Paidagogiki Nipiagogiki Book

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ- ΝΗΠΙΑΓΩΓΙΚΗ

Επιμελεια:ΓΙΑΡΜΕΝΙΤΟΥ ΑΡΓΥΡΩ, ΠΑΡΛΙΤΣΗ ΙΩΑΝΝΑ, ΤΣΑΜΟΥ ΕΛΕΝΗ

Παιδαγωγική- Νηπιαγωγική 325

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Σκοπός του μαθήματος της ΝηπιαγωγικήςΜε τη διδασκαλία του μαθήματος της Νηπιαγωγικής επιδιώκεται να συνειδητοποιήσουν οι μελλοντικοί παιδαγωγοί την αναγκαιότητα και τη σημασία της αγωγής στην Προσχολι-κή Εκπαίδευση, να σχηματίσουν μια γενική εικόνα της εξέλιξης της Προσχολικής Αγωγής και να αντιληφθούν το ρόλο των δραστηριοτήτων για την ολόπλευρη ψυχοπνευματική και κοινωνική ανάπτυξη του παιδιού. “Η Προσχολική Αγωγή ως σκόπιμη και συνειδητή ενέργεια επιδιώκει να προσανατολίσει το παιδί προς ορισμένους στόχους οι οποίοι ευνοούν την ομαλή ανάπτυξη και προσαρμο-γή του στο κοινωνικό σύνολο. Έργο της είναι να υποβοηθήσει το παιδί να διανύσει ομαλά την αναπτυξιακή του πορεία και να μεταβεί από το νήπιο στο παιδί της σχολικής ηλικίας, εφοδιασμένο με ικανότητες, δεξιότητες και εμπειρίες ενεργοποιώντας το σύνολο των ψυ-χοπνευματικών, δημιουργικών και κινητικών του δυνάμεων.”Η Προσχολική Αγωγή ως θεσμός, προσπαθεί να συμφιλιώσει τις διαφορετικές απόψεις για τη λειτουργία της και για το αν είναι μορφωτικός ο ρόλος της ή παιδαγωγικός. Σήμερα η αναγκαιότητα της Προσχολικής Αγωγής αναγνωρίζεται διεθνώς. Σύμφωνα με την Unesco (1961): Είναι ανάγκη να εξασφαλιστεί στο παιδί, από την πιο μικρή του ηλικία, μια εκπαίδευση

κατάλληλη για την πνευματική, ηθική και σωματική του εξέλιξη. Όσο κι αν η οικογένεια παραμένει το ευνοϊκό περιβάλλον για την ανάπτυξη του παι-

διού, σήμερα έχει ανάγκη να βοηθηθεί, γιατί και με τις καλύτερες ακόμα προϋποθέ-σεις δεν μπορεί πια να ικανοποιήσει όλες τις ανάγκες του παιδιού για αγωγή και εκπαί-δευση, όταν αυτό πλησιάζει την ηλικία των τεσσάρων ετών.

Η Προσχολική Αγωγή είναι κοινωνικό αίτημα της εποχής, αφού αυξάνεται συνεχώς ο αριθμός των γυναικών που εργάζονται έξω από το σπίτι.

Η φοίτηση του παιδιού στα προσχολικά ιδρύματα προπαρασκευάζει τη φυσική μετά-βασή του από την οικογενειακή ζωή στο σχολικό περιβάλλον.

Η φοίτηση ενός παιδιού στα προσχολικά ιδρύματα δίνει τη δυνατότητα να διαγνω-στούν εγκαίρως ενδεχόμενες πνευματικές ή σωματικές διαταραχές στην εξέλιξή του, που βελτιώνονται ή και θεραπεύονται πιο εύκολα, όταν γίνεται η διάγνωσή τους νω-ρίς.

Ο βασικός σκοπός της Προσχολικής Αγωγής σήμερα είναι να βοηθήσει το μικρό παιδί να καλλιεργηθεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο νοητικά, ψυχοκινητικά, συναισθηματικά, κοινωνικά, αισθητικά και να αναπτύξει κάποιες δεξιότητες έτσι ώστε τελικά η προσαρμο-γή του στο δημοτικό σχολείο να είναι πιο εύκολη. Επιπλέον η προσχολική αγωγή επιδιώ-κει να εξασφαλίσει και να προωθήσει την υγιή και ολόπλευρη ανάπτυξή του στον ανώτατο δυνατό βαθμό, ανάλογα με το επίπεδο ωρίμανσής του. Σκοπεύει επίσης στην αφομοίω-ση γενικών ανθρώπινων γνώσεων και ικανοτήτων και στην ανάπτυξη ορισμένων ψυχικών ιδιοτήτων, απαραίτητων για τη ζωή στην κοινωνία. Τέτοιες είναι η κατάκτηση του λόγου, η ανάπτυξη της ικανότητας προσανατολισμού στο χώρο και το χρόνο, των ανθρώπινων μορφών αντίληψης, νόησης και φαντασίας, η πρωταρχική επαφή με έργα τέχνης, η δια-μόρφωση αμοιβαίων σχέσεων με τους άλλους ανθρώπους.Η παρεχόμενη αγωγή πρέπει να προετοιμάζει το παιδί να ενταχθεί σε ομάδα, να το βοηθά

Ειδικός Προσχολικής Αγωγής - Ειδικός Προσχολικής Αγωγής Ατόμων με Ειδικές Ανάγκες Α΄έτος326

να αφομοιώνει κανόνες συμπεριφοράς, να προωθεί τη δημιουργία αμοιβαίων σχέσεων με τα άλλα παιδιά, ώστε να αναπτυχθεί η κοινωνικότητά του. Ακόμα να καλλιεργεί το ξεπέρα-σμα των διακρίσεων και των ανισοτήτων μεταξύ των δύο φύλων ή ανάμεσα σε διάφορες φυλές ή άλλες περιθωριοποιημένες ομάδες, στοχεύοντας στη διαμόρφωση μιας ολοκλη-ρωμένης προσωπικότητας του αυριανού ενηλίκου. Επίσης να συμβάλλει στην εξοικείω-ση με τους δημοκρατικούς θεσμούς και τη δημοκρατική διαδικασία, να εμφυσά την πίστη στην ειρήνη και τη φιλία ανάμεσα στους λαούς.Η προσχολική αγωγή πρέπει να αφορά τη δυνατότητα ανάπτυξης των ικανοτήτων και της προσωπικότητας του παιδιού και όχι την ετοιμότητα για το Δημοτικό Σχολείο. Δεν εί-ναι προπαρασκευαστικό στάδιο για την επόμενη βαθμίδα αλλά αποτελεί αυτόνομο χώρο ανάπτυξης του παιδιού.

Ιστορική ανασκόπηση των προσχολικών ιδρυμάτων Η ιστορία της Προσχολικής Αγωγής διαιρείται σε 3 εκπαιδευτικές περιόδους: Την Αρχαία, με κύριους εκπροσώπους τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη και τον Πλούταρ-

χο Την Μέση (βυζαντινή εποχή έως και Αναγέννηση), με κύριους εκπροσώπους τους Πα-

τέρες της Εκκλησίας και τους Λαμπελαί, Μοντένιο, Λοκ, Ρουσσώ, Πεσταλότσι. Τη Σύγχρονη, με κύριους εκπροσώπους τους Φρέμπελ, Μοντεσσόρι, αδελφές Αγκά-

τσι, Ντεκρολύ, Βιγκότσκι, Πιαζέ.Η ίδρυση του θεσμού της Προσχολικής Εκπαίδευσης υπήρξε αποτέλεσμα κυρίως κοινωνι-κών και οικονομικών αναγκών, όπως της βιομηχανικής επανάστασης, της εισόδου της γυ-ναίκας στην αγορά εργασίας, της μετατροπής της οικογένειας από εκτεταμένη σε πυρη-νική. Μέχρι όμως το τέλος του 18ου αι. όσο κι αν είχαν διατυπωθεί «επαναστατικές» ιδέες σχετικά με την εκπαίδευση των παιδιών ή και των δασκάλων, όλοι οι μεγάλοι παιδαγωγοί πίστευαν ότι η θέση των νηπίων δεν ήταν στο σχολείο, αλλά στο σπίτι. Ο πρώτος παιδικός σταθμός ιδρύθηκε από τον άγγλο εργοστασιάρχη Robert Owen, το 1816 στην περιοχή του εργοστασίου του, όπου και συγκεντρώνονταν με την επίβλεψη προσώπων με σχετική πείρα αγωγής, για να παίζουν, να τραγουδούν και να απασχολού-νται τα παιδιά των εργατών των εργοστασίων του ως την ηλικία της εισόδου τους στο σχο-λείο. Το Νηπιαγωγείο ως εκπαιδευτική βαθμίδα θεσπίστηκε αργότερα σε όλες τις χώρες της Ευ-ρώπης και της Αμερικής.

2. FRIEDRICH FROEBEL (1782 – 1852)Ο Froebel γεννήθηκε στη Θουριγγία το 1782 και την αρχή ασχολήθηκε με τις θετικές επι-στήμες, στη συνέχεια όμως ε πηρεάστηκε από τις ιδέες του Πεσταλότζι και ανακάλυψε ότι η Παιδαγωγική είναι η επιστήμη που τον ενδιαφέρει πραγματικά.Ως μεγάλος θαυμαστής του Rousseau, έλεγε πως πρέπει να ακολουθούμε τη φύση και να μη της εναντιωνόμαστε. Το παιδί είναι δραστήριο, ενεργητικό και το παιχνίδι που είναι η πρώτη εκδήλωση της ενεργητικότητάς του πρέπει να αποτελεί τη βάση της αγωγής. Με τα παιχνίδια το παιδί ασκεί τις αισθήσεις του.


Έτσι επινόησε τα «δώρα» (οικοδομικό υλικό σε επτά σειρές) με πρώτο «δώρο» τη μπάλα και στη συνέχεια τον κύβο και τον κύλινδρο και ακόμη πιο ύστερα τον κύβο κομμένο σε μικρότερους κύβους, τούβλα, τουβλάκια, τρίγωνα κ.ά.Θεωρούσε ακόμα ότι η μελέτη της φύσης βοηθάει το παιδί να κατανοήσει τον κόσμο. Γι αυτό ίδρυσε και τους παιδικούς νηπιακούς κήπους και έδωσε πρωταρχική θέση και στη μελέτη του φυσικού κόσμου με διάφορους τρόπους και ιδιαίτερα με την κηπουρική. Με τα παιχνίδια και την παρατήρηση που οδηγούν στην άσκηση των αισθήσεων το παιδί ει-σάγεται στη μελέτη και αισθάνεται να ξυπνά η σκέψη του.Αλλά και η μουσική έχει ξεχωριστή θέση στο σύστημα του Froebel. Τα ρυθμικά παιχνίδια, η ορχήστρα καθώς και η μουσική εκτίμηση αποτελούν στοιχεία της θεωρίας του.Εκτός από τα «δώρα» που στόχο έχουν την εισαγωγή του παιδιού με τη βοήθεια της ανά-λυσης στην κατανόηση των πραγμάτων, ο Froebel στο υλικό της αγωγής του συμπεριέ-λαβε και τις φρεβελιανές εργασίες (κεντητή, ραπτή, περαστή, υφαντή, κοπτή, κολλητή, διπλωτή και πλαστική) που έχουν σκοπό να παροτρύνουν το παιδί σε δημιουργικές δρα-στηριότητες.Τέλος το υλικό του συμπληρωνόταν με:α. Τετράγωνα και τρίγωνα διαφόρων σχημάτωνβ. Σχίζες, δηλαδή ευλύγιστο υλικό με στόχο την επιδεξιότηταγ. Ξυλάκια που συμβάλλουν στην προετοιμασία της γραφής, της αριθμητικής κ.ά.δ. Χαλκάδες ή δακτύλιους για την κατανόηση των καμπυλόγραμμων συνδυασμών.ε. Φυσικό υλικό (βότσαλα, όσπρια κλπ.) που ασκούν την παρατηρητικότητα, γυμνάζουν

την αφή και εξασκούν τη φαντασία του παιδιού.Ο Froebel παρά την «γεωμετρική» μέθοδο που προτείνει, ήταν ο πρώτος που προσπάθησε να εφοδιάσει με παιχνίδια και να οργανώσει τις δρστηριότητες των νηπίων. Αναγνώρισε την αξία των τεχνικών δραστηριοτήτων και κατασκευών. Έδωσε νέα έμφαση στα παιχνί-δια με τα δάχτυλα, στο τραγούδι, στη μελέτη της φύσης. Ήταν ο πρώτος που χρησιμοποί-ησε το παιχνίδι για τη μορφωτική του αξία. Αναγνώρισε τη σημασία που έχει η σχέση του νηπιαγωγείου με το σπίτι. Οι κατασκευές, οι «ατομικές δραστηριότητες» και η έμφαση στην κοινωνικότητα των νηπίων αποτελούν την κεντρική ιδέα της μεθόδου του. Ο Froebel συνέλαβε την αγωγή ως μια κοινωνική διαδικασία. Θεωρούσε πως η συνεργασία, η αβρο-φροσύνη και η αλληλοβοήθεια θα έπρεπε να αποτελούν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της προσχολικής αγωγής.Έτσι κατά το φρεβελιανό σύστημα η νηπιακή αγωγή: ικανοποιεί τη φυσική τάση του σώματος με τις γυμναστικές ασκήσεις που συντελούν

στην ανάπτυξη των μελών του ασκεί τις αισθήσεις και συμβάλλει στην επιδεξιότητα του χεριού αναπτύσσει τις καλλιτεχνικές διαθέσεις του παιδιού με τις κατασκευές των έργων ικανοποιεί την έμφυτη περιέργεια του παιδιού, εξασκώντας το στην παρατήρηση,

έρευνα και σύγκριση συντελεί με τα παιχνίδια και τα τραγούδια, στην ανάπτυξη των συναισθημάτων και

της καλαισθησίας


3. MONTESSORI MARIA (1870 – 1952)Η Maria Montessori ξεκίνησε με την αγωγή του καθυστερημένου παιδιού που τράβηξε την προσοχή της από ιατρική πλευρά. Ήταν η πρώτη γυναίκα γιατρός της χώρας της και επη-ρεασμένη από τον Ρουσσώ υποστήριξε το σεβασμό στην προσωπικότητα του παιδιού. Στη συνέχεια κατάλαβε ότι η μέθοδός της μπορούσε να χρησιμοποιηθεί και στα φυσιο-λογικά παιδιά και μάλιστα με λαμπρά αποτελέσματα και έτσι δημιούργησε ένα σύστημα αγωγής σύμφωνα με τις παιδαγωγικές και ψυχολογικές της αρχές.Το 1907 ιδρύθηκε στη Ρώμη το πρώτο «σπίτι του παιδιού» με την άμεση εποπτεία της. Στη συνέχεια άρχισε να δίνει μαθήματα στους δασκάλους πάνω στη μέθοδό της και ανέπτυ-ξε μεγάλη δραστηριότητα σε πολλές χώρες μέχρι και τις Ινδίες. Μέχρι και σήμερα οργα-νώνονται μοντεσοριανά συνέδρια, υπάρχουν μοντεσοριανά διδασκαλεία και σχολεία που εφαρμόζουν απόλυτα το μοντεσοριανό σύστημα.Απαραίτητη προϋπόθεση της λειτουργίας νηπιαγωγείου με μοντεσοριανή μέθοδο είναι η αλλαγή της καθιερωμένης ατμόσφαιρας του σχολείου. Η αίθουσα πρέπει να έχει χαρού-μενη όψη και ανοιχτόχρωμα έπιπλα σε διαστάσεις ανάλογες με την ηλικία των παιδιών. Η ευρυχωρία είναι απαραίτητη και για την άνετη διευθέτηση των επίπλων και για τα ίδια τα παιδιά που έχουν το δικαίωμα να κινηθούν ελεύθερα προς όλες τις κατευθύνσεις. Όλο το παιδαγωγικό υλικό είναι ένα σύνολο μέσων με τα οποία επιδιώκεται η αγωγή των αισθή-σεων και η άσκηση των κινητικών και χειροτεχνικών δεξιοτήτων.Οι αρχές της Μοντεσοριανής μεθόδου είναι:Η ελευθερία: Θεωρείται η βάση της μεθόδου της. Η ελευθερία κάθε ατόμου είναι έμ-

φυτη και πρέπει να είναι σεβαστή, γιατί χωρίς αυτή το άτομο δεν μπορεί να αναπτυ-χθεί και να δημιουργήσει. Το παιδί πρέπει να κινείται ελεύθερα μέσα στην τάξη και να διαλέγει μόνο του το παιδαγωγικό παιχνίδι με το οποίο θα ασχοληθεί, ώστε να εκδη-λώνονται αυθόρμητα τα ενδιαφέροντά του και στη συνέχεια οι ικανότητές του,

Ο σεβασμός: Το παιδί ενεργεί αυθόρμητα. Γι αυτό πρέπει να σεβόμαστε την προσω-πικότητά του και να αποφεύγουμε να το βοηθάμε όταν αυτό δεν χρειάζεται τη βοή-θειά μας. Δεν πρέπει να διακόπτουμε την ενεργητικότητά του. Με την επανάληψη των πράξεών του θα φθάσει τελικά στο σκοπό του, που είναι η επιτυχία.

Η πειθαρχία: Μέσα σε μια Μοντεσοριανή τάξη, το παιδί είναι απορροφημένο από τη δραστηριότητα που κάνει και νιώθει ευτυχισμένο όταν την τελειώσει με επιτυχία. Αποτέλεσμα της πειθαρχίας αυτής είναι και η κατάργηση της τιμωρίας. Όταν καταλά-βει ο/η παιδαγωγός ότι ένα παιδί θέλει να εμποδίσει ή να αναστατώσει την εργασία του συμμαθητή του, επεμβαίνει και το απομονώνει. ΄Ετσι, μένει αμέτοχο. Με αυτόν τον τρόπο γρήγορα μετανιώνει βλέποντας τους άλλους να εργάζονται.

Η ατομική διδασκαλία: Κάθε παιδί παίρνει το παιχνίδι που χρειάζεται, προχωρεί στη θέση του και παίζει όσο θέλει με αυτό.Το υλικό είναι περιορισμένο σε ποσότητα. Κάθε παιδί ασχολείται με μια διαφορετική δραστηριότητα που επιλέγει, ενώ ένα άλλο παιδί δεν μπορεί να παίξει ταυτόχρονα. Οι μόνες ομαδικές ασκήσεις που υπάρχουν στο σύ-στημα Μοντεσόρι είναι η γυμναστική, το τραγούδι και το μάθημα σιωπής.

Ο περιορισμός στη δράση της παιδαγωγού: Η παιδαγωγός, την οποία η Μοντεσόρι ονομάζει Διευθύντρια, δεν διδάσκει, δεν επιβάλλει τίποτε αλλά βοηθάει τα παιδιά να γνωρίσουν το υλικό και να μάθουν τις δυνατότητες χρήσης του. Η Διευθύντρια επι-βλέπει και επεμβαίνει μόνο, όταν το ζητήσει το ίδιο το παιδί. Με διακριτική στάση πα-


ρατηρεί το παιδί αν έχει ενδιαφέρον για την άσκηση και πώς εξασκεί την επιδεξιότητά του.

Το παιδαγωγικό υλικό της αντιπροσωπεύει και βάζει σε κίνηση τις φάσεις της ψυχικής ανά-πτυξης του παιδιού. Τα μεγαλύτερα πλεονεκτήματά του είναι η συστηματική του διάτα-ξη, ο χειρισμός του και η προσφορά στο παιδί μιας πηγής προσωπικής επιβεβαίωσης και ασφάλειας. Ο/η παιδαγωγός οφείλει να στρέψει σ’ αυτό την προσοχή του παιδιού χωρίς να επιβάλει την εκλογή της και να το παρακολουθεί χωρίς να φαίνεται.Με τη σωστή χρήση του υλικού κεντρίζεται το ενδιαφέρον του παιδιού και επιτυγχάνεται η ανάπτυξη των φυσικών του δυνάμεων, η αγωγή των αισθήσεων και κινήσεων, η άσκη-ση των κινητικών και χειροτεχνικών δεξιοτήτων, η γλωσσική εκπαίδευση και η διδασκαλία της ανάγνωσης, της γραφής και των μαθηματικών. Αντίθετα με τον Froebel, η Montessori δεν εκτίμησε την αναγκαιότητα του παιχνιδιού στην αγωγή του παιδιού. Στα μοντεσοριανά νηπιαγωγεία δεν έδιναν προσοχή στις συγκινήσεις του παιδιού. Τα παιχνίδια αποτελούσαν παραχώρηση. Τα παιδιά δεν είχαν ευκαιρίες να ξε-φυλλίζουν εικονογραφημένα βιβλία, να παίζουν με τα χρώματα, να κατασκευάζουν με τον πηλό, να τραγουδούν, να δραματοποιούν.Το μεγαλύτερο μειονέκτημα του Μοντεσοριανού συστήματος είναι ότι παραμελεί την πλούσια φαντασία του παιδιού. Δεν υπάρχουν στο σχολείο τα ελεύθερα δημιουργικά παι-χνίδια, το ελεύθερο σχέδιο, οι αυθόρμητες μιμήσεις. Η τάξη είναι «εργαστήριο». Δεν βλέ-πουμε το χαρούμενο παιδί των άλλων σχολείων που κόβει, σχεδιάζει, παρασταίνει, παίζει, τραγουδάει. Το παιδί εδώ είναι ελεύθερο να διαλέξει το διδακτικό υλικό αλλά όχι να το με-ταχειριστεί όπως θέλει. Κάθε άσκηση έχει ένα μοναδικό σκοπό και το παιδί πρέπει να πε-ριοριστεί σ’ αυτόν. Δεν υπάρχει η πλούσια ομαδική ζωή. Επικρατούν οι ατομικές εργασίες και τα νήπια αναπαριστάνουν τη ζωή των ενηλίκων και έτσι μαθαίνουν να υπολογίζουν τα άλλα παιδιά και να υπακούουν στους κανόνες.Η μεγάλη αξία όμως της Montessori βρίσκεται στη μεγάλη της αγάπη για το παιδί. Επιδι-ώκει γενική αναδιοργάνωση του σχολείου και αναγκάζει τους παιδαγωγούς να σκεφτούν περισσότερο για το παιδί και την τύχη του. Η αγάπη του/της παιδαγωγού είναι διάχυτη στην τάξη. Όλη η μέθοδός της είναι γεμάτη φροντίδα για τη νηπιακή ηλικία. Σύμφωνα με το σύστημά της το παιδί λειτουργεί με εσωτερικευμένη πειθαρχία και όχι εξωτερική υπα-κοή και εργάζεται σ’ αυτό που θέλει το ίδιο. Η παρουσία του/της νηπιαγωγού είναι δια-κριτική. Όλα τα υλικά είναι στο μέγεθος των παιδιών και καλλιεργούν την προσοχή, την παρατηρητικότητα και την αντίληψή τους. Το παιδί βρίσκει μόνο του το λάθος του και αναλαμβάνει τις ευθύνες του. Εισάγεται στην ανάγνωση, γραφή και αριθμητική και μαθαί-νει να συστηματοποιεί τις κινήσεις του. Γενικότερα η Montessori προσφέρι πολλές γνώσεις στα παιδιά, γιατί εργάζονται συνεχώς και μαθαίνουν πολλά.

4. DECROLY OVIDE (1871 – 1932)Ο Οβίδιος Decroly ξεκίνησε και αυτός από γιατρός και στη συνέχεια ασχολήθηκε με τα παι-δαγωγικά αλλά και τα ψυχολογικά προβλήματα του παιδιού. Δεν έκανε όμως μόνο έρευ-νες για την ψυχική εξέλιξη του παιδιού και τη μέτρηση της νοημοσύνης του. Μελέτησε την ανάπτυξη του συναισθήματος και το χαρακτήρα, την εξέλιξη του ιχνογραφήματος και τον επαγγελματικό προσανατολισμό. Όλες αυτές οι έρευνες συνδέονται μεταξύ τους και απο-


τελούν τη μέθοδο της «συνολικότητας», που συνίσταται στη συγκέντρωση και οργάνωση, μ’ ένα ορισμένο τρόπο όλων των γνώσεων που δίνονται στο παιδί και οδηγούν στη σημα-ντικότερη ίσως επινόηση του Decroly, τα «κέντρα ενδιαφέροντος» που αντιστοιχούν στις βασικές βιολογικές ανάγκες του παιδιού.Η μέθοδος που επινόησε ο Decroly δεν είχε τίποτε κοινό με τις γνωστές παραδοσιακές με-θόδους, που άρχιζαν από κάτι απλό για να φτάνουν στο πολύπλοκο. Υποστήριζε ότι το παιδί έχει συγκεχυμένες γνώσεις, παρά τη φαινομενική του ευχέρεια για ομιλία. Κατά τον Decroly αποκτά τις γνώσεις διαδοχικά κατά το χρόνο που πραγματοποιείται η προσαρμο-γή του με το περιβάλλον και αναπτύσσεται προχωρώντας από τα γενικά στις λεπτομέρει-ες.Ο Decroly πιστεύει ότι στην αρχή το παιδί πρέπει να μάθει για τον ευατό του. Μετά θα πρέ-πει να αποκτήσει τη γνώση των συνθηκών του φυσικού και κοινωνικού περιβάλλοντος μέ-σα στο οποίο ζει. Η γνώση του παιδιού είναι η αφετηρία της μεθόδου Decroly, ενώ η αγω-γή είναι η πορεία προς το τέρμα. Η αγωγή του ξεκινάει από την παρατήρηση που φέρνει το παιδί σε επαφή με το περιβάλλον, τη σύνδεση ιδεών και την έκφραση. Στη λέξη «έκφρα-ση» περιλαμβάνονται όλα τα μέσα με τα οποία το παιδί μπορεί να εξωτερικεύσει την κατά-σταση της ψυχής του: ανακοίνωση, ιχνογραφία, πλαστική, κατασκευές, χορός, κηπουρική, τραγούδι, θέατρο, παιδαγωγικά παιχνίδια, δραματοποίηση, κουκλοθέατρο κ.α.Βασικές αρχές του συστήματος Decroly είναι:Το παιδί πρέπει να έρχεται σε επαφή όσο γίνεται περισσότερο με τη φύση.Όλα τα παιδιά δεν έχουν την ίδια πνευματική ανάπτυξη. Αυτή τη διαφορά τη διαπι-

στώνουμε ακόμη και σε δύο αδέλφια που έχουν ανατραφεί στο ίδιο οικογενειακό πε-ριβάλλον. Γι’ αυτό και πρέπει να εξατομικεύουμε τη διδασκαλία.

Το πρόγραμμα του παλιού σχολείου δεν εξυπηρετεί τις ανάγκες του παιδιού, αφού η μόνη του φροντίδα είναι η μετάδοση γνώσεων.

Το παιδί πρέπει να είναι ελεύθερο στο σχολείο, καθώς η ελευθερία στηρίζεται στην ενέργειά του. Η ελευθερία προετοιμάζει το παιδί για να αποκτήσει πρωτοβουλία και ευθύνη.

Ο Decroly δίνει μεγάλη σημασία και στη διδασκαλία της γλώσσας. Εφαρμόζει για την από-κτηση των δεξιοτήτων της ανάγνωσης, της γραφής και της ορθογραφίας, τη λειτουργία της συνολικής αντίληψης και σέβεται πάντοτε τον αυθορμητισμό της γλωσσικής έκφρα-σης του παιδιού. Η «ιδεοπτική» μέθοδος που χρησιμοποίησε για την απόκτηση της δεξιό-τητας της ανάγνωσης και της γραφής στηρίζεται στην υποκίνηση του ενδιαφέροντος των παιδιών και έχει σίγουρα αποτελέσματα ακόμη και στα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες.Τα παιδαγωγικά παιχνίδια του Decroly αποτελούν μια ιδιαίτερη κατηγορία παιχνιδιών και τα επινόησε για να διευκολύνει την κινητική, αισθητηριακή και πνευματική ανάπτυξη του παιδιού. Δεν αποτελούν τη βάση της μεθόδου, ούτε και χρησιμοποιούνται καθημερινά. Τα στοιχεία τους είναι παρμένα από τη ζωή, κατασκευάζονται από υλικό που δεν στοιχίζει τίποτα ή στοιχίζει πολύ λίγο και μπορούν πολύ εύκολα να ξαναδημιουργηθούν, αν χαλά-σουν. Χωρίζονται σε πολλούς τύπους, ανάλογα με τον προορισμό τους, τις λειτουργίες και τις γνώσεις που αφορούν την ηλικία των παιδιών, την απασχόληση με αυτά μικρής ή με-γάλης ομάδας καθώς και την τεχνική του παιχνιδιού. ΄Ετσι μπορούμε να διακρίνουμε παι-χνίδια παρατηρητικότητας, παιχνίδια χρωμάτων, παιχνίδια σχημάτων, παιχνίδια για τις δι-άφορες αισθήσεις, παιχνίδια αρίθμησης, παιχνίδια συνειρμού κ.α.


Πρωτοπόρος ο Decroly στο πνεύμα της νέας αγωγής σε παγκόσμια κλίμακα, καινοτόμησε και άλλαξε το πνεύμα της αγωγής με βάση τον πειραματισμό και την έρευνα. Είναι ο πρώ-τος που αξιολόγησε τη σημασία των tests νοημοσύνης και μετέβαλε το σχολείο του από «παθητικό ακροατήριο» σε «δημιουργικό εργαστήριο».

5. «ΑΝΟΙΧΤΟ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ»Ο όρος «ανοιχτό σχολείο» υποδηλώνει την ιδέα να κάνουμε τα παιδιά να αισθανθούν ότι όλες οι τάξεις μαζί αποτελούν μια κοινότητα στην οποία μπορούν όλα να συμμετέχουν. Σ’ αυτό το σχολείο τα παιδιά εργάζονται μόνα τους ή σε μικρές ομάδες που σχηματίζουν με δική τους προτίμηση, χωρίς κανένα περιορισμό ηλικίας ή σχολικού επιπέδου. Το σύστη-μα αυτό στηρίζεται στη θεωρία ότι η εκπαίδευση του παιδιού πρέπει να κατευθύνεται από το ίδιο το παιδί και ότι μια κατάλληλη ατμόσφαιρα έχει μεγαλύτερη σημασία από τα τακτι-κά θρανία, την ησυχία και την επιτήρηση και ότι ένα πλούσιο περιβάλλον με ποικίλα ερε-θίσματα και τη σωστή καθοδήγηση από τον/την παιδαγωγό θα έχει σίγουρα θετικό απο-τέλεσμα.Μέσα στα πλαίσια του παιδαγωγικού αυτού συστήματος, υπάρχουν τόσες παραλλαγές, όσοι και οι παιδαγωγοί, αλλά ορισμένα βασικά χαρακτηριστικά είναι κοινά σε όλα τα σχο-λεία αυτού του τύπου: Η τάξη διευθετείται σε χωριστούς χώρους μ’ ένα τραπέζι για πειρά-ματα, ενυδρείο, μικροσκόπιο κ.α. Υπάρχει γωνιά για ανάγνωση, χώρος για κουκλοθέατρο, διάφορα όργανα και υλικά για τη διδασκαλία των μαθηματικών κλπ. Το παιδί δηλαδή αντι-μετωπίζει μια αφθονία υλικών και κανείς δε θα το εμποδίσει να τα χρησιμοποιήσει αν και όταν νιώσει έτοιμο. Η νηπιαγωγός ασχολείται με τα παιδιά που είναι έτοιμα να μάθουν κά-τι νέο, αντί να προσπαθεί να συγκεντρώσει το ενδιαφέρον όλης της τάξης σ΄ένα «μάθημα» που δεν είναι όλα τα παιδιά έτοιμα να το παρακολουθήσουν. Η μέθοδος αυτή επιτρέπει την ανάπτυξη πρωτοβουλίας και ευθύνης και η νηπιαγωγός μπορεί να εκμεταλλευτεί μια στιγμή ενθουσιασμού, που μπορεί αργότερα να μη ξαναβρεί. Είναι βέβαια, λάθος η άποψη που υποστηρίζει ότι αυτό το πρόγραμμα που δίνει μεγάλες δυνατότητες εκλογής στο παιδί, δε χρειάζεται μεθόδευση από τον/την παιδαγωγό. Στην πραγματικότητα συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο, μόνο που η μεθόδευση γίνεται διακριτι-κά και έχει προηγηθεί σοβαρή δουλειά και ιδιαίτερος προγραμματισμός από τον/την παι-δαγωγό. Άλλωστε και τα νήπια δεν μπορούν να δείξουν υπευθυνότητα μέσα σε ένα περι-βάλλον ακατάστατο και ανοργάνωτο.Οι υποστηρικτές της μεθόδου επισημαίνουν ότι το «ανοιχτό σχολείο» τονώνει το ηθικό των παιδιών, καλλιεργώντας τους το αίσθημα της αυτοεκτίμησης και ταυτόχρονα τα εν-θαρρύνει γαι μάθηση. Υπάρχουν όμως και οι γονείς που είτε παραπονούνται ότι τα παι-διά σ’ αυτά τα σχολεία δεν αποκτούν αρκετές γνώσεις και ότι το περιβάλλον του «ανοιχτού σχολείου» τα αποπροσανατολίζει, είτε -αρνητικά πάντα- υποστηρίζουν ότι οι προσδοκίες του «ανοιχτού σχολείου» είναι ιδιαίτερα υψηλές και απαιτείται σκληρή δουλεία από παι-διά σε μικρή ηλικία.


6. Η ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΜΑΣΤο Νηπιαγωγείο στην Ελλάδα χρονολογείται από τον 19ο αι. Η Αγγελική Λασκαρίδου το 1880 ίδρυσε ένα πρότυπο Νηπιαγωγείο σύμφωνα με το μοντέλο των «νηπιακών κήπων» του Φρέμπελ, τοποθετώντας την Ελλάδα στις χώρες που εφαρμόζουν νωρίς πρωτοπορια-κές για την εποχή τους παιδαγωγικές μεθόδους. Στη συνέχεια ιδρύθηκαν τα «Λαϊκά Νηπια-γωγεία» που είχαν ως σκοπό τη διαπαιδαγώγηση των παιδιών της εργατικής τάξης. Στην εκπαιδευτική νομοθεσία του νεοελληνικού κράτους η πρώτη αναφορά στα Νηπια-γωγεία ως σχολική βαθμίδα γίνεται το 1895. Το πραγματικό ομως ενδιαφέρον του κράτους για την Προσχολική Αγωγή και κυρίως για την κατάρτιση νηπιαγωγών σε κρατικές σχολές εκδηλώθηκε τη δεύτερη δεκαετία του 20ου αι. Το 1929 με το Ν.4397/1929 «Περί στοιχειώ-δους εκπαίδευσης», εντάχθηκαν τα Νηπιαγωγεία στη στοιχειώδη εκπαίδευση, καθιερώθη-κε η διετής φοίτηση σε αυτά, ορίστηκε ο αριθμός νηπίων και νηπιαγωγών και ανέλαβε την εποπτεία τους το Υπουργείο Παιδείας.Τα τελευταία χρόνια προέκυψαν στην Ελλάδα πολλές διαφορετικές μορφές Νηπιαγωγεί-ου. Έχουμε τα κλασικά Νηπιαγωγεία και τα Ολοήμερα Νηπιαγωγεία – Διευρυμένου Ωρα-ρίου. Τα ολοήμερα Νηπιαγωγεία είναι μια εκπαιδευτικη καινοτομία με στόχο την εξυπηρέ-τηση των εργαζόμενων μητέρων. Δεν πρέπει βέβαια να θεωρηθεί ότι σκοπός τους είναι απλώς η φύλαξη των παιδιών, αλλά στο πλαίσιο της επέκτασης του ωραρίου αξιοποιείται ο διαθέσιμος χρόνος με δραστηριότητες που απελευθερώνουν τις δημιουργικές ικανότη-τες των παιδιών.Παράλληλα με την οργάνωση του Νηπιαγωγείου, επεκτάθηκε και ο θεσμός των παιδικών σταθμών, έστω κι αν κύριος σκοπός τους δεν θεωρείται ο παιδαγωγικός αλλά ο κοινω-νικός. Προϋπόθεση για την καλή λειτουργία ενός παιδικού σταθμού αποτελούν οι κτιρι-ακές εγκαταστάσεις και ο εξοπλισμός τους. Βρεφονηπιακοί σταθμοί πλέον έχουν ιδρυ-θεί και λειτουργούν σχεδόν σε ολη τη χώρα - και κρατικοί και ιδιωτικοί. Πολλοί από τους Κρατικούς λειτουργούν με ευθύνη των Δημοτικών Αρχών, κάποιοι υπάγονται ακόμα στο Υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας. Γίνεται πάντως προσπάθεια να υπάρξει μια ενιαία οργα-νωτική και ομοιόμορφη πανελλαδικά λειτουργία με σύγχρονες μεθόδους.

7. ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΤΑΣΕΙΣ

Α. ΒΙΩΜΑΤΙΚΗ – ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΗ Βιωματική – Επικοινωνιακή Διδασκαλία ή μέθοδος Project, είναι μια παιδοκεντρική μέ-θοδος, βασιζόμενη τόσο στις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα όσο και στους προβληματι-σμούς των παιδιών. Η μέθοδος αυτή είναι ένα είδος ανοιχτής διαδικασίας, μία σύνθετη μορφή διδασκαλίας και μάθησης η οποία, χωρίς να έχει αυστηρά καθορισμένα όρια, απο-τελεί μορφή ομαδικής εργασίας και έχει ως σκοπό τη συλλογική διεξαγωγή της διδακτι-κής διαδικασίας αλλά και την ενεργό συμμετοχή από όλους όσοι μετέχουν σε αυτή. Είναι δηλαδή η σε βάθος μελέτη ενός θέματος από ένα ή περισσότερα παιδιά. Μέσα από αυτή την προσέγγιση τα παιδιά βοηθούνται να κατανοήσουν καλύτερα γεγονότα και φαινόμε-να του περιβάλλοντός τους που αξίζουν να τύχουν της προσοχής τους. Κατά τη διάρκεια του σχεδίου εκπαιδευτικής δράσης τα παιδιά ενθαρρύνονται να παίρνουν αποφάσεις και να κάνουν επιλογές, συνήθως σε συνεργασία με τους συνομηλίκους τους και με τη βοή-


θεια της παιδαγωγού.Το ερέθισμα για τη διεξαγωγή του «έργου» της συγκεκριμένης μεθόδου είναι δυνατόν να προέλθει από οποιοδήποτε μέλος της ομάδας, τον διδάσκοντα ή τον διδασκόμενο. Μετά από ελεύθερη και αβίαστη πρόταση ενός συγκεκριμένου θέματος από οποιοδήποτε μέ-λος της ομάδας, το οποίο, συνήθως, παίρνει αφορμή από ένα βίωμα και την υιοθέτησή της από τα μέλη της ομάδας ακολουθεί η από κοινού διαμόρφωση του θέματος και η υλοποί-ησή του.Οποιοδήποτε θέμα θα μπορούσε να αποτελέσει αντικείμενο του σχεδίου εκπαιδευτικής δράσης (τα ίδια τα παιδιά, οι άνθρωποι στο κοινωνικό περιβάλλον, η κοινότητα, το φυσι-κό περιβάλλον, διάφοροι τόποι ή χρόνοι, φυσικά φαινόμενα, απρόβλεπτα γεγονότα όπως η επισκευή ενός γειτονικού δρόμου, ένας ανεμοστρόβιλος κ.ο.κ.). Η ελευθερία όλων να προτείνουν το θέμα καθώς και η διαμόρφωση και η διεξαγωγή του σχεδίου εκπαιδευτικής δράσης από κοινού αποτελούν τα βασικά στάδια προσέγγισης. Αρχικά, όταν η εργασία με τα σχέδια εκπαιδευτικής δράσης είναι πρωτόγνωρη για την παιδαγωγό και τα παιδιά, καλό είναι το θέμα που επιλέγεται α) να σχετίζεται με τις εμπειρίες των παιδιών, β) οι εξερευνή-σεις σχετικά με αυτό να μπορούν να γίνουν μέσα στην τάξη παρά έξω από αυτή, γ) να αφο-ρά τη μελέτη πραγματικών αντικειμένων και όχι αφηρημένων, δ) να υπάρχει η δυνατότητα να διαρκέσει για ένα χρονικό διάστημα, ε) να προσφέρει ευκαιρίες συνεργασίας ανάμεσα στα παιδιά και στ) να μπορούν να συνεισφέρουν σ’ αυτό και οι γονείς.Σημαντικό για την προσέγγιση Project είναι να δώσουμε την ευκαιρία στα μικρά παιδιά να δοκιμάσουν την ενεργητική μάθηση, να διεξάγουν την έρευνα ως μέρος της δραστηριό-τητας, να αισθάνονται ως μικροί ερευνητές, εκμεταλλευόμενοι τη φυσική τάση των παι-διών να είναι περίεργα και να διερευνούν το περιβάλλον.Τα σχέδια εκπαιδευτικής δράσης βοηθούν τα παιδιά να αποκτήσουν νέες γνώσεις (με πολ-λούς διαφορετικούς τρόπους και με δραστηριότητες που έχουν νόημα γι’ αυτά), επιδεξι-ότητες, ικανότητες, ενδιαφέροντα, να κάνουν επιλογές, να παίρνουν αποφάσεις, και να αναπτύξουν θετικά συναισθήματα για τον εαυτό τους (εμπιστοσύνη στις δυνάμεις τους, αυτοπεποίθηση), τους άλλους, και τη μάθηση (ικανοποίηση, ενθουσιασμός). Επίσης μέσα από αυτά, ενισχύεται η συνεργασία μεταξύ παιδιών, παιδαγωγού και γονέων.Η επιτυχία της μεθόδου προϋποθέτει πάνω από όλα να υπάρχει ισότιμη επικοινωνιακή σχέση μεταξύ των μελών που συμμετέχουν στην ομάδα (ισοτιμία παιδαγωγού–παιδιών) και να δοθεί η ευκαιρία σε κάθε παιδί να συνειδητοποιήσει τις ανάγκες του και μέσα από την καλλιέργεια πνεύματος συνεργατικότητας να αναζητήσει και να βρει λύσεις. Πρόκει-ται για μια φιλόδοξη πρακτική που φιλοδοξεί να προσελκύσει τα παιδιά, τους εκπαιδευτι-κούς, τους γονείς και την ευρύτερη κοινότητα να συνεργάζονται και να δημιουργούν προς όφελος όλων.

Πιο συγκεκριμένα:α. Ο ρόλος των παιδιώνΤα παιδιά είναι οι πρωταγωνιστές του προγράμματοςΗ επιτυχία ενός σχεδίου εργασίας εξαρτάται από την αξιοποίηση των γνώσεων των

παιδιών με τη βοήθεια του εκπαιδευτικούΤα παιδιά θέτουν στόχουςΕπιλέγουν δραστηριότητες


Προετοιμάζουν και παίρνουν συνεντεύξεις από ειδικούςΣυλλέγουν αντικείμενα και πληροφορίες από άμεσες πηγές για κάποιο σκοπό, διαχει-

ρίζονται τις πληροφορίεςΠροσπαθούν να δώσουν εξηγήσεις, αναζητούν την αιτίαΚοινοποιούν τις ιδέες τους με πολλούς τρόπουςΕνθαρρύνονται να διδάσκουν τους άλλουςΕνθαρρύνονται να παράγουν χρήσιμα προϊόντα για διαφορετικούς λόγουςΣτα σχέδια εργασίας κάθε παιδί συμμετέχει σύμφωνα με το δικό του τρόπο και ρυθμό

β. Ο ρόλος του εκπαιδευτικούΟ εκπαιδευτικός είναι συνερευνητής, συνεργάτης, βοηθός, διαμεσολαβητής, καθο-

δηγητής σε θέματα τεχνικής και διευκολύνει όλη τη μαθησιακή διαδικασία χωρίς να εξουσιάζει.

Εξασφαλίζει ένα ελκυστικό, ασφαλές και πλούσιο σε ερεθίσματα περιβάλλονΑξιοποιεί διάφορες πηγές πληροφόρησηςΣυνεργάζεται με τους γονείς και την ευρύτερη κοινότηταΣχεδιάζει λαμβάνοντας υπόψη τις πιθανές κατευθύνσειςΥποστηρίζει την προσπάθεια των παιδιών με κατάλληλες και μετρημένες παρεμβά-

σεις που δεν ανατρέπουν αυτό που κάνουν τα παιδιάΑναγνωρίζει το δικαίωμα των παιδιών να κάνουν λάθηΕνθαρρύνει τα παιδιά να επεκτείνουν τις ιδέες τους συνεχώς και να βλέπουν το πρό-

βλημα και τα λάθη που τυχόν γίνονται ώστε να φθάσουν στη γνώσηΒοηθά τα παιδιά να σκεφθούν, διατυπώνοντας ανοιχτές ερωτήσεις για το τι θα ήθελαν

να μάθουν, τι θα καταγράψουν, ποιες ερωτήσεις μπορούν να απευθύνουν στους ειδι-κούς, τι θα ήταν χρήσιμο να φέρουν στην τάξη να το μελετήσουν και να το επεξεργα-στούν και πού θα βρουν αυτό που χρειάζονται.

Δείχνει στα παιδιά ότι δεν γνωρίζει όλες τις απαντήσεις, ότι θέλει να ψάξει μαζί τους και ότι ενδιαφέρεται να αναζητά και να βρίσκει σπουδαίες λύσεις, παροτρύνοντάς τα να κάνουν το ίδιο.

Γίνεται η μνήμη των παιδιών. Ανακεφαλαιώνει ό,τι έχει ειπωθεί.Όποτε είναι δυνατόν, χρησιμοποιεί τα ονόματά τους. Αυτό βοηθάει τα παιδιά να κατα-

λάβουν ότι οι ιδέες τους είναι σημαντικές και καταγράφονται.Τέλος, προσπαθεί να βελτιώνει τις πρακτικές του, συνειδητοποιώντας ότι και ο ίδιος

συνεχώς μαθαίνει.


Β. 1. VYGOTSKYΗ θεωρία του Vygotsky είναι γνωστή ως «κοινωνικοπολιτιστική» επειδή δίνει έμφαση στον πολιτισμό, δηλαδή στις γνώσεις, στις αξίες, στα πιστεύω, στις συνήθειες και τις δεξιότη-τες μιας κοινωνικής ομάδας. Επίσης δίνει έμφαση στο πώς η νοητική ανάπτυξη μπορεί να υποστηριχθεί από τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις.Ο Vygotsky πίστευε πως βασικός σκοπός της ανάπτυξης, της διδασκαλίας και της μάθη-σης, εκτός από τη μετάδοση γνώσεων ήταν ο εξοπλισμός των παιδιών με ορισμένα «ερ-γαλεία» τα οποία τα βοηθούν: να κατανοήσουν και να ελέγξουν τη συμπεριφορά και τη συναισθήματά τους, να γίνουν ανεξάρτητα, να φτάσουν σε ένα ανώτερο αναπτυξιακό επί-πεδο και να συνεργάζονται με άλλους για έναν κοινό σκοπό. Ο Vygotsky χώρισε τις νοητικές λειτουργίες σε κατώτερες και ανώτερες. Οι κατώτερες που είναι κοινές στα ζώα και στους ανθρώπους, σχετίζονται με την ωρίμανση και όχι με τον αν-θρώπινο πολιτισμό. Οι ανώτερες που παρουσιάζονται μόνο στους ανθρώπους σχετίζο-νται με τη μάθηση και είναι η αντίληψη, η συγκέντρωση σε κάθε ερέθισμα, η μνήμη και η επίλυση προβλημάτων.Οι βασικές αρχές της θεωρίας του Vygotsky είναι:1. Η «οικοδόμηση» της γνώσης από τα παιδιά επηρεάζεται από τις παρελθούσες και τις

παρούσες κοινωνικές αλληλεπιδράσεις τους.2. Το κοινωνικοπολιτισμικό πλαίσιο επηρεάζει την ανάπτυξη και τη μάθηση των παι-

διών. Τα νήπια «οικοδομούν» τις νοητικές διαδικασίες, καθώς τις χρησιμοποιούν στη συναναστροφή με τους άλλους και δεν ανακαλύπτουν τις γνώσεις αλλά τις οικειοποι-ούνται από το κοινωνικοπολιτισμικό τους υπόβαθρο.

3. Η ανάτπυξη θεωρείται μορφή ατομικών διαδικασιών αλλά και πολιτιστικών διαστά-σεων. Τα παιδιά παίζουν ενεργό ρόλο στην ανάπτυξή τους, καθώς συνεργάζονται με τους άλλους και «οικοδομούν» νέες νοητικές ικανότητες.

4. Η μάθηση καθοδηγεί την ανάπτυξη. Οι παιδαγωγοί πρέπει να να λαμβάνουν υπόψη το επίπεδο ανάπτυξης των παιδιών και να παρουσιάζουν τις πληροφορίες με τρόπο που βοηθάει την ανάπτυξή τους.

5. Η συνεργασία αποτελεί πηγή νοητικής ανάπτυξης, διότι μέσα από αυτή τα παιδιά μα-θαίνουν να σκέφτονται και να συμπεριφέρονται με τρόπους που αντικατοπτρίζουν το κοινωνικοπολιτισμικό τους υπόβαθρο.

6. Η γλώσσα παίζει σημαντικό ρόλο στη νοητική ανάπτυξη και στην ανάπτυξη των δια-δικασιών της σκέψης. Σύμφωνα με τον Vygotsky υπάρχουν δύο είδη λόγου: ο κοινωνι-κός ο οποίος απευθύνεται προς τους άλλους και έχει μια επικοινωνιακή λειτουργία και ο ατομικός (εγωκεντρική επικοινωνία, σχόλια προς τα αντικείμενα, διάβασμα με δυ-νατή φωνή, μουρμούρισμα ...) μέσα από τον οποίο τα παιδιά ασκούν έλεγχο στις νοη-τικές διαδικασίες, προκειμένου να υπερβούν δύσκολες δοκιμασίες.

7. Η διδασκαλία μπορεί να γίνεται σύμφωνα με τη «ζώνη της επικείμενης ανάπτυξης», πρέπει δηλαδή να προωθείται ως το σημείο που μπορεί να φτάσει το παιδί είτε μόνο του, είτε με τη βοήθεια και την καθοδήγηση ενός ενηλίκου ή πιο ικανού συνομηλίκου. Η «ζώνη της επικείμενης ανάπτυξης» διαφέρει από παιδί σε παιδί καθώς επίσης δεν είναι σταθερή και ως προς το ίδιο το παιδί αφού μεταβάλλεται καθώς το παιδί απο-κτά περισσότερες γνώσεις και δεξιότητες. Επίσης η «ζώνη» έχει όρια, δηλαδή ένα παι-


δί δεν μπορεί να διδαχθεί οτιδήποτε οποτεδήποτε αλλά κάθε μέρα μπορεί να φτάσει σε ένα συγκεκριμένο επίπεδο.

8. Σχετική με τη θεωρία της «ζώνης της επικείμενης ανάπτυξης» είναι και η «μέθοδος της σκαλωσιάς»: ένα υποστηρικτικό σύστημα, ένα διαρθρωμένο σύνολο διδακτικών κατα-στάσεων που προτρέπουν τα παιδιά να πετύχουν, καθώς προχωρούν σε ανώτερες νοη-τικές λειτουργίες. Η μέθοδος αυτή έχει συνδυαστεί με θετικά αποτελέσματα στη νοητι-κή ανάπτυξη των παιδιών, στην επίδοση σε διάφορες δοκιμασίες, στην ενεργητική συμ-μετοχή σε δραστηριότητες επίλυσης προβλημάτων και στη χρήση του ατομικού λόγου.

2. JEAN PIAGET (1896-1980)Ο Jean Piaget ήταν Ελβετός αναπτυξιακός ψυχολόγος γνωστός για τις επιστημολογικές του μελέτες στα παιδιά. Η θεωρία του της γνωστικής ανάπτυξης και η επιστημολογική θε-ώρηση έχουν ονομαστεί ως γενετική επιστημολογία. Ο Piaget έδινε μεγάλη σημασία στην εκπαίδευση των παιδιών. Ως διευθυντής του διεθνούς τομέα εκπαίδευσης, διακήρυσσε το 1934 ότι μόνο η εκπαίδευση είναι ικανή να σώσει τις κοινωνίες μας από πιθανές συγκρού-σεις, είτε βίαιες είτε εξελικτικές.Το 1955 ίδρυσε το διεθνές κέντρο γενετικής επιστημολογίας στη Γενεύη και το διηύθυνε ως το 1980, έτος του θανάτου του. Συμφώνα με τον Ernst von Glasersfeld, ο Jean Piaget εί-ναι ο μεγάλος εμπνευστής της γνωστικής ανάπτυξης.

ΘΕΩΡΙΑΣυμφώνα με τον Piaget η σκέψη των μικρών παιδιών είναι ποιοτικά διαφορετική από εκεί-νη των μεγάλων και αυτό που χρειάζονται τα παιδιά είναι να λειτουργούν με μεγαλύτερη αυτονομία.Η μάθηση είναι μια ενεργητική διαδικασία και είναι το αποτέλεσμα της προσαρμογής του ατόμου στο περιβάλλον πραγματώνεται δε μέσω δυο διαδικασιών: α)της αφομοίωσης και β) της συμμόρφωσης, όπου: ως αφομοίωση εννοούμε την ενσωμάτωση των ερεθισμάτων στα υπάρχοντα γνωστικά σχήματα και ως συμμόρφωση εννοούμε την τροποποίηση των υπαρχόντων γνωστικών σχημάτων, ώστε να ενσωματωθούν τα νέα ερεθίσματα στις υπάρ-χουσες γνωστικές δομές του ατόμου.Η συνισταμένη της αφομοίωσης και της συμμόρφωσης ονομάζεται προσαρμογή.Το αναπτυσσόμενο παιδί χτίζει γνωστικές δομές για να κατανοήσει το περιβάλλον του και να αντιδράσει στα ερεθίσματα που δέχεται. Ο Piaget απέδειξε ότι η γνωστική δομή ενός παιδιού κινούμενη από κάποια εγγενή αντανακλαστικά – όπως το κλάμα ή ο θηλασμός-, εξελίσσεται κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης σε πολύπλοκες νοητικές διεργασίες.Ο Piaget επισημαίνει τέσσερα στάδια εξέλιξης:Α) αισθητικοκινητικό στάδιο (από 0-2 ετών). Το παιδί μέσω της αλληλεπίδρασης με το πε-

ριβάλλον οικοδομεί μια σειρά από έννοιες για την πραγματικότητα. Το πιο βασικό χα-ρακτηριστικό είναι η δυσκολία να κατανοήσει το παιδί ότι τα φυσικά αντικείμενα δια-τηρούν την παρουσία τους στο χώρο ακόμα και όταν δεν τα βλέπουμε.

Β) προσυλλογιστικό στάδιο (από 2-7 ετών). Στάδιο κατά το οποίο το παιδί ανταποκρίνεται μόνο σε συγκεκριμένες φυσικές καταστάσεις καθώς δεν μπορεί ακόμα να διαμορφώ-σει αφηρημένες έννοιες.


Γ) στάδιο συγκεκριμένων νοητικών ενεργειών (από 7-11 ετών). Καθώς συσσωρεύεται η φυσική εμπειρία το παιδί είναι πλέον σε θέση να διαμορφώνει έννοιες και να επιλύει αφηρημένα προβλήματα, πχ, αριθμητικές εξισώσεις με αριθμούς και όχι με αντικείμε-να.

Δ) στάδιο τυπικών λογικών πράξεων και αφαιρετικής σκέψης ( από 11-15 ετών). Σε αυτό το στάδιο οι γνωστικές δομές του παιδιού μοιάζουν με αυτές του ενήλικα και περιλαμ-βάνουν την αφαιρετική λογική.

Συμφώνα με την αναπτυξιακή αυτή θεωρία οι εκπαιδευτικοί πρέπει να σχεδιάζουν την ύλη των μαθημάτων ώστε να ταιριάζουν στα αναπτυξιακά στάδια των μαθητών και να βο-ηθούν την λογική και εννοιολογική τους ανάπτυξη. Επίσης θα πρέπει να δίνεται έμφαση στον καθοριστικό ρόλο που παίζουν οι εμπειρίες ή οι αλληλεπιδράσεις με το περιβάλλον.

Η ΓΛΩΣΣΑ ΣΤΗΝ ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ PIAGETΗ άποψη του Piaget είναι ότι η γλώσσα είναι μία μόνο από τις συμβολικές λειτουργίες που αναπτύσσονται μετά από την αισθησιοκινητική περίοδο , μαζί με τις εικόνες, το συμβολι-κό παιγνίδι και το σχέδιο. Η σκέψη προηγείται της γλώσσας και προέρχεται κυρίως από την πράξη · η σημασία της γλώσσας είναι ότι αποτελεί το πρωταρχικό μέσον με το οποίο ανταλλάσσουμε ιδέες. Ειδικότερα:Α) Στην ανάπτυξη τους το σκέπτεσθαι και ο λόγος έχουν διαφορετικές ρίζες.Β) Αρχικά, υπάρχει ένα προπνευματικό στάδιο για το λόγο και ένα προγλωσσικό στάδιο

για την σκέψη.Γ) Μέχρι μια ορισμένη ηλικία τα δύο αυτά ακολουθούν διαφορετικούς δρόμους , ανε-

ξάρτητα το ένα από το άλλο.Μια ιδιαίτερη εκδήλωση του εγωκεντρισμού ως χαρακτηριστικού του προσυλλογιστικού σταδίου είναι ο εγωκεντρικός λόγος κατά τον οποίο το παιδί παρουσιάζει μια αδυναμία να λάβει υπόψη του τους άλλους στις συζητήσεις του. Το παιδί περισσότερο μιλάει ενώπιον των άλλων παρά σε αυτούς. Για τον Piaget η ανάπτυξη του φαινόμενου αυτού συνοψίζε-ται ως εξής:Προκοινωνικός λόγος – εγωκεντρικός λόγος – κοινωνικοποιημένος λόγος.

ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗΗ γλώσσα δεν είναι μια απλή οντότητα αλλά συνιστά ένα πολύπλοκο σύνολο συστημάτων το οποίο αποτελείται από ήχους (φωνολογία), νόημα (σημασιολογία), γραμματική (σύντα-ξη) και στοιχεία του πλαισίου (πραγματολογία. Το αξιοσημείωτο είναι ότι τα παιδιά μαθαί-νουν όλα αυτά τα πράγματα σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα και γίνονται ικανοί χρήστες της γλώσσας την εποχή που αρχίζουν το σχολείο.

ΣΤΑΔΙΑ ΕΚΜΑΘΗΣΗΣ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

1) Το προγλωσσικό στάδιοΑπό την αρχή της ζωής τους τα βρέφη είναι σε θέση να κάνουν διάκριση μεταξύ ήχων που αντιστοιχούν σε βασικά μέρη της γλώσσας γνωστά ως φωνήματα. Τα βρέφη αργούν κά-πως να παράγουν ήχους. Το βάβισμα το πρώιμο παιχνίδι με τους ήχους κατά το οποίο πα-


ράγονται ήχοι όπως «μπαμπαμπα» δεν αρχίζει παρά μόνο το δεύτερο μισό του πρώτου έτους. Το περιορισμένο αυτό ρεπερτόριο δεν εμποδίζει καθόλου την εκπαίδευση των παι-διών: τα παιδιά αντιμετωπίζονται σαν ισότιμοι συνομιλητές και με τον τρόπο αυτό γίνονται με τον καιρό αμοιβαία και γνήσια κοινωνικά όντα. Το πιο σημαντικό στοιχείο σχετικά με την προγλωσσική φάση είναι ότι το βρέφος αποκτά πλήθος άλλων γνώσεων παρόλο που η γλώσσα δεν είναι ακόμα εμφανής. Ο κόσμος έχει νόημα για το βρέφος πριν από την εμ-φάνιση της γλώσσας. Οι λέξεις έρχονται και προστίθενται πάνω σε αυτά τα αισθησιοκινη-τικά σχήματα.

2) Η ανάπτυξη του λεξιλογίουΟι αληθινές λέξεις αρχίζουν να εμφανίζονται στους 12 μήνες περίπου και το πρώτο λεξι-λόγιο αντικατοπτρίζει τα πρόσωπα και τα πράγματα στη ζωή του παιδιού. Ο λόγος αφο-ρά στους ανθρώπους, τα ζώα, τα παιγνίδια, την τροφή, τα μέλη του σώματος, τα αντικεί-μενα. Η εμφάνιση των πρώτων λέξεων δεν σηματοδοτεί ένα απότομο άλμα καθώς η ανά-πτυξη του λεξιλογίου είναι αργή: στους 18 μήνες παρατηρείται μια έκρηξη στην ανάπτυ-ξη του λεξιλογίου και αυτό το επίτευγμα συνήθως συμπίπτει με την έναρξη του συνδυα-σμού των λέξεων.

3) Λέξεις και νοήματαΜελέτες παρατήρησης της σημασιολογικής ανάπτυξης έχουν καταδείξει την ύπαρξη ενός φαινομένου που ονομάζεται υπερέκταση, κατά το οποίο μια λέξη χρησιμοποιείται, σε σχέ-ση με τα αντικείμενα ή γεγονότα, πέρα από αυτά για τα οποία χρησιμοποιείται κανονικά, πχ, η χρήση της λέξης «σκυλάκι» για να ονομάσει και άλλα τετράποδα. Η ανάπτυξη του νο-ήματος των λέξεων είναι συχνά ιδιάζουσα για κάθε παιδί και το σημασιολογικό πεδίο ενός παιδιού για λέξεις όπως μπάλα ή γάτα μπορεί να έχει ελάχιστη σχέση με το αντίστοιχο πε-δίο ενός άλλου παιδιού.

→ Ποιοτικοί προσδιορισμοίΤο νόημα των λέξεων βασίζεται σε τάξεις λέξεων οι οποίες εξυπηρετούν λειτουργίες στη γλώσσα αλλά το νόημα τους δεν είναι συγκεκριμένο. Παραδείγματα τέτοιων λέξεων είναι οι προθέσεις, τα επίθετα που δηλώνουν διαστάσεις και οι ποσοτικοί προσδιορισμοί. Το νό-ημα αυτών των λέξεων είναι ασαφές και τα παιδιά βασίζονται στις μη γλωσσικές ιδιότητες των συμφραζομένων παρά στο λεξιλογικό νόημα των ίδιων των λέξεων.

→ Ποσοτικοί προσδιορισμοίΟι ποσοτικοί προσδιορισμοί είναι το ίδιο μπερδεμένοι για το παιδί καθώς τα ζεύγη λέξεων όπως περισσότερο- λιγότερο, ίδιο-διαφορετικό δεν έχουν μια ευθεία σαφή σημασία. Τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα παιδιά έχουν να κάνουν με τη δοκιμασία διατήρησης φυσικών μεγεθών και της ταξινόμησης.

4) Ανάπτυξη της γραμματικήςΣτο στάδιο των δυο λέξεων είναι δυνατόν να μιλάμε για γραμματική της γλώσσας του παι-διού. Οι πρώτες φράσεις του παιδιού εκτός από την συντομία τους χαρακτηρίζονται και από την απουσία καταλήξεων ή κλίσεων, την απουσία λειτουργικών λέξεων όπως είναι


τα άρθρα και τα βοηθητικά ρήματα. Η ομιλία αντικατοπτρίζει το εδώ και τώρα και αγνο-εί το παρελθόν και το μέλλον. Οι φράσεις αποτελούνται από λέξεις που τονίζονται ιδιαί-τερα στην κανονική χρήση της γλώσσας- ουσιαστικά, ρήματα και επίθετα που αποτελούν τα στοιχεία μηνύματα. Ο λόγος αυτός του παιδιού δίνει τη θέση του σε ένα τηλεγραφικό είδος λόγου, στον οποίο για παράδειγμα, η φράση «ρίχνω φλυτζάνι» χρησιμοποιείται στη θέση του «έριξα το φλυτζάνι μου». Από το στάδιο των δυο λέξεων τα παιδιά προχωρούν σε πιο πολύπλοκες προτάσεις που περιλαμβάνουν ενδείξεις γραμματικών κανόνων καθώς και περισσότερες λέξεις.

Οι πρώτες προτάσεις στο λόγο του παιδιού

1. + +

2. + 3. +

+

4. +

+

5. +

6. + 7. +

8. +

9. – + 10. - + 11. - + 12. +

.


.5

1 –

:

1,5

- -

3-50 -

-

2

50 - - -

2,5 2 -

1’’

-

3 3 -

-

1

1000 - 80%

4,5 - -

-

ΓΙΑΤΙ Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ PIAGET ΕΙΝΑΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΗΕίναι η περισσότερο ολοκληρωμένη θεωρία της ανάπτυξης της σκέψης των παιδιών. Η δομική προσέγγιση του Piaget επιχειρεί να συνθέσει το σύνολο των ψυχολογικών δυνα-τοτήτων που υπάρχουν σε κάθε στάδιο γνωστικής ανάπτυξης. Ο Piaget θεωρούσε ότι στις επιδράσεις τόσο της ωρίμανσης όσο και του περιβάλλοντος παρεμβάλλεται ο ίδιος ο ανα-πτυσσόμενος νους, πράγμα που σημαίνει ότι η ανάπτυξη εξαρτάται από την ενεργό ανα-κάλυψη των μυστικών του κόσμου από το ίδιο το παιδί.


3. JONH DEWEY(1859-1952)Αμερικανός φιλόσοφος, ψυχολόγος και εκπαιδευτικός. Γεννήθηκε στο Βερμόντ των ΗΠΑ. Δίδαξε σε πολλά πανεπιστήμια και μελέτησε τα εκπαιδευτικά συστήματα σε όλο τον κό-σμο. Στις μελέτες του οφείλεται σε μεγάλο βαθμό η εκπαιδευτική αλλαγή που ξεκίνη-σε στις ΗΠΑ στις αρχές του αιώνα και έθεσε στο κέντρο της τους μαθητευόμενους αντί για τους εκπαιδευτικούς θεσμούς. Κατά την εργασία του στο πανεπιστήμιο του Σικάγο, ο Dewey ενδιαφέρθηκε για τις μεταρρυθμίσεις της εκπαιδευτικής θεωρίας και πράξης. Έδω-σε έμφαση στη μάθηση διαφόρων δράσεων και όχι των τυπικών αναλυτικών προγραμμά-των. Εναντιώθηκε στις αυταρχικές παιδαγωγικές μεθόδους. Άσκησε κριτική τόσο στην εκ-παίδευση που στοχεύει στην διασκέδαση των μαθητών και την ενασχόληση με ανούσιες δραστηριότητες όσο και στη εκπαίδευση που στοχεύει αποκλειστικά στην επαγγελματι-κή κατάρτιση.

ΟΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΕΣ ΠΛΕΥΡΕΣ ΤΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΤΟΥ DEWEY.Α) Πρέπει να υπάρξει ένας συντονισμός του ψυχολογικού με τον κοινωνικό παράγοντα.

Η ανάπτυξη του ατόμου περνά μέσα από την ανάπτυξη της κοινωνίας και αντίστρο-φα. Ο Dewey υποστηρίζει ότι το άτομο πρέπει να είναι ελεύθερο να αναπτύσσει όλες τις πτυχές της προσωπικότητας του εντός του κοινωνικού πλαισίου, πρέπει δηλαδή να είναι εξοικειωμένο με το κοινωνικό περιβάλλον μέσα στο οποίο ζει και να προσανα-τολίζει τις δραστηριότητες του όχι μόνο προς όφελος του εαυτού του αλλά και προς όφελος του κοινωνικού συνόλου.

Β) Η εκπαίδευση είναι μια κοινωνική αναγκαιότητα � συνεπώς αποτελεί κοινωνική δι-άσταση της ζωής. Πρόκειται για την μετάδοση μέσω της επικοινωνίας της εμπειρίας ώστε να γίνει κτήμα όλων των μαθητευόμενων. Η εκπαιδευτική διαδικασία βασίζεται σε δυο παράγοντες: από τη μια υπάρχει ένα ανώριμο ον που δεν έχει αναπτυχτεί και από την άλλη οι στόχοι, οι σημασίες και οι αξίες που εμπεριέχονται στην εμπειρία των ενηλίκων.

Γ) Το σχολείο ως κοινωνικός θεσμός και ως κοινότητα ζωής πρέπει να απλοποιήσει την κοινωνική ζωή δεδομένης της πολυπλοκότητας της ζωής των ενηλίκων και του τερά-στιου όγκου των γνώσεων. Για να βοηθήσει το νέο παιδί, το σχολείο πρέπει να αναπα-ριστά τη σύγχρονη και πραγματική ζωή του παιδιού ξεκινώντας από τις δραστηριό-τητες της οικογενειακής ζωής. Αυτές οφείλουν να παρουσιάζονται και να αναπαράγο-νται με τρόπο ώστε ο νέος να μπορεί να αντιληφθεί τις σημασίες τους και να είναι ικα-νός να συμμετέχει προσωπικά σε αυτές.

Δ) Ξεκινώντας από τη θεώρηση του σχολείου ως κοινότητας , ο Dewey οφείλει να βρει τα κατάλληλα εκπαιδευτικά περιεχόμενα. Απορρίπτει τα παραδοσιακά περιεχόμενα γιατί απορρέουν από τη γνώση των ενηλίκων: είναι μοιρασμένα συμφώνα με μια λο-γική ταξινόμηση και οργάνωση, η οποία δεν έχει σχέση με την εμπειρία του παιδιού. Η εμπειρία του παιδιού έχει μια ενσωματωμένη οργάνωση ανάλογη με τα προσωπι-κά και κοινωνικά του ενδιαφέροντα. Ο Dewey υποστηρίζει ότι η ζωή του παιδιού δεν μπορεί να επιμερίζεται.

Ε) Το σχολείο πρέπει να στηρίζεται στη φυσική περιέργεια του παιδιού και η μάθηση να απορρέει από δραστηριότητες που το ενδιαφέρουν. Δεν πρέπει να πιέζεται ο μαθη-τής σε σχέση με την μάθηση. Όταν παρουσιάζεται στον μαθητή μια δραστηριότητα


που τον ενδιαφέρει, τότε βρίσκεται σε ετοιμότητα και είναι πιο προσεκτικός και πετυ-χαίνεται από την πλευρά του η ενεργής συμμέτοχη στη μαθησιακή διαδικασία.

ΣΤ) Μια άλλη πτυχή που απασχολούσε τον Dewey είναι αυτή της απασχόλησης. Η απα-σχόληση αφορά τη σύνδεση των δραστηριοτήτων μάθησης του σχολείου με τις εμπειρίες της οικογενειακής ζωής που είναι γνώριμες στο παιδί. Ο Dewey αντιλαμβά-νεται τις απασχολήσεις ως μεθόδους ζωής και τρόπους μάθησης και όχι ως ύλες δια-φορετικών μαθημάτων.

Η ΕΠΙΡΡΟΗ ΤΟΥ ΣΗΜΕΡΑΘεωρείται ο άνθρωπος που άλλαξε την εκπαίδευση των ΗΠΑ, δίνοντας της τον φιλελεύ-θερο και αντιαυταρχικό χαρακτήρα που έχει σήμερα. Η έμφαση στον πειραματισμό, η ευ-ελιξία στα προγράμματα, η σημασία που δίνεται στο ενδιαφέρον των μαθητευόμενων θεσμοθετήθηκαν στο αμερικανικό σχολικό σύστημα υπό την δική του επιρροή. Η εκπαι-δευτική θεωρία την οποία μας προτείνει ο Dewey, είναι κατάλληλη για την διαπαιδαγώγη-ση φωτισμένων πολιτών, πεπεισμένων για την σημασία της δημοκρατίας στην αντιμετώ-πιση των προβλημάτων της κοινωνικής ζωής χωρίς τη χρήση βίας.

Γ. ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΤο Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών για το Νηπιαγωγείο είναι ένα ορ-γανωμένο σύστημα εργασίας το οποίο σκιαγραφεί το τι θα πρέπει να μάθουν τα παιδιά, τις διαδικασίες με τις οποίες επιτυγχάνονται οι γενικές επιδιώξεις που καθορίζονται και το τι πρέπει να κάνει ο εκπαιδευτικός και ταυτόχρονα θέτει το πλαίσιο μέσα στο οποίο πραγ-ματοποιείται η μάθηση και η διδασκαλία. Προκειμένου δε να είναι αναπτυξιακά κατάλλη-λο και αποτελεσματικό για όλα τα παιδιά του Νηπιαγωγείου θα πρέπει:- να θέτει ρεαλιστικούς στόχους και να λαμβάνει υπόψη τις ανάγκες, τα ενδιαφέροντα

και τις ικανότητες των παιδιών αυτής της ηλικίας- να προσαρμόζεται με ευελιξία στις ανάγκες, τις ικανότητες και τις κλίσεις κάθε παι-

διού και να εξασφαλίζει την ενεργητική συμμετοχή όλων των παιδιών- να παρέχει ευκαιρίες για τη στήριξη της πολιτισμικής ταυτότητας και της γλώσσας

όλων των παιδιών- να βασίζεται στις προϋπάρχουσες γνώσεις και εμπειρίες- να ενισχύει την αλληλεπίδραση των παιδιών μεταξύ τους, τη συνεργασία με τους γο-

νείς και γενικά το άνοιγμα του Νηπιαγωγείου στην ευρύτερη κοινωνία- να ενιαιοποιεί τη γνώση, να προάγει τη διαθεματικότητα- να προκαλεί το ενδιαφέρον για μάθηση- να ενθαρρύνει την πρόσβαση σε ποικίλες πηγές της γνώσης, την επιλογή και τη χρή-

ση ποικίλου υλικού, την προσέγγιση και παρουσίαση διαφόρων θεμάτων με πολλούς τρόπους

- να επιτρέπει στα παιδιά να κάνουν λάθη, να μην επιδιώκει την εξασφάλιση «σωστών» απαντήσεων αλλά να αξιοποιεί ανάλογα τα λάθη τους κατά το σχεδιασμό του εκπαι-δευτικού έργου

- να δίνει ευκαιρίες στα παιδιά να αναπτύσσουν και να εκφράζουν ιδέες και συναισθή-ματα με πολλούς τρόπους, όπως με το παιχνίδι, τη δραματοποίηση, τη ζωγραφική κ.ά.


- να ενισχύει την αυτοαντίληψη και την αυτονομία- να στηρίζει το ρόλο της γλώσσας σε όλα τα προγράμματα- να αναδεικνύει το παιχνίδι ως τον πυρήνα του όλου προγράμματος- να ενσωματώνει την τεχνολογία στις διάφορες δρστηριότητες του προγράμματος και

να αξιοποιεί ποικιλία πηγών πληροφόρησης, όπως το διαδίκτυο- να ενσωματώνει την αξιολόγηση στο πρόγραμμα. Το Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών για το Νηπιαγωγείο προσ-

διορίζει τις κατευθύνσεις των προγραμμάτων σχεδιασμού και ανάπτυξης δραστηριο-τήτων Γλώσσας, Μαθηματικών, Μελέτης Περιβάλλοντος, Δημιουργίας και Έκφρασης (Εικαστικά, Δραματική Τέχνη, Μουσική, Φυσική Αγωγή) και Πληροφορικής για το παι-δί του Νηπιαγωγείου.

Τα προγράμματα αυτά δεν νοούνται ως διακριτά διδακτικά αντικείμενα και δεν προτείνο-νται για αυτοτελή διδασκαλία αλλά για τον προγραμματισμό και την υλοποίηση δραστη-ριοτήτων που έχουν νόημα και σκοπό για τα ίδια τα παιδιά.Οι επιδιώξεις των προγραμμάτων οδηγούν σε κατάλληλες αναπτυξιακά πρακτικές, σε χρήσιμες και διερευνητικές δραστηριότητες διαθεματικού χαρακτήρα που έχουν νόημα για τα ίδια τα παιδιά έτσι ώστε: να αναπτύσσουν την προσωπικότητά τους να κοινωνικοποιούνται να γνωρίζουν τον κόσμο στο ανθρωπογενές και φυσικό περιβάλλον.Η Επικοινωνία (αλληλεπίδραση και παρουσίαση δεδομένων με πολλούς τρόπους, όπως οι κατασκευές, η δραματοποίηση, το σχέδιο, οι πίνακες, τα σχεδιαγράμματα) και η Τεχνολο-γία (μαγνητόφωνο, φωτογραφική μηχανή, κάμερα, υπολογιστής) διατρέχουν όλα τα προ-γράμματα και βοηθούν τη διαδικασία της μάθησης, αφού αυτή συντελείται με διαδραστι-κό και πολυαισθητηριακό τρόπο. Η Γλώσσα έχει εξ ορισμού διαθεματικό χαρακτήρα και οι δραστηριότητες προφορικής επικοινωνίας, ανάγνωσης και γραφής συνδέονται με όλα τα θέματα που προσεγγίζονται.Το Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών για το Νηπιαγωγείο δίνει έμφα-ση στη διαδικασία χωρίς να παραγνωρίζει τη σπουδαιότητα των γνώσεων που προϋπο-θέτουν και παράγουν οι διαδικασίες. Στις επιδιώξεις όλων των προγραμμάτων τονίζεται ο τρόπος προσέγγισης των στόχων και ο ενισχυτικός ρόλος του εκπαιδευτικού.Βασικούς κρίκους διασύνδεσης του περιεχομένου των προγραμμάτων και προώθησης της διαθεματικότητας μπορεί να αποτελέσουν ορισμένες θεμελιώδεις έννοιες των διαφό-ρων επιστημών οι οποίες προσφέρονται για διαθεματική ανάπτυξη. Μερικές από τις θεμε-λιώδεις έννοιες είναι οι εξής: Αλληλεπίδραση (συνεργασία, εξάρτηση, ενέργεια ...) Διάσταση (χώρος, χρόνος ...) Επικοινωνία (κώδικας, πληροφορία...) Ομοιότητα – Διαφορά (ισότητα – ανισότητα ...) Πολιτισμός (παράδοση ...)


Δ. ΟΜΑΔΟΣΥΝΕΡΓΑΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΗ Ομαδοσυνεργατική Διδασκαλία δίνει την ευκαιρία στους μαθητές να λειτουργήσουν ομαδικά, να αναλάβουν πρωτοβουλίες και υπευθυνότητες και να παίξουν ενεργό ρόλο στη διαδικασία της μάθησης, με ανάπτυξη ιδεών, παιχνίδια ρόλων, παιχνίδια παιδαγωγι-κά, καλλιτεχνική δημιουργία, αθλητικές δραστηριότητες, ενασχόληση με αθλητικά θέμα-τα, ασκήσεις ελεύθερου συνειρμού, οραματισμό, επισκέψεις στο περιβάλλον (φυσικό και κοινωνικό – έρευνα πεδίου).Οι μεθοδολογικές προσεγγίσεις που θα χρησιμοποιηθούν στην προσχολική αγωγή, πρέ-πει να δίνουν τη δυνατότητα στους μαθητές να προβληματίζονται, να αναπτύσσουν τις γνώσεις τους, να συμπεραίνουν, να διατυπώνουν και να αιτιολογούν τις απόψεις τους. Η θεωρία και η πράξη να συμπορεύονται. Να δημιουργούνται κατάλληλες συνθήκες ώστε να γίνεται «διερεύνηση θεμάτων και ανακάλυψη». Οι στρατηγικές αυτές περιλαμβάνουν διαδικασίες μετρήσεων, ταξινόμησης, παρατήρησης, διερεύνησης, πρόβλεψης, εύρεσης χρονικών σχέσεων, σύγκρισης γεγονότων, επίλυσης προβλημάτων, γνωστικών συγκρού-σεων, παρατήρησης κ.α.Σημαντικό στοιχείο είναι οι εκπαιδευτικοί και οι μαθητές να διαμορφώνουν από κοινού το πλαίσιο δράσης. Ο ρόλος του εκπαιδευτικού πρέπει να είναι καθοδηγητικός – συμβουλευ-τικός, ενώ το κέντρο βάρους μετατίθεται στους μαθητές και στη συλλογική μορφή εργα-σίας. Σημαντική θεωρείται η συνεργασία με άλλους εκπαιδευτικούς, με ειδικούς επιστή-μονες και με τους γονείς.

Ε. ΕΥΕΛΙΚΤΗ ΖΩΝΗΗ «Ευέλικτη Ζώνη Διαθεματικών και Δημιουργικών Δραστηριοτήτων» που αποτελεί τμή-μα του εβδομαδιαίου προγράμματος, επιδιώκει με την ελεύθερη θεματική της και την ενεργητική μεθοδολογία της να επιτελέσει τριπλό σκοπό:1. Να αντισταθμίσει την ανελαστικότητα, τις μονομέρειες και τον πολυκερματισμό του

παραδοσιακού σχολείου με διαθεματικές προσεγγίσεις που ευνοούν την ολιστική θε-ώρηση των πραγμάτων και ενθαρρύνουν τον πειραματισμό, τη διαφοροποίηση, τη δημιουργικότητα, την πρωτοβουλία και τη φαντασία εκπαιδευτικών και μαθητών.

2. Να εξασφαλίσει το χρονικό και μεθοδολογικό πλαίσιο για τη μελέτη θεμάτων που ξε-κινούν ή προκύπτουν ως άμεση αναγκαιότητα από τη σύγχρονη πραγματικότητα.

3. Να δημιουργήσει σιγά – σιγά με τις αρχές και τις πρακτικές της, μια ανανεωτική δυνα-μική, που θα αλλάξει εσωτερικά όλους τους τομείς της σχολικής ζωής.

Αναλυτικότερα, ως εκπαιδευτική καινοτομία, η Ευέλικτη Ζώνη ξεπερνά τους απλούς εκ-παιδευτικούς εκσυγχρονισμούς του σχολικού συστήματος και αποβλέπει να αλλάξει βασι-κές συνιστώσες του, όπως είναι ο συγκεντρωτισμός, η ομοιομορφία, η ιεραρχικότητα και η αναπαραγωγικότητα του παραδοσιακού σχολείου.Βασικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν την Ευέλικτη Ζώνη και αναμένεται να επιτελέσουν τον ανανεωτικό ρόλο είναι τα εξής:- η διαθεματική προσέγγιση που ενιαιοποιεί τη γνώση και έτσι προφυλάσσει το άτομο

και την κοινωνία από τα προβλήματα της αποσπασματικότητας και της μονομέρειας.- Η σύνδεση της σχολικής γνώσης με τα ενδιαφέροντα του παιδιού και τις πραγματικές

καταστάσεις της ζωής, που ενεργοποιεί τα κίνητρα των μαθητών, προσδίδει νόημα


στη σχολική γνώση και ανοίγει διαύλους επικοινωνίας του σχολείου με την οικογένεια και την τοπική κοινωνία.

- Η ενεργοποίηση της κριτικής σκέψης και δημιουργικότητας των μαθητών- Η ανάπτυξη συλλογικών μορφών συστηματοποιημένης δράσης και διαλεκτικής αντι-

παράθεσης που είναι αναγκαίες για την κριτική και δημιουργική συμμετοχή του πολί-τη στα κοινωνικά δρώμενα

- Η ανάπτυξη στάσεων και δεξιοτήτων και η δια βίου εκπαίδευση στην κοινωνία της πληροφορίας της γνώσης και της τεχνολογίας.

- Ο εμπλουτισμός της σχολικής ζωής με συναίσθημα, με ρυθμό, με φαντασία, με «χρώ-ματα και αρώματα» τα οποία απαιτεί η ισόρροπη ανάπτυξη και η γενικότερη παιδεία του ατόμου.

- Η ένταξη στην ομάδα όλων των νηπίων, ασχέτως από τις επιδόσεις, το φύλο, τη φυλή, την κοινωνική και πολιτιστική προέλευσή τους, για να προληφθούν φαινόμενα γκετο-ποίησης και για να ετοιμαστούν όλοι να ζήσουν ως δημιουργικοί πολίτες σε σύνθετες κοινωνίες με πολιτισμική ποικιλότητα.

- Η ανάπτυξη της χειροκατασκευαστικής ικανότητας των μαθητών και η εξοικείωσή τους με τη χρήση της σύγχρονης τεχνολογίας

Τονίζεται η ανάγκη για ανάπτυξη μεθοδολογικών ικανοτήτων, αξιών και στάσεων των μαθη-τών προκειμένου να αντιμετωπίσουν την «κοινωνία της γνώσης και της πληροφορίας» και να ζήσουν δημιουργικά σε μια δημοκρατική κοινωνία που νοιάζεται για όλους τους πολίτες της.Τα σχέδια εργασίας (project) συγκροτούν σε ενιαία προσέγγιση όλα τα παραπάνω στοιχεία. Πρόκειται για λειτουργική προσέγγιση που όμως προϋποθέτει αυξημένες γνωστικές και κοι-νωνικές δεξιότητες. Οι δραστηριότητες που αναπτύσσονται στο πλαίσιο αυτής της δράσης είναι βιωματικές και επικοινωνιακές, ενθαρρύνουν τη συμμετοχή, την πρωτοβουλία, τη συ-νεργασία, τη δημιουργικότητα και το διάλογο, συνδέουν το πρόγραμμα με την καθημερι-νή πρακτική και το σχολείο με την τοπική κοινότητα. ΄Εμφαση δίνεται κυρίως στην εργασία με μικρές ομάδες που μπορεί να είναι διαφορετικής σύνθεσης ως προς την ηλικία. Ποικίλες ομάδες εργασίας δημιουργούνται για διαφορετικό σκοπό. Οι γονείς συμμετέχουν προσφέ-ροντας πληροφορίες, βιβλία, υλικά και συνοδεύοντας τα παιδιά στις εξόδους τους.Εκτός από τα σχέδια εργασίας στο πλαίσιο της Ευέλικτης Ζώνης χρησι-μοποιούνται και άλ-λες δραστηριότητες που συγγενεύουν στη λογική με τα σχέδια εργασίας αλλά είναι διαφο-ρετικές. Ως παράδειγμα αναφέρουμε τις εξής:

Α. Διερευνητικές δραστηριότητες1. Αναζήτηση και καταγραφή πληροφοριακών δεδομένων.2. Επεξεργασία των δεδομένων.3. Παρουσίαση ερευνητικών συμπερασμάτων.

Β. Επισκέψεις στους χώρους ενδιαφέροντοςΣτους χώρους ενδιαφέροντος περιλαμβάνονται ιστορικά μνημεία, βιότοποι, άλση, τοπία φυσικής ομορφιάς, καθώς και Επισκέψεις σε μουσεία, εργοστάσια και εργαστήρια, οικι-στικά συστήματα, πάρκα, ζωολογικούς κήπους, κτίσματα αρχιτεκτονικής αξίας κ. ά. Για να αποκτήσουν βέβαια οι επισκέψεις εκπαιδευτική διάσταση, πρέπει να οργανωθούν μεθο-δικά.


Γ. Αναπαραστάσεις κοινωνικών γεγονότων ή καταστάσεωνΤα παιδιά εδώ μέσω της παρατήρησης ή μέσω δευτερογενών πηγών γνωρίζουν τα γεγο-νότα και τα παρουσιάζουν στην τάξη στο πλαίσιο ειδικής εκδήλωσης. Κάνουμε λοιπόν έρ-γο για παντομίμα, κουκλοθέατρο, θεατρικό σχεδιασμό, παιχνίδι ρόλων, δραματοποίηση, θεατρικό δρώμενο, θέατρο σκιών, σκετς και θεατρική παράσταση.

Δ. Αξιοποίηση του προφορικού λόγουΕρωτήσεις, έκφραση συναισθημάτων, συνεντεύξεις, αφηγήσεις ιστοριών και παραμυθιών που απαιτούν την αξιοποίηση της ορθής εκφοράς του λόγου.

Ε. Ενεργοποίηση της δημιουργικότηταςΕδώ η δημιουργικότητα μπορεί να λάβει τη μορφή αφηγηματικού θεατρικού λόγου ή τη μορφή ποιητικής, εικαστικής ή μουσικοκινητικής έκφρασης. Θα μπορούσαμε επίσης, να συμπεριλάβουμε και τις σχετικές χειροκατασκευές.Τέλος μέσα από την ποικιλία των δραστηριοτήτων, το νηπιαγωγείο ανταποκρίνεται καλύ-τερα στην ποικιλία των ατομικών διαφορών, αναγκών και εμπειριών των παιδιών και δη-μιουργούνται θετικές συνθήκες για να εκδηλωθούν όλες οι δυνατότητες των μαθητών.

ΣΤ. ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΑπό τη δεκαετία του 70, με τα μεγάλα μεταναστευτικά κύματα εργατών στην Ευρώπη από λιγότερο αναπτυγμένες οικονομικά χώρες, καταγράφηκε η μεγάλη σχολική αποτυχία των μαθητών απο μειονοτικούς πολιτισμούς. ΄Ερευνες έδειξαν, ότι αυτή η αποτυχία σχετίζεται όχι μόνο με την περιορισμένη χρήση της γλώσσας αλλά και με το γεγονός ότι το αναλυτικό πρόγραμμα και οι εκπαιδευτικοί προσανατολίζονταν μόνο σε ένα πολιτισμό και δε λάμβα-ναν υπόψη τους άλλες πολιστισμικές ταυτότητες, γεγονός που όχι μόνο μείωνε το κίνητρο των μαθητών για μάθηση και την εμπιστοσύνη τους στον εκπαιδευτικό αλλά εμπόδιζε και την αλληλοκατανόηση λόγω διαφορετικών τρόπων συνεργασίας.Η Διαπολιτισμική εκπαίδευση αποτελεί σήμερα την τελευταία από μια σειρά προσπα-θειών της παιδαγωγικής να προσφέρει ίσες ευκαιρίες σε όλους τους μαθητές ανεξάρτητα από το πολιτισμικό (και κοινωνικό) τους υπόβαθρο. Οι επιστήμονες δίνουν έμφαση σε διάφορα στοιχεία της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης. Η διαπολιτισμική εκπαίδευση εκλαμβάνεται από τους περισσότερους ως ανοιχτό σχέδιο δρά-σης που σχετίζεται με τις κοινωνικές αλλαγές και εισάγει διαδικασίες ανανέωσης. Συνει-σφέρει στην ειρηνική αγωγή βοηθώντας στην επίλυση συγκρούσεων. Βασίζεται στην παι-δοκεντρική διδασκαλία και δίνει έμφαση στα βιώματα και σε πραγματικές εμπειρίες, στην αυτονομία, στην αυθορμητικότητα και στις ατομικές διαφορές. Η διαπολιτισμική εκπαίδευ-ση συνδυάζει διδασκαλία στη μητρική και στη δεύτερη γλώσσα, σχετίζεται με την κοινό-τητα της περιοχής, προσανατολίζεται στην πράξη και επηρεάζεται από εμπειρίες. Η διαπο-λιτισμική εκπαίδευση δε σχετίζεται με τα περιεχόμενα των μαθημάτων αλλά περισσότερο με τον τρόπο διδασκαλίας. Σχεδόν κάθε θέμα σε κάθε μάθημα μπορεί να πάρει μια διαπο-λιτισμική διάσταση.Η διαπολιτισμική εκπαίδευση συνεισφέρει στην κοινωνική μάθηση, η οποία συνεχίζεται σε όλη τη ζωή και αποτελεί μια γενική στάση προς τους άλλους. Η επιτυχία της εξαρτάται σε


πολύ μεγάλο βαθμό από τη στάση και τη διδακτική μεθοδολογία του εκπαιδευτικού. Οι μέθοδοι διδασκαλίας για να είναι εναρμονισμένες με τις αρχές της διαπολιτισμικής εκπαί-δευσης, απαιτούν σεβασμό στον κάθε μαθητή, κατανόηση της δικής του οπτικής θεώρη-σης του κόσμου και συνεργασία μαζί του.Τέτοιες μέθοδοι είναι: Παιδοκεντρική διδασκαλία ώστε τα συγκεκριμένα θέματα και οι απορίες να αντιστοι-

χούν στις ανάγκες των παιδιών («Τι προτείνετε εσείς;») Συμμετοχική διδασκαλία για την ανάπτυξη του ενδιαφέροντος για τους άλλους («Τι

λένε οι διπλανοί σας;») Καλύτερο δέσιμο της τάξης και έλεγχο του βαθμού κατανόησης («Μπορείς να αναλά-

βεις αυτό το θέμα;») Διάλογος με έμφαση στους κανόνες συζήτησης όπως την προσοχή και την απάντηση

στο λόγο του άλλου («Τι νομίζεις εσύ;») Υιοθέτηση μιας διαφορετικής οπτικής με παιχνίδια ρόλων και ανάθεση δραστηριοτή-

των που συμβάλλουν στον προβληματισμό με στόχο τη γνωστική και συναισθηματι-κή κατανόηση του άλλου («Αν ήσουν στη θέση μου, τι θα έκανες;»)

Ομαδική εργασία, βασιζόμενη στην ισοτιμία των ομάδων και στην τακτική αλλαγή των ομάδων.

Αξίζει τέλος να επισημανθεί ότι μια διαπολιτισμική παιδεία μορφώνεται από την προσχο-λική ηλικία αφού στην ηλικία 4-6 ετών διαμορφώνονται ρόλοι και στερεότυπα, αναπτύσ-σονται οι προκαταλήψεις και η κοινωνική συμπεριφορά.Η διαπολιτισμική αγωγή στο νηπιαγωγείο σίγουρα δεν εκφράζεται με το κλασικό θέ-μα «οι 4 ανθρώπινες φυλές» που όχι μόνο είναι λάθος πληροφορία αλλά και τα θεμέλια για μια ρατσιστική προσέγγιση άλλων ανθρώπων. Δεν εκφράζεται καν με την παρουσία-ση μακρινών πολιτισμών (από την Κίνα, την «Αφρική» κ.ά.) αλλά με δραστηριότητες που ενισχύουν την ευαισθησία για τις διαφορετικές ανάγκες του καθενός, την κατανόηση της θέσης του άλλου, την αλληλεγγύη και τη συνεργασία, την ικανότητα επίλυσης συγκρούσε-ων. Επίσης με δραστηριότητες που θα βοηθήσουν στο δέσιμο της ομάδας και στην ανά-πτυξη εμπιστοσύνης.


ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ

1. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ: ΕΝΝΟΙΑ ΚΑΙ ΕΡΓΟ Η μεθοδολογία του νηπιαγωγείου, που ασχολείται με την έρευνα των μεθοδολογικών θε-μάτων της παιδαγωγικής, το θέμα της διδακτικής μεθόδου, τα σχήματα, την τεχνική και την τέχνη της διαδικασίας της εργασίας του νηπιαγωγείου, βοηθάει εκείνους που ασχο-λούνται με τη νηπιαγωγική επιστήμη να πραγματώσουν τους στόχους του νηπιαγωγείου. Η διδακτική μέθοδος δεν μπορεί να είναι ποτέ μία, ειδικά στο νηπιαγωγείο, γιατί η επιλογή της εξαρτάται από πολλούς παράγοντες: Τις γνώσεις και τα βιώματα των νηπίων, τη βαθμίδα ωριμότητάς τους και την οικογε-

νειακή τους κατάσταση Τις ικανότητες της νηπιαγωγού και τις επιδόσεις της Τις συνθήκες λειτουργίας του νηπιαγωγείου, το περιβάλλον του, το κτίριο και τα επο-

πτικά μέσα που διαθέτει.Το παιδί έχει έμφυτη την ανάγκη για μάθηση και η εργασία του νηπιαγωγείου πρέπει να προσαρμόζεται με τη φυσική ζωή του παιδιού.Κριτήρια κάθε διδακτικής μεθόδου είναι πάντοτε το αυθόρμητο ενδιαφέρον του παιδιού για τις ενασχολήσεις του. Χρειάζεται η ικανότητα του/της παιδαγωγού να βρει το κατάλλη-λο σημείο στο οποίο θα στηριχτεί για να υποκινήσει το ενδιαφέρον του παιδιού. Αυτό θα το πετύχει με την αγάπη, το κλίμα που θα δημιουργήσει μέσα στην τάξη και την προσαρ-μογή της εργασίας των νηπίων και των διδακτικών μέσων προς τις εσωτερικές ανάγκες του νηπίου και τις βαθμίδες εξέλιξής του.Το ενδιαφέρον που εμφανίζεται από την πρώτη στιγμή ζωής του παιδιού παρουσιάζει τρία χαρακτηριστικά γνωρίσματα: Πηγάζει από τον εσωτερικό κόσμο του παιδιού (υποκειμενικό) Στρέφεται προς τα αντικείμενα του εξωτερικού κόσμου (αντικειμενικό) Συνοδεύεται με το συναίσθημα της αξίας το οποίο αποδίδουμε στα αντικείμενα που

πληρούν τις ανάγκες (συναισθηματικό)Βασικό γνώρισμα της μεθοδολογικής προσέγγισης στο Νηπιαγωγείο είναι η άμεση σχέση ανάμεσα στο μαθητή και τον/την παιδαγωγό. Ο μαθητής εργάζεται και μαθαίνει. Ο/η παι-δαγωγός οργανώνει τις εμπειρίες του παιδιού, έτσι που αυτό να αυτενεργεί, να συμμετέ-χει και να επιδιώκει ολοκλήρωση της προσπάθειάς του χωρίς απειλές και εξαναγκασμούς. Η απόκτηση εννοιών δεν βασίζεται στο διδακτισμό, την απλή λεκτική πληροφόρηση και την απομνημόνευση. Βασίζεται περισσότερο στην εξερευνητική διάθεση του παιδιού, την επαφή του με το συγκεκριμένο, την απόκτηση ποικίλων εμπειριών για τις φυσικές ιδιότη-τες των πραγμάτων καθώς και στην παράλληλη προσπάθεια για γλωσσική απόδοση και για ταξινόμηση των εμπειριών και εννοιών μέσα σε πλαίσια αποδεκτής ορολογίας.

1. ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣΣκοπός του νηπιαγωγείου είναι η αρμονική ανάπτυξη και εξέλιξη των ψυχικών δεξιοτήτων του παιδιού, η διατήρηση της υγείας του σώματος και η ανάπτυξή του σε μια ευτυχισμέ-νη και προσαρμοσμένη προσωπικότητα, ικανή να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της ζωής.Σήμερα το Νηπιαγωγείο βρίσκεται σε στάδιο μετεξέλιξης και αναζητά να διερευνήσει τους


νέους δρόμους της Παιδαγωγικής στην Προσχολική Αγωγή, που θέτουν σε αμφισβήτηση το στόχο της δημιουργίας ενός μέσου όρου ανθρώπου, ενός κανονικού ή κανονικοποιη-μένου παιδιού, και αναζητά τον τρόπο της αυτονομίας και αποδοχής της διαφορετικότη-τας του κάθε ατόμου.Βασική απαίτηση αποτελεί η εκμετάλλευση όλων των προόδων της διδακτικής και η πα-ρακίνηση των αναπτυξιακών δυνατοτήτων του παιδιού. Ιδιαίτερη σημασία έχει και η αντί-ληψη πως οι εμπειρίες του παιδιού επηρεάζουν τη γενική ανάπτυξή του. Δεν υπάρχει με-μονωμένος στόχος που να μπορεί να επιτευχθεί, ανεξάρτητα από τους υπόλοιπους, ενώ η ικανότητα του παιδού να αποκτήσει γνώσεις επηρεάζεται από την εικόνα που έχει σχημα-τίσει για τον εαυτό του και από το μέτρο της αυτονομίας του. Σύμφωνα με τον Ν1566/85 το Νηπιαγωγείο βοηθά τα νήπια1. Να καλλιεργούν τις αισθήσεις τους και να οργανώνουν τις πράξεις τους, κινητικές και

νοητικές2. Να εμπλουτίζουν και να οργανώνουν τις εμπειρίες τους από το φυσικό και κοινωνικό

περιβάλλον και να αποκτούν την ικανότητα να διακρίνουν τις σχέσεις και αλληλεπι-δράσεις που υπάρχουν μέσα σε αυτό

3. Να αναπτύσσουν γενικά την ικανότητα κατανόησης και έκφρασης με σύμβολα και ιδιαίτερους τομείς της γλώσσας, των μαθηματικών και της αισθητικής

4. Να προχωρούν στη δημιουργία διαπροσωπικών σχέσεων, που θα τα βοηθήσουν στη βαθμιαία και αρμονική ένταξή τους στην κοινωνική ζωή

5. Να αναπτύσσουν πρωτοβουλίες ελεύθερα και αβίαστα και, μέσα στο πλαίσιο του ορ-γανωμένου περιβάλλοντος, να εθίζονται στην αμφίδρομη σχέση ατόμου και ομάδας.

Το νηπιαγωγείο θα πρέπει επίσης να βοηθήσει το νήπιο να αποκτήσει εμπιστοσύνη στον εαυτό του και τις ικανότητές του, να του παρέχει αισθητικές εμπειρίες, να βοηθήσει στην οργάνωση της σκέψης του και την ικανοποιητική έκφρασή της και να προωθήσει την αυ-τονομία και τις αυξημένες ικανότητες της συναισθηματικής προσαρμογής του.

3. Η ΑΣΚΗΣΗ ΣΤΙΣ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΥΟ/η παιδαγωγός θα πρέπει να φροντίσει την άσκηση των νηπίων στη διαδικασία του φα-γητού, στο ντύσιμο και στην τουαλέτα. Ακόμη έργο της είναι και η αγωγή στην τάξη και η φροντίδα για το περιβάλλον.Είναι φυσικό ότι πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στις εγκαταστάσεις του νηπιαγωγεί-ου. Κάθε παιδί πρέπει να έχει τα ατομικά του είδη καθαριότητας, ένα ποτήρι νερού, μια οδοντόβουρτσα, πετσέτα κλπ. Οι εγκαταστάσεις υγιεινής θα πρέπει να είναι ανάλογες με το ύψος των παιδιών και τον αριθμό τους. Στην αρχή της χρονιάς μάλιστα εντάσσουμε στο πρόγραμμά μας και μερικά μαθήματα καθαριότητας (καζανάκι, άνοιγμα βρύσης, χρή-ση οδοντόβουρτσας κ.α.) Θα ήταν μάλιστα καλό να προσπαθήσουμε να κάνουμε και αυ-τούς τους χώρους ευχάριστους με χρωματιστά πλακάκια ή αυτοκόλλητες εικόνες λουλου-διών κλπ.Η διαδικασία του φαγητού με τη σειρά της πρσφέρει και αυτή μια καλή ευκαιρία να απο-κτήσουν τα παιδιά καλές συνήθειες και καλούς τρόπους. Οι νηπιαγωγοί θα είναι βέβαια προετοιμασμένοι ότι τα παιδιά των 4 ή των 5 ετών μπορεί να χύσουν το νερό ή το χυμό κατά το σερβίρισμα και δε θα δίνουν στο γεγονός περισσότερη προσοχή από όσο χρειά-


ζεται. Την ώρα του φαγητού τα παιδιά έχουν την ευκαιρία να μάθουν πώς πρέπει να κά-θονται στο τραπέζι, μπορούν να αναλάβουν την ευθύνη να τοποθετήσουν τα πιάτα ή τα φλυτζάνια, να υπολογίσουν τον αριθμό των παιδιών, να σερβίρουν το χυμό ή το νερό στα άλλα παιδιά. Επιπλέον συνειδητοποιούν ότι τα φαγητό δεν πρέπει να προηγείται ή να ακο-λουθεί αμέσως μετά από μια κουραστική δραστηριότητα.Στην τάξη το έργο των παιδαγωγών της Προσχολικής Αγωγής τα τελευταία χρόνια γίνεται όλο και πιο απαιτητικό, εξαιτίας των αλλαγών στο σύγχρονο τρόπο ζωής. Τα παιδιά μεγα-λώνουν χωρίς συνομηλίκους τους σε μικρές οικογένειες, τα διαμερίσματα δεν επιτρέπουν την ελευθερία κινήσεων, δεν υπάρχουν ελεύθεροι χώροι έξω από το σπίτι για παιχνίδι, οι γονείς συχνά απουσιάζουν και οι δύο λόγω της εργασίας τους και όλο και μεγαλύτερο ρό-λο παιδαγωγού παίζουν τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας και Ενημέρωσης.Το αποτέλεσμα είναι ότι περιορίζεται ο ρόλος της οικογένειας που παρ΄όλα αυτά παρα-μένει ουσιαστικός και δημιουργείται μια κατάσταση στην οποία μπορεί να επιδράσει ο/η παιδαγωγός της Προσχολικής Αγωγής. Το νήπιο στην τάξη με τη δημιουργία καταστάσεων προβληματισμού ενθαρρύνεται να προβλέπει, να ερευνά, να πειραματίζεται, να συγκρίνει, να ταξινομεί, να ανακαλύπτει σχέσεις. Η διαδικασία αυτή του δίνει τη δυνατότητα να ανα-λύει καταστάσεις, να δρα, να κρίνει, να αποκτά εμπιστοσύνη στις ικανότητές του και να γί-νεται ολοένα και πιο αυτόνομο.Η περιβαλλοντική εκπαίδευση τέλος των νηπίων είναι απαραίτητη λόγω των διαστάσε-ων που έχουν πάρει τα προβλήματα σχετικά με την προστασία του περιβάλλοντος την εποχή μας. Στα σχολεία έχουν αρχίσει να εφαρμόζονται προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης ως ένα πρώτο βήμα σε μια νέα πορεία αναπροσανατολισμού της νοοτρο-πίας απέναντι στο πρόβλημα της οικολογικής κρίσης. Η λειτουργία της εκπαίδευσης σή-μερα δεν μπορεί να περιορίζεται μόνο στη διατήρηση και τη μεταβίβαση στις νέες γενιές της εμπειρίας και των πολιτιστικών αγαθών των προηγούμενων γενιών ή στην απόκτηση προσόντων για τις μελλοντικές επαγγελματικές καταστάσεις της ζωής. Θα πρέπει ως κοι-νωνικός θεσμός να στρέψει την προσοχή της και να συμβάλλει ουσιαστικά στην ενεργητι-κή συνδιαμόρφωση ενός εναλλακτικού, φιλικού προς το περιβάλλον, μέλλοντος. Ο χώρος της προσχολικής εκπαίδευσης θεωρείται ο πλέον ιδανικός για την εφαρμογή προγραμμά-των Περιβαλλοντικής Αγωγής, λόγω της καταλληλότητας της ηλικίας για την καλλιέργεια οικολογικής συνείδησης και του μη πιεστικού Προγράμματος Σπουδών. Επίσης, υπάρχει η δυνατότητα διάχυσης δραστηριοτήτων σ’ όλους τους κύκλους σπουδών και γνώσεων, κα-θώς και στο παιδικό παιχνίδι, και είναι εύκολο να δημιουργηθεί αντίστοιχος χώρος δράσης – γωνιάς. Για το σχεδιασμό των προγραμμάτων Περιβαλλοντικής Αγωγής στην Προσχολι-κή Εκπαίδευση λαμβάνεται υπόψη ότι η Εκπαίδευση γίνεται δια μέσου του περιβάλλοντος, για το περιβάλλον και για χάρη του περιβάλλοντος.


4. ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΤΟΝ ΠΑΙΔΙΚΟ ΣΤΑΘΜΟ

Προγραμματισμος εργασίας ανάλογα με τις ανάγκες της τάξηςΓια να βοηθήσουμε τα νήπια να ζήσουν κάτω από καλές και ευνοϊκές συνθήκες είμαστε υποχρεωμένοι να προγραμματίσουμε την εργασία μας, να συντάξουμε ένα πρόγραμμα. Η σύνταξή του εξαρτάται άλλοτε από τις κτιριακές εγκαταστάσεις που είναι πολλές φορές στενόχωρες, άλλοτε απο την προσωπικότητα του/της παιδαγωγού και άλλοτε από τα ίδια τα νήπια τα οποία και θα το εφαρμόσουν.Στην εκπαίδευση σήμερα υπάρχει η τάση να μην πιέζονται οι ρυθμοί των παιδιών και να υπάρχει σεβασμός στη θέληση της παιδικής φύσης. Χαρακτηριστικό του παιδαγωγικού προγράμματος είναι η αντιμετώπιση όλων των παιδιών κάθε ηλικίας ως ενιαίο σύνολο, σε-βόμενο όμως τις κλίσεις και τα ενδιαφέροντά τους.Ο παραδοσιακός τύπος του νηπιαγωγείου, με το παιδί απασχολημένο στην ίδια δραστη-ριότητα, έχει ξεπεραστεί από καιρό. Τα παιδιά χωρίζονται σε τμήματα. Αν ο διαχωρισμός αυτός γινόταν με βάση μόνο την ηλικία των παιδιών θα ήταν κάτι εύκολο. Θα πρέπει να στηρίζεται εκτός από την ηλικία και στην πνευματική τους ανάπτυξη. Δεν είναι δυνατόν να σκεφτούμε πώς θα αναγκάσουμε παιδιά που η ανάπτυξή τους είναι άνιση σε όλους τους τομείς να απασχοληθούν με τον ίδιο τρόπο. Ο διαχωρισμός επίσης, των παιδιών σε τμήμα-τα ή σε ομάδες δεν είναι ανάγκη να διαρκεί όλη την ημέρα. Μέσα στην αίθουσα του παιχνι-διού ή στην αυλή, μικρά και μεγάλα ανακατώνονται και παίρνουν μέρος στα ίδια παιχνίδια.Σημαντική επίδραση στο βαθμό συμμετοχής του νηπίου στο πρόγραμμα ασκεί και το πε-ριβάλλον. Ένα πολύ μεγάλο δωμάτιο, μπορεί να τρομάξει ένα νήπιο 3 ετών που εγκαταλεί-πει για πρώτη φορά το οικογενειακό περιβάλλον, όπως αντίθετα και ένα μικρό δωμάτιο με πολλά τραπέζια και καρέκλες εμποδίζει τις απαραίτητες για την ανάπτυξη του παιδιού κι-νήσεις. Η διαρρύθμιση του χώρου είναι απαραίτητη για την προώθηση μεγαλύτερης ανε-ξαρτησίας για δράση και ανάπτυξη της αυτονομίας .Η νηπιαγωγός πρέπει να βασίζει την εργασία της σ΄ένα ευέλικτο χρονοδιάγραμμα. Χωρίζει το πρωινό σε μικρά ή μεγάλα διαστήματα εναλλάσσοντας το δυναμικό παιχνίδι με ήσυχες και ήρεμες δραστηριότητες. Το νήπιο χρειάζεται χρόνο για παιγνίδι, ανάπαυση, ευκαιρίες να αναζωογονηθεί τρώγοντας ή πίνοντας κάτι, δραστηριότητες στην ύπαιθρο όταν ο και-ρός το επιτρέπει. Το πρόγραμμα του νηπιαγωγείου περιλαμβάνει όλους τους τομείς των γνώσεων. Για τη σύνταξη του προγράμματος ο/η παιδαγωγός πρέπει να έχει υπόψη του ότι οι ενασχολή-σεις πρέπει να αρχίζουν αμέσως με την άφιξη του πρώτου παιδιού και να συνεχίζονται κα-τά τη διάρκεια της υποδοχής των παιδιών. Άλλα θέματα που πρέπει να εξεταστούν είναι ο τρόπος άφιξης των παιδιών, ο αριθμός των τμημάτων, οι κοινές ενασχολήσεις, η ύπαρ-ξη αρκετού αύλειου χώρου, η δυνατότητα δημιουργίας διαφόρων «γωνιών» δημιουργι-κής απασχόλησηςΗ νηπιαγωγός οφείλει να αντιλαμβάνεται τα παιδικά ενδιαφέροντα και να οργανώνει ανά-λογα το περιβάλλον του νηπιαγωγείου, ετοιμάζοντας σε γενικές γραμμές το πρόγραμμα εργασίας. Αυτό δε σημαίνει ότι θα το τηρήσει υποχρεωτικά γιατί τα ενδιαφέροντα των νη-πίων μπορεί να την αναγκάσουν να μεταβάλει το θέμα της εργασίας του νηπιαγωγείου της. Οι ενασχολήσεις προσαρμόζονται στην καθημερινή ατμόσφαιρα της τάξης αλλά και τροποποιούνται πολλές φορές ακόμα και από εξωτερικούς παράγοντες (π.χ. κακοκαιρία).


Κάθε πρόγραμμα πάντως, πρέπει να αναφέρεται σε συγκεκριμένο τμήμα παιδιών. Δεν εί-ναι δυνατόν να σχεδιαστεί μία πορεία διδασκαλίας που να είναι κατάλληλη για όλα τα παι-διά και για όλους τους βρεφονηπιακούς σταθμούς και τα νηπιαγωγεία. Γενικά, όμως, το πρόγραμμα πρέπει να αποπνέει μια ζεστή, οικογενειακή ατμόσφαιρα στην οποία να επι-κρατεί η τάξη, η ασφάλεια, η ηρεμία και η αγάπη.

Μια τυπική ημέρα στον παιδικό σταθμόΌπως αναφέρθηκε ήδη, πολλοί είναι οι παράγοντες που παίζουν σημαντικό ρόλο στο σχη-ματισμό του ημερήσιου προγραμματισμού του παιδικού σταθμού αφού πρέπει να λαμβά-νονται υπόψη πολλοί και διαφορετικοί παράγοντες όπως τα μέσα που υπάρχουν στη διά-θεση του/της παιδαγωγού, οι κλιματολογικές συνθήκες, η ηλικία των νηπίων κ.α.Το νήπιο δεν έχει την ωριμότητα και την πείρα να προγραμματίσει την απασχόλησή του. Το μόνο που μπορεί να κάνει, είναι να εκφράσει αυτό που επιθυμεί να κάνει, να ζωγραφίσει ή να κατασκευάσει κ.α. Η νηπιαγωγός θα πρέπει με την πείρα της να φροντίσει ώστε σε μια τυπική μέρα στον παιδικό σταθμό να περιλαμβάνονται τουλάχιστον τα εξής: Η ώρα της ανάπαυσης Η ώρα της καθαριότητας και της τάξης Η ώρα του γεύματος Η ώρα της κριτικής αξιολόγησης Η ώρα των ενασχολήσεων μάθησης Η ώρα του παιχνιδιού Η ώρα της υπαίθριας απασχόλησης

Η πρώτη μέρα στον παιδικό σταθμόΟι πρώτες μέρες στο κέντρο Προσχολικής Αγωγής (Βρεφονηπιακό σταθμό – Νηπιαγω-γείο) είναι συνήθως πολύ δύσκολες για όλους, παιδιά, γονείς αλλά και παιδαγωγούς. Τα παιδιά συνήθως δεν έχουν απομακρυνθεί ποτέ από το σπίτι τους και όταν έρθουν σε ένα χώρο με τον οποίο δεν είναι εξοικειωμένα τρομάζουν και αντιδρούν με κλάματα και άλ-λου είδους έντονες συμπεριφορές. Από την άλλη, και οι γονείς πολλές φορές ανησυχούν και αυτή τους η αγωνία γίνεται αντιληπτή από τα παιδιά, που έχουν αυξημένο διαισθητι-κό κριτήριο.Η είσοδος του παιδιού στο χώρο του Βρεφονηπιακού σταθμού, μπορεί να χαρακτηριστεί ως η πρώτη επαφή του με την κοινωνική ζωή. Το παιδί πρέπει να μάθει να λειτουργεί μέ-σα στην ομάδα ως υπεύθυνο και ισότιμο μέλος της. Αρχικά αυτό επιτυγχάνεται με τη γνω-ριμία των παιδιών μεταξύ τους. Στη συνέχεια επιδιώκεται με τη βοήθεια συγκεκριμένων δραστηριοτήτων η δημιουργία στενών σχέσεων μεταξύ τους, η ανάπτυξη πνεύματος συ-νεργασίας, η αλληλοκατανόηση και η υπευθυνότητα. Επόμενο βήμα είναι η δημιουργία ομάδων επικοινωνίας και συνεργασίας των παιδιών μεταξύ τους, στην αρχή με λίγα μέλη και ολιγόλεπτη ομαδική απασχόληση και στη συνέχεια η συγκρότηση μόνιμων και μεγα-λύτερων ομάδων με εντονότερο συλλογικό πνεύμα.Ο/η παιδαγωγός προσχολικής ηλικίας πρέπει να προσπαθήσει να γνωρίσει τους μαθη-τές και τους γονείς τους. Μέσα σε ένα χώρο κατάλληλα διαμορφωμένο με ωραία φωτει-νά χρώματα, με ζεστές και ευρύχωρες αίθουσες, με άπλετο φως να υπάρχει η ευκαιρία για


ολοκληρωμένη βοήθεια στα παιδιά, σε ατμόσφαιρα γεμάτη στοργή, ασφάλεια, χαρά, γνώ-ση και αποδοχή. Οι δραστηριότητες του Νηπιαγωγείου πρέπει να γίνονται μέσα σε ατμό-σφαιρα που να θυμίζει περισσότερο οικογενειακή ζωή παρά σχολείο. Ο/η παιδαγωγός της προσχολικής ηλικίας είναι το πρόσωπο που έρχεται να υποκαταστήσει τη μητέρα του παι-διού στο χώρο της προσχολικής εκπαίδευσης. Γι αυτό το πρώτο και σταθερό βήμα είναι η ανάπτυξη ενός σίγουρου, σταθερού και γνήσιου δεσμού του/της νηπιαγωγού με κάθε παι-δί. Αυτό θα βοηθήσει στην ομαλή ένταξή του στο σχολικό χώρο και στην ομαλή απομά-κρυνσή του από το μέχρι τώρα μονοπώλιο της οικογενειακής ζωής. ΄Εχει σημασία ο/η παι-δαγωγός να πλησιάσει το κάθε παιδί και να το κάνει να αισθάνεται ευπρόσδεκτο στο χώρο του Νηπιαγωγείου. Θα χρειαστεί οπωσδήποτε πρόσθετες πληροφορίες από τους γονείς του παιδιού, τις οποίες πρέπει να προσέξει ιδιαίτερα. Σημαντικό είναι το γεγονός ότι για πρώτη φορά το παιδί θα έρθει σε επαφή με διαφορετι-κές καταστάσεις και συνθήκες καθημερινής διαβίωσης που δεν θα είναι εξοικειωμένο από το σπίτι του. Καλείται να εναρμονιστεί σε ένα καινούριο περιβάλλον, με νέες συνήθειες και άγνωστα πρόσωπα. Νιώθει ότι χάνει τη σιγουριά και την ασφάλεια που του έδινε το οικο-γενειακό του περιβάλλον. Η αλλαγή αυτή, έστω κι αν συμβαίνει για λίγες ώρες την ημέρα, του δημουργεί ανησυχία και μερικές φορές φόβο και άγχος. Σιγά-σιγά εξοικειώνεται με την παρουσία άλλων παιδιών και ύστερα από παρέμβαση του/της νηπιαγωγού μπορεί και προσαρμόζεται στις νέες ιδέες, ώσπου να τις ενσωματώσει στις εμπειρίες του.Σε περίπτωση που οι γονείς αισθάνονται ότι μπορεί να δημιουργηθούν προβλήματα με την απομάκρυνση του παιδιού από το σπίτι, μπορεί να γίνει σταδιακή εξοικείωση με το χώρο του σχολείου με επισκέψεις πριν από την έναρξη του σχολικού προγράμματος, με την παρουσία των γονέων. Στη συνέχεια, στην αρχή του σχολικού προγράμματος, η παρα-μονή των παιδιών μπορεί να έχει κλιμακούμενη αύξηση της διάρκειας, χωρίς τη συμμετο-χή των γονέων, ύστερα από απόφαση του/της παιδαγωγού. Αυτό βέβαια χρειάζεται προ-σοχή στο χειρισμό γιατί υπάρχει κίνδυνος ορισμένα παιδιά που δεν είναι εξοικειωμένα σε διαφορετικά περιβάλλοντα να χρησιμοποιήσουν την έντονη αντίδραση, ώστε να πετύ-χουν την αναβολή της απομάκρυνσης. Είναι θέμα συνεργασίας παιδαγωγού και γονέων πώς θα αντιμετωπιστεί η κάθε διαφορετική περίπτωση.Το παιδί έχει ανάγκη να νιώσει ότι είναι αποδεκτό. Η ανάπτυξη της θετικής αυτοεικόνας του είναι ιδιαίτερα σημαντική. Γι αυτό ο/η παιδαγωγός έχει κυρίως την υποχρέωση να σέ-βεται την προσωπικότητά του, την αξιοπρέπειά του και τη μοναδικότητά του και να τονώ-νει και περαιτέρω τον αυτοσεβασμό του.

H συνεργασία με τους γονείς, η ενημέρωσή τουςΗ συνεργασία των γονιών στην όλη εκπαιδευτική διαδικασία της Προσχολικής Αγωγής είναι πολύ σημαντική. Ο/η παιδαγωγός που αντιλαμβάνεται ότι οι πολιτισμικές συνήθει-ες και πεποιθήσεις για την ανατροφή των παιδιών ποικίλλουν από οικογένεια σε οικογέ-νεια, είναι πάντα έτοιμος για διάλογο. Η εχεμύθεια και η διακριτικότητα είναι πολύ σημα-ντικά χαρίσματα στην επικοινωνία. Αν δημιουργηθεί κοινή βάση εμπιστοσύνης, μπορεί να «ανοιχτούν» οι γονείς καλύτερα και τα θέματα που σχετίζονται με το παιδί να αντιμετωπι-στούν καλύτερα.Οι αμοιβαίες σχέσεις γονέων και παιδαγωγών απαιτούν αμοιβαίο σεβασμό, συνεργασία


και μοίρασμα ευθυνών. Οι παιδαγωγοί συνεργάζονται με τις οικογένειες, ξεκινώντας και διατηρώντας συχνή επικοινωνία με τους γονείς των παιδιών. Είναι καλό να προσκαλού-νται οι γονείς σε γιορτές και εκδηλώσεις ώστε να βλέπουν τα «κατορθώματα» του παιδιού τους και να ικανοποιούνται. Είναι δυνατόν επίσης, να φιλοξενούνται οι γονείς μερικές φο-ρές στο χώρο του νηπιαγωγείου, ύστερα από συνεννόηση και προκειμένου να καταλά-βουν καλύτερα το έργο του/της παιδαγωγού και να μπορούν να ερμηνεύουν καλύτερα αυτά που μεταφέρουν τα παιδιά τους.Οι γονείς είναι καλοδεχούμενοι να συμμετέχουν σε αποφάσεις που αφορούν στη φροντί-δα και την εκπαίδευση του παιδιού τους. Οι παιδαγωγοί αναγνωρίζουν τις επιλογές και τους στόχους των γονέων και ανταποκρίνονται με ευαισθησία και σεβασμό στις προτιμή-σεις τους, χωρίς όμως να αποποιούνται την επαγγελματική τους υπευθυνότητα απέναντι στα παιδιά. Και οι δύο πλευρές μοιράζονται τη γνώση τους για το παιδί και τον τρόπο με τον οποίο αναπτύσσεται και μαθαίνει, μέσα από καθημερινή επικοινωνία και προγραμμα-τισμένες συναντήσεις. Αν υπάρχει ανάγκη, ο/η παιδαγωγός συνδέει τις οικογένειες και με άλλες υπηρεσίες και αναγνωρισμένους φορείς, όπου και όταν χρειάζεται.

5. ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΕΣ ΓΩΝΙΕΣΗ διαμόρφωση του χώρου στο Βρεφονηπιακό Σταθμό δε θα πρέπει να περιορίζει τις ενέρ-γειες των παιδιών ούτε να τους επιβάλλει δραστηριότητες, αλλά να αφήνει την πρωτο-βουλία να επιλέγουν τα ίδια με τι θέλουν να ασχοληθούν, τουλάχιστον κάποιες ώρες του ημερήσιου προγράμματος. ΄Ενας τρόπος διαμόρφωσης του χώρου που δίνει ταυτόχρο-να πολλές εναλλακτικές μορφές δραστηριοτήτων στα παιδιά είναι η δημιουργία γωνιών.«Γωνιές» είναι κατάλληλα διαμορφωμένα λειτουργικά τμήματα μέσα στην τάξη, που δια-χωρίζονται ευδιάκριτα το ένα από το άλλο και είναι εξοπλισμένα από διαφορετικό παιδα-γωγικό υλικό, το οποίο εξυπηρετεί τη συγκεκριμένη δραστηριότητα που επιτελείται στη συγκεκριμένη γωνιά.Οι γωνιές αυτές πρέπει να ξεχωρίζουν μεταξύ τους ώστε να μην ενοχλούνται τα νήπια, και να μπορεί η νηπιαγωγός, σε οποιαδήποτε στιγμή της ημέρας, μ’ ένα βλέμμα, να εξακριβώ-σει την τάξη και να επιβλέψει.Οι γωνιές μένουν ίδιες ακριβώς ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, γιατί το νήπιο αγαπάει να ξαναβρίσκει στην ίδια θέση τα αντικείμενα, που του δίνουν χαρά. Ιδιαίτερα το νήπιο που θα απουσιάσει μερικές ημέρες από το σχολείο, θα χαρεί πολύ όταν γυρίζοντας βρει τα παι-χνίδια του στο συνηθισμένο μέρος.Οι γωνιές καλύπτουν τις βασικές ανάγκες των παιδιών. Αναλυτικότερα καλύπτουν: Τις συναισθηματικές ανάγκες Την ανάγκη για κίνηση Την ανάγκη για παιχνίδι Την ανάγκη για κοινωνικοποίηση Την ανάγκη για ηρεμία Την ανάγκη για αυτονομία Την ανάγκη αυτεπίγνωσης και τοποθέτησης του εαυτού του στο χώρο και το χρόνο Την ανάγκη δημιουργικότητας και ανάπτυξης της φαντασίας Την ανάγκη ικανοποίησης της έμφυτης περιέργειας


Οι γωνιές που μπορούν να οργανωθούν για βρέφη και νήπια είναι πολλές. Ενδεικτικά ανα-φέρουμε μερικές:Η γωνιά της βιβλιοθήκηςΗ γωνιά του παιδαγωγικού υλικού – παιδαγωγικών παιχνιδιώνΗ γωνιά της μουσικής

Η γωνιά των εικαστικών Η γωνιά του μαγαζιού Η γωνιά της μεταμφίεσης Η γωνιά του κουκλοθέατρου Η γωνιά της παρατήρησης και των ανακαλύψεων.

6. ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

«Υλικό» νηπιαγωγείουΗ σύγχρονη παιδαγωγική μάς διδάσκει πως το παιδί για να αναπτυχθεί και να εξελιχθεί δε χρειάζεται μαθήματα, αλλά ένα περιβάλλον με παιγνίδια και υλικό ειδικά κατασκευασμέ-νο γι’ αυτό, μέσα στο οποίο να μπορεί το παιδί να αναπτυχθεί παίζοντας ελεύθερο, χάρη στις αυθόρμητες εμπειρίες του.Για να ανταποκρίνεται το υλικό του νηπιαγωγείου στις απαιτήσεις του σκοπού του πρέπει να είναι ποικίλο, ευχάριστο στην όψη, γερό, να προσφέρει πολλαπλές ευκαιρίες για αυτε-νέργεια, να ικανοποιεί την περιέργεια του παιδιού, τις ανάγκες του για έκφραση και δημι-ουργία.Η σημασία του είναι μεγάλη, αλλά δεν πρέπει να θεωρήσουμε ότι μπορεί να υποκαταστή-σει την ψυχολογική επαφή του παιδιού με τον/την παιδαγωγό. Αν γίνει σωστή χρήση, το παιδί διευκολύνεται στο να γνωρίσει τον εαυτό του και το περιβάλλον του. Πολλαπλασιά-ζει τις εμπειρίες του, γίνεται κύριος του εαυτού του, των κινήσεων, των χειρονομιών και της σκέψης του. Γίνεται σιγά – σιγά μεθοδικό και αναπτύσσοντας την πνευματικότητά του και την επιδεξιότητά του κατορθώνει να αυτοεκπαιδευτεί.Το παιδαγωγικό-διδακτικό υλικό που χρησιμοποιείται στο νηπιαγωγείο, μπορούμε να το χωρίσουμε : Στο υλικό που χρησιμοποιήθηκε για την εκπαίδευση των καθυστερημένων παιδιών

(είναι το υλικό της μεθόδου Montessori) Στο υλικό που έχει σκοπό του να βοηθήσει τη διδασκαλία να γίνει συγκεκριμένη Στο ακατέργαστο υλικό και τα εργαλεία του, που διευκολύνει τα παιδιά στην κατα-

σκευή και μετατροπή παιχνιδιών, ανάλογα με τις γνώσεις τους. Για να χρησιμοποιηθεί όμως το υλικό πρέπει οι αίθουσες του νηπιαγωγείου να είναι διευθετημένες ώστε να διευκολύνονται οι ενασχολήσεις των παιδιών με αυτό.

Αναφέρουμε μερικά αντιπροσωπευτικά είδη:Υλικό κατασκευών: Το υλικό αυτό που είναι κατασκευασμένο από ξύλο ή πλαστική

ύλη, αποτελείται από κύβους, τούβλα, κυλίνδρους, ραβδάκια, κώνους κλπ. σε διάφο-ρες διαστάσεις, με τα οποία το παιδί αναπτύσσει πρωτοβουλία και ασκεί τη φαντασία του.

Υλικό χειροτεχνικών εργασιών: Η εκλογή του κατάλληλου υλικού για χειροτεχνική ερ-


γασία δεν είναι κάτι εύκολο. Απαιτεί σκέψη, δοκιμές, εμπειρία. Το ίδιο και η τεχνική του, κι ας πρόκειται για μια απλή τεχνική αφού η νηπιαγωγός στηρίζεται στις ικανότη-τες του μικρού παιδιού.

Υλικό αισθητηριακών ασκήσεων: Παράλληλα με το ξεκαθάρισμα της έννοιας του χρό-νου και του χώρου, το παιδί πρέπει να κατακτήσει την έννοια των αντικειμένων, όχι πια εκείνη που κατέχει από εσωτερική διαίσθηση από τη χρησιμοποίηση των αντικει-μένων, αλλά έχοντας επίγνωση των δυνατοτήτων που του προσφέρει το αντικείμενο.

Υλικό για αρίθμηση: Για να μυηθεί το παιδί στην αρίθμηση, πρέπει να χειριστεί το υλι-κό που του προσφέρει με αφθονία το περιβάλλον του. Το παιδί του νηπιαγωγείου, ικα-νό να αναλύσει ένα συγκεκριμένο αντικείμενο στα τμήματά του, ξεχωρίζει τις ιδιότη-τες και τις συγκρίνει εύκολα με τις ιδιότητες ενός άλλου αντικειμένου. ΄Ετσι αποκτά τις έννοιες που του προμηθεύει το υλικό του περιβάλλοντός του: συλλογή, ταξινόμηση, ταυτότητα, συνδυασμοί μορφών, χρωμάτων κλπ.

Υλικό για την εισαγωγή του παιδιού στα νέα μαθηματικά: Η ιδιότητα του να ανήκεις σε ένα σύνολο, οδηγεί το παιδί να συλλάβει την ιδέα ότι κάθε αντικείμενο και κάθε κατη-γορία αντικειμένων μπορούν να είναι διαχωρισμένα με διαφορετικά κριτήρια. Λίγο-λίγο το παιδί υψώνεται πάνω από την έννοια της ατομικοποίησης του αντικειμένου για να το ξανασυνδέσει κατά κατηγορίες.

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΚΑΙ ΤΟΜΕΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΟ ΕΝΙ-ΑΙΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟΤο διαθεματικό ενιαίο πλαίσιο προγραμμάτων σπουδών προσδιορίζει τις κατευθύνσεις προγραμμάτων σχεδιασμού και ανάπτυξης δραστηριοτήτων για το παιδί του νηπιαγωγεί-ου. Τα προγράμματα αυτά δεν νοούνται ως διακριτά διδακτικά αντικείμενα και δεν προ-τείνονται για αυτοτελή διδασκαλία αλλά για τον προγραμματισμό και την υλοποίηση δρα-στηριοτήτων που έχουν νόημα και σκοπό για τα ίδια τα παιδιά και πάντοτε με την στενή βοήθεια του εκπαιδευτικού.

7. ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ

ΟΙ ΤΟΜΕΙΣ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΟΥΣ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΟ ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΟ ΕΝΙΑΙΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΠΟΥΔΩΝΗ γλωσσική αγωγή χωρίζεται στους τομείς της γλωσσικής έκφρασης, της γραφής και της ανάγνωσης. Σύμφωνα με το Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών για το νηπιαγωγείο, υπάρχει σαφής διαχωρισμός των τριών τομέων και με διακριτούς στόχους να αντιστοιχούν σε καθέναν ξεχωριστά.

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΓΛΩΣΣΑΣΤο πρόγραμμα της γλώσσας για το νηπιαγωγείο στηρίζεται στην άποψη ότι η γνώση και η γλώσσα οικοδομούνται σταδιακά μέσα από επικοινωνιακές σχέσεις. Συνεπώς, στο χώ-ρο του νηπιαγωγείου θα πρέπει να διαμορφώνονται ποικίλες επικοινωνιακές καταστάσεις, ώστε να εξοικειωθεί το παιδί με τις διαφορετικές εκφάνσεις της γλώσσας και ταυτόχρονα


να υπάρχει η δυνατότητα πρόληψης της σχολικής αποτυχίας μέσω της καλύτερης και πιο οργανωμένης προετοιμασίας των παιδιών.ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΓΡΑΦΗΣΗ εργασία που συνδέεται με τον γραπτό λόγο στο νηπιαγωγείο θα πρέπει να δίνει στα παι-διά ευκαιρίες να ευαισθητοποιούνται σε θέματα που συνδέονται με το γιατί και το πώς γράφουμε, να αρχίσουν να συνειδητοποιούν δηλαδή την κοινωνική διάσταση του γρα-πτού λόγου, ώστε να κατανοήσουν την σημασία της γραφής ως μέσου επικοινωνίας, ανά-πτυξης ιδεών, μεταφοράς πληροφοριών και ως πηγής ευχαρίστησης με την συμβολή και των ίδιων των παιδιών στην δημιουργία δικών τους κειμένων.ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣΣτον χώρο του νηπιαγωγείου θα πρέπει να εξασφαλίζονται οι προϋποθέσεις ώστε τα παι-διά να έρχονται σε επαφή με διαφορετικές εκδοχές του γραπτού λόγου ( βιβλία, περιοδικά, εφημερίδες, επιγραφές) και να τους δίνονται οι ευκαιρίες ώστε να αναγνωρίζουν τις βασι-κές εκδοχές του γραπτού λόγου με βάση τα εξωτερικά- τυπογραφικά χαρακτηριστικά και το περιεχόμενο, να συνειδητοποιούν ότι οι διαφορετικές αυτές εκδοχές μεταφέρουν μη-νύματα με διαφορετικό τρόπο και χρησιμοποιούνται για διαφορετικούς λόγους.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

Στο χώρο του νηπιαγωγείου λοιπόν πρέπει να διαμορφώνονται διάφορες καταστάσεις επικοινωνιακού χαρακτήρα που θα ενθαρρύνουν τα παιδιά: Να παίρνουν το λόγο για να κάνουν μια διήγηση, μια περιγραφή. Να συμμετέχουν σε συζητήσεις. Να διατυπώνουν αιτήματα. Να εξηγούν και να δικαιολογούν την άποψή τους. Να βελτιώνουν και να εμπλουτίζουν τον προφορικό τους λόγο. Να υιοθετούν βασικές συμβάσεις ανάγνωσης του αλφαβητικού συστήματος γρα-φής (π.χ. ότι διαβάζουμε από τα αριστερά προς τα δεξιά) Να ακούν προσεκτικά και να κατανοούν μια διήγηση, έναν κανόνα παιχνιδιού ή άλλα απλά κείμενα που κάποιος τους διαβάζει φωναχτά. Να απομνημονεύουν απλά κείμενα. Να αναγνωρίζουν οικείες λέξεις στον περιβαλλοντικό έντυπο λόγο και μέσα σε κείμενα. Να χρησιμοποιούν τη βιβλιοθήκη της τάξης και να εντοπίζουν τον τίτλο, το συγ-γραφέα και άλλα στοιχεία του βιβλίου. Να αντιληφθούν ότι ο γραπτός λόγος είναι αναπαράσταση της γλώσσας Να συνειδητοποιήσουν ότι διαβάζουμε το κείμενο και όχι την εικόνα. Να συνειδητοποιήσουν την αξία που έχει η γραφή ως μέσο που μας βοηθά να επικοινωνούμε, να αναπτύσσουμε ιδέες, να μεταφέρουμε πληροφορίες, αλλά και ως πηγή απόλαυσης και ευχαρίστησης. Να κρατήσουν το μολύβι με σωστή σωματική στάση, να γράφουν το όνομά τους στις εργασίες τους, να αντιγράφουν λέξεις που να ανταποκρίνονται στα ενδιαφέροντά τους.Όλες οι δραστηριότητες των παιδιών αποτελούν ευκαιρίες γλωσσικού εμπλουτισμού


και καλλιέργειας της γλώσσας. Οι αισθητηριακές εμπειρίες προετοιμάζουν τις γλωσσικές ασκήσεις. Οι ασκήσεις παρατηρητικότητας υποβοηθούν τη γλωσσική καλλιέργεια. Τα σχό-λια που κάνουν τα παιδιά για τα δημιουργήματά τους συμβάλλουν στο γλωσσικό εμπλου-τισμό τους. Ο/η παιδαγωγός πρέπει βέβαια να λάβει υπόψη του ότι υπάρχει μεγάλη διαφορά από γλωσσική άποψη μεταξύ των παιδιών των αγροτικών περιοχών και των παιδιών των αστι-κών κέντρων καθώς επίσης και το ρόλο που παίζει στη γλωσσική ανάπτυξη των νηπίων το επίπεδο μόρφωσης των γονέων. Δεν θα πρέπει ακόμα να θεωρεί τη «γλώσσα» ως δεδομέ-νη ένδειξη ανάπτυξης της σκέψης και να συμπεράνει ότι παιδιά με γλωσσική ευκολία κα-ταλαβαίνουν περισσότερα πράγματα από εκείνα που είναι πραγματικά σε θέση να κατα-λάβουν ή και το αντίθετο. Αναφέρουμε ενδεικτικά ορισμένες δραστηριότητες που βοηθούν στην εξάσκηση του προφορικού λόγου για να υπάρχει η δυνατότητα επιλογής για τη μία που ζητά η άσκηση: Ο/η παιδαγωγός ενθαρρύνει τα παιδιά να ξαναδιατυπώσουν μια φράση ή πρόταση

χρησιμοποιώντας λέξεις με παρόμοιο νόημα. Π.χ. Το αυτοκίνητο τρέχει με μεγάλη τα-χύτητα – το αυτοκίνητο τρέχει σαν βολίδα.

Το παιχνίδι της ξεχασμένης λέξης: ο/η παιδαγωγός λέει μια ολοκληρωμένη πρόταση. Πχ. Σήμερα ο ήλιος λάμπει. Τα παιδιά την επαναλαμβάνουν. Στην συνέχει ο/η παιδα-γωγός ξαναλέει την πρόταση «ξεχνώντας» μια λέξη. Πχ. Ο ήλιος λάμπει. Τα παιδιά πρέ-πει να βρουν τη λέξη που ξεχάστηκε και να την ενσωματώσουν μέσα στην πρόταση. Το παιχνίδι συνεχίζεται μέχρι να ξεχαστούν όλες οι λέξεις της πρότασης. Η ίδια άσκη-ση μπορεί να διαφοροποιηθεί όταν τα ίδια τα παιδιά κατανοήσουν το μηχανισμό και πάρουν το ρόλο του/της παιδαγωγού, οπότε τα ίδια «ξεχνούν» κάποια λέξη και την επισημαίνουν οι συμμαθητές τους.

Η αλλαγή του αριθμού των λέξεων (ενικός – πληθυντικός) Η τοποθέτηση μιας πρότασης στον αρνητικό ή ερωτηματικό τύπο. Η δημιουργία καρτελών αναφοράς με ποικίλο θεματολόγιο, στις οποίες τοποθετού-

με και τις φωτογραφίες των παιδών με δίπλα γραμμένο το όνομά τους. Τα παιδιά μπο-ρούν να συμβουλεύονται αυτές, προκειμένου να γράψουν το όνομά τους στις εργασί-ες τους. Η μη ορθή γραφή θεωρείται κάτι φυσικό.

8. ΠΑΙΔΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Η ΠΑΙΔΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΟΠΩΣ ΟΡΙΖΕΤΑΙ ΣΤΟ ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΟ ΕΝΙΑΙΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΡΟ-ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝΗ παιδική λογοτεχνία είναι ο χώρος μέσα στον οποίο συνυπάρχουν και λειτουργούν όλα εκείνα τα άρτια λογοτεχνικά έργα που απευθύνονται άμεσα ή έμμεσα στις αισθητικές απαιτήσεις και στα ενδιαφέροντα της νηπιακής και της παιδικής ηλικίας και ανταποκρίνο-νται στο αντιληπτικό, γλωσσικό και συναισθηματικό επίπεδο των παιδιών.Ο στόχος της διδασκαλίας της παιδικής λογοτεχνίας στο νηπιαγωγείο σύμφωνα με το Δι-αθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών είναι α) να ευαισθητοποιεί το παιδί απέναντι στο ωραίο, β) να συγκινεί αλλά και να επηρεάζει τον ιδεολογικό του κόσμο και γ) να συμβάλλει στην γλωσσική του ανάπτυξη άρα και στην ανάπτυξη της σκέψης του.


Οι μελλοντικοί παιδαγωγοί, για να αξιοποιήσουν τα λογοτεχνικά κείμενα προς όφελος των παιδιών, πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να κατανοήσουν το ρόλο της Παιδικής Λογοτε-χνίας στην αγωγή του παιδιού, να εξοικειωθούν οι ίδιοι με την Παιδική Λογοτεχνία διαβά-ζοντας κείμενα αξιόλογων συγγραφέων, να αποκτήσουν τις απαραίτητες γνώσεις για να μπορούν να επιλέγουν βιβλία, να οργανώνουν μια βιβλιοθήκη και να ενημερώνουν τους γονείς για τα βιβλία των παιδιων τους και να γνωρίσουν τις κατάλληλες παιδαγωγικές προ-σεγγίσεις που θα τους βοηθήσουν να φέρουν σε επαφή το παιδί με το βιβλίο.Ο/η παιδαγωγός της προσχολικής ηλικίας οφείλει να φέρει το νήπιο σε επαφή με όλα τα είδη της: το παραμύθι, την ποίηση, τους μύθους και τους θρύλους, τις μικρές ιστορίες, το θέατρο σε όλες του τις μορφές και τα βιβλία γνώσεων.Τα λογοτεχνικά έργα που απευθύνονται σε παιδιά προσχολικής ηλικίας ανταποκρίνονται στις ανάγκες, τα ενδιαφέροντα και τις απαιτήσεις των παιδιών, γι’ αυτό και έχουν τα εξής χαρακτηριστικά : Εμπεριέχουν αισθητικά μηνύματα και βοηθούν στην αισθητική καλλιέργεια του

παιδιού Είναι προσαρμοσμένα στο γλωσσικό επίπεδο του παιδιού Είναι αντίστοιχα των εμπειριών του παιδιού Ικανοποιούν την ανάγκη του παιδιού για κίνηση Δεν προκαλούν ισχυρές συγκινήσεις Ικανοποιούν την ανάγκη του παιδιού για χαρά Αποφεύγουν το διδακτισμό Καλλιεργούν στο παιδί πανανθρώπινες αξίες και ευγενικά αισθήματα Είναι ρεαλιστικά Συνδυάζουν το λόγο με την εικόνα Είναι λιτά και απλά Έχουν καλή εμφάνιση

ΠΑΙΔΙ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ-ΕΚΦΡΑΣΗΗ ζωγραφική όπως και το κουκλοθέατρο και η μουσική είναι αυτόνομα προγράμματα αλ-λά διαθέτουν και κοινούς κώδικες. Ενεργοποιούν τις φυσικές ικανότητες των παιδιών, συ-γκινούν, μαγεύουν, αφυπνίζουν την περιέργεια τους, κινητοποιούν την φαντασία τους, ενθαρρύνουν την έκφραση τους, καλλιεργούν την δημιουργικότητα τους και δίνουν ευ-


καιρίες για πειραματισμό με υλικά και τεχνικές. Συχνά πολλές από τις δραστηριότητες που σχεδιάζονται και οργανώνονται, εμπλέκονται και αλληλοσυμπληρώνονται ανοίγοντας νέ-ους δημιουργικούς δρόμους. Ωστόσο η ανάπτυξη των διαθεματικών δραστηριοτήτων και οι στόχοι που επιδιώκονται προϋποθέτουν την γνώση και την κατανόηση του κάθε προ-γράμματος από τον εκπαιδευτικό.

ΤΟΜΕΙΣ ΕΚΦΡΑΣΗΣ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΟ ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΟ ΕΝΙΑΙΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΡΟ-ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ.Α) Κουκλοθέατρο: Μέσα σε ένα κατάλληλα οργανωμένο χώρο και σε κλίμα ασφάλειας,

αποδοχής και εμπιστοσύνης τα παιδιά ενθαρρύνονται να εκφράζονται ελεύθερα, να αναπτύσσουν την δημιουργικότητα τους, να γνωρίσουν τον εαυτό τους και τον κό-σμο, να αναπτύξουν την θεατρική τους αντίληψη και έκφραση, την γλώσσα, την επι-κοινωνία, την συνεργασία και τέλος να εξοικειωθούν με τα υλικά.

Β) Ζωγραφική: Δίνεται η δυνατότητα εκμάθησης και επινόησης διαφόρων τεχνικών για να μαθαίνουν τα παιδιά να ζωγραφίζουν και να σχεδιάζουν, να γνωρίσουν μέσα από τις κατάλληλες δραστηριότητες το έργο των μεγάλων ζωγράφων και επιπλέον να εν-θαρρύνονται στην εξέλιξη της γλώσσας, στην επικοινωνία και όταν υπάρχει το κατάλ-ληλο υλικό και στην χρήση των ηλεκτρονικών υπολογιστών.

Γ) Χειροτεχνία και πλαστική: Μέσα σε ένα κατάλληλα διαμορφωμένο και ελκυστικό πε-ριβάλλον και με τις κατάλληλες διδακτικές παρεμβάσεις θα πρέπει να δίνονται στα παιδιά ευκαιρίες να παρατηρήσουν και να ερμηνεύσουν το φυσικό και ανθρωπογε-νές περιβάλλον, να πειραματίζονται με διάφορα υλικά ώστε να μαθαίνουν αλλά και να επινοούν διάφορες τεχνικές κατασκευών.

Δ) Μουσική – ρυθμική: Τα παιδιά θα πρέπει να ασκούνται με τις κατάλληλες δραστηριό-τητες ώστε να καλλιεργείται αφενός η αισθητική τους ικανότητα και ευαισθησία στην κατανόηση και την απόλαυση της μουσικής και αφετέρου να απελευθερώνεται η δη-μιουργική τους ικανότητα. Ειδικότερα, οι δραστηριότητες πρέπει να στοχεύουν στην ακουστική αντίληψη και στην διάκριση των ήχων, στον στοιχειώδη τεχνικό έλεγχο της φωνής και των οργάνων και στην ανάπτυξη και κατανόηση των μουσικών ιδεών.

9. ΚΟΥΚΛΟΘΕΑΤΡΟΤο κουκλοθέατρο θεωρείται μια από τις πιο συναρπαστικές δραστηριότητες με μεγάλη παιδαγωγική και ψυχολογική αξία. Μαγεύει τα παιδιά με την γοητεία που προσφέρει ο κό-σμος της κούκλας, ψυχαγωγεί και συμβάλλει στην αισθητική τους ανάπτυξη Τα νήπια ταυτίζονται με τους ήρωες. Λυπούνται και χαίρονται μαζί τους, συμφιλιώνονται με τον εαυτό τους και απαλύνουν ψυχικές εντάσεις όπως ο φόβος, η δειλία, η ζήλια κ.α. Μέσα από μια παράσταση τούς δίνεται η ευκαιρία να γνωρίσουν διασκεδάζοντας το καλό και το κακό, να εκτιμήσουν το σωστό και το ωραίο. Για να λειτουργήσει στο νηπιαγωγείο ένα κουκλοθέατρο είναι απαραίτητο να υπάρχουν τα σκηνικά, οι κούκλες, παίχτες, έργα (κείμενα) και φυσικά το ίδιο το κουκλοθέατρο (παρά-πηγμα). Αν δεν υπάρχει, η νηπιαγωγός μπορεί να στήσει απλά μια σκηνή χρησιμοποιώντας ένα μεγάλο χαρτόκουτο. Οι διαστάσεις του πρέπει να είναι τέτοιες, ώστε να είναι εύχρηστο


τόσο για τον/την παιδαγωγό όσο και για τα παιδιά (σε όρθια στάση με τεντωμένα χέρια). Στήνεται έτσι, ώστε όλα τα παιδιά να έχουν καλή οπτική και ακουστική επαφή με τη σκηνή.Δεν υπάρχει συγκεκριμένη ώρα για παράσταση. Εξαρτάται από τη διάθεση των παιδιών και τον προγραμματισμό της ημέρας. Θα πρέπει επίσης να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στην επιλογή του θέματος που θα παρουσιαστεί. Το κείμενο μπορεί να είναι ήδη υπαρκτό (λο-γοτεχνία, παραμύθι κ.α.) ή να γραφεί για τη συγκεκριμένη παράσταση. Τόσο η επιλογή του έργου, όσο και η διασκευή, καλό θα είναι να μην περιλαμβάνει τρομακτικές ή επιθετικές σκηνές. Πλοκή, δράση και χιούμορ θα πρέπει να είναι τα στοιχεία μιας παράστασης με τέ-λος όμορφο και ευχάριστο. Το κείμενο θα πρέπει να απευθύνεται στην ηλικία του κοινού (και όχι σε μικρότερη) γιατί τα παιδιά θα βαρεθούν, ούτε σε μεγαλύτερη γιατί μπορεί να μην το καταλαβαίνουν. Θα πρέπει να διαφαίνεται ο χώρος και ο χρόνος στον οποίο εκτυ-λίσσεται η ιστορία και αυτά τα στοιχεία να ταιριάζουν με το σκηνικό του κουκλοθέατρου. Επίσης, οι σκηνές θα πρέπει να έχουν μια χρονική ακολουθία και στο κείμενο να διαφαίνε-ται καθαρά η αρχή, η μέση και το τέλος της ιστορίας.Οι κούκλες που θα κληθούν να ζωντανέψουν τους ήρωες της ιστορίας που έχει επιλεγεί, κατασκευάζονται από διάφορα υλικά: χαρτί, λαχανικά, φρούτα, ύφασμα, μπαλάκια κ.α. και υπάρχουν και έτοιμες στο εμπόριο. Κατά την κατασκευή τους πρέπει να προσεχθεί το μέ-γεθος και η μορφή τους. Κούκλες με σκοινιά (μαριονέτες) είναι δύσκολο να χρησιμοποιη-θούν από παιδιά. Οι γαντόκουκλες και οι δαχτυλόκουκλες είναι πιο εύχρηστες γιατί δεί-χνουν πιο ζωντανές, αφού μπορούν να «αγγίξουν» ό,τι θέλουν. Το σκηνικό μπορεί να είναι μια απλή ζωγραφιά που θα στερεωθεί πάνω στη σκηνή για την ώρα της παράστασης, ή μια πιο ολοκληρωμένη κατασκευή. Θα πρέπει να προσεχθούν οι διαστάσεις του ώστε να είναι ανάλογο του όγκου της κούκλας και να μην ενοχλεί τους θε-ατές στην παρακολούθηση της παράστασης.Ενώ ο/η νηπιαγωγός παίζει, μπορεί τα νήπια να επεμβαίνουν τόσο έντονα, ώστε να ανα-τραπεί η πορεία του έργου. Κάποιες φορές η επέμβαση από μέρους των παιδιών μπο-ρεί και να επιδιώκεται ώστε να αναπτυχθεί διάλογος και καλύτερη συμμετοχή. Αν κατά τη διάρκεια της παράστασης τα νήπια που παρακολουθούν δυσανασχετούν, τότε η πα-ράσταση δεν θεωρείται επιτυχημένη. Πρέπει στο τέλος της ώρας του κουκλοθέατρου τα πρόσωπα των παιδιών να είναι χαμογελαστά και να νιώθουν την ανάγκη να διατυπώσουν εντυπώσεις και παρατηρήσεις.

10. ΣΧΕΔΙΟ ΚΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣτο πλαίσιο της εικαστικής τέχνης, το παιδί της προσχολικής ηλικίας ενισχύεται από τον/την παιδαγωγό, με αποτέλεσμα να εξοικειώνεται με τις δυνατότητες και τους τρόπους χρήσης των διαφόρων υλικών, να αναπτύσσει συντονισμό στις κινήσεις του μέσω του χει-ρισμού των διαφόρων υλικών, να νιώθει ικανοποίηση και ευχαρίστηση από τις εμπειρίες που αποκτά και να αναπτύσσει την αυτοπεποίθηση και την αυθόρμητη αυτοέκφρασή του.Τα παιδιά αγαπούν την τέχνη όταν μπορούν να χρησιμοποιούν ελεύθερα τις ιδέες τους για να σχεδιάσουν, να ζωγραφίσουν ή να κατασκευάσουν.Σκοπός της καλλιτεχνικής αγωγής στο νηπιαγωγείο δεν είναι η κατασκευή αριστουργημά-των. Το περιβάλλον μέσα στο οποίο εργάζονται τα παιδιά πρέπει να είναι ευχάριστο, φιλι-


κό και τακτικό, με μεγάλη ποικιλία υλικών και μέσων.Το μικρό παιδί δεν ενδιαφέρεται για την ακριβή αναπαράσταση των σχημάτων και η έν-νοια των διαστάσεων του λείπει εντελώς. Η εξέλιξη του σχεδίου του παιδιού είναι ένα μέ-τρο βαθμολογίας για την ψυχική και νοητική εξέλιξή του. Ένα καλό μέσο μέτρησης της πα-ρατηρητικότητας του παιδιού είναι η ιχνογράφηση της ανθρώπινης μορφής, αφού όσο περισσότερες λεπτομέρειες αποδίδει το παιδί από το ανθρώπινο σώμα (μάτια, αυτιά κ.α.), τόσο πιο αναπτυγμένη είναι η παρατηρητικότητά του.Ένα μεγάλο μέρος στο πρόγραμμα του νηπιαγωγείου πρέπει να είναι αφιερωμένο στην ελεύθερη ζωγραφική. Τα πιο μικρά παιδιά αγαπούν να παρουσιάζουν ανθρώπους και ζώα, σπίτια και τρένα, αεροπλάνα και αυτοκίνητα και ευχαριστιούνται να διηγούνται με το σχέ-διο διάφορες ιστορίες. Για το σχέδιο και τη ζωγραφική απαιτούνται κατάλληλα υλικά όπως χρώματα υγρά, νερομπογιές, δακτυλομπογιές, κραγιόνια διαφόρων χρωμάτων, μαρκαδό-ροι, κιμωλίες, πινέλα ζωγραφικής, χαρτί κανσόν ή μπριστόλ, χαρτί απλό, κ.α. Θα πρέπει επί-σης να υπάρχει χώρος να εκθέτουν τα παιδιά τα έργα τους, καθώς και ράφια για την τοπο-θέτηση του υλικού.Με τις εικαστικές δραστηριότητες επιδιώκονται να αναπτυχθούν στα παιδιά η φαντασία, η δημιουργικότητα, η επινοητικότητα, η παρατήρηση, η μνήμη, η αισθητική καλλιέργεια, η εκφραστικότητα, η επιδεξιότητα και η προσοχή.

11. ΧΕΙΡΟΤΕΧΝΙΑ ΚΑΙ ΠΛΑΣΤΙΚΗΟι χειροτεχνικές εργασίες, που έχουν σκοπό να ανατπύξουν την ακρίβεια του ματιού και τη δεξιότητα του χεριού, ανταποκρίνονται στην ανάγκη του παιδιού για δράση και δίνουν ικανοποίηση στην επιθυμία του να κάνει προσωπικό έργο. Για να το πετύχει αναπτύσει μέ-σα του καλαισθησία και αναλαμβάνει πρωτοβουλία. Τις χειροτεχνικές εργασίες χρησιμοποίησε πρώτος στο νηπιαγωγείο ο Froebel και πίστευε ότι συνδέεται άμεσα με αυτές όλη η πνευματική εξέλιξη του παιδιού. Υπάρχουν χειροτε-χνικές εργασίες που ποικίλουν με τις εποχές: τα Χριστούγεννα στολίδια και γιρλάντες για το δέντρο, την άνοιξη λουλούδια για στεφάνια κ.α.), και άλλες που δεν αρέσουν στην αρ-χή στα παιδιά αλλά αργότερα τους τραβούν το ενδιαφέρον (π.χ. η διπλωτή δεν ενδιαφέρει όλα τα παιδιά από την αρχή, αλλά όταν αρχίζουν να κατασκευάζουν καπέλα, καραβάκια κ.α. αισθάνονται υπερήφανα για τη δουλειά τους).Οι συνηθέστερες χειροτεχνικές εργασίες είναι η χαρτοπλεκτική ή χορτοπλεκτική, η κοπτή και η κολλητή με χαρτί ή με ύφασμα, η κατασκευή ρούχων (για το κουκλόσπιτο ή το κου-κλοθέατρο), κατασκευές με σπίρτα ή με όσπρια ή διάφορα άλλα υλικά.Η πλαστική ξεχωρίζει από τις χειροτεχνικές εργασίες και πολλές φορές τραβάει τα παιδιά περισσότερο από το σχέδιο και τη ζωγραφική γιατί τους αρέσει που πλάθουν αντικείμενα που μπορούν να τα πιάσουν από όλες τις πλευρές.Η πλαστελίνη, ο πηλός, ο γύψος, ο χαρτοπολτός (papier mache), η ζύμη, η ψίχα του ψω-μιού είναι υλικά κατάλληλα για να κατασκευαστούν δοχεία, μάσκες, κούκλες και διάφορα άλλα αντικείμενα. Η σειρά που πρέπει να δίνουμε στα παιδιά της προσχολικής ηλικίας τα υλικά αυτά είναι:α. Πλαστελίνη: είναι ιδιαίτερα εύπλαστη, και βρίσκεται σε πολλά χρώματα.β. Χαρτοπολτός – ζύμη: και αυτά είναι μαλακά και μπορούν εύκολα να


χρησιμοποιηθούν ή και να κατασκευαστούν από τα παιδιά, γεγονός που τα χαροποιεί ιδιαίτερα.γ. Πηλός – γύψος: σκληρότερα υλικά που θεωρούνται πιο δύσκολα για μικρά παιδιά, που θα πρέπει πρώτα να έχουν εξοικειωθεί με τα άλλα υλικά και μετά να δοκιμάσουν αυτά.Με τα υλικά της πλαστικής αναπτύσσονται διάφοροι τομείς στο παιδί όπως η λεπτή κινη-τικότητα, η φαντασία και η παρατηρητικότητα (προσπαθώντας να πετύχει αυτό που έχει στο μυαλό του), η δεξιοτεχνία και επιδεξιότητα, η έκφραση του συναισθηματικού του κό-σμου και η αισθητική καλλιέργεια.Η εκτίμηση των χειροτεχνικών εργασιών δεν γίνεται σύμφωνα με την επιτυχία των έργων, αλλά με το αν είναι ικανοποιημένο το παιδί, αν είναι φανερή η πρόοδός του, αν έχει συναί-σθηση των υλικών που χρησιμοποιεί και αν μπορεί να εκτιμήσει το σχέδιο, το σχήμα και το χρώμα. Στα παιδιά αρέσει να βλέπουν τα έργα που έχουν εκτεθεί. Μπορούμε να διαθέσουμε έναν ή περισσότερους τοίχους του νηπιαγωγείου, στους οποίους θα πρέπει να εναλλάσονται τα παιδικά έργα που θα εκθέτονται όχι με μονότονο τρόπο αλλά κατά θέματα ή ομάδες. ΄Ετσι τα παιδιά θα νιώσουν κατανόηση και αποδοχή της τέχνης τους από τα άλλα νήπια αλλά και από τους γονείς και τους άλλους επισκέπτες του νηπιαγωγείου.

12. ΜΟΥΣΙΚΗ – ΡΥΘΜΙΚΗΣκοπός της μουσικής αγωγής στο νηπιαγωγείο είναι η καλλιέργεια και η ανάπτυξη του μουσικού αισθήματος στα παιδιά. Το παιδί δε νιώθει μεγάλη ευχαρίστηση ακούγοντας μό-νο ένα καλό τραγούδι, αλλά έχει ανάγκη να τραγουδήσει όπως έχει ανάγκη για ομιλία και κίνηση. Το τραγούδι επιδρά ευνοϊκά στην ψυχή και το πνεύμα των παιδιών, προάγει την εκφραστική τους ικανότητα και την ευαισθησία τους. Δίνει διέξοδο στα συναισθήματά τους και διευκολύνει την επικοινωνία με τα άλλα παιδιά.Ο/η παιδαγωγός πρέπει να δίνει καθημερινά πολλές ευκαιρίες στα παιδιά για αυθόρμητα τραγούδια και ταυτόχρονα να δημιουργεί το μουσικό κλίμα για να αποκτήσουν, σιγά σιγά, μουσική ευαισθησία. Τα παιδιά αγαπούν το τραγούδι, αλλά στην αρχή «φωνάζουν» παρά τραγουδούν. Ο/η παιδαγωγός πρέπει να τα μάθει να τραγουδούν. Με τη συμμετοχή τους σε μουσικές δραστηριότητες θα ασκηθούν και στην πειθαρχία, τον έλεγχο και το συντονι-σμό των κινήσεών τους.Το τραγούδι, η ακρόαση καλής μουσικής, τα ακουστικά παιχνίδια, οι ρυθμικές δραστηρι-ότητες προσφέρουν τα μέσα για τη δημιουργία της απαραίτητης ατμόσφαιρας. Τα τρα-γούδια που θα επιλεγούν πρέπει να είναι απλά στο περιεχόμενο, με ζωηρό ρυθμό και ευ-χάριστη μελωδία με επαναληπτικά μοτίβα. Από πλευράς κειμένου θα πρέπει να είναι στα πλαίσια λεξιλογίου και εννοιών που εύκολα αντιλαμβάνονται τα νήπια. Μερικά τραγούδια μπορεί να γίνουν μιμητικά γιατί οι χειρονομίες αρέσουν στα νήπια.Σημαντική στη μουσική αγωγή των νηπίων είναι και η συμβολή των μουσικών οργάνων, καθώς και των οπτικοακουστικών μέσων.Δραστηριότητες που επιδιώκουν να αναπτύξουν τις εκφραστικές δυνατότητες των παι-διών μέσα από τη γενικότερη μουσική ευαισθητοποίησή τους είναι:


Ποικίλα μουσικά παιχνίδια για την αναγνώριση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του ήχου (ένταση, ρυθμός κ.α.)

Ρίμες και ποιηματάκια σε ρυθμική επεξεργασία Δραστηριότητες γνωριμίας με μουσικά όργανα Τραγούδια από νήπια (παιδικά, παραδοσιακά κ.α.) Ενεργητική ακρόαση από όλα τα μουσικά είδη (παραδοσιακή μουσική, κλασική κ.α.) Σωματική έκφραση των νηπίων που συνδέεται με μια μουσική Κατασκευές και χρήση απλών αυτοσχέδιων μουσικών οργάνωνΗ Ρυθμική Αγωγή είναι βασική προϋπόθεση και μέρος της Μουσικής Αγωγής και περιλαμ-βάνει ρυθμικά χτυπήματα, ρυθμό λόγου και ρυθμική κίνηση, δραστηριότητες με στόχο να ανταποκριθούν τα παιδιά στην ώθηση που δίνει ο ρυθμός και να εκφραστούν με ελευθε-ρία κινήσεων και αυθορμητισμό.

13. ΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ

Η ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΠΑΙΧΝΙΔΙΟΥ ΣΤΟ ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΟ ΕΝΙΑΙΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΣΠΟΥ-ΔΩΝ.Το παιχνίδι κατέχει ξεχωριστή θέση στο πρόγραμμα της Προσχολικής Εκπαίδευσης. Απο-τελεί αναφαίρετο δικαίωμα, ζωτική ανάγκη και θεμελιακή δραστηριότητα του παιδιού της προσχολικής ηλικίας. Με το παιχνίδι το παιδί εκδηλώνει την ενεργητικότητά του, ασκεί τη σωματική του δύναμη, καλλιεργεί τις αισθήσεις του, αναπτύσσει τη φαντασία του και απο-κτά ευχέρεια και επιδεξιότητα. Ο Πιαζέ θεωρεί το παιχνίδι πράξη αφομοίωσης (όχι συμ-μόρφωσης) και βασικό μέσο ανάπτυξης της νοημοσύνης. Συνεπώς η γνώση του ρόλου , του σκοπού , της αξίας και της σχέσης του με την διδασκα-λία και τη μάθηση από μέρος της παιδαγωγού είναι απαραίτητη. Πιο συγκεκριμένα κρίνε-ται απαραίτητο η παιδαγωγός να αποκτήσει γνώσεις για τις θεωρίες του παιχνιδιού και την ανάπτυξη μιας παιδαγωγικής του παιχνιδιού καθώς επίσης και τις ανάλογες δεξιότη-τες για παροχή υψηλής ποιότητας παιχνιδιού έτσι ώστε να υπάρχει η δυνατότητα να δημι-ουργηθεί και ένα υψηλής ποιότητας πρόγραμμα ώστε: το ατομικό / ομαδικό, οργανωμέ-νο / ελεύθερο, σε γωνιές / υπαίθριο παιχνίδι να οδηγεί στην ανάπτυξη, στην ανακάλυψη, στην δημιουργική χρήση υλικών και μέσων, στον πειραματισμό, στην επικοινωνία, στη συ-νεργασία και στην κοινωνικοποίηση των παιδιών.Το παιδί στο παιχνίδι αλλοιώνει την πραγματικότητα, με σκοπό να ικανοποιήσει προσωπι-κές του ανάγκες. Μέ αυτό «ξεχνιέται» και δίνει όλο του τον εαυτό. Ο ρόλος του παιχνιδιού πολλές φορές μπορεί να είναι και θεραπευτικός, χωρίς όμως αυτό να θεωρείται ως ο βα-σικός σκοπός του.Η σύγχρονη Παιδαγωγική διδάσκει πως απαραίτητη προϋπόθεση για την ανάπτυξη της προσωπικότητας του παιδιού αποτελεί η ελεύθερη και αυθόρμητη απόκτηση εμπειριών από το παιχνίδι. Παίζοντας το παιδί αποκτά αυτοεπιβεβαίωση και αναγνώριση και ανακα-λύπτει τον εαυτό του χωρίς εξαναγκασμό. Το παιχνίδι το βοηθά να ελευθερωθεί από εσω-τερικούς φόβους και θυμούς και του δίνει τη δυνατότητα να ασκήσει τη σκέψη και την κρί-ση, να κάνει λάθη και να μάθει από αυτά και να αποκτήσει αυτοσυγκέντρωση.Με το ομαδικό παιχνίδι, το παιδί βρίσκει τη θέση του μέσα στην κοινωνία των παιδιών της


ίδιας ηλικίας, μαθαίνει να υποτάσσεται θεληματικά, έρχεται αντιμέτωπο με τις επιθυμίες και τα ενδιαφέροντα των άλλων, ασκείται στην υπομονή και την υπακοή. Τα φανταστικά παιχνίδια, στα οποία τα παιδιά μιμούνται τα γεγονότα της καθημερινής ζωής έχουν μεγά-λη παιδαγωγική αξία μεταξύ των άλλων και γιατί καθρεφτίζουν τους κανόνες της κοινωνι-κής συμπεριφοράς των ανθρώπων του περιβάλλοντος του παιδιού. Τα κινητικά παιχνίδια ρυθμίζουν τις κινήσεις των παιδιών και τα συνηθίζουν στη διανομή ρόλων. Τα παιδαγω-γικά παιχνίδια και τα παιχνίδια κατασκευών, με τη σειρά τους, συμβάλλουν και αυτά στην κοινωνική προσαρμογή των παιδιών. Οι πρώτες συγκρούσεις και φιλονικίες μεταξύ των παιδιών δημιουργούνται πάνω στο παι-χνίδι και οφείλονται στο πείσμα και τον εγωισμό. Γενικά όμως τα νήπια συμφιλιώνονται συ-νήθως γρήγορα και συνεχίζουν σαν να μη συνέβη τίποτα.Ο/η παιδαγωγός έχει υποχρέωση να δημιουργεί συνεχώς ευκαιρίες παιχνιδιού, να προ-σφέρει στα παιδιά κατάλληλα υλικά και χώρους, μεγάλες δυνατότητες εκλογής, να δη-μιουργεί συνθήκες για ατομικά ή ομαδικά παιχνίδια. Είναι ανάγκη να θυμάται ότι κανένα παιχνίδι δεν είναι απόλυτα καλό και ότι και το καλό παιχνίδι όταν δοθεί πρόωρα ή εκτός χρόνου γίνεται επιβλαβές όσο και ένα κακό παιχνίδι. Ειδικότερα, όσον αφορά το ατομικό παιχνίδι, επιλέγει και δίνει το κατάλληλο για το ανα-πτυξιακό στάδιο του παιδιού και φροντίζει να βρίσκονται τα ανάλογα παιχνίδια στην κα-τάλληλη θέση, ώστε να μπορούν να τα χειριστούν τα παιδιά και με δική τους πρωτοβουλία. Είναι ένας ενεργητικός παρατηρητής της εξέλιξης και των ενδιαφερόντων των παιδιών. Στο ομαδικό παιχνίδι ο ρόλος της είναι καθοδηγητικός, ενθαρρυντικός και συμβουλευ-τικός. Πρέπει να κάνει κατανοητούς στα παιδιά τους κανόνες του παιχνιδιού και τους ρό-λους τους. Γι’ αυτό θα πρέπει να συμμετέχει και η ίδια (τουλάχιστον τις πρώτες φορές) για να είναι σε θέση να κάνει τις καταλληλότερες παρεμβάσεις κατά τη διάρκεια της εφαρ-μογής του παιχνιδιού και να καλύψει και την ανάγκη του παιδιού για πρότυπα. Επίσης, θα πρέπει να κρατά μια θετική στάση και να επισημαίνει με έμφαση όσα σωστά εφαρμόζουν τα νήπια, ώστε να ανατροφοδοτεί την επιθυμία τους για το παιχνίδι.Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στα δειλά ή στα ατίθασα παιδιά, που πρέπει να συνη-θίσουν στην συνύπαρξη με τα άλλα παιδιά και να μάθουν να περιμένουν τη σειρά τους, να χάνουν ή να κερδίζουν.

14. ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ

Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΩΝ ΣΤΗΝ ΤΑΞΗ ΤΟΥ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟΥ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΟ ΕΝΙΑΙΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝΣκοπός της εισαγωγής της πληροφορικής στο σχολείο είναι να εξοικειωθούν τα παιδιά με απλές βασικές λειτουργίες του υπολογιστή και να έρθουν σε μια πρώτη επαφή με διάφο-ρες χρήσεις του, ως εποπτικού μέσου διδασκαλίας καθώς και ως εργαλείου ανακάλυψης, δημιουργίας και έκφρασης στο πλαίσιο των καθημερινών τους δραστηριοτήτων. Τα παι-διά ενθαρρύνονται με την βοήθεια του εκπαιδευτικού να προσεγγίζουν βασικές έννοιες που αφορούν τον υπολογιστή, να αποκτούν στοιχειώδεις δεξιότητες χειρισμού λογισμι-κού γενικής χρήσης και να παίζουν με ασφάλεια χρησιμοποιώντας τον υπολογιστή στο πλαίσιο των δυνατοτήτων της ευαίσθητης ηλικίας τους. Τέλος τα παιδιά ευαισθητοποιού-


νται και ενθαρρύνονται να αναγνωρίζουν τον υπολογιστή ως χρήσιμο εργαλείο για τον άνθρωπο.Η χρησιμοποίηση των νέων δεδομένων της σύγχρονης τεχνολογίας στο πρόγραμμα της Προσχολικής Εκπαίδευσης θέτει σε αναμόρφωση τις παραδοσιακές μεθόδους διδασκαλί-ας και μάθησης. Μεγάλο παιδαγωγικό ενδιαφέρον για την Προσχολική Αγωγή παρουσι-άζουν τα εύχρηστα οπτικοακουστικά μέσα μαζικής επικοινωνίας, όπως οι φωτεινές εικό-νες, οι μακέτες, οι αφίσες, τα πανώ, τα εικονογραφημένα βιβλία, οι φωτογραφικές μηχανές, οι μηχανές προβολών, οι διαφάνειες, τα κασετόφωνα, οι βιντεοκάμερες, οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές, τα οποία απαιτούν ελάχιστες τεχνικές γνώσεις και μπορούν να καλύψουν με-γάλο μέρος των ενασχολήσεων (Κιτσαράς).Όλα αυτά τα οπτικοακουστικά μέσα αποτελούν σε μεγάλο βαθμό συμπληρωματικό στοι-χείο της εκπαιδευτικής πράξης για τα νήπια, γιατί απευθύνονται συγχρόνως στις δύο αι-σθήσεις (όραση και ακοή) που διευκολύνουν την απόκτηση της γνώσης. Προσφέρουν οπτικές και ακουστικές εικόνες που πλουτίζουν τις εμπειρίες τους και αγγίζουν τη συναι-σθηματικότητά τους. Ενημερώνουν και τραβούν το ενδιαφέρον τους. Βοηθούν στη συ-μπλήρωση των δεδομένων της παρατήρησης που προέρχονται από το παιδαγωγικό υλι-κό. Επίσης, συντελούν στην ανάπτυξη της συντροφικότητας και συμμετοχικότητας,, στην ανακάλυψη των κινητικών δραστηριοτήτων των παιδιών, στην καλλιέργεια του αισθητι-κού κριτηρίου και της αισθητικής έκφρασης, στη μουσική καλλιέργεια και στην ενίσχυ-ση της δημιουργικής έκφρασης. Δεν θα πρέπει βέβαια να «ξεχάσει» ποτέ ο/η παιδαγωγός ότι η χρήση των μέσων αυτών δεν τον/την υποκαθιστά αλλά πρέπει να γίνεται ελεγχόμε-να και επιλεκτικά.

15. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗΟ/η παιδαγωγός πρέπει να γνωρίζει τον αντικειμενικό σκοπό και τις αρχές της παρατήρη-σης που αποβλέπει:1. Στην ακριβή γνώση του εξωτερικού χώρου.2. Στην κυριάρχηση των αισθητηριακών αντιλήψεων.3. Στη συνεχή περιέργεια.4. Στη συνήθεια να βλέπουμε, να ακούμε, να αντιλαμβανόμαστε με προσοχή και ακρί-

βεια.Η παρατήρηση χρησιμοποιείται:1. Στις εποπτικές μεθόδους: η παιδαγωγός κατευθύνει από την αρχή ως το τέλος την πα-

ρατήρηση.2. Στις ενεργητικές μεθόδους: προσωπικές ή συλλογικές παρατηρήσεις.Οι βασικές αρχές της παρατήρησης είναι: Να γίνεται με τρόπο αντικειμενικό για όλα τα παιδιά Να γίνεται συστηματικά και οργανωμένα από τον/την παιδαγωγό Να καταγράφεται για να μπορούν να βγουν τα αποτελέσματα Να λαμβάνονται υπόψη το νοητικό επίπεδο των παιδιών και η ηλικία τους για το αντι-

κείμενο της παρατήρησης που ενδιαφέρει τον/την παιδαγωγό.Στις ασκήσεις παρατηρητικότητας δεν πρόκειται να απομονώσουμε μία αίσθηση, αφού αυτές οι ασκήσεις προϋποθέτουν συμμετοχή πολλών αισθήσεων ώστε να δημιουργηθούν


πολλές εντυπώσεις. Δεν αρκεί βέβαια να προσθέτουμε εντυπώσεις πάνω στις εντυπώσεις, αλλά οι αντιλήψεις πρέπει να συναρμολογούνται και να διευθετούνται έτσι ώστε το παι-δί να συλλαμβάνει την ενότητα και το χαρακτήρα του αντικειμένου που παρατηρεί και να μην περιορίζεται στις ίδιες παρατηρήσεις, αλλά να συγκρίνει, να διατυπώνει κρίσεις και να γεννά ιδέες.Η μόνη αποτελεσματική μέθοδος είναι εκείνη που περιλαμβάνει συνδυασμούς ιδεών και οδηγεί το παιδί σε μια όλο και πλατύτερη κατανόηση του εξωτερικού κόσμου.Η καθοδήγηση του παιδιού στην άσκηση της παρατήρησης είναι ένα από τα δυσκολότερα θέματα και από τα πιο απατηλά στα αποτελέσματά του. Ο/η παιδαγωγός αρκείται συχνά στις αυθόρμητες παρατηρήσεις των παιδιών και δεν καταλήγει σε «ολικές» εντυπώσεις. Ανάλογα με την περίπτωση καλό θα είναι να διεγείρουμε τη φαντασία των παιδιών με κάτι συναρπαστικό ή απροσδόκητο, να παρουσιάσουμε το αντικείμενο με τρόπο κάπως ασυ-νήθιστο. Για να είναι αποδοτική η παρατήρηση χρειάζεται ελευθερία. Δεν αρέσει στα παι-διά η υποκίνηση του ενδιαφέροντος να προέρχεται φανερά από τους μεγάλους.

16. ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΑΚΗ ΑΓΩΓΗΟ αισθητηριακός τομέας θεωρείται η βάση της πνευματικής και ψυχικής ανάπτυξης και ισορροπίας του παιδιού. Οι αισθητηριακές ασκήσεις αναπτύσσουν στο παιδί εκτός από την ακριβή γνώση των ιδιοτήτων των πραγμάτων, το αίσθημα της προσοχής και της σκέ-ψης, πλουτίζουν τις διανοητικές του δυνάμεις και εξασφαλίζουν την ανάπτυξη και τη βε-βαιότητα της αισθητήριας μνήμης. ́ Εχουν σκοπό να προσφέρουν στο παιδί ποικίλες εμπει-ρίες που θα το βοηθήσουν να εμβαθύνει και να κατανοήσει καλύτερα το περιβάλλον μέσα στο οποίο θα ζήσει. Με τις ασκήσεις για την ακοή π.χ. το παιδί γίνεται ικανό να αναγνωρίζει διάφορους ήχους και σταδιακά να αντιλαμβάνεται και τους πιο ελαφρούς θορύβους και να διακρίνει την ένταση, τη χροιά, τη διάρκεια των ήχων, τις παύσεις και τις διαφορές ρυθ-μών. Οι ασκήσεις αφής δίνουν τη δυνατότητα στο παιδί να ασκήσει την επιδεξιότητά του και με τις ασκήσεις γεύσης και όσφρησης τα παιδιά μαθαίνουν να ξεχωρίζουν γεύσεις, ευ-χάριστες και δυσάρεστες μυρωδιές, καθώς και από πού προέρχονται.Οι αισθήσεις έχουν μεγάλη σημασία για την πνευματική ανάπτυξη του ανθρώπου, αφού αποτελούν τις πόρτες από τις οποίες εισέρχονται τα ερεθίσματα, που μετά την απαραίτη-τη κατεργασία παράγουν τα αισθήματα και αποτελούν τη βάση των γνώσεων. Οι αισθη-τηριακές ασκήσεις είναι γενικά ατομικές. Είναι δυνατόν να πραγματοποιηθούν και σε μι-κρές ομάδες, με την προϋπόθεση να υπάρχει αρκετό υλικό για όλα τα παιδιά. Πρέπει να ξεκινούν με πρωτοβουλία των παιδιών για πράγματα που βρίσκονται στο κοντινό τους περιβάλλον και τα προκαλούν. Συνήθως μπορούν να συνδεθούν και με τις μετέπειτα ενα-σχολήσεις των παιδιών μέσα στην τάξη, όπως είναι το παιχνίδι, η χειροτεχνία, η ελεύθερη ζωγραφική, ακόμη και το παραμύθι.Οι αισθητηριακές ασκήσεις χωρίζονται σε κατηγορίες, ανάλογα με τα ερεθίσματα που τις προκαλούν, τα οποία δίνουν και την κατεύθυνσή τους. Έτσι έχουμε ασκήσεις – δραστηρι-ότητες για την όραση, την ακοή, την αφή, τη γεύση και την όσφρηση. Θα προτείνουμε δι-άφορες δραστηριότητες για την κάθε αίσθηση ώστε να υπάρχει δυνατότητα προσωπικής επιλογής:


Δραστηριότητα για την όραση: Το παιδί με τη βοήθεια κατάλληλου υλικού που του παρουσιάζει ο/η παιδαγωγός πα-

ρατηρεί και στη συνέχεια ξεχωρίζει και ονομάζει τα χρώματα (κόκκινο, κίτρινο κ.ά.) και τις αποχρώσεις τους (ροζ, γαλάζιο κ.ά.), τα μεγέθη (μεγάλο, μικρό κ.ά), τις θέσεις (πάνω, κάτω κ.ά.) και τις διευθύνσεις (δεξιά, αριστερά).

Δραστηριότητα για την ακοή: Ο/η παιδαγωγός οργανώνει διάφορες ακουστικές ασκήσεις, όπως να ακούν τα παι-

διά από το μαγνητόφωνο διάφορους ήχους και να τους αναγνωρίζουν (φωνές, θόρυ-βο αυτοκινήτων, τικ-τακ, κορναρίσματα κ.ά.). Επίσης προτρέπει τα παιδιά να μιμηθούν φωνές ζώων (σιγά, δυνατά, άγρια, ήρεμα).

Δραστηριότητα για την αφή: Ο/η παιδαγωγός δίνει στο παιδί διάφορα αντικείμενα (κλειδί, μπαλάκι, μολύβι) που

χωράνε στην παλάμη του, για να τα ψηλαφίσει με δεμένα μάτια και στη συνέχεια να τα αναγνωρίσει. Τα παιδιά, επίσης, ανάλογα με τα αντικείμενα που τους δίνονται, μαθαί-νουν να ξεχωρίζουν την υφή διαφόρων υλικών (αλάτι, αλεύρι κ.ά.), την ποιότητα των υφασμάτων (μαλακό, απαλό κ.ά.), την αίσθηση ζεστού, κρύου.

Δραστηριότητα για τη γεύση: Ο/η παιδαγωγός ζητάει από τα παιδιά να δοκιμάσουν ορισμένα προϊόντα με κλειστά

μάτια, όπως ζάχαρη, αλάτι, καφέ, λεμόνι κ.ά. και προσπαθούν να αναγνωρίσουν τις γευστικές διαφορές (αλμυρό, γλυκό, πικρό, ξυνό).

Δραστηριότητα για την όσφρηση: Τα παιδιά μυρίζουν αρώματα λουλουδιών, σαπουνιών, φρούτων. Ακόμη μυρίζουν

οσμές διαφόρων υγρών, όπως νερού, κρασιού, κολόνιας, οινοπνεύματος κ.ά και στη συνέχεια ο/η παιδαγωγός τα παρακινεί να τα αναγνωρίσουν από το άρωμά τους.

Paidagogiki Nipiagogiki Book

Documents

Transcript of Paidagogiki Nipiagogiki Book