repository.untag-sby.ac.idrepository.untag-sby.ac.id/626/1/ABSTRAK.pdf · Perancangan Arsitektur...

TUGAS AKHIR PERANCANGAN

PERANCANGAN FASILITAS EDUKASI BERBASIS PERMAINAN

TRADISONAL DI SURABAYA TIMUR

Diajukan sebagai salah satu syarat untuk memperoleh gelar

Sarjana Teknik

DISUSUN OLEH :

ICHWAN CHALIMI

1441402007

PEMBIMBING UTAMA :

Ir. SUKO ISTIJANTO, Dipl. TRP., MT.

PROGRAM STUDI ARSITEKTUR

FAKULTAS TEKNIK

UNIVERSITAS 17 AGUSTUS 1945 SURABAYA

2018

i

Universitas 17 Agustus 1945 Surabaya

KATA PENGANTAR

Puji syukur kehadirat Tuhan Yang Maha Esa karena atas rahmat dan karunia

yang dilimpahkan-Nya sehingga Penulis dapat menyelesaikan Tugas Akhir

Perancangan Arsitektur dengan judul Perancangan Fasilitas Edukasi Berbasis

Permainan Tradisional di Surabaya Timur.

Dengan segala keterbatasan yang ada, Tugas Akhir Perancangan ini dapat

diselesaikan meskipun jauh dari sempurna. Oleh karena itu masukan dan kritikan yang

membangun sangat diharapkan bagi perbaikan di masa mendatang.

Di dalam penyusunan laporan Tugas Akhir ini, penulis banyak mendapatkan

bantuan dari segenap pihak baik secara moril maupun materil. Akhir kata, semoga

laporan Tugas Akhir ini dapat bermanfaat dan dapat membantu proses transformasi

konsep ke dalam rancangan serta berguna khususnya untuk penulis, serta pembaca

pada umumnya.

Surabaya, Januari 2018

Penulis

ii


UCAPAN TERIMA KASIH

Penyusunan Tugas Akhir Perancangan Arsitektur ini melibatkan berbagai

pihak yang telah sangat membantu dalam pengerjaan baik dorongan, bimbingan,

maupun doa. Dengan segala kerendahan hati, penulis menyampaikan terimakasih

yang sebesar-besarnya kepada:

Allah SWT yang telah memberi rahmat dan hidayah-Nya sehingga tugas ini

berjalan dengan baik.

Orang tua saya, Bapak Achmadi (Alm) dan Ibu Aliya yang yang selalu

memberikan segalanya untukku melebihi apapun.

Saudara kandung saya, Kakak saya laki-laki Turoichan Tajuz dan Kakak saya

perempuan Choirul Jazila yang selalu mendukung dalam berbagai hal,

memberikan arahan, semangat dan bersedia membantu dalam mengerjakan

tugas ini.

Bapak Ir. Suko Istijanto Dipl. TRP, MT selaku dosen pembimbing satu yang

telah banyak memberikan arahan serta masukan yang sangat berarti bagi

Penulis dalam menyelesaikan Tugas Akhir Perancangan.

Ibu Ir. Farida Murti, MT selaku dosen pembimbing dua yang telah banyak

memberikan arahan serta masukan yang sangat berarti bagi Penulis dalam

menyelesaikan Tugas Akhir Perancangan.

Bapak dan Ibu selaku dosen pengampu yang telah banyak memberikan arahan

serta masukan pada penulis.

Teman-teman seangkatan tahun 2014 yang telah banyak membantu pada saat

pengerjaan Tugas Akhir Perancangan.

Teman-teman rumah yang telah bersedia meluangkan waktu dan membantu

pada saat pengerjaan Tugas Akhir Perancangan.

iii


Bapak dan Ibu Kepala Bidang Dinas Pendidikan Kota Surabaya yang telah

memberi arahan dan masukan dalam menyelesaikan Tugas Akhir

Perancangan.

Koordinator Proyek Kebun Raya Keputih dan warga Keputih Tegal yang

telah memberi arahan dan membantu dalam menyelesaikan menyelesaikan

Tugas Akhir Perancangan.

Mas Mustofa Sam pendiri Kampung Dolanan Surabaya dan warga Kampung

Dolanan Surabaya yang telah menerima saya dengan baik dan berbagi cerita

mengenai Kampung Dolanan.

Pengurus dan Pengelola Taman Dolanan Mbak Ria Dhotul Chasanah yang

telah menerima saya dengan baik dan bersedia untuk menjadi narasumber

serta Mas Gio yang bersedia mendampingi ketika studi di Taman Dolan.

Bapak dan Ibu pengurus sekaligus pengelola Sekolah Alam Insan Mulia

Surabaya yang bersedia membantu dan menerima saya dengan baik ketika

melakukan studi.

Saya juga mengucapkan terimakasih kepada setiap orang yang telah terlibat

dalam setiap langkah dan proses dalam mengerjakan tugas akhir ini yang

tidak bisa saya sebutkan satu-persatu. Sejatinya tugas ini saya dedikasikan

untuk almarhum ayah saya tercinta yang telah menemani, mengantar dan

selalu mendukung saya dalam berbagai hal terutama mengenai pendidikan.

Terimakasih untuk semua.

iv


DAFTAR ISI

KATA PENGANTAR ...................................................................... i

DAFTAR ISI ..................................................................................... iv

DAFTAR TABEL ............................................................................. vii

DAFTAR GAMBAR ........................................................................ ix

BAB I PENDAHULUAN ................................................................. 1

1.1 Latar Belakang ................................................................ 1

1.2 Identifikasi Masalah ........................................................ 2

1.3 Rumusan Masalah ........................................................... 3

1.4 Ide .................................................................................... 3

1.5 Tujuan dan Sasaran ......................................................... 4

1.6 Batasan ............................................................................ 5

1.7 Sistematika Penulisan ...................................................... 5

BAB II TINJAUAN PUSTAKA ....................................................... 7

2.1 Pengertian Judul .............................................................. 7

2.2 Studi Literatur ................................................................. 7

2.2.1 Tipologi Fasilitas Edukasi ..................................... 10

2.2.2 Pengertian Permainan Tradisional ........................ 15

2.3 Aspek legal ...................................................................... 32

2.4 Studi Banding .................................................................. 33

2.4.1 Kampung Dolanan Surabaya ................................ 33

2.4.2 Taman Dolan Malang ........................................... 36

2.4.3 Sekolah Alam Insan Mulia Surabaya .................... 39

v


2.5 Karakter Objek ................................................................ 45

BAB III METODE PEMBAHASAN ............................................... 46

3.1 Alur Pemikiran ................................................................ 46

3.2 Penjelasan Alur Pemikiran .............................................. 47

BAB IV DATA DAN ANALISA ..................................................... 49

4.1 Pengertian dan Batasan Proyek ....................................... 49

4.1.1 Pengertian ............................................................. 49

4.1.2 Batasan Proyek...................................................... 49

4.2 Penetapan Tapak ............................................................. 50

4.2.1 Pemilihan Lokasi .................................................. 50

4.2.2 Lokasi Terpilih ...................................................... 51

4.2.3 Pemilihan Site ....................................................... 52

4.2.4 Site Terpilih .......................................................... 53

4.3 Karakter Pelaku ............................................................... 53

4.4 Karakter Lokasi ............................................................... 53

4.5 Konsep Dasar .................................................................. 54

4.6 Analisis Fungsi dan Kegiatan Ruang Dalam ................... 54

4.6.1 Pelaku .................................................................... 54

4.6.2 Aktivitas ................................................................ 61

4.6.3 Kebutuhan Perabot ................................................ 63

4.6.4 Kebutuhan Ruang.................................................. 65

4.7 Analisis Lokasi dan Tapak Ruang Luar .......................... 83

4.7.1 Analisa Lingkungan .............................................. 83

4.7.2 Analisa Ukuran dan Batas Site ............................. 84

4.7.3 Analisa Garis Sempadan ....................................... 85

4.7.4 Analisa Kontur ...................................................... 86

4.7.5 Analisa Drainase ................................................... 87

vi


4.7.6 Analisa Vegetasi ................................................... 88

4.7.7 Analisa Sirkulasi ................................................... 89

4.7.8 Analisa View Kedalam Site .................................. 90

4.7.9 Analisa View Keluar Site ...................................... 91

4.7.10 Analisa Kebisingan ............................................ 92

4.7.11 Analisa Iklim ...................................................... 93

4.7.12 Analisa Utilitas dan MEE ................................... 94

4.7.13 Analisa Sekuen dan Serial Vision ...................... 95

4.8 Konsep Arsitektural ........................................................ 96

4.8.1 Analisis Lebih Kecil dari Bangunan ..................... 96

4.8.2 Analisis Sama dengan Bangunan .......................... 100

4.8.3 Analisis Lebih Besar dari Bangunan ..................... 104

BAB V KESIMPULAN DAN REKOMENDASI ............................ 108

5.1 Kesimpulan ..................................................................... 108

5.2 Rekomendasi ................................................................... 108

DAFTAR PUSTAKA ....................................................................... 110

LAMPIRAN

vii


DAFTAR TABEL

Hal

TABEL 4

Tabel 4. 1 Analisis Pelaku ......................................................................................... 55

Tabel 4. 2 Permainan Indoor dengan Alat Permainan ............................................... 56

Tabel 4. 3 Permainan Indoor tanpa Alat Permainan ................................................. 56

Tabel 4. 4 Permainan Outdoor dengan Alat Permainan ............................................ 58

Tabel 4. 5 Permainan Outdoor tanpa Alat Permainan ............................................... 58

Tabel 4. 6 Permainan Rakyat .................................................................................... 59

Tabel 4. 7 Bentuk Pembelajaran Menggunakan Permainan Tradisional .................. 61

Tabel 4. 8 Analisis Aktivitas ..................................................................................... 63

Tabel 4. 9 Analisis Perabot Area Belajar .................................................................. 64

Tabel 4. 10 Analisis Perabot Area Bermain .............................................................. 65

Tabel 4. 11 Hubungan Ruang .................................................................................... 65

Tabel 4. 12 Area Belajar PG-TK ............................................................................... 67

Tabel 4. 13 Area Belajar SD ..................................................................................... 68

Tabel 4. 14 Area Belajar SMP .................................................................................. 69

Tabel 4. 15 Area Belajar SMA .................................................................................. 70

Tabel 4. 16 Area Pengelola Kegiatan Belajar ........................................................... 71

Tabel 4. 17 Area Penunjang Kegiatan Belajar .......................................................... 72

Tabel 4. 18 Area Pendukung Kegiatan Belajar ......................................................... 73

Tabel 4. 19 Area Service Kegiatan Belajar ............................................................... 74

Tabel 4. 20 Area Indoor dengan Alat Permainan ...................................................... 75

Tabel 4. 21 Area Indoor tanpa Alat Permainan ......................................................... 76

Tabel 4. 22 Area Outdoor dengan Alat Permainan ................................................... 77

Tabel 4. 23 Area Outdoor tanpa Alat Perminan ........................................................ 78

viii


Tabel 4. 24 Area Permainan Rakyat .......................................................................... 79

Tabel 4. 25 Area Penunjang Kegiatan Bermain ........................................................ 80

Tabel 4. 26 Area Service Kegiatan Bermain ............................................................. 81

Tabel 4. 27 Luas Seluruh Kegiatan ........................................................................... 82

ix


DAFTAR GAMBAR

Hal

GAMBAR 2

Gambar 2. 1 Peta Lokasi Kampung Dolanan Yogyakarta .......................................... 8

Gambar 2. 2 Lokasi Kampung Dolanan Yogyakarta .................................................. 9

Gambar 2. 3 Papan Petunjuk Jalan Kampung Dolanan Yogyakarta ........................... 9

Gambar 2. 4 Peta Lokasi Kampung Dolanan Surabaya ............................................ 33

Gambar 2. 5 Lokasi Kampung Dolanan Surabaya .................................................... 34

Gambar 2. 6 Kegiatan Komunitas Kampung Dolanan .............................................. 34

Gambar 2. 7 Lokasi Kegiatan di Kampung Dolanan Surabaya ................................. 35

Gambar 2. 8 Peta Lokasi Taman Dolan Malang ....................................................... 36

Gambar 2. 9 Lokasi Taman Dolan Malang ............................................................... 37

Gambar 2. 10 Area Bermain Taman Dolan ............................................................... 38

Gambar 2. 11 Identitas Homestay ............................................................................. 38

Gambar 2. 12 Homestay 1 Bed ................................................................................. 38

Gambar 2. 13 Homestay ............................................................................................ 38

Gambar 2. 14 Homestay 10 Bed ............................................................................... 38

Gambar 2. 15 Gubug ................................................................................................. 38

Gambar 2. 16 Peta lokasi Sekolah Alam Insan Mulia Surabaya ............................... 39

Gambar 2. 17 Lokasi SAIM ...................................................................................... 40

Gambar 2. 18 Ruang ABK ........................................................................................ 41

Gambar 2. 19 Interior Ruang ABK ........................................................................... 41

Gambar 2. 20 Bangunan TK ..................................................................................... 41

Gambar 2. 21 Interior TK .......................................................................................... 41

Gambar 2. 22 Bangunan SD Kelas Kecil ................................................................. 42

Gambar 2. 23 Interior SD Kelas Kecil ...................................................................... 42

x


Gambar 2. 24 Bangunan SD Kelas Besar.................................................................. 42

Gambar 2. 25 Interior SD Kelas Besar ...................................................................... 42

Gambar 2. 26 Bangunan SMP dan SMA .................................................................. 42

Gambar 2. 27 Interior SMP dan SMA ....................................................................... 42

Gambar 2. 28 Auditorium Olahraga .......................................................................... 43

Gambar 2. 29 Parkir dan Pengolahan Limbah .......................................................... 43

Gambar 2. 30 Masjid ................................................................................................. 43

Gambar 2. 31 Area Makan Bersama ......................................................................... 43

Gambar 2. 32 Area Bermain ..................................................................................... 43

Gambar 2. 33 Area Bermain Tradisional .................................................................. 43

GAMBAR 3

Gambar 3. 1 Alur Pemikiran ..................................................................................... 46

GAMBAR 4

Gambar 4. 1 Peta Kota Surabaya .............................................................................. 50

Gambar 4. 2 Kecamatan Sukolilo ............................................................................. 51

Gambar 4. 3 Kecamatan Mulyorejo .......................................................................... 51

Gambar 4. 4 Site Jalan Keputih ................................................................................. 52

Gambar 4. 5 Site Jalan Kenjeran ............................................................................... 52

Gambar 4. 6 Site Terpilih .......................................................................................... 53

Gambar 4. 7 Site ........................................................................................................ 53

Gambar 4. 8 Organisasi Ruang ................................................................................. 66

Gambar 4. 9 Analisa Lingkungan ............................................................................. 83

Gambar 4. 10 Analisa Ukuran Dan Batas Site .......................................................... 84

Gambar 4. 11 Analisa Garis Sempadan..................................................................... 85

Gambar 4. 12 Analisa Kontur ................................................................................... 86

xi


Gambar 4. 13 Analisa Drainase ................................................................................. 87

Gambar 4. 14 Analisa Vegetasi ................................................................................. 88

Gambar 4. 15 Analisa Sirkulasi ................................................................................. 89

Gambar 4. 16 Analisa View Kedalam Site ............................................................... 90

Gambar 4. 17 Analisa Keluar Site ............................................................................. 91

Gambar 4. 18 Analisa Kebisingan ............................................................................. 92

Gambar 4. 19 Analisa Iklim ...................................................................................... 93

Gambar 4. 20 Analisa Utilitas dan MEE ................................................................... 94

Gambar 4. 21 Analisa Sekuen dan Serial Vision ...................................................... 95

Gambar 4. 22 Tata Perabot PG-TK ........................................................................... 97

Gambar 4. 23 Tata Perabot SD dan SMP .................................................................. 97

Gambar 4. 24 Tata Perabot SMA .............................................................................. 98

Gambar 4. 25 Tata Perabot Area Bermain ................................................................ 98

Gambar 4. 26 Tata Ruang Dalam .............................................................................. 99

Gambar 4. 27 Sirkulasi Antar Ruang. ....................................................................... 99

Gambar 4. 28 Material dan Bahan .......................................................................... 100

Gambar 4. 29 Style Tata Perabot ............................................................................ 100

Gambar 4. 30 Gasing dan Prinsip Keseimbangan Gasing ....................................... 101

Gambar 4. 31 Kubus ............................................................................................... 101

Gambar 4. 32 Pola Potongan dan Simetris pada Gasing ......................................... 102

Gambar 4. 33 Ketinggian Bangunan ....................................................................... 102

Gambar 4. 34 Modul ............................................................................................... 103

Gambar 4. 35 Struktur dan Konstruksi .................................................................... 103

Gambar 4. 36 Utilitas dan MEE .............................................................................. 104

Gambar 4. 37 Orientasi Massa ................................................................................ 104

Gambar 4. 38 Sirkulasi Antar Massa ...................................................................... 105

Gambar 4. 39 Elemen Hardscape Penunjang Kegiatan Bermain ............................ 105

Gambar 4. 40 Elemen Hardsacpe dan Softscape pada Tapak ................................. 106

Gambar 4. 41 Material dan Bahan .......................................................................... 106

xii


Gambar 4. 42 Sumur Resapan ................................................................................. 107

Gambar 4. 43 Sprinkle ............................................................................................ 107

repository.untag-sby.ac.idrepository.untag-sby.ac.id/626/1/ABSTRAK.pdf · Perancangan Arsitektur...

Documents

Transcript of repository.untag-sby.ac.idrepository.untag-sby.ac.id/626/1/ABSTRAK.pdf · Perancangan Arsitektur...