ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΙΕΡΕΜΙΟΥ ΦΟΥΝΤΑΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΓΟΡΤΥΝΟΣ ΚΑΙ ΜΕΓΑΛΟΠΟΛΕΩΣ

Καθηγητοῦ Πανεπιστηµίου

OΙ ΠΡΟΦΗΤΕΣΤΗΣ ΠΑΛΑΙΑΣ ∆ΙΑΘΗΚΗΣ(Γιά τούς φοιτητές τῆς Θεολογίας)

∆ΗΜΗΤΣΑΝΑ - ΜΕΓΑΛΟΠΟΛΗ 2009

9

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Τό βιβλίο αὐτό εἶναι γραµµένο γιά τούς φοιτητές Θε-ολογίας, ὡς µία µαθητεία τους στήν περί Προφητῶνδιδασκαλία τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης. Οἱ Προφῆτες εἶναιἡ καρδιά τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης καί ὅποιος ἐσπούδασεκαί ἐνόησε τό περί Προφητῶν κεφάλαιο, αὐτός πραγ-µατικά ἐνόησε τήν θεολογία τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης.Εἶναι δέ γνωστό ὅτι τό κήρυγµα τῶν Προφητῶν εἶναιχριστολογικό. Οἱ Προφῆτες, ἀπογοητευµένοι καί τα-ραγµένοι ἀπό τήν ἐποχή τους, βυθίζουν τό βλέµµα τουςστό µέλλον καί βλέπουν, ὡς «ὁρῶντες», τόν µέλλοντανά ἔλθει Μεσσία, τόν Ὁποῖο καί παρουσιάζουν ὡςὡραῖα στά ἀθάνατα κείµενά τους. Σ᾽ αὐτήν δέ τήνἐποχή, τήν Μεσσιακή λεγοµένη ἐποχή, ἀναπαύεται ἡταραγµένη καρδιά τῶν Προφητῶν ἀπό τήν ἐπικρα-τοῦσα στήν ἐποχή τους ἁµαρτία.

Τά κείµενα τῶν Προφητῶν µᾶς δίνουν ὡραία καίὑψηλή διδασκαλία, ἡ ὁποία ἁρµόζει νά ἀκουστεῖ καίστήν σύγχρονή µας ἐποχή, ἡ ὁποία δέν διαφέρει ἀπότήν δική τους. Πραγµατικά, καί σήµερα ὑπάρχει ἡἀποστασία ἀπό τόν Θεό, γιά τήν ὁποία πρέπει νά ἀκου-στεῖ ὁ βροντώδης ἔλεγχος τοῦ Ἠσαΐου, ἀλλά καί τό

10

θρηνῶδες κήρυγµα τοῦ Ἰερεµίου. Καί σήµερα ἐξέλιπεἡ ἀγάπη πρός τόν Θεό καί τόν πλησίον, γι᾽ αὐτό καίἁρµόζει νά ἀκουστεῖ στήν ἐποχή µας τό κήρυγµα τοῦὨσηέ. Καί σήµερα πάλι ἔχουµε κραυγαλέα ἀδικία, γι᾽αὐτό καί ἔχουµε ἀνάγκη ἀπό τό κήρυγµα τοῦ Ἀµώς.

Ἡ παροῦσα ἐργασία, ἄν καί προορίζεται κυρίως γιάτούς προσφιλεῖς φοιτητές τῆς Θεολογίας, ὡς βοήθηµάτους στό περί Προφητῶν κεφάλαιο στό κύριο µάθηµάτους «Θεολογία τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης», τό ὁποῖο δι-δάσκουµε, ὅµως εἶναι γραµµένη ἐπίτηδες µέ ἁπλότητα,γιά νά εἶναι καταληπή ἀπό κάθε χριστιανό, ὁ ὁποῖοςἐπιθυµεῖ νά γνωρίσει τήν ἀθάνατη διδασκαλία τῆς Πα-λαιᾶς Διαθήκης, πού µᾶς ἔρχεται ἀπό τά βάθη τῶναἰώνων.

Ἀναπαυόµαστε ἰδιαίτερα στήν ἁπλή µας αὐτή ἐργα-σία, τήν ὁποία ἐµπνευστήκαµε ἀπό τήν µαθητεία µαςστόν µακαριστό Διδάσκαλο Βασίλειο Βέλλα, καί ἐπιθυ-µοῦµε, διά τῶν Εὐχῶν τῶν Σεβασµιωτάτων Πατέρωνκαί Ἱερέων καί τῶν προσευχῶν τῶν ἀδελφῶν χρι-στιανῶν, νά ἀξιωθοῦµε νά ἐκδώσουµε καί ἄλλα παρόµοιατευχίδια ἀφιερωµένα στήν κατά θέµατα διδασκαλία τῆςΠαλαιᾶς Διαθήκης. Ἄν µέ αὐτές τίς ταπεινές µας ἐργα-σίες πετύχουµε νά θέλξουµε κάποιους πρός τήν ἀγάπητῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, θά εἴµαστε τῷ ὄντι εὐτυχεῖς.

Ἐπίσκοπος Ἰερεµίας ΦούνταςΚαθηγητής Πανεπιστηµίου

ΟΙ ΠΡΟΦΗΤΕΣ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΑΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ*

1. ΓΕΝΙΚΩΣ ΠΕΡΙ ΤΩΝ ΠΡΟΦΗΤΩΝ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΑΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ

Ἡ ἔννοια τῆς λέξεως «προφήτης»

Συνήθως, ὅταν λέγουµε «προφήτης» νοοῦµεἐκεῖνον πού προλέγει τά µέλλοντα. Ἡ ἑρµηνεία ὅµως

* Ἡ ὑπάρχουσα βιβλιογραφία περί τῶν προφητῶν, ἡµετέρα καίξένη, εἶναι ἐκτενής. Σηµειώνουµε τά ἑξῆς ἔργα: Π. Μπρατσιώτου,Εἰσαγωγή εἰς τήν Παλαιάν Διαθήκην, Ἐν Ἀθήναις 1936, σ. 356ἑξ. (Περί τῶν προφητῶν καί προφητείας καθόλου, ἔνθα καί πλου-σιωτάτη παλαιά βιβλιογραφία). ― Β. Βέλλα: Θρησκευτικαί Προ-σωπικότητες τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης ,3 τόµ. Α΄καί Β΄, Ἀθῆναι1968. Θεός καί Ἱστορία ἐν τῇ Ἰσραηλιτική Θρησκείᾳ (ἐναρκτή-ριον µάθηµα τήν 13ην Νοεµβρίου 1933). Ὁ Παῖς τοῦ Κυρίου,Ἀθῆναι 1969. Ὁ Πνευµατικός ἄνθρωπος κατά τούς Προφήταςτῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, Ἐν Ἀθήναις 1959. Ἑβραϊκή Ἀρχαιολο-γία, Ἀθῆναι 1979, σ. 217 ἑξ. ― Παναγιώτη Ἀνδριοπούλου, Μα-θήµατα Βιβλικῆς Ἱστορίας (προφητικές µορφές τῆς Παλαιᾶς

12

αὐτή δέν εἶναι ἀκριβῶς σωστή. Ἡ λέξη «προφήτης»συντίθεται ἀπό τήν πρόθεση «πρό» καί τό ρῆµα«φηµί» = λέγω. Ἀλλά ἡ πρόθεση «πρό» ἐδῶ δέν ἔχειτήν ἔννοια τοῦ «πρίν», ἀλλά τοῦ «ἀντί». Ὁµιλῶ ἀντίκάποιου ἄλλου. Οἱ προφῆτες λέγονται ἔτσι γιατί ὁµι-λοῦν ἀντί τοῦ Θεοῦ. Εἶναι τά στόµατα τοῦ Θεοῦστήν κοινωνία τῶν ἀνθρώπων (βλ. Ἰερ. 15,19)· γι᾽αὐτό καί ἡ ἑβραϊκή ὀνοµασία τῶν προφητῶν στήνΠαλαιά Διαθήκη εἶναι nabi ἀπό ρῆµα naba πού ση-µαίνει κράζω, µιλῶ. Κατ᾽ αὐτήν τήν ἑρµηνεία, ὁ κή-ρυκας τοῦ λόγου τοῦ Θεοῦ κάνει ἔργο προφήτου,

Διαθήκης), Ἀθήνα 1989. ― Στήν σειρά La Sainte Bible (Παρίσι1956 ἑξ.), τόµ. VII, Le Prophétisme, σ. 7 ἑξ. ― Συνιστοῦµε ἰδι-αιτέρως τό ἔργο τοῦ Emil Balla, Die Botschaft der Propheten, Tübin-gen. — A. Robert A. Feuillet, Einleitung in die Heilige Schrift, τόµ.Ι, σ. 465 ἑξ. ― Gleason L. καί Archer Jr., A survey of Old TestamentIntroduction, Chicago. — The Jerome Biblical Commentary,15 London1986, σ. 223 ἑξ. (Introduction to Prophetic Literature). — BibleCommentary, τόµ. 4, Washington 1976, σ. 25 ἑξ. (The Role of Israelin Old Testament Prophecy). ― Γιά τόν προφήτη Ἰερεµία, τοῦὁποίου ἡ µνεία γίνεται ἐκτενής στήν παρούσα µελέτη βλ. ὑποµνή-µατα τῶν: Friedrich Nötscher, Das Buch Jeremias, Bonn 1934. Hel-mut Lamparter, Prophet wider Willen (στήν Σειρά, Die Botschaft desAlten Testaments) Stuttgart 1964 καί ἰδιαίτερα βλ. τήν ἐργασία τοῦἰδικοῦ µας Β. Βέλλα, Ὁ Προφήτης Ἰερεµίας (στό ἀναφερθέν ἔργοΘρησκευτικαί Προσωπικότητες τῆς Π.Δ., Β΄τόµ.).

13

εἶναι τό στόµα τοῦ Θεοῦ στούς ἀνθρώπους. Ἀλλάὑπάρχει καί ἡ ἔννοια τοῦ προφήτου, τοῦ προλέγοντοςτά µέλλοντα, γι᾽ αὐτό καί οἱ προφῆτες παλαιότεραὀνοµάζοντο «βλέποντες» (ro’e, ἑβραϊκά).1 Ἡ κύριαὅµως ὀνοµασία τοῦ προφήτου εἶναι nabi καί δηλοῖτόν κήρυκα τοῦ λόγου τοῦ Θεοῦ.

Ἡ ἐµφάνιση τῶν προφητῶν

Γιά πρώτη φορά τούς προφῆτες στό Ἰσραήλ τούςσυναντοῦµε ὀργανωµένους ἐπί τοῦ Σαµουήλ (τόν11ον αἰώνα). Ὁ Σαµουήλ συµβουλεύει τόν Σαούλ, ὁὁποῖος ἔψαχνε γιά τούς χαµένους ὄνους του, νά πο-

1. Ἡ ὀνοµασία τῶν Προφητῶν «βλέποντες» δέν ἐσήµαινε ἀπο-κλειστικῶς τήν πρόβλεψη τοῦ µέλλοντος· τό «ὁ βλέπων» ἀναφέ-ρεται καί στό παρόν. Οἱ προφῆτες ἔβλεπαν καθαρά τά γεγονότατοῦ παρόντος· ἔβλεπαν τό σωτήριο σχέδιο τοῦ Θεοῦ σ᾽ αὐτά καίπροέτρεπαν τούς ἀνθρώπους σέ µετάνοια γιά τήν σωτηρία τους.Γι᾽ αὐτό καί ὀνοµάζοντο «βλέποντες». Συµβαίνει δέ στήν Π. Δ.καί ἡ λέξη «ὅρασις» νά ἔχει τήν ἔννοια ὄχι µόνον τῶν ὁραµάτωνπερί τοῦ µέλλοντος, ἀλλά τοῦ λόγου, τοῦ κηρύγµατος. Ὁλόκληροτό βιβλίο τοῦ Ἠσαΐου καλεῖται «ὅρασις» (1,1), ἄν καί µία µόνονὅραση περιέχει τό βιβλίο του (τήν ὅραση τῆς κλήσεως στό 6οκεφ.). Ἡ λέξη «ὅρασις» ἐδῶ σηµαίνει τόν λόγο τοῦ «βλέποντος»,δηλαδή τοῦ προφήτου.

14

ρευθεῖ στήν πόλη Γκιβεά καί ἐκεῖ θά συναντήσειὁµάδα προφητῶν πού θά κατέβαιναν ἀπό τόν λόφο(Α Βασ. 10,5). Παρουσιάζονται, λοιπόν, τήν ἐποχήαὐτή οἱ προφῆτες ὀργανωµένοι σέ ὁµάδες. Ἀλλά, ἄντήν ἐποχή τοῦ Σαµουήλ παρουσιάζονται ἔτσι ὀργα-νωµένοι οἱ προφῆτες, θά πρέπει τήν ἐµφάνιση µεµο-νωµένων προφητῶν νά τήν ἀποδώσουµε πολύἀρχαιότερα, ὥστε νά ὑπάρξει χρόνος κατά τόν ὁποῖοναὐτοί συσπειρώθηκαν καί συγκρότησαν ὁµάδες.

Οἱ ὁµάδες τῶν προφητῶν συνήθως διέµειναν στούςδιαφόρους ἱερούς τόπους τῆς ὑπαίθρου, ὅπως τῆςΒαιθήλ, τῆς Ἰεριχώ, τῆς Γκιλγκάλ κ.λπ. Στίς ὁµά-δες τῶν προφητῶν εἰσήρχοντο νεαροί στήν ἡλικία.Εἶχαν ἕνα ἀρχηγό, τόν ὁποῖο καλοῦσαν «πατέρα»(Γ΄Βασ. 6,21)· φοροῦσαν ὁρισµένη στολή, δερµάτινοχιτώνα καί δερµάτινη ζώνη περί τήν ὀσφύν τους (ΔΒασ. 1,8). Στό µέτωπό τους ἔφεραν διακριτικό ση-µεῖο, πού δήλωνε ὅτι ἀνῆκαν στήν τάξη τῶν προ-φητῶν.

Ἡ θεία κλήση*

Οἱ προφῆτες ἦταν κεκληµένοι ἀπό τόν Θεό νάδράσουν στήν κοινωνία. Εἶναι ὅµως λάθος νά πι-

15

στεύουµε ὅτι ὁ Θεός κάλεσε κάποιον γιά προφήτηαὐτοµάτως, ἔτσι ἀπότοµα, χωρίς τήν προετοιµασίακαί προεργασία τοῦ ἰδίου τοῦ ἀνθρώπου. Πρίν ἀπότήν κλήση κάποιου στό προφητικό ἀξίωµα ὑπό τοῦΘεοῦ, προηγήθηκε µακρά πνευµατική προετοιµασίατοῦ ἰδίου τοῦ προσώπου.

Οἱ προφῆτες προσεγγίζοντας τόν Θεό καί πρίνἀπό τήν κλήση τους, εἶχαν σχηµατίσει µέσα τουςἕναν ὑψηλό πνευµατικό κόσµο· µέ αὐτόν τόν κόσµοἐθέλγοντο καί µέ αὐτόν ἐτρέφοντο. «Οἱ λόγοι σουµοῦ εἶναι τροφή, οἱ λόγοι σου µοῦ προξενοῦν χαρά»,λέγει ὁ Ἰερεµίας ἀποτεινόµενος στόν Θεό (15,16).Ἡµέρα δέ µέ τήν ἡµέρα ἐγοητεύοντο δυνατώτερακαί θελκτικώτερα τόν Θεό, ἤθελαν νά τόν προσεγ-γίσουν περισσότερο, νά τόν οἰκειοποιηθοῦν καί νάτόν κηρύξουν στό Ἰσραήλ διαµαρτυρόµενοι γιά τίςπαραβάσεις τοῦ νόµου του. Σ᾽ αὐτήν τήν κατά-σταση τῆς ἐνατενίσεώς τους πρός τόν Θεό εὑρισκό-µενοι, καί τοῦ βαθέος πόνου τους γιά τό κακό τῆςκοινωνίας, τούς ἦλθε ἡ κλήση ἀπό τόν Θεό γιά τόπροφητικό ἔργο. Ὅσο κι ἄν τό προφητικό ἔργο ἐλο-γίζετο δύσκολο, οἱ προφῆτες παρεδίδοντο στήν θείακλήση, ἡ ὁποία ἦταν πολύ θελκτική καί γλυκειά.Σ᾽ αὐτήν τήν θεία κλήση γιά τό προφητικό ἔργο

16

ἀναφερόµενος ὁ Ἰερεµίας λέγει στόν Θεό σ᾽ ἕνα προ-χωρηµένο στάδιο τοῦ βίου του: «Μέ µάγεψες, Θεέµου, κι ἄφησα τόν ἑαυτό µου νά µαγευθεῖ» (Ἰερ.20,7)!

Τήν κλήση γιά τό προφητικό ἔργο οἱ προφῆτεςθεωροῦν σάν µία δύναµη πού ἔρχεται ἀπό ἔξω, ἀπότόν Θεό, στήν ὁποία ὁ ἄνθρωπος δέν δύναται νάἀντισταθεῖ· τήν θεωροῦν σάν µία ἰσχυρή βοή πούκατακλύζει τά ὦτα τους καί τήν ψυχή τους. Ὅπωςὅταν βρυχᾶται ὁ λέοντας, λέγει ὁ προφήτης Ἀµώς,θέλοντας καί µή θέλοντας ὁ ἄνθρωπος φοβᾶται, ἔτσικαί ὅταν ὁ Θεός καλεῖ γιά ἕνα ἔργο δέν εἶναι δυνατόνπαρά ὁ ἄνθρωπος νά παραδοθεῖ, νά ὑπακούσει καίνά δεχθεῖ τήν κλήση. «Λέων ἐρεύξεται, τίς οὐ φο-βηθήσεται; Κύριος ἐλάλησε, τίς οὐ προφητεύσει;»(Ἀµ. 3,8).

Πρέπει ὅµως νά ποῦµε ἐδῶ ὅτι ἡ θεία αὐτήκλήση δέν καταργεῖ τήν ἀτοµική τοῦ ἀνθρώπου συ-νείδηση, δέν ἐξαφανίζει τό ἀνθρώπινο «ἐγώ». Ὁπροφήτης δέν εἶναι νεκρό ὄργανο κατά τήν ἐξαγγε-λία τῶν θείων βουλῶν, ἀλλά πείθεται πρῶτα περίτῆς ἀληθείας τῶν προφητειῶν πού θά διαλαλήσεικαί προχωρεῖ στό ἔργο του µέ πλήρη τήν συµµε-τοχή τῆς ἀνθρωπίνης συνειδήσεώς του.

17

Τό κακό τῆς κοινωνίας στήν ἐποχή τῶν προφητῶν

Στήν κοινωνία τοῦ Ἰσραήλ ἐρχόµενοι νά ἐργα-στοῦν οἱ προφῆτες µέ τόν ἁγνό τους πνευµατικόκόσµο, τόν ὁποῖο εἶχαν δηµιουργήσει, εὑρίσκοντο σέἕναν ἐντελῶς ἀντίθετο κόσµο πρός τόν ἰδικό τους·ἡ διαφθορά εἶχε πληµµυρίσει τήν ἰσραηλιτική χώρα,«κέχυται ἐπί τῆς γῆς» κατά τήν ἔκφραση τοῦ προ-φήτου Ὠσηέ (4,2). Θά σᾶς παραθέσω σέ µετά-φραση ὁρισµένες περικοπές ἀπό τά προφητικάκείµενα, στά ὁποῖα ζωγραφίζεται ἡ κακία τῆς κοι-νωνίας, στήν ὁποία ἔζησαν καί ἔδρασαν οἱ προφῆτες.

Ὁ Μιχαίας µονολογώντας λέγει:

«Ἀλλοίµονο σέ µένα, γιατί ὁµοιάζω µέ ἄνθρωποπού µαζεύει στάχυα µετά τόν θερισµό

καί σταφύλια µετά τόν τρυγητό...Ὁ εὐσεβής χάθηκε ἀπό τήν χώρα

καί ἀγαθός δέν ὑπάρχει µεταξύ τῶν ἀνθρώπων.Ὅλοι τους εἶναι θανάσιµοι ἐγκληµατίες

ὁ ἕνας κυνηγάει τόν ἄλλο..............................................

18

Ὁ ἀξιωµατοῦχος ζητάει πληρωµή,ὁ κριτής κρίνει κατά τήν ἐπιθυµία του

καί ὁ ἰσχυρός διαστρέφει τό δίκαιο» (7,1-3).

Ἡ ἁµαρτία προχώρησε πολύ, ὥστε διέρρηξε καίτόν δεσµό τῆς φιλίας καί αὐτούς ἀκόµη τούς ἱερούςοἰκογενειακούς δεσµούς. Γι᾽ αὐτό καί συµβουλεύειὁ ἴδιος προφήτης:

«Μήν ἔχετε ἐµπιστοσύνη στόν φίλο.....................................................

Καί πρόσεχε: Μήν ἐµπιστεύεσαι τίποτε στήν σύζυγό σου.

Ὁ υἱός περιφρονεῖ τόν πατέρα,ἡ θυγατέρα ἐπαναστατεῖ κατά τῆς µητέρας της,

ἡ νύφη κατά τῆς πεθερᾶς τηςκαί ἐχθροί τοῦ ἀνθρώπου

εἶναι οἱ ἄνθρωποι τῆς οἰκογένειάς του»(7,5-6).

Τήν ἠθική διαφθορά τῶν ἀνθρώπων τῆς κοινωνίαςτήν παρουσιάζει πολύ δυνατά ἕνας σύντοµος λόγοςτοῦ προφήτου Ἀµώς:

19

«Υἱός καί πατήρ αὐτοῦεἰσεπορεύοντο ἐπί τήν ἰδίαν παιδίσκην» (2,7).2

Ἡ πρώτη κρίση

Ὁ ἐρχοµός τῶν προφητῶν σέ µία τέτοια διεφθαρ-µένη κοινωνία, ἡ ἐπαφή αὐτή µέ ἕναν κόσµοἐντελῶς ἀντίθετο πρός τόν δικό τους, τούς δηµιουρ-γοῦσε ἀπό τήν πρώτη στιγµή µία ἐσωτερική τα-ραχή, µία κρίση θά ἐλέγαµε. Εἶναι ἡ πρώτη κρίσητήν ὁποία ὑφίστανται στό ἔργο τους. Τήν κρίσηαὐτή, πού ἐπηρεάζει καί τό σωµατικό «εἶναι» τοῦπροφήτου, ἐκφράζει πολύ δυνατά ὁ Ἰερεµίας σέ ἕναµικρό του µονόλογο κατά τήν νεαρή του ἡλικία,ὅταν, ὁ συνεπαρµένος αὐτός ἀπό τόν λόγο τοῦ Θεοῦπροφήτης, βρέθηκε µπροστά στήν διαφθορά τῆςκοινωνίας:

«Ἡ καρδιά µου – λέγει ὁ προφήτης –

2. Εἶναι πολυάριθµα τά σχετικά χωρία στά προφητικά βιβλία,τά ὁποῖα δείχνουν τό ποικίλο κακό, θρησκευτικό, ἠθικό καί κοι-νωνικό, πού συνέβαινε στήν κοινωνία στήν ὁποία εἰργάζοντο οἱΠροφῆτες.

20

σπαράσσεται µέσα µου·ὅλα τά κόκκαλά µου τρέµουν.Εἶµαι σάν ἕνας µεθυσµένος,ἀπό τό κρασί κυριευµένος

πρό τοῦ Θεοῦ, πρό τῶν ἁγίων Του λόγων..................................................................

Ἡ χώρα εἶναι γεµάτη ἀπό µοιχούς,προσπάθειά τους εἶναι τό κακό

καί δύναµή τους ἡ κακία» (23,9-10).

Ὁ ἕνας κόσµος, ὁ κόσµος τοῦ προφήτου: «Πρότοῦ Θεοῦ, πρό τῶν ἁγίων Του λόγων»!

Ὁ ἄλλος κόσµος, ἡ τραγική πραγµατικότηταµιᾶς κοινωνίας πού ἀποστάτησε ἀπό τόν Θεό: «Ἡχώρα εἶναι γεµάτη ἀπό µοιχούς»!...

Ἡ ἀντίθεση τῶν δύο αὐτῶν κόσµων δηµιουργεῖ,ὅπως εἴπαµε, ταραχή στήν ψυχή τοῦ προφήτου, τήνὁποία ἐξέφρασε ὁ Ἰερεµίας στόν παραπάνω µονό-λογό του. Εἶναι δέ πολύ φυσικό καί ψυχολογικόαὐτό νά συµβαίνει, ἰδιαίτερα στά πρῶτα ἔτη ἐργα-σίας ἑνός πνευµατικοῦ ἐργάτου.

Παρά τήν ταραχή ὅµως αὐτή, παρά τήν κρίσηαὐτή, ὁ προφήτης δέν φεύγει, δέν ἐγκαταλείπει τόἔργο του, τό ὁποῖο ἄρχισε· συνεπαρµένος ἀπό τόν

21

ζῆλο νά δώσει, νά φυτεύσει τόν ὡραῖο δικό τουκόσµο καί στούς ἄλλους ἀνθρώπους, θά µείνει στήνκοινωνία γιά νά συνεχίσει τό ἔργο του, παρά τίς δυ-σχέρειες πού ἐµφανίστηκαν ἀπό τήν ἀρχή.

Οἱ ἀγῶνες τῶν προφητῶν

Κατ᾽ ἀνάγκην τώρα ὁ προφήτης θά ἀρχίσει νάκατακρηµνίζει καί νά ἐκριζώνει εἴδωλα καί ὁλόκλη-ρους ἁµαρτωλούς κόσµους, πού ἦταν ριζωµένοιστήν κοινωνία, γιά νά φυτεύσει σ᾽ αὐτήν τόν δικότου πνευµατικό κόσµο. Γι’ αὐτό καί ὁ Θεός ἀπο-στέλλοντας τόν Ἰερεµία στό προφητικό ἔργο τοῦλέγει:

«Ἰδού, σήµερα προφήτη στά ἔθνη καί στά βασίλεια σέ κατέστησα,

νά ἐκριζώνεις καί νά καταστρέφεις,νά ἀνοικοδοµεῖς καί νά φυτεύεις» (1,10).

Διπλό, λοιπόν, εἶναι τό ἔργο τοῦ προφήτου, ἀρνη-τικό καί θετικό: Ἡ καταστροφή καί ἐκρίζωση τοῦἁµαρτωλοῦ κόσµου καί ἡ φύτευση καί ἀνοικοδό-µηση τοῦ πνευµατικοῦ κόσµου.

22

Οἱ προφῆτες ἀρχίζουν πόλεµο καί µάλιστα σφοδρόπόλεµο ἐναντίον ἁµαρτωλῶν θεσµῶν καί καταστά-σεων: Ἐλέγχουν ψεύτικες διδασκαλίες, κατακρη-µνίζουν εἴδωλα, πού ἐθεωροῦντο ἱερά, καίἀπευθύνουν τόν δυνατό τους ἔλεγχο καί σέ πρόσωπαπού ἦταν ὑπεύθυνα γιά τό παρατηρούµενο κακόστήν κοινωνία, στούς θρησκευτικούς καί πολιτικούςἀρχηγούς. Στήν πολεµική αὐτή οἱ προφῆτες εἶναιἀτρόµητοι. Πρέπει ὅµως νά ποῦµε ὅτι ἡ πολεµικήαὐτή τῶν προφητῶν δέν προέρχεται ἀπό ἐχθρότητα,ἀπό ἐσωτερική πολεµική διάθεση, ἀλλά ἀπό τήνἀγάπη τους στήν κοινωνία τῶν ἀνθρώπων, γιά νάγκρεµιστοῦν ἀπό αὐτήν τά τείχη τῆς ἁµαρτίας καίνά ἀνοικοδοµηθοῦν οἱ λαµπροί οἶκοι τῆς ἀρετῆς. Τόἴδιο συµβαίνει µέ κάθε πνευµατικό ἐργάτη. «Ὅσοδέ ἡ πίστις τοῦ πνευµατικοῦ ἀνθρώπου – λέγει ὁµακαριστός καθηγητής Βέλλας – εἰς τήν ἀλήθειαντοῦ ὑπ᾽ αὐτοῦ πρεσβευοµένου κόσµου εἶναι βαθυ-τέρα, τόσον καί ὁ πόλεµος κατά τοῦ ψευδοῦς κό-σµου εἶναι βιαιότερος».3 Εἶναι πολυάριθµες οἱπερικοπές καί τά χωρία στά προφητικά βιβλία,

3. Στό βιβλίο του Ὁ πνευµατικός ἄνθρωπος κατά τούς Προ-φήτας τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, ᾽Αθῆναι 1959 , σ. 28.

23

ὅπου βλέπουµε τόν ὀξύ ἔλεγχο τῶν προφητῶν στόνσφοδρό τους πόλεµο ἐναντίον τοῦ κακοῦ.

Πολεµική τοῦ κόσµου κατά τῶν προφητῶν

Ὁ πόλεµος αὐτός τῶν προφητῶν πού προσέβαλεβαθιά ριζωµένες καταστάσεις καί ἔθιγε ὑψηλάἱστάµενα πρόσωπα, ἐγέννησε φυσικά καί τήν σφο-δρή ἀντίδραση τοῦ κόσµου ἐναντίον τους. Ἡ ἀντί-δραση αὐτή τοῦ κόσµου κατά τῶν προφητῶνἀρχίζει ἀπό µία ψυχρή ἀδιαφορία πρός τό κήρυγµάτους καί κορυφώνεται στήν εἰρωνεία καί τό µαρ-τύριο ἐναντίον τους.

Ἄς ἀναφέρουµε ὀλίγα µόνον χωρία καί ὁρισµένεςµόνον σχετικές περικοπές ἀπό τά προφητικά βιβλία.

Ὅταν ὁ Ἠσαΐας προφήτευε καταστροφή στόἸσραήλ, οἱ Ἰσραηλῖτες ἀπαντοῦσαν µέ περιφρόνησηκαί εἰρωνεία: Ἄς γίνει, ἄς τήν κάνει ὁ Θεός γρή-γορα· νά δοῦµε θά γίνει (ἡ καταστροφή); «Τό τάχοςἐγγισάτω ἅ ποιήσει, ἵνα ἴδωµεν, καί ἐλθάτω ἡ βουλήτοῦ ἁγίου Ἰσραήλ, ἵνα γνῶµεν» (5,19)!...

Γιά τόν Ὠσηέ ἔλεγαν:«Ἀνόητος εἶναι ὁ προφήτης,

24

τρελλός εἶναι ὁ ἄνθρωπος τοῦ πνεύµατος»(Ὠσ. 9,7).

καί ὄχι µόνον αὐτό ἀλλά:«Ὁ Ἐφραίµ παραµένει

παρά τήν σκηνήν τοῦ προφήτου,παγίδες στήνει σέ ὅλους τούς δρόµους του»

(Ὠσ. 9,8 ἑξ.).

Ἡ µεγαλύτερη ὅµως πολεµική, ὅπως φαίνεταιἀπό τά κείµενα, ἔγινε κατά τοῦ προφήτου Ἰερεµίου.Ὁ προφήτης ὁµιλεῖ γιά ἀνθρώπους πού παρακολου-θοῦσαν τό κήρυγµά του µέ πρόθεση µήπως ἀκού-σουν κάτι, πού θά εἶχε βαρειές εὐθύνες γι᾽ αὐτόν καίθά ἐπέφερε τέλος τόν θάνατό του. Πραγµατικά, οἱἐχθροί του εἶχαν ἀποφασίσει τόν θάνατό του (βλ.Ἰερ. 18,12-22.17,18). Τό κήρυγµά του γινότανἀντικείµενο γέλωτος καί ὀνειδισµοῦ. Ὁ προφήτηςφέρει πάντοτε τόν ὀνειδισµό τοῦ Θεοῦ (Ἰερ. 15,15).Ὁ Ἰερεµίας παραπονεῖται ὅτι ἔγινε «ὁ ἄνθρωποςτῆς ἔριδος καί τῆς διαµάχης σέ ὅλο τόν κόσµο»(Ἰερ. 15,16). Ὅλοι τόν καταρῶνται, ὅλοι τόν ἔχουνἐγκαταλείψει (Ἰερ. 15,10.11.17)!...

Τό µέγεθος καί τήν σκληρότητα τῆς πολεµικῆςἐναντίον τοῦ προφήτου Ἰερεµίου δεικνύει µία ὀργα-

25

νωθεῖσα ἀπόπειρα δολοφονίας ἐναντίον του στήν πα-τρίδα του Ἀναθώθ. Στό ἀνόσιο αὐτό ἐγχείρηµα –πού ἦταν κυρίως ἔργο τῶν ψευδοπροφητῶν καί τῶνἱερατικῶν κύκλων – εἶχαν λάβει µέρος ἀκόµη καίσυγγενεῖς τοῦ Ἰερεµίου. Ὁ προφήτης ἐκλήθη στήνπατρίδα του νά συµµετάσχει σέ ἕνα δεῖπνο, στόὁποῖο εἶχαν σχεδιάσει νά τοῦ βάλουν δηλητήριο στόψωµί του καί ἔτσι νά πεθάνει:

«Ὁ Κύριος µέ ἐπληροφόρησε καί ἐγνώρισα·Εἶδα τί ἔπραττα,

ἀλλ᾽ ἐγώ ἤµουν σάν ἄκακος ἀµνός,ὁδηγούµενος σέ σφαγή.

Δέν ἐγνώριζα ὅτι εἶχαν συνοµωτήσει ἐναντίον µου,λέγοντες:

“Ἄς βάλουµε δηλητηριῶδες ξύλο στόν ἄρτο τοῦ Ἰερεµίου

καί ἄς ἐξαφανίσουµε αὐτόν ἀπό τήν γενεά τῶν ζώντων ἀνθρώπων,

γιά νά λησµονηθεῖ ἐντελῶς τό ὄνοµά του”»(11,18-19).

Ἡ πολεµική αὐτή τοῦ κόσµου ἀπέβαινε γιά τούςπροφῆτες ἀληθινό µαρτύριο. Δυνατοί ὅµως αὐτοί

26

στήν πίστη, σταθεροί στήν ἀποστολή τους δένἐκλονίζοντο ἀπό τήν πολεµική, ἄν καί ἔπασχον ἀπόαὐτήν· δέν ἀπεδεικνύοντο δειλοί, ὥστε νά ἐγκατα-λείψουν τό ἔργο τους, ἀλλά παρέµεναν πιστοί στήνἀποστολή τους, συνεχίζοντες τό ἔργο τους, παράτίς δυσχέρειες καί τίς ἀπογοητεύσεις καί τούς θα-νάτους πού ἀντιµετώπιζαν.

«Τοὐναντίον ἐγώ – λέγει ὁ προφήτης Μιχαίας –εἶµαι πλήρης δυνάµεως

γιά νά ἐξαγγέλλω τήν ἀσέβεια τοῦ Ἰακώβκαί τήν ἁµαρτία τοῦ Ἰσραήλ» (3,8).

Αὐτή ἡ πίστη ἔκανε τούς προφῆτες στούς ἀγῶνεςτους ἰσχυρούς σάν τόν βράχο, κατά τήν ἔκφρασητοῦ Ἠσαΐου (50,7), σκληρούς ἀδάµαντες κατά τόνἸεζεκιήλ (3,8-19). Καί ὄχι µόνον αὐτό, ἀλλά ἡ δυ-νατή πίστη τῶν προφητῶν στήν ἀλήθεια τοῦ κό-σµου πού ἐκήρυτταν τούς χάριζε ψυχική γαλήνηκαί ἠρεµία, ὥστε νά στέκονται ἥσυχοι στήν θύελλατοῦ ἐναντίον τους ἐξαγριωµένου κόσµου.

Καί εἶναι µέν ἀλήθεια ὅτι παρουσιάζονται κουρα-σµένοι οἱ προφῆτες ἀπό τήν πολεµική τοῦ κόσµου,ὁ δέ πολυπαθής Ἰερεµίας κλαυθµυρίζει καί παρα-

27

πονεῖται ἀκόµη καί κατά τοῦ Θεοῦ (βλ. Ἰερ.15,10ἑξ. 20,7-18), γιατί σάν νά µή βλέπει τήν συµπα-ράστασή του, ἀλλά µετά τήν ἀνθρώπινη αὐτή κρίσητους πάλι ἐµφανίζονται δυνατοί καί προσκολληµένοιστήν προφητική τους ἀποστολή. Aὐτό συµβαίνει,γιατί οἱ προφῆτες αἰσθάνονται τό προφητικό τουςχάρισµα σάν µία δύναµη ἰσχυρή, πού συγκλονίζειτό εἶναι τους καί στήν ὁποία δέν µποροῦν νά ἀντι-σταθοῦν.

«Ὁσάκις σκέφτοµαι νά µήν θυµηθῶ τόν Θεό– λέγει ὁ Ἰερεµίας –

νά µήν µιλήσω πλέον στό ὄνοµά του,τότε νοιώθω µέσα µου µία καυστική φωτιά,

µιά φλόγα στά κόκκαλά µου.Προσπαθῶ νά ὑποφέρω (αὐτό τό πῦρ)

ἀλλά δέν µπορῶ» (Ἰερ. 20,8).

Γνήσιος προφητικός λόγος

Στό ἔργο τους οἱ προφῆτες ὡς µόνο µέσον δρά-σεως ἔχουν τόν λόγο, γραπτό καί προφορικό. Ἡ δύ-ναµη τοῦ θείου λόγου παριστάνεται στά προφητικά

28

κείµενα σάν σφυρί, πού πέφτει στόν ἄκµονα καί δίνειµορφή στόν ἐπάνω σ᾽ αὐτόν πυρωµένο σίδηρο (Ἰερ.23,29)· παριστάνεται σάν ξίφος καί βέλος πούεἰσχωροῦν βαθιά στό ἀνθρώπινο σῶµα (Ἠσ. 49,2·βλ. καί Ἐφ. 6,17. Ἑβρ. 4,12). Γιά τήν ἐπιτυχίατοῦ σκοποῦ τους οἱ προφῆτες δέν χρησιµοποιοῦν τήνβία ἤ τήν πολιτική δύναµη, ἀλλά µόνον τόν λόγο,µόνον τό κήρυγµα καί µάλιστα κήρυγµα ἀσυµβίβα-στο πρός τήν νοοτροπία τοῦ συγχρόνου τους κό-σµου. Δέν ἀλλοίωναν τίς ἀρχές τους, δέν νόθευαντόν προφητικό λόγο γιά νά κερδίσουν τάχα ὀπαδούς·τέτοια τακτική εἶναι ξένη στούς προφῆτες. Οἱπροφῆτες κρατοῦσαν ψηλά τόν λόγο τους, κήρυττανκήρυγµα ἀπερίτµητο, καί προσπαθοῦσαν καί ἔκανανµεγάλο ἀγώνα νά ἀνεβάσουν ἐκεῖ ψηλά τόν λαό, ὁὁποῖος, γιά τήν ἀποστασία του ἀπό τόν Θεό, βρι-σκόταν πολύ χαµηλά πνευµατικῶς.

«Αὐτοί (οἱ ἄνθρωποι) ὀφείλουν νά ἐπιστρέψουν σέ σένακαί ὄχι ἐσύ σ᾽ αὐτούς»,

λέγει ὁ Θεός στόν Ἰερεµία (15,19).

29

Προφήτης ὁ ὁποῖος στόν διωγµό του ἐνόθευε τόκήρυγµα, ἀλλοίωνε τίς ἀρχές του καί ἐκήρυττεκατά τήν βούληση καί τήν ἐπιθυµία τοῦ λαοῦ, γιάνά ἐξουδετερώσει τήν ἐναντίον του πολεµική, αὐτόςἐγίνετο ψευδοπροφήτης, προδότης τῆς ἱερᾶς τουἀποστολῆς. Τούς προδότες αὐτούς οἱ προφῆτεςἀποκαλοῦν λαοπλάνους καί τούς ἐλέγχουν σφοδρό-τατα, γιατί δέν κηρύττουν τήν ἀλήθεια, ἀλλά τόνδόλο. «Ἡ ἀλήθεια ὀφείλει νά εἶναι πάντα στόστόµα τοῦ ἱερέως καί δόλος νά µήν ὑπάρχει στάχείλη του», λέγει ὁ προφήτης Μαλαχίας (2,6). Ὁλαός ὅµως ἤθελε εὐχάριστο κήρυγµα, κήρυγµα κο-λακευτικό τῶν ἀδυναµιῶν του· ἀλλά αὐτό εἶναιἀπάτη καί ψέµα.

«Ἐάν ἐγώ ἐπεδίωκα µάταια καί ἀπατηλά– λέγει κάπου ὁ Μιχαίας –

καί προεφήτευα ψεύδη ἀπό µέθη καί κραιπάλη,τότε θά ἤµουνα προφήτης τοῦ λαοῦ αὐτοῦ»

(2,11).

30

Πενιχρά τά ἀποτελέσµατα τῶν προφητῶν στήν ἐποχή τους

Ὡς κοινό χαρακτηριστικό παρουσιάζεται στούςπροφῆτες τό παράπονο γιά τά πενιχρά, τά µηδαµινάἀποτελέσµατα τῶν κόπων τους. «Ἀλλοίµονο σέ µένα– φωνάζει ὁ Μιχαίας ἐξετάζοντας τά ἀποτελέσµατατῆς ἐργασίας του –γιατί µοιάζω µέ αὐτόν πού µα-ζεύει ὀπῶρες µετά τήν συγκοµιδή. Κανένα σταφύλιδέν ὑπάρχει γιά φάγωµα, κανένα πρωτόβλαστο σύκονά τό ἐπιθυµήσει ἡ ψυχή µου» (7,1). Ὁ δέ προφήτηςἨσαΐας παρουσιάζει καί αὐτόν τόν Μεσσία ἀπογοη-τευµένο γιά τά πενιχρά ἀποτελέσµατα τῆς ἐργασίαςτου στόν λαό. «Ἐγώ δέ – λέγει ὁ Μεσσίας – εἰςµάτην καί γιά τό τίποτε ἐκοπίασα. Εἰς µάτην ἐδα-πάνησα τήν ζωή µου» (Ἠσ. 49,4).

Στούς παραπονούµενους ὅµως προφῆτες γιά τήνµικρή ἀπήχηση τοῦ ἔργου τους στόν λαό διδάσκειὁ Θεός ὅτι ὁ πνευµατικός ἐργάτης δέν κρίνεται ἀπότά ἀποτελέσµατά του στό ἔργο του, ἀλλά ἀπό τόἄν αὐτός ἐξετέλεσε πιστῶς καί ἀπαρεγκλίτως τόκαθῆκον του. Ἄν τό κήρυγµα τῶν προφητῶν εἶχεµικρά ἀποτελέσµατα στόν λαό, αὐτό δέν βαρύνειαὐτούς ἀλλά τόν λαό, πού στάθηκε ἀνίκανος νά τό

31

κατανοήσει καί νά τό ἐκτιµήσει. Θά ἔλθει ὅµωςἀργότερα µία ἄλλη ἐποχή, περισσότερο ὥριµηπνευµατικά, πού θά ἐκτιµήσει τήν ὑψηλή διδασκα-λία τῶν προφητῶν (Ὠσ. 8,12. 9,2. Μιχ. 2,11.Ἠσ. 53,10).

Ἐδῶ πρέπει νά ποῦµε ὅτι οἱ προφῆτες εἶχαν καίκύκλους µαθητῶν, οἱ ὁποῖοι ἐδέχοντο πλήρως τήνδιδασκαλία τους. Καί σ᾽ αὐτόν τόν κύκλο ἀναπαυό-ταν ἡ ταραγµένη καί κουρασµένη ἀπό τήν πολεµικήτοῦ κόσµου καρδιά τους.

«Ἰδού ἐγώ καί τά παιδία πού µοῦ ἔδωκε ὁ Θεός», (8,18).

λέγει ὁ προφήτης Ἠσαΐας µέ χαρά καί ἱερή καύχηση

Καί ὁ ἴδιος ὁ προφήτης πάλι λέγει ὅτι θέλει νάκαταγράψει τήν διδασκαλία του – πού ἀπερρίφθηἀπό τούς συγχρόνους του – νά δέσει καί νά σφρα-γίσει τό εἰλητάριο καί νά τό παραδώσει στούς µα-θητές του γιά φύλαξη στόν µέλλοντα χρόνο:

«Θέλω νά δέσω τήν µαρτυρία,νά σφραγίσω τήν διδασκαλία

γιά τούς µαθητές µου» (8,16).

32

33

2. Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΠΡΟΦΗΤΩΝ*

Ἐρχόµεθα τώρα σέ σηµαντικό µέρος τῆς µελέ-της µας, στήν διδασκαλία τῶν προφητῶν, ἡ ὁποία

* Auld A.G., "Word of God and Words of Man: Prophets and Canon",εἰς L. Eslinger and G. Taylor, eds. Ascribe to the Lord, Journal for theStudy of the Old Testament Supplement Series 67· Sheffield: SheffieldAcademic Press, 1988: 237-51. Barton J., "The Prophets and the Cult",εἰς J. Day, ed. Temple and Worship in Biblical Israel, London/New York:T & T Clark, 2005: 111-22. Τοῦ ἰδίου, Oracles of God: Perceptions ofAncient Prophecy in Israel after the Exile. London: Darton, Longman &Todd, 1986. Τοῦ ἰδίου, "The Law and the Prophets: Who are theProphets?" Old Testament Library 23 (1984), 1-18. Begg C.T., "TheClassical Prophets in the Chronistic History," Biblische Zeitschrift 32(1988), 100-107. Blenkinsopp J., A History of Prophecy in Israel: Fromthe Settlement in the Land to the Hellenistic Period, Philadelphia: West-minster Press, 1983. Carroll R.P., “Prophecy and Society”, εἰς R.E.Clements, ed. The World of Ancient Israel, Cambridge: Cambridge Uni-versity Press, 1989: 203-25. Christensen D.L., Transformations of theWar Oracles in Old Testament Prophecy, Harvard Dissertations in Reli-gion 3· Missoula, MT: Scholars Press, 1975. Clements R.E., "Prophecyas Literature: A Re-Appraisal," εἰς D.G. Miller, ed. The HermeneuticalQuest. Allison Park, PA: Pickwick Press, 1986: 56-76. Τοῦ ἰδίου, "TheForm and Character of Prophetic Woe Oracles", Semitics 8 (1982), 17-29. Τοῦ ἰδίου, Prophecy and Tradition, Oxford: Blackwell, 1975. Cren-shaw J.L., Prophetic Conflict: Its Effect upon Israelite Religion, Beiheftezur Zeitschrift für die alttestamentliche Wissenschaft 124; Berlin: de

34

στρέφεται γενικῶς γύρω ἀπό τρία θέµατα: Τόν Θεό,τήν ἱστορία (στήν ὁποία ἐµπλέκεται καί ἡ διδασκα-

Gruyter, 1971. DeVries S.J., "Futurism in the Pre-exilic Minor ProphetsCompared with that of the Post-exilic Minor Prophets", εἰς P.L. Reddittand A. Schart, eds. Thematic Threads in the Book of the Twelve. Bei-hefte zur Zeitschrift für die alttestamentliche Wissenschaft 325· Berlin:de Gruyter, 2003: 252-72. Everson A.J., "Days of Yahweh", Journal ofBiblical Literature 93 (1974), 329-37. Fenton T.L., "Israelite Prophecy:Characteristics of the First Protest Movement", in J.C. de Moor, ed.The Elusive Prophet. Leiden: Brill, 2001: 129-41. Freedman D.N.,"The Law and the Prophets", Congress Volume: VT Sup 9 (1963), 250-65. Gerstenberger E., "The Woe-Oracles of the Prophets", Journal ofBiblical Literature 81 (1962), 249-63. Gnuse R.K., No Other Gods:Emergent Monotheism in Israel, Journal for the Study of the Old Te-stament Supplement Series 241· Sheffield: Sheffield Academic Press,1997. Graffy A., A Prophet Confronts His People: The DisputationSpeech in the Prophets, Rome: Biblical Institute Press, 1984. HayesJ.H., "The Usage of Oracles Against Foreign Nations in Ancient Israel,"Journal of Biblical Literature 87 (1968), 81-92. Hunter A.V., Seek theLord! A Study of the Meaning and Function of the Exhortations inAmos, Hosea, Isaiah, Micah, and Zephaniah, Baltimore: St. Mary'sSeminary and University, 1982. Overholt T.W., “Prophecy in History:The Social Reality of Intermediation”, Journal for the Study of the OldTestament Biblical Studies 48 (1990), 3-29. Petersen, D.L., Late Is-raelite Prophecy: Studies in Deutero-Prophetic Literature and inChronicles, Society of Biblical Literature Monograph Series 23· Mis-soula, MT: Scholars Press, 1977. Raitt T.M., "The Prophetic Summonsto Repentance", Zeitschrift für die alttestamentliche Wissenschaft 83(1971), 30-49. Westermann C., Prophetic Oracles of Salvation in theOld Testament, Louisville: Westminster/John Knox, 1991. WhybrayR.N., "Prophecy and Wisdom", in Israel's Prophetic Tradition, Cam-bridge: Cambridge University Press, 1982. Williams J., "The Alas-Or-acles of the Eighth Century Prophets," Hebrew Union College Annual38 (1967), 75-91.

35

λία περί τοῦ ἀνθρώπου, γιατί αὐτός εἶναι τό ἀντι-κείµενο τῆς ἱστορίας) καί τόν Μεσσία.

α) Περί τοῦ Θεοῦ4

1). Εἶναι «ἅγιος». Γιά τόν Θεό οἱ προφῆτες δι-δάσκουν ὅτι εἶναι «ἅγιος». Ἡ λέξη ὅµως αὐτή«ἅγιος» (ἑβραϊκά «καδώς») δέν σηµαίνει µόνον τόνἀναµάρτητο, ὅπως ἑρµηνεύεται σήµερα, ἀλλά κυ-ρίως ὁ Θεός λέγεται «ἅγιος», γιατί εἶναι ὁ ἀπόλυτοςκυρίαρχος τῆς φύσεως, γιατί εἶναι ὁ ἐξουσιαστήςτοῦ σύµπαντος, ὁ παντοκράτορας. Ἐκτείνεται ὅµωςἡ ἔννοια τῆς λέξεως «ἅγιος» γιά τόν Θεό καί στήνἠθική σφαίρα· ὁ Θεός καλεῖται «ἅγιος» καί ὡς ἀπό-λυτη ἠθική ὀντότητα, ὡς τό τέλειο καί ἀσύγκριτοἠθικό ὄν, πού ἔθεσε καί ἐποπτεύει τήν ἠθική τάξηστόν κόσµο. Ἔτσι, λοιπόν, ὁ Θεός λέγεται«καδώς», δηλαδή «ἅγιος» µέ τήν ἔννοια τοῦ κυ-ρίαρχου τοῦ σύµπαντος, τοῦ παντοδύναµου, ἀλλάκαί τοῦ ἀπόλυτου ἠθικοῦ ὄντος. Τήν διδασκαλίααὐτή περί τοῦ ἁγίου Θεοῦ ἀνέπτυξε ἰδιαίτερα ὁ προ-

4. Βλ. Παν. Μπρατσιώτου, Ὁ Προφήτης Ἡσαΐας, Ἐν Ἀθή-ναις 1956, σ. 98 ἑξ. καί Β. Βέλλα, Θρησκευτικαί Προσωπικότη-τες τῆς Π.Δ., σ. 241 ἑξ.

36

φήτης Ἠσαΐας, φαίνεται ὅµως καί στούς ἄλλουςπροφῆτες.

Στόν ἅγιο αὐτό Θεό ὁ ἄνθρωπος πρέπει νά ἔχειἀπόλυτη πεποίθηση, πίστη καί νά αἰσθάνεται δέος,ἀρετές πού γεννῶνται ἀπό τήν συναίσθηση τῆςἀνθρώπινης ἀδυναµίας καί ἠθικῆς ἀτέλειας (Ἠσ.κεφ. 6. 7,9. 28,16. 30,15)· καί ἀκόµη ὁ ἄνθρω-πος πρέπει νά ἔχει ἀπόλυτη ὑπακοή στόν ἅγιοΘεό, νά εἶναι πρόθυµος νά Τόν ὑπηρετήσει (Ἠσ.6,8. Μιχ. 6,8).

Κατά τήν ἀνωτέρω ἔννοια περί τοῦ ἁγίου Θεοῦἁµαρτία κατά τούς προφῆτες εἶναι ἡ µή ἀναγνώ-ριση τῆς ἁγιότητος τοῦ Θεοῦ. Ἁµαρτία εἶναι ἡὕβρις, ἡ ὁποία βλασφηµεῖ τήν θεία ἁγιότητα µέ τίςδύο ἔννοιές της, µέ τήν ἔννοια τῆς ἀπόλυτης παν-τοκρατορίας καί τήν ἔννοια τῆς ἀπολύτου ἠθικῆςκαθαρότητος. Ἁµαρτία εἶναι ἡ µή ἀναγνώριση τῆςἀπόλυτης κυριαρχίας τοῦ Θεοῦ, εἶναι ἡ παραδοχήκαί ἄλλων θεῶν ἤ δυνάµεων καί ἡ καταπάτησητῶν ἠθικῶν ἀξιῶν. Ἔτσι λοιπόν οἱ προφῆτες ἐλέγ-χουν τόν Ἰσραήλ γιατί µαζί µέ τόν Γιαχβέ, τόνἀληθινό Θεό, λατρεύει καί ἄλλους θεούς, τούς ὁποί-ους παρέλαβε ἀπό τούς γείτονές του εἰδωλολάτρεςλαούς· ἐλέγχουν τούς ἄρχοντες γιά τήν λεγοµένη

37

«πολιτική τῶν συµµαχιῶν», µέ τήν ὁποία ζητοῦννά εὕρουν σέ ξένα εἰδωλολατρικά ἔθνη βοήθεια, µέτήν ὑποχρέωση µάλιστα νά παραλάβουν τήν λα-τρεία τῶν ἐθνῶν αὐτῶν. Καί τέλος οἱ προφῆτεςἐλέγχουν τόν Ἰσραήλ γιά τήν ἠθική του διαφθορά.Ὅλος αὐτός ὁ ἀγώνας τῶν προφητῶν ἑρµηνεύεταικαί κατανοεῖται καλῶς ἀπό τήν περί «ἁγίου», περίτοῦ «καδώς», παράσταση τοῦ Θεοῦ, πού εἶχανσχηµατίσει.

2). Εἶναι παγκόσµιος. ᾽Επειδή ὁ Θεός εἶναι«ἅγιος», δηλαδή παντοκράτορας, ἀπόλυτος κύριος,γι᾽ αὐτό εἶναι καί παγκόσµιος. Γιατί, ἀσφαλῶς, δένµπορεῖ νά λέγοµε τόν Θεό ἀπόλυτο κύριο, ἄν παρα-δεχόµαστε κάπου ἀλλοῦ, σέ ἄλλα µέρη, καί ἄλλουςθεούς. Ἤδη ὁ ἀρχαιότερος ἀπό τούς προφῆτες, τοῦὁποίου κατέχουµε γραπτά κείµενα, ὁ Ἀµώς, ἐκή-ρυξε τόν Θεόν ὡς παγκόσµιο. Γι᾽ αὐτό καί ἀπειλεῖµέ καταστροφή ὄχι µόνον τόν Ἰσραήλ, ἀλλά καίἄλλα ἔθνη, γιατί αὐτά παρέβησαν τόν ἔµφυτο ἠθικόνόµο, τόν φυτεµένο στίς καρδιές ὅλων τῶν ἀνθρώ-πων τῆς γῆς (βλ. Ἀµ. κεφ. 1).

Ἀπόρροια τῆς ἐννοίας τῆς παγκοσµιότητος τοῦΘεοῦ εἶναι ὅτι ὅλα τά ἔθνη εἶναι ἴσα ἀπέναντι τοῦ

38

Θεοῦ. Αὐτό βέβαια δέν ἀκουόταν εὐχάριστα στόἸσραήλ, πού θεωροῦσε τόν ἑαυτό του προνοµιοῦχολαό, ὡς λαό δηλαδή κεκτηµένον ἰδιαίτερα δικαιώ-µατα στήν ἱστορία, καί τόν Θεό Γιαχβέ τόν θεω-ροῦσε ὡς ἰδικό του µόνον Θεό. Αὐτή ἀκριβῶς εἶναικαί ἡ αἰτία πού οἱ Ἰσραηλῖτες ἀπέκρουαν τό περίκαταστροφῆς τοῦ ἔθνους τους κήρυγµα τῶν προ-φητῶν. Ἡ καταστροφή τοῦ Ἰσραήλ γι᾽ αὐτούς ἐσή-µαινε καί τήν ἐξαφάνιση τοῦ Γιαχβέ, γιατί δένδύναται νά νοηθεῖ ὡς ὑπάρχων, ἀφοῦ κατεστράφητό µοναδικό Του ἔθνος, τό Ἰσραήλ. Ἡ ἔννοια ὅµωςτῆς παγκοσµιότητος τοῦ Θεοῦ καί τῆς ἰσότητοςὅλων τῶν ἐθνῶν ἀπέναντί του, τήν ὁποία ἀνέπτυξανοἱ προφῆτες, ἔσωσε τήν ἰσραηλιτική θρησκεία. Γιατίδέν ἐπιτρέπεται νά λέγοµε ὅτι ἡ καταστροφή τοῦἸσραήλ συµπαρασύρει σέ ἐξαφάνιση καί τόν Θεό,ἀφοῦ Αὐτός εἶναι Θεός ὅλων τῶν ἐθνῶν καί ὄχι τοῦἸσραήλ µόνον.

Ὅλα τά ἔθνη, λοιπόν, εἶναι ἴσα ἔναντι τοῦ Θεοῦ.Ὁ Ἀµώς µάλιστα φθάνει στό σηµεῖο νά παραλλη-λίσει τήν ἔξοδο τῶν Ἰσραηλιτῶν ἀπό τήν Αἴγυπτο,γιά τήν ὁποία τόσο ἐκαυχῶντο οἱ Ἰσραηλῖτες, µέτήν ἔξοδο τῶν Φιλισταίων ἀπό τήν Κιαφθώρ καίτῶν Ἀραµαίων ἀπό τήν Κήρ!

39

«Δέν µοῦ εἶστε ὅπως οἱ Αἰθίοπεςσεῖς, τέκνα τοῦ Ἰσραήλ;

Δέν ἔβγαλα τόν Ἰσραήλ ἀπό τήν Αἴγυπτοκαί τούς Φιλισταίους ἀπό τήν Κιαφθώρ

καί τούς Ἀραµαίους ἀπό τήν Κήρ;» (9,7).

Ἔτσι βλέπουµε τόν Θεό νά ἀποστέλλει τόν προ-φήτη Ἰωνᾶ καί πέραν, µακράν τοῦ Ἰσραήλ, στήνχώρα τῶν Ἀσσυρίων γιά νά κηρύξει καί ἐκεῖ, γιατί,σάν Θεός ὅλων τῶν ἐθνῶν, ἐνδιαφέρεται καί γιά τούςεἰδωλολάτρες Ἀσσυρίους καί ὄχι γιά τόν Ἰσραήλµόνον. Καί µάλιστα ὁ Ἰωνᾶς, δέσµιος καί αὐτός τῆςἀντιλήψεως τῶν Ἰσραηλιτῶν τῆς ἐποχῆς του, ὅτιδηλαδή ὁ Γιαχβέ εἶναι Θεός τοῦ Ἰσραήλ µόνον, δένἤθελε νά πορευθεῖ στήν πρωτεύουσα τῶν ἈσσυρίωνΝινευΐ, γι᾽ αὐτό καί φάνηκε ἀπρόθυµος καί ἀρνή-θηκε στήν ἀρχή νά ὑπακούσει στήν ἐντολή τοῦΘεοῦ. Ἀλλά ὁ Θεός τόν ἐδίδαξε διά θαύµατος ὅτιΑὐτός εἶναι πραγµατικά παγκόσµιος καί ὅτι κινεῖ– σάν «καδώς» πού εἶναι – τίς δυνάµεις τῆς φύσεωςγιά νά πραγµατοποιηθεῖ τό θέληµά Του, ἡ σωτηρίαδηλαδή καί ἄλλων ἐθνῶν.

Ἀκόµη ὁ προφήτης Ἠσαΐας χαρίζει στήν ἀνθρω-πότητα ὡς παγκόσµια καί τήν µορφή τοῦ Μεσσίου.

40

Γιατί παρουσιάζει ὁλόκληρο τόν κόσµο, ἀκόµηµέχρι τῶν µακρυνῶν νήσων, νά προσµένουν τήνἔλευση τοῦ Μεσσίου (Ἠσ. 42,4). Καί αὐτός πάλιὁ Μεσσίας ἀπευθύνει σέ ὅλον τόν κόσµο τήν θείατου διδασκαλία καί λέγει:

«Ἀκούσατέ µου νῆσοικαί ἀκροασθεῖτε λαοί µακρυνοί»

(Ἠσ. 49,1).

3). Ἡ λατρεία τοῦ Θεοῦ. Ἀπό τήν παράστασητοῦ Θεοῦ ὡς «καδώς», ὡς «ἁγίου» δηλαδή, µίαἔκφραση πού, ὅπως εἴπαµε, δηλώνει τήν µεγαλει-ότητα καί τήν ἁγιότητα τοῦ Θεοῦ, ἀπορρέει ἡ ἀλή-θεια ὅτι καί ἡ λατρεία του πρέπει νά εἶναι καθαρή,ὑψηλή καί ἁγία, ἀξία τοῦ ἁγίου Θεοῦ, στόν Ὁποῖοκαί προσφέρεται.

Οἱ προφῆτες τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης φωνάζουνκαί διαµαρτύρονται γιά τήν λατρεία, ἔτσι ὅπως τήντελοῦσαν οἱ Ἰουδαῖοι· γιατί ἦταν λατρεία τῶν τύπωνµόνον καί δέν ἄγγιζε τήν καρδιά τοῦ ἀνθρώπου.Πολύ εὔστοχα ὁ προφήτης Ἠσαΐας χαρακτηρίζειτήν λατρεία αὐτή ὡς λατρεία τοῦ στόµατος µόνον

41

καί τῶν χειλέων µόνον καί παρουσιάζει αὐτόν τόνΘεό νά λέγει:

«Ὁ λαός αὐτός µέ τό στόµα του µέ πλησιάζεικαί µέ τά χείλη του µέ τιµᾶ,

ἐνῶ ἡ καρδιά του εἶναι µακρυά ἀπό Ἐµένα»(Ἠσ. 29,13).

Ἀλλά ἤδη ὁ ἀρχαιότερος ἀπό τούς προφῆτες, ἀπότόν ὁποῖο κατέχουµε γραπτά κείµενα, ὁ προφήτηςἈµώς, ἀπορρίπτει τήν λατρεία, ἔτσι ὅπως ἐτελεῖτοἀπό τούς συγχρόνους του, οἱ ὁποῖοι µάλιστα ἐδέ-σµευαν τόν Θεό ὡς ὄντα ὑποχρεωµένον νά τούςἐκπληρώσει τά θελήµατά τους, ἐνῶ συγχρόνωςαὐτοί στήν ζωή τους καταπατοῦσαν τό δίκαιο. Πα-ραθέτω µία περικοπή τοῦ προφήτου, ὅπου παριστά-νει αὐτόν τόν Θεό νά λέγει:

«Μισῶ, ἀπορρίπτω τίς ἑορτές σαςκαί δέν δύναµαι νά δεχθῶ τίς πανηγύρεις σας.Ναί! Ὅταν µοῦ προσφέρουν ὁλοκαυτώµατα,

δέν ἀλλάσσω διάθεση· καί δέν δέχοµαι τίς προσφορές σας.

Ἀποµακρύνατε ἀπό ἐµένα

42

τόν θόρυβο τῶν ὕµνων σας,τούς δέ τόνους τῆς λύρας σας

δέν θέλω νά ἀκούσω.Ἀλλά ἄς ἀναβλύζει σάν τό νερό τό δίκαιο

καί ἡ δικαιοσύνη σάν ἀστείρευτος ποταµός» (5,21-25).

Οἱ προφῆτες δέν ἐδίσταζαν νά ἀποκαλοῦν ὡςἀνωφελῆ, ἀκόµη δέ καί ὡς ἁµαρτωλή τήν ἰουδαϊκήλατρεία, γιατί δέν προήγαγε πνευµατικῶς τόν λαό,ἀλλά ἀντιθέτως τόν ἐζηµίωνε, ἀφοῦ τοῦ κατέπνιγετήν ἀληθινή θρησκευτικότητα σέ πλῆθος τελετουρ-γικῶν διατάξεων, γιά τίς ὁποῖες ἐπίστευαν ὅτι µέτήν πιστή τους µόνον ἐκτέλεση θά εὕρουν τόν Θεόκαί θά συνδιαλλαγοῦν µαζί του. Πράγµατι ἡ ἰου-δαϊκή λατρεία, ἔτσι ὅπως ἐτελεῖτο, καλλιεργοῦσεστόν λαό µία ψευδῆ καί ἀπατηλή θρησκευτικότητακαί γι᾽ αὐτό τήν ἀπέρριπταν οἱ προφῆτες. Ὁ προ-φήτης µάλιστα Μαλαχίας φθάνει στό σηµεῖο νά πεῖ,«νά κλεισθοῦν οἱ θύρες τοῦ ναοῦ καί νά µήν προ-σφέρεται θυσία στό θυσιαστήριο» (1,10), ἀκριβῶςγιά τόν τρόπο καί τήν ἁµαρτωλή καρδιά µέ τήνὁποία τήν προσέφεραν.

43

β) Περί τῆς ἱστορίας5

Ἰδιαιτέρως ὡραία εἶναι ἡ διδασκαλία – ἡ θεολογίακαλύτερα – τῶν προφητῶν σχετικῶς µέ τήν ἱστο-ρία, στήν ὁποία φαίνεται ἡ φροντίδα τοῦ Θεοῦ γιάτήν σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου. Ἀπό τήν ἀρχή λέγωὅτι οἱ προφῆτες συνέδεσαν τόν Θεό στενῶς µέ τήνἱστορία τῶν ἀνθρώπων καί διδάσκουν ὅτι ἡ ἱστορίαδέν εἶναι τυχαία πλοκή γεγονότων, ἀλλά διευθύνεταιἀπό τόν Θεό καί κατευθύνεται ἀπό αὐτόν σέ ἕνα τε-λικό σκοπό. Εἶναι ἀνάγκη ὅµως γιά τήν κατάληψητῆς διδασκαλίας τῶν προφητῶν περί τῆς ἱστορίαςνά ἔχουµε ὑπ᾽ ὄψιν τά ἑξῆς, τά ὁποῖα καί χρειάζον-ται εἰδική προσοχή γιά τήν κατανόησή τους:

5. Βλ. Β. Βέλλα, Θεός καί Ἱστορία ἐν τῇ Ἰσραηλιτικῇ Θρη-σκείᾳ, F. J. Foakes – Jackson, The Biblical history of the Hebrews tothe Christian Era, London 1921. Crenshaw J.L., "Theodicy in the Bookof the Twelve", εἰς P.L. Redditt and A. Schart, eds. Thematic Threadsin the Book of the Twelve. Beihefte zur Zeitschrift für die alttestament-liche Wissenschaft 325· Berlin: de Gruyter, 2003: 175-91. WhitneyBerry L., Theodicy: An Annotated Bibliography on the problem of Evil1960-1990. New York: Garland Pub., 1993. Raymond Lam, The Prob-lem of Evil and Theodicy: A Non-Classical approach through the Phi-losophy of the Gospels. Geach Peter, Providence and Evil, London:Cambridge University Press, 1977. Hick John, Evil and the God ofLove, revised ed., New York., 1977.

44

Στό Ἰσραήλ, ὅπου ἔδρασαν οἱ προφῆτες, ἔχουµεδύο ἔννοιες συνδέσεως τῆς ἱστορίας µέ τόν Θεό, µίαπαλαιοτέρα καί µία στά µετέπειτα χρόνια, στήνἐποχή τῶν προφητῶν τοῦ Η΄ αἰῶνος. Κατά τήνπαλαιοτέρα ἔννοια, ὁ Θεός συνδέεται µέ τήν ἱστορία,γιατί Αὐτός εἶναι πού ἔθεσε τήν ἠθική τάξη στόνκόσµο καί πρέπει, λοιπόν, σάν ἠθικός καί δίκαιοςΘεός νά ἐπεµβαίνει στόν κόσµο γιά νά φυλάγει τήντάξη αὐτή. Πραγµατικά, ἡ ἔννοια τοῦ δηµιουργοῦκαί τοῦ παντοδυνάµου Θεοῦ, τοῦ «καδώς», πούεἴδαµε στήν προηγουµένη ἑνότητα, ἀποσποῦσε τόνΘεό ἀπό τόν κόσµο· ἡ ἔννοια ὅµως τοῦ Θεοῦ ὡςἠθικοῦ καί δικαίου, ὡς Αὐτοῦ πού ἔθεσε τήν ἠθικήτάξη στόν κόσµο, ἔφερε τόν Θεό σέ στενή σχέση µέτόν ἄνθρωπο, ὡς ἐπαγρυπνοῦντα γιά τήν τήρησητῆς ἠθικῆς τάξεως πού ἔθεσε.

Ἀλλά σέ θρησκεῖες πού εἶχαν ἀνεπτυγµένη διδα-σκαλία περί τῆς µεταθανατίου ζωῆς καί περί τῆςλεγοµένης «ἐξατοµικεύσεως τῆς θρησκείας» (ὅτι,δηλαδή, ὁ Θεός ἔρχεται σέ κατ᾽ εὐθεῖαν ἐπικοινωνίαµέ κάθε ἄτοµο χωριστά, καί κάθε ἄτοµο εἶναι αὐτόµόνο του ὑπεύθυνο ἀπέναντι τοῦ Θεοῦ) δέν ἦτανἀναγκαῖο νά συνδεθεῖ ὁ Θεός µέ τήν ἱστορία, γιατίἡ ἀµοιβή ἤ ἡ τιµωρία ὑπό τοῦ Θεοῦ στόν τηρητή ἤ

45

παραβάτη τῶν θείων ἐντολῶν µπορεῖ νά γίνει κατάτρόπο πού ἀφορᾶ µόνον τό ἄτοµο («ἐξατοµίκευσητῆς θρησκείας») ἤ νά ἀναβληθεῖ στήν πέραν τοῦτάφου ζωή χωρίς νά θίξει τόν ροῦν τῆς ἱστορίας. Ἡἰσραηλιτική ὅµως θρησκεία στήν ἀρχαιοτέρα τηςἐποχή µᾶς παρουσιάζεται ὡς θρησκεία πού ἀφορᾶτό σύνολο καί ὄχι τό ἄτοµο καί ἀκόµη σέ αὐτή τήνἐποχή ἡ ἰσραηλιτική θρησκεία δέν ἔχει ἀναπτύξειτήν πίστη στήν µετά θάνατον ζωή (γιά τόν πόλεµοκατά τῆς νεκροµαντείας ἴσως), ἀλλά ἔχει ἐγκόσµιοχαρακτήρα.

Ἔτσι, λοιπόν, ἀπό τήν ἀρχή στήν ἰσραηλιτικήθρησκεία ὁ Θεός συνδέθηκε πολύ µέ τήν ἱστορία τῶνἀνθρώπων καί ἀφοῦ ἡ θρησκεία αὐτή εἶχε ἀρχικῶςἐγκόσµιο χαρακτήρα, ὅπως εἴπαµε, ἡ θεία ἐνέργειαἐκδηλώνεται παρέχοντας ὑλική ἀµοιβή καί εὐτυχίαστόν εὐσεβῆ καί στέρηση καί δυστυχία στόν ἀσεβῆ.Κατά τήν ἀρχική αὐτή ἔννοια τῆς συνδέσεως Θεοῦκαί ἱστορίας στό Ἰσραήλ ἡ ἐξωτερική εὐτυχία ἑνόςἀνθρώπου εἶναι δεῖγµα τῆς εὐσεβείας του καί ἡ δυ-στυχία κάποιου θεωρεῖται δεῖγµα τῆς ἁµαρτωλό-τητός του.

Ὁ ἀνωτέρω τύπος τῆς συνδέσεως Θεοῦ καί ἱστο-ρίας παρουσιάζει προτερήµατα, ἔχει ὅµως καί ἀδύ-

46

νατα σηµεῖα. Πράγµατι, κατά τόν τύπο αὐτόν ἡἱστορία εἶναι ἕνα πεδίο στό ὁποῖο ἀποκαλύπτεται ἡθεία ἐνέργεια, ἡ ὁποία µάλιστα δέν παρουσιάζεταιὡς αὐθαίρετη, ἀλλά κινεῖται κατά δίκαιο τρόπο,ἀνάλογα µέ τίς πράξεις τῶν ἀνθρώπων.

Ἀλλά ἀκριβῶς αὐτό τό σηµεῖο, πού µᾶς παρου-σιάζει τήν θεία ἐνέργεια ὄχι ὡς ἐλεύθερη ἀλλά ὡςρυθµιζόµενη ἀπό τήν ζωή τῶν ἀνθρώπων, καί τόἄλλο σηµεῖο πού µᾶς παρουσιάζει τήν θεία ἐνέργειαὡς ἀπολύτως καταληπτή ἀπό τόν ἄνθρωπο, γιατίκινεῖται ἀνάλογα µέ τίς πράξεις του, αὐτά τά δύοφαίνονται ὡς ἀδύνατα σηµεῖα τοῦ τύπου αὐτοῦ, τῆςκατ᾽ αὐτήν τήν ἔννοια συνδέσεως Θεοῦ καί ἱστορίας.

Καί ἡ κατ᾽ αὐτόν τόν τρόπο πάλι σύνδεση Θεοῦκαί ἱστορίας µᾶς παρουσιάζει τήν ἱστορία χωρίς κα-νένα ἀπώτερο σκοπό· γιατί µᾶς τήν παρουσιάζει σάνµία συνεχῆ ἐναλλαγή τιµωρίας καί ἀµοιβῆς τῶνἀνθρώπων καί τόν Θεό ὡς δεµένο σ᾽ αὐτήν τήν µη-χανική ἀνταπόδοση.

Καί τό ἄλλο ἀκόµη, τό σοβαρώτερο, τό ὁποῖο καίσυνέβη καί πού ταλαιπώρησε κατά τήν πρώτη αὐτήκαί παλαιά σύνδεση Θεοῦ καί ἱστορίας, κατά τήνὁποία ἡ θεία ἐνέργεια παρουσιάζεται νά ἀµοίβει τόνεὐσεβῆ µέ εὐτυχία καί νά τιµωρεῖ τόν κακό µέ δυ-

47

στυχία: Εἶναι τό πρόβληµα τῆς «θεοδικίας». Πῶς,δηλαδή, ἑρµηνεύεται ἡ παρατηρουµένη δυστυχίατῶν εὐσεβῶν καί ἡ εὐτυχία τῶν ἀσεβῶν, οἱ κίνδυνοικαί ἡ καταστροφή τέλος τοῦ ἰσραηλιτικοῦ κράτους;Τά συµβαίνοντα αὐτά ἐφαίνοντο ὡς ἀντίθετα πρόςτήν τεθεῖσα ἀρχή τῆς ἱστορίας: ὅτι ὁ Θεός παρέχειεὐτυχία στόν τηροῦντα τίς ἐντολές Του, τιµωρεῖ δέτόν παραβαίνοντα αὐτές. Κατά τήν παλαιά ἀντί-ληψη (τήν ἀπορρέουσα ἀπό τήν πρώτη αὐτή ἔννοιατῆς συνδέσεως Θεοῦ καί ἱστορίας) ὅτι οἱ ἁµαρτίεςπατέρων µεταβαίνουν στούς ἀπογόνους (ἀφοῦ ἡθρησκεία ἀφορᾶ τό σύνολο κατά τήν ἔννοια αὐτήτῆς ἱστορίας) ἐξηγεῖται κάπως τό πρόβληµα τῆςθεοδικίας· γιατί ἡ δυστυχία ἑνός εὐσεβοῦς µποροῦσενά ἑρµηνευθεῖ ὅτι προέρχεται ἀπό τίς ἁµαρτίες ἑνόςπρογόνου του. Ὅταν ὅµως ἀργότερα ἡ παλαιά αὐτήἀντίληψη τοῦ «καθολικοῦ» τύπου τῆς θρησκείαςἄρχισε νά ὑποχωρεῖ καί νά ἀκούεται ἡ ἄλλη διδα-σκαλία τῆς «ἐξατοµικεύσεως τῆς θρησκείας», ὅτι,δηλαδή, ὅπως εἴπαµε, κάθε ἄνθρωπος εἶναι αὐτόςµόνος ὑπεύθυνος ἀπέναντι τοῦ Θεοῦ, τότε τό πρό-βληµα τῆς θεοδικίας συγκλόνιζε, πράγµατι, καίἔθετε σέ κίνδυνο τήν πίστη στόν Θεό. Ἀπό τίς σχε-τικές µαρτυρίες ἀναφέρω µόνον τί ἔλεγαν οἱ σύγ-

48

χρονοι τοῦ προφήτου Μαλαχίου: «Μάταιο εἶναι νάὑπηρετεῖ κάποιος τόν Θεό· τί κερδίσαµε ὅταν τη-ρήσαµε τίς ἐντολές Του; Τώρα ἐµεῖς µακαρίζουµετούς ὑπερήφανους· προοδεύουν ὅταν πράττουν τήνἀνοµία καί σώζονται ὅταν πειράζουν τόν Θεό...Ὅποιος πράττει τό κακό εἶναι ἀρεστός στούςὀφθαλµούς τοῦ Θεοῦ· σέ τέτοιους ἀνθρώπους ἀρέ-σκεται ὁ Θεός. Ποῦ εἶναι, λοιπόν, ὁ Θεός τῆς δι-καιοσύνης;» (Μαλ. 3,14-18. 2,17).

Στήν Παλαιά Διαθήκη γίνονται πολλές προσπά-θειες γιά τήν λύση τοῦ προβλήµατος τῆς θεοδικίας.Κινοῦνται ὅµως οἱ προσπάθειες αὐτές στό πλαίσιοτῆς πρώτης ἐννοίας συνδέσεως Θεοῦ καί ἱστορίας,κατά τήν ὁποία, ὅπως εἴπαµε, ἡ θρησκεία παρου-σιάζεται µέ ἐγκόσµιο χαρακτήρα καί οἱ πράξεις τοῦΘεοῦ θεωροῦνται ὡς ἀπολύτως καταληπτές ἀπότόν ἄνθρωπο. Ὡς καλυτέρα φαίνεται ἡ λύση πούδίδει ὁ προφήτης Ἰερεµίας: Ὅτι καί στά γεγονότατῆς ἀτοµικῆς µας ζωῆς καί γενικῶς τῆς ἱστορίας,στά ὁποῖα δέν φαίνεται νά λάµπει ἡ δικαιοσύνη τοῦΘεοῦ, ὑπάρχει καί ἐκεῖ ἀκόµη ἡ ἐνέργεια τοῦ δι-καίου Θεοῦ. Ἡ λύση αὐτή τοῦ προφήτου Ἰερεµίουεἶναι δυναµική, γιατί θεωρεῖ ὡς ἀδύνατη τήν κα-τανόηση τῆς θείας ἐνέργειας στήν ἱστορία, ἀντί-

49

θετα, δηλαδή, ἀπό τήν µέχρι τώρα κρατοῦσα ἀντί-ληψη.

Ἡ ἀντίληψη τοῦ Ἰερεµίου ὅτι ὁ Θεός κατευθύνειτήν ἱστορία µέ πράξεις, τίς ὁποῖες ὁ ἄνθρωπος δένµπορεῖ νά κατανοεῖ, εἶναι εἰληµµένη ἀπό τόν προ-φήτη Ἠσαΐα καί ἔχει τήν ρίζα της σέ ἄλλη, σέ µιάδεύτερη ἔννοια τῆς συνδέσεως Θεοῦ καί ἱστορίας.Κατά τήν ἔννοια αὐτή τό ἔργο τοῦ Θεοῦ στήν ἱστο-ρία δέν εἶναι καταληπτό, ὅπως κατά τήν πρώτηἔννοια.

Ἡ πρώτη ἀντίληψη περί ἱστορίας ξεκινοῦσε ἀπότήν ἔννοια τοῦ ἠθικοῦ καί δικαίου Θεοῦ, ὅπωςεἴπαµε. Ἡ δεύτερη ὅµως ἀντίληψη βασίζεται στήνἔννοια τοῦ Θεοῦ ὡς ἀγάπης. Κατά τήν ἀντίληψηαὐτή ἡ ἱστορία ἀρχίζει µέ τήν πτώση τῶν πρωτο-πλάστων, πού ἔφερε στόν ἄνθρωπο τήν ἀπώλεια τοῦπαραδείσου καί τήν διαστροφή τῆς φύσεώς του πρόςτό κακό. Ὁ Θεός ὅµως ἀπό ἀγάπη ἐπεµβαίνει στήνἱστορία τοῦ ἀνθρωπίνου γένους γιά τήν σωτηρία του,ἐκλέγει ἕνα λαό, τόν Ἰσραήλ, καί συνάπτει µαζί τουδιαθήκη στό ὄρος Σινᾶ, ἀποκαλύπτοντας σ᾽ αὐτόντό θέληµά του, γιά νά ἐργασθεῖ δι᾽ αὐτοῦ τήν σω-τηρία ὅλου τοῦ κόσµου. Ὅπως τό καταλαβαίνουµε,σ᾽ αὐτήν τήν δεύτερη ἔννοια τῆς ἱστορίας ὁ Θεός

50

εἶναι ὁ ἀπόλυτος κύριος καί ρυθµιστής της, χωρίςνά περιορίζεται στά στενά ὅρια τῆς ἀµοιβῆς καί τῆςτιµωρίας τοῦ καλοῦ καί τοῦ κακοῦ, ὅπως στήνπρώτη ἔννοια, καί κατευθύνει τήν ἱστορία σέ ἕνατελικό σκοπό: τήν σωτηρία τοῦ κόσµου. Καί κατ᾽αὐτήν τήν ἔννοια ὅλα τά γεγονότα ἔχουν τό νόηµάτους καί συνδέονται µεταξύ τους, συντείνοντα ὅλαστόν τελικό αὐτό σκοπό τῆς ἱστορίας. Ὁπωσδήποτεδέ θά πραγµατοποιηθεῖ ὁ σωτηριολογικός σκοπόςτῆς ἱστορίας, γιατί κατευθύνεται ἀπό αὐτόν τόνπαντοδύναµο Θεό· καί γι᾽ αὐτό θά ἔχει τό τέλοςτου, τήν πραγµατοποίησή του, τήν ἀνάκληση δη-λαδή τῶν πρωτοπλάστων ἐκ τῆς πτώσεως, τήνἐπάνοδο τοῦ ἀνθρώπου στήν κατάσταση τοῦ παρα-δείσου. Ἔτσι ἄρχισε στό Ἰσραήλ νά διαµορφώνεταιἡ ἐσχατολογία, ἡ διδασκαλία δηλαδή περί τῶνἐσχάτων τῆς ἱστορίας ἡµερῶν, κατά τήν ὁποία ἡἱστορία θά καταλήξει στήν ἐπικράτηση τῆς θείαςβουλῆς.

Κατά τήν πρώτη περί τῆς ἱστορίας ἀντίληψη, ἡἱστορία προσλαµβάνει ὁρισµένο τύπο, τήν ἀµοιβήτοῦ καλοῦ καί τοῦ κακοῦ, καί ρυθµίζεται ἀναλόγωςτῶν ἀνθρωπίνων πράξεων, γι᾽ αὐτό καί θεωρεῖταιὡς πλήρως κατανοητή. Κατά τήν δευτέρα ὅµως

51

παραπάνω ἀντίληψη ἡ ἱστορία κατευθύνεται ἀπότήν βούληση τοῦ Θεοῦ, ἡ ὁποία δρᾶ ἐλευθέρως, γι᾽αὐτό καί δέν εἶναι κατά πάντα κατανοητή. Γι᾽ αὐτόκαί ἡ ἱστορία κατά τήν ἀντίληψη αὐτή δέν γίνεταιἀντικείµενο κριτικῆς, ἀλλά πίστεως, τά δέ γεγονότατῆς ἱστορίας προσλαµβάνουν διάφορες σηµασίες καίθεωροῦνται ὡς µυστηριώδεις πράξεις τοῦ Θεοῦ, οἱὁποῖες ἐξυπηρετοῦν τόν γενικό τῆς ἱστορίας σκοπό,τήν σωτηρία δηλαδή τοῦ ἀνθρωπίνου γένους.

Οἱ προφῆτες ἐκήρυτταν, πράγµατι, ὅτι ἡ ἱστορίαδέν εἶναι πάντοτε κατανοητή, διότι βαίνει κατά θεῖοσχέδιο: «Θαυµαστή εἶναι ἡ βουλή αὐτοῦ (τοῦ Θεοῦ),µεγάλη ἡ σύνεσις αὐτοῦ», ἀναφωνεῖ ὁ Ἠσαΐας θαυ-µάζονας τήν πλοκή τῶν γεγονότων τῆς ἱστορίας(28,29 κατά τό Ἑβραϊκό). Καί τό ἀκατανόητο τῆςἱστορίας ἐκφράζων ὁ ἴδιος προφήτης λέγει: «Παρά-δοξο εἶναι τό ἔργο τοῦ Θεοῦ, περίεργη εἶναι ἡ πράξητου» (28,12) καί παρεισάγει τόν Θεό νά λέγειστούς ἀνθρώπους: «Οὐ γάρ εἰσιν αἱ βουλαί µουὥσπερ αἱ βουλαί ὑµῶν, οὐδ᾽ ὥσπερ αἱ ὁδοί ὑµῶν αἱὁδοί µου» (55,8).

Πρός τήν πραγµατοποίηση τῆς θείας βουλῆςστήν ἱστορία προσκόπτει ἡ ἑδρεύουσα στόν ἄνθρωποἁµαρτία, ἡ ὁποία βεβαίως δέν προέρχεται ἀπό τόν

52

ἅγιο δηµιουργό Θεό, ἀλλά ἔχει τήν ἀρχή της στήνπτώση τῶν πρωτοπλάστων, ἡ ὁποία ἐπέφερε τήνἐξασθένηση τῆς βουλήσεως τοῦ ἀνθρώπου. Κατάτούς προφῆτες, ὅταν ἡ ἁµαρτία κυριαρχήσει τόν ὅλοἄνθρωπο τοῦ γίνεται δευτέρα φύση του, ὥστε αὐτήνά µή δύναται πλέον νά µεταβληθεῖ, ὅπως ἀκριβῶςἡ πάρδαλη, κατά τήν εἰκόνα τοῦ Ἰερεµίου, δέν δύ-ναται νά ἀλλάξει τό χρῶµα της (Ἰερ. 13,23). Δένδύναται ὅµως ἡ ἁµαρτία νά µαταιώσει τό καθορι-σθέν ὑπό τοῦ παντοδυνάµου Θεοῦ σωτηριολογικόσχέδιο, πού ἀποτελεῖ τό τέλος, τόν σκοπό τῆς ἱστο-ρίας. Ἡ νίκη δέ κατά τῆς ἁµαρτίας ἐπέρχεται ὄχιδιά τῆς µετανοίας τοῦ ἀνθρώπου καί τῆς ἐπι-στροφῆς του πρός τόν Θεό – πράγµατα πού, λόγωκυριαρχούσης ἁµαρτίας, δέν εἶναι δυνατά στόνἄνθρωπο – ἀλλά διά θαύµατος ἐξ ἀγάπης τοῦ Θεοῦ,διά τῆς ἀποστολῆς τοῦ λυτρωτοῦ Μεσσίου, τόνἐρχοµό τοῦ ὁποίου µέ πάλλουσα καρδία ἀναγγέλλουνοἱ προφῆτες.

Ἡ λύση αὐτή γιά τήν λύτρωση τοῦ ἀνθρώπουἦταν ἡ µόνη δυνατή, ὅπως αὐτό φαίνεται σαφῶς ἀπόαὐτήν τήν ἱστορία καί δή τήν ἰσραηλιτική ἱστορία,ἀπό τήν ὁποία βλέπουµε πόσο ἄκαρπο ἀπέβαινε τόκήρυγµα τῶν προφητῶν περί ἐπιστροφῆς ἐκ τῆς

53

ἁµαρτίας καί πόσο δύσκολο εἶναι ὁ ἀπό τήν ἁµαρτίακυριευθείς ἄνθρωπος νά ἀπελευθερωθεῖ ἀπό αὐτήν.Γι᾽ αὐτό καί ἀπό ἐνωρίς σχηµατίζεται στό Ἰσραήλ ἡπερί προόδου τῆς ἁµαρτίας ἀντίληψη, κατά τήνὁποία, ὅταν πλέον ἡ ἁµαρτία κυριεύσει τήν ἄνθρωπο,ἐπεµβαίνει ὁ Θεός, ὁ ὁποῖος ἐπιφέρει τήν πώρωση,ὥστε µέ τήν τέλεια αὐτή ἐπικράτηση τῆς ἁµαρτίαςνά τιµωρηθεῖ ἡ ἁµαρτία.6 Τό ἄκαρπο τοῦ κηρύγµα-τός τους οἱ προφῆτες τό ἀποδίδουν σέ πώρωση, σέβαθύ ὕπνο, κατά τήν ἔκφραση τοῦ Ἠσαΐου, ἐπιβλη-θέντα ὑπ᾽ αὐτοῦ τοῦ Θεοῦ (29,10). Ἡ διδασκαλίααὐτή περί τῆς προόδου τῆς ἁµαρτίας καί περί τῆςπωρώσεως, ἐφαρµοσθεῖσα ὑπό τῶν προφητῶν στόσωτηριολογικό θέµα, προπαρασκεύασε τόν Ἰσραήλνά δεχθεῖ τήν διδασκαλία περί τῆς ἐλεύσεως τοῦΜεσσίου· γιατί ἀπό τήν ἐπικράτηση τῆς ἁµαρτίαςστόν Ἰσραήλ γινόταν σαφές ὅτι δέν µποροῦσε αὐτόςνά σωθεῖ διά τῶν ἰδίων του δυνάµεων. Καί ἄν αὐτόἦταν ἀδύνατο γιά τόν Ἰσραήλ, ὁ ὁποῖος ἐδέχθη τόν

6. Ἔτσι παρίσταται ὁ Θεός νά ἐπιφέρει πώρωση στόν Φαραώκατά τήν ἔξοδο τῶν Ἰσραηλιτῶν (Ἐξ. 4,21.7,3), νά ἀνιστᾶπροφῆτες τοῦ Βάαλ γιά µεγαλύτερη παραπλάνηση τοῦ ἐκπεσόντοςλαοῦ καί ἄλλα παρόµοια (Δευτ. 2,30. 13,4 Ἰησ. Ν. 23,13. Κριτ.2,3. Γ΄Βασ. 12,15. Ἰεζ. 20,25. Ἰώβ 17,4).

54

Νόµο, πολύ περισσότερο δέν ἦταν δυνατόν νά λυτρω-θοῦν ἀφ᾽ ἑαυτῶν τά ἔθνη. Ἔτσι ἡ περί προόδου τῆςἁµαρτίας ἀντίληψη ἐξυπηρέτησε τόν παγκόσµιο χα-ρακτήρα τῆς λυτρώσεως, ἄνοιξε θύρα εὐσπλαγχνίαςστά ἔθνη. Σύµφωνα µέ τά παραπάνω δυνάµεθα νάνοήσουµε κάπως τούς λόγους τοῦ ἀποστόλου Παύ-λου, ὅτι «συνέκλεισεν ὁ Θεός τούς πάντας εἰς ἀπεί-θειαν, ἵνα τούς πάντας ἐλεήσῃ» (Ῥωµ. 11,32) καίτό ὅτι ὁ αὐτός Ἀπόστολος καλεῖ µυστήριο τήν σω-τηρία τῶν ἐθνῶν διά τῆς πωρώσεως τοῦ Ἰσραήλ,λέγων: «Οὐ γάρ θέλω ὑµᾶς ἀγνοεῖν, ἀδελφοί, τό µυ-στήριον τοῦτο...ὅτι πώρωσις ἀπό µέρους τοῦ Ἰσραήλγέγονεν ἄχρις οὗ τό πλήρωµα τῶν ἐθνῶν εἰσέλθῃ»(Ρωµ. 11,25).

γ) Περί τοῦ Μεσσίου

Τό πλέον σηµαντικό θέµα, πού ἀποτελεῖ τόνσκοπό τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, τό «τέλος» αὐτῆς,εἶναι ἡ ἔλευση τοῦ Μεσσίου. Σ᾽ αὐτό τό γεγονός«τελειώνει», (ἐκπληρώνει τό «τέλος» της) ἡ Πα-λαιά Διαθήκη, γιατί ὁ σκοπός της ἦταν νά προετοι-µάσει τήν ἀνθρωπότητα γιά τήν ὑποδοχή τοῦ

55

Μεσσίου. Οἱ «ἔσχατοι» χρόνοι γιά τήν Παλαιά Δια-θήκη εἶναι ὁ καιρός τῆς ἐλεύσεως τοῦ Μεσσίου, γι᾽αὐτό καί ὁ συνθέτης τοῦ Παρακλητικοῦ Κανόνοςἀπευθυνόµενος στήν Ὑπεραγία Θεοτόκο λέγει:«Ἄχραντε ἡ διά λόγου τόν Λόγον ἀνερµηνεύτως ἐπ᾽ἐσχάτων τῶν ἡµερῶν τεκοῦσα...».

Οἱ προφῆτες τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης ὁµιλοῦνσυχνά στά κείµενά τους γιά τόν Μεσσία καί ἔτσι ἐδη-µιούργησαν στόν λαό τόν πόθο γιά τόν ἐρχοµό του.Ὁ Ἰησοῦς Χριστός ἦταν ὁ ἀναµενόµενος Μεσσίας(βλ. Λουκ. 4,16-30). Ἔχουν γραφεῖ ἀρκετά βιβλίασχετικῶς µέ τήν χριστολογία τῆς Παλαιᾶς Διαθήκηςἀναφερόµενα ἰδιαιτέρως στά προφητικά βιβλία.7 Οἱ

7. Ἀπό τά βιβλία αὐτά ἀναφέρουµε ἰδιαίτερως τά: All the Mes-sianic prophecies of the Bible τοῦ Herbert Loockyer καί The Face ofChrict in the Old Testament τοῦ Georges Barrois. Ἐπίσης Hess R. S.and M. Daniel Carroll R., eds. Israel's Messiah in the Bible and theDead Sea Scrolls, Grand Rapids: Baker, 2003. Laato A., The Servantof YHWH and Cyrus, Stockholm: Almqvist & Wiksell, 1992. Τοῦ ἰδίου,"Immanuel -- Who is With Us? -- Hezekiah or Messiah?", εἰς M. Au-gustin, ed. "Wunschet Jerusalem Frieden" Frankfurt: Peter Lang,1988:313-22. Satterthwaite Philip E. Richard S. Hess and Gordon J.Wenham, eds. The Lord's Anointed: Interpretation of Old TestamentMessianic Texts, Baker and Paternoster, 1995. Brown M. L., AnsweringJewish Objections to Jesus, Baker. Vol.1 (2000), General and Histor-ical Objections· Vol.2 (2000), Theological Objections· Vol.3 (2003),Messianic Prophecy Objections· Vol.4 (2007), New Testament Objec-tions. Fisher J., ed. The Enduring Paradox: Exploratory Essays in Mes-sianic Judaism, Lederer, 2000.

56

προφῆτες ἀναφέρονται κυρίως σέ τρία χαρακτηρι-στικά, σέ τρεῖς εἰκόνες σχετικές µέ τήν µορφή τοῦΜεσσίου. Κατά τήν πρώτη εἰκόνα παριστάνουν τόνΜεσσία ὡς ἕνα µεγάλο βασιλέα, σάν τόν Δαυΐδ, πούθά φέρει τήν ἀπολύτρωση καί τήν δικαίωση τοῦἸσραήλ. Κατά τήν δεύτερη εἰκόνα ὁ Μεσσίας παρι-στάνεται σάν ἕνας πού πάσχει, ἀκόµη καί πού πε-θαίνει ὡς ἐξιλαστήριο θύµα γιά τήν ἄφεση τῶνἁµαρτιῶν ὅλων τῶν ἀνθρώπων· καί κατά τήν τρίτηεἰκόνα ὁ Μεσσίας περιγράφεται ὡς ἡ πλέον ζωντανήπαρουσία τοῦ ἰδίου τοῦ Θεοῦ µεταξύ τοῦ λαοῦ του.

Ἄς µιλήσουµε γιά τίς εἰκόνες αὐτές ἀναφερόµενοιστήν διδασκαλία τῶν προφητῶν τῆς Παλαιᾶς Δια-θήκης περί τοῦ Μεσσίου.

1) Ἡ εἰκόνα τοῦ Μεσσίου ὡς δαυϊτικοῦ βασιλέωςπαρουσιάζεται σέ πολλά προφητικά κείµενα. ὉἨσαΐας παριστάνει τόν Μεσσία σάν ἕνα «κλῶνοπού θά φυτρώσει ἀπό τό στέλεχος (τοῦ δένδρου) τοῦἸεσσαί καί σάν ἕνα βλαστό πού θά πετάξει ἀπό τίςρίζες του» (11,1), δηλαδή σάν ἕνα βασιλέα ἀπό τήνγραµµή τοῦ Δαυΐδ. Ἡ εἰκόνα τοῦ µεσσιακοῦ βασι-λέως ἀναπτύσσεται ἐπίσης στά βιβλία τοῦ Ἰερεµίουκαί τοῦ Ἰεζεκιήλ. Ἄς ἀκούσουµε τίς προφητικέςτους φωνές:

57

Ἰδού, ἔρχονται ἡµέρες, λέγει ὁ Κύριος,στίς ὁποῖες θά ἐκπληρώσω τήν ὑπόσχεσηπού ἔδωσα... (στόν λαό µου). ᾽Εκεῖνες τίςἡµέρες καί ἐκεῖνον τόν καιρό θά κάνω νάβλαστήσει γιά τόν Δαυΐδ ἕνας βλαστός δι-καιοσύνης· καί αὐτός θά ἐξασκήσει κρίσηκαί δικαιοσύνη στήν γῆ. Ἐκεῖνες τίς ἡµέ-ρες θά σωθεῖ (ὁ λαός τοῦ Θεοῦ) καί θά κα-τοικεῖ µέ ἀσφάλεια (Ἰερ. 33,14-16 κατάτό Ἑβρ. Βλ. καί 23,5-6 κατά τούς Ο΄καίἙβρ.).

Θά καταστήσω σ᾽ αὐτά (τά πρόβατάµου) ἕναν ποιµένα, τόν δοῦλο µου Δαυΐδ,καί θά τά ποιµάνει. Θά τά ποιµάνει καί θάεἶναι ποιµένας τους. Καί ἐγώ ὁ Κύριος θάεἶµαι Θεός τους καί ὁ δοῦλος µου Δαυΐδθά εἶναι ἄρχοντας µεταξύ τους. Ἐγώ, ὁΚύριος τό εἶπα... Ὁ δοῦλος µου Δαυΐδ θάεἶναι βασιλεύς τους· καί ὅλοι θά ἔχουν ἕνανποιµένα. Θά ἀκολουθοῦν τίς ἐντολές µουκαί θά φυλάττουν προσεκτικά τά διατάγ-µατά µου. (Ἰεζ. 34,23-24. 37,24).

58

Οἱ προφητεῖες αὐτές ἀσφαλῶς δέν ἀναφέρονταιστόν Δαυΐδ, ὁ ὁποῖος εἶχε πρό πολλοῦ ἀποθάνει,ἀλλά στόν Μεσσία, πού θά κατάγεται ἀπό τήνγραµµή τοῦ βασιλέως Δαυΐδ.

Οἱ προφῆτες ἐπίσης µᾶς λέγουν ὅτι ὁ βασιλεύςΜεσσίας θά γεννηθεῖ στήν πόλη Βηθλεέµ (Μιχ.5,2), ἀπό ὅπου κατήγετο τό δαυϊτικό γένος καί ὅτιµία ἡµέρα θά εἰσέλθει ταπεινά στά Ἰεροσόλυµαἐπάνω σ᾽ ἕναν ὄνο. Ὁ προφήτης Ζαχαρίας εἶπε:

«Χαῖρε σφόδρα, θυγατέρα Σιών, φώναζε ἀπό χαρά, θυγατέρα τοῦ Ἰσραήλ.

Ἰδού ὁ βασιλεύς σου ἔρχεται σέ σένα, δίκαιος καί νικητής αὐτός,

ταπεινός καί ἐπιβαίνοντας σέ ἕναν ὄνοκαί µάλιστα σέ πῶλο, σέ νεαρό ὄνο»

(Ζαχ. 9,9).

Ὁ Ἰησοῦς µᾶς λέει ἡ Καινή Διαθήκη ὅτι εἶναιπράγµατι ὁ Χριστός, ὁ Μεσσίας πού προκατήγγει-λαν οἱ προφῆτες, γιατί κατήγετο ἀπό τόν οἶκο τοῦΔαυΐδ (Ματθ. 1,1-17), γεννήθηκε στήν Βηθλεέµ(Λουκ. 2,1-7) καί ἔκανε τήν θριαµβευτική τουεἴσοδο στά Ἱεροσόλυµα ἐπιβαίνοντας σέ ἕναν ὄνο(Ματθ. 21,1-11).

59

2) Ἡ εἰκόνα τοῦ Μεσσίου, ὡς ἐκείνου πού πάσχειγιά τά ἁµαρτήµατα τοῦ λαοῦ, παριστάνεται περισ-σότερο καθαρά καί µέ βάθος στά τέσσερα γνωστάτεµάχια τοῦ βιβλίου τοῦ Ἠσαΐου, πού ὁµιλοῦν γιάτόν «Δοῦλο τοῦ Γιαχβέ» (42,1-9. 49,1-6. 50,4-9. 52,13-53,12). Στήν ἀρχή τοῦ πρώτου τεµαχίουὁ Θεός λέγει στήν ἀνθρωπότητα γιά τόν Μεσσία:

«Ἰδού ὁ δοῦλος µου, τόν ὁποῖο κρατῶ,ὁ ἐκλεκτός µου,

στόν ὁποῖο εὐαρεστήθηκε ἡ ψυχή µου.Ἔθεσα τό πνεῦµα µου σ᾽ αὐτόν.

Νόµο θά φέρει στά ἔθνη.Δέν θά φωνάζει, δέν θά κραυγάζει,οὔτε θά ἀκούγεται στούς δρόµους.

Κάλαµο τεθλασµένο δέν θά ἀποσυντρίψεικαί λυχνία καπνίζουσα δέν θά ἀποσβέσει.Μέ πιστότητα θά ἐξαγγείλει τόν Νόµο.

Δέν θά κουραστεῖ οὔτε θά συντριβεῖ,ἕως ὅτου ἐγκαταστήσει τόν Νόµο στήν γῆ. Τήν ἀλήθεια αὐτοῦ προσµένουν οἱ νῆσοι»

(Ἠσ. 42,1-4).

Στήν περικοπή αὐτή µᾶς παριστάνεται ὁ Θεός

60

νά ἐµφανίζει στήν ἀνθρωπότητα τόν Μεσσία ἐγκα-θιστώντας τον στό µεσσιακό του ἀξίωµα. Κατά τήνπερικοπή µας ὁ Μεσσίας εἶναι ὁ ἐκλεκτός τοῦ Θεοῦ,ἐκεῖνος στόν ὁποῖον Αὐτός εὐαρεστεῖται (βλ. καίΜατθ. 3,17. 17,5), γιατί ὄχι µόνον ἀνταποκρίνεταιστίς βουλές Του, ἀλλά καί εἶναι πρόθυµος καί µπο-ρεῖ νά τίς ἐκτελέσει, γιατί εἶναι καί αὐτός Θεός, ἔχειτό Πνεῦµα τοῦ Θεοῦ. Στήν περικοπή µας περιγρά-φεται στήν συνέχεια τό ἔργο πού θά κάνει ὁ Μεσ-σίας: Θά φέρει νέα θρησκεία, ἡ ὁποία δέν θά εἶναιγιά τόν Ἰσραήλ µόνον, ἀλλά γιά ὅλο τόν κόσµο, γιάὅλα τά ἔθνη. Καί τέλος στήν περικοπή µας ἀναφέ-ρεται ὁ τρόπος µέ τόν ὁποῖο θά ἐργασθεῖ ὁ Μεσσίας,γιά νά ἐγκαταστήσει τήν νέα αὐτή θρησκεία. Θάἐργασθεῖ µέ πιστότητα καί ἀφοσίωση καί µέ πολλήἀγάπη πρός τούς ἀνθρώπους, πού εἰκονίζονται µέσπασµένα καλάµια καί µέ τρεµοσβύνοντα λυχνάρια.Ὡραιότατος καί πολύ διδακτικός γιά τόν πνευµα-τικό ἐργάτη εἶναι ὁ στίχος 42,3: «Κάλαµο συντε-θλασµένο δέν θά ἀποσυντρίψει καί λυχνίακαπνίζουσα δέν θά ἀποσβέσει». Ἄς ἀκούσουµε τόνµακαριστό Διδάσκαλο Βασίλειο Βέλλα ἑρµηνεύονταὡραῖα τόν στίχο αὐτόν: «Ὁ Μεσσίας ἔρχεται, κατάτόν ὡραιότατον τοῦτον στίχον, νά ἀναζητήσῃ κατά

61

πρῶτον λόγον τόν κάλαµον τόν τεθλασµένον καί τήνκαπνίζουσαν λυχνίαν, τούς ἀνθρώπους τούς ραγι-σµένους κατά τήν συνείδησιν, τό πνεῦµα, τήνψυχήν· τούς ἀνθρώπους, τῶν ὁποίων τό πνεῦµαεἶναι σχεδόν ἐσβεσµένον, τούς ἀνθρώπους, τῶνὁποίων τό φῶς τό ἐσωτερικόν ἀρχίζει νά τρεµο-σβύνῃ, ἡ ἐσωτερική λυχνία νά ἀναδίδῃ τάς τελευ-ταίας ἀναλαµπάς ἐλλείψει ἐλαίου, κινδυνεύουσατελείως νά σβεσθῇ. Πρός τοιούτους συντετριµµέ-νους ψυχικῶς ἔρχεται ὁ Μεσσίας οὐχί διά νά τούςἀποσυντρίψῃ µέ τήν δύναµίν του, µέ ἕνα φλογερόνκατά τῆς ἁµαρτίας κήρυγµα, οὐχί διά νά ἀποσβέσῃµέ ἕνα φύσηµα τοῦ στόµατός του τήν καπνίζουσανλυχνίαν, ἀλλά πλήρης ἀγάπης καί συµπαθείας νάσκύψῃ ἐπάνω των, διά νά συνδέσῃ καί ἐπιδέσῃ τόνσπασµένον κάλαµον, ὥστε νά σταθῇ ὄρθιος, νά χύσῃἔλαιον εἰς τήν λυχνίαν, ὥστε αὕτη νά ἀναδώσῃ τήνλάµψιν καί φωτίσῃ τό ἐσκοτισµένον ἐσωτερικόν τοῦἀνθρώπου. Δέν ὁµοιάζει ἑποµένως ὁ Mεσσίας πρόςτόν ζηλωτήν κήρυκα, ὁ ὁποῖος µέ τά καυστικά τουκηρύγµατα ζητεῖ ἀµεθόδως νά ἐπαναφέρῃ τούςἁµαρτωλούς. Xρειάζεται µακρά, ἐπίπονος καί ἀθό-ρυβος κατ᾽ ἄτοµον ἐργασία µέ θερµουργόν πνοήν,µέ σύστηµα ἰάσεως καί ἐπιδέσεως, ὥστε ἡ ἐσωτε-

62

ρική φλόγα νά ξαναζωντανεύσῃ µέσα εἰς ἕνα κα-τάλληλον κλῖµα. Ἐµφανῶς βλέπει τις ἐν τῷ στχ.τούτῳ ὅτι ὁ ψυχικός θάνατος ἤ ἡ ζωή ἑνός κινδυ-νεύοντος ἀνθρώπου ἐξαρτᾶται ἀπό τήν ἐργασίαν τοῦπνευµατικοῦ ἐργάτου. Διό καί ἡ εὐθύνη τούτουεἶναι τεραστία. Ἔκδηλος εἶναι ἐν τῷ στχ. τούτῳ ἡἀγάπη τοῦ προφήτου πρός τούς δυστυχεῖς τούτουςἁµαρτωλούς ἀνθρώπους µεταξύ τοῦ ἰσραηλιτικοῦκαί τοῦ ἐθνικοῦ κόσµου».8

Ὁ «Δοῦλος τοῦ Γιαχβέ», ὁ Μεσσίας, θά φέρειτήν σωτηρία διά τοῦ Πάθους του ὄχι µόνον στούςἀπογόνους τοῦ Ἀβραάµ καί τοῦ Ἰακώβ, ἀλλά σέὅλους τούς λαούς τῆς γῆς. Σέ ἕνα ὡραιότατο πάλιστίχο ὁ προφήτης Ἠσαΐας παρουσιάζει τόν Θεό νάδικαιώνει τόν κουρασµένο ἀπό τήν ἐπίπονο ἐργασίατου καί θλιµµένο κάπως γιά τά πενιχρά του ἀπο-τελέσµατα Μεσσία (βλ. Ἠσ. 49,5) εὐρύνοντάς τουτό ἔργο, γιατί τό κάνει παγκόσµιο. Ὁ Θεός λέγειστόν Μεσσία:

«Μικρόν9 εἶναι τό νά εἶσαι δοῦλος µου,

8. Βλ. Β. ΒΕΛΛΑ, Ὁ Παῖς τοῦ Κυρίου, σ. 37.9. «Οἱ Ο΄ ἀνέγνωσαν “µέγα” µεταβαλόντες οὕτω ριζικῶς τήν

ἔννοιαν τοῦ κειµένου» (Βέλλας).

63

γιά νά ἀνορθώσεις τίς φυλές τοῦ Ἰακώβκαί νά ἐπαναφέρεις τούς σωζοµένους τοῦ Ἰσραήλ!

Θά σέ καταστήσω φῶς τῶν ἐθνῶν,γιά νά φτάσει ἡ σωτηρία µου

µέχρι τά πέρατα τῆς γῆς» (Ἠσ. 49,6).10

10. Καί ὁ Βέλλας σχολιάζει: «Ἡ ἀναµενοµένη ἀπάντησις τοῦΘεοῦ εἰς τούς λόγους τοῦ Μεσσίου δίδεται σαφής καί κατηγορη-µατική. Ὁ Θεός ἐπιδοκιµάζει πλήρως τό ἔργον τοῦ Μεσσίου. Τίἄν παρά τῷ λαῷ ὁ Μεσσίας ἔσχε µηδαµινά ἀποτελέσµατα; Τοῦτοβαρύνει οὐχί τόν Μεσσίαν ἀλλά τόν λαόν, ὅστις δέν ἐδέχθη τό ἔργοντοῦ Μεσσίου. Ὁ Θεός κρίνει ἄν ὁ Μεσσίας ἐξετέλεσε πιστῶς τόἔργον του καί οὐχί κατά τά ἀποτελέσµατα παρά τῷ λαῷ. Ὁ Θεόςκρίνει κατ᾽ ἄλλον τρόπον διάφορον ἐκείνου, καθ᾽ ὅν κρίνουν συνήθωςοἱ ἄνθρωποι. Οὕτω κρίνων ὁ Θεός τόν Μεσσίαν ἐπιδοκιµάζει πλή-ρως τό ἔργον αὐτοῦ. Ἀλλ᾽ ἡ ἐπιδοκιµασία αὕτη δέν ἐκδηλοῦται δι᾽ἀµοιβῶν καί ἐγκωµίων, ἀλλά καθ᾽ ὅλως ἴδιον ὡραιότατον πνευ-µατικόν τρόπον, διά τῆς εὐρύνσεως τοῦ ἔργου τοῦ Μεσσίου, διάτῆς ἀναθέσεως εἰς αὐτόν µεγαλυτέρου ἔργου. Ἡ εὔρυνσις καί ἡἀνάθεσις αὐτή εἶναι πανηγυρική ἐπιδοκιµασία τοῦ µέχρι τοῦδε συν-τελεσθέντος ἔργου, διότι ἀναθέτει τις εἴς τινα µεγαλύτερα δυσχε-ρέστερα ἔργα, ὅταν ἔχῃ φέρει εἰς πέρας µικρότερα καί εὐκολώτερα.Ὡραιοτάτη εἶναι ἡ ἀντίθεσις τοῦ ἀπογοητευµένου πως καί κου-ρασµένου Μεσσίου πρός τά διαγραφόµενα νέα µεγαλύτερα καθή-κοντα. Ὁ Θεός ζητεῖ συνεχῆ ἐργασίαν καί ἀµείβει µέ τήν ἀνάθεσινδυσχερεστέρων ἔργων. Ὡραιοτέρα καί πνευµατικωτέρα σύλληψιςτῆς ἐννοίας τῆς ἀµοιβῆς καί ἐπιδοκιµασίας τοῦ πνευµατικῶς ἐργα-ζοµένου δέν ἠδύνατο νά ὑπάρξῃ». (Θρησκευτικαί Προσωπικότητεςτῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, τόµ. Α σ. 288 ὑποσηµ. 2).

64

Ἡ ἐξιλαστήριος θυσία τοῦ Μεσσίου, διά τῆςὁποίας θά ἐπιτευχθεῖ ἡ σωτηρία ὅλου τοῦ κόσµου,περιγράφεται στήν µακρά περικοπή Ἠσ. 52,13-53,12 (βλ. ἐπίσης καί 50,4-11). Παραθέτουµεὁλόκληρη τήν περικοπή αὐτή ἀριθµηµένη κατά στί-χους, ἐπειδή καί θά τήν σχολιάσουµε γενικῶς ἀπο-δίδοντας τό νόηµά της:

52,13«Ἰδού ὁ δοῦλος µου θά εὐδοκιµήσει,θά ὑψωθεῖ, θά δοξασθεῖ

καί θά ἀνεβεῖ πολύ ψηλά.14 Ὅπως πολλοί θά ἐκπλαγοῦν γι᾽ αὐτόν –

γιατί τόσο παραφθαρµένο θά εἶναι τό πρόσωπό του,ὥστε νά διαφέρει ἀπό τό πρόσωπο τοῦ ἀνθρώπου

καί ἡ ὄψη του ἀπό τήν ὄψη τῶν υἱῶν τοῦ ἀνθρώπου –,

15 ἔτσι καί πολλά ἔθνη θά ταραχθοῦν γι᾽ αὐτόν,βασιλεῖς θά φράξουν τό στόµα τους,

γιατί ὅ,τι δέν ἐλέχθη γι᾽ αὐτούς εἶδανκαί ὅ,τι δέν ἄκουσαν ἔµαθαν.

53,1 Ποιός θά ἐπίστευε στήν προφητεία µαςκαί ἡ δύναµη τοῦ Θεοῦ

σέ ποιό ἄλλο γεγονός ἀπο-καλύφθηκε (πιό ἰσχυρά);

65

2 Ἀναπτύχθηκε (ὁ Μεσσίας) σάν φυτό πρό αὐτοῦ,σάν ρίζα ἀπό ξηρά γῆ.

Δέν εἶχε ὄψη οὔτε ὡραιότητα– καί εἴδαµε αὐτόν –

οὔτε τέτοια µορφή, ὥστε νά τόν ἀγαπήσουµε. 3 Περιφρονηµένος, ἐγκαταλειµµένος ἀπό τούς

ἀνθρώπους,ἄνθρωπος τῶν θλίψεων

καί οἰκεῖος πρός τούς πόνους,ἄνθρωπος ἀπό τόν ὁποῖο κρύβει κανείς

τό πρόσωπο,καταφρονηµένος καί µή ὑπολογιζόµενος.

4 Αὐτός, πραγµατικά, βάστασε τίς ἀσθένειές µαςκαί φορτώθηκε τίς θλίψεις µας.

Ἐµεῖς δέ τόν θεωρήσαµε ὅτι κτυπήθηκε,πληγώθηκε καί ταλαιπωρήθηκε ἀπό τόν Θεό.

5 Αὐτός ὅµως τραυµατίστηκε γιά τίς ἁµαρτίες µας,πληγώθηκε γιά τίς ἀνοµίες µας.

Τό Πάθος του ἔγινε γιά τήν δική µας εἰρήνη· διά τῆς πληγῆς του ἰαθήκαµε.

6 Ὅλοι ἐµεῖς πλανηθήκαµε σάν πρόβατα, ἕκαστος στράφηκε πρός τόν δρόµο του.

Ὁ Θεός µας ἔβαλε πάνω σ᾽ αὐτόντίς ἁµαρτίες ὅλων µας.

66

7 Βασανίστηκε καί ὅµως ὑπέµεινε, οὔτε ἄνοιξε τό στόµα του·

σάν τό πρόβατο πού φέρεται στήν σφαγήκαί σάν τόν ἀµνό, πού ἄφωνος στέκεται µπροστά

σ᾽ αὐτόν πού τόν κείρει(ἔτσι δέν ἄνοιξε τό στόµα του).

8 Ἀνηρπάγη µέ κάκωση καί καταδικαστική ἀπόφαση·

µεταξύ τῆς γενεᾶς του ποιός τόν σκεπτόταν;Ἀποχωρίστηκε ἀπό τήν ζωή τῶν ζώντων,

θανατώθηκε γιά τίς ἁµαρτίες τοῦ λαοῦ µου.9 Καί τοποθέτησαν τόν τάφο του

µεταξύ τῶν ἀσεβῶνκαί τό µνῆµα του µεταξύ τῶν κακούργων,

ἄν καί δέν ἔκανε καµµιά ἁµαρτίακαί δέν βρέθηκε στό στόµα του ἀπάτη.

10 Ὁ Θεός ὅµως εὐδόκησε ά τόν κτυπήσει µέ πληγές,

κατέστησε τήν ζωή του ἱλαστήρια θυσία.Θά ἴδει σπέρµα, τό ὁποῖο θά ζήσει µακρές ἡµέρες·

ὅ,τι σχεδίασε ὁ Θεός, δι᾽ αὐτοῦ (τοῦ σπέρµατος) θά ἐκπληρωθεῖ.

11 Μετά τήν ταλαιπωρία τῆς ψυχῆς του θά ἴδει φῶς,

67

θά χορτάσει ἀπό φῶς,θά δικαιώσει ὁ δοῦλος µου τούς πολλούς,

γιατί θά βαστάσει τίς ἁµαρτίες τους.12 Γι᾽ αὐτό τούς πολλούς θά δώσω σ᾽ αὐτόν µερίδα

καί ὡς λάφυρα θά λάβει τούς ἰσχυρούς,γιατί παρέδωσε τήν ζωή του σέ θάνατο

καί συγκαταριθµήθηκε µεταξύ τῶν ἁµαρτωλῶν,ἐνῶ αὐτός βάστασε τήν ἁµαρτία τῶν πολλῶν

καί µεσιτεύει ὑπέρ τῶν ἁµαρτωλῶν»

Ἡ περικοπή αὐτή εἶναι πολύ σπουδαία, ἡ σπου-δαιοτέρα ἀπό τίς τέσσερις προφητεῖες τοῦ Ἠσαΐουπερί τοῦ «Δούλου τοῦ Γιαχβέ». Σ᾽ αὐτήν τήν προ-φητεία ὁ προφήτης µᾶς παρουσιάζει τόν Μεσσίαπάλι ὡς παγκόσµια προσωπικότητα, πού ἡ διδα-σκαλία του θά προκαλέσει τήν κατάπληξη τῶν βα-σιλέων ὅλων τῶν ἐθνῶν, οἱ ὁποῖοι ἀπό θαυµασµό «θάφράξουν τό στόµα τους» ἀκούγοντας γι᾽ αὐτόν(52,14.15). Ἰδιαιτέρως ἡ περικοπή µας ἀναφέρεταιστό Πάθος τοῦ Μεσσίου (53,2 ἑξ.), τό ὁποῖο ὁ προ-φήτης περιγράφει µέ πολλή παραστατικότητα, σάνὁ ἴδιος νά ἦταν αὐτόπτης. Παρουσιάζει δέ ὁ Ἠσαΐαςτό Πάθος τοῦ Μεσσίου ὡς µεγάλο καί παράδοξογεγονός, ὡς τό µεγαλύτερο γεγονός τῆς ἱστορίας,

68

τό ὁποῖο σάν νά φοβᾶται νά τό ἐξαγγείλει, γιατί πι-θανόν νά φανεῖ ἀπίστευτο λόγω τοῦ ὕψους καί τοῦβάθους τοῦ περιεχοµένου του· γι᾽ αὐτό καί λέει ἀπότήν ἀρχή ὁ προφήτης: «Ποιός θά πίστευε στήν προ-φητεία µας;» (53,1). «Ὁ προφήτης οὐδένα ψέγει,ἀλλ᾽ ἐπιθυµεῖ νά ἐξάρῃ τό µέγεθος τῆς προφητείας»(Βέλλας, Θρησκευτικαί Προσωπικότητες τῆς Π.Δ., Ἐκδόσεις ΕΝΝΟΙΑ, σελ. 291). Ἀλλ᾽ ὁἨσαΐας στήν ἀνωτέρω προφητεία του δίνει καί θε-ολογική ἑρµηνεία τῶν παθηµάτων τοῦ Μεσσίου.Στήν Παλαιά Διαθήκη οἱ ἄνθρωποι, ὅταν ἄκουγανγιά παθήµατα κάποιου, νόµιζαν ὅτι αὐτός τιµω-ρεῖται ἀπό τόν Θεό γιά τά ἁµαρτήµατά του (βλ.53,4β). Ὁ Μεσσίας ὅµως, λέγει ὁ Ἠσαΐας, δέν πά-σχει γιά δικά του ἁµαρτήµατα, γιατί εἶναι ἀναµάρ-τητος (53,9β.12β), ἀλλά πάσχει γιά τά δικά µαςἁµαρτήµατα: «Αὐτός, πραγµατικά, βάστασε τίςἀσθένειές µας καί φορτώθηκε τίς θλίψεις µας...Τραυµατίστηκε γιά τίς ἁµαρτίες µας, πληγώθηκεγιά τίς ἀνοµίες µας» (53,4.5). Ὁ θάνατος του εἶναιθυσία ἐξιλαστήριος (53,10), γι᾽ αὐτό καί ὁ Μεσσίαςφέρει µέ ἀταραξία τό Πάθος (53,7). Μετά ὅµωςτόν θάνατό του, ὁ Μεσσίας θά ἐπανέλθει στήν ζωή(53,11), θά ἀναστηθεῖ καί γύρω ἀπό αὐτόν θά δη-

69

µιουργηθεῖ µία κοινότητα, ἡ Ἐκκλησία, ἡ ὁποία θάεἶναι αἰώνια καί διά τῆς ὁποίας θά ἐκπληρώνεται τόθέληµα τοῦ Θεοῦ, πού εἶναι ἡ σωτηρία τοῦ κόσµου.Ὁ προφήτης λέγει γιά τόν Μεσσία: «Θά ἴδεισπέρµα, τό ὁποῖο θά ζήσει µακρές ἡµέρες· ὅ,τιἐσχεδίασε ὁ Θεός, δι᾽ αὐτοῦ (τοῦ σπέρµατος) θάἐκπληρωθεῖ» (53,10β).11

11. Ἄς γράψουµε ἐδῶ σέ ὑποσηµείωση τόν σχολιασµό τοῦσοφοῦ καί εὐσεβοῦς παλαιοδιαθηκολόγου Βέλλα στόν σπουδαιότατοαὐτόν στίχο τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης:

«Ὁ προφήτης ὁµιλεῖ ἐνταῦθα περί σπέρµατος, περί ἀπογόνωντοῦ Μεσσίου, οἱ ὁποῖοι δέν δύνανται νά εἶναι σωµατικοί ἀπόγονοι,ἀλλά πνευµατικοί, ὀπαδοί αὐτοῦ ἐν πνευµατικῇ ἐννοίᾳ, διότι οὐδα-µοῦ γίνεται λόγος περί σωµατικῶν ἀπογόνων τοῦ Μεσσίου, ἡ ὅληδέ προσωπικότης τούτου καί τό ἔργον εἶναι τελείως ἀποπνευµα-τοποιηµένα. Ὁµιλεῖ ἑποµένως ἐνταῦθα ὁ προφήτης περί ὀπαδῶντοῦ Μεσσίου µετά τόν θάνατον αὐτοῦ, περί ἀποτελέσεως κοινό-τητος, Ἐκκλησίας, µέ κέντρον τόν Μεσσίαν. Εἰς τόν στχ. τοῦτονἔχοµεν προφητείαν περί τῆς συστάσεως τῆς Ἐκκλησίας, ὡς πνευ-µατικοῦ καθιδρύµατος, περί τόν Μεσσίαν. Τήν διάρκειαν δέ ταύτηςκαθορίζει ὁ προφήτης µακράν (Πρβλ. καί Ματθ. 16,18 “καί πύλαιἍδου οὐ κατισχύσουσιν αὐτῆς.”). Ὡραιοτάτη εἶναι ἡ δηµιουργου-µένη ἀντίθεσις τοῦ παρόντος στχ. πρός τά προηγούµενα. Ὁ ὑπότῶν συγχρόνων του περιφρονηµένος, ἐγκαταλελειµµένος καί λη-σµονηµένος Μεσσίας βλέπει µετά θάνατον ὀπαδούς πολλούς, διάµέσου χρόνων µακρῶν ἀκολουθοῦντας αὐτόν. Κατά µαρτυρίαν τοῦΠροκοπίου τοῦ Γαζαίου πρός τήν ἑρµηνείαν ταύτην τῆς πνευµα-

70

Γιά τόν πάσχοντα Μεσσία µαζί µέ τόν προφήτηἨσαΐα καί ὁ προφήτης Ζαχαρίας λέγει ὅτι θά κεν-τηθεῖ στό σῶµα του (Ζαχ. 12,10)· καί τό βιβλίοτῶν Ψαλµῶν λέγει ὅτι θά τρυπηθοῦν τά χέρια τουκαί τά πόδια του (21,17). Οἱ συγγραφεῖς τῆςΚαινῆς Διαθήκης βλέπουν αὐτά τά κείµενα τοῦ

τικῆς κληρονοµίας ἐφέροντό τινες καί ἐν τῇ ἀρχαιότητι. “Τινές δέτό ρητόν οὕτως ἐκθέµενοι, ἐάν θῇ περί πληµµελείας, ἡ ψυχή αὐτοῦὄψεται σπέρµα µακρόβιον. Ἡµέρα, ἐπήνεγκαν, ἡ µετά πάθος, παι-δοποιία πνευµατική τῆς εἰς αἰῶνα αἰνούσης ἀδιηγήτου γενεᾶς”(Migne 87 II, 2529). Περαιτέρω ὁ προφήτης καθορίζει καί τόνσκοπόν τῆς οὕτως ἱδρυθησοµένης Ἐκκλησίας. Ἐν αὐτῇ διά τῆςχειρός τοῦ Μεσσίου θά ἐκπληροῦται τό θέληµα τοῦ Θεοῦ. Τό ἔργοντοῦ Μεσσίου δέν τελειώνει µέ τό πάθος αὐτοῦ, ἀλλά συνεχίζεταιἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ πρός πλήρη ἐκπλήρωσιν ἐν τῷ κόσµῳ τῆς βου-λήσεως τοῦ Θεοῦ, τῆς ἀπολυτρώσεως δῆλον ὅτι τοῦ κόσµου. Οὕτωσαφῶς ὁ προφήτης καθώρισε τόν σκοπόν τῆς Ἐκκλησίας. Ὅπωςτά πάντα εἶναι πνευµατικά παρά τῷ προφήτῃ µας, οὕτω πνευµα-τικός εἶναι καί ὁ σκοπός τῆς Ἐκκλησίας πρός συνέχισιν τοῦ ἀπο-λυτρωτικοῦ ἔργου τοῦ Μεσσίου. Περαιτέρω θά ἠδύνατο νάσηµειώσῃ τις, ὅτι ἐδῶ δύναται νά ἔχῃ τάς ρίζας της ἡ διδασκαλία,ὅτι ἐκτός τῆς Ἐκκλησίας δέν ὑπάρχει δυνατότης σωτηρίας (extraecclesia nulla salus). Εἶναι ἀξιοσηµείωτον, ὅτι ὁ στχ. οὗτος δένἐγένετο ἀντιληπτός ἐν τῇ ὀρθῇ αὐτοῦ ἑρµηνείᾳ ὑπό τῶν Πατέρωντῆς Ἐκκλησίας, οἵτινες ἐκτός ἐλαχίστων ἐξαιρέσεων τήν Π.Δ.ἐγνώριζον ἀπό τοῦ κειµένου τῶν Ο΄, τό ὁποῖον τόσον ἐν τῷ προ-κειµένῳ στχ. διαφέρει». (Ὁ Παῖς τοῦ Κυρίου, σελ. 77-78).

71

Ἠσαΐου, τοῦ Ζαχαρίου καί τόν Ψαλµ. 21 νά ἐκπλη-ρώνονται στόν θάνατο τοῦ Χριστοῦ (βλ. Ματθ. 8,17.Ρωµ. 4,25. Ἑβρ. 9,28. Α Πέτρ. 2,24).

Εἴπαµε ὅτι στίς σχετικές προφητεῖες τοῦἨσαΐου ὡς «Δοῦλο τοῦ Γιαχβέ» πρέπει νά ἐννοή-σουµε τόν Μεσσία. Ἄν ὅµως διαβάσουµε συνολικῶςτίς προφητεῖες αὐτές καί ἄν λάβουµε ὑπ᾽ ὄψιν ὅτιτό κείµενο τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, πού χρησιµο-ποιεῖ ἡ Ἐκκλησία µας (µετάφραση τῶν Ο΄), ἤδητήν πρώτη ἀπό αὐτές τίς προφητεῖες, 42,1 ἑξ., τήνἀνάγει στό Ἰσραήλ, µέ τήν προσθήκη τῶν λέξεων«Ἰακώβ» καί «Ἰσραήλ», µᾶς δηµιουργεῖται πρό-βληµα. Γύρω ἀπό τό πρόβληµα αὐτό ἀσχολήθηκεκαί ὁ µακαριστός Καθηγητής µας Βασίλειος Βέλ-λας, ὁ ὁποῖος, ἐλέγχοντας µέ ἰσχυρά ἐπιχειρήµατατό σφαλερόν τῶν ἄλλων ἑρµηνειῶν, ἀναφέρει ὅλεςτίς προφητεῖες αὐτές τοῦ Ἠσαΐου περί τοῦ «Δούλουτοῦ Γιαχβέ» στόν Μεσσία, στόν Ἰησοῦ Χριστό τῆςΚαινῆς Διαθήκης· θεωρεῖ δέ ὁ Καθηγητής µας ὡςἐσφαλµένη τήν γενοµένη ἀπό τούς Ο΄προσθήκη τῶνλέξεων «Ἰακώβ» καί «Ἰσραήλ» στήν πρώτη ἀπόαὐτές τίς προφητεῖες, «µεταβαλόντες οὕτω – ὅπωςλέγει – τό Μεσσιακόν περιεχόµενον τοῦ ὅλου τεµα-χίου εἰς προφητείαν ἀναφεροµένην εἰς τόν Ἰσραηλι-

72

τικόν λαόν». Προσθέτει δέ ὁ µακαριστός Διδάσκα-λος ὅτι ὁ ἱερός εὐαγγελιστής Ματθαῖος, ὁ ὁποῖοςπαραθέτει τήν πρώτη αὐτή προφητεία τοῦ Ἠσαΐου(βλ. Ματθ. 12,18 ἑξ.), δέν ἀκολουθεῖ τήν µετά-φραση τῶν Ο΄, γιατί παραλείπει τίς λέξεις«Ἰακώβ» καί «Ἰσραήλ».12

Θά µπορούσαµε ὅµως γιά τίς προφητεῖες αὐτέςτοῦ Ἠσαΐου περί τοῦ «Δούλου τοῦ Γιαχβέ» νά ἐλέ-γαµε γενικῶς τά ἑξῆς: Μερικές φορές σ᾽ αὐτές ὡς«Δοῦλος τοῦ Γιαχβέ» παριστάνεται ὁλόκληρο τόἰσραηλιτικό ἔθνος, µερικές φορές τό σεσωσµένο ἀπότήν βαβυλώνιο αἰχµαλωσία κατάλοιπο καί µερικέςφορές ὁ Μεσσίας, ὁ ὁποῖος θά ἐκπληρώσει τελείωςτό σχέδιο τοῦ Θεοῦ περί τῆς σωτηρίας τοῦ κόσµου.Ὅπως παραδέχονται καί σύγχρονοι ἑρµηνευτές, τάἄσµατα τοῦ Ἠσαΐου γιά τόν «Δοῦλο τοῦ Γιαχβέ»παριστάνουν τόν «Δοῦλο» σάν «τό ἐκλεκτό ὄργανοτοῦ Θεοῦ διά τοῦ ὁποίου θά ἀποκαλυφθεῖ τό θέληµακαί ὁ σκοπός Του... Ὁ Ἰσραήλ ὡς ὁλόκληρο ἔθνοςθεωρεῖται ὡς ὁ Δοῦλος. Τά παθήµατά του σκόπευαννά ὠφελήσουν τόν κόσµο. Ἐπίσης, τό πιστό κατά-

12. Γιά τό ὅλο θέµα βλ. τό ἐπανειληµµένως µνηµονευθέν βιβλίοτοῦ µακαριστοῦ Καθηγητοῦ Β. ΒΕΛΛΑ, Ὁ Παῖς τοῦ Κυρίου,σελ. 10-20.35.

73

λοιπο τοῦ Ἰσραήλ βλέπεται καί αὐτό ὡς ἕναςΔοῦλος. Αὐτό τό πιστό κατάλοιπο εἶναι ὁ Δοῦλος,διά τοῦ ὁποίου ἡ ἀληθινή θρησκεία θά παραµείνειζωντανή καί θά διασπαρεῖ σέ ὅλο τόν κόσµο. Ἀλλάὁ Ἰσραήλ σάν ὁ Δοῦλος καί τό πιστό κατάλοιποπάλι σάν ὁ Δοῦλος εἶναι βήµατα, πού ὁδηγοῦνἀκριβῶς στήν εἴσοδο τοῦ πάσχοντος Δούλου τοῦΓιαχβέ ὡς προσώπου. Ὁ Δοῦλος εἶναι κατά πρῶτοντό ἔθνος, ἔπειτα ὁ ἀληθινός Ἰσραήλ ἤ τό πιστό κα-τάλοιπο καί τέλος Ἐκεῖνος, πού θά πάθει γιά τήνἁµαρτία καί τήν δυστυχία τοῦ κόσµου».13

13. Adam W. Miller, Introduction of the Old Testament, 1976, σελ.152-3. (Ἡ παράθεση ἀπό τό βιβλίο τοῦ George Cronk, The Mes-sage of the Bible). Καί ὁ Gleason L. Archer στό βιβλίο του A surveyof Old Testament Introduction σελ. 335 λέει ὁµοίως γιά τό ἴδιο θέµα:«The only satisfactory explanation for the Servant concept in Isaiah isthat it is of a three-dimemsional character. As Delitzsch put, it, the Ser-vavnt may be symbolized by a pyramid. At the base of the pyramid isthe Hebrew nation as a whole (as in 41:å8 and 42:19). Israel is regardedas God’s uniquely chosen people charged with the responsibility ofwitnessing to the true God before the heathen nations, and serning ascustodians of His Word. At the middle level, the remnant of trye belie-vers in Israel will constritute the redeemed people of God and serve aswitnesses to their unspiritual countrymen. At the apex of the pyramidstands a single individual, the Lord Jesus Christ, who is set forth awthe true Israel (for apart from Him there could not be a covenant nationof Israel, and from Him the nation derives all its standing before God).It is this Servant who will arise as Redeemer and Deliverer from sinbearing in His own person the death penalty in the place of sinners».

74

3) Ἡ παράσταση τέλος τοῦ Μεσσίου ὡς Θεοῦ,ὡς τῆς παρουσίας τοῦ ἰδίου τοῦ Θεοῦ στόν κόσµο,βρίσκεται σέ πολλά προφητικά βιβλία τῆς ΠαλαιᾶςΔιαθήκης. Ὁ προφήτης Μιχαίας λέγει γιά τόν µεσ-σιακό βασιλέα, πού θά γεννηθεῖ στήν Βηθλεέµ, ὅτι«αἱ ἔξοδοι αὐτοῦ ἀπ᾽ ἀρχῆς ἐξ ἡµερῶν αἰῶνος»(Μιχ. 5,2), ὅτι δηλαδή εἶναι προαιώνιος. Τό χωρίοαὐτό οἱ ἅγιοι Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας µας ἀναφέ-ρουν στόν σαρκωθέντα Υἱό τοῦ Θεοῦ, τόν ἸησοῦΧριστό, ὁ ὁποῖος κατά τήν θεία φύση Του γεννή-θηκε ἀπό τόν Θεό Πατέρα «πρό πάντων τῶναἰώνων», ὅπως ὁµολογοῦµε στό «Πιστεύω...» µας(βλ. Ἰωάν. 1,1-18). Καί σέ µία περικοπή ἀπό τόβιβλίο τοῦ Δανιήλ, ἡ ὁποία ἔχει ἐκληφθεῖ ὡς µεσ-σιακή προφητεία καί ἀπό τούς Ἰουδαίους καί ἀπότούς Χριστιανούς, διαβάζουµε τήν κατωτέρωὅραση:

«Καί ἰδού µέ τίς νεφέλες τοῦ οὐρανοῦἐρχόταν κάποιος σάν υἱός ἀνθρώπου

καί ἔφθασε µέχρι τοῦ Παλαιοῦ τῶν ἡµερῶνκαί τόν ὁδήγησαν ἐνώπιον αὐτοῦ.

Σ᾽ αὐτόν δόθηκε ἐξουσίακαί δόξα καί βασιλεία,

75

ὥστε ὅλοι οἱ λαοί, τά ἔθνη καί οἱ γλῶσσες αὐτόν νά ὑπηρετοῦν.

Ἡ ἐξουσία του, ἐξουσία αἰώνιος,ἡ ὁποία δέν θά παρέλθει

καί ἡ βασιλεία του, βασιλεία αἰώνιος,ἡ ὁποία δέν θά καταλυθεῖ»

(Δανιήλ 7,13-14).

Στήν ὅραση αὐτή βλέπουµε ὅτι αὐτός πού θάἔλθει στόν κόσµο ὡς Μεσσίας εἶναι Θεός µέ ἀνθρώ-πινη µορφή, συνδεδεµένος στενῶς µέ τόν «Παλαιόντῶν ἡµερῶν» (τόν Θεό Πατέρα)· καί σ᾽ αὐτόν τόν«Υἱό τοῦ Ἀνθρώπου» δίνεται αἰωνία κυριαρχία σέὅλα τά πράγµατα. Οἱ πολλές ἀναφορές τῆς ΚαινῆςΔιαθήκης στόν Ἰησοῦ ὡς «Υἱό τοῦ Ἀνθρώπου» (βλ.γιά παράδειγµα, Ματθ. 12,8. Λουκ. 26,64 καί Ἰω.3,13-14) σκοπεύουν νά δείξουν ὅτι ἡ ὅραση τοῦ Δα-νιήλ περί τοῦ θείου Μεσσίου ἐκπληρώθηκε στόνΧριστό.

Ἡ θεότητα τοῦ Μεσσίου φαίνεται ἐπίσης καί στόβιβλίο τοῦ Μαλαχίου, ὅπου ὁ Κύριος, ὁ «Ἄγγελοςτῆς Διαθήκης», τόν ὁποῖο προσδοκοῦν οἱ ἄνθρωποι,δηλαδή ὁ Μεσσίας, ἔρχεται γιά νά ἐξασκήσει κρίση,πράγµα πού εἶναι ἔργο τοῦ Θεοῦ µόνον:

76

«Ἰδού θά ἀποστείλω τόν ἄγγελό µου,γιά νά ἑτοιµάσει τήν ὁδό µπροστά του·

καί ἔξαφνα θά ἔρθει στόν ναό τουὁ Κύριος τόν ὁποῖο προσδοκᾶτε

καί ὁ Ἄγγελος τῆς Διαθήκης, τόν ὁποῖονἐπιθυµεῖτε. Λέγει ὁ Γιαχβέ Σαβαώθ.

Ποιός µπορεῖ νά ὑποµείνει τήν ἡµέρα τοῦ ἐρχοµοῦ του

καί ποιός νά σταθεῖ κατά τήν ἐµφάνισή του;Γιατί θά ἔρθει σάν φωτιά χωνευτοῦ

σάν στάχτη πού χρησιµοποιεῖ αὐτός πού πλένει.Καί θά καθίσει καί θά ρίψει στό χωνευτήριο

καί θά καθαρίσει τόν ἄργυρο»(Μαλ. 3,1-3).

Οἱ ἐκφράσεις αὐτές πού ἀποδίδονται στόν Μεσσίατόν παρουσιάζουν ὡς Θεό.

Ἡ δυνατώτερη ὅµως ἀναφορά στήν θεότητα τοῦΜεσσίου βρίσκεται στό βιβλίο τοῦ προφήτουἨσαΐου. Κατά πρῶτον, στό βιβλίο τοῦ Ἠσαΐου(κατά τό κείµενο τῶν Ο΄) διαβάζουµε ὅτι µία «παρ-θένος θά συλλάβει καί θά γεννήσει υἱό καί θά καλέ-σουν τό ὄνοµά του Ἐµµανουήλ» (Ἠσ. 7,14). Ὁεὐαγγελιστής Ματθαῖος ἐφαρµόζει αὐτόν τόν στίχοστήν ὑπερφυσική γέννηση τοῦ Ἰησοῦ καί µᾶς ἐξηγεῖ

77

ὅτι τό ὄνοµα «Ἐµµανουήλ» σηµαίνει «ὁ Θεός εἶναιµαζί µας»! (Βλ. Ματθ. 1,23).

Ἄς παραθέσουµε καί µία ἄλλη περικοπή ἀπό τόβιβλίο τοῦ προφήτου Ἠσαΐου, στήν ὁποία φαίνεταιἡ θεότητα τοῦ Μεσσίου:

«Παιδί µᾶς γεννήθηκε, υἱός µᾶς δωρήθηκε.Πάνω στόν ὦµο του ὑπάρχει ἡ κυριαρχία του

καί ὀνοµάζεται θαυµαστός σύµβουλος, Θεός ἰσχυρός, πατέρας αἰώνιος,

ἡγεµόνας εἰρήνης.Μεγάλη εἶναι ἡ ἐξουσία του

καί τῆς εἰρήνης δέν ὑπάρχει τέλος.Πάνω στόν θρόνο τοῦ Δαυΐδ

καί στό βασίλειό του (θά ἄρξει)ἱδρύοντας καί στερεώνοντάς το µέ κρίσηκαί δικαιοσύνη ἀπό τώρα καί αἰώνια»

(Ἠσ. 9,6-7).

Ἀνακεφαλαιώνοντας τά ἀνωτέρω περί τοῦ Μεσ-σίου λέγοµε: Οἱ προφῆτες τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης,ὡς «βλέποντες», βυθίζουν τά βλέµµατά τους στάµελλοντικά χρόνια καί βλέπουν νά ἔρχεται ὁ Μεσ-σίας, ὁ ὁποῖος θά βασιλεύσει σάν δαυϊτικός βασι-

78

λεύς, ὁ ὁποῖος µέ τά παθήµατά του θά ἐξιλεώσει τάἁµαρτήµατα τοῦ Ἰσραήλ καί ὅλης τῆς ἀνθρωπό-τητος· καί ὁ ὁποῖος πάλι θά κάνει καταφανῆ τήνδύναµη καί τήν παρουσία τοῦ Θεοῦ στόν κόσµο,γιατί θά εἶναι ὁ Ἴδιος Θεός. Καί ὅπως τό πι-στεύουµε καί τό βιώνουµε στήν Ἐκκλησία µας,ὅλες οἱ προφητικές προσδοκίες γιά τόν Μεσσίαἐκπληρώθηκαν στόν Ἰησοῦ Χριστό.