngnhưbánhbíchquy

màmẹđangchotôiănbâygiờ,cũngđãđểtừlâu.Chắchẳnnhữngcáibánhnàyđãdomộtsựtìnhcờđặc

biệtnàomàcó,vàmẹtôiđãcấtngayđiđểdànhchotôi.Tôi ngồi xuống cạnhgiườngmẹ tôi; qua cửa sổ, những

cây dẻ trong vườn, cái quán cà phê trước mặt, ánh lênnhữngtianâusẫmvàvàngrực.Tôithởhítthongthả,thậtthoảimáivàtựnhủ:“Mìnhđangởnhà,mìnhđangởnhà”.Nhưng tôi vẫn chưa hết ngượng nghịu, tôi chưa thích nghiđượcvớitấtcảnhữngcáinày...

Chương7

Đâylàmẹtôi,đâylàchịtôi,đâylàcáihộpbươmbướmcủa tôi, đây là cái đàn dương cầm bằng gỗ đào hoa tâm,nhưng tôi vẫn còn ngơ ngác. Có một tấm màn và mộtkhoảngcáchgiữaconngườitôivớisựvật.Vìvậybâygiờtôiđilấycáibalô,tôiđặtnólêncạnhgiường,tôilấyranhữngthứ tôimangvề:mộtcụcphomátHàLancònnguyênmàCátđãxoaycho tôi,haicáibánh lính,ba lạngbơ,haihộpdồigan,nửacânmỡvàmộttúigạonhỏ.-Chắcmẹvàchịdùngđượcnhữngcáinày...Mẹvàchịtôigậtđầu.-Cólẽởđâytiếptếcũngkhókhănđấynhỉ!-Chẳngcómấytí.Thếngoàiấycókhákhông?Tôimỉmcườivàchỉnhữngthứtôimangvề.-Khôngphảibaogiờcũngđượcthếnàyđâu,nhưngkểra

cũngtươngđối.ChịEcnatôicấtnhữngthứcănđi.Chợtmẹtôinắmchặt

lấytaytôivàhỏibằngmộtgiọngngậpngừng:-NgoàiấychắcgaygolắmphảikhôngPôn?“Mẹơi,conbiếttrảlờimẹthếnàođây?Mẹsẽkhônghiểu

đượcđâu.Vảlại,mẹcũngchẳngbaogiờnênhiểulàmgì.Mẹhỏicógaygokhông?Chínhmẹlạihỏiconcâuđósao,mẹ?”.Tôilắcđầuvànói:-Khôngmẹạ,chẳnggaylắmđâu.Chúngconởngoàiđó

córấtnhiềubạnbè,vàcũngkhônggaylắmđâu.- Ờ, nhưng vừa rồi Hăng ri Brêđêmâyơ về đây, nó kể

chuyệnngoàiấybâygiờkhiếplắm,cóhơingạtvàbaonhiêucáigìnữacơmà.Chínhmẹtôinóinhưthếđấy.Mẹnói:“Cóhơingạtvớilại

baonhiêucáigìnữa?”.Mẹkhônghiểucáimẹnóilàgìđâu.Chẳngquamẹlochotôimàthôi.Tôicónênkểchomẹtôinghe,mộtlầnchúngtôiđãthấy

những kẻ chiếm lĩnh ba chiến hào địch bị chết cứng, khácnàobị sétđánhkhông?Họđứnghoặcnằm trên lũy, tronghầm,ngaytạichỗhọbịđánhbấtchợt,mặtmũixámngoét,chết.-A,mẹơi,họnóithếthôi!Brêđêmâyơkểnhữngchuyện

đóchẳngqualàđểlàmquàthôi.Mẹxemđấyconvẫnkhỏevàlạibéoranữachứ...Trướcsựlolắngcủamẹtôi,tớilạitrởnênhoàntoànbình

tĩnh.Bâygiờtôicóthểđiđilạilại,nóinăngvàtrảlời,khôngcònsợbấtchợtphảidựavàotườngvìvũtrụmềmnhũnranhư cao su và nhữngmạchmáu của tôi trở nên khô khốcnhưbùinhùinhómlửa.Mẹ tôimuốnngồidậy; trong lúcđó tôi vàobếp tìmchị

tôi.-Mẹlàmsaothế?-Tôihỏi.Chịtôinhúnvai:-Mẹnằmmấythángnayrồiđấy.Nhưngmẹkhôngmuốn

nhàviếtthưchocậubiết.Nhữngthầythuốcđãđếnxemchomẹ.Cómộtôngbảocó lẽvẫn làcáibệnhungthưcủamẹđấythôi!Tôiđếnphòngquânsựđểxinchứngthựcvàogiấyphép.

Tôiđithongthảquanhữngđườngphố.Thỉnhthoảngcóngườichàotôi.Tôikhôngdừnglạilâuvì

khôngthíchchuyệntrònhiều.Ởtrạilínhvề,tôinghecótiếngngườigọithậtto.Tôiquay lại,vẫnmảitheođuổinhữngýnghĩcủamình;

trướcmặttôilàmộtviênthiếutá.Ôngtahoạnh:-Anhkhôngchàotahả?- Thưa ngài thiếu tá, xin lỗi ngài, tôi không trông thấy

ngài.-Tôiluốngcuốngtrảlời.Ôngtaquáttohơn:-Anhkhôngthểănnóiphéptắchơnhả?Tôichỉmuốntátchohắnmộtcái,nhưngtôikìmlạiđược,

nếukhôngthìđiđứtcáikhoảnnghỉphép.Tôicứngngườilạitheođúngkiểunhàbinhvànói:-Báocáo,tôikhôngtrôngthấyngàithiếutá!-Vậythìcoichừng,-hắntaxẵnggiọng.-Tênanhlàgì?Tôinóitên.Cáimặtđỏgaycủahắnvẫncònbừngbừngtứcgiận.-Đơnvịnào?Tôitrảlờitheođúngquytắc.Nhưngvẫnchưađủđốivới

hắn.-Ởđâu?Nhưnglúcnày,tôiđãphátbựcvànóivớihắn:

-GiữakhoảngLangơmatvàBitsút.-Hả?-Hắnhỏicóvẻhơingạcnhiên.Tôi trình bày với hắn là tôi được về phép độmột tiếng

đồnghồ,tôinghĩrằnghắnsẽdịuđi.Nhưngtôinhầm,hắnlạicàngcáuhơnnữa.- À, anh muốn mang cái thói ở mặt trận về đây hả?

Nhưngvô íchthôi!Ởđây,nhờơntrời,vẫncótrật tựnghekhông?Hắnralệnh:-Lùihaimươibước,bước!Tôi giận tímngười, nhưngkhông thểnào cưỡng lại hắn

được,nếuhắnmuốn,hắncóthểtốnggiamtôitứckhắc.Vìvậytôibướcluimộtcáchmạnhmẽ,rồitôitiếnlên,khicáchhắnđộnăm sáu thước, tôi cứngngười lên, chàomột cáchbựcbội,rồigiữnguyêntưthếchàonhưvậychođếnkhivượtquáhắnsáuthước.Hắn gọi tôi lại, ra bộ nhân nghĩa bảo cho tôi biết rằng

một lần nữa, hắn đã khoan hồng hơn là áp dụng kỷ luậtquânsựđốivớitôi.Tôitỏlòngbiếtơn,theođúngkiểucáchnhàbinh.-Giảitán!-Hắnralệnh.Tôiđậpgótđánhchátrồiđi.Thếlàhỏngcảbuổichiều.Tôivềnhà,vấtbộđồngphục

vàomột xó; đó cũng là dụng ý của tôi; sau đó tôi lấy bộquầnáothườngtrongtủraxỏtayvào.Tôi không quenmặc thường phục nữa. Bộ quần áo đã

ngắnvàchật.Ở trungđoàn, tôiđã lớn lên.Đeocổcồnvàthắtcavátvàovấtvảquá.Cuốicùngchínhchịtôithắthộcavát. Ôi, bộ quần áo mới nhẹ nhõm làm sao. Tôi có cảmtưởngchỉmặcáolótvàquầnđùi.Tôi ngắm mình trong gương. Thật là một hình ảnh lạ

lùng.Mộtcậubéchịulễlầnđầu,dacháynắngvàchónglớnnhưthổi,nhìntôicóvẻngạcnhiên.Mẹtôilấylàmhàilòngthấy tôimặc thườngphục.Như thếcóvẻgầngũimẹhơn.Nhưng cha tôi lại thích tôimặc quân phục để đưa tôi đếnchơicácbạn;tôitừchối.Đượcngồiyênmộtchỗnàođóthìthậtlàdễchịu.Thídụtrongkhuvườncủaquáncàphêtrướcnhàtôidưới

bóng những cây dẻ, cảnh sân chơi ki. Lá rụng xuốngmặt

bànvàmặtđất.Đấychỉlàvàicáiláđầumùa.Trướcmặttôicómộtcốcbia;ởtrungđoàntôiđãđâmnghiện.Cốcđãcạnmộtnửa.Tôicònlàmđượcvàingụmthậtmátnữa,ngoàiratôi có thể gọi thêm cốc thứ hai, cốc thứ ba nữa, nếu tôithích.Chẳng có điểm danh, cũng chẳng có bánh quét. Lũ trẻ

connhàôngchủquáncàphêđangchơiki,vàconchógụcđầu lênđầugối tôi.Trờixanh,quacành lá,nhữngcâydẻ,chiếc tháp chuông màu xanh của nhà thờ thánh Macgơritđâmvútlên.Cứthếnàythìtốtquá,tôicảmthấydễchịu.Nhưng tôikhông thểhòađượcvớimọingười.Cáingười

duynhấtkhônghỏitôi, làmẹtôi.Cònchatôithìcũngnhưmọingườikhác.Ôngcụbắttôikểnhữngchuyệnởmặttrận.Ôngcụcónhữngýmuốnmàtôithấyvừangớngẩnvừacảmđộng.Tôiđâmrakhôngthựcsựthânthiếtvớiôngcụnữa.Cáiđiềuchatôimuốnlàcứđượcnghetôikểchuyện,nghemãi.Tôithấychatôikhônghiểurằngnhữngchuyệnnhưvậykhông thể kể ra hết được, vậymà tôi cũngmuốn làm vuilòngchatôi.Nhưngphảimôtảnhữngcáiấybằnglờithìthậtnguychotôiquá;tôisợnóbịthổiphồnglênmộtcáchghêgớm, rồikhông thểhãm lạiđượcnữa.Chúng tasẽnghĩgìnếubiết thật rõ ràngnhữngcáigìđãxảyrangoàiđấy?Vìthếtôichỉkểvàibacâuchuyệnlăngnhăngthôi,nhưngchatôi lạihỏitôiđãđánhgiáplácàbaogiờchưa.Tôinóichưavàđứngdậyđiraphố.Nhưng,cũngchẳnghơngì.Saukhibịhoảnglênmấylầnvìtiếngtàuđiệnmàtôicứtưởngnhưtráiphágầmlên,sắprơixuốngđếnnơi,thìcóngườivỗvaitôi.ĐólàgiáosưdạytiếngĐứccủatôi,ôngtíutíthỏinhữngcâuthường lệ:“Thếnào,ởngoàiấyrasao?Ghê lắm,ghê lắmphỏng?Ừ,khiếpthậtđấy,nhưngchúngtanhấtđịnhphảigiữvữngchứ,mấylạingườitanóiởngoàiấyítracácanhcũngđượcănuốngkhá.Pôn,trônganhkháđấy.Anhcóvẻkhỏelắm;cònởnhàtấtnhiênkhôngđượcthếđâu;cũnglàlẽtựnhiên thôi.Ngay cái việcấy cũngphảinhư thế; cái gì quýnhấtbaogiờcũngphảidànhchochiếnsĩchứ”.Ôngtakéotôivàoquáncàphê,ngồivàobànkháchquen.Tôiđượctiếpđãilongtrọngquá.Mộtôngđeocáichứcgiámđốc,chìataychotôivànói:“A!Anhởmặttrậnvề.Tinhthầnngoàiấyra

sao?Tốtlắm,tốtlắmphảikhông?”.Tôituyênbốlàaicũngmuốn về nhà cả. Ông ta cười ha hả: “Anh nói đúng thôi!NhưngtrướchếtphảigiãchotụiPháptặcmộttrậnnênthânđãchứ.Anhhútnhé!Này, làmmộtđiếu.Bécon,đemmộtcốcbiachongườichiếnsĩtrẻtuổicủachúngtanhé!”Tôivôphúcđãnhậnđiếuxìgà;thếlàphảingồinánlại.

Aicũngtrànngập lòngtử tế.Chảcòn tráchvàođâuđược.Nhưngvìvẫnthấybựcbộinênhútthậtnhanh.Nhưngítracũngphải làmmộtviệcgì, tôivộinốcmộthơihếtcốcbia.Người tamang ngay đến cốc thứ hai. Mọi người đều hiểumìnhphảichịuơnmộtngườilínhnhưthếnào.Họcãinhauvềchuyệnchúngtaphảisátnhậpnhữngvùngnào.Vịgiámđốc đeo cái dây đồng hồ bằng sắt, tham ăn nhất, ông tamuốnnuốtcảnướcBỉ,nhữngvùngmỏthancủanướcPháp,vànhữngmiếngrõtocủanướcNga.Ôngtanêunhữnglýdoxácđángtạisaophảichiếm.Cònngườinàokhôngchịu,ôngtacòncãichobằngđược.ThếrồiôngtabắtđầutrìnhbàycầnphảichọcthủngmặttrậnPhápởchỗnào,xongđâuđấyôngtaquayvềphíatôi:“Này,ngoàiấycácanhphảitiếnlênmộttíchứ,cứmãicái lốichiếntranhtrậnđịaấyư.Cứgiãchocái lũchómáấymộttrậnnhừtử làchúngmìnhsẽcóhòabình”.Tôitrảlờilàtheochúngtôithìkhôngthểchọcthủngmặt

trậnđược,vìđốiphươngcónhiều lực lượngdự trữquáđểchốngđỡ.Ngoài ra, tôi cònnói là chiến tranhkhônggiốngnhưngườitatưởngđâu.Ôngtacãilạivớimộtvẻbềtrênvàchứngminhlàtôichẳnghiểugìvềviệcấycả.“Dĩnhiên,vềchi tiết thì anh nói đúng”, ông ta nói - “Nhưng điều quantrọng là cái toàncục,màcáiđó thìanhchưađủsứcphánđoán.Anhchỉnhìn thấykhuvựcnhỏbécủaanh, chonênanhkhôngbaoquátđượctấtcả.Cácanhlàmnghĩavụ,hysinhcảtínhmạngmình,điềuđóxứngđángđượcnhữngvinhdựcaoquýnhất.Cácanhmỗingườiphảiđượchuânchươngchữ thập sắt mới đáng. Nhưng trước hết phải chọc thủngphòng tuyếnđịchở Flăngđrơ rồi sauđóquật chonóụp từnênxuốngdưới!”.Ôngtathởhổnhểnvàlaubộrâu.“Phảiquậtchonótừtrênxuốngdưới,rồitiếnthẳngđến

Pari”.Tôimuốnhiểuông tahìnhdungsựviệc ra sao, vànốc

luôncốcthứbaôngtalạigọingaymộtcốcnữa.Nhưngtôiđứngdậy,ôngtacònnhétvàotúitôimấyđiếuxìgà,vàchiataytôibằngmộtcáivỗvaithânmật:- Nhiệt liệt chúc mừng anh. Mong rằng chẳng bao lâu

chúngtôisẽđượcnghenóiđếnanhmộtcáchthậtvẻvang.Trước đây tôi đã nghĩ đến chuyện nghỉ phépmột cách

khác.Đúngmộtnămtrước,nókháchẳnbâygiờ.Cólẽchínhbảnthântôiđãthayđổichăng.Từnămngoáiđếnnay,cócảmộthốsâungăncách.Lúcấy tôi chưabiết rõ chiến tranhlắm.Chúngtôichỉmớiđóngtrongnhữngkhuvựcyêntĩnh.Bây giờ tôi không ngờ rằngmình chán chường đến thế.Ởđây,tôikhôngthoảimáinữa.Cảnhvậtnhưxalạđốivớitôi.Ngườinàyhỏi,ngườikháckhônghỏi,vàtỏvẻkiêuhãnhvềtháiđộcủahọ;nhiềukhichínhhọbảorằngkhôngthểnóinhữngchuyệnnhưthếđược,cáigiọngrađiềutađâybiếtđủmọithứ,lạicònlàmrabộtrịchthượngnữa.Tôichỉthíchngồimộtmình,khôngmuốnaiquấyrầy.Vì

lúc nào ai cũng chỉ xoay quanh những chuyện: “Gay lắmphảikhông?Thếnào,kháchứ?”.Ngườinàythấythếnày,ngườikiathấythếkhác,vàbao

giờhọcũngchúýđếnnhữnggìcó liênquanđếnbảnthânhọ. Trước kia, chắc tôi cũng làm như họ, nhưng bây giờ,khácxarồi.Tôithấyngườitanóinhiềuquá.Họcónhữnglolắng,nhữngmụcđích,nhữnghammuốnkhônggiốngvớitôi.Cólầntôingồivớimộtngườitrongkhuvườnnhỏcủaquáncàphêvànóichoôngtahiểulàtôichỉmuốnđượcngồiyênthânmộtchỗ.Dĩnhiên,họcũnghiểuđiềuđó;họcũngnhậnravàcũngtánthànhnữa,nhưngvớihọchỉtoànlànhữnglờinói,nhữnglờinóisuôngthôi,cáikháclàởđó.Họcũngcảmthấyđiềuđó,nhưngchỉmộtnửa.Cònnửakiacủaconngườithìbậnvàochỗkhác.Chẳngkhácgìhọbịchiaxẻ.Chẳngaicảmthấyđiềuđóvớitấtcảconngườimình.Tôikhôngthểtựmìnhdiễntảrarõràngđiềutôisuynghĩđược.Khinhìnthấyhọtrongphòngriêng,trongbàngiấy,bận

côngkiaviệcnọ,thìtôibịcáicảnhấylôicuốnkhôngcưỡnglạiđược;tôimuốnđượcnhưhọ,sốngcùngvớihọvàquênhẳnchiếntranhđi.Nhưngđồngthờiđiềuấycũng làmtôighêtởm.Saomà

nóchậthẹpthế?Cứnhưthếthìlàmsaođầymộtkiếpngười

được?Phảiphávỡnhữngcáikhungấyđichứ!Làmsaolạicóthểthếđượctrongkhingoàikiamảnhtráiphárítlênmiệnghốvàhỏapháovọtlêntrời?Trongkhinhữngkẻbịthươngbịlôilênnhữngtấmvảibạt,vàbạnbècủatôinúptrongchiếnhào?”.Ởđâyhọlànhữngsinhvậtkháchẳn,nhữngsinhvậtmàtôikhônghiểulắm,tôivừathèmmuốnlạivừakhinhbỉ.Tựnhiên tôi cứphảinghĩđếnCátvàAnbe,đếnMuynlơvàJađơn:lúcnàychúngnóđanglàmgì?Chúngnóđangngồiởcăng tin hay đang bơi lội?... Chẳng bao lâu, chúng nó lạiphảiratuyếnthứnhất.Trong căn phòng của tôi, sau cái bàn, có một chiếc

trường kỷ bọc da nâu. Tôi ngồi xuống đó. Trên tường cóghimnhiềutranhảnhdạotrướctôicắtởbáora.Rảiráccónhữngbưuảnhvànhữngtrangmàtôirấtthích.Trongmộtgóc nhà, cómột bếp lò nhỏ bằng sắt. Trướcmặt, áp vàotường,mộtcáigiásách.Tôiđãsốngtrongcănphòngnàytrướckhitrởthànhanh

lính.Nhữngcuốnsáchnàytôiđãmuadầnbằngtiềndạyhọcthêm.Phầnnhiềulàsáchcũ.Tất cả tácphẩmcổđiểnchẳnghạn: “Mộtcuốngiámột

đồnghai,đóngbằngvảidàymàuxanh.Tôiđãmuatoàntậpvìtôirấtkhótính,tôikhôngtinđượcmấyôngxuấtbảnvăntuyển,sợhọkhôngchọnđượcnhữngđoạnhaynhất.Vìvậytôi chỉmua những loại toàn tập”. Tôi đã đọc rất say sưa,nhưngđasốkhông làmtôi thíchthú.Tôi lạicàngthathiếthơnnữađối với những loại sách khác, những sáchmới, dĩnhiên đạt hơn nhiều. Có những quyển tôi xoay được bằngcáchkhôngchínhđính lắm, tôimượnrồikhông trảnữa,vìtôikhôngmuốnrờichúngra.Mộtngănchứađầysáchhọc.Chúngkhôngđượcgiữgìn

cẩnthậnvàrất làráchnát.Nhiềutờbịxé,để làmgìchắccũngdễhiểu.Bêndưới lànhữngquyểnvởgiấymá,thưtừbuộcthànhgói,nhữngbứcvẽvànhữngbàitậpsángtác.Tôi cố trở lại thời ấy. Nó vẫn còn trong căn phòng, tôi

cảmthấynóngay.Nhữngbứctườngvẫncòngiữgìnnó.Haitaytôiđặttrêntrườngkỷ.Bâygiờtôingồithậtđànghoàng,cocảhaichânlên,tôingồithoảimáinhưthếtrongmộtgóc,giữa những tay vịn của chiếc trường kỷ.Qua chiếc cửa sổnhỏmởtoang,hiệnlênhìnhảnhquenthuộccủadãyphốvà

chiếcthápchuôngvươnlênởđầukia.Trênbàncóvàibônghoa.Bútmực,bútchì,vàicáivỏsòchặngiấy,lọmực,ởđâychẳngcógìthayđổicả.Quangcảnhsẽvẫnthếnếutôiđượcmaymắn, khi chiến tranh kết liễu, và sẽ được trở vềmãimãi.Tôisẽcứngồicáikiểuthếnày,ngắmgianphòngcủatôi

vàchờđợi...Tôicảmthấybứtrứt,nhưngtôikhôngmuốnbứtrứtnhư

vậy, vả lại cũng không nên bứt rứt làm gì. Tôimuốn nhưtrướckia,khingồitrướcsáchvở,vẫncảmthấysựhấpdẫnthầm lặng cái tình quyến luyến mạnh mẽ và khó tả. Tôimuốncáiniềmkhátvọngtrướckia,từnhữnggáysáchnhiềumàukialạidânglên,lạiquyệnlấytôi,tôimuốnnólàmchảytancáikhốichìnặngtrĩu trongtôiđểđánhthứcdậy trongconngườilòngnônnóngvềtươnglai,cáiniềmvuimọccánhmàthếgiớitưtưởngđemđếnchotôi.Tôimuốnnóđemlạichotôicáinhiệttìnhđãmấtđicủathờiniênthiếu.Tôingồiđấyvàchờđợi.Tôinhớralàphảiđếnthămmẹ

KemơrichvàcũngcóthểđếnthămMitenxtatnữa.Chắcnóởtrạilính.Tôinhìnquacửasổ.Sauhìnhảnhdãyphốđầyánhnắng,nổilênngọnđồimờnhạt,rồicảnhđóbiếnthànhmộtngày thu trong sáng, tôi đangngồi trướcbếp lửa cùngvớiCátvàAnbe,ănkhoailùi.Nhưngtôikhôngmuốnnghĩđếnchuyệnấy;tôigạtcáikỷ

niệmấyra.Điềutôithèmmuốnlàcănphòngnàyphảinóilênvớitôi,

phảiquấnquít lấytôi,phảigiữlấytôi.Tôimuốnđượcrungcảm mối tình ruột thịt đối với chốn này. Tôi muốn nghegiọngnóicủanó,đểkhitrởlạitiềntuyến,tôibiếtđượcđiềunày: chiến tranh sẽbị xóanhòavàbiếnmất khi ta trở vềnhà;chiếntranhsẽchấmdứt;nókhôngrayrứttanữa,nóchỉcóquyềnlựcđốivớitaởcáivỏbênngoàithôi.Những gáy sách vẫn xếp cạnh nhau, tôi vẫn nhận ra

chúng,tôivẫncònnhớcáchthứctôixếpđặtchúng.Tôiđưamắtvannàichúng:“Hãynóivới tađi,hãychàođóntađi,hãygiữlấytađi,ôicuộcđờixưacũ,cuộcđờivôtưvàđẹpđẽ,hãygiữlấyta...”.Tôichờđợi,tôichờđợi...Baonhiêuhìnhảnhlướtquatrướcmặttôi,chúngkhông

cóchiềusâu,chỉ lànhữngbóngmờkỷniệm.Chẳngcógì,

chẳngcógìcả.Tôicànglolắng.Đột nhiênmột cảm giác ghê gớm trỗi dậy trong tôi. Ở

đâytôilàmộtkẻxalạ.Tôikhôngthểtìmlạiởđâychỗngồiquenthuộcnữa.Chẳngkhácgìngườitaruồngbỏtôi.Thahồcho tôi kêunài, vanvỉ, chẳng cógì rung cảmcả. Tôi ngồiđấy,lạnhlùngvàbuồnbãnhưmộtkẻbịkếtán,vàquákhứquaylưnglạivớitôi.Đồngthời,tôisợkhôngdámgợinhiềuđến quá khứ, vì tôi không biết cái gì sẽ đến. Tôi là ngườilính,tôikhôngthểrờibỏcươngvịấyđược.Tôiuểoảiđứngdậy,vànhìnquacửasổ.Rồitôicầmlấy

mộtquyểnsách,mởra,cốđọcmộtvàiđoạn,nhưngrồi lạivất xuống, và cầmmột quyển khác. Có những đoạn gạchdưới; tôi tìm, tôi lật vài trang, rồi tôi lại lấy những quyểnkhác.Cạnhtôiđãcómộtđốngsách.Nhữngquyểnkháctiếptục,bồi thêmvàocáiđằngấymộtcáchvộivãhơn; rồi cảnhữngtờgiấy,nhữngquyểnvở,nhữngbứcthư.Tôiđứnglặngngườitrướccáiđốngấy,nhưtrướcmộttòa

án.Khôngchútcanđảm.Những tiếng nói, những tiếng nói, những tiếng nói...

Chúngkhôngđếnvớitôi.Tôithongthảxếpsáchvàochỗcũ.Thếlàhết.Tôibướcrakhỏicănphòngkhôngmộttiếngđộng.Tôi chưa từbỏnóhẳn.Đành rằng tôi không trở lại căn

phòngcủa tôinữa,nhưng tôi tựanủi rằng,vàingàychưaphảilàquyếtđịnh.Rồiđây,saunày,tôisẽcóthờigianhàngnămchocáiviệcấy.Hiệngiờ,tôiđếnthămMitenxtatởtrạilínhvàchúngtôingồitrongphòngcủanó.Tôikhôngưacáikhôngkhíởđâynhưngtôiđãquenvớinó.Mitenxtatchotôibiếtmộttinkhiếntôigiậtnẩyngườinhưbịđiệngiật.NóchobiếtlàCăngtôrecđãbịgọinhậpngũlàmdânvệ.-Cậutưởngtượngxem,-nóvừanóivừarútramấyđiếu

xìgàngon,-tớvừaởnhàthươngrađếnđâyvàtớrơiđúngngayvào lão ta. Lão ta chìa tay ravà cứquàngquạc: “A,Mitenxtat.Thếnào,kháchứ?”.Tớtrợntrònmắtnhìnlãovàtrảlời:

-DânvệCăngtôrec,việccông thì cứphépcông[11]

, tự

anh,anhphảibiếtđiềuđóhơnaihết chứ.Khianhnóivớicấp trên, đứng ngay ngắn lại! Tớ chỉ muốn cậu nhìn thấy

mặtlãota:thậtlàcứngayđuỗnra[12]

.Lạimộtlầnnữa,lãotarụtrèmuốnlàmthânvớitớ.Thếlàtớlạihoạnhchomộttrậndữhơn.Sauđólãotadùngđếncáiđònácnhất,lãotanóivớitớbằnggiọngbímật:“Anhcócầntôibảođảmtrongkỳthivớtkhông?”.Lãotamuốnnhắctớlàlãovẫncònmộtưu thế đối với tớ, cậu hiểu chưa? Thế là tớ nổi giận đùngđùng, và tớ, tớ cũng nhắc lão ta một điều: “Dân vệCăngtôrec,hainămtrước,anhđãkêugàobọntôinhậpngũ;ngày ấy JodepBemkhôngmuốnđi.Nó đã bị giết chết batháng trước thờihạnchính thứcnóbịđộngviên.Khôngcóanh, nó đã đợi đến thời gian đó. Thôi, bây giờ giải tán!Chúngtasẽxétsau”.Tớxinđiềusangđạiđộilãotarấtdễ.Việcđầutiên là tớdẫn lão tađếnkhoquânnhu,xoaycholãomột bộ quần áo thật bảnh. Cậu có thể thấy ngay tứckhắc”.Chúngtôirasân,cảđạiđộiđãxếphàng.Đạiđộidànra

theotưthếđứngnghiêm.Mitenxtathô:“Nghiêm!”,rồinónhìnmọingười.Lúcấy,tôitưởngthấyCăngtôrecvàphảicắnmôiđểkhỏi

phìcười.Lãotađóngmộtcáiáocóđuôitôm,màuxanhlơbạcphếch.Lưngáovàkhuỷu tayvánhữngmiếngdạmàuxámtotướng.Chắchẳncáiáonàytrướcphảilàcủamộtgãkhổng lồ. Chiếc quần chẽn đen, sờn hết cả, ngắn hơn, chỉxuốngđếnnửabụng chân.Đôi giày rộngquá, cũ rích, rắnnhưsắt,phíatrênốngcongtớnvàbuộcdâybêncạnh.Tráilại,cáimũcalôthìlạibéquá,thậtlàmộtcáimũkhốnkhổ,đángchovàosọtrác,bẩnthỉuđếnphátkhiếplên.Toànbộthậtlàthảmhại.Mitenxtatdừng lại trước lão ta:“DânvệCăngtôrec,anh

đánhbóngnhữngcáikhuyáonhưthếhả?Cólẽanhkhônghọclàmbaogiờhả?Đồtồi,bấtlực...”.Trongbụng, tôi rú lênvìkhoái trá.Thậtyhệthồiở lớp

CăngtôrecmắngMitenxtat cũng đúng cái tọng: “Mitenxtat,đồtồi...đồbấtlực...”.Mitenxtat vẫn tiếp tục chỉ trích: “Hãy nhìn Bôtsơyiem;

quần áo anh ta thật là gươngmẫu, anh phải học lấy anh

ta...”. Thật không ngờ. Bôtsơ cũng ở đây, chính anh ta,Bôtsơ,ngườigáccổngbãitậpthểdụccủachúngtôi.Vàquầnáo anh ta thật gươngmẫu!Căngtôrec nhìn tôi

nhưmuốnquấtlấytôi.Còntôichỉcườikhẩyvàomặtlãotamộtcáchthảnnhiênynhưchẳngquenbiếtgìlãocả.Lãotađộicáimũthổtảvàđóngbộquânphụctrôngmớinguđộnlàm sao.Ấy thếmàhồi trước, bọn tôi sợ xanh cảmặt khithấy lãochễmchệtrênbục,gạchbútchìvàobàihọcPhápvăn của tôi về những động từ bất thường - sau đó, lúc ởPháp những động từ ấy chẳng giúp ích được việc gì chochúngtôicả!Chỉ mới ngót hai năm thôi, thế mà bây giờ dân vệ

Căngtôrecđứngđây,chẳngcòntíuyquyềngìnữa,vớicặpđầu gối vòng kiềng, với hai cánh tay khuỳnh khuỳnh nhưquainồi,vớinhữngcáikhuyáokhôngbiếtđánhbóng,vớimộttưthếlốbịch,thậtlàmộtbứchíhọavềngườilính.Tôi không thể nào kết hợp được hình ảnh này với hình

ảnh vị giáo sư đang hung hăng ở trên bục và tôi thực sựmuốnbiếttôisẽlàmgìnếumộtngàykiacáigãchóchếtnàydámhỏitôi,mộtngườilínhcũ,nhữngcâuhỏinhư:“Baomơ,hãyđọcthìquákhứcủađộngtừ...”.Lúcnày,Mitenxtatđangchỉhuytậpnhữngđộngtácdàn

hàngcủakhinhbinh.NólạicónhãýchỉđịnhCăngtôreclàmtiểuđộitrưởng.Cũngcómộtlýdođặcbiệtđấy,tứclàlúcdànthànhhàng

khinhbinh,tiểuđộitrưởngbaogiờcũngphảiđứngtrướctiểuđộimìnhhaichụcbước.Nếucó lệnh:“Đằngsauquay!”thìcả hàng khinh binh chỉ việc quay nửa vòng, còn tiểu độitrưởng lúc ấy đâm ra đứng sau hàng haimươi bước, phảichạylênphíatrướcđứngcáchhànghaimươibướcđúngnhưđiều lệnhquyđịnh,nhưthế làphảihộctốcchạybốnmươibước tất cả.Nhưng vừamới yên chỗ thì lại có lệnh “Đằngsau quay!”, thế là anh ta lại phải hộc tốc chạy bốn mươibướcnữatheochiềungượclại.Cứnhưcáchấythìcảtiểuđộichỉ việc đằng sau quaymột cách nhàn hạ, thêm vài bướcnữalàcùng,nhưngtiểuđộitrưởngphảichạyđichạylạinhưconthoi.ĐócũnglàmộttrongnhiềuphéptủcủaHimmenxtôt.CăngtôreckhôngthểđòihỏiMitenxtatđốixửkhácđược,

vìcũngmớiđâythôi,chínhlãotađãbắtHimmitenxtatphảilưubanmộtnăm,vànếuMitenxtatkhôngbiết lợidụngcáidịpmay hiếm có này trước khi trở lạimặt trận thì thật làngốcquá.Dùsao,cóthểlàngườitachếtthỏamãnhơnkhigặpđượcmột sựmaymắnnhư thếnày trongđời connhàbinh.Trong khi ấy, Căngtôrec lồng từ phía nọ sang phía kia

như con lợn lòi phát điên. Một lúc sau, Mitenxtat ra lệnhngừngcáitròấyvàbâygiờbắtđầuđộngtácrấtquantrọng,bòtoại.Tìđầugốivàkhuỷutaytheođúngtưthếquyđịnh,Căngtôrectrườncáithânhìnhmỹmiềucủalãotatrêncát,ngaycạnhchúngtôi.Lãotathởhồnghộcvàhơithởcủalãolàcảmộtđiệunhạc.Mitenxtat khuyến khích, vỗ về anh dân vệ Căngtôrec

bằngnhữnglờitríchdẫncủavịgiáosưCăngtôrec.“DânvệCăngtôrec,chúngtacóhạnhphúcđượcsốngtrongmộtthờiđạilớn;vìvậychúngtaphảihòamìnhvàothờiđạiấy,phảivượtquatấtcảnhữngcáigìcayđắng...”.Căngtôreckhạcramộtmẩugỗbẩnđã chui vàomồm lão,mồhôi lão toát rađầmđìa.Mitenxtatcúixuốngbênlãovànóigiọngthôithúc:-DânvệCăngtôrec,khôngbaogiờnênđểnhữngcáinhỏ

nhenlàmmờsựkiệnlớn.TôingạcnhiênlàsaoCăngtôreckhôngnổiđiênlên,nhất

là lúcnàyđúnggiờ tập thểdục,Mitenxtat bắt chướcđúnghệtlãota:nótúmlấyđũngquầncủalão,nhấcbổnglãolênxàđơn,đểchocằmcủalãođậpthậtmạnhvàocáixàngang,dĩnhiênlàvừalàmnóvừatuônravới lãonhữnglời lẽcaosiêu.Ngàyxưa,Căngtôrecđãđốivớinóđúnghệtnhưthế.Sauđó,người taphânphối tạpdịch. “Căngtôrec,Bôtsơ,đilấybánhởxưởngbánhquânđội.Cácanhmangxebòđi”.Vàiphútsau,haichàngđiravớicáixe.Căngtôrechằm

hằmcúimặt xuống, còn anhgác cống thì lại hãnhdiện vìcôngviệcnhẹnhàng.Xưởngbánhquânđội ở tậnđầukia của thànhphố.Hai

ngườiphảiđiquasuốtthànhphốhailần.-Họ làmthếđãmấyhômnay rồiđấy, -Mitenxtatcười

khẩy.-Lúcnày,cónhiềungườiđangđợixemhọđiquađấy.-Tuyệtquá,-tôinói,-nhưnglãotakhôngkhiếunạigì

sao?-Lãocũngđãthửrồi.Nhưngviênchỉhuycủachúngtớ

cườibòrakhiôngtangherõcâuchuyện.Ông takhôngchịuđược cáibọn thầygiáo.Hơnnữa, tớ

cũngđanglơncongáiôngtamà.-Lãotasẽlàmhạicậutrongkỳthichomàxem.-Tớcóccần.-Mitenxtatnóimộtcách thảnnhiên.-Vả

lại,lờikhiếunạicủalãotacũngchẳngnướcmẹgì,vìtớđãchứngminhđượcrằngphần lớncôngviệccủa lãotarất lànhẹ nhàng. - Cậu có thể nện cho lão ta một trận ra tròkhông?-Nhưthếthì tệquá,-Mitenxtat trả lờibằngmộtgiọng

hùnghồnvàđộlượng.Nghỉphéplàgì?Làmộtsựthayđổilàmchomọichuyện

sau đó trở nên nặng nề gấp bội. Ngay từ bây giờ đã phảinghĩđếnngàyđi.Mẹtôilặnglẽnhìntôi.Mẹ tôi đếm từng ngày, tôi biết; sáng nàomẹ tôi cũng

buồn:lạibớtmộtngày,chắcmẹtôinghĩthế.Mẹtôiđãcấtcáibalôcủatôiđi,vìmẹkhôngmuốnnónhắcnhởđiềutấtyếutànnhẫn.Thời gian trôi mau, khi người ta nghiền ngẫm nhiều ý

nghĩ.Tôicốgiữvẻbìnhthảnvàđicùngchịtôi.Chịtôiđếnlòsátsinhmuavàicânxương.Muađượclàcảmộtđặcânlớn;từsángsớm,hàngngườiđãxếphàngdàidằngdặc.Nhiềungườingãvìnhọcquá.Chúng tôiđenđủiquá, saukhiđợimấtbatiếngđồnghồ,ngườinọthayphiênngườikia,hàngngườigiảitán,chẳngcòngìnữa.Maysao,lươngthựccủatôiđượcbảođảm.Tôi lạimangmột ítvềchomẹtôi,chonêngiađìnhcócáiănkháhơnmộtchút.Ngàygiờtrởnênnặngnềhơn,vàđôimắtmẹtôilạicàng

thêmphiềnmuộn.Chỉcònbốnngàynữa.TôiphảiđithămmẹKemơrichmới

được.Không tài nàomô tảnổi cái cảnhấy:bà cụ run rẩyvà

nứcnở,vừalaytôivừakêugào:“Tạisaocháusốngmànólạichết?”.Đểnướcmắtchanhòalêncảngườitôi,bàcụnói:“Tạisaonhữngđứatrẻnhưchúngmàymàlạiphảirađấy?”.Bàcụngồiphịchxuốngmộtcáighếvàkhóc:“Cháucónhìnthấynókhông?Lúcấycháucónhìnthấynókhông?Nóchết

ralàmsao?”.Tôitrảlời lànóđãbịmộtviênđạntrúngtimvàchếtngaytứckhắc.Bàcụnhìntôicóvẻngờvực.-Cháunóidối,bácbiếtkhôngphảithếđâu,trongthâm

tâmbáccảmthấylànóchếtkhổchếtsởlắmmà.Bácnghethấytiếngnókêumà,banđêmbácmơthấynótrăntrởdẫydụamà.Cháunói thậtchobácbiếtđi,bácmuốnbiết,báccầnphảibiếtmà.-Khôngbácạ,-tôinói,-Cháuởbênnó,nóchếtngay

lậptức,thậtđấy.Bàcụkhekhẽvanvỉtôi:-Nóichobácbiếtđi.Cầnphảinói.Bácbiếtcháumuốn

anủibác thôi.Nhưngcháukhông thấy rằngcháu làmbáckhổhơnlàcứnóithậthaysao?Báckhôngthểnàochịuđượccáinỗiphấpphỏngnhư thếnàyđâu.Nói chobácbiếtđầuđuôinhưthếnào,dùkinhkhủngđếnmấycũngđược.Nhưvậycònhơnlàđểbácnghĩvơnghĩvẩn.Khôngbaogiờtôikểchobàcụnghecâuchuyệnđãxảy

rađâu.Thàrằngbàcụxảtôiralàmtrămmảnhđinữa.Tôithươngbàcụ,nhưngthấybàcụcũnghơingớngẩn.Đánglẽcụnênthỏamãnvớinhữnglờitôinóimớiphải,vìdùbàcụbiết hay không biết sự thực, Kemơrich cũng không phải vìthếmàsốnglạiđược.Khiđãnhìnthấyquánhiềungườichết,ngườitakhôngthểhiểunổisựđauthươngquáđỗinhưvậyđốiriêngvớimộtngười.Chonêntôinóivớibàcụ,giọnghơisốtruột:- Cháu đã nói với bác là nó chết ngay lập tứcmà; nó

chẳngđauđớngìcả.Nétmặtnóhoàntoànthanhthản.Bàcụim.Rồibàcụthongthảhỏitôi:-Cháucódámthềkhông?-Có.-Thềtrướctấtcảnhữngcáigìthiêngliêngđốivớicháu

chứ?Trời! Cái gì là thiêng liêng đối với tôi bây giờ? Ở chỗ

chúngtôi,nhữngcáiấythayđổixoànhxoạch.-Vâng,nóchếtngaylậptứcmà.-Cháucódámthềlàsẽkhôngtrởvềnữanếucháunói

dốikhông?-Cháusẽkhôngtrởvề,nếunókhôngchếtngay.Tôicònthềbồichẳngbiếtnhữnggìnữa;nhưngbàcụđã

cóvẻtintôi.Bàcụrênrỉvàkhócrítrấtlâu.Bàcụbắttôiphảikểcho

nghechuyệnngoàiấyvàtôibịaramộtcâuchuyệnmàbâygiờchínhtôicũnggầntinlàcóthực.Khitôiravề,bàcụômhôntôivàtặngtôimộtbứcảnh

củaKemơrich.Nóđứngđó,trongbộđồngphụctânbinh,tìtayvàomộtchiếcbàntròn,chânbànbằngcànhcâyphong,vẫncòndínhcảvỏcây.Hậucảnhlàmộtkhurừngvẽ.Trênbàncómộtcốcbia.Đâylàđêmcuốicùngtôicònởnhà.Mọingườiđềutrầm

lặng. Tôi đi ngủ sớm. Tôi ôm lấy gối, tôi ghì chúng vàongười, tôi vục đầu vào đấy. Không biết rồi đây tôi có cònđược nằm trên một cái giường êm ấm như thế này nữakhông?Đêm đã khuya,mẹ tôi đến phòng tôi. Mẹ tôi tưởng tôi

ngủ,vàtôicũngvờngủthật.Nóichuyệnvàthứcvớimẹthậtrấtkhổtâmchotôi.Mẹ tôi ngồi đến tận gần sáng, tuymẹ tôi đang đau và

thỉnhthoảngngườimẹtôilảxuống.Saucùngtôikhôngthểchịuđượcnữa.Tôilàmnhưchợttỉnhgiấc:-Đingủđimẹơi,mẹngồithếbịcảmlạnhđấy!-Rồimẹngủsaucũngđược.Tôingồidậy.-Nhưngmẹơi,concóramặttrậnngayđâu,concònở

trạibốntuầnlễnữakiamà.Ởđấycólẽ,nhânchủnhậtnàođó,conlạivề.Mẹtôiimlặngrồithầmthìhỏitôi:-Concósợlắmkhông?-Khôngmẹạ.- Mẹ muốn dặn con một điều cuối cùng, con phải coi

chừngbọnđànbàbênPháp,connhé.Ởcáixứấychúngnókhôngtốtđâu.Chaoôi!Mẹơi,đốivớimẹ,convẫnlàmộtđứabé...Tạisaoconkhôngthểgụcđầulêngốimẹmàkhóc?Tại

saoconcứphảilàkẻbìnhtĩnhhơnvàcứngrắnhơn.Vậymàcó lần con cũngmuốnkhóc, và cũngmuốnđượcdỗdành.Thực ra, concũngchẳnghơnmộtđứabémấy tí; trong tủvẫn còn treo những chiếc quần đùi ngắn cũn cỡn của conmà.Cũngchỉmớingàynàothôi.Tạisaolạilàquákhứrồi?

Tôicốsứctrấntĩnhvànói:-Chỗchúngconđóng,chẳngcóđànbàđànbiếcgìđâu

mẹạ!-Ởmặttrậnphảikhônngoanlắmmớiđược,Pônnhé.Chaoôi!Mẹơi!Mẹơi?Saohaimẹcon ta lạikhông thể

ômnhaucùngchết?Đờichúngtasaomàtủinhụcthế?-Vângmẹạ,consẽkhônngoan.-Hàngngàymẹsẽcầunguyệnchocon,Pônạ.Chaoôi!Mẹ,mẹơi!Saohaimẹcon takhông thểđứng

dậy,trởvềnhữngnămquákhứ,chođếnkhitấtcảnỗikhổcựcnàyphải từbỏchúngta, trởvềcái thuởchỉcóhaimẹcontavớinhau,cảhaimẹcon,mẹnhỉ?-Concóthểđóngởmộtnơiítnguyhiểmhơnkhông?-Vângmẹạ,cólẽconsẽnhậnviệclàmbếp,rấtcóthể

được.-Cứnhậnconnhé,ainóigìmặcngườita.-Mẹđừnglocáiấy,mẹạ...Mẹtôi thởdài,nétmặtmẹ làmộtvệttrắngtrongbóng

tối.-Bâygiờmẹphảiđingủđi,mẹạ.Mẹtôikhôngtrảlời.Tôiđứngdậyvàlấychănquànglên

vaimẹ;mẹtôidựavàocánhtaytôi,mẹtôiđaukhổ.Tôibếmẹtôivềphòng.Tôicònngồimộtlúcbênmẹ.-Từgiờđếnngàycontrởvề,mẹcốkhỏimẹnhé.-Được,được,conạ.-Cógìmẹđừnggửichocon,mẹnhé,ởngoàiấychúng

concóđủthứcănrồi.Ởnhànhữngthứcấycầnchomẹhơn.Khốnkhổbiếtbao,conngườinằmtrênchiếcgiườngkia,

conngườiyêutôihơntấtcảmọithứtrênđời.Khitôimuốnđứngdậy,mẹtôivộivãbảotôi:-Mẹcótìmđượcchoconhaichiếcquầntrongnữa,bằng

lentấtđấy,conmặcchắcấmlắm,nhớbỏvàobalônhé.Chaoôi!Mẹơi!Conbiếthaicáiquầntrongấyđãlàmmẹ

tốnbiếtbao thìgiờvà côngsứcđể tìmkiếm, chạyvạyvànănnỉ.Chaoôi,mẹơi, làmsaocó thểnghĩđượcrằngconbắt buộc phải xamẹ?Ngoàimẹ ra, ai có quyềngì đối vớicon. Con ngồi cạnh mẹ, mẹ nằm đó, hai mẹ con có baonhiêuchuyệnnóivớinhau,nhưngkhôngbaogiờcóthểnói

vớinhauđược.-Mẹngủngonmẹnhé.-Concủamẹngủngonnhé.Gianphòngtốiđen.Hơithởcủamẹtôilênxuống.Trong lúc ấy chiếc đồng hồ kêu tích tắc. Bên ngoài gió

thổiquacửasổ.Nhữngcâydẻrìrào.Trongphòngtrướctôivấpphảicáibalôđãđểsẵnđấy,vìngàymaitôiphảiđithậtsớm.Tôicắnchặtgối,haibàn tay tôinắmchặtnhững thanh

sắtởđầugiường.Khôngbaogiờtôinênvềphépnữa.Ởmặttrậntrướckiatôilạnhlùngvànhiềukhikhôngchúthyvọng,khôngbaogiờtôicóthểtìmthấylạiđiềuấynữa.Trướcđây,tôilàmộtngườilính,nhưngbâygiờtôichỉlàđaukhổ-đaukhổvìtôi,vìmẹtôi,vìtấtcảnhữngcáigìquánảnlòngvàquádaidẳng.Khôngbaogiờtôinênvềphépnữa.

Chương8

Tôinhậnranhữngcái lántrúquâncủatrạiLăng:chínhnơiđâyHimmenxtôtđãhuấnluyệnchoJađơn.Ngoàicáiđóra,tôichẳngthấymấyaiquenthuộc.Mọivậtđềuthayđổi,baogiờchảthế.Họachăngchỉcònvàingườiởđâymàtrướckiatôicólầnthoánggặp.Tôilàmviệcnhưmộtcáimáy.Buổitối,hầunhưbaogiờ

tôi cũngởCâu lạcbộChiếnsĩ;ởđócóbáochí,nhưng tôikhôngđọc.Nhưnglạicómộtcáiđàndươngcầmmàtôirấtthích chơi. Có hai người đàn bà phục vụ, trong số đómộtngườitrẻ.Chungquanhtrại,cóhàngràodây thépcao.Khichúng

tôitừCâulạcbộChiếnsĩvềmuộn,chúngtôiphảixuấttrìnhgiấy ravào.Dĩnhiênanhnàobiết thuxếpvới línhgác thìcũngvàođược.Hàngngàychúngtôitậpnhữngthaotácđạiđộitrêncánh

đồng hoang, giữa những bụi đỗ tùng và những khu rừngphong. Đối với những ai không đòi hỏi gì hơn thì cũng dễchịu.Cứchạyvềphíatrước, laongườixuốngđấtvàđểhơithởlàmcongxuốngđâyđóvàinhánhcỏ,vàiđóahoa.Nhìngầnnhưthế,sátmặtđất,cátnomtrongsángvàtinhkhiếtnhưmộtthínghiệmdokhôngbiếtcơmannàolàhạtnhỏlititạothành.Tựnhiênngườitacóýmuốnlạlùngthọctayvàođấy.Nhưngđẹphơncảlànhữngkhurừngvớirặngcâyphong

viềnbênngoài.Cáckhurừngmỗilúcmỗithayđổimàusắc.Lúcnàynhữngthâncây lấp lánhmàutrắngrựcrỡnhấtvàgiữacácthâncây,màuxanhlamcủacànhláđangrậprờnnhưmộttấmlụamỏngtang.Mộtlúcsau,tấtcảlạingảsangmàu xanhmắtmèo lấp lánh ánh bạc; từ rặng cây ởméprừng,màuxanhtrànđivàđiểmlêncànhlá;nhưngliềnsauđó,ởmộtchỗ,màusắctốisầmlạigầnnhưmàuđenkhicóđámmâylướtquamặttrời.Rồibóngđenấychạynhưmộtbóngmadọccácthâncâylúcnàytrởnênnhợtnhạt,vàtrảirakhắpcánhđồnghoangchođến tậnchân trời.Trongkhiấy những cây phong đã vươn lên như những ngọn cờ uynghi,vớinhữngcáncờtrắngmuốtmangánhvàngsoncủa

cànhlánhuộmmàu.Tôi thường mê mải với cảnh biến diễn ánh sáng nhẹ

nhàng và bóng tối trong trẻo ấy, đến nỗi gần như khôngnghethấyhiệulệnhchỉhuynữa:nhữnglúccôđơn,ngườitathíchquansát cảnh thiênnhiênvàđâmrayêumếnnó.Ởđâytôiítquenthuộc,vảlại,tôicũngkhôngthíchcóquanhệvớinhiềungười.Ngườitahiểubiếtnhauquáítnênngoàiviệcchuyệngẫu

vàbuổitốichơicờmườibảyvàbônhoặcđánhbàiramcũngchẳngbiếtlàmgìkhác.Cạnh lán chúng tôi cómột trại lớn giam tù binh người

Nga[13]

.Nóichođúng, thì trại tùbinhcáchchúng tôimộthàngràodâythép,tuyvậybọntùbinhvẫnsangđượcchỗchúngtôi.Họrấtrụtrèvàsợsệt;phầnnhiềuhọrậmrâuvàrấttolớn,vìthếnomhọnhưnhữngconchóxồmbịngườitađánh.Họ lượn chungquanh lán chúng tôi, vàdiễuquanhững

cái thùngđựngnướcnhờn.Chúng ta thử tưởng tượngxemhọtìmđượcnhữnggì?Chỗchúngtôi,thứcănđãchẳngdồidàogì cho lắm,vànhất là lại tồinữa;củcảivàngcắtsáuluộcnướclã,càrốtcòndínhcảđất;khoaisắnđốivớichúngtôiđãlàmộtmónquývàbữatiệcngontuyệttrầncủachúngtôilàmóncháogạolỏngbỏng,trongđólềubềumộtítnướcgânbò bămnhỏ thì phải.Nhưng lại bămnhỏ quá đếnnỗichẳngaitrôngthấymiếngnào.Dĩnhiên,dùthế,chúngtôicũngchéntất.Nếuanhnàotìnhcờcócáigìăn,khôngcầnphảiliếmđáycàmènthìcóhàngchụcngườikhácsẵnsàngliếmngay.Chỉcónhữngcáithừamàkhôngxúcđược,ngườitamớitrángnướcvàđổvàochậunướcnhờn.Thỉnhthoảngchúng tôi còn vất vào chậu ít vỏ củ cải, nhữngmẩu bánhmốcvàđủcácthứrácrưởi.Cái thứnướcbẩn thỉu,đụcngầuvàchẳngbéobổgìấy

chínhlàcáimàbọntùbinhkhaokhát.Họđếnmúcnướcấymộtcáchthèmthuồngtrongnhữngchiếcthùnggỗhôithối,dấunóvàotrongáokhóacrồimangđi.Cáicảnhnhữngkẻthùcủachúngtôi,nhìntậnmặtnhư

vậythậtlạlùng.Họcónhữngbộmặtlàmtaphảisuynghĩ,nhữngbộmặtnôngdânchấtphác,tránrộng,mũirộng,môi

dầy,bàntayto,tócrậm.Dùnghọđểcàyruộng,cắtcỏvàháitáothìtốtbiếtbao

nhiêu.Trônghọcònhiềnlànhhơncảnhữngngườinôngdâncủachúngtôi.Thậtlàđángbuồnkhitrôngthấynhữngcửchỉcủahọvàcáchthứchọxinmộttíthứcăn.Tấtcảbọnhọđềusuy nhược, vì họ chỉ được lãnhmột khẩu phần vừa đủ đểkhỏichếtđói.Đã lâurồi,chúngtôiănuốngcũngchẳngragì.Họbịbệnhkiết lị.Vớiconmắt loâu,nhiềungười trongbọnhọchỉ trỏmộtcách lén lútvếtmáu trênvạtáosơmicủahọ.Lưnghọrunlênbầnbật,đầuhọnhìnchênhchếchtừdướilênkhihọchìatayănxin,mồmlắpbắpvàibatiếngmàhọbiết-khihọănxinbằngcáigiọngtrầmtrầmnhẹnhàngvàêmdịu,cáigiọnggợilênnhữnglòsưởiấmáp,nhữngcănnhàmàngườitađangsốngthoảimáiởTổquốc.Cónhữngđứađáhọngãlănxuốngđất,nhưngđóchỉlà

sốít.Phầnđôngchúngtôicứđểmặchọ,khihọđibêncạnh.Thựcra,đôikhi thấyhọkhốnkhổquá,người tacũngđiêntiết lênvàđá chomột cái.Chaoôi!Giáhọđừngnhìnanhnhưvậy.Xiếtbaolàtiếngkhổtronghaicáiđiểmnhỏbéấy,màngóntaycáiđủchekíncảtrongđôimắtcủahọ.Buổichiềuhọđếnlánchúngtôivàtìmcáchđổichác.Họ

đổitấtcảmọithứđể lấybánh.Đôikhihọcũngđiđếnchỗthuậnmuavừabán với chúng tôi, vì họ cónhữngđôi ủngtất,cònủngcủachúngtôithìxấuquá.Daủngcaocổcủahọmàu lạ lùng, thực là daNga chính cống. Trong bọn chúngtôi, cónhữnganhchàngcongiađìnhnôngdânnhậnđượcthực phẩm gửi đến, có thể mua được. Một đôi ủng vàokhoảngtừhaiđếnbacáibánh línhkèmtheomộtkhúcdồinhỏ,hunkhóivàchắcmạch.Nhưngđãlâulắm,hầuhếtnhữngngườiNgađãđánhđổi

tấtcảnhữngthứhọcó.Bâygiờhọchỉmặcmộtbộquầnáoráchrưới thảmhại,họchỉcòn tìmcáchđổichácnhữngđồvậtchạmkhắcnhonhỏvànhữngđồvậthọlàmbằngmảnhđạn trái phá, bằng những miếng đồng đai đạn. Dĩ nhiên,nhữngvậtấychẳngmang lạichohọbaonhiêu;họđổi lấyvài lát bánh. Những anh nông dân của chúng tôi rất kiênnhẫn và lắmmánh khóe trong cái khoa buôn bán. Họ giơmiếngbánhhoặckhúcdồiratrướcmũianhngườiNga,chođếnkhianhtathèmrỏrãira,hoamắtlên,sauđóxemtất

cảmọivậtđều là thườngcả.Cònhọ thìnângniu cáimónquývậtcủahọhếtsứclàthậntrọng,họlấycondaodíptotướng ra, từ tốn kính cẩn cắt mộtmẩu bánh, và cứ chénxongmộtmiếng,họlạinhấmnhápmộtmiếngdồichắcnịchngontuyệt,nhưđểtựthưởngcôngchomình.Nhìnchúngnóănnhưvậythậtlàkhóchịu;chúngtôichỉmuốnđậplêncáiđầu thô lỗ của chúng một trận. Rất ít khi chúng nó chochúng tôi cái gì; cũng phải nói là chúng tôi không quenchúngnólắm.Nhiều lần, chúng tôi đứng gác cạnh trại tù binh Nga.

Trongbóng tối,người ta thấynhữnghình thùcủahọđộngđậynhưnhữngconcòốm,nhưnhữngconchimto.Họđếngầnhàngrào,đứngápmặtvàođấy.Ngóntayhọ

bíu lấynhữngmắt lưới sắt.Nhiềukhimộtsốđông tùbinhđứng cạnh nhau như thế và thở hít làn gió từ cánh đồnghoangvànhữngkhurừngthổiđến.Họrấtítnóivàcónóicũngchỉvàitiếngthôi.Họcótính

chấtconngườihơnvà tôigầnnhư tin rằnghọ thươngyêunhauhơnlàchúngtôiđốivớinhauởđây.Có lẽvìhọkhổcựchơnchúngtôichúng.Thếmàchiến

tranhđãchấmdứtđốivớihọ;nhưngphảithấyrằngngồimàchờbệnhkiếtlịthìcũngchẳngphảilàmộtkiếpngườinữa.Bọndânvệgiàcanhgáchọ,kểchuyệnlàlúcđầuhọhoạt

báthơn,họcũnggiaothiệpvớinhau,ởđâumàchảthế,vàhình như nhiều lần cũng có đánh nhau, đâm nhau nữa.Nhưngbâygiờhọđãmònmỏivàthờơquáđỗi.Đasốchẳngbuồnthủdâmnữa.Họyếuquárồi,nếukhông,cáiviệcấyphổbiếnđếnnỗinhiềukhicảtrạicùnglàmmộtloạt.Họđứngđó,dựavàohàngrào,đôilúcmộtngườilảođảo

rồibỏđi;chẳngmấylúcmộtngườikhácđãthếchân.Phầnđôngchẳngnóichẳngrằng;chỉtrừvàingười,xinđầuthuốclá.Tôingắmnhữnghìnhthùthiểunãoấy.Râuhọphấtphơ

trướcgió.Tôichỉbiếtmộtđiềuvềhọ:họlàtùbinh,vàchínhđiềuấylàmtôixúcđộng.Cuộcđờicủahọkhôngtêntuổivàkhôngtộilỗigìcả.Nếutôibiếtrõsốphậnhọhơnnữa,nghĩalàhọtêngì,sinhsốngrasao,chờđợicáigì,cáigìlàmchohọkhổsở thìmốixúcđộngcủatôisẽcómộtmụcđíchcụthểvàcóthểtrởnêntìnhthương.Nhưnglúcnày,ởđây,tôi

chỉcảmthấyquahọ,nỗiđaukhổcủaconngười,cảnhsầuthảmkinhkhủngcủacuộcđời,vàsựthiếulòngthươngxót,đặcđiểmcủaconngười.Mộtmệnhlệnhđãlàmchonhữnghìnhthùlặnglẽấytrở

nênkẻ thùcủachúng tôi;bâygiờmộtmệnh lệnhkháccóthể làm cho họ trở thành những người bạn của chúng tôi.Trên một cái bàn nào đó, có những người, mà chúng tôichẳngaiquenbiết,kývàomộtbảnviết; thế là, trongbaonhiêu năm, cáimục đích tối cao của chúng tôi trở nên cáiđiềumàtrongthờibìnhngườitaphảighêtởmvàphảitrừngphạtmộtcáchquyếtliệtnhất.Vậyaicóthểtựnhậnramìnhtrong tất cả những cái ấy khi nhìn thấy ở đây những conngười im lìm kia, với bộmặt trẻ con và bộ râu của các vịthánhtôngđồ?Bấtcứthầycainàođốivớilínhmớicũngnhưbấtcứgiáosưnàođốivớihọcsinh,màchảlàkẻthùhungáchơncảnhữngngườinàyđốivớichúngtôi.Thếmàchúngtôivẫnsẽbắnvàohọ,cũngnhưhọsẽbắnvàochúng tôi,nếunhưhọđượctựdo.Tôihoảngsợ;nếucứtiếptụcsuynghĩvềnhữngchuyện

này thì nguy quá. Con đường ấy sẽ đẩy xuống vực mất.Ngàyấychưađến.Nhưngtôikhôngmuốnđểrớtmấtýnghĩnày, tôimuốngiữgìnnó,giấudiếmnómộtcáchcẩn thậnchođếnkhichiếntranhkếtliễu.Timtôiđậprộn:đâylàmụcđích,mụcđíchcaocả,mục

đíchduynhấtmàtôinghĩtớitrongchiếnhào,mụcđíchmàtôiđãtìmkiếm,xemnónhưcóthểhướngdẫnđờitôisaucáitaihọalớnđãgiángxuốngtấtcảnhânloạinày.Phảichăngtrongcuộcsốngnàycủatôi,cáiđósẽlàmột

côngviệcxứngđángvớinhữngnămkhủngkhiếp?Tôirútthuốclátrongtúira;tôicấumỗiđiếuthuốcthành

hai,vàđưachonhữngngườiNga.Họcúimìnhvàchâmlửa.Giờđây trênmặthọ lóe lênnhữngchấmđỏ.Đó làmột

mềmanủichotôi;tưởngnhưđấylànhữngcửasổnhỏtrongcănnhàtốitămởvùngquê,nhữngcửasổchobiếtrằngđấy,phíasauchúng,cónhữngcănphòngniềmnởđónchào.Ngàylạingày.Mộtsángsươngmù,ngườitalạiđemchôn

một người Nga; hồi này gần như ngày nào cũng có ngườichết.Tôiđứnggácvừa lúcđámmađiqua.Những tùbinhhátmộtbàithánhca;họhátnhiềugiọngvàcũngchẳngra

giọng hát nữa mà là tiếng đàn đại phong cầm trên cánhđồnghoang.Việcchôncấtlàmrấtnhanh.Buổitốihọvẫncònđứngdựavàohàngrào,giótừnhững

khurừngphongthổivàohọ.Nhữngngôisao lạnh lẽo.DạonàytôiquenvàitùbinhbiếtnóitiếngĐứckhá.Trongsốấycómộtnhạcsĩ.Anhtanóivớitôirằngtrướcanhtừngchơivĩcầm ở Berlin. Khi biết tôi cũng bập bõm chơi được dươngcầmanhtaliềnđilấyđànvàbắtđầukéo.Nhữngngườikhácngồixuốngvàdựalưngvàohàngrào.Anhtađứngđómảimêkéo;nhiềulúcanhtacónétmặt

mơmàngcủanhữngngườichơivĩcầmkhihọnhắmđôimắt;rồianhtanhịpnhàng,đuđưacâyđànvàmỉmcườivớitôi.Cólẽanhtachơinhữngbảndânca,vìnhữngngườikhác

khekhẽháttheo.Tiếngđàndồndậpâmthầm,dườngnhưrung lên từ lòngđất.Tiếngvĩcầmvươn lênnhưmộtnàngthiếu nữ mảnh dẻ, nghe trong trẻo và cô đơn. Tiếng hátngừng lại,nhưngtiếngđànvẫntiếp tục,âmthanhphát rathánh thót trong đêm, tưởng chừng đang run rẩy. Muốnthưởngthứctiếngđànphảiđứngthậtgần,giáởtrongmộtcănphòngthìhaybiếtmấy.Ởđâyngoàitrời,ngườitađâmrabuồnbãtrướccáiâmthanhmơhồvàcôđơnấy.Chủnhật,tôikhôngđượcvềphép,dotôivừađượcnghỉ

dài hạn xong. Vì thế, ngày chủ nhật trước hôm tôi lênđường,chatôivàchịtôiđếnthăm.Suốthômấy,chúngtôiởCâulạcbộChiếnsĩ,cònđếnnơinàokhácđược?Vìchúngtôikhôngmuốnvàotrongdoanhtrại.Khoảngtrưa,chúngtôiđidạotrêncánhđồng.Thìgiờtrôiquabuồnbã;chúngtôichẳngbiếtnóigìvới

nhau.Vìthếchúngtôinóichuyệnvềbệnhtìnhcủamẹtôi;bâygiờ rõ làung thư rồi;mẹ tôi đãđinhà thươngvà sắpmổ.Cácthầythuốcmongrằngmẹtôisẽkhỏi,nhưngchúngtôichưatừngthấyaichữađượcbệnhungthưbaogiờ.Tôihỏi:-Mẹnằmđâu?-NhàthươngLuidơ,-chatôinói.-Hạngmấy?- Hạng ba. Còn phải đợi xem mổ hết bao nhiêu tiền.

Chínhmẹconđãmuốnnằmhạngba.Mẹconbảoởđấycó

ngườinọngườikia.Vảlạicũngrẻtiềnhơn.- Như thế làmẹ nằm cùng nhiều người nữa trongmột

buồngnhỉ!Miễnlàbanđêmmẹngủđượcthôi.Chatôigậtđầu.Nétmặtchatôitrĩuxuốngvàđầynhững

nếpnhăn.Mẹtôiốmđauluôn,dùvạnbấtđắcdĩmớichịuđinằmnhàthương,nhưngcũngrất tốnkém,vàcũngvì thế,chatôiphảihysinhrấtnhiều.-Ấy làchưabiếtcáigiá tiềnmổ làbaonhiêucơđấy, -

chatôinói.-Chakhônghỏihọsao?-Chakhôngdámhỏi thẳngđâu,khó lắm,nếu làmông

bácsĩmấtlòngthìrấtphiền,vìdùsaocũngphảiđểôngấymổchomẹconkiamà.Phải,tôinghĩmộtcáchchuachát,đốivớichúngtôilàthế

đấy;đốivớinhữngngườinghèo là thếđấy.Họkhôngdámhỏi giá và họ lo lắng vì chuyện ấy không biết ngần nào;nhưngđốivớinhữngngườikhácmàvấnđềấychỉlàphụ,thìviệcđịnhgiátrướclàchuyệnbìnhthường.Đốivớingườinày,bácsĩchảmấtlòngbaogiờ.-Lạicòncáikhoảnbăngbónữacũngđắtlắm,-chatôi

nói.-Quỹcứutếkhôngchogìsao?-Mẹconốmlâuquárồi.-Thếchacótiềnkhông?Chatôilắcđầu.-Không,nhưngchacóthểlàmthêmgiờ.Tôi biết lắm, cha tôi ngồi ở bàn chođếnnửađêm,gấp

dán, cắt. Támgiờ tối cha tôimới ănmột chút cái thức ănđạmbạcmuatheophiếu.Sauđấychatôiuốngmộtítthuốcnhứcđầu,rồilạitiếptụclàmviệc.Đểchatôivui,tôikểchochatôinghevàichuyệntôichợt

nghĩ ra: chuyện tếu của lính tráng và những loại như thếdínhdángđếncácvịtướnghoặccácngàiđộinhất,bịnhữngvốcaybằngcáchnàyhaycáchkhác.Sauđó,tôitiễnchatôivàchịtôiraga.Haingườiđưacho

tôimộtlọmứtsệt,mộtgóibánhkhoairánmàmẹtôicòncốlàmchotôi.Rồitàuchạy,còntôi,tôiquaytrởlại.Buổi tối, tôiphếtmứt lênbánhránvàtôiăn.Tôichẳng

thấyngonlànhgìcả.Vìvậy,tôiđira,địnhđemchonhữngngườiNga.Nhưngtôichợtnghĩchínhmẹtôiđã làmnhữngcáibánhnày,vàcó lẽ,đứng trước lò lửanóng rực,mẹ tôiđau lắm. Tôi lại cất gói bánh vào ba lô, chỉ đem cho bọnngườiNgahaicái.

Chương9

Chúngtôiđixelửaluônmấyngày.Nhữngchiếcmáybayđầutiênđãxuấthiệntrêntrời.Chúngtôivượtnhữngđoàntàu chở quân nhu. Đại bác, lại đại bác. Chúng tôi chuyểnsang đường sắt dã chiến. Tôi đi tìm trung đoàn. Chẳng aibiếtnóởđâu.Banđêm,bạđâutôingủđấy,đếnsángngườitachoănvàchỉdẫnmộtcáchmơhồ.Thếlàlưngđeobalô,vaikhóacsúng,tôilạiđi.Khiđếnnơi,chẳngcònmộtaitrongđơnvịchúngtôiởlại

trongcáivùngđãbịbomđạntànpháhếtnày.Tôi được biết tin đơn vị chúng tôi đã trở thànhmột sư

đoàncơđộng,chỗnàogaygolàbịđiềuđếnngay.Cáitinấykhônglàmtôivuimấy.Ngườitanóiquanhvùngnày,đơnvịchúngtôiđãbịthiệthạinặngnề.TôihỏithămCátvàAnbe.Cũngchẳngaibiếtgìcả..Tôi lang thangkhắpnơi, tiếp tục tìmkiếm; tình cảm lạ

lùng...Lạimộtđêm,rồi lạimộtđêmnữa,tôicắmtrạinhưmột

anhdađỏ.Cuốicùng,tôiđượctintứcđíchxácvàđếnquátrưa, tôiđếnđượcvănphòngđạiđội.Viênđộinhấtgiữ tôilại.Haingàynữađạiđộitôisẽvề.Khôngcầnthiếtphảichotôiđitìmhọ.-Thếnào,vềnghỉphépkhoáichứ?-Anhtahỏitôi.-Tươngđốithôi,-tôinói.-Phải,phải,-anhtanói,-giámàkhôngphảiđinữanhỉ!Ấy,cáinửasaubaogiờcũnghỏngbétvìthếđấy.Tôiđi

lang thangchođếnsáng thìgặpđạiđội trởvề,xámngắt,bẩnthỉu,nhănnhóvàbuồnbã.Thếlàtôichồmlên,laovàogiữa hàng quân, đưa mắt sục sạo. Đây là Jađơn, đây làMuynlơđangxìmũivàđâylàCátvàCốpnữa.Chúngtôixếpđặt ổ rơm cạnh nhau. Nhìn thấy chúng nó, tôi tưởng nhưmình có lỗi gì mà thực ra chẳng có gì phải nghĩ như thế.Trướckhiđingủ,tôilấychỗbánhránvàmứtsệtcònlạirađểchochúngnócũngđượchưởngmộttí.Haicáibánhrándấuởgốibắtđầumốc;nhưngvẫncòn

ănđượcnhưthường.TôigiữlạiphầntôivàđưachoCátvàCốpnhữngcáinguyênvẹn.Cátnhaivàhỏi:

-Bánhnhàcậulàmphảikhông?Tôigật.-Đúng,cứănlàbiếtngay,-anhtanói.Tôigầnphátkhóc.Tôikhôngnhậnramìnhnữa.Tuyvậy,bâygiờtôiđãởđâyvớiCát,vớiAnbevànhững

đứakhácnữa,mọiviệcsẽtốtđẹphơn.Tôiđãtrởvềđúngchỗcủatôi.- Cậumayđấy, -Cốp thì thầmvới tôi trước khi ngủ, -

ngườitanóicánhmìnhsẽsangNga.SangNga!Nếuvậykhôngphảilàchiếntranhnữa.Phíaxaxa,mặt trậngầmrống.Vách lán trúquânrung

chuyển.Mọi người cuống cuồng chải chuốt. Hết loạt điểm danh

nàyđếnloạtđiểmdanhkhác.Ngườitakiểmtrachúngtôilubù.Cáigì rách làđượcđổingay lấycái lành.Thế là tôivớđượcmột cái áomới toanh, không chê vào đâu được, cònCát,dĩnhiên làđượccảmộtbộ trangphụcđầyđủ.Có tinđồnlàđìnhchiến,nhưngmộtýkiếnkhácnghecólýhơn,ấylàchúngtôisắpđượcchuyểnsangNga.NhưngtạisaosangNga lại phải ănmặc khá hơn? Cuối cùng sự thật dần dầnsángtỏ.HoàngđếĐứcsắpđếnduyệtbinhchúngtôi.Vì thếmới

chuẩnbịrốitinhlênnhưvậy.Támngày liền,người tangờchúng tôiđangđóng trong

mộttrạitânbinh,mọingườilàmviệcvàtậptànhthậtlàghêgớm. Ai cũng nhăn nhó và cáu kỉnh vì sự chải chuốt quáđángnhưvậykhôngthíchhợpvớichúngtôi,nhữngkiểuđiduyệtbinhlạicàngkhônghợpnữa.Chínhnhữngcáiấylàmngườilínhbựchơncảchiếnhào.Cuốicùng,ngàygiờấyđãđến.Chúngtôiđứngnghiêm,

imphăngphắcvàHoàngđếxuấthiện.Chúngtôi tòmòmuốnbiếtdángđiệucủangài thếnào.

Ngàiđidọctrướchàngquânvà,nóichođúng,tôicũnghơithấtvọng:cứnhưnhữngbứcchândungtôithấy,tôitưởngngàiphảitolớnhơn,đườngbệhơnvànhấtlàtiếngnóiphảisangsảnghơnmớiđúng.Ngàiphânphátnhữnghuânchươngchữthậpsắtrồinói

chuyệnvớingườinàyngườikhác.Sauđó,chúngtôirútlui.Thếrồi,chúngtôibắtđầubàntán.Jađơnnóibằnggiọng

ngạcnhiên:- Ấy đấy vị thủ lĩnh tối cao đấy. Ai cũng phải đứng

nghiêm trước ngài, không trừmột ai! - Nó nghĩmột lúc -

Trước mặt ngài, cả đến Hinđenbua[14]

cũng phải đứngnghiêmchứ?-Đúng,-Cátnói.Jađơnchưanóihết.Nónghĩmộtlúcrồihỏi:-Mộtôngvuacóphảiđứngnghiêmtrướcmộtvịhoàng

đếkhôngnhỉ?Chẳngaibiếtsựthựcrasao,nhưngchúngtôikhôngtin

lànhưvậy.Cảhaivịđềuđãcaocấp lắmrồi,chắchẳncáikhoảnđứngnghiêmchỉnhấykhôngthểcóđượcgiữahaivịvớinhau.-Cậunóinhữngchuyệnvớvẩngì thế? -Cátnói. -Cái

chínhlàcậu,cậuphảiđứngnghiêm,thếthôi.NhưngJađơncứbịámảnhmãi,óc tưởng tượngcủanó

rấtnghèonàn,thếmàlầnnàylạiphongphúgớm.- Này, - nó nói, - tớ không thể nào hiểu được một vị

hoàngđếmàcũngphảiđiỉanhưtớ!-Ấy,ôngbạncủatôiơi,thếmàvẫncứphảiđiđấy,cậu

cóthểcầmchắcnhưthế.-Cốpvừanóivừacười.-Mộtthằnggàncộngvớimàythànhhaithằnggàn,-Cát

thêmvào,-màyđâmralẩmcẩmrồiđấyJađơnạ,điỉangaylập tứcđi, chođầuócmàynó tỉnh táo ravàkhôngănnóinhưbọntrẻconthòlòmũixanhnữa.Jađơnbỏđi.-Nhưngtớmuốnbiếtmộtđiều,-Anbenói,-nếuhoàng

đếmànóikhông,liệuchiếntranhcóthểxảyrakhôngnhỉ?-Riêngtớnghĩthìvẫnxảyra,-tôinói,-ngườitanóiđâu

chínhngàicũngkhôngmuốnchiếntranh.-Phải,cólẽmìnhngàithìchưađủ,nhưngtrênthếgiớicó

độhaichụchoặcbachụcngườinữa,cùngvớingài,đềunóikhôngcả,thìchắclàđủlắm.-Cóthểnhưvậy,-tôinóivẻnhượngbộ,-nhưngchính

cáihaihaybachụcngườiấylạimuốncóchiếntranhcơmà.-Càngnghĩcàngthấykỳquặc. -Cốpnói tiếp. -Chúng

mìnhởđâyđểbảovệTổquốccủachúngmình.Nhưng tụiPhápchúngnócũngởđâyđểbảovệTổquốccủachúngnó.

Vậyaicólý?-Cólẽcảhaicùngcólý,-tôinóibừa.-Chođượcđi,-Anbenói(xemđiệubộnó,tôibiếtnósắp

hỏitôimộtcâuhócbúađây)-nhưngcácgiáosưcủachúngmình,chacốcủachúngmình,cácbáochícủachúngmìnhđềunói rằng chỉ có chúngmìnhmới có chínhnghĩa, và tớcũngmonglànhưthế.Cònbọngiáosư,bọnlinhmụcvàbáochí của tụi Pháp lại nói rằng chỉ chúng nó mới có chínhnghĩa.Nhưvậythìralàmsao?-Mìnhcóchiểugìcả,-tôinói,-dùsaothìcũnglàchiến

tranh,vàmỗithángnólạithêmvàomộtsốnướcnữathamgia.Jađơnlạivào.Nóvẫncònbứtrứt,vànóchenngayvào

câuchuyện,hỏitạisaochiếntranhlạinổra?-Thôngthường, làtạimộtnướcnàyxúcphạmnặngnề

đếnmộtnướckia.-Anbetrảlờivớigiọngkẻcả.NhưngJađơnlàmrabộngớngẩn:- Một nước ư? Tớ không hiểu. Nhưngmột quả núi của

nướcĐứclàmsaolạicóthểxúcphạmmộtquảnúicủanướcPhápđược,mộtconsông,mộtkhurừng,mộtcánhđồnglúamì,cũngthếthôi.-Saomàmàynguđếnthế,haylàmàymuốnkhôihài?-

Cốplầubầu.-Taocóđịnhnóithếđâu.-Mộtdântộcnàyxúcphạmmộtdântộckia.-Nếuvậythìtớởđâylàmgì?-Jađơnđáplại.-Tớchả

thấybịxúcphạmtínàocả.-Ngườitalạiphảitrìnhvớibàyvớimìnhnữahaysao?-

Anbenóivớigiọngbựctức.-Cáihạngdânngukhuđennhưmàythìaiđếmxỉađến?- Nếu vậy lại thêmmột lý do nữa để tớ trở về nhà. -

Jađơnnhấnmạnh.Mọingườicườiồlên.- Thật đồ ngu như lợn, đây làmột dân tộc nói chung,

nghĩalàNhànước.-Muynlơthétlên.-Nhànước,Nhànước(vừanóiJađơnvừabúngngóntay

một cái ranh mãnh), những bọn sen đầm, cảnh sát, thuếmá,đấyNhànướccủacáccậuđấy.Nếunhữngcáiđó làmchocậuthíchthúthìtớxinbáiphụccậu.-Đồngý.-Cátnói-Lầnđầutiêncậunóiđượcmộtcâu

cónghĩalýđấy,Jađơnạ;giữaNhànướcvàTổquốc,quảlàcómộtsựkhácnhau.-Nhưngcáinàyđiđôivớicáikia.-Cốpsuynghĩ.-LàmgìcómộtTổquốcmàlạikhôngcóNhànước?-Đúng!-Cátđáp-nhưngcậuthửnghĩmàxem,chúng

tahầuhết làconnhàbìnhdân,vàởPhápcũngvậy,phầnđônglà laocông,thợthuyềnvàdânlàmthuê.TạisaomộtanhthợkhóavàmộtanhthợgiàyngườiPháplạimuốnđánhchúngta?Không,đóchỉlànhữngchínhphủ.Trướckhiđếnđây,mìnhchưahềgặpmộtngườiPhápnào,vàphầnđôngngười Phápđối với chúng ta cũng thế thôi. Chẳngai hỏi ýkiếnhọ,cũngnhưchẳngaihỏiýkiếnchúngmìnhbaogiờ.-Vậytạisaolạicóchiếntranh?-Jađơnhỏi.Cátnhúnvai:-Phảicónhữngngườikiếmchácđượctrongchiếntranh

đượcchứ.-Ấy!Tớkhôngphảicáihạngngườiấyđâunhé!-Jađơn

cườikhẩy.- Chẳng phải cậu cũng chẳng phải ai trong số những

ngườiởđây.-Vậyaikiếmchácđượctrongchiếntranh?-Jađơngặng.

-Chiếntranhcũngchẳngcólợilộcgìchohoàngđế.Ngàiđãcóđủmọithứcrồicơmà...- Chớ nói thế. - Cát đáp. - Cho đến bây giờ, hoàng đế

chưalàmmộtcuộcchiếntranhnào.Màbấtcứvịhoàngđếnàomàchảcầnítralàmộtcuộcchiếntranh,nếukhôngthìlàmsaomànổidanhđược.Cậuhãyxemtrongnhữngquyểnsáchgiáokhoathìbiết.-Cácvịtướngcũngnhờcóchiếntranhmànổitiếngđấy.

-Đêtơrinhnói.-Nổitiếnghơncảlànhữngvịhoàngđếấynữachứ!-Cát

xácnhận.-Chắchẳnđằngsaubọnnàycòncónhữngngườikhác

cũng muốn chiến tranh mang lại lợi lộc cho họ chứ? -Đêtơrinhlầubầu.-Tớchorằngnólàmộtthứbệnhphátsốtthìđúnghơn.-

Anbenói. - Thật ra chẳngaimuốnchiến tranh cả, thếmàđùngmộtcái,nóđến.Chúngmìnhkhôngmuốnchiếntranh,nhữngngườikháccũngnóivậy;thếmàmộtnửanhânloại

đanglănxảvàođấy.-Nhưngởphíabênkia,chúngnónóidốinhiềuhơnbên

chúngmình.-tôinói.-Cáccậuhãyxemnhữngtờgiấybắtđượctrongngườibọntùbìnhthìbiết;chúngnónóirằngởBỉ,chúngmìnhănthịtcảtrẻcon...Nhữngthằngkhốnnạnviếtláchnhưvậyphảiđemmàtreocổlên.Nhữngthằngấylàthủphạmchínhcốngđấy.Muynlơđứngdậy:-DùsaothìchiếntranhdiễnraởđâycònhơnởbênĐức.

Cáccậuhãynhìnnhữngcánhđồnghốtráiphákiakìa?-Đúngđấy,-Jađơnhòavào,-nhưngchẳngcótíchiến

tranhnàocảthìcòntốthơnnữa.Nóđi ra cóvẻ tựhào,vìnóđãchochúng tôi,bọn lính

tìnhnguyệncóhọcthức,mộtbàihọc.Ýkiếncủanórõrànglàđiểnhình;ngườita luônluônvấpphảicáiýkiếnấy,màkhôngcócáchnàođốiđáplạichohẳnhoi,vìcáiýkiếnấygạthếttấtcảmọikiểusuyluậnkhác.Tìnhcảmdântộccủaanhlínhquènchỉbaogồmcóviệcanhtaphảiđếnđây,chỗmặttrậnnày,vànódừnglạiđấy;cònnhữnggìkhácthìanhtanhìnnhậnbằngconmắtthựctiễnvàphánđoántheotâmlýcủaanhta.Anbenằmườntrêncỏ,cóvẻkhóchịu.-Thôinóilàmquáigìđếncáicủakhỉấynữa!-Vảlạinócóthayđổitígìđâu.-Cátnói.Khổnhấtlàchúngtôiphảitrảlạihầuhếtnhữngquầnáo

vừa được lĩnh, rồi người ta quăng lại cho chúng tôi đốngquần áo cũ. Những của tất chỉ dùng cho việc phô trươngthôi.ĐánglẽsangNga,chúngtôilạitrởratiềntuyến.Dọcđường,chúngtôiđiquamộtkhurừngthảmhạivới

nhữngthâncâybịtiễngãyxơxác,vàmặtđấtbịcàynátlên.Ởvàichỗ,cónhữngcáihốkhủngkhiếp.-Mẹkiếp!Chỗnàynónãkhiếplắmđây,-tôinóivớiCát.-Mìn, - anh ta vừa trả lời vừa ra hiệu cho tôi nhìn lên

không.Nhiều xác chết mắc trên cành cây. Một anh lính trần

truồngnhưngồixổmtrênmộtcáichạccây,đầuvẫnđộimũ.Nóichođúng,trêncâychỉcómộtnửangườicủaanhta,cáimìnhthiếuchân.Tôihỏitạisaolạithế?

-Cậutavừabịnólộttrầnrađấymà.-Jađơnlầubầu.Cátnói:-Thậtlàkỳquặc,bọntớđãnhiềulầnnhìnthấythế.Khi

cậubịmộtquảmìn,thếlàquầnáocậubịtụtphăngđiđâumất.Đólàdosứcépcủakhôngkhí.Tôilạinhìnchỗkhác.Đúngnhưlờianhtanói.Chỗnàychỉmócđộccónhữngmảnhquânphục,chỗkia

dính bết một đống lầy nhầy, máu me, mới đây là nhữngchântayngười.Một thânhìnhnằmđóvớimộtmảnhquầnđùiởmộtchân,vàcáicổáoquânphụcquanhcổ.Ngoàirahắngầnnhưtrầntruồng,quầnáocủahắnrảiráctrênmộtcáicây.Khôngcóhaicánhtay,khácnàochúngbịxoắn lạimàgiậtra.Tôinhìnthấymộtcánhtaycáchđóhaimươibước,trong

bụirậm.Người chết úp mặt xuống đất. Ở chỗ cánh tay bị giật

văngđi,mặtđấtđenngòmnhữngmáu.Dướichânhắnlábịnhàunátynhưhắnvẫncòndẫmchânlên.-KhôngphảiđùaCátnhỉ,-tôinói.-Mộtmảnhtráiphávàobụngcũngkhôngphảiđùađâu,

-anhtavừatrảlờivừanhúnvai.-Đừngcócảmđộngnhé,-Jađơnnói.Sựviệcxảyrachắcchưa lâu lắm,vìmáuhãycòn tươi.

Nhữngngườimàchúng tôi trông thấyđềuđãchếtcả;nênchúng tôikhôngdừng lạimàchỉbáocho trạmquânygầnđấy.Vả lại chúng tôi cóphải làmnhiệmvụcủangựacángđâu.Có lệnh cửmột đội trinh sát xuất phát để dò xét vị trí

địchcònđượcphòngthủđếnmứcđộnào.Vừađiphépvề,tôi cảm thấy ngường ngượng trước mặt anh em, nên tôixung phong vào đội trinh sát. Sau khi bàn bạc kế hoạchhànhđộng, chúng tôi trườnđếnhàng rào dây thép gai rồichianhau,bòlênphíatrước,mỗingườimộtngả.Mộtlúcsautôi thấymộthốtráiphákhôngsâu lắm,tôi liềntụtxuống.Từchỗấytôiquansátkhắpchungquanh.Trậnđịabịmộthỏalựcvừaphảicủasúngmáyquét.Đạn

tướiđềubốnphía,tuykhôngácliệtlắmnhưngcũngđủlàmchochúngtôikhôngdámnhổmngườilênquácao.Mộtchiếcpháosángmởtungcáidùratrênkhôngtrung.

Mặtđấtbị lạnhcứng lạidưới luồngánhsángnhợtnhạtấy.Sauđóbóngtốilạiậpxuống,mùmịthơnnữa.Trongchiếnhào người ta cho biết là có lính da đen ở phía trước mặtchúng tôi.Thật là rầy rà,khómànhìn rõ chúng,hơnnữa,chúngtrinhsátrấtgiỏi.Nhưngkểcũnglạ,nhiềukhichúngrấtdạidột,vìthếmột lầnCátvàCốpđangthámthính,đãhạđượcnhữngtênphảntrinhsátdađen,vìnhữngtênnàyvừađivừahútthuốc.CátvàCốpchỉviệcnhắmnhữngchấmđỏlậplòemàbắn.Cạnh tôi, một quả đại bác hạng nhẹ rít lên. Tôi không

nghethấytiếngnóđến,nênkhiếpquá.Đồngthờimộtsựsợhãivôý thứcxâmchiếm lấy tôi.Chỉ cómình tôiởđâyvàgầnnhưbịchìmngập trongbóng tối.Khôngbiếtchừng từlâuđãcómộtđôimắtởmộthốtráipháđangtheodõitôivàmộtquảlựuđạnđangsẵnsàngnémtới,xénáttôiratừngmảnh.Tôicốtrấntĩnh lại.Khôngphảiđây là lầnđầutôiđitrinhsát,hơnnữa,nócũngkhôngcógìđặcbiệtnguyhiểm.Nhưnglà lầnđầutừkhinghỉphépvề,tôiđi thámthínhvàtôikhôngnắmđượckhuvựcnàymấy.Tôitựnhủrằngxúcđộngnhưvậylàngungốcquá,rằng

trongbóngtốichẳngcócáigìrìnhmòcả,nếukhônghỏalựcđờinàolạirờirạcthế.Nhưngvôích.Nhữngýnghĩlộnxộnquaycuồngtrongóctôi:tôinghethấynhữnglờivỗvềcủamẹtôi,tôitrôngthấynhữngngườiNgarâuphấtphơ,đứngtựahàngrào; trướcmặt tôihiện lênhìnhảnhsángsủavàtuyệtdiệucủamộtcăngtinvớinhữngchiếcghếngồi,hìnhảnh của một rạp chiếu bóng ở Valăngxiên; qua trí tưởngtượngnhứcnhốicủatôi,tôithấymộthọngsúngđenngòm,tànnhẫn,đangxéđịchmộtcáchimlặng,đangđedọatôivàtheodõi từngcửđộngcủacáiđầu tôi.Mồhôi toát radầmđìa...Tôivẫnnằmyêntronghố.Tôinhìnđồnghồ,mớichỉcómấyphúttrôiqua.Trántôiướt,lồngmắtướtđẫm,taytôirun lênvàtôi thởhổnhển,khekhẽ.Đóchỉ làmộtcơnsợ,mộtcơnsợhãixấuxavàmãnhliệtlàmtôikhôngdámnhôđầuravàtiếnlên.Sựhoảngloạncủatôitrànranhưmộtnồicháođangsôi,

làm cho tôi chỉmuốn nằm ì ra đó. Chân tay tôi dính chặtxuốngđất;tôiđãtoantrỗidậy,nhưngvôích:chúngkhôngmuốn rờikhỏimặtđất.Tôinépmìnhxuốngđất, tôikhông

thểnàotiếnlênmộtbướcđược,tôiquyếtđịnhcứởlạiđây,nằmdài ra.Nhưngngay lúcđó, tôibịmộtýnghĩhổ thẹn,hốihậnvàcócảcầuannữaxâmchiếm lấy tôi.Tôingẩnglênmộttí,đểnhìnxemnhữnggìđãxảyra.Đôimắt tôinóngrựcvì trongbóngtối, tôiđãcăngmắt

nhìntrừngtrừng.Mộtchiếcpháosángvọtlêntrời.Tôilạicorúmcảngười.Trong tôi diễn ramột cuộcđấu tranhhỗn loạn và vô ý

thức, tôimuốn bò ra khỏi hố, thếmà tôi vẫn cứ chúi vàođấy.Tôitựnhủ:“Bổnphậncủamình,bạnbècủamình;đâycóphảilàmộtmệnhlệnhngungốcđâu!”.Nhưngngaysauđó.“Làmquáigìtấtcảnhữngcáiấy.Chỉ

cómộtđờisống,khôngđượcđểnómấtđi...”.Tấtcảnhữngcái này là do kỳ về nghỉ phép đây. Tôi nghĩmột cách cayđắng,nhưđểtựbàochữachomình.Nhưngchínhtôicũngkhôngtinlờibàochữaấy.Tôicảm

thấy vô cùng rời rã. Tôi từ từ nhổmdậy, đưa cánh tay raphíatrước,trongkhilưngtôitrườntheo;bâygiờtôiđãnằmnửangườitrênmiệnghốtráiphá.Nhưngtôichợtnghethấycáigì,nêntôigiậtmìnhlùilại.Mặcdầutiếngầmìcủapháobinh, tôi cũngvẫnnhận thấy rõ ràngnhững tiếng làoxào.Tôilắngnghe:tiếngđộngấyởphíasautôi.Đólàngườicủatađangvượtchiếnhào.Bâygiờtôilạinghecảtiếngnóikhekhẽ.TrongđámấyhìnhnhưcócảtiếngCát.Bấtgiác,mộthơinóngấmlạkỳtrànngậpcảngườitôi.

Nhữnglờinóiấy,vàibatiếngthìthầmấy,nhữngbướcchântrênchiếnhàophíasautôi,đãlậptứclôitôirakhỏicảnhcôđơnkhốcliệtcủasựsợchếtmàtôigầnnhưbịvấtvàođó.Nhữngtiếngnóiấycònhơncảsựsốngcủatôi.Chúnghơncả sự cómặt củangườimẹ,hơn cả sựkhiếp sợ; chúng làmộttrongnhữngsứcmạnhnhất trênđời,chechởhiệu lựcnhấtchotôi-đólàtiếngnóicủacácbạntôi.Tôi không còn là một mảnh đời run rẩy, cô đơn trong

bóngtốinữa;tôigắnbóvớihọvàhọvớitôi;chúngtôiđềucónhữngcáisợgiốngnhauvàmộtcuộcsốnggiốngnhau;chúngtôikếthợpvớinhaumộtcáchvừađơngiảnvừasâusắc.Tôimuốnvụcmặtvào trongnhữnggiọngnói ấy, vàotrongmấytiếngthìthầmấyđãcứugiúptôivàsẽcònnângđỡtôimãi.

Tôitrườnrakhỏihốmộtcáchthậntrọngvàbònhưmộtcon rắn.Rồi tôi đi lomkhom;mọi sự yên lành cả; tôi xácđịnhphươnghướng,tôinhìnchungquanh,nhậnxéthỏalựcpháobinhrasaođểcònlầnvề.Rồitôitìmcáchliênlạcvớinhữngngườikhác.Cáisợvẫncònlẩnquẩntrongtôi,nhưnglàmộtcáisợcó

nghĩalýhơn,nólàmộtsựthậntrọngđiđếnchỗquáđáng.Banđêm,trờinổigió,nhữngbóngđenhiện lênđâyđókhicótialửatừnhữngkhẩutrọngpháophụtra.Lúcấyngườitanhìnthấyvừaquánhiều,lạivừaquáít.Nhiềulúctôisợcứngngười,nhưngvẫnkhôngcógìxảyra.Cứthế,tôitiếnlênkháxa,rồi tôiquay lạiđằngsau,nhưngtheodườngvòngcánhcung.Tôikhônggặpmộtngườinàobênmìnhcả.Mỗibướcnhích lại gần chiến hào nhà, càng làm cho tôi thêm vữngtâm; thực tình tôi chỉmongchóngvềđếnnơi.Bâygiờmàxơimộtviênđạnthìthậtlàđờikhốnnạn.Nhưng tôi lại đâm hoảng. Tôi không nhận rõ phương

hướngnữa. Tôi rón rénngồi xuốngmột cái hố trái phávàtìmphươnghướng.Đãnhiềulần,cónhữnganhlínhkhoáitrínhảybổvàomộtchiếnhào,nhưngkhinhậnralàchiếnhàođịchthìđãquámuộn.Tôi lại nghengóngmột lúcnữa.Vẫnchưađúngđường.

Đám hố trái phá, chằng chịt, hỗn loạn, làm cho tôi khôngcòn biết đằng nào mà mò nữa, đến nỗi trong lúc hoangmangtôikhôngbiếtquayvềphíanào.Cólẽtôiđãbòsongsong với các dãy chiến hào, nếu vậy bò quanh năm cũngkhôngvềđếnnhà.Dođótôilạibòngoặtsangmộtbên.Nhữngcáipháosángchếttiệtkia.Tưởngchừngchúngnó

cháylâuđếnmộttiếngđồnghồchắc,khôngthểlàmmộtcửđộnggìmàkhôngcảmthấymộtviênđạnréosátbênngười.Tuy vậy,mặc dầu thế nào chăng nữa, tôi cũng phải ra

khỏichốnnày.Vừangậpngừng,tôivừacốhếtsứctiếptụcbòđi,tôitrườnlêntrênmặtđấtnhưmộtcontôm,haibàntay bị rách nát, vìmiết vào nhữngmảnh trái phá sắc nhưdaocạo.Đôilúctôicócảmtưởngchântrờihừngsánglên;nhưng

cólẽđóchỉlàảogiác.Tuythế,mỗilúctớilạicàngthấyrõnhữngđộngtáccủatôi,quyếtđịnhcảsinhmạngtôi.Mộtquảđạibácnổ.Rồihaiquảnữa.Nàyđây,cuộckhiêu

vũbắtđầu.Trậnpháokíchđãmởmàn.Súngmáyrềnrĩ.Tronglúcnày,chỉcòncáchnằmbẹpdí

xuốngvàđợi.Hìnhnhưđangchuyểnsangmộtđợttấncông.Hỏapháovọtlênphíatrước.Khôngngừng.Tôinằmcorúmngườilạitrongmộthốtráiphálớn,nướcngậpđếnbụng.Khiđợttấncôngbắtđầutôisẽdìmngườixuốngcàngsâucàngtốt,mặt úp xuống bùn,miễn không chết sặc là được. Tôiphảigiảvờchết.Độtnhiêntôithấytầmbắnrútgầnlại.Lậptứctôinhấn

mìnhxuốngnước,cáimũđặttrêngáy,vàcáimiệngchỉđểcaovừađủthở.Rồitôihoàntoànnằmimkhôngcựaquậy,vìquanhđó,

tôinghethấytiếng láchcáchvànhữngbướcchânnặngnềtớigần,tấtcảthầnkinhcủatôicăngcứnglại.Cáitiếngđộngấylướttrênđầutôi;đợtthứnhấtđãvượtquachỗtôi.Tôichỉcònmỗimộtýnghĩ,mộtýnghĩrayrứt:mìnhsẽlàmgìnếucó đứa nhảy vào cái hố này? Lúc này, tôi rút vội con daogămnhỏrakhỏivỏ,tôinắmthậtchặtchuôidaovàdấulưỡidaoxuốngbùn.“Nếuđứanàoxuống,mìnhsẽđâmngay”-cáiýnghĩấyquaycuồngtrongđầuóc-“mìnhsẽchọcngayvào họng nó, để nó không kêu lên được. Chỉ còn cách ấythôi, nó cũng hoảng nhưmình, và trong khi hai đứa cùngkhiếpđảmcả,haiđứasẽnhảyxổvàonhau;mìnhphảiđánhphủđầungaymớiđược”.Bâygiờđến lượtpháobinhcủachúngtôi trả lời,những

viênđạn rơi xuống cạnh tôi làm tôi gầnphátđiên lên.Chỉcònviệc tanxácvìđạibáccủaquânnhà thôi!Tôibắtđẩuchửi rủavà lục sụcở trongbùn.Tôiđiên lên thật sự; cuốicùngchỉcònbiếtrênrỉvàthanthở.Tiếngtráipháđậpvàotai tôi. Nếu quân nhà mởmột đợt phản công, thì tôi mớithoát. Tôi chúi đầu sátđất vànghe thấynhững tiếnggầmrốngùtainhưnhữngtiếngmìnnổrấtxa.Tôilạingẩngđầulênđểnghenhữngtiếngđộngtrêncao.Tôinghethấytiếngsúngmáynổgiòn.Tôibiếtlànhữngcôngsựbằngdâythépgaicủachúngtôirấtchắcchắnvàhầunhưcònnguyênvẹn.Cómộtđoạnbắtmộtquangđiệnmạnh.Tiếngsúngtrườngmỗilúcmộtto.Quânđịchkhôngquađược,chúngbuộcphảilùilại.Tôi lại cúi xuống, toàn thân căng thẳng đến cực độ.

Những tiếng lách cách, lệch xệch, leng keng lại nghe thấyrõ; giữa tất cả những cái đó, chỉ cómột tiếng kêu rít lên.Quânđịchbịquéttơibời:đợttấncôngđãbịđánhbậtlại.Bâygiờ,trờiđãsánghơnmộtchút.Cạnhtôi,nhữngbước

chânhấptấp.Đólànhữngngườiđầutiên.Họđãvượtqua.Rồi lạinhữngngườikhác.Nhữngtràng

súngmáy nổ lia lịa. Tôi nghe thấy những tiếng ào ào củanhữngcáigìđangđổsậpxuống.Vừa lúc tôiđịnhgiởmìnhmộtchútthìmộtthânhìnhnặngnềrơixuốnghố,trôituộtvàlănvàotôi.Tôikhôngnghĩngợigì cả, tôikhôngsuynghĩgì cả.Tôi

chỉcònbiếtđâmmộtcáchđiêncuồngvàchỉđơnthuầncảmthấycáithânhìnhấydẫydụarồitrởnênmềmnhũnvàgậplạinhưmộtcáitúi.Lúctôitỉnhtrílạithìbàntaytôiđãnhầynhụa và ướt đẫm. Gã kia thở dốc. Tôi nghe hình như hắnrốnglênvàmỗihơithởnhưmộttiếngkêu,mộttiếnggầm;nhưngđóchỉ làquảtimcủatôiđậprộn lênthôi.Tôimuốnbắthắncâmmồmlại,nhétđấtvàomồmhắn, lạiđâmchohắnmộtchậpnữađểhắncâmđi,vìhắncóthểlàmtôibịlộmất;nhưngtôiđãtỉnhtrílại,vàđộtnhiêntôicảmthấyyếuđuốiquá,khôngđủsứclàmgìnữahết.Thếlà,tôibòđếnmộtgócxanhất,ởyênđó,mắttrừng

trừngnhìnhắn,taynắmchặtcondao,sẵnsànglạilaovàohắnnếuhắn cựaquậy.Nhưnghắn chẳng làmgì nữa, quatiếngrên, tôiđãhiểuhắnrasaorồi.Tôichỉnhìn thấyhắnrất lờmờ.Tôichỉcònmộtýđịnh:đikhỏichỗnày.Nếutôikhôngđigấp,chẳngmấy lúcmàtrờisẽsángquá,màbâygiờcũngđãkhórồi.Nhưngmỗilầnđịnhngẩngđầulên,tôithấykhôngthểnàođithoátđược.Hỏalựccủasúngmáydầyđếnnỗitôisẽbịbắnnátngườingaytrướckhichồmlênđượcmộtbước.Tôicònnhậnthấyđiềuấyrõhơnnữa,khigiơcáimũlên

khỏimặtđấtmộtchútđểxemtầmđạncaothấprasao.Mộtlátsau,mộtviênđạnbắnvăngcáimũrakhỏitaytôi,nhưvậy là tầm đạn sátmặt đất. Tôi hiện nằm không xa vị tríđịchmấy,nếucóđịnhchạytrốn,cũngkhôngtàinàothoátkhỏitaybọnxạthủgiỏi.Ánhsáng tăngdần.Tôinóng lòngchờđợiđợt tấncông

củaquânnhà.Nhữngđốtngóntaycủatôitrắngbệchra,hai

bàn tay tôighì lấynhaumạnhquá, tôi cầumong tha thiếttiếngsúngimđivàcácbạntôiđến.Từng phútmột trôi qua chậm chạp. Tôi không dám để

mắt vào cái bóng đen trong hố nữa. Tôi cố sức nhìn sangbêncạnhhắnvàtôiđợi,tôiđợi.Đạnréolên,đanthànhcáilướithép;vẫnkhônghết,khôngbaogiờhết.Lúcnày,tôichợtnhậnthấybàntaytôiđẫmmáuvàđột

nhiêntôicảmthấychoángváng.Tôilấyđất,kỳcọbàntay,bàntaytôigiờđâybẩnthỉunhưngítrangườitakhôngtrôngthấymáunữa.Hỏa lực vẫn không ngớt. Từ cả hai phía, hỏa lựcmạnh

ngangnhau.Cólẽtừlâu,bêntôiđãcầmchắclàtôiđiđứtrồi.Trờisáng,mộtánhsángmờđục,ánhsángcủamộtngày

vừahé.Nhữngtiếngthởkhòkhèvẫntiếptục.Tôibịtlỗtailại,nhưngtôi lạiphải rútngóntayrangay,nếukhông, tôikhôngthểnghethấynhữnggìxảyra.Cáihìnhthùtrướcmặttôicựaquậy.Tôisợrunlênvàdù

khôngmuốn,tôivẫnphảinhìnhắn.Lúcnày,haimắttôinhưdínhchặtvàohắn:mộtngườicóbộriamépnhỏ,đangnằmkia;đầungoẹosangbên;gốilênmộtcánhtayduỗiranửachừng,khôngđộngđậy.Bàntaykiađẫmmáu,đặtlênngực.Hắnchếtrồi,tôitựnhủ.Nhấtđịnhlàchếtrồi,hắnkhông

cònbiếtgìnữa;cáitiếngthởkhòkhèấychỉlàcáixácthôi;nhưngkìa,cáiđầutoannhấclên;nhữngtiếngrêntrongmộtlúc trở nênmạnh hơn, sau đó cái trán lại gục xuống cánhtay.Hắnđanghấphối,hắnchưachết.Tôibò lạiphíahắn;tôidừnglạitìngườilênhaitay,tôinhíchthêmmộtchútlênphíatrước,tôiđợi;rồitôilạinhíchlênnữa;đoạnđườngchỉcóbathước,màthậtlàkhốcliệt,mộtđoạnđườngdàiđăngđẳngvàkinhkhủng.Cuốicùng,tôiđếncạnhhắn.Lúcnày,hắnmởmắtra.Có lẽhắnđãnghethấytôivà

hắnnhìntôivớimộtvẻsợhãighêgớm.Thânthểhắnkhôngđộngđậynhưngtrongđôimắthắn,hiệnlêncáiýmuốnchạytrốn,mãnh liệtđếnnỗi trongchốc lát tôi tưởngđôimắtấycóđủsức lôiphăngtoànthânđi theo,cóthểchỉcựamìnhmột cái là đi được hàng trăm cây số. Thân thể hắn khôngđộngđậy,hoàntoànyêntĩnhvàlúcnày,rấtimlặng;tiếngthởkhòkhè cũngbặtđi, nhưngđôimắtkêu lên, thét lên;

trongđôimắtấy,tấtcảsinhlựcđềutậptrungthànhmộtcốgắngphithường,đểchạytrốn,thànhmộtsựkhủngkhiếpácliệt trước cái chết, trước tôi. Tôi cảm thấy các khớpxươngcủa tôi long hết cả ra và tôi ngã xuống hai khuỷu tay.“Không”,tôinóithầm.Haiconmắthắnnhìntheotôi.Tôikhôngthểnàocửđộng

tronglúchaiconmắtcònđó.Lúcnày,bàntayhắntừtừvànhẹnhàngnhích ra khỏi ngực;nó chỉ xêdịchđộvài phânthôi,nhưngcáiđộngtácấycũngđủlàmchođôimắtbớtvẻdữ dội đi. Tôi nghiêng người về phía trước, tôi lắc đầu vàthầm thì: “Không, không, không”, tôi giơmột bàn tay lên,chohắnthấylàtôimuốncứuchữahắn,rồitôiđặtbàntaylêntránhắn.Đôimắtchớpchớpkhibàntaytôisátlại;bâygiờchúng

không còn nhìn trừng trừng như trước nữa, lông mi hạxuống,vẻcăngthẳngdịubớt.Tôicởikhuyáocổhắn,đểchođầuhắnthoảimáihơn.Hắnhánửamiệng;hắncốnóivàitiếnggìđó.Môi hắn khô cả. Cái bi đông của tôi không có đây, tôi

không đem đi theo. Nhưng ở đáy hố, trong vũng bùn, cónước:Tôilầnxuống,tôilấycáikhăntay,trảinóratrênmặtbùnrồiấnxuống,sauđó,tôilấylòngbàntayvụclấyítnướcvàngvànglọcquachiếckhăntay.Hắnuống.Tôilạiđilấynữa.Rồitôicởiáohắnrađểnếu

cóthểthìbăngbóchohắn.Dùsao,tôicũngphảilàmnhữngviệcnày,để lỡcóbịbắt làmtùbinh,bọnđốiphươngcũngthấyrõlàtôimuốncứuchữahắnvàchúngsẽkhôngtànsáttôi.Hắnmuốnchốngđỡ,nhưngbàntayhắnyếuquá.Chiếcáo lótcủahắndínhchặt,khôngsao lộtđược,vìnócàicúcđằngsaulưng.Chỉcòncáchcắtrathôi.Tôi tìm con dao và lại thấy nó ngay. Nhưng lúc tôi bắt

đầu rạchcáiáo lót củahắn ra,mắthắn lạimở ramột lầnnữa, đôimắt tỏ vẻ hoảng sợmột cách điên cuồng, chẳngkhácnhữngtiếngthét,đếnnỗitôiphảivuốtmắthắnlại,vànói khe khẽ: “Tôimuốn cứu bạn kiamà”. Tôi lại nói thêmbằngtiếngPháp:“Bạn...bạn...bạn...”,nhấnmạnhvàotiếngđóđểhắnhiểu.Hắnbịbanhátdao.Nhữngcuộnbăngcủa tôiquấncác

vếtthương,máurirỉbêntrong:tôibuộcchặthơnnữa;hắn

rênlên.Đấylàtấtcảnhữnggìtôicóthểlàmđược.Cảhaingười

chỉcònbiếtđợi,đợi.Chaoôi!Nhữnggiờphútnày,nhữnggiờphútnày!Tiếng khò khè lại nổi lên. Một con người sắp chết mới

chậmchạplàmsao!Vìtôibiếtrằngkhôngcócáchnàocứusống hắn được. Thực ra, tôi đã cố nghĩ khác, nhưng đếntrưa,nhữngtiếngrêncủahắnđãphátanhếtniềmhyvọnggiảdốiấy.Nếutrongkhibò,tôikhôngđánhrơikhẩusúnglục,thìtôiđãkếtliễuhắnbằngmộtphátchorồi.Tôikhôngcònsứcđâmhắnnữa.Buổichiềuhômđó,tôihoangmangđếncựcđộ.Cáiđóidàyvòdữdội;tôigầnphátkhóclênvìđói,nhưng

khôngthểnàochống lạinóđược.Nhiều lầntôiđi lấynướcchogãhấphốivàchínhtôicũnguống.Đấy là con người đầu tiên chính tay tôi giết, tôi có thể

biếtmộtcáchrõràngnhưthế,cáichếtdochínhtôitạora.Cát,Cốp,Muynlơcũngđãnhìnthấynhữngngườimàchúngnó giết; rất nhiều đứa khác cũng thế, nhiều khi ngay cảtrongmộttrậnđánhgiáplácà...Nhưngmỗitiếngthởcủahắnnhưxélòngtôi.Cáigãhấp

hốinàycònthoithópđượclúcnữa,hắncómộtcondaovôhìnhđâmsuốtquangườitôi,đólàthờigianvànhữngýnghĩcủatôi.Tôisẵnsàngchịuđựngtấtcảđểchohắnsống.Phảinằmđâynhìnhắnvànghehắnrênthìkhổthực.Đếnbagiờchiều,hắnchết.Tôi thởphào,nhưngchẳngđược lâu.Sự im lặngđốivới

tôicònkhóchịuhơncảnhữngtiếngrên.Tôilạimuốnnghecáitiếngthởnấccủahắn,khòkhè,thỉnhthoảngkhẽrítlênrồilạikhòkhèầmĩ.Việc tôi làm chẳng có nghĩa lý gì. Nhưng tôi cũng phải

làmmộtcáigìđó.Vìvậytôixêdịchngườichếtmộtlầnnữa,đểchohắnnằmngayngắnhẳnhoi.Tôivuốtmắthắn.Đôimắtnâu;tócđen,haibênmáihơixoăn.Dướibộriamépcáimiệngđầyđặnvàhiềnlành.Mũihơiquặp,nướcdaxám,bâygiờcáinướcdaấykhông

xỉnbằnglúchắnchưachết.Tronggiâyphút,trôngmặthắn,tưởngnhưmộtngười đangkhỏemạnh;nhưngnóbiếnđổi

nhanhchóngthànhbộmặtkỳ lạcủanhữngngườichếtmàtôithườngthấyvàđềugiốngnhau.Giờđây,vợhắnnghĩđếnhắn,chịtachẳngbiếtchuyệngì

đãxảyra.Cứnhìnhắncóthểđoánđượclàhắnhayviếtthưchovợ;chịtasẽcònnhậnđượcthưhắn,ngàimai,mộttuầnnữa,cólẽmộtthángnữa,mộtláthưtớichậm.Chịtasẽđọcthưvàtưởngnhưhắnđangnóivớichị.Tinh thần tôi càng rối loạn, tôi không thể kìm những ý

nghĩlạiđược.Ngườiđànbàấynhưthếnào?Chị tacógiốngcôcongái tócnâumảnhkhảnhbênkia

kênhkhông?Chị tacó thuộcvề tôikhông?Có lẽ trong lúcnày,vìcáiviệcnàyđâymàchịtathuộcvềtôi.Chaoôi!NếuCăngtơrecởcạnhtôi!Nếumẹtôinhìnthấytôinhưthếnày!Chắc hẳn người chết này có thể sống thêm bamươi nămnữa,nếutôinhớrõđườnghơn.Nếuhắnđiquávềbêntráihaithướcnữa,thìlúcnàyhắnđãvềđếnchiếnhàovàhắnlạiviếtmộtbứcthưnữachovợrồi.Những ý nghĩ ấy không giúp gì cho tôi cả, vì đó là số

phậncủa tấtcảchúngtôi;nếuKemơrichdịchchânquávềbênphảimườiphânnữa,nếuHaicúixuốngthêmnămphânnữa...Yênlặngkéodài.Tôinói,tôiphảinói.Vìvậy,tôinóivới

hắn:“Nàyanhbạn,mìnhcómuốngiếtcậuđâu.Nếucậulạinhảy vào cái hố nàymột lần nữa,mình sẽ không làm thếnữađâu,miễnlàchínhcậu,cậucũngphảibiếtđiều.Nhưngđầu tiên, đối vớimình, cậu chỉ làmột ý nghĩ,một sự tínhtoánnảyratrongđầumình,rồinódẫnđếnmộtquyếtđịnh.Chínhmìnhđãđâmvàocáisựtínhtoánấy.Bâygiờ,lầnđầutiên, mình nhận ra cậu cũng là một con người nhưmình.Mìnhđãnghĩđếnnhữngquảlựuđạncủacậu,đếncáilưỡilêvàcácthứvũkhícủacậu;nhưngbâygiờ,mìnhnhìnthấyvợcậu, cũng như nhìn thấymặt cậu và những gì giống nhaugiữahaiđứachúngmình.Bạnơi,hãythathứchomình.Baogiờchúngtacũngnhìnrasựviệcmộtcáchquámuộn.Tạisao người ta không nói cho bọnmình biết rằng chính cáccậu,cáccậucũngchỉ lànhữngconchókhốnkhổnhưbọnmình, rằng các bàmẹ của các cậu cũng đau khổ nhưmẹchúngmình,rằngchúngtađềusợchếtnhưnhau,đềuchếtmột cách giống nhau, chịu những nỗi đau đớn như nhau?

Bạnơi,hãythathứchomình;tạisaocậulạicóthểlàkẻthùcủamình?Nếuchúngtabỏnhữngvũkhívàbộquânphụcnàyđi,thìcậurấtcóthểlàngườianhemcủamình,nhưCátvàAnbevậy.Bạnơi,cậuhãylấyhaimươinămcủađờimìnhvàcậuhãyđứngdậyđi...Đờimìnhcòngìnữa,cậucứviệclấynốtđi,vìmìnhkhôngbiếtlàtừnaymìnhcònlàmnhữnggìnữa”.Bốnbềphẳnglặng.Mặttrậnyêntĩnhchỉtrừtiếngnổcủa

súng trường. Đạn nối tiếp nhau; họ không bắn lung tung;tráilạihọnhắmcẩnthậntừbốnphía.Tôikhôngthểrờikhỏichỗ trú ẩn được. “Mình sẽ viết thư cho vợ cậu”, tôi vội vãbảongườichết.“Mìnhmuốnviếtthưchochịấy,chínhmìnhsẽbáotinchochịấy,mìnhsẽnóihếtchochịấybiếtnhữngcáimìnhnóivớicậu;mìnhkhôngmuốnchịấykhổ,mìnhsẽgiúpđỡchịấy,giúpđỡcảchamẹcậucũngnhưcảconcậunữa...”.Bộquânphụccủahắnvẫnchưacài lại.Rấtdễtìmthấycáiví.Nhưngtôingậpngừngkhôngdámmởvíra.Cócảtậpquânbạghitêntuổihắn.Nếuchưabiếttênhắn,cóthểtôisẽquênhắnđi;thờigiansẽxóamờhìnhảnhnàyđi.Nhưngtênhắnlàmộtcáiđinhsẽđóngngậpvàongườitôivàtôisẽkhôngthểnàonhổrađược.Nócósứcmạnhnhắclạitấtcả,bấtcứlúcnào;cáicảnhtượngnàysẽcóthểmãimãitáidiễnvàhiệnlêntrướcmắttôi.Tôi cầmcái ví trong taymàkhôngbiết làmgì.Nó tuột

khỏitaytôivàmởra,ảnhvàthưrơira.Tôinhặtchúnglên,toanđểvàochỗcũ,nhưngcáitrạngtháirãrờimàtôiđanglâm vào, tất cả cái tình huống bấp bênh này, cái đói, cáinguyhiểm,nhữnggiờphútbêncạnhngườichết,đãbiếntôithànhmộtkẻtuyệtvọng:tôimuốnđigấpđếnkếtcục,chịuthêmnhiềucựchìnhhơnnữađểmauchóngchấmdứt,khácnàoquậtmộtbàn tayđangbịđaughêgớmvào thâncây,khôngcầnbiếtrồisausẽrasaonữa.Đólànhữngbứcảnhcủamộtngườiđànbàvàmộtđứa

congáinhỏ,nhữngbứcảnhnhỏchụpnóchơivớimộtgiàntrườngxuân.Cạnhđấy,lànhữngbứcthư.Tôirútravàthửđọc.Tôikhônghiểugìmấy,thậtkhómàlầnrađược,tiếngPháp tôi chỉ biết lõmbõm thôi.Nhưngmỗi chữ tôi dịch rađượccứnhưmộtviênđạnxuyênvàongựctôi,nhưmộtmũidaogămđâmvàotráitimtôi...

Đầuóctôibịkíchthíchmãnhliệt.Nhưngtôicònđủsángsuốtđểhiểurằngkhôngbaogiờtôiđượcphépviếtthưchohọnhưtôivừanghĩlúcnày.Thậtlàkhôngthểđược.Tôinhìnnhữngbứcảnhmột lầnnữa;họ khôngphải là hạngngườigiàucó,nếusaunàytôikiếmđược ítnhiều,tôisẽgửitiềnchohọbằngcáchdấu tên.Tôibám lấyýđịnhấy, ít ranócũnglàmộtchỗdựanhỏcủatôi.Ngườichếtnàygắnliềnvớiđời tôi;vì thế tôiphải làmtấtcảmọi thứvàphảihứahẹnmọiđiềuđểtựgiải thoát;tôi thềmộtcáchmùquángrằngtôi chỉmuốn sống vì hắn và vì gia đình hắn. Đôimắt ướtđẫm,tôichuyệntròvớihắn;làmthế,trongthâmtâmtôicócáimongmuốnchuộclạiđiềutôiđãlàm,đồngthời,cólẽđócũnglàcáimẹonhỏđểmongthoátthân,vìlúcnàonuốtlờithềmàchảđược.Tôimở tập quân bạ và thong thả đọc: “Giêra đuy van,

thợnhàin”.Tôi lấy cái bút chì của người chết, ghi địa chỉ lên một

chiếcphongbì rồiđộtnhiêntôivộivãbỏtấtcảvàotúiáohắn.Tôi đã giết anh thợ nhà in Giêra đuy van. Tôi phải trở

thànhthợnhàinmớiđược,tôinghĩ,đầuócquaycuồngrốiloạn,tôiphảithànhthợnhàin,thợnhàin...Buổichiều,tôibìnhtĩnhhơn.Sựsợhãicủatôikhôngcó

căncứ.Cáitênấykhônglàmtôihoảnghốtnữa.Cơnkhủnghoảngđãqua.“Bạnơi”,tôinóivớingườichếtnằmbêncạnhtôi, nhưng bằngmột giọng trấn tĩnh, “cậu hôm nay,mìnhngàymaithôi.Tuyvậy,nếumìnhthoátchết,bạnạ,mìnhsẽđấutranhchốnglạicáiđãgiếthạicảhaichúngta;vớicậu,nóđãlấymấtcuộcđờicủacậu.Vớimình?...Nócũngđãlấymấtcuộcđờicủamình.Mìnhxinhứavớibạn,bạnạ.Saochocáichuyệnnàykhôngbaogiờđượctáidiễnnữa”.Mặt trời chiếu xiên khoai. Tôimệt và đói đến kiệt sức.

Chuyệnxảyrangàyhômquađốivớitôinhưmộtđámsươngmù,tôikhôngcònhyvọngthoátđượcnữa.Vìvậy,tôinằmlịmđi,khôngbiếtchiềuđếnlúcnào.Hoànghônxuống.Hìnhnhưlúcnàythìgiờđinhanhlắm.

Cònmộtgiờnữa.Nếulàmùahè,cònphảiđợibatiếngđồnghồnữa.Cònmộtgiờnữa!Lúcnàytôiphátrunlên,sợtừbâygiờđếnlúcấy,lạixảy

rataivạgìnữachăng.Tôikhôngnghĩđếnngườichếtnữa;tôi trởnênthảnnhiênhơnđốivớihắn.Bấtthình lình, lònghamsốngvượtlêntrêntấtcảvàđẩylùitấtcảnhữnggìmàtôihứahẹnsẽlàm.Cóđiều,khôngmuốnlạimắcphảimộttaivạnữa,tôitựnhiênlẩmbẩm:“Mìnhsẽgiữlờihứa,tấtcảmọilờihứamìnhđãnóivớicậu”.Nhưngngaytừlúcnày,tôiđãbiếtrằngkhôngđúngnhưthế.Độtnhiên,tôinghĩrằngchínhcácbạntôicóthểbắnphải

tôi,nếu tôibò;vì thực rahọcóbiết tôibòởđâyđâu.Khinàocó thể, tôisẽkêu lênđểhọnghethấy.Tôisẽcứnằmtrướcchiếnhàochođếnkhinàohọtrảlời.Ngôisaođầutiên.Mặttrậnvẫnyêntĩnh.Tôithởvàtrong

lúcxúcđộng,tôitựnhủ:“Thôi,bâygiờđừngvớvẩngìnữa,nghe không Pôn...? Phải bình tĩnh, bình tĩnh, nghe khôngPôn...?Nhưthếmàysẽ thoát,nghekhôngPôn...?”.Tựgọitênnhưthếcótácdụngnhưđượcngườikhácgọitênmình,vàkếtquảlạicònhơnthếnữa.Bóngtốidầythêm.Sựxúcđộngcủatôigiảmbớt;tôicẩn

thậnđợinhữngquảpháosángđầutiênbắnlênđã.Sauđó,tôi bò ra khỏi hố. Tôi đã quên người chết. Trướcmắt tôi,bóng đêm bắt đầu trải khắp và chiến trường ánh lênmàuxanhnhợt.Tôinhằmmộthốtráiphá;lúcánhsángvừatắt,tôivộivàng laongayvàođấy;tôisờsoạngphíatrướcmặtrất kỹ lưỡng, tôi đếnđược cái hố gầnđấy, tôi thuhình lạithậtnhỏvàcứthếtiếptụctrườnlênphíatrước.Tôiđãđếngần.Lúcấy,nhờánhsángmộthỏapháo,tôi

nhậnthấyđúngcócáigìcònđangđộngđậyquanhhàngràodâythépgaitrướckhinóimhẳn;tôinằmyên,khôngtiếngđộng.Tôilạithấythếmộtlầnthứhainữa.Đúngrồiđólànhữngbạntôitừchiếnhàođiđến.Nhưngtôivẫnkhônngoanchưadámlêntiếng,chođến

khitôinhậnđúngmũcủaquânnhà.Rồitôigọi.Ngaylúcđótêntôivanglên,nhưtiếngtrảlời:“Pôn...Pôn...”.Tôilạigọi.ĐólàCátvàAnbe,đangvấtmộtmiếngvảibạtđitìmtôi.-Cậucóbịthươngkhông?-Không,không...Chúngtôilaocảvàochiếnhào:tôiđòiăn,vàtôiănngấu

nghiến.Muynlơchotôimộtđiếuthuốclá.Tôi kể qua loa lại sự việc. Chẳng có gì lạ cả. Những

chuyệnnhưthế thưởngxảyra luôn.Riêngcóđợt tấncôngbanđêmlàđặcbiệttrongchuyệnnày.NhưngởNga,cóăn.CátđãnằmhaingàyliềnsauphòngtuyếnquânNgarồimớimòđượcvề.Tôikhôngnóiđếnanhthợnhàinchết.Nhưngsánghômsau,tôikhôngnhịnđượcnữa;tôiphải

kểviệcấychoCátvàAnbenghe.Cảhaingườimuốnchotôibớtáynáy:-Cậukhôngthể làmgìđượcđâu.Cậumuốn làmkhách

thếnàođược?Cóthế,cậumớivềđượcđâychứ.Tôinghechúngnó,yêntâm,vữnglòngbêncạnhchúng

nó.Chaoôi!Nhữngýnghĩ của tôi lúcở tronghố,mớingớngẩnlàmsao!-Cậunhìnkìa!-Cátbảotôi.Mấyxạ thủxuất sắcđứng tì vào lũy.Họđangở tư thế

nhắmbắn, có cảốngnhòmđểnhắmcho rõhơn,họđangquansáttrậnđịađịch.Thỉnhthoảng,mộtphátsúngnổ.Lúcnày,chúngtôinghenhữngtiếngkêu:“Trúngđiểmđenrồi”-“Cậucóthấynó lộnnhàođikhông?”.ViênđộiÔnríchquaylại, nêu thành tích củamìnhmột cách tự đắc.Hắn ta dẫnđầubảngxạkíchngàyhômnayvớibapháttrúngđíchhẳnhoi.-Cậunghĩsao?-Cáthỏi.Tôichỉtrảlờibằngmộtcửchỉ.-Cứcáiđiệunày,chiềunayngàiđội lạiđượcthêmmột

conchimxanhđỏvàokhuyáođấy.-Cốpnói.-Hoặcchẳngbaolâungàiđộisẽđượcthăngchứcphóđội

nhất.-Cátthêm.Chúngtôinhìnnhau.-Mìnhchảlàmthếđâu,-tôinói.-Nhưngdùsao,cậucũngvừađượcchứngkiếnmộtđiều

hayđấy!-Cáttrảlời.Viên đội Ônrích trở lại bên lũy. Nòng súng của hắn xê

dịchvềmọiphía.-Xemđấy,cậukhôngcònphảithắcmắcvềchuyệncủa

cậunữanhé.-Anbevừanóivớitôivừarahiệubằngđầu.Chínhtôi,lúcnày,tôicũngchẳnghiểutôinữa.-Chỉtạilệnhphảiởđấyvớihắnlâuquá.-Tôinói.-Rút

cục,chiếntranhlàchiếntranh.

KhẩusúngcủaÔnríchnổmộtphátgọnvàkhô.

Chương10

Chúng tôi vớ được món bở. Tám đứa chúng tôi nhậnnhiệmvụgiữmộtlàngđãtảncưđisạch,vìbịoanhtạcdữquá.Việcchínhlàphảitrôngcoikhoquânlươngchưachuyển

điđượchết.Cáiănthìchúngtôiphải lấyởchỗ lươngthựchiện có. Cử bọn tôi làm việc này là đích đáng lắm: Cát,Anbe, Muynlơ, Jađơn. Lia, Đêtơrinh, cả tiểu đội ở đây. Sựthực, Hai đã chết. Nhưng dù sao, cũng vẫnmaymắn ghêgớm,vìtấtcảnhữngtiểuđộikhácđềubịthiệthạinặngnềhơnnhiều.Chúng tôi chọnmột cáihầmbê tông làmnơi trúẩn,đi

xuống hầm bằngmột cái thang phía ngoài. Lối vào lại cómộtbứctườngriêngbằngbêtôngchechở.Bâygiờ,chúngtôithahồmàlàmmưalàmgió.Chúng tôi lại có dịp không những để cho cặp giò được

thoảimái,màcảtríócnữa.Chúngtôikhôngbỏlỡnhữngcơhộitốtnhưthếnày,vìchúngtôiởvàomộthoàncảnhgaygoquáđếnnỗikhôngđủthìgiờmàcảmxúc lâunữa,việcchỉcóthểcókhitìnhhìnhkhôngđếnnỗibi lắm.Chúngtôichỉcòncáchsốngrấtthựctế,thựctếquáđếnnỗiđôilúctôirùngmìnhkhimộtýnghĩngàyxưa,củathờikỳtrướcchiếntranh thoáng qua óc tôi. Cũng phải nói rằng ý nghĩ ấy chỉthoángquathôi.Trong chừngmực có thể, chúng tôi cũng cần khai thác

khíacạnhthuậnlợicủahoàncảnh.Vìthếchúngtôilợidụngbấtkỳcơhộinàođểchuyểntừnỗiâulokhủngkhiếpsangnhữngtròquấytếuvớvẩnnhất,mộtcáchthẳngthừng,thôbạo và không đòi hỏi gì cả. Chúng tôi không nhịn được,chúng tôi nhắmmắt lao bừa vào.Ngay lúc này, chúng tôihăngháibắttayvàoviệcxâydựngmộtbảntìnhca,dĩnhiênlàbảntìnhcaănngonvàngủkỹ.Trướchếtchúngtôitrangbịchongôinhàcủamìnhbằng

nhữngtấmđệmtìmđượcởcácnhàtrong làng.Mộtcáiđítlínhchăngnữacũngđôilúcmuốnđặtlênmộtcáigìêmấmchứ.Chỉcókhoảnggiữagianhầmlàđểtrống.Rồichúngtôilùng những chăn, nhữngmền, những thứ êm ấm lạ lùng.

Tronglàng,cóđủmọithứ.Anbevàtôilạilùngđượcmộtcáigiườngbằnggỗđàohoatâmcóthểtháolắpđược,đỉnhmànbằng lụaxanhvàdiềmbằngđăng tenhẳnhoi. Lúckhiênggiườngvề,chúngtôimồhôimồkênhễnhại,nhưngtàinàomà bỏ qua một vật như thế được, nhất là nếu nghĩ rằngtrongvàingàynữa,đạibácnhấtđịnhsẽpháhủyhếttấtcả.Cátvàtôitổchứcthimộtcuộctuầntracácnhà.Mộtlúcsauchúngtôimoiđượcmộttátrứnggà,vàmột

cânbơcòntươi.Trongmộtphòngkhách,độtnhiêncótiếngrầmrầm:mộtmảnhđạnrítlên,xuyênquabứctườngngaycạnhchúngtôi,vàcáchđấymộtthướcnữa,nólạiphámộtlỗhổngtrênmộtbứctườngkhác.Thếlàhailỗtấtcả.Mảnhđạn bất ngờ này từ một quả đại bác dốc xuống ngôi nhàtrướcmặt.“Phúcbảymươiđời!”,Cátcườikhẩy,rồichúngtôilạitiếptụccuộclùngkiếm.Độtnhiên,chúngtôivểnhtailênvàbachânbốncẳngchạy.Rồi chúng tôi lạiđứng lạingaynhưbịmalàm:haichúlợnconđanglụcsụctrongmộtcáichuồngnhỏ.Chúngtôidụimắtvànhìncẩnthậnmộtlầnnữavềphía ấy: rõ ràng chúngnó còn sờ sờ rađấy.Chúng tôitóm lấychúng:khôngcònngờgìnữa,đúng làhai chú lợnsữa.Mộtbữachénngontuyệt trầnđấy!Cáchhầmchúngtôi

độnămchụcbướccómộtngôinhàdùng làmchỗởchosĩquan.Trongbếp,cómộtcáilòthậtvĩđạivớihaidànquay,với những chảo rán, nồi niêu, nghĩa là có đủmọi thứ cầnthiết;dướimáihiên lạicórấtnhiềucủinhỏchờchúngtôi:thậtlàmộtchốnbồnglaitiêncảnh.Từsángsớm,haiđứatrongbọntôiđãrangoàiđồnglùng

khoai tây, cà rốt và đậu đầu mùa. Chúng tôi ra cái điềukhảnh ăn, không thích nhữngmónđồ hộp trong kho quânlương;chúngtôimuốnchấttươikia.Trongchạn,đãcóhaicâyxúplơrồi.Chúng tôi thịt hai con lợn; Cát lãnh cái nhiệm vụ ấy.

Chúng tôi muốn thêm vào thịt quay món bánh rán khoainữa.Nhưngchúngtôikhôngxoayđâuđượccáibànđểnạokhoai.Chúngtôitìmđượccáchthaythếngay.Chúngtôilấymộtcáinắphộpsắttây,rồiđóngđinhchothủnglỗchỗkhắpcả, thế làđược cáibànxát cần thiết rồi.Bađứađeogăngdàyđể tránhđau tay, cứviệcngồinạokhoai, cònhaiđứa

khácngồigọtvỏ,côngviệcchạybăngbăng.Cátnấunướngvớihaiconlợn,càrốt,đậubộtvàsúplơ.

Anhtalạiđánhmộtthứxốttrắngrướivàomónxúplơnữa.Còntôithìlàmmónbánhrán,mỗilầnbốnchiếc.Cứđộmươiphút tôi lại hất cái chảo lênmột lần làm cho những chiếcbánhđã chínmộtmặt, nhảy lên, quayđimột vòng rồi rơixuống rất đúng chỗ. Hai con lợn đã quay vàng.Mọi ngườiquâylạinhưxúmquanhmộtcáibànthờ.Dịpnày,chúngtôilạicókhách,haichúlínhvôtuyếnđiện

thoạimàchúngtôiđãcónhãmờiđếnđểđánhchén.Họngồiởphòngkhách,ởđấycócáiđàndươngcầm.Mộtcậuđánhđàn,mộtcậuhátbài“TrênbờsôngVêĐơ”.CậutahátđầytìnhcảmnhưngphagiọngvùngXắcXơ.Tuyvậybàihátvẫnlàmchochúngtôixúcđộngtrongkhichúngtôixúmxíttrướcbếplửalàmnhữngmónngonlànhnày.Dầndần,chúngtôinhậnthấytráiphábắtđầudộixuống

nhưmưa quanh chỗ chúng tôi. Tụi khí cầu thám thính đãpháthiệnrakhóibốctừốngkhóinhàchúngtôilên,vàthếlàchúngoanhtạc.Nhữngquảđạibáchạngnhẹchếttiệtấykhoétnhữngchỗkhôngtolắmnhưngmảnhđạnđirấtxavàsátmặtđất.Nhữngtiếngrítmỗi lúcmộtnhiều,nhưngdùsaochúng

tôicũngkhôngthểđìnhviệclàmbếplạiđược.Cáibọnchómáấyhướngdẫnđườngđạn.Vàimảnhđạn

xuyên qua cửa sổ. Món lợn quay chẳngmấy lúc đã xong.Nhưngránbánhđâmrakhó.Nhữngviênđạnrơixuốnggầnđếnnỗimảnhđạnđập chan chát vào tường và xuyênquacửasổmỗilúcmộtnhiều.Mỗilầnnghethấytiếngnàogầnđấy,tôilạibêchảobánh

quỳxuốngvànépsaubứctườngcócửasổ.Nhưngliềnsauđó,tôilạinhổmdậyvàtiếptụcrán.HaianhchàngngườiXắcXơngừngđànhát:mộtmảnh

đạnđãbắnvàocáiđàndươngcầm;chúngtôicũngđãlàmxongcôngviệcbếpnúcvàtínhnướcchuồn.Khimộtquảđạibácvừanổxong làhaingườibênhữngchảorauđậu,ùtéchạy, vượt quãng đường năm chục thước từ nhà bếp đếnhẩmtrúẩncủachúngtôi.Chúngtôithấyhọlẩnmấthút.Mộtquảđạibácnữa.Mọingườicúixuống,rồihaingười

bêhaibìnhcàphêchínhcốnghạngnhất,chạy lồng lênvà

đến được hầm trú ẩn trước khi một quả đại bác nữa rơixuống.Bâygiờđến lượtCátvàCốpchuyểnmónchủ lựcquân:

cáichảolớnvớihaiconlợnquayvàng.Mộtquảđạibácgầmlên, chúngnóquỳxuống, rồi kia, chúngnó chạynhưbay,vượtquanămchụcthướcđườngtrống.Tôiđãránxongbốncáibánhcuốicùng;tôiđãphảinằm

bẹp xuống đất hai lần, nhưng tôi cũng được thêm bốn cáinữa,móntôirấtưathích.Thếrồitôibêcáimâmvớiđốngbánhránlùlùởtrênvà

đứngnépvàocửa.Một tiếng rít,một tiếngnổ,và tôi chạynhư bay, hai tay ghì cái mâm vào ngực. Gần đến nơi, lạinghethấymộttiếngrítđinhtaimỗilúcmộtto;tôichồmlênnhưmộtconhươurồingoắtnhanhnhưchớpvàotrongbứctườngbêtông;mảnhđạnquậtchanchátvàobứctường;tôichạyxuốngthangngầm.Haikhuỷutayráchtoạccả,nhưngcáimâmkhôngbịđổvàkhôngmấtquamộtcáibánhnào.Chúngtôibắtđầuđánhchénvàolúchaigiờ.Kéodàicho

đến tận sáng. Từ sáu giờ đến sáu rưỡi, chúng tôi uống càphê, thứ càphêvà thuốcxỉa của sĩ quan, cũng lấyởkho.Đếnđúngsáugiờrưỡi,chúngtôilạiănbữatối.Đếnmườigiờđêm chúng tôi vất xương lợn ra ngoài cửa.Rồi sau đó, córượucônhắc, rượu rumcũng lấyởcáikho thựcphẩmtrờicho ấy, rồi lại đến lượt những điếu xì gà to, dài có quấnvòng.Jađơnquảquyếtrằngchỉcònthiếumộtmón:ấylàcáimóngáinhàthổcủasĩquan.Đêmđãkhuya,chúngtôinghethấytiếngkêumeomeo.

Mộtchúmèonhỏmàuxámngồiởlốiravào.Chúngtôinhửnóvàovàchonóăn.Thế làchúngtôi lại thấybuồnmồm.Chúngtôiđingủmàmồmvẫnnhai.Nhưngchúngtôitrảiquamộtđêmthậtlàkhổ.Chúngtôiănnhiềuthứcbéoquá.Conlợnsữađãlàmcho

cả lũđaubụng.Tronggianhầm, cứđiđi vềvề suốtđêm.Bênngoài lúcnàocũngcóhaihoặcbađứangồixổmquâythànhvòngtròn,quầntụthẳnxuống,màmiệngthìcứchửi.Vềphầntôi,tôiđilạiconđườngchínlần.Đếnbốngiờsáng,thì cả bọn phá kỷ lục: cả người vừa tướng, vừa lính, vừakháchkhứađềuhọpmặtởngoài!Nhữngngôinhàcháy rừng rực,hiện lên trongđêmnhư

những bó đuốc. Trái phá điên cuồng nổ cạnh chúng tôi.Nhữngđoànxequânnhuầmầmquaphố.Mộtgóccủakhoquânlươngbịđạnphátungra.Mặcdầu

bomđạn,tụiláixevẫncứchenchúcvàonhưmộtđànongvàxoáybánhmìởđấy.Chúngtôimặcchohọlấy.Nếunóigì, có thể họ nện cho nhừ tử. Vì vậy chúng tôi tính cáchkhác. Chúng tôi bảo họ rằng chúng tôi có nhiệm vụ trôngkho và, vì chúng tôi cũng là những tay lắm mánh khóe,chúng tôi đổi đồ hộp cho họ để lấy những thứ chúng tôithiếu.Cáiđócóquanhệgì?Chẳngbao lâuđạibácsẽpháhủyhết.Chúngtôimoisôcôlatrongkhoravàăntừngtảngmột.Cátbảoyênbụngmàăncáinàythìtốtlắm...Suốtmườilămngàynhưthế,chúngtôichỉviệcăn:uống

vàrongchơinhởnnhơ.Chẳngcóaiquấyrầygìcả.Đạibácdầndầnpháhủyhếtcảlàngvàchúngtôisốngthậtlàkhoái.Khinào trongkhoquân lươngcòncái chénđược, là chúngtôicònphớtđềuvàchúngtôiướcaomộtcáchđơngiản làgiáchiếntranhchấmdứtngayởđâythìtuyệtquá.Jađơnđâmrachơisangđếnmứcxìgàchỉhútnửađiếu

thôi.Nótuyênbốmộtcáchkênhkiệurằngđó làthóiquencủanó.Cátcũngthế,cũngravẻlắm.Buổisáng,vừamởmắt,câuđầutiêncủaanhtalà:“Min,

mangcàphêvớitrứngcámuốilạiđây!”.Chúngtôitrởnênlịchsựmộtcáchlạlùng,đứanàocũngcoibạnmìnhnhưlàquânhầu, anhanh ta tamột cách trịnh trọng, và ra lệnh.“Cốp,chântangứađây,anhbắtcho taconrận”.Vừanói,Liavừagiơchânchonónhưmộtcôđàohát,cònAnbethìlôiLia ta lên đến tận đầu cầu thang. “Jađơn?”. “Gì?”. “Jađơn,anhcứđứng tựnhiên,mấy lạingười takhôngnói “gì”màphải nói là: xinnghe lệnh.Nào, Jadơn!”. Thế là, Jađơn ta,

bằngcửchỉvàlờinóilạiđóngvaiGợtBéclichingơn[15]

mộtcáchđặcsắc.Nóđóngcáivainàytuyệtlắm.Támngàysau,chúngtôinhậnđượclệnhrút.Thếlàhết

cảhàohoaphongnhã.Haixevậntảilớnđếnđónchúngtôi.Haichiếcxechởđầyămắpvángỗ.NhưngAnbevàtôicốxếplêncáigiườngcóđỉnhmànvới

diềm lụa xanh, với đệm và hai cái chăn con có đăng ten.Tronggóc,mỗiđứachúngtôicómộtbịđầynhữngmónăn

hảohạng.Thỉnhthoảng,chúngtôi lạisờ,nắn;nhữngkhúcdồihun,chắcnịch,nhữnghộpxúcxíchgan,nhữnghộpthứcăn,nhữnghộpxìgà,làmcholòngchúngtôirạorực.Mỗiđứavácđầymộtbịnhưthế.NhưngCốpvàtôilạicònvớtvátthêmhaichiếcghếbành

bọcnhungđỏ.Chúngtôixếphaicáighếlêntrêngiườngrồingồiưỡnranhưngồighếlôtrongnhàhát.Trênđầuchúngtôi,cáiđỉnhmànlụabayphồnglên,ynhưcáilọng.Mỗiđứalạivắtvẻoởmồmmộtđiếuxìgàdàingoằng.Ngồinhưthế,từtrêncao,chúngtôinhìnxuốngkhắpvùng.Giữachúngtôicómộtcái lồngvẹt,màchúngtôiđã lùngđượcđểnhấttrímangconmèođitheo;chúmèokêukhòkhòtrướcbátthịt.Xechạychậmchậmtrênđường.Chúngtôihát.Phía sau chúng tôi, những quả đại bác dựng lên những

cộtkhóitừcáilànglúcnàyđãhoàntoànbỏtrống.Vàingàysau,chúngtôinhậnnhiệmvụdồndânrakhỏi

một khuvực.Dọcđường, chúng tôi gặpnhữngngười chạyloạnbịđuổirakhỏinhà.Baonhiêucủacảihọxếplênxebò,xetrẻconvàváccảtrênlưngnữa.Thân hình họ còng xuống, nétmặt đầy vẻ buồn phiền,

tuyệt vọng, vội vã và chịu đựng. Trẻ con đưa tay chomẹdắt,đôilúcchịdắtmộtlũem,chúngnóvừađivừavấpngã,và luôn luônngoái lạiđằngsau.Vàiđứamangtheonhữngcon búp bê thảm hại. Tất cả bọn đều im lặng, khi đi gầnchúngtôi.Chúng tôi vẫn hành quân. Quân Pháp chắc hẳn không

bắn vào những làng có đồng bào của họ. Mấy phút sau,khôngkhírúlên,đấtchuyểnmình,nhữngtiếngkêuthétnổidậy:mộtquảđạibácvừanghiếncảtrungđộiđisaucùng.Chúngtôitảnravànằmbẹpxuốngđất;nhưnglúcnày,tôikhôngcòncanđảmnhưmọilần,dướilửađạn,vẫnlàmđượcmộtcáchvôýthứcnhữngđộngtácthíchhợp.Mộtýnghĩbậtlêntrongđầutôi“mìnhđiđứtmất”.Mộtsựlolắngghêgớmchẹnlấyhọngtôi.Đồngthờimộtcáigìgiốngnhưmộtngọnroi quất vào chân trái tôi. Tôi nghe thấyAnbe kêu lên, nónằmsátcạnhtôi.-Đứngdậy,Anbe!-Tôihétlên.-Chúngmìnhnằmtrơra

thếnàyà,chẳngcógìchecả!Nóloạngchoạngđứngdậyvàbắtđầuchạy.Tôichạysát

bênnó.Chúng tôi phải vượt quamột bờ dậu cao hơn đầungười.Cốpvíu lấymộtcànhcây; tôinắmchânnó;nókêulên,tôiđẩynómộtcáichocóđà,nónhảysangbênkiadậu.Tôinhảyxuốngngayđằngsaunó,vàngãlộnxuốngmộtcáiaophíasau.Mặthaiđứađầynhữngbèovàbùn,nhưngchỗtrúẩnnày

kháđấy.Chonênchúngtôingâmnướcđếntậncổ.Khinghethấymột viên đạn réo lên, chúng tôi hụpngay đầu xuốngnước.Nhôlênhụpxuốngđộmườihailần,tôimệtlửcảngười,

Anbecũngthế,thởhổnhển.-Điđi,nếukhôngtớngãgụcxuốngvàchếtđuốimất!-Cậubịvàođâu?-Cólẽđầugối.-Cậuchạyđượckhông?-Mayra...-Vậychạynhé!Chúngtôichạyđếncáirãnhnướcbênđường.Chúngtôi lomkhomchạytheođườngrãnh,hỏa lựcvẫn

đuổi theochúngtôi.Conđườngnàydẫnđếnkhođạn.Nếukhođạnnổ thì chúng tôi tanxáckhông cònmộtmảnh.Vìvậy,chúngtôiđổichiềuvàchạytạtchéoquacánhđồng.Anbeđichậmlại.-Cậucứchạyđi,tôitheosau,-nóvừanóivừangồiphệt

xuống.Tôicầmtaynó,lắclắc:-Đứngdậy,Anbe,cậumànằmxuống, làđừnghòngđi

đượcnữa.Nào,vịnvàomình!Cuốicùng,chúngtôiđếnmộthầmtrúẩnnhỏ.Cốpnằmdàiratrênmặtđất.Tôibăngbóchonó.Nóbị

thươngtrênđầugốimộttí.Sauđótôinhìnlạitôi.Quầnđẫmmáu,cảtayáocũngthế.Anbequấnbăngvào

nhữngchỗbịthươngchotôi.Lúcnày,nókhôngnhấcđượcchânlênnữarồi.Cảhaiđứađềungạcnhiênsaolạilêđượcđếntậnchỗnàythìlạthật.Chính cái sợ đã giúp sức chúng tôi, giá bị cụt hai bàn

chân,có lẽchúng tôivẫncòn tiếp tụcđiđượcbằngnhữngkhúcchâncụtấy.Tôicòncóthểbòđượcmộtít,tôigọimộtcáixecóthành

điquađấy;nóchởchúngtôiđi.Trênxeđãđầynhữngngườibịthương.Mộtytátrưởngtiêmvàobụngmỗiđứamộtphátđểphòngbệnhuốnván.Đến trạm quân y, chúng tôi thu xếp hai đứa nằm bên

nhau.Ngườitachochúngtôiăncháoloãng,haiđứavừahúpsùmsụp,vừa tỏvẻkhinhbỉ;vìđãquenmộtdạovới toàncaolươngmỹvị,nhưngchúngtôivẫnthấyđói.-Anbe,bâygiờ,làchúngmìnhvềnhà,-tôinói.-Cũngmongthế,-nótrả lời.-Khôngbiếttớbịra làm

sao?Cácchỗđaumỗilúcmộtnhứcnhối.Nhữngchỗbăngbó

nóngbỏng lênnhư lửađốt.Chúng tôiuống,uống liên tục,hếtcốcnướcnàyđếncốcnướckhác.-Vếtthươngcủamìnhcáchđầugốibaonhiêunhỉ?-Cốp

hỏi.-Ítralàmườiphân,Anbeạ,-tôitrảlời.Sựthực,cólẽ

chỉcáchbaphânthôi.Mộtlúcsaunónói:-Tớthềlànếuhọcưacủatớmộtchânlàtớtựtửngay.

Tớkhôngthểnàosốnglàmthằngquèởtrênđờinàyđược.Thếlà,chúngtôinằmđấtnghĩvơnghĩvẩnvàchờđợi.Buổichiều,ngườitađemchúngtôilênbànmổ.Tôipháthoảngvàvộivàngtựhỏiphải làmgìđây,vìai

chảbiếtlàtrongnhữngtrạmquânydãchiến,tụibácsĩchỉcưa lànhanh thôi.Trong lúcvội, cưabaogiờchảđơngiảnhơnnhữngviệcchắpnốiphiềnphức.TôinhớđếnKemơrich.Dù thế nào tôi cũng nhất định không để cho chúng đánhthuốcmê,dùphảiđậpvỡmặtvàithằngracũngđành.Nhưngkhôngđếnnỗithế.Viênthầythuốccắtrạchkhắp

cảvếtthươngcủatôi,tôiđauquá,nẩyđomđómmắtra.-Làmgìmànhặnglênthế?-Ôngtavừacàunhàuvừa

tiếptụccắtxé.Nhữngdụngcụlóelêndướiánhsánggaygắtnhưnhữngconthúdữ.Đaukhôngchịuđược.Haigãytágiữchặtlấycánhtaytôi,nhưngtôigiằngrađượcmộtgãvàsắpsửađánhhắnngãdúivàocặpkínhcủaviênthầythuốc,thìôngnàynhậnthấynênvộinhảybổvềđằngsau.-Đánhthuốcmêchonóđi!-ôngtagiậndữhétlên.Thếlàtôidịulại.- Thưa bác sĩ, tôi xin lỗi. Tôi sẽ nằm im, nhưng đừng

đánhthuốcmêtôi.-Được,-ôngtavừanóibằngmộtgiọnggaygắtvừacầm

lạidụngcụ.Ông ta tóc vàng, nhiều nhất là ba mươi tuổi, mặt có

những cái sẹo thời sinh viên và đôi kính gọng vàng trôngkhông mê được. Tôi nhận thấy lúc này, ông ta đang tìmmảnhđạn,ôngtamòngoáytrongvếtthươngcủatôi,thỉnhthoảnglạingướcmắtlêntrêncặpkínhnhìnvềphíatôimộtcái.Haibàntaytôinắmchặtcáithànhbànmổ,đếntêdạiđi;tôithàchếtchứkhôngchịurênlênmộttiếng.Ôngtađãmòđượcmảnhđạntráiphátrongvếtthương,

rồiôngtanémnóchotôi.Ôngtacóvẻhàilòngvềtháiđộcủa tôi, vì bâygiờông tađặtnhững thanhgỗbuộcxươngchotôimộtcáchcẩnthậnvànói:“ngàymai,vềnhànhé!”.Rồingườitabóbộtchotôi.KhivềcạnhchỗCốp,tôinóichonóbiếtcólẽngàymai,mộtchuyếntàuquânysẽtới.-Anbenày,chúngmìnhphảitánvớitayđộinhấtytáđể

haiđứaởgầnnhaumớiđược.Tôiđãtìmcáchluồnchoviênđộinhấtytáhaiđiếuxìgà

loạicóvòng,kèmtheomấylờithíchđáng.Anhtahíthítvànói:-Cậucònnữakhông?-Cònkhakhá,cảthằngbạntôicũngthế(vừanóitôivừa

chỉCốp),cảhaiđứachúngtôichỉmuốnsángmaicùngđưachoanhquacửasổchuyếntàuquâny.Dĩnhiên,anhtahiểuý,lạihíthítvànói:-Đượcthôi.Banđêm,chúngtôikhôngchợpmắtđượcnổimộtphút.

Trongphòngchúngtôi,cóbảyngườichết.Mộtngườitrongsố ấy hát thánh ca suốtmột giờ, bằng cái giọng nam caonghẹnngào,rồisauđóbắtđầuthởnấclên.Mộtngườikháctụtxuốngkhỏigiường,lêratậncửasổ,rồinằmởđấynhưđểnhìnrabênngoàimộtlầncuốicùng.Nhữngcáicángcủachúngtôiđãrađếnga.Chúngtôiđợitàu.Trờimưa.Nhàgakhôngcómái.Chănthìmỏng.Chúngtôiđợiđãhaigiờrồi.Viênđộinhất

ytásănsócchúngtôinhưmộtngườimẹ.Dùmệtbãngười,nhưngtôivẫnchuẩnbịkếhoạch.Vìvậycứ làmravẻnhưthường,tôichỉvàonhữngcáigóivàđưachoanhtamộtđiếu

đểcượctrước.Đáplại,viênđộinhấtđắpchochúngtôimộttấmvảibạt.-Anbenày,-tôinói,-tôivừanhớlại,còncáigiườngcó

đỉnhmàncủachúngmình,cònconmèo...-Cònnhữngcáighếbànhnữachứ,-nóthêm...Phải,nhữngcáighếbànhbọcnhungđỏ.Trước,tốitốihai

đứa tôi ngồi như ônghoàng, và chúng tôi tính sau này sẽđemracho thuêgiờ.Mỗigiờ,mộtđiếu thuốc lá.Một cuộcsốngkhôngphảilolắng,màlạilàmộtviệccólợinữachứ.-Anbenày, -bất chợt tôinói, - cònnhữngcáibịđựng

thứcăncủachúngmình...Chúngtôibuồnquá.Cònnhữngthứấymàdùngthìtuyệt

biếtbaonhiêu.Nếutàukhởihànhchậmđộmộtngày,nhấtđịnhCát sẽ tìmđược chúng tôi vàmangđến cáimónquýhóaấy.Số kiếp ănmày! Trong ruột chỉ có tí cháobột, thức ăn

đạmbạccủanhà thương,mà trongbị thì có thịt lợnquay.Nhưngchúngtôimệtquánêncũngchẳngcònsứcđâumàháohứccáimónấynữa.Mãisáng,tàumớiđến,cángđãướthếtcả.Viênđộinhất

ytáđểhaiđứachúngtôivàocùngmộttoa.Trongấycóbaonhiêulàcácbà,cáccôHồngthậptự.Cốpnằmbêndưới.Ngườitanhấctôilên,đặtlêngiường

phíatrênnó.-Trời!-Tôibấtgiáckêulên.-Làmsaothế?-Côytáhỏi.Tôi nhìn cái giường. Khăn trải giường trắng như tuyết,

những cái khăn sạch không thể tưởng tượng được, cònnguyêncảnếplà.Ngượclại,cáiáosơmicủatôisáutuầnlễchưagiặt,nóbẩnmộtcáchquáigở.-Anhcólêngiườngmộtmìnhđượckhông?-Côytáhỏi

tôi,cóvẻlolắng.-Được-tôivừanóivừathở,-nhưnghãylộtcáikhănnày

điđã.-Saothế?-Tôithấymìnhchẳngkhácgìconlợnvàkhôngthểnào

nằmlêncáikhăntrảigiườngnhưthếnàyđược.Nhưng,-tôingậpngừng,-nósẽ...-...bẩnđimộttíchứgì?-Côytáhỏibằngmộtgiọngvỗ

về-Khôngsaođâu,chúngtôilạigiặtđithôi.- Không, không phải thế đâu... - tôi nói một cách cáu

kỉnh, - tôi không quen cái kiểu sống vănminh lịch sự thếnày.-Các anh là nhữngngười đã ở chiếnhào, chúng tôi có

thểgiặtkhăntrảigiườngchocácanhmà,-côtanóitiếp.Tôinhìncôta.Côtatrẻvànomthíchmắtquá,quầnáo

tươmtất,sạchsẽmộtcáchlạlùng,cũngnhưtấtcảnhữngcáiởđây.Tôicứtưởngnhữngcáinàychỉdànhriêngchosĩquan,thànhthửtôiđâmralúngtúngvàcảmthấylongạilàkhácnữa.Thếmàcôtaácquá,cứbắttôiphảinóihết.-Chẳngqualà...Tôingừnglại;chắccôấyphảihiểuchứ.-Cònsaonữa?-Vìnhữngconrận.-Cuốicùngtôirốnglên.Côtacười.-Thìcũngphảiđểchochúngnócólúcsướngchứ.Bâygiờtôikhôngcònnóivàođâuđượcnữa.Tôi leolên

giườngvàkéochănđắp.Một bàn tay lướt trên chăn của tôi. Viên đội nhất y tá.

Anhtađikhỏivớinhữngđiếuxìgà.Mộtgiờsau,tôithấytàuđangchạy.Banđêm,tôithứcgiấc.Cốpcũngcựamình.Contàuchạy

êm êm trên đường sắt. Chúng tôi chưa hiểu nổi nhữngchuyệnđãxảy ra:một cáigiường,một chuyến tàu, trởvềnhà.Tôikhekhẽ:-Anbe!Cậucóbiếtnhàxíởđâukhông?-Cólẽởphíabênkia,bênphảicửaravàoấy.-Tớđixemthếnào.Tốiquá.Tôisờsoạngmépgiườngvàlầnxuốngmộtcách

thậntrọng.Nhưngchântôikhôngcóchỗtựa,tôicảmthấybị lôi tuộtxuống,còncáichânbóbộtthìchảgiúpgìđược,thếlàtôingãlănrasàn,đánhầmmộttiếng.-Tổmẹnó!-Tôikêulên.-Cóđaukhông?-Cốphỏi.-Cậucũngnghethấyrồi,cáiđầutớ...Phía cuối toa, cửamở ra, cô y tá xách đèn chạy lại và

trôngthấytôi:

-Anhấyngãtrêngiườngxuống...Côtabắtmạchvàsờtrántôi.-Anhcósốtđâu.-Không...-Haylàanhnằmmê?-Côtahỏi.-Cólẽ,-tôitrảlờiqualoachoxongchuyện.Bâygiờlạibắtđầucuộctrakhảo.Côtanhìntôibằngđôi

mắt long lanh.Cô tasạchsẽvàxinhđẹpquá; tôi lại càngkhôngthểthổlộvớicôtacáinguyệnvọngcủatôiđược.Tôilạiđượcđặtlêngiường.Sắpnguytođếnnơirồiđây!

Khinàocôtađikhỏi tôi lạiphải tụtngayxuốngmớiđược.Nếu làmộtbàgià thì nói chuyệnấy cũngdễ,nhưngđằngnày cô ta lại trẻ măng, nhiều nhất là hai mươi lăm tuổi;khôngthểđược,tôichảnóiđâu...Anbe liền giúp tôi. Nó không ngượng, vì dẫu sao cũng

khôngphảiviệccủabảnthânnó.Nógọicôytáđến.Côtaquaylại.-Côơinómuốn...NhưngcảAnbecũngkhôngbiếtnói thếnàocho lịchsự

vàkhôngchêtráchđược.Nếugiữachúngtôivớinhauởmặttrận,chỉmộttiếnglàđủhiểu,nhưngởđây,trướcmộttiểuthưnhưthếnày...Nhưng,bấtthìnhlình,nhớlạihồiđihọc,nóliềnnóiđượcmộtcáchtrơntru:-Côơinómuốn...rangoài.-Àđược,-côytánói.-Chânbóbộtnhưthếthìviệcgì

màphảixuốnggiường!Anhmuốndùngthứnào?-Côtahỏitôi.Cáicâuhỏimớimẻnàylàmchotôisợchếtđiđượcvìtôi

không hiểu một tí gì về cách diễn tả những cái ấy bằngchuyênmôn.Côytáliềnđỡlờitôi:-Cáibéhaycáito?Chaoôi,buồncười làmsao!Tôi thởrống lênnhưbòvà

nóibằngmộtgiọnglúngtúng:- Cái bé thôi vậy... - ít ra, tôi cũng còn may mắn đôi

chút.Người ta mang lại cho tôi một thứ chai. Vài giờ sau,

khôngphảichỉcómìnhtôinhưthế,vàđếnsáng,thìchúngtôiquenđivàđòihỏi cáimóncần thiếtmàkhôngngượng

ngậptígìnữa.Con tàu chạy chậmchậm. Thỉnh thoảngnódừng lại và

người takhiêngnhữngngườichếtxuống.Nódừngnhưthếluôn.Anbelêncơnsốt,còntôituycónhứcnhốinhưngkhông

đếnnỗimệtquá;tệnhấtcólẽvẫncònnhữngconrậnởdướilớpthạchcaobọcvếtthương.Nólàmtôingứaghêgớmmàkhôngtàinàogãiđược.Suốtdọcđường lúcnào chúng tôi cũngngủ chập chờn.

Phongcảnhchạyquacửasổmộtcáchbìnhthản.Đêmthứba,chúngtôiđếnHécbextan.TôithấyngườitanóivớicôytálàAnbevìbịsốtnênsẽphảixuốnggasắptới.Tôihỏitàuchạyđếnđâu.-ĐếnCôlônhơ.-Anbenày,chúngmìnhsẽởbênnhau,-tôinói,-rồicậu

xem.Đếnlầnsau,côytáquaylại,tôinhịnthởvàdồncảhơi

lênmặt.Mặtphìnhravàđỏnhừlên.Côytádừnglại:-Anhđauà?Tôirênlên:-Phải,bấtthìnhlìnhđauđấy.Côtađưachotôicáinhiệtkếrồiđirachỗkhác.Nếutôikhôngbiếtxoaysởrasaothìquảkhôngxứnglà

họctròcủaCát.Loạinhiệtkếnàycũngđếnchàothuanhữnggã línhcókinhnghiệm.Chỉđơnthuầncóviệc làmthếnàochothủyngânlênthôi;rồithủyngândừngyêntrongcáiốngnhỏ,khôngxuốngnữa.Tôiđặtnhiệtkếvàonáchnhưngđểlộnngượcvànghiêng

vềmộtphía,rồitôilấyngóntaychàxátmãivàonó.Sauđótôilắclắcphíatrên.Thếlàđược37,9.Nhưngcũngvẫnchưađủ.Mộtquediêmđểgầnmộtcách

khéoléolàcóngay38,7.Khicôytátrởlại,tôithởmạnh,tôinấclêntừnghồi,tôi

nhìncôtatrừngtrừng,tôitrằntrọcdữdộivànóithềuthào:“Không chịu được nữa rồi”... Cô ta ghi tên tôi vàomột tờgiấy.Tôibiếtchắcchắnnếukhôngcầnthiết,khôngkhinàongườitatháochỗbăngbócủatôirađâu.ThếlàAnbevàtôi,cảhaiđứacùngđượckhiêngxuống.Chúng tôi nằm trongmột nhà thương đạo, cùng phòng

vớinhau.Thậtlàtốtsố,vìcácnhàthươngđạonổitiếngvềthuốcmencẩnthậnvàănuốngtửtế.Chuyếntàucủachúngtôixếpngườivàođầycácphòng;

trongbọnchúngtôi,cónhiềungườibịnặng.Ngườitakhôngthămbệnhchúngtôingayhômấy,vìsố

thầy thuốc quá ít. Trong hành lang, những chiếc xe mặtphẳngbánhcaosuđiđilạilạikhôngngừng,baogiờcũngcóngườiởtrong.Nằmdàiranhưvậythậtlàkhóchịu,chỉtrừkhingườitangủthiếpđithìkhôngkể.Banđêm rấthuyênnáo.Chẳngaingủđược.Gầnsáng,

chúng tôimới chợpmắt nổimột lúc. Tôi thức dậy lúc trờisáng. Cửa để ngỏ và tôi nghe thấy những tiếng người từhànhlangđưavào.Mọingườicũngdậycả.Mộtngườitrongbọnđãđếnđâyđượcmấyngàygiảngchochúng tôinghe:“Ởtrêngácnày,sángsáng,cácbàxơcầukinh.Cácbàấygọi làbuổicầukinhsáng.Cácbàấyđểcửamởnhưvậylàcốtchocáccậucũngđượchưởngphầnđấy”.Tất nhiên ý định ấy tốt, nhưng xương cốt và đầu óc

chúngtôiđangnhứcnhốikhóchịu.- Saomà ngu ngốc thế? - Tôi nói. - Người ta vừamới

chợpmắtđượcmộttí.-Ởđâylànhữngbệnhnhânkhôngnặngmấy,nêncácbà

ấymớilàmthế,-anhtatrảlời.Anberênrỉ.Tôiphátkhùnglênvàhéttướng:-Ngoàikia,imđinhá!Một phút sau, một bà xơ vào. Trong bộ quần áo đen

trắng,bàtagiốngnhưnhữngcáichụpxinhxinhmàngườitathườngchụpbìnhcàphêđểgiữchonónóng.-Xơđónggiúpchocáicửa,xơạ!-Mộtngườinói.-Chúngtôiđangcầukinh,nênmớiđểcửamởchứ,-bà

tacãilại.-Nhưngchúngtôicònmuốnngủnữa...-Cầunguyện tốthơnngủ (Bà tađứngđóvàmỉmcười

hiềnlành).Hơnnữađãbảygiờrồi.Anbelạirênrỉ.-Đóngcửalại!-Tôiquátlên.Bàtasữngsờcảngười;rõràng làbàtakhôngthểngờ

đếnmộttháiđộnhưthế.-Nhưngchúngtôicầunguyệnchocảcácanhđấychứ.

-Khôngcần,cứđóngcửalạiđi!Bàtađikhỏivàcứđểcáicủamởnhưcũ.Tiếngcầukinh

lạivanglên.Tôiphátđiênlênvànói:-Tôiđếmđếnba,nếukhôngimđilàtôinémđấy!-Cảtớcũngthế,-mộtcậukháctuyênbố.Tôiđếmđếnnăm.Rồitôivớimộtcáichai,nhắmvàném

quacửarahànhlang.Cáichaivỡtantành.Tiếngcầukinhngừng lại.Cácbàxơrầmrầmchạyvào,

cóvẻbựcmìnhthựcsự.-Đóngcửavào!-Chúngtôihétlên.Cácbàấyrútlui.Cáibànhỏnhắnlúcnãyđirasaucùng.-Quânvôđạo!-Bàtacàunhàu;nhưngdẫusaobàấy

cũngkhépcửalại.Thếlàchúngtôithắng.Buổi trưa,viêngiámđốcnhà thươngđến,ông tamắng

chúngtôinhưtátnước.Ôngtadọasẽtốngchúngtôiđipháođài và còn hơn thế nữa. Nhưng một viên giám đốc nhàthương cũng nhưmột viên giám đốc sở binh lương, dù cóđeomột thanhkiếmdàivàđôingũvaichăngnữa, rútcụccũngchỉlàmộtcôngchức,vàvìthế,chẳngaisợôngtacả,ngaymộtchúlínhmớicũngvậy.Chonên,chúngtôicứmặcôngtanói.Chẳngđiđếnđâumàlo.-Ainémcáichai?-Ôngtahỏi.Trướckhitôinghĩxemcónênnhậnhaykhông,thìcómột

ngườilêntiếng:-Chínhtôi.Mộtngườicóbộrâurậmrìnhổmdậy.Chúngtôilấylàmlạ,tựhỏisaocáianhnàylạinhậnnhư

thế.-Anhhả?-Phải,tôibựcmìnhvìngườitaphágiấcngủcủachúng

tôimộtcáchvôích,tôimấtbìnhtĩnhđếnnỗikhôngbiếtlàmìnhlàmcáigìnữa.Anhtanóinhưtrongsách.-Tênanhlàgì?-GiôdépHamasơ,dânvệ.Viêngiảmđốcđikhỏi.Aicũngtòmòmuốnhiểu.-Tạisaocậunhận,sựthựccậucónémđâu?

Anhtacườikhẩy.-Khônghềgìcả.Mìnhcócái“giấyphépđisăn”.Thếlàaicũnghiểungay.Nếuanhtacógiấyphépđisăn,

anhtacóthểmuốnlàmgìthìlàm.-Phải, -anh takể, -mìnhbịmộtphátvàođầu,họđã

cấpchomìnhmộtcáigiấychứngnhậnlàcónhữnglúcmìnhkhôngbịtráchnhiệm.Từđó,mìnhcứviệcthảcửa.Khôngaiđược phép trêu tức mình cả. Vì vậy chẳng ai làm quái gìđượcmình.Thằngkhỉấy thếnàorồi cũngbịmộtvố.Mìnhnhậnlàchínhmìnhđấy,vìmìnhrấtthúcáichuyệnomsòmấy.Nếusángmai,cácbàấycònmởcửa,chúngmìnhlạitáidiễn.Chúngtôikhoáiquá.CóGiôdépHamasơởđây,chúngtôi

thahồlàmmưalàmgió.Rồinhữngchiếcxemặtphẳnglặnglẽđếnchởchúngtôi

đi.Băngquấnvếtthươngcủachúngtôidínhchặt.Chúngtôirốnglênnhưbòmộng.Phòng chúng tôi có tám người. Bị thương nặng nhất là

Petơ, tócxoănvàđennhánh:nóbịmộtviênđạnvàophổithậtlàrầyrà.PhăngVatơnằmcạnhPetơ,gầytay,lúcđầukhôngđến

nỗigaylắm.Nhưngsangđếnngàythứba,nógọichúngtôi,nhờbấmchuônghộvìnótưởngmấthếtmáuđếnnơi.Tôi bấmchuôngầm lên.Bà xơ thường trực khôngđến.

Đêmquachúng tôiđãhànhhạbàấydữquá,vì chúng tôiđềuthaybăngnênđautợn.Anhnàymuốnđặtchânnhưthếnày,anhkianhưthếkhác,anhthứbađòinước,anhthứtưbắtkêcaocáigối;bàcụtobéocuốicùngphảiphátcáulênvàđóngsậpcửalại.Cólẽbâygiờbàtachorằnglạicũngthếthôi,nênbàta

khôngđến.Chúngtôiđợi.RồiPhăngnói:-Cứbấmchuôngnữađi.Tôibấmchuông.Bàxơvẫnkhôngđến.Ởgianđầutrong

căn nhà của chúng tôi, ban đêm chỉ cómột bà xơ thườngtrực,có lẽbàtađangbậntrongnhữngphòngkhácchăng?Tôihỏi:-Phăng,cậucóchắclàcậuđangchảymáukhông?Nếu

không,chúngmìnhxinmộtítthuốccảmcũngđược.-Mìnhướtđẫmcả.Cóaibậthộcáiđènlênkhông?Chịu.Cáibậtđènởgầncửa,khôngaiđứngdậyđược.Tôi

ấnngóntaylêncáinúmchuôngđếnnỗitêcảtayđi.Cólẽbàxơngủchăng?Thựcvậy,cácbàấyphải làmviệcnhiềuquá,cácbàấyđềubịmệtquásức,ngaycảbanngàycũngvậy.Chưakểđếncầunguyệnliênmiên.-Cónênnémchaikhông?-GiôdépHamasơ,conngười

cógiấyphépsănlêntiếng.-Đếnchuôngcònchảnghethấy,huốngchilàchai.Cuối cùng, cửa mở. Bà cụ vào với một vẻ cáu kỉnh.

Nhưngkhibàta thấytìnhtrạngcủaPhăng,bàtasốtsắngngayvàhỏi:-Tạisaokhôngbáochotôibiếtngay?- Chúng tôi bấm chuông rồi đấy chứ. Ở đây chả ai đi

được.Phăngbịmấtnhiềumáu,người taquấnbăngngaycho

nó. Vừamới đêm trước nó còn có vẻ khỏe khoắn, thếmàsánghômsau,chúngtôithấymặtnóvàngvọthốcháchẳnđi.Từlúcấy,cácbàxơđilạithămnomnhiềuhơntrước.NhiềukhicũngcócácbàphụtáHồngthậptự.Các bà ấy tốt lắm, nhưng đôi khi hơi vụng về. Có lúc

chuyểngiườngchoai,cácbàấylàmngườitađau,thấyvậycácbàấyhoảnglên,lạicànglàmchongườitađauhơnnữa.Các bà xơ có kinh nghiệm hơn, biết cách thức làm ăn

hơn,nhưnggiácácbàấyvuitínhhơnmộtchútthìhayquá.Nóicủađángtội,mộtvàibàcũngdídỏmđáođể,cókhilàmđếntứccườilênkia.AimàchẳngcốsứclàmvừalòngbàxơLibéctin,ngườiđànbàđángmếnphụcấy;từxa,ngườitađãtrông thấy bà tỏa nguồn vui ra khắp cả căn gác. Cũng cónhiềungười được nhưbà. Thấy chúng tôi có thể nhảy vàochỗnướcsôilửabỏngvìcácbàấy.Quảlàkhôngcònkêucavàođâuđược,vìchúngtôiđượccácbàxơđốiđãihệtnhưđốivớidânthường.Nếuđemnhàthươngtrongtrại línhsosánhvớinhàthươngnày,ngườitaphảiphátkhiếp.PhăngVatơkhôngđỡmấy.Mộthômngườitađếnmang

nó đi và không thấy nó trở lại nữa. Giô dép Hamasơ hiểungay.Chúngmìnhchẳngbaogiờtrôngthấynónữađâu.Họđã

chuyểnnóđếnphòngchết.-Phòngchếtnào?-Cốphỏi.-Ấy,cáiphòngchongườitachếtấymà...-Nóởđâu?-Cáiphòngbétíởmộtxótrêngácấymà.Ngườinàosắp

tửlàhọmangvàođấy.Cóhaicáigiường.Aimàchảbiếtnólàcáiphòngchết.-Nhưngtạisaohọlàmthế?-Vìsauđó,bớtđượcviệcđi.Hơnnữa,lạithuậntiệnvìnó

ởsátngaythangmáyđưaxuốngnhàxác;họlàmthếcólẽđểchobệnhbinh trongcácphòngkhỏichếtkhiếpvì trôngthấycảnhhấphốicủangườikhác.Cuốicùnglàngườitacóthểtrôngnomcẩnthậnhơnkhichỉcómộtngười.-Nhưngcònchínhcáithằngsắpchếtthìsao?Giôdépnhúnvai.-Thườngthìlúcấynócũngchẳngcònbiếtquáigìnữa.-Aicũngbiếtcáiphòngchếtchứ?-Tấtnhiên,bấtcứaiởđâyítlâumàchảbiết.Buổi chiều, giường của Phăng Va tơ lại có người nằm.

Đượcvàingày,ngườitalạimanggãmớiđếnnàyđi.Giôdépphẩy tay một cái đầy ý nghĩa. Chúng tôi còn thấy nhiềungườiđếnrồilạiđinhưthế.Thỉnh thoảng, chamẹbệnhnhânđếnngồi cạnhgiường

khóc lóc, nói khe khẽ có vẻ lo lắng lắm.Một bà cụ khôngmuốnđứngdậynữa,nhưngbàcóđượcngồisuốtđêmởđâyđâu.Sánghôm sau, bà lại đến thật sớm, nhưng cũng vẫnchậmquárồi,vìkhibàcụđếnbêngiường,thìđãcóngườikhácnằmrồi.Bàcụphảixuốngnhàxác.Bàcụchochúngtôinhữngquảtáomàcụđãđemđến.CảcáianhchàngPetơcũngmệtnặnghơn.Biểuđồnhiệt

độcủanócứlênmãi,vàmộthôm,chiếcxemặtphẳngnhẹnhàngkiađãđếnbêngiườngnó.-Đưatôiđiđâuthếnày?-Nóhỏi.-Đếnphòngbăng.Ngườitađặtnólênxe.Nhưngbàxơđãphạmsailầmkhi

đặtbộquânphụccủanóbỏlênxe,nhưthếcónghĩalàbàtakhôngphảiquaylạinữa.Petơhiểungay,nónhấtđịnhtrườnrakhỏixe.-Tôiởlạiđâycơ!

Ngườitagiữchặtnólại.Nókêulên,giọngphềuphàoqualáphổibịthương:-Tôikhôngđếnphòngchếtđâu?-Nhưngchúngtađếnphòngbăngcơmà?-Thếtạisaocácngườiđộngđếnbộquânphụccủatôi?Nókhôngnóiđượcnữa.Nóthìthầmbằngcáigiọngkhàn

khànvàbựcbội.-Tôiởlạiđâycơ!Ngườitakhôngtrảlờinónữavàcứmangđi.Rađếnngoàicửa,nótoanvùngdậy.Cáiđầuxoăntítvà

đennhánhrunlênbầnbật,mắtnóđẫmlệ.-Tôisẽtrởlại,tôisẽtrởlại,-nóthétlên.Cửakhép lại. Tất cả chúng tôi hết sức xúcđộngnhưng

mọingườiđềuimlặng.CuốicùngGiôdépnói:- Nhiều người đã nói thế. Nhưng đã đến đấy thì đừng

hòngthoát.Tôiđãbịmổvànônmửamấthaingàyròngrã.Mấycáixươngcủatôikhôngchịuliềnlại,gãthưkýcủa

bácsĩbảothế.Cómộtanhkhácxươngđãliềnrồinhưnglạikhôngđúngchỗ,đànhphảiđậpxươngrabólại.Thậtlàtội.Trongsốnhữngngườimớiđến,cóhaicậulínhtrẻ,chân

thuỗn[16]

.Tronglúckhám,lãobácsĩquânynhậnthấyvàlãotadừngngaylại,cóvẻmừngrỡlắm.-Chúngtôisẽnắn lạicho,- lão tanói. -Chỉmộtphẫu

thuậtnhỏlàcáccậuđilạinhưthườngthôi.Nàoxơ,viếtđi!Khilãotađikhỏi,Giôdépvốnlàthổcôngởcáibệnhviện

này,nhắchaicậukiaphảicoichừng:- Các cậu chớ để mổ đấy nhé. Lão già ấy có cái máu

nghiệnlàmthínghiệmđấy.Khilãotatómđượcainhưthếlàlãokhôngbuôngthađâu.Lãotamổchânthuỗnchocáccậu,vàdĩnhiênlàchâncáccậukhôngthuỗnnữa,nhưngtráilại,châncáccậusẽquèvàsuốtđờicáccậuphảichốnggậyđấy.-Vậylàmthếnàobâygiờ?-Mộtcậuhỏi.-Cứnóithẳnglàkhôngmổ;cáccậuđếnđâyđểchữacác

vếtthươngchứcóphảiđểchữachânthuỗnđâu.Ởmặttrận,dễchâncáccậukhôngthuỗnđấy?Cáccậuthấyđấy,bâygiờcác cậu cònchạyđược,nhưnghễvào tay lão ta thì chỉ có

quèthôi.Lãotacầnnhữngđềtàithínghiệm;vớilãotacũngnhư với bọn thầy thuốc, chiến tranh là một thời kỳ tuyệtdiệu.Cáccậunhìndướikiathìbiết,ởphòngthuốc,hơnchụccậubịlãotamổcònlêlếtrađấy.Cónhiềucậuởđấyhàngnăm rồi.Chẳngmộtai đi đứngkháhơn trước;đa số chânphải bó bột. Thật là lợn lành chữa thành lợn toi! Cứ sáutháng lão ta lại tóm lấyconnhàngười tađểđậpxươngramột lầnnữa,mồmcứxoenxoét lầnnày thì khỏihẳnđây.Cáccậuphảicoichừngđấy;nếucáccậukhôngđồngý, làlãotakhôngcóquyềnlàmđâu.-Nhưng,anhbạnơi, -một tronghai cậu línhnóibằng

mộtgiọngchánchường,-thàcáichâncònhơncáiđầu.Cậucó biết nếu lại ra ngoài ấy thì thế nào không? Kệ cho họmuốnlàmgìtớthìlàm,miễnlàtớđượcvềnhà.Quècònhơnchết.Còncậukia,mộtgãtrẻtuổinhưchúngtôi,khôngmuốn

mổ.Sánghômsau,lãogiàgọicảhaicậuxuống,lãodọagiàdọanonkỳchocảhaiphảithuậnmớithôi.Họbiếtlàmthếnàođược?Họchẳngqualànhữnganhlínhquènkhốnkhổ,cònlãotalạilàmộtngườicóquyềnthế.Ngườitakhiênghaicậulínhvề,chânbóbộtvàbịđánhthuốcmê.BệnhtìnhAnbetrầmtrọng.Ngườitađếnmangnóđiđể

cưachân.Nó bị cưa cả cái chân. Bây giờ, nó hầu như không nói

không rằng gì nữa, nhưng nó đã bảo lúc nào nó vớ đượckhẩusúnglụclànótựtửngay.Lạimộtchuyếnnữađến.Phòngchúngtôinhậnthêmhai

ngườimù.Mộttronghaingườilàmộtnhạcsĩrấttrẻ.Khicácbàxơchonóăn,khôngbaogiờcácbàấyđemdaođếnvìcólầnnóđãgiằngđượcmộtcondaocủamộtbà.Mặcdầuđãđềphòngnhưvậymàvẫncóchuyệnxảyra.Buổitối,trongbữaăn,bàxơđangchonóăncóviệcphảichạyđichỗkhác;bà ta để cái ớ a và cái nĩa trên bàn ăn. Thế là gãmù sờsoạngtìmđượccáinĩa,dùnghếtsứcđâmthẳngvàongực;rồinóvớlấymộtchiếcgiày,đậplialịavàochuôinĩa.Chúngtôikêucứu,phảibangườimớinhổđượccáinĩa ra.Nhữngrăngnĩacùncắmsâuvàongực.Suốtđêmnóchửibớichúngtôi, làm chúng tôi không ngủ được. Sáng hôm sau, nó lênmộtcơnkhócdữdội.

Nhữngcáigiườnglạivắngđi.Ngàylạingàytrôiquagiữabao nhiêu đau đớn và lo âu, giữa những tiếng rên rỉ vànhữngcơnthởdốc.Nhữngphòngchếtchẳngcònđượcviệclắm nữa. Chúng có quá ít, ban đêm bệnh nhân chết ngaytrongphòngchúngtôi.Nhanhhơncảsựtínhtoáncủacácbàxơ.Nhưngmộthôm,cánhcửamởrađộtngột,chiếcxemặt

phẳngtiếnvàovàchúngtôithấytrêncáng,anhchàngPetơxanhrớt,gầyguộc,cáiđầuđenxì,xoăntít, lởmchởm;nóngồi nhổm dậy vớimột vẻ đắc thắng. Bà xơ Libéctin, nétmặthânhoanrạngrỡ,đưanóđếngiườngcũ.Nótừphòngchếttrởlại.Chúngtôitưởngnóđiđứttừlâurồi.Nónhìnxungquanhrồihétlên:-Thếcáccậubảosaonào?ChinhGiôdépcũngphảithúnhậnrằngđólàlầnđầutiên

anhtathấynhưvậy.Dần dần, vài ba người trong bọn chúng tôi được phép

đứngdậy.Ngườitaphátchotôimộtđôinạngđểđilạiloanhquanhdămbabước.Nhưngtôikhôngdùngnhiều.Tôikhôngchịu được cái nhìn của Anbe, khi nó thấy tôi đi lại trongphòng.Lúcnàonócũngnhìntôibằngconmắt lạ lùng làmsao.Vìthếđôilúctôilẻnrahànhlang.Ởđấy,tôicóthểcửđộngđượctựdohơn.Tầng dưới là những người bị thương vào bụng, vào

xương,bịđạnvàođầu,vànhữngngườicưacảhaichân.Dãynhàbênphảilànhữngngườibịthươngởhàm,nhữngngườibịhơingạt,nhữngngườibị thươngởmũi,ở tai,ởcổ.Dãynhàbêntráilànhữngngườimù,nhữngngườibịthươngvàophổi,vàoháng,vàokhớpxương,vàothận,dạdàyvàcácbộphậnkhác.Chínhởđây,ngườitamớithấyrõràngmộtconngườicóthểbịthươngvàonhữngchỗnào.Haibệnhnhânchếtvìbệnhuốnván.Màudaxỉn lại, tứ

chicứngđờ,chỉđôimắtlàcònsinhkhí;sựsốngbámlấyđôimắt lâu hơn cả. Nhiều người bị thương phải treo cái chânđau lên không trung bằng một thứ thòng lọng. Dưới vếtthươngđểmộtcáichậu,mủnhỏgiọtvàođấy.Cứvàibagiờ,người ta lại đổ chậuđi.Cóngười lạinằmvớimộtdụngcụkéocăngngườira,vànhữngquảtạnặngtrĩutừtrêngiườngthảxuống.Tôi thấynhữngvết thươngở ruột lúcnàocũng

đầy phân. Gã thư ký của bác sĩ cho tôi xem những phimchụpxươngháng,xươngđầugối,xươngvaibịdậpgãyvụncảra.Người takhông thểhiểunổi saoởnhững thânhình tàn

phếđếnthếmàvẫncònnhữngbộmặtconngười,vàcuộcsốngvẫntrôibìnhthườngtrênnhữngkhuônmặtấy.Vậymàđâymớichỉlàmộttrungtâmytếmàthôi.Cóhàngchụcvạntrung tâm như thế ở nước Đức, hàng chục vạn trung tâmnhưthếởnướcPháp,ởnướcNga.Cónhữngcảnhnhưthếnàythìtấtcảnhữngđiềubấylâunayngườitaviếtra, làmra,hoặcsuynghĩ,thậtlàvôíchbiếtbao.Nếunềnvănhóahàngngànnămkhôngthểngănngừanhữngsuốimáunhưthếđổ ravà lại cóhàngchụcvạncảnh tùngục thốngkhổnhưthếnàythìtấtcảnhữngcáiviếtra,làmra,nghĩraấynhấtđịnhchỉlàbịpbợmvàvônghĩa.Chỉcóbệnhviệnmớichỉrõđượchếtchiếntranhlàgì.Tôicòntrẻ lắm,mớihaimươituổiđầu,thếmàchỉthấy

trênđờitoànnhữngcảnhtuyệtvọng,buồnphiền,chếtchóc,xôđẩynhữngcuộcsốnghờihợtnhấtvàvô tưnhấtxuốngvựcthẳmcủađauthương.Tôithấycácdântộcbịxôđẩyvàocảnhchốngđốinhau,

chémgiếtnhaumàchẳngnóigì,chẳnghiểugì.Hànhđộngmột cách điên cuồng, ngoan ngoãn, ngây thơ. Tôi thấynhữngbộócthôngminhnhấtcủanhânloạiđãphátminhranhữnglýlẽ,nhữngvũkhíđểchocáitrònàydiễnratinhvihơnnữa,daidẳnghơnnữa.Vàtấtcảnhữngngườivào lứa tuổi tôi,ởđâyvàởphía

bên kia, trên khắp thế giới, đều nhận thấy như tôi; đó làcuộcsốngcủathếhệtôi,cũngnhưcuộcsốngcủachínhtôi.Cácbậcchaanhcủachúngtôisẽ làmgìnếumộtngàykiachúngtôiđứngdậy,đếntrướcmặtcácngườivàđòitínhsổ?Cácngườimongđợigìởchúngtôikhichiếntranhkết liễu.Hàngmấynămtrờichúngtôichỉcóviệcgiếtngười,đấy làcáinghềnghiệpđầutiêncủachúngtôikhibướcvàođờisựhiểu biết về cuộc sống của chúng tôi rút lại chỉ còn là cáichết.Rồisausẽthếnào?Vàchúngtôisẽrasao?Người nhiều tuổi nhất phòng chúng tôi là Lêvanđôpxki.

Anhtabốnmươituổi,nằmnhàthươngđãmườithángnayvìmộtvếtthươngnặngởbụng.

Chỉ có vài tuần nay anh ta mới đi lại được mấy bước,chânkhậpkhiễng,ngườicúigậpxuống.Mấyngàygầnđâyanhtarấtbồnchồn.TừcáinơihangcùngngõhẻmởbênBaLan,vợanhmớiviếtthưchoanhlàchịtađãcóđủtiềntàuđểtớithămanh.Chịđangtrênđườngđivàngàymộtngàyhaisẽđến.Lêvanđôpxkiănchẳngbiếtngonnữa.Anhtachỉnhấm nháp qua loa vàimiếng rồi cho người khác cả khẩuphầndồilợnnấubắpcảiđỏcủaanh.Taycầmláthư,anhtađiđi lại lạikhôngngừngởtrongphòng;chúngtôiđứanàocũngđọccáithưấyđếnchụclần;nhữngcáitemđãbịngắmnghíakhôngbiếtbaonhiêulầnmàkểnữa,chữviếtchỉcònlờmờvì nhữngvếtmỡvànhữngvếtngón tay; thật là taihại,Lêvanđôpxki lêncơnsốt, lạiphảiđinằm.Hainămrồi,anhtachưagặpvợ.Trongthờigianấy,chị tađẻmộtđứaconvàsẽmangnóđếnđây.NhưngLêvanđôpxkiđangbậntâm vìmột cái khác. Anh ta tính xin phép ra ở bên ngoàitrongthờigianvợđếnthăm;vìrõrànglàgặpnhauthìrấttốt,nhưngsaumộtthờigiandàinhưthế,khigặplạivợ,nếucóthể,ngườitacònmuốncáikhácnữachứ.Lêvanđôpxkiđãbànbạcvớichúngtôihànggiờvềchuyện

này,vìtrongđờiconnhàlínhchẳngcócáigìphảigiấudiếmcả.Vảlại,chẳngainóigìcáiđócả.Nhữngngườitrongbọntôiđãđirangoàiđượcđềumách

choanhtanhữngchỗthuậntiệntrongthànhphố,nhữngbãicỏ, những vườn hoa mà anh ta sẽ không bị quấy rầy, cóngườilạimáchchocảmộtcănphòngnhỏnữa.Nhưngtấtcảcóíchgì?Lêvanđôpxkinằmđâyvớibiếtbao

làthắcmắc.Nếuanhtaphảinhịncáikhoảnấythìtrênđờicòncócáigìlàmchoanhthíchthúnữa.Chúngtôianủianhtavàhứahẹnlàsẽtìmđượccáchđểthuxếpcôngviệc.Chiềuhômsau,chịvợđến,mộtngườiđànbàloắtchoắt,

đôimắtvừa long lanh,vừasợsệtnhưmắtchimsẻ;chị tađộicáikhănđencódảibuộc,vừatrùmđầu,vừaquấncổ.Cótrờibiếtchịtatìmởđâurađượccáithứkhăncổlỗsĩấy.Chịtalắpbắpkhekhẽcâugìđóvàđứngthậpthòngoài

cửa.Thấynhữngsáungười,chịtapháthoảng.- Này! em Ma ria, - Lêvanđôpxki nói, tưởng chừng cổ

họnganhtabịtắclại,-emcứvào,cóailàmgìđâumàsợ.Chịtavàobắttaychúngtôitừngngườimột.Rồichịchìa

đứabéra,lúcấynóvừabậyratã.Chịtamangtheomộtcáibị to, thêuhạt cườm, chị ta lấy ramột cái tã sạch,nhanhnhẹnquấnlạichođứabé.Bây giờ đã hết cái phút lúng túng ban đầu, và hai vợ

chồngbắtđầunóichuyện.Lêvanđôpxkirấtbứtrứt;anhtaluônnhìnvềphíachúng

tôi,đôimắttrốracóvẻrấtlàđaukhổ.Thờicơlúcấythuậnlợi;bácsĩvừađếnthămxong;nhiều

lắmlàchỉcómộtbàxơtạtquaphòngnữathôi.Vìvậymộtđứatrongbọntôirangóbênngoàitíxemsao.Nóquayvàovà gật đầu nói: “Chẳng có đứa chết bầm nào cả. NàyGiôhan,bảochịấyđi,vàlàmluônđi!”.Haivợchồngtraođổivớinhaubằngcáikiểuriêngcủahọ.Chịvợnhìnchúngtôi,hơiđỏmặtvàngượngnghịu,chúngtôimỉmcười,cóvẻhiềnlành chất phác, và gạt tay ra hiệu là cái chuyện ấy chẳngchếtai cả.Vấtmẹnó tất cả thànhkiếnđi!Thànhkiến chỉdùng cho lúc khác thôi. Đây là anh thợ mộc GiôhanLêvanđôpxkiđangnằm,mộtngườilínhbịmộtphátđạnlàmchotànphế,vàđâylàvợanhta;aibiếtbaogiờanhtađượcgặp lại vợ?Anh tamuốnchị ta, vậy thìphảiđểanhđược,chuyệnthậtlàđơngiản.Haiđứađứngngoàicửađểngăncácbàxơlạivàbámlấy

cácbàấynếubấtchợtcácbàấyđến.Chúngnóđứnggácvàokhoảngmườilămphút.Lêvanđôpxkichỉnằmnghiêngđượcthôi;vìvậychúngtôi

kêthêmchoanhtavàicáigốiphíadướilưng.Anbeẵmđứabé, rồi chúng tôi quayđimộtphút; cái khănđen thụt vàotrong chăn, chúng tôi vừa đánh bài Soát vừa nói rõ to đủmọithứchuyện.Thếlàổncả.Tôiphảimộtvánbàixấuquá.ChonênchúngtôigầnnhưquênkhuấyLêvanđôpxki.Mộtlúcsau,đứabékhócinhlên,mặcdầuAnbevẫnđu

đưanómộtcáchnhịpnhàngvớivẻmặtthấtvọng.Sauđó,chúngtôinghethấynhữngtiếngsộtsoạt,nhữngtiếngđộngkhekhẽ,rồibấtchợtchúngtôinhìnlạithìđãthấyđứabélạinằmtrongtaymẹnó,mồmngậmvúcaosurồi.Thếlàvuivẻcả.Lúcnày,chúngtôicảmthấynhưmộtđạigiađình;chịvợ

trôngtươinhưhoa,cònLêvanđôpxkinằmtrêngiường,toátcảmồhôivàrấtlàhớnhở.

Anh ta cởi cái bị thêu ra;nhữngkhúcdồi lợnxinhxinhxuất hiện. Lêvanđôpxki cầm con dao như cầmbó hoa, cắtthịt thànhtừngmiếng.Anhtagiangrộngtaychỉchúngtôivàchịvợloắtchoắtđitừngườinàyđếnngườikia,vừamỉmcườivừaphânphátchomỗingườimộtphần;lúcnàytrôngchịtasaomàđẹpthế.Chúngtôigọichịtalà“mẹ”;chịtasungsướngvàkêlại

gốichochúngtôi.Vài tuần sau đó, sáng nào tôi cũng đến việnDanđơ.Ở

đây,người ta cột chân tôi thật chặt lại rồingười tabắtnólàmnhữngđộngtácthíchhợp.Taytôiđãkhỏitừlâu.Lạicónhiềuchuyếntừmặttrậnvề.Khôngcóbăngquấnbằngvảinữa,màtoànbằnggiấynhiễutrắng.Ởngoàiấydạonàyrấtthiếubôngbăng.Cái chân cụt của Anbe đã khá nhiều. Vết thương ngậm

miệnggầnhết.Vàituầnnữa,nósẽđếnmộttrungtâmlắpchângỗ.Nóvẫnítnói,cóvẻtrầmlặnghơntrướcrấtnhiều.Nhiều khi đang nói chuyện, nó bỗng im bặt và nhìn trừngtrừng trướcmặt.Nếukhôngởvới bọn tôi, có lẽnóđãkếtliễu đời nó từ lâu rồi. Nhưng bây giờ nó đã qua được giaiđoạngaygonhất rồi.Đôi lúcnócũngxemchúngtôiđánhbàiSoát.Tôiđượcmộtkỳnghỉphépdưỡngbệnh.Mẹtôikhôngmuốnđểtôiđinữa.Mẹtôiyếuquárồi.Tìnhhìnhgaygohơnchuyếntrướcnhiều.

Chương11

Sauđó,trungđoàncógiấygọi,tôilạiramặttrận.PhảixathằngbạnchíthânAnbeCốpthậtlàkhổchotôi

quá.Nhưngtrongđờithằnglính,cáigìrồimàchảquenđi.Chúng tôi không tính từng tuần nữa.Dạo trước tôi đến

đây vàomùa đông, vàmỗi khi trái phá rơi xuống, nhữngtảng đất lạnh cứng cũng nguy hiểm gần bằngmảnh đạn.Bâygiờ,câycốiđãxanhtươitrởlại.Cuộcsốngcủachúngtôihếttrạilínhlạiđếnmặttrận.Nócũngđãquenđiđượcphầnnào.Chiếntranhlàmộtnguyênnhâncủacáichết,cũngnhưbệnhungthưhoặcbệnhlao,cũngnhưbệnhcúmhoặcbệnhlỵ.Cóđiều là những ca chết được thì nhiềuhơn, phức tạphơn,vàácliệthơn.Nhữngýnghĩcủachúngtôigiốngnhưmộtthứđấtsétnó

bị ngày tháng đổi thay nhào nặn, khi chúng tôi được nghỉngơi, thìnócũngtốt lànhsángsủa,khichúngtôisốngnơilửađạn thì nóđâm ra buồn thảm tối tăm.Cónhững cánhđồnghốtráiphácảởbênngoàilẫnởbêntrongchúngtôi.Khôngriênggìchúngtôi,màaiởđâycũngthế;cáigìđã

quathìkhôngcòntồntạivàcụthể làchúngtôikhôngcònnhớgì đếnquákhứnữa.Sự cáchbiệt donềngiáodục vàhọcvấn tạo rahầunhưđãbịxóanhòa,khónhận rađượcnữa.Đôikhisựcáchbiệtấycũngtiệnchoviệclợidụngmộthoàncảnhnàođó,nhưngnócũnggâyranhiềubấttiện,tạoranhữngtrởngạicầnphảivượtqua.Chẳngkhácgìchúngtôitrướcđâylànhữngđồngtiềncủatứxứ,rồingườitađemnấu chảy ra, đến nay thì đồng nào cũng giống đồng nào.Nếumuốnnhậnrachỗkhácnhau,thìphảixemthậtkỹchấtkimloại.Chúngtôi lànhữngthằnglính,sauđómớilànhữngcon

người,màlànhữngconngườimộtcáchkỳquặcvàgầnnhưxấuhổ.Giữachúngtôivớinhau,cómộttìnhruộtthịtlớnlao,bao

gồm một cách lạ kỳ thứ ánh sáng của tình bè bạn trongnhữngcâudânca,mộtchúttìnhđoànkếtcủanhữngngườibịtùđày,vàtìnhgắnbótuyệtvọnggiữanhữngkẻtửtùvớinhau.

Tất cả những cái đó đưa chúng tôi vào cùng một nếpsốnglàmchogiữahiểmnguy,chúngtôikhắcphụcđượcloâuvàthốngkhổcủachếtchócđểvộivãcướplấynhữnggiờphútchúngtôicònsống.Và làmthế, lòngchẳngmảymayxúcđộng.Nếungười tamuốnđánhgiá cáigìđó, thìđó làmộttrườnghợpvừaanhdũnglạivừanhàmchán,nhưngaiđilàmviệcấy?Chính với tâm trạng ấymà Jađơnđãhúp vội húp vàng

chođếnthìacuốicùng,mónxúpđậunấuvớimỡ,khiđượctinquânđịch tấncông,vìnóchẳngbiết làmộtgiờ saucócònsốnghaykhông.Chúngtôiđãtranhcãilâuvềđiểmnày,xemnóđúnghaysai.Cátphảnđối,vìphảitínhđếnchuyệncóthểbịmộtviênđạnvàobụng,nếuănnothìnguyhiểmhơnlúcđóirấtnhiều.Chúng tôi luôn bận tâmvềnhững vấnđề như thế đấy.

Đối với chúng tôi, những vấn đề ấy thực là quan trọng vàkhôngthểnàokhácđược.Ởđây,sátnáchcáichết,cáisốngcómột bộmặt đơn giản lạ lùng. Nó giới hạn trong nhữngnhucầu tối thiểu, cònnhữngcái khác thì bị vùi trongmộtgiấcngủtriềnmiên;đấychính làchỗ thôsơ thiểncậncủachúng tôi,màcũng làđiềucứusốngchúng tôi;nếuchúngtôi khácbiệthơn, thì chúng tôiđãphátđiên từ lâu rồi,đãđàongũhoặcđã chết rồi.Giốngnhưmột cuộc thámhiểmvùngđịacực.Mọibiểuhiệncủasứcsốngđềuchỉđượcdùngđểduytrìsựsốngvàbắtbuộcphảiđitheohướngấy.Ngoàira,tấtcảđềubịloạitrừ,vìnótiêuthụnănglượngmộtcáchvô ích. Đó là cách duy nhất để chúng tôi được cứu thoát.Thỉnhthoảng,trongnhữnglúcyêntĩnh,tôitưởngnhưđứngtrướcmộtngườilạmỗikhitấmgươngmờđãchotôithấycáiphản ảnh bí ẩn của thời quá khứ, vạch ra cho tôi nhữngđường nét của cuộc sống hiện tại; tôi ngạc nhiên khi nhìnthấycáisựhoạtđộngkhótảấymàngườitagọilàsựsống,lạikhóaclấycáilốtnày.Tấtcảmọibiểuhiệnkhácđềubịvùitronggiấcngủmùađông;cuộcsốngcứphảikhôngngừngcảnhgiácđểchốngđỡnhữngsựdọanạtcủathầnchết;cuộcsốngđãbiếnchúngtôithànhnhữngconvật,traochochúngtôimộtthứvũkhí,ấylàbảnnăng;nóđãlàmnhụtcảnguồnxúccảm,cốtđểchúngtôikhôngdaođộngtrướcnhữngsựkhủngkhiếpđanglaovàochúngtôi,nếuchúngtôicònlương

trisángsuốtvàrõràng.Nóđãkhơilêntrongchúngtôitìnhđồngđội,đểchúngtôithoátđượccáivựcthẳmcủacôđơn;nóđãkhiếnchúngtôicócáivẻlạnhlùngcủangườimanrợ,đểchúngtôicóthể,bấtchấptấtcả,tìmracáigìcụthểvàdựtrữnóchốnglạinhữngđợttấncôngcủahưvô.Chúngtôisốngnhưthếmộtcuộcsốngâmthầm,khắckhổvàrấtlàhờihợt,rấtítkhicómộtsựkiệnlàmbậtlêntừđáylòngvàitiasáng,nhưngcólúcngọnlửacủamộtniềmkhátkhaonặngtrĩuvàgớmghêbấtchợtbùnglêntrongchúngtôi.Ấylànhữnglúchiểmnghèo;nhữnglúcấychochúngtôi

thấyrằng,dùsao,sựthíchứngcũngchỉlàgiảtạo;nókhôngphải là sựbình tĩnh thật sự,màchỉ làmộtsựcốvươn lênchỗ bình tĩnh thôi. Về hình thức bề ngoài của cuộc sống,chúng tôi chẳng khác gì những người da đen trong rừng;nhưngnhữngngườinàycứnhưvậymãicũngchẳngsaovìđó là bản chất của họ và bất quá họ có thể tiếp tục pháttriển do sự cố gắng của năng khiếu, trái lại, ở chúng tôi,nhữngsứmạngquantrọngkhôngnghiêngvềphíapháttriểnmà lại hướng về phía thoái hóa. Thành ra những cái gì làbìnhthườngởhọ,thìchúngtôiphảicốgắngvàphảigiảtạomớicóđược.Banđêm,khichúngtôibànghoàngtỉnhdậysaumộtcơn

ác mộng, bị những ảo tưởng huyền hoặc lôi cuốn và thảmìnhvàođấy,chúngtôinhậnthấychỗdựavàranhgiớigiữachúngtôivàcảnhtốitămuámthậtlàmongmanhbiếtbao.Chúngtôilànhữngngườibuộtkhăngóithìphải.Tôicảmthấymộttaivạđếnnơi,bènngồidậyhỏinó.Nó

làmrabộkhôngcógìcả,tôibảonó:-Đêtơrinh,đừngcóvớvẩnđấynhé!-Àsao?Mìnhkhôngngủđượcthếthôi...-Thếcậubẻnhữngcànhanhđàoấyvềlàmgì?-Thìmìnhđi lấycànhanhđàocũngđượcchứsao,-nó

trảlờilúngtúng.Mộtlúcsaunóthêm,-ởnhàmình,cómộtvườn cây rộng, trồng nhiều anh đào lắm; khi anh đào nởhoa, đứng ở bục rơm mà nhìn, y như một cái khăn trảigiườngthậttovìnótrắnglắm;bâygiờlàđươngmùađấy.-Cólẽsắpcónhữngđợtnghỉphépđấy.Cậulànôngdân,

cóthểlàcậuđượctạmhoãnquândịchđấy.Nógậtđầu,nhưngócnóđể tậnđâu.Nhữnganhchàng

nôngdânnày,khi trong lòngcó cáigì ray rứt làynhưcódángđiệulạlùng,vừalờđờvừalầmlì,nửanhưngớngẩn,nửanhưcảmđộng.Đểlôinórakhỏinhữngýnghĩvớvẩn,tôihỏixinnómộtmiếngbánh;nóchotôingaychẳngchầnchừ.Đólàmộttriệuchứngkhảnghi,vìthườngngàynókeokiệt.Vìvậytôikhôngngủđượcnữa.Nhưngkhôngcógìxảyrasánghômsau.Đêtơrinhvẫnnhưthường.Cólẽnóđãbiếttôi theodõinó.Ấy thếmà,sangngàyhômsaunữa, lànóbiếnmất. Tôi biết cả nhưng không nói gì, hễ nó có đủ thìgiờ,mayranóđithoátđược.NhiềuđứađãđếnđượcHàLan.Khiđiểmdanh,ngườitathấythiếunó.Mộttuần lễsau,

chúngtôiđượctinnóbịtụisenđầmbắt,thuộcsởbuộtkhăngóithìphải.Ngườitakhôngthểđánhngãngaylậptứcngườilêncơn

vàghìlấyhắn.Bécgơ lạicaomộtthướctámmươi,ngườikhỏenhấtđại

đội.Rõrànglànóđiên,vìnóphảixuyênquamộtbứctường

lửa!Nhưngchínhcái luồngchớpấyvẫnđangrìnhđâuđâytất cả chúng tôi - đãđánh trúngnóvàbiếnnó thànhmộtthằngmaám.Cónhữngđứađậpphá lung tunghoặcchạythoátđược;lạicómộtđứacứlấytaychânvàmồm,càođấtramãiđểchuixuống.Dĩnhiên,trongnhữngtrườnghợpnày,cũngcónhiềucậu

giảvờ;nhưngsựgiảvờấytựnóđãlàmộttriệuchứngcóýnghĩa.NgườitalôiđượcBécgơvề,vớimộtphátđạnởhông;ngoàira,mộttrongsốngườidìunóvềcũngbịmộtphátvàobắpchân.Muynlơđãchết.Nóbịmộtviênđạnlửabắngầnvàogiữa

bụng.Nócònsốngthêmđượcnửagiờ,rấttỉnh,nhưngđauđớnmộtcáchkhủngkhiếp.Trướckhichết,nóchotôicáivívàtặngtôiđôiủngmànóđãthừahưởngcủaKêmơrich.Tôiđiđôiủngrấtvừachân.Sautôi,sẽđến lượtJađơn.Tôiđãhứavớinóthế.ChúngtôiđãchôncấtđượcMuynlơ,nhưngchắcnókhông

nằmyênđượclâuđâu.Phòngtuyếncủachúngtôibịrútvềphíasau.Trướcmặtchúngtôi,cóquánhiềuquânAnhvàMỹvừamớixuấttrận,chúngcónhiềuthịtbòướpquá,nhiềuđạibác vàmáy bay quá. Còn chúng tôi thì gầy gò và đói ăn.

Lương thực tồi quá, làm toàn bằng phế phẩm, đến nỗi ănphátốm.TrongkhibọnchủnhàmáyởbênĐứcbụbẫmthìchúng tôi bị bệnh kiết lỵ hành hạ, cháy ruột cháy gan.Nhữnghốđạitiệnlúcnàocũngđầynhữngkháchhàngngồixổm. Cần phải cho những người ở hậu phương nhìn thấynhữngbộmặtxámngoét,vàngvọt,khốnkhổvànhẫnnhụcnày,nhữngthânhìnhgầygậpxuốngmàbệnhđauruộtđãhúthếtcảmáumộtcáchghêgớm,nhữngbộmặtnhìnnhauchỉbiếtmỉmcườichuachát,nóivớinhauquađôimôimímchặt và run lên vì đauđớn: “Mặcquần lại làmquái gì chomấtcông?”...Pháobinhcủachúngtôiđãphảibótayrồi,đạndượcquá

ít, nòng súngmòn đến nỗi đường đạn đi không chính xácnữa,thậmchínệnxuốngcảquânmình.Chúngtôicóítngựaquá;nhữngđơnvịmớixuấttrậnđềulànhữngđứatrẻxanhxao thiếumáu, cần được nâng niu, chúng nó khôngmangnổibalô,nhưnglạibiếtchếthàngnghìnmộtlúc.Chúngnóchẳnghiểugìvềchiếntranhcả,chỉbiếtcóđilênphíatrướcđểkẻđịchnấpmộtchỗmàbắnchobằngthích.Mộtthằngphicôngđãnghịchngợmhạthổmộtlúcđượchaiđạiđộitânbinh,ngaylúcbọnnàyvừaởtrêntàuxuống,chưatìmđượcchỗtrúẩn.-Chẳngmấychốc,nướcĐứcsẽhếtcảngười.-Cátnói.Chúngtôichẳnghyvọngnhữngchuyệnnhưthế.Córất

nhiều chuyện đại loại như thế, lắm khi còn chua chát gấpmấynữa.Tuynhiên,nhữngchuyệnấychẳngcóliênquangìđến việc nổi loạn hoặc phá kỷ luật; đó chỉ là những câuchuyệnthậtthà,cóthếnàonóithếấy,vìtrongđờisốngnhàbinh, có lắmcái lừabịp, bất côngvà ti tiện.Bất chấpmọigiannguy,trungđoànnọtheogóttrungđoànkia,bằnglòngđivàocuộcchiếnđấungàycàngtuyệtvọng,vàhếtđợtnàyđếnđợtkháctiếpnhautấncôngvàomộtphòngtuyếnngàycàngphảilùilạivàbịđậpnátvụn;cáiđókhôngvĩđạisao?Nhữngchiếcxe tăng, trướckiachỉ làmộtvậtđểchếgiễu,naytrởthànhnhữngvũkhíghêgớm.Chúngdànrathànhnhữngtuyếnthiếtgiápdàidằngdặc,

vàhơnbấtcứcáigìkhác,chúnglàhiệnthâncủachiếntranhkhủngkhiếpđốivớichúngtôi.Những khẩu đại bác trút hỏa lực dồn dập xuống chúng

tôi. Chúng tôi không nhìn thấy chúng; những tuyến xungphongcủađịchgồmnhữngconngườibằngxươngbằngthịtnhưchúngtôi;nhưngnhữngchiếcxetăngấy lànhữngcáimáy; vòng xích của chúng quay bất tận y như cuộc chiếntranhvậy.Chúngmangđếnsựtiêudiệt,khichúnglạnhlùngbòxuốngnhữnghốtráiphá,rồilạibòlênngaylậptức,thậtlàcảmộthạmđộibọcthép,luônluôngầmthétvàkhạclửa,những con quái vật bằng thép bất khả xâm phạm, nghiếnnátcảngườichếtlẫnngườibịthương...Trướcmặtchúngnó,chúngtôiphảihếtsứccorúmcáithânhìnhyếuớtcủamìnhlại.Trướcsứcmạnhkhổnglồcủachúng,cánhtaychúngtôichỉ là những cọng rơm, và lựu đạn chúng tôi chỉ là nhữngquediêm.Tráiphá,hơingạt,xetăng:nhữngvậtnghiếnnátanh,xâuxéanhvàgiếtchếtanh.Bệnhlỵ,bệnhcúm,bệnhchấyrận:nhữngcáilàmanhnghẹtthở,đốtcháyanhvàgiếtchếtanh.Chiếnhào,nhàthươngvànấmmồcôngcộng:khôngcó

gìkhác.Béctinh,ngườichỉhuyđạiđộicủachúngtôiđãchếttrong

mộttrậntấncông.Ôngtalàmộttrongnhữngsĩquanưutúcủamặt trận,khigặpnguyhiểm, luôn luônxông lênhàngđầu.Ôngtaởvớichúngtôiđãhainămmàchưabịthươnglầnnào.Tấtnhiên cuối cùng thếnào cũnggặpmột cáigì.Chúng tôi đang nấp trongmột hố trái phá, bốn phía quânđịchvâykíncả.Hơi thuốcsúngmùmịtphảvàochúngtôi,lại thêm cáimùi dầu,mỡ và ét-xăng nồng nặc. Chúng tôiphát hiện ra hai tên địchmangmột khẩu súng phun lửa;một tên đeo cái bình sau lưng, còn tên kia cầm cái ốngphun.Nếuchúngnólạigầnđược,thìchúngtôibịnướngchínhết,vìtrongtìnhhuốnghiệnthời,chúngtôikhôngcònđấtrútluinữa.Chúng tôi nhắm bắn tới tấp. Nhưng chúng vẫn tiến lại

gầnđược,thậtlànguyquá.Béctinhnằmtronghốcùngvớichúngtôi.Khithấychúngtôibắnkhôngtrúngvìtrướchỏalựcácliệtcủađịch,chúngtôicònmảiloẩnnấp,ôngtabènlấymộtkhẩusúng,bòrangoàihốtráiphá,rồitìlênkhuỷutay,nhằmbắn.Phátsúngnổ;nhưngđồngthờiôngcũngbịtrúngđạn.Tuyvậy,ôngtavẫnnằmnguyênchỗcũvàtiếptụcnhắm.Ôngtahạsúngxuốngmộtlátrồilạiđưalênvai;

phátđạnnổ,Béctinhđểrơikhẩusúngxuốngvànói:“Tốt!”,sauđóôngtalạibòxuốnghố.Tênlínhmangsúngphunlửađứngxađãbịthương;nóngãxuống,thằngkiakhôngchụpđượccáiốngphun,lửacháybùngbùngtứphía,vàthếlàtênkiabịchếtcháy.Béctinhbịđạntrúngngực.Mộtlátsau,cằmôngtalạibị

vỡnátvìmộtmảnhđạntráiphá.CáimảnhđạnấycònđủsứchấtvăngcảxươnghôngcủaLiađi.Lia rên rỉ và gục xuống hai cánh tay. Nómấtmáu rất

nhanh.Khôngaicóthểcứuđượcnónữa.Chỉvàiphútsau,ngườinórúmlạinhưmộtcáiruộtcaosuhếthơi.Hồitrướcđihọc,nógiỏitoánđếnthế,naycóíchgìchonókhông?Thángnọ tiếp thángkia,mùahènăm1918nàygaygo

vàđẫmmáuhơn tất cả.Ngày trôiquanhưnhữngvị thiênthầnmặcáogiápvàngvàngọclưuly,thảnnhiênbaylượntrêncảnhchiếntrườngkhốcliệt.Chúngtôi,aicũngbiếtrằngsẽthuatrận.Nhưng không ai nói nhiều về chuyện đó. Chúng tôi lùi;

sautrậntấncônglớnấy,chúngtôikhôngđủsứccôngkíchnữa; chúng tôi chẳng còn lính, cũng chẳng còn đạn dược.Tuynhiên,cuộcchiếnđấuvẫntiếptụcvàngườitavẫntiếptụcchết...Mùahènăm1918...Chưabaogiờ,cuộcsốngvớicáihình

dángthảmhạicủanólại làmchochúngtôithèmkhátnhưbây giờ, những bông hoamào gà đỏ chói của đồng nội lảlướttrênngọncỏ,nhữngbuổichiềuấmáptrongnhữngcănphòng mát mẻ, tranh tối tranh sáng; những cây cối đenngòmvàbímậttronghoànghôn,nhữngngôisaovànhữngdòngnước,nhữnggiấcmơvànhữnggiấcngủtriềnmiên,ôicuộcsống,cuộcsống,cuộcsống!...Mùa hè năm 1918... Chưa bao giờ chúng tôi phải cắn

răngchịuđựngnhiềunỗikhổtâmkhibướcrahỏatuyếnnhưlúcnày.Nhữngtinđồnđạináonứcbiếtbao,vềđìnhchiến,về hòa bình bắt đầu xuất hiện; chúng nó dao động lòngngười,vàkhiếnchonhữngcảnhrađinặngnềhơnbaogiờhết.Mùahènăm1918...Chưabaogiờđờisốngởmặttrậnlại

cayđắngvàkhốcliệthơnnhữnggiờphútnằmdướilửađạnkhinhữngbộmặttáinhợtúpvàobùnvànhữngbàntayco

quắp lại, thốt ra một lời phản kháng duy nhất: “Không,không, không, không phải lúc này! Không phải lúc này, vìgầnchấmdứtrồi!”.Mùahènăm1918...Luồnggióhyvọngmơntrớnnhữngcánhđồngbịlửađạn

tànphá, cơnsốthầmhậpcủachờmongvà thấtvọng, cáirùngmình đau đớn của chết chóc, vấn đề không sao hiểunổi:“Tạisao?Tạisaongười takhôngchấmdứtđicho?Vàtạisaolạicónhữngtinđồnlàsắpchấmdứt?”.Saomàlắmthằng láimáy bay thế, bọn chúng tự tin đến cáimức sănđuổicảnhữngngườilínhđilẻloi,nhưsănthỏvậy.CứmộtmáybayĐứcthì ítracóđếnnămmáybayAnhvàMỹ.CứmộtngườilínhĐứcmệtmỏivàđóikhátnằmtrongchiếnhàothìphảicóđếnnămtênkhỏemạnh, lực lưỡngởchiếnhàođốidiện.CứmộtcáibánhlínhcủaĐức,thìphíatrướcmặtchúng

tôi,phảicónămmươihộpthịt.Chúngtôichưabịđánhbại,vìlàlínhmànói,thìchúngtôimạnhhơnvàcókinhnghiệmhơnhọ;chúngtôibịđèbẹpvàđánhluichẳngquavìhọhơnquánhiềuvềsốlượng.Mấytuầnmưarảrích;trờixám,đấtxámvànhãonhoét,

cái chếtxám.Khi chúng tôi lênxe ra tiền tuyến,áokhóacngoàivàquầnáochúngtôiđãướtsũng,vàướtnhưthếsuốtcảthờigianchúngtôiởchiếnhào.Ngườichúngtôichảlúcnàokhôcả.Aicònđiủngthì lấynhữngtúiđấtnhétquanhphíatrênủngđểchonướcbùnkhôngvàođượcquánhanh.Súngốngbêbếtnhữngbùn,quânphụcnhoétra,rữanát

ra;tấtcảđềulàmộtkhốiđấtđầmđìa,nhầynhụavớinhữngcáiáomàuvàngtrongđónhữngvũngmáuvẽthànhnhữnghình trôn ốc đỏ thẫm. Những người chết, những người bịthương,nhữngngườisốngsót,từtừlútngậpxuốngđấy.Bãotápgầmthétđiêncuồngtrênđầuchúngtôi.Nhữngmảnhtráiphábắnranhưmưalàmnổilêntừcái

khoảnghỗnloạnxámngoétvàvàngkhèấynhữngtiếnggàothétxéruộtxégan,nhữngtiếngkêunhưtiếngtrẻconcủanhữngngườibịđạn;vàtrongđêmtối,cuộcsốngbịvòxéđãcấtlêntiếngrênrỉ,rồitậncùngmộtcáchđauđớnbằngsựimlặngngànđời.Haibàntaychúngtôi toàn làđất;khắpngườichúngtôi

toàn là đất sét,mắt chúng tôi là những cái ao nướcmưa.Chúngtôicũngchẳngbiếtlàmìnhcònsốnghaykhông.Rồi hơi súng tràn xuống các hố của chúng tôi. Nó ẩm

thấp,lầynhầynhưmộtconsứa,và,mộtngàycuốimùahè,Cátđãngãngựakhiđilấylươngthực.Chúngtôichỉcóhaiđứa;tôibuộcvếtthươngchoanhta

ở xươngống chân có lẽ bị gãy; tóm lại phát đạnđã trúngvàoxươngchân.Cát rên rỉ một cách tuyệt vọng: “Lúc này... đúng lúc

này...”.Tôianủianhta:“Aibiếtđượccáitrògiếtchócnhaunàycònkéodàiđến tậnbaogiờ?Thế làcậu thoátđấy...”.Vếtthươngbắtđầuchảymáudữ.KhôngthểnàođểCátnằmmột mình trong khi tôi đi lùng cáng. Hơn nữa, tôi cũngkhôngbiếtquanhđâycóbộphậntảithươngnàokhông.Cátkhôngnặnglắm,tôicõnganhtalênvaivàđivềphía

trạmcấpcứu.Chúngtôidừnglạihailần.Cõngnhưthế,anhtađaulắm.

Haiđứachẳngnóinănggìcả.Tôicởikhuycổáoravàthởhồng hộc.Mồ hôi đầm đìa,mặt nặng ra vì phải dùng quásức;tuyvậy,tôivẫnnhấtquyếttiếptụcđivìkhuvựcnàynguyhiểmlắm.-Chúngmìnhlạiđi,Cátnhé!-Đànhphảiđithôi,Pônạ.-Nàotađi!Tôixốcanhtalên.Anhtađứngbằngcáichânlànhvàtựa

vàothâncây;tôigượngnhẹđỡcáichânbịthươngcủaanh;anhtarùngmìnhmộtcáivàtôiđưatayquặplấyđầugốicáichânlành.Conđườngmỗilúcmộtgaygo.Thỉnhthoảngmộtquảđại

báclạirítlên.Tôicốsứcđithậtnhanh,máuCátrỏtừnggiọtxuốngđất.

Chúngtôitránhđạibáckhôngralàmsaocảvìtrướckhiẩnnấpđượcthìviênđạnđãđiquálâurồi.Chúngtôixuốngmộthốtráiphánhỏđểđợimộtchút;tôi

rótnướcchètrongbiđôngcủatôichoCátuống.Haiđứahútmộtđiếuthuốclá.-Cátnhỉ,tôibuồnrầunói,thếlàphennàyhaiđứamình

lạimỗiđứamộtnơi.Anhtalặngyênvànhìntôi.

-Cátnày,cậucònnhớkhông,conngỗngchúngmìnhbắtđượcấymà?Cậucònnhớcáihồimìnhcònlàtânbinhvàbịthươnglầnđầu,cậucứumìnhthếnàokhông?Dạoấy,mìnhcònkhóc;ấythếmàgầnbanămrồiđấyCátnhỉ!Anhtagậtđầu.Nghĩđếnlúccònlạimỗimộtmình,tôithấysợ.KhiCátchuyểnđinơikháclàtôisẽkhôngcònmộtthằng

bạnnàoởđâynữa.-Cátnày,nếuquả thậtđìnhchiến trướckhi cậu trở lại

đây,thìthếnàochúngmìnhcũngphảigặpnhaumớiđược.-Cậutưởngcáichânnhưthếnàymàcònratrậnđượcà?

-Cátnóiđầyvẻcayđắng.- Cứ nghỉ ngơi là khỏi thôi. Khớp xương còn tốt, có lẽ

khôngviệcgìđâu.-Chomìnhmộtđiếunữa.-Có lẽsaunày,haiđứachúngmìnhsẽcùngnhau làm

mộtviệcgì,Cátnhỉ!Tôibuồnlắm.Cát,bạnCátthânyêucủatôi,vớiđôivai

xuôi vàbộ riamépnhỏ,Cátmà tôihiểuhơnbất cứngườinào ở trên đời này, Cát đã cùng tôi chia bùi xẻ ngọtmấynămnay,khôngthểnàotôikhônggặpCátđượcnữa.-Cátnày,cứchomìnhcáiđịachỉ,đểkhinàomìnhtrởvề

nhà. Còn địa chỉ củamình,mình viết cho cậu đây. Tôi bỏmảnhgiấyvàotrongtúichoCát.Tôicảmthấytrơtrọibiếtbao,dùrằngCátvẫncònngồibêntôi!Tôicónênbắnngaymột phát vào bàn chân để được ở bên anh ta không?ĐộtnhiênCátnấclênmộtcáivàtáixanhcảngười.-Đithôi,-anhtalắpbắp.Tôi điên cuồng chồm lại đỡ anh ta, tôi cõng anh ta lên

lưngvàbắtđầuchạy,chạyđềuđều,chầmchậmđểchocáichânanhtakhỏibịlắcmạnh.Cổhọngtôikhôcháy,tôicắnrăngcứđivăngmạng,gần

như lảo đảo, cuối cùng khi đến được trạm cứu thương thìmắttôihoacảlên.Đếnnơi,đầugốitôikhuỵuxuống,nhưngtôicũngcònđủsứcngãvềbêncáichânlànhcủaCát.Mấyphútsau,tôitừtừnhổmdậy,chântayrunlênbầnbật;mãitôimới tìm thấycáibiđôngđểuốngmộtngụm.Trongkhiuống,môitôinailên.Nhưngtôimỉmcười:Cátđãđếnnơiantoànrồi.

Một lát sau, tôi thấy cảmột đám tiếng nóimơ hồ, láonháo,đậpvàotaitôi:-Việcgìcậuphảimấtcôngnhưthếnày?-mộtgãytá

nói.Tôi nhìn hắn, không hiểu gì cả. Hắn ta chỉ Cát và nói

thêm:-Cậuxemđấy.Nóchếtrồicòngìnữa.Tôikhônghiểuhắnnóigì.-Anhấybịđạnvàochânmà,-tôinói.Gãytákhôngnhúcnhích:-Cònchỗkhácnữachứ...Tôiquaylại.Mắttôivẫncònhoalên.Lúcnày,mồhôilại

vãra,chảyròngròngtrênmimắt,tôilaumồhôivànhìnkỹCát;anhtanằm,khôngđộngđậy.-Bịngấtđấy,-tôinóinhanh.Gãytákhẽhuýtsáo:- Tớ biết hơn cậu chứ! Nó chết rồi; muốn cuộc gì thì

cuộc?-Khôngthểnhưthếđược,mìnhvừamớinóichuyệnvới

anhấycáchđộmươiphútthôimà;anhấyngấtđấythôi.Bàn tayCátcònnóng, tôiđỡvaiCát lên,định lấynước

chèxoachoanhta.Nhưngtôithấynhữngngóntaytôiươnướt, khi rút tay ra khỏi đầu Cát, tôi thấy bàn tay tôi đầynhữngmáu.Gãytálạihuýtsáokhekhẽ.-Cậuthấykhông?Thì ra, trênđườngđi,Cátđãbịmộtmảnhđạn tráiphá

bắnvàođầumàtôikhôngbiếtgìcả;chỉlàmộtlỗrấtnhỏ,mộtmảnh đạn bé tẹo thôi. Mộtmảnh đạn lạc, nhưng thếcũngđủrồi.Cátđãchết.Tôithongthảđứngdậy.- Cậu cómuốn lấy quân bạ và những đồ dùng của nó

không?-Gãhạsĩquanhỏitôi.Tôigậtđầuvàhắntađưachotôi.Gãytátỏvẻngạcnhiên:-Cáccậukhôngcóhọhànggìvớinhaukiamà?- Không, chúng tôi chẳng có họ hàng gì với nhau cả.

Không,chẳngcómộttígì...Liệutôicóđinổikhông?Tôicócònchânnữakhông?Tôi

ngước mắt lên, đưa mắt nhìn quanh, tôi xoay người một

vòngtheotầmmắt,chođếnlúctôidừnglại.Tấtcảvẫnnhưthường:chỉ trừcóanhquânnhândựbị

StanitlatCatdinxkiđãchếtmàthôi.Sauđó,tôichẳngbiếtgìnữa.

Chương12

Mùathu.Nhữngngườilínhcũchẳngcònđượcbaonhiêu.Tôi làngười cuối cùng trong sốbảyngười rađi của lớp

họcchúngtôi.Ai cũng nói đến đình chiến và hòa bình.Mọi người chờ

đợi.Nếu lạivỡmộngmột lầnnữa, làsẽtaibiến.Sựmongđợimãnhliệtquá;khôngthểnàogạtnóđimànókhôngnổtungra.Nếukhôngcóhòabình,nhấtđịnhsẽcócáchmạng.Tôiđượcnghỉmườilămngàyvìhítphảimộtíthơingạt.

Tôi ngồi suốt ngày ngoài nắng, trong một khu vườn nhỏ.Chẳngbao lâunữa, sẽ đình chiến; bâygiờ, đến cả tôi, tôicũng tin như thế. Lúc ấy chúng tôi sẽ trở về nhà; đó là ýnghĩ của tôi.Nókhôngvượtquáđượcphạmviấy.Cái thuhútvàlôicuốntôi,lànhữngcảmxúc,làlòngkhátkhaođượcsống,làvẻđẹpcủaquêhương,làtìnhmáumủ,làniềmsaysưađược taiquanạnkhỏi.Nhưngđókhôngphải lànhữngmụcđích.Nếuchúng tôiđược trởvềnhànăm1916,chắchẳnvới

nỗiđau thươngvàsứcmạnhmàchúng tôiđãsống,chúngtôiđãcóthểlàmnổramộtcơnbãotáp.Nếubâygiờ,chúngtôitrởlạigiađình,chúngtôimệtmỏi,

rãrời,trốngrỗng,khôngcòngốcrễvàkhôngcònhyvọng.Chúngtôikhôngthểchiếmphầnưuthắngđượcnữa.Người ta cũng sẽ không hiểu chúng tôi, vì trước mặt

chúngtôi,mộtthếhệđãlớn lên,tuyhọđãcùngchúngtôichungsốngtrongmấynămnay,nhưnghọđãcógiađình,đãcónghềnghiệp,bâygiờhọsẽtrởvềnhữngvịtrícũ,họsẽquênlãngchiếntranhđi;vàsaulưngchúngtôi,mộtthếhệkhác lớn lên giống như chúng tôi trước đây, nhưng họ sẽkhônghiểuchúngtôivàsẽxalánhchúngtôi.Chúng tôi cũng chẳng có ích gì cho chính mình nữa.

Chúngtôilớnlên;mộtsốsẽthíchứngđược;mộtsốkhácsẽcam lòng chịu đựng và rất nhiều người sẽ hoàn toàn lạclõng;nămthángsẽtrôiquavà,cuốicùng,chúngtôisẽgụcxuống.Nhưngcólẽnhữngđiềutôinghĩcũngchỉlàbuồnrầuvà

chán nản, những cái ấy sẽ biến đi, khi tôi lại trở về dướibónghàngcâybạchdương,nghecànhláchúngrìrào.Khôngthểnàocáicảnhêmđềmlàmxúcđộnglòngngười

ấy,sựthấpthỏm,nỗiưutư,cáitươnglaivớimuônnghìnbộmặt, vẻ dịu dàng của những giấc mơ và của những cuốnsách, lòng say đắm và mơ tưởng đàn bà, không thể nàonhữngcáiđókhôngtồntạinữa.Tấtcảnhữngcáiđókhôngthể nào bị hủy diệt bởi sứcmạnh của bom đạn, trong nỗituyệtvọngvàtrongnhữngnhàthổlính.Nơiđây, cây cối tỏaánhvàngvới trămmàunghìn sắc;

nhữngquảthanhlươngđãchínđỏtrongcànhlá.Nhữngconđườngtrắngxóachạyvềphíachântrời;vàcácquánhàng,đangnhỏtobàntánvềhòabìnhràoràonhưnhữngtổong.Tôiđứngdậy;tôirấtbìnhthản.Năm,thángcứviệcđến.

Tôisẽchẳngmấtgìcả,màthờigiancũngchẳngcóthểlấyđượcgìcủa tôinữa.Tôichỉcómột thân,mộtmình,chẳngcònmảymayhyvọngđiềugìnữa,nên tôi có thểchờđónthờigianmàkhônghềsợhãi.Cuộcsốngđãbắttôiphảiquanhữngnămthángấy,vẫn

đangcòntồntạitronghaibàntayvàcặpmắtcủatôi.Tôicólàm chủ được cuộc sống ấy không? Tôi không biết. Nhưngmộtkhinócònđấy,nósẽtìmrađườngđi,dùcóhoặckhôngcó sự đồng tình của cái sứcmạnhđang ở trong tôi và nóilên:“Tôi”.

***Anhtachếtthángmười,nămmộtnghìnchíntrămmười

tám,trongmộtngàykhắpcảmặttrậnyêntĩnhđếnnỗibảnthôngcáochỉghilà:“ỞphíaTây,khôngcógìlạ”.

***Anhtangãxuống,đầuvềphíatrước,nằmdài trênđất,

nhưngườiđangngủ.Khi lậtanhta lên,người tathấyhìnhnhưanhtakhông

đauđớnlâuthìphải.Nétmặt anh ta bình thản và như biểu lộmột vẻ bằng

lòngvềcáikếtcụcnhưvậy.HẾT

Đôilờivềtácgiả:

ERICHMARIAREMARQUE-NGƯỜIĐIQUACHIẾNTRANH

ErichPaulRemarquesinhngày22-6-1898trongmộtgiađình theodòngCônggiáoLaMã tạiOsnahruck,một thànhphốthuộctỉnhWestphalianằmởmiềnTâynướcĐức.Ngaytừnhỏ,Erichđã luôn luônngưỡngmộngườimẹ-bàAnnaMaria, trong khi luôn tỏ ra ra lánh người cha - ông Peter.ÔngPeterRemarquevốnxuấtthântrongmộtgiađìnhphiêubạtđếnĐứcsauCáchmạngPháp,chỉlàmộtngườithợđóngsáchnghèo.SựvấtvảvàthiếuthốncủagiađìnhđãkhiếnRemarquephảiđikiếmtiềntừkhimớimườimấytuổibằngviệcdạykèmpiano.Cậubéluônlàmviệchếtsứcvấtvảđểbùvàochỗthiếuthốnvàcậuluônluônxinmượntrước.Cậubésaymêpianovànhiều thứkhác,vídụnhưsưu

tậpbướmhoặclầndòkhámphánhữngdòngsôngvàcánhrừng - tất cả những gì sau này sẽ lần lượt hiện ra trongnhữngcuốntiểu thuyếtvĩđại.Thúviết láchcủacậubéđãkhiếnchocậunhậnđượcbiệtdanh:“Kẻ-bôi-bẩn”.Vì thườngxuyênphảidichuyểnnênRemarquehọcmột

lúchai trườngcấphaivàsauđó là trongdựbịCônggiáo.Cậusaysưanhữngdiễnbiếnđầykịch tínhcủacácnghi lễCônggiáo,saymêvẻđẹpcủanhữngngôinhàthờ,củahoatrongvườn tuviệnvàcủahoạtđộngnghệ thuật.Saunày,nhữnggìRemarqueviếtđềucóchúthơihướngcủamộtnhàhát,đườngnétcủagiáođườngvàcácbảotàng,cònhoavàcâylàbiểutượngcủasựbìnhanvĩnhcửu.Nhữngngàyhọcởtrường,cậubéErich luôngặprấtnhiềuchuyệnkhổsởvìcácgiáoviên;nhưngrồisauđó,thếnàocácgiáoviêncũngsẽ bị nhồi vào trong tiểu thuyết của nhà văn Erich MariaRemarque! Tại trường dự bị, Erich cãi nhau suốt ngày vớimột giáo viên tên là Konschorek. Sau này Konschorek đãhóathànhmộtgãgiáoviêntạinơihuấnluyệntânbinhvớiđầyđủ thói xấu củanguyênmẫuvà chỉ khácmỗi cái tên:Kantorek(“PhíaTâykhôngcógìlạ”).

Tháng11năm1916,chàngErich18tuổi,sinhviênnămthứ 3 của trường sư phạm Osnabruck Lehresminar bị gọiquândịchđểthamgiavàoĐạichiếnThếGiớilầnthứnhất.Saukhóahuấn luyệntânbinhtạiWesterberg(chính là trạiKlosterberg trong “Phía Tây không có gì lạ”), Erich đượcphân vàomột sư đoàn quân dự bị, tuy nhiên cậu rất hayđượcvềthămnombàmẹđangốmnặng.Tháng6năm1917,Erichbịchuyểnđếnmộtđơnvịcông

binhởmặttrậnphíaTây.Anhlàmộtquânnhânđiềmtĩnh,ngaycảkhingườiđồngđộiTroskebị thươngvìdínhmảnhlựu đạn, Erich vẫn đưa được Troske về phía sau an toàn.NhưngcáichếtcủaTroske-khôngphảivìvếtthươngmàlàvìkhôngđượcchămsóc,đãkhiếnchoErichbịđổvỡhoàntoàn.Anhvẫntiếptụccứucácđồngđộichotớikhicũngbịthương vì mảnh lựu đạn. Suốt hai năm 1917-1918, Erichnằm tại bệnh viện SiVillenz ở Duismeg để chữa thương.Trongkhi đó,mẹanhquađời tháng9-1917.Saunày, khichiến tranh kết thúc, vì còn thương nhớmẹ nên đã khiếnErichquyếtđịnhđổitênképErich-PaulthànhErich-Maria.Rờibệnhviện,ErichtrởvềOsnabruckđếndựkhóahuấn

luyệnnângcao, lồngnỗiđaubuồnsaucái tang lớn.Chiếntranhđãchấmdứttrướckhianhtrởlạimặttrậnvàmặcdùchưa hề trải qua sự đối đầu tại chiến tuyến nhưng chiếntranhđãlàmthayđổisuynghĩvàtháiđộcủaErichmãimãi.Anhđãhọcmộtbàihọccayđắngvềgiátrịmongmanhthựcsự củađời sống cánhân, saukhi đãhoàn toànđổvỡ, khinhậnlà“chủnghĩayêunước”củacáixãhộinướcđócóthểsẵnsàngbỏquabấtcứmộtcánhânnào.Vớianhvànhiềungườibạncủaanh,tráchnhiệmcôngdântốtchẳngcònmộtýnghĩagìnữa.Nhữngnămtiếptheo,nướcĐứclâmvàotìnhtrạngthiếu

thốn, lạmphát, thấtnghiệpvàđầy rẫybọnđầucơ trục lợicùngbọncựcđoanchínhtrị.Remarquecùngvàingườibạnquaytrởvềvànhậnthấy

nhữnggiáoviêncũbâygiờchỉlànhữngkẻcướp.Remarquethườnglôimìnhvàorắcrốitheokiểutựchụpmộtbứcảnhông mặc đồ sĩ quan có chữ thập ngoặc và một cái huânchương cùng con chó cưng trongmột cáchbố trí đầymâuthuẫn...

Sau khi tốt nghiệp, Remarque được giới thiệu vào dạythaychomộtgiáoviêntrongvònghainăm.MôitrườnggiáodụckhôngdínhdángđếnchínhtrịvàRemarquechuyểnsựsaymêsangcácmônthểthao,nhấtlàđuaôtô.Hình ảnh về Remarque lúc bấy giờ làmột chàng thanh

niên cómái tóc vàng, rất điển trai, ănmặc trang nhã vànhữngcơbắpcuồncuộnnổi.Tómlạiđólàhìnhảnhvềmộtcon người hào hoa bất chấp thu nhận. Saumột thời gian,Remarquechánnảnvàbỏđi làmđủthứviệc:chơiorganởnhạcviện,nhânviênmộtcôngtysảnxuấtbiathô,làmnhàphêbìnhsânkhấuởmộtthànhphốnhỏ,viếtquảngcáochomộtcôngtyôtô.ÔnglấymộtnữdiễnviêntênlàZuttaIlseZambonanăm1925,mộtthờigianngắnsaukhiđượcnhậnvàolàmbiêntậpởtạpchíSportimBildởBerlin.Đầunăm1920,với cái tênErichRemark,ôngxuấtbản

một cuốn tiểu thuyếtmànóbị thiênhạ lạnhnhạt đếnnỗiôngphảibỏ cái bútdanh - vội lấy tên của cụnội. Lối viếtbáo của ông quá cứng, thậm chí tầm thường và đầy cảmtính.Chínhvìthế,sựthànhcôngcủa“PhíaTâykhôngcógìlạ”xuấtbảnnăm1929làmchoôngvàbấtcứmộtngườinàocũng phải ngạc nhiên. “Bóngma của chiến tranh luôn ámảnh chúng tôi - ông nói - nhất là khi chúng tôi cố gắngkhôngnghĩđếnnónữa”.Vàkếtquảlà“PhíaTâykhôngcógìlạ”đãlàmtấtcảnhữngngườiởhaibênbờTháiBìnhDươngxúcđộngsâusắctrongkhitrướcđây,họrasứctìmkiếmýnghĩacủachiếntranh.Trongnămđầutiên,riêngđộcgiảĐứcđãmuatớihơn1

triệubảncuốntiểuthuyết“PhíaTâykhôngcógìlạ”vàngườiAnh, Pháp, Mỹ thậm chí còn mua nhiều hơn. Cuốn tiểuthuyết còn thành công hơn nữa nhờ bộ phim do ngườiMỹdựngvớiLewAyresvàLewisWolheim.Năm1932, chínhquyềnQuốcxã tịch thu tàikhoảncủa

ông ở Berlin - chúng nói rằng để bù vào tiền thuế. Tuynhiên, trước đó Remarque đã chuyển hầu hết tiền và sốtranh theo phái ấn tượng sang Thụy Sĩ. Tại đây, ôngmuamộtngôibiệtthựởPortoRoncocạnhbờhồMagiorevàdầndầnmuavềnhiềuthứđồcổquýgiá.Trong thờigianRemarquebị tướcquyềncôngdânĐức,

bacuốnsáchcủaônglầnlượtđượcdựngphimởMỹvàđôi

lúcngườitagọiônglàVuaHollywood.Bạnbècủaôngrấtnhiều:MarleneDietrich,GretaGarbo,

CharlesChaplin,F.ScottFritzgeraldvàErnestHemingway.Sau cùng, mệt mỏi vì những phù hoa giả tạo của

Hollywood,ôngchuyểnsangđivềsốngởNewYorkvàPortoRonco.Năm1957,ôngcàngnổitiếngvìvaidiễntrongbộphim

chuyển thể từ tiểu thuyết của ông: “Thời gian để sống vàthờigianđểchết”.Năm 1958, Remarque cưới nữ diễn viên Mỹ Paulette

Goddardsau18nămquenbiết.LầnđếnđượcMỹ,Remarquekhônghềgặpphảikhókhăn

gìvề thủ tụcnhưngônghếtsứcbựcbộivà thôngcảmvớinhữngbất côngmàbạnbèôngphải chịuđựng trongcảnhtha hương. Mặc dù đã xin nhập quốc tịch Mỹ năm 1941nhưngRemarque luônphẫnhậnvìbịmấtquyềncôngdânĐức.Năm1943,một nỗi đau lớn đến với Remarque: emgái

ôngElfriedScholzbịchínhquyềnQuốcxãxửtrảmvìtuyêntruyền “lật đổ”. Sau này, ông thật sự cảm động khiOsnabruck đã lấy tên cô gái đặt chomột con đường năm1965.Năm1971,chínhquyềnOsnabruckcũngđãđặttênmột

conđườngchạyquanhthànhphốlàErichMariaRemarque.“Bóngtốithiênđường”làtiểuthuyếtcuốicùngcủaông.

Trong tác phẩmđó, người ta tìm gặp lại vóc dáng của rấtnhiều những nhân vật trong các tiểu thuyết trước đây vànhânvậtchínhđãquyếtđịnh trởvề lạinướcĐứcbấtchấpcuộc sống và tình yêu ở Mỹ ngay sau khi chiến tranh kếtthúc. Nỗi hoài nhớ quê hương còn thể hiện trong khoảngnhữngnăm1950khiRemarquevềđitìmtàiliệuchonhữngtiểuthuyết.Ôngkhôngbaogiờtrởvềthànhphốquêhươngvìcảmthấythànhphốđượcxâylạinàykhôngcònlànhữnggìthânquen,màôngđãmôtảtrong“PhíaTâykhôngcógìlạ”,“Đườngvề”và“Biamộđen”nữacả.Remarquequađờisaumộtloạtcơnđautimtạimộtbệnh

việnởLocarnovàongày25.9.1970.Báochímêmảiđi tìmcác chi tiết về cuộc đời của ông mà quên cả một điều:Remarquelàtácgiảcủacuốntiểuthuyếthaynhấtvềchiến

tranh thếgiới thứnhất.Nhưngdù sao chăngnữa, cácđọcgiảđãkhônghềquên.ChỉriêngởchâuÂu,ngườitađãmuađến13triệubảnnhữngcuốnsáchcủaông.Trongđó“PhíaTâykhông cógì lạ” bánđược8 triệu cuốnvẫnmãimãi làmộttrongnhữngcuộnsáchbánchạynhấtchâuâucủathếkỷXX.Nămnay,nhânkỷniệmlầnthứ40ngàyramắtcuốntiểu

thuyếtcuốicùngcủaRemarque“Bóngtốithiênđường”,cũngnhư70nămngàyramắtcuốntiểuthuyết“Đườngvề”và50năm ngày ra mắt cuốn “Đêm”, chúng tôi sẽ cố gắng giớithiệu với độcgiả lần lượt toànbộ các tácphẩmvĩ đại củaôngnhưmộtkỷniệmhaicuộcchiếntranhthếgiớitrongthếkỷXX.Sau đó, qua những tác phẩm này, chúng tôimuốn gửi

gắmniềmtinvàonềnhòabìnhmàvìnó,suốtđờiRemarqueđãđấutranhvàphụngsự.LƯUMINHSƠN

[1]Cáiváhaycáimuỗngto.

[2]Mộtlivrevàokhoảnggầnnửakílô.

[3]NguyênvăntiếngPháp:Nhưmộtảoảnh.

[4]NguyênvănPháp:Nhưmộtngôisaochổi.

[5]Mộtthứrượumạnhloạirẻtiền.

[6]NguyênvăntiếngPháp:Cáiđuôi chónhỏnhấtcũng

khôngthoát.[7]

Shrapnel:mộtloạitráiphácónhiềuđạnnhỏởtrong.[8]

NguyênvănbảntiếngPháp:Ngãnhưruồi.[9]

Tiếnglóngchỉviênđạnđạibácrấtto.[10]

Mộtthứrượuphađườnghoặcphanướcchanh.[11]

NguyênvănPháp:Việclàviệc,rượulàrượu.[12]

NguyênvănPháp:Ynhưdưachuột,ngâmdấm,trộn

vớiđạntráipháthốikhôngnổ.[13]

TùbinhNgatrongĐạichiếnlầnthứNhất-ND.[14]

Thốngchếtư lệnhĐứcởmặttrậnmiềnĐôngnăm1915.[15]

HiệpsĩĐức,thếkỷthứXV.[16]

Bànchânhơithẳngra,dobiếndạngcủaxươngbànchân.

Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com