68 A+225 open oproep wedstrijd analyse wedstrijd analyse wedstrijd analyse wedstrijd analyse wedstrijd wedstrijd analyse wedstrijd analyse wedstrijd analyse wedstrijd analyse wedstrijd

OpdesitevandeWaalseKrookkomteenkennis­encultuur­centrummeteenbibliotheekeneencentrumvoornieuwemedia.WilGentzichdaarvoorineengrootsarchitectuuravontuurstortenofmaaktdebibliotheektypologieeenpasopdeplaats?

op

en

 op

ro

ep

 se

le

ct

iep

ro

ce

du

re

 vl

aa

ms

 bo

uw

me

es

te

r k

en

nis

- e

n c

ult

uu

rc

en

tr

um

 ge

nt

plaats Bouwblok tussen Lammerstraat,

Walpoortstraat en Schelde, Gent

bouwheer Waalse Krook

opdrachtopenoproepde volledige studieopdracht

voor de opmaak van een masterplan voor de site

Waalse Krook en de realisatie van een kennis- en

cultuurcentrum, met daarin geïntegreerd een

bibliotheek voor de toekomst en een centrum voor

nieuwe media

ontwerpteams

• Schmidt Hammer Lassen Architects, Londen

• Toyo Ito & Associates, Architects, Tokyo

• THV Mateus – Beel, Lissabon – Gent

• Van Berkel & Bos UN Studio, Amsterdam

• TV RCR Aranda Pigem Vilalta Arquitectes –

Coussée & Goris architectenvennootschap,

Girona – Gent [laureaat]

budget 64.457.742 euro (incl. btw en erelonen)

procedure 2009-2010

uitvoering 2010-2013

tekst

christophevangerrewey

© t

im v

an d

e ve

lde

© t

im v

an d

e ve

lde

DeOpenOproepis

eenselectieprocedure

waarbijdeVlaams

Bouwmeesterde

publiekeopdracht-

geverbijstaatin

zijnzoektochtnaar

eenkwalitatieve

ontwerper.

© t

im v

an d

e ve

lde

wedstrijd analyse wedstrijd analyse wedstrijd analyse wedstrijd analyse wedstrijd open oproep A+225 69wedstrijd analyse wedstrijd analyse wedstrijd analyse wedstrijd analyse wedstrijd

De geschiedenis ontrolt zich als het dominospel van de ar-chitectuur: een voor een vallen oude gebouwen omver, enniemandweethoe zeweerovereindmoetenkomen.Zo zijnachtereenvolgensdekerk,hethuis,hettheater,hetgerechts-gebouwenhetmuseum losgeweektvanhunoorspronkelijkeen vanzelfsprekende vorm. Elk gebouw kan stilaan om hetevenwelkeaanblikdragen.Omdiechaostegemoettetreden,isdemythevandearchitect,vanzijncreativiteitenzijnsingu-liereontwerpopdracht,inhetlevengeroepen.

Het voorlopig laatste steentje dat onderuit ligt, is waar-schijnlijkdatvandebibliotheek.Iedereenlijktheterovereensdat bibliotheken nog nodig zijn. Maar langs de andere kantwordtersteedsminder–oftochzekerminderdivers–gelezen.Boekenzijngedigitaliseerdenkunnenopeenschermdoorbla-derdworden.Ineenbibliotheekgaanzittenissaai,tijdrovendenonnuttig.Waaromnogbibliothekenbouwen?Enhoezouhetlichaamendehuidvandiebibliotheekeruitmoetenzien,alsalhaaroorspronkelijkeactiviteitenalsorganenzijnwegge-nomenofdoorprothesenzijnvervangen?

InhetgevalvanGentendesitevandeWaalseKrook,ishetnietmoeilijkomcynischtedoenoverderedenvandebouwvandeze“bibliotheekencentrumvoornieuwemediavandeeenentwintigsteeeuw”,zoalsdewedstrijdomschrijvinghetbe-paalt.DebibliotheekverrijstopdeWaalseKrookomdatheteven legendarischeals jammerlijkeMuziekforumernooit zal

Veel leesplezierkomen– ter compensatie, als hetware.HetneemtnietwegdatdesitevandeWaalseKrookenhetoudeWintercircustotvandaag inhetcentrumvanGenteen totaalvervallenenon-gebruikteplekblijft.LangsdeanderekantisdehuidigeGentsestadsbibliotheek misschien nooit aantrekkelijk geweest, maarze functioneertwel.Alsofhetprobleemvandehedendaagse(laatstaantoekomstige)bibliotheeknognietgrootgenoegis,wordendearchitectenhierdusgeconfronteerdmetprocessenals citymarketing, het verlangen naar een spectaculair ‘land-mark’endereflexmatigevraagnaarduurzaamheid, laagdrem-peligheid,gezelligheid,sociabiliteitenconsensus.

Het eerste bureau dat aantreedt voor deze Open OproepvoordeWaalseKrook,ishetDeenseSchmidtHammerLassenArchitects.Hunontwerpiseenverzamelingvanoverdekteengestapeldepleinenenstraatjes,diemetelkaarverbondenzijndoorééngrotecentralevide.Hetgebouwpastopeensimpelemanier in deomgeving, doordat het als een sculpturaal blokwordt ingedeukt of bijgeschaafd. De architecten verhullennietwaarhethenomtedoenis:eenhedendaagsebibliotheekmoet, zo zeggen ze, vooral veel mensen bij elkaar brengen.Demodernebibliotheekheeftopdiemanier éénbelangrijkeconcurrent:hetshoppingcentrum.Datmagdanweleenlucideopmerkinglijken,hetmaakthetontwerpvanSchmidtHammerLassennognietwaardevol.Hunbibliotheekenmediacentrumdeelt inderdaad veel eigenschappen met een shopping mall:

HetontwerpvanSchmidtHammer

LassenArchitectsiseenverzameling

vanoverdekteengestapeldepleinen

enstraatjes,diemetelkaarverbonden

zijndoorééngrotecentralevide

70 A+225 open oproep wedstrijd analyse wedstrijd analyse wedstrijd analyse wedstrijd analyse wedstrijd wedstrijd analyse wedstrijd analyse wedstrijd analyse wedstrijd analyse wedstrijd

veelcirculatieruimte,openvloeren,eentoegankelijkevide,eenmassievemaarvriendelijkeenattractieveaanwezigheid indestad.Hetisechtermaardevraagwaarommenditgebouwzoubezoeken.Erwordtnietsverkocht,rondhangenofkoffiedrin-kenkanmenoveral,enhetpleziervandelectuurofdewaardevankennisisnergenstebespeuren.

Het Nederlandse bureau UN Studio is wat dat betreft ra-dicaler.Zemakenergeengeheimvandathunontwerpvoorde Waalse Krook een doorslagje is van hun Mercedes-BenzMuseuminStuttgart:dezelfdevloeiendewittelijnen,dezelfde‘transparantie’ en ‘toegankelijkheid’, hetzelfde futuristischespektakeldatdedynamiekvandemodernetijdalseenduur-zame spaarlamp moet uitstralen. Niet het ontmoeten is hierhet sleutelwoord, maar het flaneren; “het rondlopen in het

HetontwerpvanUNStudiozetinop

‘transparantie’en‘toegankelijkheid’:

dearchitectenstelleneenfuturistisch

spektakelgebouwvoormetvloeiendewitte

lijnenenveel‘dynamiek’

Debibliotheek

vanToyoItois

opgebouwduit

rondecellen

dieindiameter

verschillenen

dietelkensdoor

gewelfbogen

wordenbegrensd

enondersteund

0 5 10 20 30 m

wedstrijd analyse wedstrijd analyse wedstrijd analyse wedstrijd analyse wedstrijd open oproep A+225 71wedstrijd analyse wedstrijd analyse wedstrijd analyse wedstrijd analyse wedstrijd

gebouw”,zozegtBenVanBerkel,“isdekernvandemanierwaaropdezebibliotheekeensucceskanworden.”NetalshetontwerpvanhunDeensecollega’s, kandezeontwerpaanpakeenzekere leegtenietverbergen.“Dehuidigegeneratiekanzichveelmakkelijkerconcentreren”,zegtVanBerkel,“zelfsineenluchthaven!”Hetuitgestrekteenstralendelandschapvangolvende, lageboekenkasten inhet interieur, toontookhierdeschizofrenievandenieuwebibliotheekvorm:erwordtaan-wezigheidensuccesverondersteld,maarderedenendaartoezijntotonzichtbarewolkenverdampt.

Het ontwerp van RCR Arquitectes en Coussée & Gorishoudt schijnbaar vast aan een bedachtzamer en humanisti-scher ideaal.Ditteamdurftwelvisualisatiestemakenenuit-spraken tedoendiemetboekenen lezen temakenhebben.Hetontwerp isuitentreureaangepastaandestadendesite,door middel van een geknikt (“gekreukt”) grondplan, kleinepleintjes, groene interventies, verschillende niveaus en pla-teaus,bruggeneneenhorizontaleorganisatie.Dearchitectenversterken onterughoudend de meer provinciale kanten vanGent,enkiezenvooreenvormvanstedelijkheiddiebijnanaarLéonKrierverwijst.Hetgebouwzelfiseengeblindeerdemaarondanksalleszeeraanwezigestapelingvanhoutkleurigevlak-ken, die ten opzichte van elkaar licht verschuiven als de ka-ternenvaneenboekwaarvanhetbindgarenislosgeraakt.Hetontdubbelde hart van deze bibliotheek bestaat enerzijds uiteenklassiekeagoraopdegelijkvloerseverdieping,enander-zijdsuit eendriedubbelhoge leeskamer,dieafgeboordwordtmetboekenofmetzichtenopdeomgeving.

Het experimenteel en onaangepast karakter van het ont-werpvanToyoItokaninvergelijkingdaarmeenietgroterzijn.Ito presenteert gelukkig geen remake van zijn ontwerp voorhetMuziekforum(datopeenongeïnspireerdenonbegrensdstukkraakbeenleek),maarradicaliseerteerderzijnberoemdeontwerp voor de Mediatheek van Sendai, of (recenter) vandeuniversiteitsbibliotheek inTokyo.Zijnbibliotheek is opge-bouwduit rondecellendie indiameterverschillenendietel-kensdoorgewelfbogenwordenbegrensdenondersteund.Datresulteert in architectuur die zowel qua grondplan als totaal-beeld,ofweloosterseofArabischeconnotatiesmetzichmee-

kori

ande

rstr

aat

grote

huidev

ette

rshoek

sch

elde

plat

tebe

rg

DebibliotheekvanStéphaneBeelen

AiresMateusiseendonker,introverten

massiefblok:“eenhorizontaletoren”

wedstrijd analyse wedstrijd analyse wedstrijd analyse wedstrijd analyse wedstrijd

niveau0 niveau1

72 A+225 open oproep wedstrijd analyse wedstrijd analyse wedstrijd analyse wedstrijd analyse wedstrijd

brengt,ofwelaangoedbedoeld‘seventies-structuralisme’doetdenkenàlaAldovanEyck.Wiedaarvoorbijkijkt,zietechterook een neutrale, invulbare en veranderlijke gebouwstruc-tuur,metopenenhogemaartochrustigeruimtes,dieeigenlijkookaandenegentiende-eeuwseBibliothèqueNationale vanHenriLabrousteinParijsdoendenken.Misschienisditsoortdenkeningroeiendeenslinkendestructureneerderdaninge-bouwen–Itospreektzelfvanschuim–hetgepasteantwoordopdeexistentiëlecrisisvanhetbibliotheekwezen.HetisinelkgevaleenontwerpdatdeomgevingronddeKrook–enhetbeeldvanGentinhetalgemeen–opeenverrassendemanierzouondergraven,zonderdaterdaaromsprakemoetzijnvanonberedeneerdspektakel.

Opdatvlakishetlaatsteontwerpinderij,vanStéphaneBeelenAiresMateus,verwantaandatvan Ito.Beidegebou-wenwordengedragendoordeovertuigingdateenstadwelwatkanverdragen,endatduidelijkeenbijnabrutalegebou-wendestadlevendenvitaalhouden.“Hetmeestindrukwek-kendegebouwinGentishetGravensteen”,zegtMateusdaar-over. Hun bibliotheek is inderdaad een donker, introvert en

Het gebouw zelf is een geblindeerde maar ondanks alles zeer aanwezige stapeling van houtkleurige vlakken, die ten opzichte van elkaar licht verschuiven als de katernen van een boek waarvan het bindgaren is losgeraakt.[over het winnende project]

HetontwerpvanRCRArquitectesen

Coussée&Gorisis‘aangepastaande

stad’endesitedoormiddelvaneen

gekniktgrondplan,kleinepleintjes,

groeneinterventies,verschillende

niveausenplateaus,bruggeneneen

horizontaleorganisatie

massiefblok–BeelspreektnetalsoverdeSingelover“eenho-rizontaletoren”.Dieernstenzwijgzaamheidzoudendewaar-digheidvanhetbibliotheekprogrammaveelgoedhebbenge-daan,hoeweldevolumetrieendeinplantingvanhetgebouwmisschiennietgeheelgedragenwordendoordeironieendevirtuositeitvanhetbestewerkvanBeel.

HetontwerpvanRCRArquitectesenCoussée&Gorislijktopheteerstezichtweinigrisico’smetzichmeetebrengen.Hetis volwassen, het wordt begeleid door een licht conservatiefdiscours, maar het blijft grotendeels onuitgesproken – zoalsbijvoorbeeldoverde‘impact’diehetopdeomgevingzalheb-ben,ofoverdevraagwaarenopwelkemanierdeboekenwor-dengestockeerd.HetmistopdiemanierdeduidelijkheidendehelderheidvandeontwerpenvanBeelen Ito,omdathetopverschillendevlakkenineenaantalrichtingentegelijkertijdwijst.Gentwordternietdoor ineenspannendavontuurge-stort, endebibliotheekarchitectuurkanniet andersdaneentwijfelende pas op de plaats maken. “I just wasn’t made forthesetimes”,zongendeBeachBoys.

0 20 40 60 m

open oproep A+225 73wedstrijd analyse wedstrijd analyse wedstrijd analyse wedstrijd analyse wedstrijdo

pe

n o

pr

oe

p s

el

ec

tie

pr

oc

ed

ur

e v

la

am

s b

ou

wm

ee

st

er

 ke

nn

is-

 en

 cu

ltu

ur

ce

nt

ru

m g

en

t