Numri 85Nëntor 2016

50 denarë

Me vendim të presidentit të Republikës së Maqedonisë dhe njëherit komandant supreme i forcave të armatosura, Gjorge Ivanov, 17 tetori është caktuar si Dita

e KBO-së, në shenjë nderimi dhe për shënim në përputhje me traditat dhe ngjarjet e rëndësishme historike mbi të cilat mbështeten traditat e ARM-së. Më 17 tetor të vitit 1878 në fshatin Kresnjë është formuar

shtabi i Kryengritjes së Kresnjës (e njohur nën këtë emër në historiografinë e Maqedonisë) dhe merret si ditë në të cilën popullata e atjeshme është ngritur në kryengritje. Pjesëtarët e Komandës së Bashkuar Operative (KBO) me solemnitet ushtarak në kazermën “Boro Menkov” në Kumanovë, shënuan Ditën e njësisë. Në këtë solemnitet, përveç ministrit të mbrojtjes (MM) së Republikës së Maqedonisë Zoran Jolevskit

Solemnisht shënohet Dita e Komandës së Bashkuar Operative

3

Intervistë me Andreja Katiq, ministre e mbrojtjes së Republikës së Sllovenisë

Në vijën e parëDrejt ardhmërisë më të mirë në rajon MAQEDONIA, nikoqire e shtabit kryesor të SEEBRIG

24 orë„Shkëlqimi i Maqedonisë 12“

Akademia Ushtarake “Gjeneral Mihajllo Apostollski“Institucion ushtarako-edukativ rajonal me ndikim

Batalioni i policisë ushtarakeNjëra ndër njësitë më të mira të ARM-SË

Tregime ushtarakeBabë e birë - ushtarë profesional në ARM

KomandantëGjeneral Mihajllo Apostollski

GlobalStrategjia gjinore – partneritet mes meshkujve dhe femrave

Armatim„Аntonov AN-124 Rusllan“

GlobalVijat operacionit dhe përpjekjeve

VështrimeMbështetje fetare

24 orëKazerma “Boro Menkov” shënoi patronatin e saj

Film„Punonjësi i hekurudhës“

1014

6

20

22

2832

3842

4446

52

dhe shefit të Shtabit të Përgjithshëm të Armatës së Republikës së Maqedonisë, gjeneral-nënkolonelit Metodija Veliçkovskit, të pranishëm ishin edhe zëvendës shefi i Shtabit të Përgjithshëm të ARM-së, gjeneral-major Muhamet Racaj, sekretarja shtetërore e MM-së Elizabeta Çupovska Ristova, gjeneralë të ARM-së, komandantë të njësive të ARM-së si dhe mysafirë tjerë nga MM së RM-së dhe SHP të ARM-së.

16

56

Solemnisht shënohet Dita e Komandës së Bashkuar Operative

përmbajt jaMBUROJA viti VIII numri 85 nëntor 2016

BotuesМinistria e Mbrojtjes

së Republikës së Maqedonisë

PërgatitiKëshilli botues

Kryetar i KëshillitDr. Zoran Jolevski Ministria i Mbrojtjes

së Republikës së Maqedonisë

Kryeredaktore përgjegjëseDr. Zhanet Ristoska

Redaksia:Umit Redzepi

(redaktorë teknik), Mitko Vasilevski

(gazetar), Kristina Ilievska

(gazetare), Asim Zaimi

(Redaktor gjuhësor)Bujar Zylfiqari

(përkthimi në gjuhën shqipe) Aleksandar Atanasov

(fotograf)

Dimçe Isailovski, Redaktor artistik

(dizajni grafik dhe ballina)

Shtyp: „Evropa 92“

Коçan

4

Në natyrën e njeriut është që ai vazhdimisht të hulumtojë, të interpretojë, të mësojë dhe të njoftohet

me diçka të re. Të gjitha këto nevoja të njeriut shekuj me rradhë janë përmbushur dhe kanë ecur me zhvillimin e vazhdueshëm të shkencës dhe mendimit teorik, ndërsa më shumë përmes procesit të edukimit. Edhe sot si dikur, kur kemi të bëjmë qoftë me fenomenet shoqërore ose ato natyrore, gjithnjë ekziston dhe shfaqet nevoja e analizës, sqarimit dhe interpretimit të tyre në tërësi… Edhe fenomenet në sferën e mbrojtjes dhe sigurisë shekuj me rradhe gjithashtu kanë qenë objekt i studimit dhe interpretimit nga ana e teoriticientëve, filozofëve dhe strategëve të lartë ushtarak duke filluar nga Sun Cu, Klauzevitci e deri te teoriticientët dhe strategët bashkëkohor të luftës – të gjitha luftra, konfliktet, krizat, kërcënimet si dhe fenomenet dhe sfidat tjera të sigurisë i nënshtrohen ndryshimit dhe vazhdimisht janë objekt i elaborimit, analizës, mendimit teorik dhe edukimit. Në republikën e pavarur dhe sovrane të Maqedonisë arsimi i lartë për nevojat e sistemit të mbrojtjes dhe sigurisë filloi të ndërtohet mbi themelet e vendosura gjatë sistemit të kaluar, por me kalimin e kohës arsimi i lartë përshtatej dhe adaptohej sipas nevojave të kohës dhe rrethanave të reja. U hapën fakultete të reja, u implementuan programe të reja

studimore lidhur me mbrojtjen dhe sigurinë. Akademia Ushtarake e R. së Maqedonisë është institucioni i vetëm i arsimit të lartë ushtarak ku shkollohen kuadro për pjesën profesionale të uniformuar të armatës. Por, në sistemin e sigurisë nevojitet edhe personel profesional civil. Për këtë shkak, me restartimin e Akademisë Ushtarake në vitin 2009, u hap katedra e veçantë e sigurisë dhe e menaxhimit me kriza. Do t’i përmendim edhe Insitutin për Mbrojtje Siguri dhe Paqe, Fakultetin e Sigurisë në Shkup, si dhe disa fakultete në të cilat studiohet problematika e sferës së mbrojtjes dhe sigurisë. Si risi të re do t’a përmendim ciklin e dytë të studimeve profesionale në degën e sigurisë, si dhe studimet e për menaxhim me kriza, degë këto të cilat u hapën gjatë këtij viti akademik në kuadër të Fakultetit të Sigurisë. Idea për mbindërtimin dhe për avancimin e arsimit të lartë në vendin tonë, gjithnjë duhet përshëndetur dhe të promovohet, ndërsa hapja e një universiteti të veçantë për siguri kombëtare, ashtu si që planifikohet të jetë edhe universiteti “Damjan Gruev”, do të kontribuojë në integrimin dhe në koncentrimin e veprimtarisë edukativo-shkencore në misionin e tij më fisnik: krijimin e kuadrove të afta dhe profesionale në fushën e mbrojtjes dhe sigurisë, kuadro këto të cilat do të kontribuojnë për sistemin e sferave të lartëcekura.

Dr. Zhanet Ristoska

Edukim

Çmimi i një kopjeje është 50 denarëAbonimi vjetor 600 denarë

„Оrce Nikollov“ 116 1000 Shkup, Republika e Maqedonisë

Теlefon: 02 3128 276www.morm.gov.mk; E-mail: stit@morm.gov.mk

xhiro- llog 05001001 1678720(thirrje në numrin: 725939-10)

numri tataimor: 4030990271748ТС 100000000063095

MBUROJA Është revistë e Ministrisë së Mbrojtjes sëRepublikës së Maqedonisë

Botohet një herë në muaj

Info

5

Ministri i mbrojtjes Zoran Jolevski zhvilloi vizitë pune në Republikën e Bosnje e Hercegovinës. Në takimin

me ministren boshnjake të mbrojtjes Marina Pendesh u diskutua për shumë tema të cilat kanë të bëjnë me integritetin, prosperitetin dhe me të ardhmen e përbashkët të vendeve të rajonit. Jolevski me këtë rast tha se dy vendet kanë ardhmërinë e përbashkët, e ajo është anëtarësimi në NATO dhe në BE dhe për këtë duhet të gjenden mënyra se si vendet e rajonit tërësisht të integrohen në kuadër të Aleancës. Në këtë takim u konstatua se bashkëpunimi mes dy vendeve është në nivelin më të lartë, ndërsa në kontekst të bashkëpunimit rajonal u theksua rëndësia e forcave mjeksore ballkanike, shtabi i së cilave kohë më parë u hap në Shkup. Në BeH, ministri i vizitoi edhe pjesëtarët e ARM-së të cilët janë pjesë e misionit ALTEA, ndërsa mes tjerash, vizitoi edhe qendrën e trajnimit për misionet paqësore ndërkombëtare, ku Republika e Maqedonisë kontribon me një ligjërues.

Мinistri i mbrojtjes së Çekisë Martin Stropnicki në kuadër të vizitës në R.M zhvilloi takim me ministrin

e mbrojtjes, Zoran Jolevski, takim në të cilin u vërtetua bashkëpunimi i mirë në fushën e mbrojtjes. Në këtë takim u bisedua edhe për krizën me refugjatët, ku ministri Jolevski theksoi se situata ndiqet hap pas hapi duke u zhvilluar strategjitë e caktuara. Ministri çek në këtë takim shprehu mbështetjen e vendit të tij për anëtarsimin e R.M-së në NATO. Në takimin e dy ministrave u fol edhe për bashkëpunimin në sferën e arsimit ushtarak si dhe ndërjen e ndërsjellë të bursave për kadetët pranë Akademisë Ushtarake në Maqedoni dhe Universitetit për Mbrojtje në Çeki, ndërsa u nënshkrua edhe Plani i bashkëpunimit bilateral për vitin 2017. Gjatë ditës së dytë të vizitës zyrtare në Republikën e Maqedonisë, ministri çek i mbrojtjes Martin Stropnicki së bashku me ministrin Zoran Jolevskie vizituan kufirin jugor dhe qendrën tranzitore, ku u takuan me policët maqedonas dhe ata çek si dhe pjesëtarët e Armatës së Republikës së Maqedonisë.

Bashkëpunim i mirë

Ardhmëri e përbashkët

Мinistri Zoran Jolevski morri pjesë në konfer-encën e cila u mbajt në Ministrinë e Jashtme

të Republikës së Maqedonisë, me temë: “Ndikimi is sfidave globale të sigurisë në Evropë dhe në Ballkanin Perëndimor si dhe mënyrat për ballafaqim me të”, konferencë kjo që u mbajt nën patronazhin e Sekretariatit për Çështje Evropiane. Në fjalën e tij, ministri Jolevski theksoi se RM-ja dha kontribut serioz në tejkalimin e krizës së refugjatëve, ndërsa njëherit u ndal edhe te qëllimet strategjike të RM-së – anëtarsimin në NATO dhe në BE si dhe në kontributin në kuadër të misioneve ndërkombëtare paqësore. Konferena në fjalë u organizua në kuadër të projektit “Sistemi i qëndrueshëm i trajnimeve të BE-së” i impelmentuar nga Sekretariati për Çështje Evropiane, nga ana e Republikës së Maqedonisë dhe nga ana e Mbretërisë së Norvegjisë.

Të përkushtuar ndaj NATO-s dhe BE-së

Ministri i mbrojtjes Zoran Jolevski gjatë takimit me ministrin e mbrojtjes së Çekisë Martin Stropnicki

Ministri i mbrojtjes Zoran Jolevski në konferencën “Ndikimi i sfidave të sigurisë globale në Evropë dhe në Ballkanin Perëndimor dhe mënyra e ballafaqimit ndaj tyre”

Ministri i mbrojtjes Zoran Jolevski për vizitë në Ministrinë e Mbrojtjes së BeH

Si e vlerësoni bashkëpunimin me R. e Maqedonisë në fushën e mbrojtjes?

– Gjatë dekadës së fundit, vendet tona zhvilluan një bashkëpunim të frytshëm dhe të dobishëm mes vete në fushën e mbrojtjes, edhe atë nëpërmjet takimeve frekuente të nivelit më të lartë. Ne e ruajmë dhe e avancojmë bashkëpunimin e vazhdueshëm dhe intenziv në fushën trajnimit ushtarak dhe stërvitjeve ushtarake,

Andreja Katiq, ministre e mbrojtjes së Republikës së SllovenisëRepublika e Sllovenisë ishte vend i dytë pas Turqisë që e pranoi

Republikën e Maqedonisë nën emrin e saj kushtetues, që në mars të vitit 1992. Që nga ajo kohë e deri më sot zhvillojmë

bashkëpunim bilateral në shumë fusha dhe në shumë aspekte. Gjithashtu, Republika e Sllovenisë gjatë viteve të kaluara gjithmonë publikisht shprehje mbështetje ndaj proceseve

reformuese dhe ndaj synimeve të Republikës së Maqedonisë për anëtarsim në NATO dhe BE

Intervistë

gjëra që kontribuojnë drejt lidhjes më të mirë dhe drejt ndërveprimit të forcave të armatosura. Unë e vlerësoj lartë pjesëmarrjen e forcave tuaja në stërvitjet si “Adriatic Strike” dhe “Immediate Response”, stërvitje këto të cilat u realizuan në territorin e Sllovenisë.

Njëri ndër qëllimet kryesore të vizitës suaj në Maqedoni, ishte hapja e shtabit qëndror të Forcave Mjeksore Ballkanike në Shkup. Cilat janë përfitimet për vendet e rajonit nga ekzistimi i këtij lloji të projekteve rajonale?– Sllovenia në Forcat Ballkanike Mjkesore sheh si në një ndër projetet më të forta dhe më produktive të rajonit dhe është fakt se FBM-ja është projekt i vlefshëm ose është një projekt i “vlerës së shtuar”. Duke

pasur parasysh se kapacitetet kombëtare mjeksore janë të pamjaftueshme, sidomos duke e pasur parasysh edhe edhe mjedisin e paparashikueshëm të sigurisë si dhe fatkeqësitë e vazhdueshme natyrore në rajon, mendoj se do të happen shumë mundësi për përdorimin e kapaciteteve në fjalë. Pikërisht për këtë shkak, aktivisht jemi të përfshirë në mbështetjen dhe në promovimin e FBM-së në nivelin bilateral dhe atë multilateral. Maqedonia si vend nikoqir ka rol të rëndësishëm në këtë projekt dhe ne i vlersojmë lartë të gjitha përpjekjet të cilat ajo dha për këtë projekt. U jemi mirënjohës edhe vendeve partnere, Norvegjisë dhe SHBA-së, për mbështetjen financiare, për ekspertizën dhe për lidershipin. FBM-ja momentalisht është në fazë kruciale dhe vendet duhet t’i lehtësojnë

procedurat kombëtare dhe t’i angazhojnë përfaqësuesit kombëtar në organizimin e vazhdueshëm.

Sfidat, kërcënimet dhe pasojat lidhur me krizën e refugjatëve u ndjenë në shumë vende. Si u ballafaqua Sllovenia me këtë problem dhe cili ishte roli i armatës për zgjidhjen e këtij problemi?– Sllovenia u përfshi në mënyrë aktive në krizën e refugjatëve dhe i mbështeti të gjitha përpjekjet për parandalohet migrimi ilegal edhe atë përmes pjesëmarrjes në dy operacione në Mesdhe, me anë të anijes shume dedikuese “Triglav”. Gjendja momentale me rutat e refugjatëve nëpër Ballaknin Perëndimor është shqetësuese për Slloveninë. Zhvillimi i situatës jep mundësinë për një valë të dytë të refugjatëve. Sllovenia po përgaditet në mënyrë intensive për këtë gjë. Ne vazhdojmë t’i mbështesim politikat e BE-së lidhur me migracionin. Duhet kuptuar publikisht se politika e a.q “ëave trough” nuk është opcioni më i mirë. Njëkohësisht vendet e kësaj rute duhet të të abstenojnë nga vendimet vetanake e të pavarura dhe të vazhdojnë koordinimin e afërt, sidomos në rast eskalon situata. Në këtë kontekst, Sllovenina vazhdimisht shpreh nevojën e mbështetjes e vendeve të Ballkanit Perëndimor, sidomos të R. së Maqedonisë. Ne e vlerësojmë lartë mënyrën e përgjegjshme me anë të së cilës Maqedonia u ballafaqua me situatën. Policia sllovene i ndihmoj asaj maqedonase me donacion në pajisje, si dhe kontroll mbi kufirin dhe migracionin ilegal. Momentalisht, grupi i nëntë i policëve slloven që japin ndihmën e tyre në kufirin jugor të Maqedonisë.

7

8

Vala e refugjatëve në Slloveni në bazë ditore u menaxhua nga ana e forcave policore, por edhe nga ana e 376 pjesëtarëve të forcave të armaotsura sllovene si dhe nga 295 pjesëtarë të administratës për ndihmë dhe mbrojtje gjatë fatkeqësive e cila funksiononnë kuadër të sektorit të mbrojtjes, por edhe nga ana tjetër u ndihmua nga vullnetarë të shumtë të rradhitur në këto institucione. Forcat e armatosura sllovene dhanë mbështetje logjistike sistemit të mbrojtjes civile dhe policisë, asistuan në mbrojtjen e kufirit kombëtar dhe në mbrojtjen e objekteve dhe mjediseve të caktuara. Në mënyrë shtesë, Kuvendi i Sllovenisë, me dy të tretat e votimit miratoi amandament në kuadër të ligjit për mbrojtje me anë të së cilit u mundësua që forcat e armatosura sllovene të kenë autorizime plotësuese në mbrojtjen e kufirit. Me qëllim të rritjes së qëndrueshmërisë së forcave të armatosura, ata u plotësuan edhe me forca rezerve sipas marrëveshjes. Sipas vlerësimit tim, forcat e armatosura sllovene me sukses iu përgjigjën kërkesave dhe nevojave të institucioneve shtetërore duke mos regjistruar asnjë incident.

A ka mundësi që lexuesve t’u sqaroni konceptin e forcave rezerve të Ministrisë së Mbrojtjes së Sllovenisë si dhe rolin e tyre në sistemin e mbrojtjes?– Forcat e koordinuara rezerve me kontratë të forcave të armatosura sllovene mund të përmbushet apo të plotësohet nga ana e qytetarëve të arsimuar deri në 45 (gjegjësisht deri në 55 vjet për detyra të oficerëve), në bazë të vendimit të tyre vullnetar. Kontratat për punësim nënshkruhen në periudhë nga pesë apo dhjetë vjet, me mundësi të prolongimit të kësaj periudhe. Rezervistët kanë për

obligim të jenë pjesë e trajnimeve të planifikuara vjetore dhe mund të jenë të mobilizuar në kushte paqeje në Slloveni ose jashtë kufijve të saj. Gjatë periudhës së mobilizimit, ata ndërpresin punën për punëdhënësit e tyre, por duke mos e ndërprerë kontratën e tyre të punës. Deri më tani rezervistët e kontraktuar ishin të angazhuar në kuadër të operacioneve dhe misioneve ndërkombëtare, në bazë vullnetare dhe sipas marrëveshjes me punëdhënësit e tyre. Nëntorin e kaluar, shefi i SHP të forcave të armatosura sllovene morri vendim për angazhimin e 200 pjesëtarëve të vullnetarëve të kontraktuar me qëllim të arritjes së qëndrueshmërisë në kuadër të krizës së refugjatëve. Në mënyrë konsekuente me këtë, rreth 900 rezervistë u angazhuan për një periudhë katër mujore edhe atë në mbështetje të FA, në mbështetje logjistike, në regjistrim dhe kontroll. Momentalisht, rezerva e kontraktuar

përfshin 794 pjesëtarë, që është një e dhjeta e strukturës së përgjithshme të forcave të armatosura sllovene.

Cili është shkollimi ushtarak i foracve të armatosura sllovene?– Edukimi dhe trajnimi kanë rëndësi vitale për funksionimin dhe zhvillimin e forcave të armatosura. Pikërisht për këtë, MM e Republikës së Sllovenisë në mënyrë intensive e zhvillon edukimin dhe shkollimin ushtarak, si dhe programet e trajnimit, që nga periudha e pavarësimit të vendit. Kjo përfshinë edhe zhvillimin e litareaturës ushtarake në gjuhën sllovene, diçka që ka munguar pas pavarësisë së Sllovenisë. Forcat e armatosura sllovene në vazhdimësi i zhvillonin dhe i modernizonin fushat e shkollimit ushtarak dhe programet trajnuese të cilat u implementuan nga ana e qendrave të edukumit dhe të shkollimit ushtarak në kuadër të shkollës për nënoficerë, të

9

shkollës për oficerë dhe të shkollës së shtabit dhe komandës. Njëkohësisht, në vazhdimësi orvatemi që të zhvillojmë bashkëpunimin me shkollat publike, ndërsa bëjmë përpjekje për të akredituar dhe për të përfshirë programin e shkollës për oficerë në kuadër të sistemit të arsimit publik. Me këtë hap, programi në fjalë do të ishte i pranuar edhe jashtë suazave të Ministrisë së Mbrojtjes. Një modul ushtarak u formua edhe në kuadër të studimeve të mbrojtjes në fakultetin e shkencave shoqërore në Universitetin e Ljubljanës dhe në faklutetin e mbështetjes logjistike në Maribor, në shkollën e shtabit dhe komandës momentalisht (deri në shtator të vitit 2017), vijon programi i trajnimit për oficerë të lartë edhe atë në kuadër të ciklit të dytë të plan programit mësimor të Bolonjës. Filluam edhe me programin dyvjeçar të edukimit ushtarak të nënoficerëve në Maribor. Në të ardhmen, plani ynë është që të përfshimë elemente të trajnimit të oficerëve, në formë të moduleve në kuadër të programeve në përputhje me Bolonjën, edhe atë për të interesuarit në kuadër të institucioneve të arsimit të lartë dhe të universiteteve në Slloveni, sidomos në ciklin e parë për oficerë dhe në ciklin e dytë të oficerëve të rangua. Në këtë fushë bashkëpunojmë me Ministrinë e Arsimit, Shkencës dhe Sportit si dhe me universitetet ne Maribor dhe Ljubljanë.

Cili është bashkëpunimi juaj me Akademinë Ushtarake të Maqedonisë?– Në korrik të vitit 2016 shkolla e oficerëve ishte pjesë e kampusit veror të organizuar nga ana e Akademisë Ushtarake “Gjeneral Mihajllo Apostollski”. Përfaqësuesit e shkollës të cilët ishin pjesë e kampit dhanë një “feedback” shumë pozitiv. Angazhimi ynë është që të vazhdojmë bashkëpunimin me akademinë ushtarake të R.M-së, dhe në këtë kontekst tashmë është duke u punuar edhe në planifikimin e trajnimeve të përbashkëta për vitin 2017. Kampusi ndërkombëtar veror është një formë e shkëlqyer për integrim dhe për fitim të njohurive rreth kapaciteteve ushtarake të vendeve të ndryshme. Ekzistimi i rrjetit mes pjesëtarëve të armatave të vendeve anëtare të Aleancës dhe vendeve partnere është tejet i rëndësishëm për bashkëpunimin e ndërsjellë si dhe për pjësëmarrjen e përbashkët të oficerëve tanë në operacionet dhe misionet ndërkombëtare.

Përfaqësuesit e armatave tona kanë një përvojë afatgjate në pjesëmarrjen e tyre në stërvitje ushtarake, në aktivitete dhe në misionet ndërkombëtare paqësore të udhëhequra nga NATO. A do të vazhdojë ky bashkëpunim në të ardhmen?– Qëllimi ynë është që të kemi një bashkëpunim të barazpeshuar dhe në këtë kontekst unë mbështes idenë që përsëri

të realizojmë trajnime të përbashkëta në poligonin ushtarak “Krivollak”. Propozoj që të mbështesim bisedime ekspertësh me qëllim të elaborimit të modaliteteve dhe të mundësive të ndryshme. Shohim mundësi për zhvillim në fushën e mbrojtjes kundërajrore, gjegjësisht në të a.q Joint Terminal Air Controllers (JTACs). Gjithashtu, do të na vinte mirë që pjesëtarët tanë t’i shohim edhe nëpër kurse të ndryshme të organizuara nga ana e NATO-qendrës për perfeksion dhe luftime malore në Poljçe të Sllovenisë. Planifikojmë që të jemi edhe pjesë e ngjarjeve dhe aktiviteteve të Qendrës Rajonale për Marrëdhënie me Publikun me seli në Shkup.

Ju jeni femra e dytë ministre e mbrojtjes së Sllovenisë. Si është përfaqësimi i grave në ushtrinë e Sllovensië në vendet komanduese dhe në vendet udhëheqëse të Ministrisë së Mbrojtjes?– Në përputhje me ligjin, burrat dhe gratë në kuadër të FA të Sllovenisë trajtohen në mënyrë të barabartë. Gratë mund të emërohen në secilën pozitë në kuadër të njësive, si dhe në kuadër të SHP. Ata janë rreth 16% e forcave të përgjithshme dhe kanë detyra të ndryshme. Oficerja femër më e pozicionuar ka gradën e gjenerales së brigadës dhe është në pozitën e ndihmëses së shefit të SHP dhe shefit të divizionit të bashkuar operativ. Përqindja e grave në misionet ndërkombëtare

varion nga 6,5 deri në 9 për qind. Forcat e armatosura sllovene gjatë periudhës 2006-2009 miratuan disa dokumente për respektin dhe ngritjen e dinjitetit dhe etikës në FA dhe “nulta tolerance” për sjellje të pahijshme, sidomos keqpërdorim seksual të llojit të ndryshëm. Pozita e këshilltarit special të shefit të SHP për perspektivë gjinore u hap në vitin 2015 me qëllim të implementimit të Rezolutës 1325 në të gjitha detyrat ushtarake, ndërsa rezolutat 1325 dhe 1820 u përfshinë edhe në kuadër të kurseve të ndryshme ushtarake, si dhe në përgaditjen e procesit para nisjes në misionet ndërkombëtare edhe atë qysh në fillim të vitit 1997. Ne jemi krenarë për

arritjet e këtilla edhe pse problemet specifike gjithnjë kërkojnë përfshirëje edhe më të madhe në këtë sferë.

Në Samitin e NATO-s në Bukuresht, Republika e Sllovenisë u kundërshtua publikisht ndaj vendimit të Republikës së Greqisë për veto ndaj pranimit të Republikës së Maqedonisë në NATO. Cilat janë qëndrimet e Republikës së Sllovenisë sa i përket zgjerimit të NATO-s dhe BE-së?– Sllovenia gjithmonë ka qenë një përkrahëse e fuqishme e politikës së “dyerve të hapura” për anëtarsimin e vendeve të Ballkanit Perëndimor në NATO dhe në BE. Integrimi euroatlantik i vendeve të Ballkanit Perëndimor nga pikpamja jonë paraqet promotor të progresit dhe stabilitetit për tërë rajonin.

Për këtë, Sllovenia do të mbetet njëra ndër përkrahëset më të sinqerta të perspektivës euroatlantike të Maqedonisë dhe Maqedonia mund të mbështetet në ndihmën sllovene. Gjithsesi, çelësi i suksesit është tek aspiratat, sepse vet duhet bërë hapa të rëndësishëm përpara. Sllovenisë si një mbështetëse e Maqedonisë dhe e anëtarsimit të saj në NATO, iu dha kënaqësia që në fund të qershorit të vitit 2016, të merr në kryesim Zyrën Ndërlidhëse të NATO-s në Shkup. Dëshiroj të shpreh falenderimet e mia për mbështetjen e vendit tuaj kunderjt kandidatit slloven.

Dr. Zhanet Ristoska

10

Ky shkrim ka për qëllim të njoftojë opinionin me disa informacione bazike në lidhje me formimin dhe aktivitetin e këtyre forcave,

sepse me aktivizimin e këtyre forcave të përbashkëta rajonale, por edhe të kapaciteteve kombëtare për operacione të përbashkëta në kuadër të BE-së dhe OKB-së jo vetëm në rajon, por edhe më gjerë. Në rajonin e Ballkanit, përveç llojeve të ndryshme të kërcënimeve të sigurisë, gjithnjë e më shpesh ndodhin edhe fatkeqësi të ndryshme natyrore të përshkurara përmes vërshimeve të mëdha, zjarreve, tërmeteve, por edhe havarive të shkaktuara nga faktori njeri. Vuajtja e popullatës nga këto fatkeqësi është më se e madhe dhe shpesh herë kapacitet kombëtare nuk kanë mundësi të ballafaqohen me të gjitha pasojat që vijnë nga fatkeqësitë e lartëpërmendura. Këto

fatkeqësi janë fenomene që nuk njohin kufij dhe mund të përfshijnë shumë shtete të rajonit. Bashkëpunimi rajonal dhe veprimi i përbashkët me forca dhe kapacitete vetanake është tejet i rëndësishëm sa i përket ballafaqimit me këtë lloj të krizave dhe reziqeve, sidomos në drejtim të përkujdesjes dhe dhënien e ndihmës së nevojshme mjekësore ndaj popullatës së rrezikuar. Kjo do të thotë se operacionet për përgjegje ndaj këtij lloji të krizave, ndoshta paraqitet edhe si sfida më e madhe e për vendet e rajonit, ndërsa asnjë nga këto vende nuk ballafaqohet me fatkeqësi më të rënda dhe më të paaprapara. Këto shqyrtime dhe vlerësime të sigurisë në kuadër të vendeve të rajonit rezultuan me nevojën e krijimit të projekteve dhe kapaciteteve të përbashkëta rajonale. Në këtë drejtim, qysh para gjashtë vjetëve u vlerësua se nevojitet që të formohet, të

Më 5 tetor në kazermën “Ilinden” në Shkup

solemnisht u hap selia e përhershme e Forcave Mjekësore Ballkanike,

organizatë rajonale vendet anëtare të së cilës janë Republika e Maqedonisë, Serbia, Shqipëria, Mali i Zi,

Bosnja e Hercegovina dhe Sllovenia duke

bashkangjitur këtu edhe Norvegjinë dhe SHBA-në

Në vijën e parë

11

trajnohet, të pajiset dhe të sertifikohet një njësi e veçantë ushtarake mjekësor, e aftë të mundësojë përkujdesje mjekësore ndaj popullatës civile në zonat e prekura nga fatkeqësitë natyrore ose nga ndonjë lloj fatkeqësie tjetër, në formë të përgjigjes momentale.

Në frymën e “Mbrojtjes së Zgjuar” të NATO-s Si nismë, Forcat Mjekësore Ballkanike (Balkan Medical Task Force – BMTF) u prezantuan në samitin e NATO-s në Çikago. Nisma për një projekt të këtillë rajonal i shkonte për shtati konceptit të definuar të NATO-s për “Mbrojtjen e Zgjuar” (Smart Defence). Nisma në fjalë për herë të parë u zyrtarizua në vitin 2010 kur Serbia, Maqedonia, Mbretëria e Norvegjisë dhe SHBA-ja formuan fondacionin e zhvillimit të këtij projekti për formim dhe zhvillim

të forcave të përbashkëta mjekësore ballkanike. Gjatë vitit 2011, gjashtë vende të Ballkanit: Shqipëria, Bosnja e Hercegovina, Maqedonia, Mali i Zi dhe Sllovenia me mbështetjen e Mbretërisë së Norvegjisë dhe SHBA-së themeluan grupin vlerësues i cili duhej të përcaktojë resurset në kuadër të vendeve të rajonit pjesëmarrëse në projekt dhe vendeve të cilat janë të përshtatshme për formimin e Forcave Mjekësore Ballkanike.Zhvilloheshin mbledhje dhe takime pune në të cilat bisedohej dhe miratoheshin detajet dhe mekanizmat konkret për zhvillimin e forcave në fjalë. Edhe në Republikën e Maqedonisë, në Ministrinë e Mbrojtjes u mbajtën takime të tilla në të cilat u bë fjalë për statutin, planet, detyrat dhe përgjegjësitë e Forcave Mjekësore Ballkanike dhe për vendet e përfshira në projekt. Në takimin që u zhvillua në Ministrinë e Mbrojtjes në janar të vitit 2016, u vendos që Shkupi të jetë seli e përhershme e shtabit qëndror të FMB. Me këtë rast u nënshkrua marrëveshje ndërkombëtare për Forcat Mjekësore Ballkanike dhe kjo ishte njëri ndëër momentet kyçe për zhvillimin e projektit, ndërsa pas ratifikimit të marrëveshjes, projekti në fjalë edhe zyrtarisht do të fillojë së funksionuari.

Forcat Mjekësore BallkanikeNisma „Balkan Medical Task Force (BMTF)“, gjegjësisht „Forcat Mjekësore Ballkanike“ është projekt i inicuar nga ana e Mbretërisë së Norvegjisë dhe SHBA-ja. Vendet pjesëmarrëse të rajonit të përfshira në këtë projekt janë: Maqedonia, Shqipëria, BeH, Sllovenia, Serbia dhe Mali i Zi. Qëllimi i projektit është avancimi dhe aftësimi i kapaciteteve kombëtare mjekësore

për punë në kuadër të njësisë rajonale multinacionale, fuqizimi i kapaciteteve kombëtare mjekësore ushtarake për mbështetje ndaj bashkësisë civile dhe aftësimin shërbimeve kombëtare ushtarako-mjekësore për ndërtimin e kapaciteteve të srandardizuara të nivelit të lartë të ndërveprimit të rajonit me BE-në, NATO-n, OKB-në dhe Partneritetin për Paqe. Sipas këtij koncepti, Forcat Mjekësore Ballkanike janë njësi modulare multinacionale. Qëllimi i këtij projekti është ndërtimi i kapaciteteve rajonale mjekësore, të afta për përgjigje të shpejtë në një spektër të gjerë situatash (fatkeqësi natyrore dhe operacione ndërkombëtare) si dhe shkathtësimin e kombeve për sigurimin e kapaciteteve vitale për nevojat e opracioneve ndëkombëtare, të cilat do të mund të përdoreshin edhe si pjesë e shërbimit kombëtar mjekësor. Me anë të këtij projekti avancohen dhe shkathtësohen kapacitetet mjekësore kombëtare për punë në kuadër të njësisë rajonale multinacionale, ku fuqizohen edhe kapacitetet rajonale ushtarako-mjekësore për mbështetje të bashkësisë civile duke u shkathtësuar njëkohësisht edhe shërbimet ushtarako-mjkeësore kombëtare për ndërtimin e kapaciteteve të standardizuara me nivel të lartë ndërveprues në rajon dhe në BE, NATO, OKB dhe PpP. Marrëveshja për FMB është nënshkruar nga të gjitha vendet anëtare dhe është në proces të ratifikimit nga ana e kuvendeve kombëtare. R. e Maqedonisë është vendi i parë i cili e nënshkroi dhe e ratifikoi marrëveshjen e FMB. Tridhjetë ditë pas ratifikimit të marrëveshjes, FMB edhe formalisht do të jenë të vendosura. Pas ratifikimit të marrëveshjes ndërkombëtare do të nënshkruhen dy dokumentet në fjalë. Serbia është vendi i parë që ndërmori

12

komandën e gjithsej 86 pjëstarëve të Forcave Mjekësore Ballkanike. Komanda e Forcave Mjekësore Ballkanike funksionon në bazë të rotacionit, në çdo dy vjet..

Korniza kohore dhe organizimiKorniza kohore për shkathtësi operative të Forcave Mjekësore Ballkanike përfshinë tre faza. Faza e parë ka të bëjë me të a.q fazë të vlerësimit dhe e njejta filloi në vitin 2011 dhe përfundoi në vitin 2013, ku pasoi faza e ndërtimit nga 2014 deri në vitin 2016, ndërsa periudha e parë e gatishmërisë do të fillojë në vitin 2017. Në kuadër të forcave të FMB-së janë formuar trupa të veçantë punues edhe atë: Këshilli paradrejtues, një trup ky i përbërë nga desk-oficerët e MM-së të vendeve anëtare të FMB-së si dhe këshilltarëve të vendeve partnere, Norvegjisë dhe SHBA-së. Si pjesë e këtij trupi është edhe nëngrupi juridik i cili e mbështet punën në aspektin juridik; organizimin paraekzistues (o-PE), turp i përbërë nga oficerë ushtarak që është në përputhje me strukturën aktuale organizative të FMB-së. Vendet janë në proces të përzgjedhjes së oficerëve të cilët do të marrin detyrën në kuadër të organizimit të vazhdueshëm të FMB-së në Shkup. Procesi i përmbushjes së numrit të njësisë me personel dhe me pajisje ka filluar në pjesën e parë të vitit 2016. Në përputhje me konceptin këto forca janë të shkathtësuara për mbështetje mjekësore për një kohë të shkurtër për të lëvizur dhe për të vepruar e për t’ju përgjgigjur gjendejes së krizës, gjegjësisht në 2-3 ditë ata do të mund të arrinin shkathtësi operative iniciale, ndërsa më së shumti për 5 ditë pas fatkeqësisë, do të mund të kishin shkathtësi operative. Pjesëmarrja e FMB-së në stërvitjen “Pranvera 2016” e cila u mbajt në R. e Serbisë i vërtetoi mundësitë dhe kapacitetet e projektit në përputhje me konceptin e FMB-së. Është paraprarë pjesëmarrje e FMB-së edhe në

stërvitjen ndërkombëtare “Saber Guardian 17” në tetor të 2017, gjë që do t’i vërtetonte shkathtësitë iniciale operative (SHOI). Pas arritjes së shkathtësisë operative iniciale do të fillojë edhe periudha e parë e gatishmërisë – përdorimi i FMB-së në kuadër të rajonit.

Hapja solemne e selisë së përhershmeMë 5 tetor të 2016 u mbajt ceremony solemne me rastin e hapjes së hapësirave të selisë së përhershme të FMB-së në Shkup, në të cilën morrën pjesë ministrat e mbrojtjes të vendeve anëtare dhe vendeve partnere. Organizata e përhershme e FMB-së është e locuar në kazermën “Ilinden” në objektin e ambulancës ushtarake. MM-ja e Republikës së Maqedonisë mbështeti rinovimin e hapësirave me mjetet e saj dhe në këtë drejtim u rinovua edhe konstruksioni i kulmit si dhe u siguruan uji dhe nxemja. SHBA-ja gjithashtu e

mbështeti rinovimin, ndërsa Norvegjia pajisjen e hapësirës. Me këtë rast, ambasadori i Mbretërisë së Norvegjisë Arne Sanes Bjornstad deklaori se formimi i këtyre forcave të cilat do të shërbejnë për operacionet e përbashkëta në kuadër të BE-së, është një ngjarje e rëndësishme për rajonin, ndërsa përfaqësuesi i Pentagonit, koloneli Kevin Hill, potencoi se kjo njësi multinacionale do të punojë sipas standardeve të NATO-s.Gjatë periudhës vijuese shqyrtohet mundësia për hapjen e një pozite të re në kuadër të FMB-së, pozitë kjo e cila do të ketë për detyrë koordinimin e rregullt dhe përgaditjen e këshillit ekzekutiv si dhe bashkëpunim dhe komunikim me ministritë e mbrojtjes dhe me institucione tjera, këshillimin e komandantit të FMB-së, etj. Ministri i mbrojtjes së Republikës së Maqedonisë me këtë rast theksoi se me pjesëmarrjen në këto dhe në projekte të ngjashme Republika e Maqedonisë e dëshmon përcaktimin e saj të fuqishëm për kontribut nëpër nismat dhe proceset rajonale si dhe jep kontribut aktiv në drejtim të avancimit dhe fuqizimit të stabilitietit dhe sigurisë në rajon. Në kushte të sfidave ekonomike, FMB paraqet projekt – “mbrojtje e zgjuar”, projekt i inicuar nga NATO dhe nga vendet partnere, i cili përmes punës së trupave të tij gjen mënyra të veçanta për ndërtimin e mekanizmave dhe kapaciteteve të përbashkëta të cilat mbështetn në mundësitë aktuale të vendeve të rajonit. Projekti në fjalë ofron benifite të llojit të përfitimit të dyfishtë (cost effective-mutual benefit) dhe ndërtim të forcave vitale rajonale ushtarako-mjeksëore, në përputhje me standardet e NATO-s/BE-së/OKB-së, të dedikuara për të reaguar në raste fatkeqësish natyrore në suaza rajonale, si dhe mundësi për kontribut në operacione

13

ndërkombëtare në të ardhmen. Parimi i “dyerve të hapura” për pranimin e anëtareve të reja është i pranueshëm për të gjitha anëtaret e FMB-së. Për shkak të procesit të ndërtimit dhe vendosjes së FMB-së, është marrë vendim që gjatë periudhës së ardhshme në kuadër të FMB-së të shqyrtohen kërkesa eventuale për anëtarsim të vendeve tjera, deri sa nuk krijohen kushte për një gjë të tillë.

Përkrahja financiare nga partnerëtProjekti financiarisht është i mbështetur nga vendet partnere të FMB-së – SHBA-ja dhe Norvegjia. Selia e shtabit qëndror (SHP) i FMB-së (organizata e përhershme e FMB-së) në kazermën “Ilinden” është e mbështetur nga vendet partnere me rinovimin e hapësirave nga ana e SHBA-së (me rreth 100.000 euro), si dhe pajisje të zyrave nga ana e Norvegjisë (me rreth 60.000 eur). MM e RM-së projektin në fjalë e mbështeti me projektin për sigurimin e hapësirës pa pagesë për vendosjen e shtabit qëndror, rinovimin e konstruksionit të kulmit të objektit dhe mbulimin e shpenzimeve për formimin e shtabit qëndror të FMB-së (ujë, rrymë, nxemje, etj.). Mbledhjet e grupeve punuese të FMB-së 6 vjet do të financohen nga MM e Norvegjisë. SHBA-të e mbështesin zhvillimin e stërvitjeve (deri më tani – „Immediate Response” në Slloveni, „Spring 15“ dhe „Summer 16“ në Serbi). Shtabi qëndror i FMB-së është paraparë që nga viti 2017 të funksionojë me një buxhet të përbashkët të vendeve anëtare. Trajnimet e personelit do të mbështeten nga SHBA-ja dhe nga Norvegjia. MM e RM-së në SHP të FMB-së do të ketë një oficer në detyrë të përhershme C-6 (komunikim dhe lidhje). Gjatë aktivizimit të njësisë RM-ja ka deklaruar tre skuadra dhe udhëheqës në kuadër të qendrës koordinuese për evakuimin e pacientëve (PECC – Patient

Evacuation Coordination Center), katër kompjutorë personal dhe radiopajisje „РF 5800“ dhe personel për laborator, me gjithshej 10 persona.

Drejt së ardhmes më të mirë në rajonEkzistimi i Forcave Mjkeësore Ballkanike në rajonin e Ballkanit Perëndimor do t’i aftësoi forcat e armatosura të vendeve të rajonit të sigurojnë nivelin e 2 të nevojshëm të kapaciteteve mjekësore të cilat nuk kanë mundësi që në mënyrë të pavarur t’i sigurojnë. Gjithashtu, këto vende me këtë do t’i arrijnë qëllimet partnere, jo vetëm nëpërmjet ndërveprimit, por edhe nëpërmjet shkathtësive operative. Forcat e përbashkëta mjekësore ballkanike do të konribuojnë për aftësimin e forcave ushtarake të vendeve të rajonit që t’a

përmbushin në tërësi njërën ndër misionet më të rëndësishme, ndërsa ajo është ndihma dhe mbështetja ndaj autoriteteve civile në rast të fatkeqësive natyrore ose në rast të fatkeqësive të shkaktuara nga faktori njerëzor. Me këtë, sektori civil në secilin vend anëtar do të arrijë deri në ndihmën e duhur dhe të nevojshme dhe përfitimet që do të vijnë nga komopnenta ushtarake e vendeve, me këtë edhe më tepër do të përmirsojë imazhin dhe imixhin e njësive ushtarake të vendeve të rajonit. Me këtë, Forcat Mjkekësore Ballkanike do të dërgojnë edhe një mesazh të fuqishëm: Rajoni i Ballkanit Perëndimor është i gatshëm të shkoj një hap më tej – përmes bashkëpunimit rajonal për një të ardhme më të mirë.

Dr. Zhanet Ristoska

14

Gjatë muajit tetor ministri i mbrojtjes së Republikës së Maqedonisë morri pjesë në Mbledhjen e Ministrave të

Mbrojtjes të Evropës Juglindore (SEDM), e cila u mbajt në Romë, në Republikën e Italisë. Procesi i bashkëpunimit mes vendeve të Evropës Juglindore (SEDM – South East Defense Ministerial) për herë të parë u inicua në vitin 1996, ndërsa qëllimi i tij është fuqizimi i bashkëpunimit ushtarako-politik në rajon dhe avancimi i stabilitetit dhe sigurisë në Evropën Juglindore. Në mbledhjen e Romës të pranishme ishin më shumë se 20 përfaqësues të vendeve anëtare, e në mesin e tyre edhe ministrat e mbrojtjes nga: Italia, Turqia, Rumania, Shqipëria, Bosnja e Hercegovina, Serbia, Mali i Zi, etj. Në mbledhjen e ministrave të mbrojtjes të vendeve anëtare të nismës për bashkëpunim në Evropën Juglindore (SEDM) në Romë të Italisë, u vendos që Republika e Maqedonisë të jetë nikoqire e shtabit

kryesor të Brigadës së Evropës Juglindore (SEEBRIG) nga viti 2020 deri në vitin 2026. Në shtabin kryesor të Brigadës së Evropës Juglindore (SEEBRIG) do të punojnë oficerë nga: Turqia, Greqia, Bullgaria, Rumania, Shqipëria dhe Maqedonia.Pas hapjes së shtabit të Forcave Ballkanike Mjeksore në Shkup më 1 tetor të vitit 2016,

kjo është selia e dytë e ndonjë shtabi rajonal në Maqedoni dhe është dëshmi për lidershipin e Maqedonisë në bashkëpunimin rajonal në fushën e mbrojtjes. Vlen të ceket se forcat paqëruajtëse të Brigadës së Evropës Juglindore (SEEBRIG), janë formuar në vitin 1999, në kuadër të procesit të bashkëpunimit të ministrave të

Në mbledhjen e ministrave të mbrojtjes së Evropës

Juglindore (SEDM), e cila u mbajt në Romë të Italisë, u vendos që Republika e

Maqedonisë të jetë nikoqire e shtabit kryesor të Brigadës

së Evropës Juglindore (SEEBRIG) nga viti 2020 deri

në vitin 2026

MAQEDONIA,nikoqire e shtabit kryesor të

SEEBRIG

mbrojtjes së rajonit (SEDM) ndërsa forcat dhe procesi janë si nismë e ndërmarë nga ana e Maqedonisë. Shtabi i kësaj brigade selinë e saj e ndërron çdo 4 vjet, ndërsa deri më tani ka qenë e vendosur në: Pllovdiv të Bullgarisë, Konstancë të Rumanisë, në Stamboll të Turqisë, dhe në Larisa të Greqisë. Shtabi i SEEBRIG u vendos si shtab i Brigadës Multinacionale në Kabul në kuadër të misionit ISAF nga shkurti deri në gusht të vitit 2006. Për pjesëmarrje në këtë mision, njëmbëdhjetë pjesëtarrët e Maqedonisë në këtë shtab në vitin 2010, fituan medaljen e SEEBRIG-ut për arritje të veçanta.Ministri i mbrojtjes së Republikës së Maqedonisë, Zoran Jolevski, në fjalën e tij në mbledhjen e ministrave të mbrojtjes

të vendeve anëtare dhe nisëmës për bashkëpunim në Evropën Juglindore në Romë, së pari u falenderua për besimin e dhënë për të qenë nikoqir të shtabit kryesor të brigadës SEEBRIG. Më pas, ai në fjalën e tij, u ndal në disa çështje të rëndësishme sa i përket sigurisë rajonale dhe ndërkombëtare, duke theksuar se proceset bashkëkohore në marrëdhëniet ndërkombëtare kërkojnë bashkëpunim më të ngushtë mes faktorëve intern dhe ekstern të sigurisë. Ai gjithashtu, u ndal edhe në problemet në lidhje me llojin më të ri të kërcënimeve, duke thënë se kërcënimet asimetrike ndikojnë mbi mjedisin e sigurisë në nivel rajonal dhe në atë global.„Paqa, siguria dhe prosperiteti janë shumë më të lidhura ngusht njëra me tjetrën sot, se

sa në të kaluarën. Republika e Maqedonisë i mbështet përpjekjet për proces ndaj operacioneve të udëhequra nga NATO, Bashkimi Evropian dhe nga Kombet e Bashkuara”, deklaroi ministri i mbrojtjes Zoran Jolevski në fjalën e tij në mbledhjen e ministrave të mbrojtjes të vendeve anëtare të nismës për bashkëpunim në Evropën Juglindore (SEDM) në Romë. Për aktivitetet dhe për potencialin e Brigadës së Evropës Juglindore (SEEBRIG), ministri Jolevski gjatë fjalimit të tij theksoi se ajo

paraqet një kapacitet të fuqishëm rajonal i cili posedon potencial të lartë të kontribuojë në kuadër të misioneve ndërkombëtare paqësore. Deri më tani Maqedonia disa herë inicoi brigada në fjalë të dërgohet në mision të udhëhequr nga Kombet e Bashkuara ose nga NATO duke shprehur vullnetin politik për një angazhim të përshtatshëm të brigadës, por për këtë nevojitet consensus nga të gjitha vendet anëtare.

R.M.

15

„Paqa, siguria dhe prosperiteti janë shumë më të lidhura ngusht njëra me tjetrën sot, se sa në të kaluarën. Republika e Maqedonisë i

mbështet përpjekjet për proces ndaj operacioneve të udëhequra nga NATO, Bashkimi Evropian dhe nga Kombet e Bashkuara”, deklaroi

ministri i mbrojtjes Zoran Jolevski në fjalën e tij në mbledhjen e ministrave të mbrojtjes të vendeve anëtare të nismës për bashkëpunim

në Evropën Juglindore (SEDM) në Romë

16

Shpesh herë deri më sot kemi dëgjuar vetëm fjalë miradie për “renxherët” e Maqedonisë dhe gjithnjë këto fjalë kanë qenë të arsyeshme. Edhe

psë të heshtur dhe “nën hije”, veprat e tyre janë të mëdha dhe të njohura gjithandej. Pa marrë parasysh se a kemi të bëjmë me aktivitet humanitar ose me detyrë luftarake, për ata nuk ekzistojnë kufijtë. Ata gjithmonë japing më të mirën nga vetja, gjithnjë janë një hap para të tjerëve. Ata janë “renxherët” e Maqedonisë. Nga data 1 deri më 7 tetor 2016, në poligonin ushtarak “Krivollak” në kuadër të kampit për trajnim në Pepelishte u mbajt stërvitja “SHKËLQIMI I MAQEDONISË 12”. Kësaj

„SHKËLQIMI I MAQEDONISË 12 “

24 orë

17

rradhe rol kryesor pati një çetë nga përbërja e batalionit të renxherëve.„Shkëlqimi i Maqedonisë 12“ është stërvitje e cila realizohet me njësi në terren, me përdorimin e artificioneve dhe me kokë municionesh, e bazuar mbi skenarin për operacine për mbështetjen e paqes dhe operacione për përgjigje ndaj krizave, të udhëhequra nga NATO dhe BE, nën mandatin e OKB-së. Me anë të kësaj stërvitjeje demonstrohet ndërveprimi i njësisë së deklaruar nga ROS-i për përdorim në opearcionet e NATO-s dhe BE-së.Çeta e deklaruar e batalionit të renxherëve u vlerësua sipas nivelit të 1 të NATO-s, ku u kontrollua ndërveprimi dhe mundësitë e çetës për shfrytëzimin e saj në operacione të cilat janë të përfshira në nenin 5 të kartës së NATO-s, ndërsa realizohen në një mjedis kompleks të sigurisë. Qëllimi i dytë i stërvitjes ka të bëjë me realizimin e detyrave të dhëna bazike të çetës së deklaruar me qëllim të prezantimit të ndërveprimit në përputhje me listën e detyrave të dala nga NATO, 3.0.Përgatijet për stërvitjen në fjalë filluan që nga muaji janar më punëtorinë për specifikimin e stërvitjes, ku pasoi punëtori për planifikim dhe konferencë nismëtare e planifikimit. Punëtoria për konceptin e operacioneve, konferenca kryesore e planifikimeve dhe konferenca koordinuese përfundimtare.Procesi i vlerësimit të çetës së renxherëve filloi më 4 tetor, ndërsa ky proces u realuzua nga skuadra vlerësuese, e përbërë nga përfaqësues të aramtave të vendeve anëtare të NATO-s dhe të Partneritetit për Paqe (PpP). Realizimi i detyrave taktike si: infiltrim dhe eksfiltrim me helicopter në territorin e kundërshtarit, dyndje në vendbanim të populluar dhe reagim i mjejtit të inprovizuar shpërthyes, ishin vetëm disa nga situatat e rastësishme të incidentit me të cilat u ballafaquan pjesëtarët e çetës së deklaruar të renxherëve gjatë këtij vlerësimi. Pas dinamikës 48 orëshe të incidenteve, më 6 tetor, komandantit të njësisë vlerësuese dhe udhëheqësisë së stërvitjes iu dha vlerësimi parësor nga vlerësimi i përgjithshëm në përputhje me konceptin e aftësive operative të NATO-s, vlerësim ky i cili ishte pozitiv sa i përket nivelit të lartë të gatishmërisë të pjesëtarëve të njësisë..Ditëa e mysafirëve të shquar paralajmëroi edhe përfundimin e stërvitjes “Shkëlqimi i Maqedonisë 12”. Para ministrit të mbrojtjes së Republikës së Maqedonisë, Zoran Jolevskit, shefi i SHP të ARM-së, gjeneral-nënkolonel Metodija Veliçkovski, para gjeneralëve të ARM-së, komandantëve të njësive, përfaqësuesve të zyrës së NATO-s, asociacionit të atasheve ushtarak të akredituar në Republikën e Maqedonisë si dhe para shumë mysafirëve të shquar, pjesëtarët e batalionit të renxherëve demonstruan stërvitjen demonstruese me qitje “ Regjimenti i renxherëve në reagim dhe në tërheqje nga kontakti”. Në stërvitjen “Shkëlqimi i Maqedonisë 12” morrën pjesë 250 pjesëtarët nga 21 vend

antëtar i NATO-s dhe i Partneritetit për Paqe. Kjo stërvitje paraqet vazhdimësi të ciklit të stërvitjeve të cilat i realizojnë pjesëtarët e ARM-së në periudhën e deritanishme dhe njëherit paraqet edhe një sukses të jashtëzakonshëm të ARM-së duke u dëshmuar në realizimin e standardeve të NATO-s.Profesionalizmi, përkushtimi i jashtëzakonshëm dhe trajnimi kulmor janë vetitë e pjesëtarëve të ARM-së. Realizimi

i jashtëzakonshëm i detyrave të dhëna në përpjekje të ndryshme dhe në situate komplekse në të cilat ishin të përfshirë pjesëmarrësit gjatë vlerësimit, paraqet dëshmi për gatishmëri dhe shkathtësi të skajshme.Stërvitja në fjalë, njëherit është edhe pjesë e kursit të tridhjetë e dytë për trajnimin e vlerësuesve të NATO-s sipas konceptit të shkathtësive operative.

Kristina IlievskaZllatko Bllazhevski

„Gepard“është sistem blindues vetëlëvizës autonom kundërajror gjerman, me mundësi veprimi gjatë ditës dhe gjatë natës. Dedikimi i tij është mbrojtja kundërajrore e objekteve të rëndësishme, e njësive ushtarake dhe këmbësorisë gjatë lëvizjes së tyre, por edhe në fushëbetejë. Me qëllim të uljes së kostos së zhvillimit si dhe thjeshtësimit të mbështetjes logjistike, gjatë prodhimit të “Gepard” është përdorur trupi i tanksit “Leopard 1” në të cilin janë bërë modifikime të caktuara për pranimin e kupolës së re luftarake dhe të sistemeve plotësuese. Blinduesi i “Gepard” është konstruktuar prej pllakave të salduara të çelikut të cilët mundësojnë 360ºmbrojtje nga veprimi i mitralozëve të rëndë me predha antiblinduese të kalibrit 12,7 mm dhe shrapnel nga predhat artilerike. Nga të gjitha anët e shtresës së poshtme të “Gepardit” ka nga 7 rrota rezistuese (të cilat posedojnë amortizim hidromekanik) edhe nga 4 bartës të vemjeve të modelit “Diehel 640A”, në të cilat vendosen edhe mbajtëse plastike.Komponenta kryesore të sistemit luftarak të kontrollit janë radar i kërkimit “Siemens MDPR 12” me varg deri në 15 km, i vendosur në pjesën e sipërme të anës së prapme të kupolës luftarake i cili në momentin kur nuk është në funksion, lëshohet nga prapa; radari ndjekës shënjestrues “Siemens Albis” me varg deri në 15 km, i cili gjendet në pjesën e përparme të kupolës luftarake; dy shënjestruesit panoramic stabilizues optic (nga një për komandantin dhe për shënjestruesin), me të cilin mund të shënjestrohen caqe në ajër dhe në tokë. Shënjestrat kanë mundësi elavimi gjatë lëvizjes nga -10ºderi +85º. Këto shënjestra monokulare kanë pasur 2 rritje në hapësirën pamëse, edhe atë x15 herë me hapësirë pamësederi në 50ºdhe х6 herë me hapësirë pamëse deri në 12,5º; kompjutor balistik; sistem elektronik.Komponenta kryesore ndihmëse janë: senzorët e gypave të topit për matjen e shpejtësisë së predhës; senzori rrotullues; sistemi i navigacionit; njësia qëndrore kontrollo-komanduese; pajisja e radiokomunikimit.

Përveç pajisjes së lartëpërmendur, në këtë automjet është i vendosur edhe sistemi mbrojtës ABHO, kondicioner, sistemi C3, etj. Si motor kryesor në “Gepard” është vendosur karburanti shumëdedikues 10 cilindrik “V turbo motor MTU MB 838 SaM 500”, i cili mbulon hapësirë nga 37.400 ss dhe ka një fuqi prej 830 ks. Motori është i vendosur në kombinim me transmisionin automatik, ZF 4 HP 250. Përndryshe motori dhe transmisioni në kushte polake mund të zëvendësohen për 20 minuta.

Si motor ndihmës në automjet është vendosur motori me karburant shumëdedikues 4 cilindrik “Diamler Benz OM 314” me ftohje ujore, me fuqi prej 66 kË. Ky motor mundëson krijimin e energjisë elektrike për mbushjen e sistemeve elektronike kur motori i parë nuk është në funksion. Sistemi i MKA “Gepard” është i pajisur me kupolë luftarake elektrike kontrolluese (e cila rrotullohet 360º), e ne të cilën janë të vendosura dy topa automatik „Oerlikon KDA“, të kalibrit 35mm. Gypi i topit ka një gjatësi prej 3.15 m, ndërsa shpejtësia teorike e gjuajtjes kalon 550 predha për minutë (gjegjësisht me dy topa, 1.100 predha për minutë). Standard, gjatë veprimit gjuhen rafale nga 20 apo nga 40 predhash. Për nevojat e secilit nga topat, në depon e predhave gjenden 320 predha kundër ajrore dhe 20 predha antiblinduese. Me predhat FAPDS, vargu efikas i topit në distancë arrinë deri në 5.500m, ndërsa gjatë kësaj shpejtësia e predhës arrinë deri në 1.440 m/sek. Me predhat APDS, vargu efikas i topit arrinë deri në 4.800m, ndërsa pa to deri në 3.800m. Ndryshe, vargu maksimal i predhave arrin deri në 12 km. Furnizimi i topave realizohet me anë të rreshtimit. Në mënyrë që të shmangen gazërat helmuese të barotit të cilat krijohen gjatë gjuajtjeve, topat vendosen nga ana e jashtme e pjesëve anësore të kupolës luftarake. Anash kupolës janë të vendosura edhe 4 lansues të predhave të gazit me kalibër 76 mm.

18

Gepard“ – sistem vetëlëvizës i MKA

10. Kapaku kryesor i kupolës luftarake me 2 kapakë më të vegjël për komandantin dhe shënjestruesin. Ndryshe, nga ana e majtë dhe e djathtë e hapësirës së kupolës për nevojat e komandantit dhe shënjestruesit janë të vendosur 3 periskopë hulumtimi11. „Siemens MDPR 12“ radar ndjekës dhe antëna „MSR 400 IFF“12. Motori kryesor MTU MB 838 SaM 500 me fuqi prej 830 ks.13. Pozita e akumullatorëve14. Grila e sistemit përçues të motorit15. Rrota e motorit

1 2

3

4

Armatim

1. Pozicioni i shoferit2. Periskopët e shoferit (gjithsej 3)3. „Siemens-Albis“ – radar ndjekës shënjestrues me varg deri në 15 km4. Top automati „Oerlikon KDA“ 35 mm5. Senzor i gypit të topit për matjen e shpejtësisë së predhës6. Pozita e shënjestruesit7. Njësia qëndrore luftarake kontrollo-komanduese për komandantin dhe shënjestruesin 8. Shënjesër panoramile e stabilizuar optike ne kënd elevimi -10°/+85°9. Pozicioni i komandantit të automjetit

KARAKTERISTIKAT TAKTIKO-TEKNIKE TË „GEPARD“

ЕKUIPAZH 3 anëtar (komandant, shënjestrues, shofer)

GJATËSIA 7.68 m

LARTËSIА 3.29 m (me radar të lëshuar)

GJERËSIA 3.71 m

KLIRENSI 44sm

MOTORI MTU MB838 SaM 500 me fuqi prej 830 ks

SHPEJTËSIA MAKSIMALE 65 km/h

AUTONOMIA E LËVIZJES 550 km

PESHA 47.5 ton

NË LARTËSI 60%

NË MBËSHTETJE ANËSORE 30%

PENGESA VERTIKALE 1.15m

GJERËSI E HENDEKUT 3 m

KALIM NË PENGESË UJORE 1.2 m (pa përgatitje)

19

16. Mbrojtësji i gypit i gazërave përçues nga sistemi plotësues motorik17. Kapaku mbrojtës i mekanizmit në topin automatik të vendosur në anën e jashtme „Oerlikon KDA 35 mm“18. Lansues i predhave të gazit me kalibër 76 mm19. Depo e municionit për predhat e topit20. Rrota mbështetëse21. Pjesëza22. Vemjet metalike me mbështjellës gome „Diehel 640A“23. Pozicioni i sistemit plotësues motorik Ivica Dameski

5

6 7 8 9 10 11

12

13 14

15

16

1718

192021

2322

24 orë

20

Njëra ndër akademitë ushtarake më prestigjoze në rajon është pikërisht akademia jonë. Këtu, statusin e tyre akademik e fitojnë student të

nga vendi dhe student të huaj. Një institucion shkencor autoritativ, produktiviteti shkencor i së cilës krijon oficer të mrekullueshëm të cilët në jetëshkrimin e tyre bazik gjithnjë potencojnë periudhën kur në akademinë ushtarake “Gjeneral Mihajllo Apostollski” i kanë fituar njohuritë e nevojshme të cilat më vonë i

zbatojnë në angazhimet e tyre profesionale. E nivelizuar lartë në si në aspektin rajonal ashtu edhe në atë continental, institucion ushtarako-shkencor i cili identifikohet me një metodologji të thellë dhe me një praktikë në krijimin e përbërjeve mësimore, të cilat në aspekt të të gjitha institucioneve relevante merr notat më të larta, merr mirënjohjet dhe lëvadatat për renomenë të cilën e ka arritur.Rradha e atyre që kanë diplomuar dhe e atyre që kanë filluar edhe sivjet ishte pozicionuar

në pistën para akademisë ushtarake “Mihajllo Apostollski”, ku para një numri të madh të autoriteteve dhe miqve u zhvillua ceremonia në të cilën u promovuan nënkolonelët dhe ku kadetët dhanë betimin për vitin e parë.Edhe kësaj rradhe u afirmuan nënkolonel nga vendet e rajonit të cilët studiojnë në akademinë tonë, ndërsa praktika e njejtë vazhdon edhe me kadetët e posa regjistruar të cilët vijnë nga Bosnja e Hercëgovina, Mali i Zi dhe nga Kosova.Ministri i Mbrojtjes së Republikës së Maqedonisë, Zoran Jolevski në fjalën e tij para të pranishmive, foli për rëndësinë e institucionit, duke e potencuar kontekstin e autoritetit rajonal dhe duke i hapur të gjitha perspektiva të cilat i ofron akademia si përmbajtje gjerësisht të pranuara në të cilat do të gjenden më të aftët, të talentuarit për të qenë ushtarak të cilët me fisnikërinë e tyre dhe me disciplinën profesionale pranë akademisë, në të ardhmen mund të jenë oficer të shkëlqyer në armatat e tyre. Që arsimi është aduti kryesor në Ministrinë e Mbrojtjes së R. së Maqedonisë dhe ARM-së u bindëm edhe nga fjala e ministrit Jolevski, në të cilën u potencuan edhe angazhimet e studentëve nga ky institucion të cilët ndoqën një semestër pranë universitetit të Noruiçit, në Mbretërinë

Institucion ushtarako-edukativ rajonal me ndikim

Akademia Ushtarake “Gjeneral Mihajllo Apostollski“

e Bashkuar, si dhe oferta e tij për praninë e 5 studentëve tanë në kuadër të universitetit “Neë Mexico” në SHBA.Ky institucion paraqet platformë në të cilën deri më sot kanë studiuar shumë student, ekzistenca e cila në armatat e tyre amë është në lidhjen më të ngushtë me procesin arsimor pranë akademisë sonë. Ajo është thesari kryesor i oficerëve të dëshumar të ARM-së, por edhe i një pjese të armatave të rajonit tonë dhe në këtë drejtim ky trend do të vazhdojë edhe në të ardhmen.Dekani i Akademisë Ushtarake “Gjeneral Mihajllo Apostollski”, koloneli Orce Popovski, ne mënyrë konceptuale potencoi se akademia organizon përmbajtje efektive shkencore të cilat janë tejet të rëndësishme për formimin e personalitetit të studentëve dhe përmes repertoarit mësimor dhe proceseve praktike, vërtetohet niveli i cilësisë i cili përputhet me renomenë e këtij institucioni. Në këtë kontekst, ai ceku edhe organizimet masive që Akademia i organizon me ndihmën e MM-së dhe ARM-së, si “Kampusin Veror”, ndërsa u përmendën edhe cikli i tretë i studimeve si një arritje e veçantë funksionale.Nga 35 kadetë të cilët u promovuan në gradën e nënkolonelit, 25 prej tyre ishin nga R. e Maqedonisë, për nevojat e ARM-së, ndërsa

4 do të gjenden në formacionin e Forcës së Sigurisë së Kosovës, 3 në armatën e BeH dhe të Malit të Zi.Nga 29 kadetë të gjeneratës së 20 të Akademisë Ushtarake “Gjeneral Mihajllo Apostollski”, 20 do të shkollohen për nevojat e ARM-së, 4 prej tyre për armatën e BeH, 3 për armatën e Malit të Zi dhe 2 për armatën e Kosovës. Në emër të të gjithë studentëve të cilët janë regjistruar ose kanë përfunduar studimet e që vijnë nga vendet tjera të rajonit, përfaqësues të vendeve të tyre me anë të fjalimeve para të pranishmive, u shprehën falenderimet e tyre personelit të Akademisë Ushtarake, duke iu falenderuar për mundësinë e studimit të kuadrove të tyre, të cilët këtu në R. e Maqedonisë, pranë amfiteatrove të Akademisë dhe poligonëve ushtarak përgjatë vendit tonë, kanë pasur mundësinë më të mirë të evaluojnë në mënyrë shkencore dhe të bëhen oficerë më të mirë në armatat e tyre. Të gjithë u përqëndruan në bashkërendimin të cilin e predikon Akademia si konkluzë e përgjithshme doli fakti se kjo është një mundësi e përkryer për ngritjen e secilit student në aspektin ushtarako-shkencor, pranë Akademisë sonë dhe në kushtet që ajo

ofron.Solemniteti i organizuar në mënyrë të përkryer në kuadër të një rutine, e cila për çdo vit në këtë kohë zhvillohet në pistën para Akademisë.Prindërit, të afëërmit dhe miqtë e atyrë që dominonin, personalitete authoritative, nënkolonelët dhe kadetët e promovuar që dhanë betimin, mezi se prsinin të arrijnë në pjesën joformale për t’u përshëndetur, për të uruar për shkollimin dhe arritjet dhe në

këtë mënyrë për t’ju dëshiruar suksese në sfidat e rradhës. Momente të bukura, përqafime të shumta, të ndjekura me emocione, me ndonjë pikë loti dhe me fotografi nga fotoaparatet më modern të cilat regjistruan këto

momente të paharrueshme.Organizatorët e këtij solemniteti nga Akademia “Gjeneral Mihajllo Apostollski”, të gjithë të pranishmit më pas i ftuan në një koktel rasti në njërën nga hapësirat e Akademisë dhe përmes një atmosfere dhe shoqërimi të shkurtër, nënkolonelëve dhe kadetëve të posa regjisturar u dëshiruan suksese të mëtejme në angazhimet e tyre të mëtejme.

Мitko Vasilevski

АRM-ja fundamentin e saj e ndërton

përmes arsimit

Në pistën e kazermës “Ilinden”, regjimenti i nderimeve solli flamurin e njësisë. Para pjesëtarëve të batalionit solemnisht të rreshtuar,

vendin e vet në binën e ngritur solemnisht e morrën gjeneral major Vasko Gjurçinovski, gjenerali Milevski, gjenerali i penzionuar dhe ish komandanti i policisë ushtarake, gjenerali Lekovski, komandanti i batalionit të policisë ushtarake, nënkoloneli Vasko Kokllanski. Në praninë e një numri të madh të mysafirëve, të komandantëve të njësive tjera të ARM-së, ish komandantëve të

policisë ushtarake, ish pjesëtarëve të njësisë së njejtë, para shumë personave të uniformuar dhe civil, fjalë rasti para të gjithë të pranishmive mbajti komandanti aktual i policisë ushtarake, nënkoloneli Kokollanski. Duke folur për dimenzionin historik të momentit aktual, i cili është në korelacion me rradhët e para policore të formuara gjatë kryengritjes së Kresnjës, komandanti i njësisë theksoi se sot kjo njësi me krenari i kremton dhe përmend paraardhësit e saj duke e vërtetuar vazhdimësinë e krijimit të forcave të fuqishme ushtarako-policore, forca

Batalioni i policisë ushtarake Njëra ndër njësitë më të mira të ARM-SË

Pjesëtarët e ARM-së të cilët i trajtojnë problematikat e

sigurisë së brendshme, të cilat insistojnë në vazhdimësinë

e basueshmërisë në punën e tyre e cila nuk

është aspak naïve dhe e lehtë, ata që kujdesen për sigurinë e brendshme, për

dokumentacionin, sigurojnë komvoje, VIP persona,

pjesëtarët e ARM-së të cilët në kufirin tonë jugor i regrutojnë kolonat me

refugjatë, pjesëtarët të cilët në opusin e vet profesional janë shumë përmbajtësorë, më 28 tetor 2016 shënuan

ditën e njësisë së tyre, Ditën e Batalionit të Policisë

Ushtarake

24 orë

23

këto kyçe në funksionimin e një armate.Nëse në Krenjë në datën e njejtë kohë më parë janë formuar njësitë për fillimin e kryengritjes, atëhrerë trashëgimtarët e sotëm në ARM kanë të drejtë absolute të thirren në historinë, por njëkohësisht t’a barrtin edhe peshën e kësaj përgjegjësie serioze të cilën paraardhësit e tyre të famshëm në frymën e traditave liridashëse ia kanë imponuar pjesëtarëve të sotëm. “Sot, Batalioni i Policisë Ushtarake, thekosi nënkoloneli Kokollanski, është serioz dhe ka të bëjë me një njësi të fortë, serioze në kuadër të sistemit kompleks të ARM-së, e cila në përputhje me mjedisin e veprimit të ingerencave të saj, në mënyrën më të mirë të mundshme e ruan emblemën e armatës sonë dhe e bart uniformën me flaurin tonë shtetëror“.Në fjalën e mëtejme të tij, nënkoloneli Kokollanski i potencoi misionet e suksesshme të pjesëtarëve të batalionit jashtë vendit, por edhe trajnimet dhe stërëvitjet të cilat janë realizuar nga ana e tyre, me qëllim që ne biografitë e tyre të qëndrojnë pikëreferime të forta, të cilat individualisht por edhe kolektivisht në aspektin profesional e karakterizojnë secilin pjesëtar të batalionit të policisë ushtarake.Se trajnimi serioz, performancat e fuqishme psiko-fizike të cilat i kanë pjesëtarët e kësaj njësie, janë vendimtare në ekipimin e saj kadrovik, u dëgjua disa herë edhe në fjalimin e udhëheqësit, ndërsa mirënjohjet dhe nderimet e shumta të cilat në nivel njësie dhe në rrafshin personal i kanë fituar pjesëtarët, flet mjaft për një formacion me profesionalizëm kulmor, predispozitat e së cilës absolutisht ndjekin gabaritin e armatës dhe marrin pjesë në krijimin e një pasqyre të përgjithshme për armatën, në vend dhe jashtë tij.Të pranishmit e përcollën regjimentin me anë të flamurit të njësisë, të gjithë iu përulën të rënëve nga kjo njësi për lirinë e R. së Maqedonisë, ndërsa garda taktiko-teknike hapi mundësitë vizuele në mënyrë që të pranishmit të shohin se me çfarë teknike dhe armatimi disponon njësia, si dhe sqaroi një

pjesë të metodave të cilat e njejta i përdor në zgjidhjen e obligimeve komplekse të punës. Ish komandantët e njësisë me anë të pjesëtarëve të saj, para parcelave të vogla tokësore të pavilonëve të tyre mbollën fidane në nderim të kohës kur në këtë formacion kanë kaluar ditët më të mira të karrierës së tyre.Në këtë manifestim u lexuan edhe masat stimulative për individë të shumtë të kësaj njësie, të cilët me angazhimin e tyre plotësissht i merituan të njejtat, përderisa të njejtët personalisht.Në stërvitjen demonstruese, mes armatimit

dhe pajisjes së softistikuar, vëmendjen na e tërhoqi edhe qeni i trajnuar mirëfilli, i rasës bariu gjerman, Tobi, pjesëtarë i batalionit të PU-së, i cili me të parën arriti të zbulojë mjetin e shpërthimit në njërin nga automjetet, dhe pas marrjes së çmimit të merituar, u dha shenjë të pranishmive se pjesa formale e programit të sotëm kishte përfunduar.Përgjegjësit e njësisë i ftuan të pranishmit në një koktel rasti, ku do të riaktivizoheshin edhe lidhjet e vjetra kolegiale, do të ripërtriheshin miqësitë e dikurshme dhe do të bisedohej rreth zhvillimit aktual të njësisë. E gjithë kjo u zhvillua në një atmosferë të këndshme në restorantin e kazermës “Ilinden”.

Мitko Vasilevski

24

Aleanca veriatlantike operon me flotë të avionëve të llojit ”Boeing E-3A „Sentry“ Airborne Warning & Control System – AWACS), që sigurojnë

kontroll dhe komandë ajrore, mbikqyrje ajrore dhe detare si dhe hapësirë për menaxhim të hapësirës së Aleancës. NATO ka të drejtën për përdorimin e sistemit për mbikqyrje tokësore Alliance Ground Surveillance – AGS, sistem i cili komandantëve do t’u ofrojë një pasqyrë gjithpërëfshirëse për gjendjen në terren.

Sistemi i mbikqyrjes detare të NATO-s – AWACSAvionët e NATO-s luajnë rol të rëndësishëm dhe unikal në kuadër të Aleancës përmes zbatimit të një spektër të gjerë misionesh. Në vitet e fundit janë dhënë për t’u realizuar disa misione të veshtira dhe komplekse taktike siç janë: mbështetja e operacioneve detare, mbështetje ajrore nga afër, menaxhim i hapësirës ajrore si dhe kërkim shpëtim tokësor. Si operacione më të rëndësishme të sistemit, janë operacionet e NATO-s në SHBA pas 11 shtatorit, në Libi dhe në Afganistan. Gjithashtu, sistemi në fjalë siguron mbështetjen për sigurinë e samiteve të NATO-s ose sistem sigurie të garave dhe ndeshjeve ndërkombëtare sportive. NATO AWACS avionët vazhdimisht llogariten për mbështetje ajrore edhe gjatë mbledhjeve të shefave të vendeve te Aleancës, për takime

qeveritare dhe joqeveritare si dhe për samitet e NATO-s.Ky sistem radari më së shumti është dizajnuar për zbulimin e hershëm të fluturakeve në një hapësirë të caktuar ajrore. Në dhjetor të vitit 1978, Komiteti i NATO-s për planifikim ka miratuar marrjen e përbashkët të avionëve AWACS me qëllim që këta të fundit të mund të drejtohen nga Aleanca për shkak të nevojes së sistemit për paralajmërim të hershëm. Forcat në kuadër të NATO-s Airborne Early Warning and Control Force (NAEW&CF) janë etabluar në vitin 1980. Detektimi realizohet mbi fluturaket aleate dhe fluturaket kundërshtare nga një lartësi shumë e madhe dhe nga

një distancë qindra kilometërshe. Tre avionë të tillë në orbitë mbështjellëse mund t’a mbulojnë tërë territorin e Evropës Qendrore. Flota e avionëve të NATO-s është e vendosur në bazën ajrore në Gjermani. Kjo bazë e NATO-s shërben si strehë e 16 avionëve të tillë. Avionët në fjalë janë të pajisur me radar të vargut të gjatë dhe me senzorë pasiv të aftë për zbulimin e kontakteve në ajër dhe në tokë në distance të mëdha. Sistemi i Aleancës zbaton spektër të gjerë të misioneve si: kontroll të hapësirës ajrore, mbështetje në luftën kundër terrorizmit, operacione të evakuimit, embargo dhe përgjigje ndaj krizave. Në rrethana normale, avioni në fjalë operon

Global

25

në ajër rreth 8 orë, në një lartësi prej 9150 metra dhe mbulon më se 310.798 kilometra katrorë hapësirë për mbikqyrje. Si sistem i mbikqyrjes flota AWACS sjellë një paletë të gjerë pajisjesh, avionikë moderne, pajisje navigimi, komunikim (UHF Anti-Jamming Communication Equipment) dhe sisteme për përpunimin e të dhënave.

Sistemi i mbikqyrjes tokësore – AGSAleanca e NATO-s përmban edhe sistemin për mbikqyrje tokëosre Alliance Ground Surveillance – AGS, i cili komandantëve u mundëson një pasqyrë gjithpërfshirëse për gjendjen në terren. Funksioni parimor i sistemit ka të bëjë me kundërzbulimin, mbikqyrjen dhe zbulimin nga një lartësi e madhe mbidetare – lartësia e fluturimit arrinë deri në 18.288 metra. Kjo para se gjithash është e lidhur ngushtë me të kaluarën e NATO-s dhe me operacionet vijuese kur mbrojtja e civilëve ka qenë tejet e rëndësishme. Një grup aleatësh siguron sistemin e pilotimit në distancë të avionëve “Global Hawk” me një sistem bashkërdendues për komandë dhe kontroll në të gjitha 28 vendet anëtare të NATO-s. Marrëveshja kryesore për këtë sistem është nënshkruar në maj të 2012 gjatë samitit në Çikago me kompaninë “Northrop Gurmman” nga SHBA-ja dhe me ekipet indrustriale nga

Gjermania, Italia dhe Norvegjia. Sistemi i NATO-s për paralajmërim të hershëm dhe kontrollë të hapësirës ajrore AGS do të ketë mundësi që t’a mbikqyrë hapësirën tokësore, atë se çfarë ndodhë në kohë reale para, përgjatë, si dhe pas operacioneve të NATO-s. Ai ka në disponim një varg të jashtëzakonshëm deri në 16.113 kilometra. Sistemi përbëhet nga segmente për mbështetje, segmente ajrore, tokësore dhe nga elemente për realizimin e mbikqyrjes tokësore dhe detare në kohë reale dhe në të gjitha kushtet atmosferike. Sistemi në fjalë do të kontribuojë në një numër të madh misionesh, si që janë mbrojtja e forcave tokësore dhe popullatës civile, kontrollit kufitar, sigurinë detare, luftë kundër terrorizmit, menaxhim me kriza si dhe ndihmë humanitare gjatë fatkeqësive natyrore. Me sistemin AGS kanë të bëjnë momentalisht 15 aleatë. I njëjti do të jetë në disaponim të NATO-s gjatë periudhës së viteve 2017-2018. Në tërësi, të gjitha vendet do të kontribuojnë për zhvillimin e kapaciteteve të sistemit për mbikqyrje përmes mbështetjes financiare nëpër bazat operative, si dhe në sferën e komunikimit dhe mbështetjes të ciklit jetësor në kuadër të komunikacionit ditor. Sistemi në fjalë duhet të jetë tërësisht operativ në vitin 2018. Sistemi i NATO-s do t’u mundësojë aleatëve të realizojnë mbikqyrje të vazhdueshme mbi hapësira të mëdha nga një lartësi e madhe mbidetare në një kohë më të gjatë në të gjitha kushtet atmosferike. Me anë të senzorëve bashkëkohor të radarit, sistemi vazhdimisht do t’i zbulojë dhe do t’i ndjek objektet që lëvizin në hapësira dhe rajone të caktuara me anë të gjirimeve të radarit në objekte dhe në rajone të interesit. Ai mund të sigurojë mbulim të rajonit të caktuar edhe deri në 30 orë fluturim të vazhdueshëm. Baza kryesore operative për sistemin AGS do të jetë e vendosur në kuadër të bazës ajrore në Itali (Sigonella Air Base) bazë e cila do

të përdoret për dy dedikime, si një qendër e përbashkët për kundërzbulim dhe zbulim, si dhe qendër për trajnim. Këto forca të NATO-s janë aktive që nga shtatori i vitit 2015 me element shtabi i cili gjendet në selinë e komandës aleate të operacioneve SHAPE dhe personelit të saj të shpërndarë i cili shtrihet në bazën ajrore në Itali.Sistemi përdoret nga dy tërësi, gjegjësisht nga ajo ajrore me pesë „RQ-4B Global Haëk Block 40“ avionë të drejtuar në distancë dhe bazë tokësore e cila do të siguron një “interface”, në mes të sistemit ajror dhe spektrit të gjerë të komandimit, kontrollit, kundërzbulimit, mbikqyrjes dhe zbulimit (C2ISR), njëkohësisht duke siguruar të dhëna për forcat që janë të vedosura ose për ato që janë në pritje për t’u vendosur. Ky segment përbëhet nga një numër i madh stacionesh në konfiguracione të ndryshme, konfiguracione ndërvepruese dhe përçuese.

Fluturakja pa pilot siguron kontroll të gjerë si dhe mbikqyrje sistemi me anë të përdorimit të radarit me rezolucion të lartë dhe me varg senzorësh elektro optikë dhe infra të kuq. Ai mund të mbulon hapësirë prej 100.000 km2 gjatë ditës. Nga një lartësi e theksuar mbidetare arrinë të mbulojë një spektër të gjerë të grumbullimit të infromacioneve sekrete për mbështetjen e forcave gjatë operacioneve ushtarake. Secili avion ka kushtuar 60,9 milion dollarë, në vitin 2001, ndërsa dy vite më vonë, më

2003 shpenzimet janë rritur në 222,7 milion dollar për një avion, duke përfshirë këtu edhe shpenzimet zhvillimore. Test fluturimi i parë i avionit u realizua në Kaliforni, ndërsa pjesëmarrja e parë në një stërvitje ndërkombëtare është demonstruar gjatë ushtrimit “Trindent Juncture” në vitin 2015 në Holandë. Testimi i dytë u realizua muaj më parë, në qershor të vitit 2016. Pritet që deri në fund të këtij viti “Global Hawk” të realizojë fluturim nga SHBA-ja deri në bazën ajrore në Itali.

Dragan Pavlovski

Sistemi i Aleancës zbaton një spektër

të gjerë të misioneve siç janë: kontrolli i hapësirës ajrore,

mbështetje ndaj luftës kundër terrorizmit,

operacione për evakuim, embargo dhe përgjigje ndaj krizave

26

S istemi raketor i mbrojtjes kundër ajrore i vargut të shkurtër me lansues të brendshëm “VL Mica”, është prodhimi i kompanisë

“MBDA”. Ai prodhohet si version i automjetit , gjegjësisht si një version i montuar në anije. Sistemi modular “VL Mica” me përbërjen e tij përfshin qendër taktike operative deri në gjashtë lansues të raketave. Kompania “MBDA” për herë të parë sistemin në fjalë e prezantoi në vitin 2000 në kuadër të panairit për fluturake dhe për mbrojtje kundër ajrore në Singapur. Lansimi i parë vertikal i raketës së sistemit “VL Mica”u realizua në vitin 2001 në qendrën „D’Essais des Landes“ në Francë.Në dhjetor të vitit 2005, me kompaninë “MBDA” u nënshkrua marrëveshje për zhvillimin e këtij sistemi për tre komponentat e forcave të armatosura

franceze. Në fakt, sistemi “VL Mica” përdoret për mbrojtjen e bazave ajrore, për mbrojtjen e forcave tokësore dhe për mbrojtjen e anijeve të mëdha të marinës.Në tokë, sistemi raketor “VL Mica” është vendosur në kamion që mund të bartë peshë deri në 5 ton. Sistemi mbulon në radius deri në 360 °, ndërsa ka sukses edhe kundër avionëve me krahe fikse dhe rrotulluese, kundër fluturakeve pa pilotë dhe kundër raketave balistike.Sistemi raketor “VL Mica” bën pjesë në grupin e sistemeve “lanso dhe harro”, me aftësi për veprim në të gjitha kushtet atmosferike, ditën dhe natën, me mundësi për ndjekje dhe gjuajtje të disa caqeve njëkohësisht.Ky sistem përdor raketa “Mica”, të cilat mund të përdoren edhe si raketa “ajë-ajër”. Në fakt, raketa të këtij lloji janë porositur

nga ana e forcave ajrore franceze dhe nga ana e marinës së avionëve luftarak “Rafale” dhe “Mirage 2000”, si dhe nga ana e forcave ajrore të Emirateve të Bashkuara Arabe.Në shtator të vitit 2005, sistemi “VL Mica” është i montuar në një automjet shumë dedikues të armatës franceze “ACMAT”, me qëllim të demosntrimit për nevojat e forcave ajrore indiane. Kompanitë “MBDA” dhe “Bharat Dynamics Ltd” propozojnë sistemin “VL Mica” për përmbushjen e kërkesave të forcave ajrore indiane për një sistem raketor të mbrojtjes kundër ajrore në lartësi të vogla me reagim të shpejtë.Në maj të vitit 2006 sistemi “VL Mica” realizoi lansim të sukseshëm të anijes. Gjatë këtij lansimi, sistemi “VL Mica” asgjësoi cak i cili paraqiste raketë anti anije në një distancë prej 10 kilometrash.

„VL Mica“Sistemi raketor „VL Mica“

është sistem raketor francez me varg të shkurtër me

lansues vertikal. „VL Mica“ siguron nivel optimal të

mbrojtjes kundër ajrore nga një spektër i gjerë të mjeteve

sulmuese ajrore, duke i përfshirë edhe fluturaket

ajrore me krahë fikse, helikopterët dhe fluturaket pa

pilot. Përveç kësaj,Karakteristikat e tij (“lanso

dhe harro” dhe “lansimi vertikal”) sistemin në fjalë e bëjnë efikas sidomos ndaj

sulmeve masive të ndërmara nga ana e një numri të madh të caqeve me fluturim më të ulët, si që janë bombat dhe

predhat e ujit, si dhe raketat kryqëzuese në një radius prej

360 °

Armatim

27

Në tetor të vitit 2008, në lansimin e 14 nga anija, raketë nga ky sistem qëlloi cak në distancë prej 12 kilometrash.Në korrik të vitit 2006, “VL Mica” u fshi nga ana e marinës mbretërore të Omanit për pajisje të patrollave të saj detare.

RaketaRaketat “Mika RF” janë të pajisura me kërkues dhe kapës të lëshimit, me radar programues të pulsit me shenjë “AD4A” me hapësirë frekuente në “J-band”. Kërkuesi i lëshuesit është prodhuar nga ana e kompanive “Thales” dhe “Alenia Marconi Systems”. Ai punon me një hapësirë frekuente nga 10 deri në 20 GHz. Ky kërkues është me dizajnë të dëshmuar dhe me performanca të kënaqshme dhe i njejti

gjithashtu, është i instaluar edhe në raketat e sistemit raketor “Aster”.Raketa „Mica IR“ përdor kërkues pasiv infra të kuq „dual-band“ me mbulues dhe me kapak qelqi i prodhuar nga ana e kompanisë „Sagem“. Ky kërkues përdor sistem të mbyllur ftohjeje. Prodhim i „TDA Armements“, dhe në pronësi të kompanive „Thales“ dhe „EADS“, është edhe koka fragmentuese shumë dedikuese me peshë prej 12 kg. Koka gjendet pas kërkuesit të lëshimit dhe është e pajisur me ndezës afrues dhe ndezës për kontakt.Raketa në fjalë posedon motor startues dhe marshues të karburantit të fortë, prodhim i kompanisë “Protac”. Motorët e raketës gjenden në mes të saj. Katër hapësirat e

gazërave përçues në pjesën e pasme të raketës sigurojnë kontroll të vektorit për lëvizje të raketës. Krerët lëvizës në formë të shkronjës L dhe hapësirat e gazërave përçues sigurojnë manovrimin e raketës në peshë deri 50 kg.

Qendra taktike operativeQendra taktike operative e sistemit raketor “VL Mica” është i lidhur me maksimum gjashtë lansues të montuara në kamion. Pengesat e lansuara janë të instaluara në kamionë që bartin peshë deri në 5 ton dhe që lejojnë çdo kombinim të raketave “Mica RF” dhe “Mica IR”. Ky sistem vertikal i lansimit është i zhvilluar në bazë të teknologjisë të lansimit vertikal të “BAE Systems”, për sistemin raketor të mbrojtjes kundër ajrore në det “Seaëolf”.Sistemi „VL Mica“ mund të punojë në mënyrë të pavarur ose në mënyrë të integruar në një rrjet të madh dhe të zhvilluar të mbrojtjes kundër ajrore. Kjo arkitekturë rrjetore mundëson distribuimin e të dhënave rreth caqeve të marra nga ana e senzorëve të ndryshëm deri te pengesat lansuese.

Puna operativePërcaktimi i cakut distribuohet deri te raketa para se e njejta të lansohet. Këto të dhëna

sigurohen nga ana e një radari ose nga ana e sistemit optik të mbikqyrjes.Raketa lansohet vertikalisht. Fluturimi i raketës së pari kontrollohet nga ana e sistemi i programuar intern i mbikqyrjes, e më pas edhe nga ana e terminalit të kokës së raketës.Motorët e fuqishëm raketor sigurojnë shpejtësi maksimale të raketës deri në 3 Mach. Shpejtësia maksimale e pjerrët e fluturimit është deri në 10.000 metra, ndërsa lartësia maksimale e fluturimit të raketës arrinë deri në 9.000 metra. Distanca minimale kohore mes lansimit të dy raketave është dy sekonda.

Тrajçe Dençevski

Raketa për këtë sistem raketor peshon 112 kg dhe prodhohet në dy versione: me anë të lëshimit aktiv të radarit me kokë konusi

me shenjë “Mica RF” dhe me lëshim pasiv infra të kuq me kokë të mbuluar me shenjë “Mica IR”. Raketa “Mica RF” prodhohet që nga viti

1996, përderisa raketa “Mica IR” është në prodhim serik që nga viti 2000. Dy versionet e raketave kanë rezistencë të lartë të pengesës.

Karakteristike për këto dy raketa është trupi i hollë, që është trashëguar nga raketat origjinale “Mica”. Katër krahët e lëshimit

në formën e shkronjës L instalohen në pjesën e pasme të trupit të raketës

28

Rastet të cilat në shërbim të rradhëve ushtarake ka dy ose më tepër antëra të një familjeje më të afërt njëkohësisht janë

vënë re në kronikat historike në të gjitha armatat e botës. Edhe në historinë e Maqedonisë, duke filluar nga periudha antike, ajo e Ilindenit, deri te periudha e Luftës së Dytë Botërore, janë të njohura një numër i madh rastesh ku në shërbim të përbashkët ushtarak janë baballarë me djamtë e tyre, apo vëllezër, ndërsa në periudhën e luftërave ballkanike, kanë qenë të shpeshta rastet ku meshkujt e një familjeje të ngushtë, të jenë të detyruar t’u shërbejnë armatave të ndyshme, e jo rrallë edhe të luftojnë kundër njëri tjetrit. Edhe në historinë më të re kemi raste të shërbimit të njëkohëshëm të babës dhe të birit dhe të dy apo më tepër vëllezërve në rradhët e Armatës së Republikës së Maqedonisë,

Tregime ushtarake

Babë e birë - ushtarë profesional në ARM

Edhe në historinë më të re ka raste të shërbimit

ku njëkohëisisht shërbejnë babë dhe bir, ose, vëllezër në rradhët

e Armatës së Republikës së Maqedonisë, por

është një raritet edhe në përmasa botërore është që prindi dhe

fëmiju të jenë në një kohë në shërbim si ushtarë

profesional

29

por kemi edhe raritet dhe përjashtim në suaza botërore ku prindi dhe i biri të jenë në shërbim të njëkohshëm në armatë si ushtarë profesional. Për pjesëtarët e ARM-së, rreshteri të vejtër Dushko Jakovçevski dhe dhjetari Velko Jakovçevski në kuptimin e plotë të fjalës, Armata e Republikës së Maqedonisë është shtëpia e dytë. Ata edhe pas orëve të përbashkëta familjare, ditën e kalojnë së bashku duke i realizuar detyrat e tyre në kuadër të batalionit inxhinerik dhe në kuadër të batalionit për lidhje, batalione këto të stacionuara në kazeërmën “Ilinden”. Ky rast pak sa i pazakontë e vë në vend të parë këtë tregim si një fillim të tregimeve të suksesshme dhe interesante për pjesëtarët e ARM-së.Gjatë takimit në kazermën “Ilinden”, dy pjesëtarët ishin të befasuar, kur përderisa i realizonin detyrat e tyra të dhëna nga

përgjegjësit, u paraqitën në hyrjen e Komandës dhe Batalionit Inxhinerik. Befasia qe aq më e madhe te disa pjesëtarët të njësive, të cilit deri në atë moment ata as që e dinin se këta dy pjesëtarë në fakt janë babë e bir. Pas përshëndetjes zyrtare, njëri pranë tjetrit, të drejtuar dhe të rreshtuar në qëndrimin gadishmërie, prisnin detyrën që do t’a realizonin, por pas sqarimit se storia e tyre është kuptuar në shtabin e përgjithshëm të ARM-së dhe se të njejtën do të dëshironim që t’a ndajnë edhe në revistën “Mburoja”, në atë cast në një atmosferë më relaksuese u njohëm me detajet e tregimit të tyre.Së pari, i thamë fjalën rreshterit të ri, Dushkos, kuptohet sipas gradës dhe sipas moshës. Nga pyetjet e parashtruara arritëm të kuptojmë se Dushkoja i cili ka 41 vjet, gjendet në shërbim të ARM-së qysh nga viti 1994, kur hapat e para i ka filluar në

njësinë e këmbësorisë së ARM-së, që më pas deri më sot, shërbimin dhe punën e tij t’a vazhdojë si inxhinier, ku duke realizuar detyat ndjek ndryshimet dhe transformimet e kësaj njësie nga regjimenti inxhinerik e deri te batalioni i sotëm inxhinerik, në kuadër të brigadës së parë të mekanizuar këmbësorike.Më pas pyetëm Velkon i cili ka 20 vjet, se kur ka filluar shërbimi i tij në ARM dhe se cili është motivi që e ka shtyrë t’i ndjek hapat e babait të tij. Velkoja pa hamendje e filloi tregimin e tij rreth asaj se qysh si i vogël për të ka qenë tejet interesante t’a vëjë kësulen ushtarake në kokë dhe të vesh këmishën e babait të tij e cila i ka ardhur deri te këmbët, por me kalimin e kohës, këmisha në fjalë i ka rënë tamam dhe në këtë mënyrë edhe ai ka vendosur që të ketë këmishën e tij si një pjesëtar i ARM-së. Rreshteri i ri Dushko vazhdoi të na

tregojë se si kur ka dëgjuar se Velkoja e ka ndërmedn të kryej shërbimin vullnetar ushtarak, e më pas edhe të konkurojë për pranim në rradhët e ARM-së si ushtar profesional, e ka inkurajuar në çdo aspekt, sepse nga të thënat në shtëpi, Velkoja ka qenë i njoftuar mjaft mirë me të gjitha detyrat ushtarake. Fakti se të gjitha tregimet dhe ndodhitë të cilat Dushkoja ka ndarë me më të afërmit e tij kanë shkuar në konotacionin më pozitiv, tregon qartë se e sotmja në të cilën këtë detyrë fisnike janë duke e realiuar së bashku me të atin, së bashku shkojnë e së bashku vijnë nga puna përveç ditëve kur janë të angazhuar në kohë të ndryshme, është një gjë fisnike. Gjatë bisedës sonë dy pjesëtarët e ARM-së me fytyra të djallëzuara dhe me buzëqeshje të shpeshta, kthenin kujtimet e bukura të shumë ngjarjeve të cilat Dushkoja i ka pasur

përgjatë karrierës së tij ushtarake dhe atë se si Velkoja i ka përjetuar të njejtat, kur i at ii tij i ka rëfyer dhe i ka ndarë në gjirin e ngushtë familjar. Pyetja që iu parashtrua Velkos rreth interesit të tij për shërbim në rradhët e ARM-së, ishte e panevojshme, kur tashmë që të dy u përgjigjën se edhe djali tjetër i Dushkos i cili ka 14 vjet, shfaq interes t’u bashkangjitet në rradhët e ushtrisë kur do të arrijë moshën e duhur, e kjo ndoshta në të ardhmen do të jetë një rast për librin e Guinisit. Deri atëherë, familjes Jakovçevski i dëshirojmë ditë dhe punë të mbarë në karrierën e mëtejme profesionale, familje këtë të cilën Armata e Republikës së Maqedonisë e ndien si familjen e saj të dytë, e njëherit shpresojmë se në të ardhmen do të kemi edhe shumë raste të këtilla .

Toni Janevski

32

Gjenerali Mihajllo Apostollski lindi më 8 nëntor 1906 në Novo Sellë të Shtipit. Qysh si fëmijë i ka përjetuar ngjarjet revolucionare

pas Kryengritjes së Ilindenit dhe rrjedhën e ngjarjeve të luftërave ballkanike dhe Luftës së Parë Botërore. Përvojat të cilat i ka dëgjuar kryesisht nga familja e tij, nga gjyshi i tij Apostolli, te ai kanë lënë shumë përshtypje dhe kanë qenë arsyeja kryesorja për t’a përqafuar dhe për t’a pëlqyer historinë, e ajo nga ana tjetër, ka ndikuar fuqishëm, që ai të përcaktohet për shkencat ushtarake dhe që ky lloj

i shkencës përmes tërë jetës së tij do i shërbejnë si motiv kryesor të veprimtarisë dhe jetës së tij.Shkollën fillore dhe të mesme do t’a

përfundojë në qytetin e lindjes, në Shtip. Pas mbarimit të klasës së shtatë të gjimnazit më 1924 në Shtip, Mihajllo Apostollski do të regjistrohet në Akademinë

Ushtarake në Beograd. Si nëntoger i ri është emëruar në shërbim në Shtip. Shkollimin ushtarak do t’a vazhdojë me përfundimin e akademisë së lartë ushtarake në vitin 1933 dhe me akademinë e shtabit të përgjithshëm në vitin 1938. Gjatë periudhës së agresionit fashist 1939-1941 në Lubljanë lidhet me Partinë Komuniste të Jugosllavisë.Në prill të vitit 1941 majori i shtabit të përgjitshëm,

Gjeneral Mihajllo Apostollski është anëtar i Këshillit nismëtar për thirrjen e mbledhjes së ASNOM-it , anëtar i mbledhjes së parë të ASNOM-it e mbajtur më 2 gusht

të vitit 1944. Përpos shumë vendimeve të karakterit jurediko-shtetëror, Mbledhja e parë e ASNOM-it solli

vendim nga i cili shprehet mirënjohje deri te shtabi qëndor i luftëtarëve të LNÇ dhe APM për luftën disa

vjeçare me anë të së cilës u vendosën themelet e shtetësisë së Maqedonisë

Gjeneral Mihajllo Apostollski

Komandantë

Udhëheqës ushtarak dhe komandantë maqedonas

33

Mihajllo Apostollski është emëruar për epror në shtabin e divizionit të Trigllavit. Pas disfatës ushtarake të Jugosllavisë dhe pas kapitullimit të saj është zënë rob dhe është dërguar në kamp, së pari në atë Italian “Vestone” e më pas edhe në kampin e Rijekës. Pas lirimit nga kampi kthehet në Maqedoni, në Shtip, ku menjëherë inkuadrohet në përgaditjet për luftë të armatosur kundër okupatorit. Më 10 shtator të vitit 1941 merr pjesë në mbledhjen në të cilën do të formohet shtabi krahinor ushtarak si një trup i parë udhëheqës ushtarak i kryengritjes në Maqedoni. Në qershor të vitit 1942 shtabi krahinor ushtarak kalon në Shtab Qëndror të LNÇM-së, ndërsa për komandant emërohet Mihajllo Apostollski.Me këto aktivitete të përforcuara të Shtabit Qëndor

vjen deri përfshirja e luftëtarëve të rinj dhe në vjeshtën e vitit 1942, në territorin e Maqedonisë veprojnë nëntë aradha partizane nacionalçlirimtare dhe dy grupe diverzante. Në qershor të vitit 1943 Mihajllo Apostollski së bashku me shtabin qëndror kalon në malin Karaorman. Shkollimi i tij i lartë ushtarak si dhe përvoja praktike vijnë në shprehje sidomos gjatë periudhës së trajnimit të luftëtarëve të aradhave ekzistuese partizane. Gjithashtu me formimin e njësisë së parë të rregullt ushtarake, batalioni “Mirçe Acev” më 18 gusht të vitit 1943 e fillon procesin e krijimit të ushtrisë nacionalçlirimtare të Maqedonisë. Pas kësaj vijon krijimi i njësive ushtarake nëpër zonat operative. Në hapësirën e Maqedonisë perëndimore pas kapitullimit të Italisë fashiste në

shtator të vitit 1943, shpallet territor i lirë në qytetet e Dibrës dhe Kërçovës. Përpos aktiviteteve të përditshme në aspektin ushtarak, në territorin e lirë, shtabi qëndor dhe komandanti i saj Mihajllo Apostollski ndërrmorën aktivetet konkrete në planin politik të cilat sipas thelbit të tyre paraqisnin një lloj konstituimi të shtetësisë së Maqedonisë. Kjo në veçanti vërtetohet me lëshimin e dokumenteve të shumta, fjalime dhe akte të cilat paraqisnin drejtimin për punët vijuese të organeve politik të formuara në territorin e lirë. Veçanërisht i rëndësishëm është gjatë kësaj periudhe ka qenë edhe Manifesti i shtabit qëndror, nga muaji tetor i vitit 1943, i cili paraqiste hapin e parë në përgaditjet e mbajtjes së Mbledhjes së Parë të Kuvendit Antifashist për çlirimin kombëtar të Maqedonisë –

34

ASNOM. Këtu, në territorin e lirë më 11 nëntor të vitit 1943, Mihajllo Apostollski merr pjesë në formimin e brigadës së parë maqedono-kosovare.Në seancën e jashtëzakonshme të AVNOJ-it është zgjedhur si anëtar i presidiumit. Në fillim të dhjetorit të vtit 1943 Apostollski ka realizuar marshin e epopesë me ushtrinë e Maqedonisë nga Debarca në Kozhuv dhe nga Kozhuvi në Meglen. Për shkak të hovit të kryengritjes në ushtrinë nacionalçlirimtare dhe për aftësitë e dëshmuara udhëheqëse dhe prej komandanti, më 15 dhjetor të vitit 1943, në zonën e 3 operative, gjegjësisht në rajonin e Tikveshit në fshatin Fushtan, ai e formon brigadën e 2 sulmuese maqedonase. Më pas kanë filluar sulmet dimërore të fashistëve me qëllim që ta shkatërrojnë ushtrinë nacionalçlirimtare. Gjenerali Mihajllo Apostollski si dhe aradhat partizane të Maqedonisë (LNÇ dhe APM) janë gjendur para rrethimit të tërësishëm dhe kanë marrë pjesë në marshin e epik nga Derbarca përmes Galiçicës, në Shqipëri, në Greqi, Kajmakçallan deri në Meglen dhe Kozhuv. Pas analizës së gjendjes SHP i LNÇ dhe APM i ka filluar përgaditjet për marshin e shkurtit. Janë formuar tre grupe batalionesh në tre drejtime me qëllim që LNÇ të zgjerohet në të gjitha anët e Maqedonisë, të formohen dhe të shpallen territore të lira dhe të tërhiqen luftëtar të rinj. Duke pasur parasysh autoritetin e lartë, Apostollski ka ndikuar në mënyrë motivuese në tërheqjen e luftëtarëve të rinj, gjegjësisht në masovizimin dhe në pajisjen dhe pranimin e LNÇ-së nga ana e popullit. Gjatë marshit të shkurtit ai do t’i udheheq aradhat nëpër Maqedoninë Lindore përmes Bellasicës, Ograzhdenit, Pllaçkovicës dhe maleve të Osogovës, deri në Kozjak, ndërsa gjatë ofenzivës së pranverës do të hyjë në territorin e Serbisë juglindore, e prej aty me një marsh të përforcuar dhe me luftime të shumta do të arrijë deri në malet e Krushës, në pjesën veriore të Selanikut, duke u kthyer përsëri në gjendje gatishmërie me njësitë e tij në malin Kozjak. Pas përfundimit të marshit të shkurtit, Mihajllo Apostollski njëkohësisht është emëruar edhe për komandant i shtabit operativ për njësitë maqedonase, serbe (të Serbisë Jugore), i njësive të posa formuara antifashiste bullgare si dhe i disa njësive partizane të Kosovës. Në këtë rajon ai i fillon përgaditjet për organizimin dhe për mbrojtjen e kishës “Shën Prohor Pçinski” për mbajtjen e mbledhjes së parë të ASNOM-it. Gjeneral Mihajllo Apostollski është anëtar i Këshillit nismëtar për thirrjen e mbledhjes së ASNOM-it , anëtar i mbledhjes së parë të ASNOM-it e mbajtur më 2 gusht të vitit 1944. Përpos shumë vendimeve të karakterit jurediko-shtetëror, Mbledhja e parë e ASNOM-it solli vendim nga i cili shprehet mirënjohje deri te shtabi qëndor

i luftëtarëve të LNÇ dhe APM për luftën disa vjeçare me anë të së cilës u vendosën themelet e shtetësisë së Maqedonisë. Kontributin më të madh gjenerali Mihajllo Apostollski e jep gjatë udhëheqjes dhe komandës së tij në kuadër të operacioneve përfundimtare për çlirimin e Maqedonisë. Gjatë operacioneve përfundimtare të LNÇ dhe APM për çlirimin e Maqedonisë gjatë periudhës nga 9 shtatori deri në 19 nëntori i vitit 1944, kanë vepruar 24 brigada sulmuese, katë brigada artilerike, një brigadë kalorësie, një brigadë e motorizuar dhe tre brigada inxhinerike duke përfshirë këtu edhe njësitë tjera të formuara në shtatë divizione nacionalçlirimtare dhe në tre korpuse. Përveç kësaj ushtrie operative, nën komandën e SHP të Maqedonisë ka ekzistuar edhe rrjeti i organeve ushtarako-

komanduese i përbërë nga tetë komanda krahinash dhe 34 komanda të vendeve me njësi dhe rrethe të veçanta. Korpusi i Bregallnicës dhe Strumicës ka vepruar në Maqedoninë Lindore, korpusi i 16 në Maqedoninë Verilindore dhe në rajonin e Povardarjes, ndërsa korpusi i 15 në rajonin e Pellagonisë dhe në hapësirën mes liqeneve të Ohrit dhe të Prespës. Operacionet për çlirimin e qyteteve nën komandën e gjeneral Mihajllo Apostollskit dhanë fitoren përfundimtare të LNÇ dje APM si dhe sollën deri në formimin e shtetësisë së Maeqdonisë dhe qytetarëve të saj.Në shkurt të vitit 1945 gjenerali Mihajllo Apostollski është emëruar në detyrën e ndihmës eprorit të shtabit suprem, gjegjësisht shtabit të përgjithshëm të Armatës së Jugosllavisë. Gjatë periudhës nga viti 1946 deri në vitin 1952 z. Apostollski është komandant i zonës së Sarajevës. Në vitin 1953 gjenerali Apostollski e udhëheq delegacionin e parë ushtarako-diplomatik jugosllav gjatë vizitës në Izrael. Më pas, Mihajllo Apostollski deri në vitin 1958 ka ushtruar detyrën e shefit të Akademisë së Lartë Ushtarake si dhe epror në këmbësorinë e Armatës Popullore të Jugosllavisë. Penzionohet me gradën gjeneral-kolonel më 1958. Më 1953 është shpallur si hero kombëtar. Më 1982 do të jetë doktori i parë i shkencave ushtarake nga Maqedonia. Përveç detyrave ushtarake, Mihajllo Apostollski ka qenë i zgjedhur dhe ka ushtruar detyra të larta shoqëroro-politike. Në veprimtarinë e tij gjithpërfshirëse mendimi i tij shkencor zë vend impozant. Për shkak të arritjeve të tij shkencore ka qenë i zgjedhur në anëtarsinë dhe në vende të ndryshme udhëheqëse nëpër institucione të larta shkencore. Gjatë periudhës nga 1965 deri në vitin 1970 do të

jetë drejtor i institutit së hisotrisë kombëtare në Shkup. Në vitin 1967 është zgjedhur si anëtar i rregullt i ASHAM-it. Gjatë periudhës së viteve 1976-1983 do të jetë kryetar i saj. Nga viti 1978 deri në vitin 1981 ushtron detyrën e kryetarit të këshillit të akademive të shkencave dhe arteve të RFSJ-së. Nga viti 1979 është anëtar i ASHAJ (Akademina e Shkencave dhe Arteve të Jugosllavisë). Në vitin 1986 është zgjedhur si kryetar i përhershëm i lidhjes së shoqatave të historianëve të Maqedonisë. Arritjet dhe rezultatet e tij në fushën e shkencës kanë qenë lartë të vlerësuara dhe të shpërblyera. Ai është bartës i shumë çmimeve. Në vitin 1965 merr çmimin shkencor “13 Nëntori”, çmim ky i qytetit të Shkupit. Më 1969 merr çmimin “4 Korriku” nga LLM të LNÇ të Jugosllavisë. Më 1971 merr çmimin për vepër jetësore “11 Tetori”. Në fund të vitit 1971 merr çmimin “22 Dhjetori”, çmim ky i Sekretariatit Fedarativ të Mbrojtjes. Në vitin 1976 është bartës i çmimit “Mito Haxhi Vasilev - Jasmin” dhe më 1978 fiton çmimin më të lartë në RFSJ, “AVNOJ”. Gjenerali Mihajllo Apostollski ka zhvilluar vizita të shumta në shumë vende të botës si kryesues i shumë delegacioneve shtetërore dhe joshtetërore. Gjenerali Apostollski, rol të rëndësishëm ka pasur edhe në zhvillimin e miqësisë në mes të popujve të Maqedonisë dhe të Norvegjisë nga pozita e shoqatës maqedono-norvegjeze.Mihajllo Apostollski për zhvillimin dhe praktikimin e shkencave ushtarake, për aftësitë e tij komanduese, organizative dhe

udhëheqëse dhe për kontributin për çlirimin e Maqedonisë në luftën kundër fashizmit, është bartës i shumë mirënjohjeve, medaljeve dhe çmimeve jugosllave dhe të huaja.Ai është bartës i përkujtimores partizane në vitin 1943, ndërsa më 1953 është nderuar me mirënjohjen “Hero kombëtar i Jugosllavisë”. Më vonë, poashtu ka fituar shumë lëvdata dhe medalje: Medaljen e çlirimit kombëtar; Medaljen e flamurit ushtarak; Medaljen e Republikës

me kurrorën e artë; Medaljen e bashkim vëllazërimit me kurrorë të artë; Medaljen për merita kombëtare me kurrorë të artë; Medaljen e yllit partisan me kurrorë të artë; Medaljen e Armatës Popullore me kurrorë të artë; Medaljen e punës me flamur të kuq; Medaljen e guximit; etj. Nga

mirënjohjet e huaja: Mirënjohja dhe medalja e Mbretit norvegjez “Shën Olav”; Medalja e “Suvorovit” – BRSS; Medalje “Kryqi Grundvaldez” klasa e II, Poloni; Medalje “Shën Aleksandër” – Bullgari; Medalje e çlirimit kombëtar – Çekosllovaki; Medalje “Georgi klasa e I e komandantit” – Greqi, etj.Përgjithësimi teorik i praktikës vepruese të Mihajllo Apostollskit, përmban vepra të realizuara dhe përvoja të cilat kanë të

bëjnë me kontributin e fuqishëm në zhvillimin e shkathtësive ushtarake, sidomos në Maqedoni. Ai ka botuar shumë punime shkencore dhe aplikative. Mes të më rëndësishmëve janë: “Ofenziva e pranverës në Maqedoni 1944”, Shkup 1957, “Marsh ii Shkurtit”, Shkup 1975, “Operacionet përfundimtare për çlirimin e Maqedonisë”, Shkup 1975, “Studime dhe artikuj”, Shkup 1975, “Pikëpamje të marrëdhënieve jugosllavo-bullgare gjatë Luftës së Dytë Botërore”, Shkup 1980, etj. Pikat kryesore të punimeve të tij shkencore bazohen mbi arsimimin e tij ushtarak dhe mbi përvojat historike.Gjenerali Mihajllo Apostollski është doktori i parë i shkencave ushtarake në Ballkan dhe njëherit ushtari i parë i cili ka qenë kryetar i ASHAM-it. Gjenerali Apostollski ndërroi jetë më

7 gusht 1987 në Dojran. Personaliteti dhe vepra e tij lanë gjurmë të pashlyeshme mbi themelet e shtetit të sotëm të pavarur të Maqedonisë. Akademia Ushtarake sot me nder shënon dhe mban emrin e gjeneralit Mihajllo Apostollski.

Prof. Dr. Aleksandar Stojçev

Mihajllo Apostollski për zhvillimin dhe praktikimin e shkencave ushtarake, për

aftësitë e tij komanduese, organizative dhe udhëheqëse dhe për kontributin për çlirimin

e Maqedonisë në luftën kundër fashizmit, është bartës i shumë mirënjohjeve,

medaljeve dhe çmimeve jugosllave dhe të huaja.Ai është bartës i përkujtimores partizane në vitin 1941, ndërsa më 1953

është nderuar me mirënjohjen “Hero kombëtar i Jugosllavisë”. Më vonë, poashtu

ka fituar shumë lëvdata dhe medalje: Medaljen e çlirimit kombëtar

35

Tanksi bazik „Osorio ЕЕ Т-1/Т-2“ posedon aranzhmanin klasik për një tanks bazik luftarak dhe për një numër të zakonshëm

të ekuipazhit. Në të janë të ndërtuar dy prototype të tanksit. I pari ka përfunduar më 1985, përderisa prototipi i dytë më 1986. Në përgjithësi, është dëshumar se kemi të bëjmë me një dizajn të suksesshëm, por për shkak të mungesës së mjeteve financiare i njejti nuk ka qenë i akseptuar për shërbim në armatën braziliane e cila një kohë ka pasur nevojë për më se 300 tankse bazike luftarake. Tanksi “Osorio” është veçanërisht i dizajnuar për t’ju përshtatur infrastrukturës së kufizuar braziliane. Pesha luftarake ka ngecur në 43 ton, ashtu si që është edhe në kuadër të kapaciteteve bartëse mbi të cilat është i ndërtuar “Osorio”, gjegjësisht i lejohet ngasja ose transporti vetëm nëpër tunelet ekzistuese rrugore e hekurudhore braziliane, si dhe të përshtatet kushteve të transportuesve të tankseve dhe vagonëve të deri tanishëm. Për faktin se infrastruktura është e

ngjajshme me atë të vendeve që janë në zhvillim, gjatë viteve të 80’-ta mendohej se tanksi në fjalë do të jetë ideal për t’u eksportuar pikërisht në këto vende. Tanksi “Osorio” është i pajisur me blindues në pjesën e përparme të trupit dhe të kupolës. Ky blindues është i ngjajshëm me atë britanik “Chobham”. Ai përfshin çelik, alumin, fibra karbonik dhe keramikë. Edhe

pse blinduesi i “Osorio”-s, është tejet i lehtë, ai është jashtëzakonsht i fortë dhe për të njëjtin është vlerësuar se mund të asnjësojë çdo predhë anti tankse që ka shërbyer në vitet e 80’-ta. Megjithatë, mendohet se mburoja e tanksit në fjalë është tejet inferiore ndaj shumicës së tankseve tjerë perëndimorë të asaj kohe.

Armatimi i “Osorios” gjendet në kupolën tre ulëse. Për faktin se i njejti nuk ka qenë i dedikuar vetëm për forcat blinduese braziliane, por edhe për eksport, tanksi prodhohet edhe me dy lloje tjera të armatimit. Lloji EE T-1, dedikuar forcave blinduese braziliane është i armatosur me topin britanik 105 mm “L7A3” me kanale, kompleti luftarak për këtë lloj përfshin

45 predha, ndërsa i lëshon llojet vijuese të predhave: AP-FSDS, armour piercing fin stabilised discarding sabot, HEAT-High-Explosive Anti-Tank, HE High-Explosive, HESH-High Explosive Squash Head, APERS Anti-personnel, ËP Ëhite phosphorus dhe predhat Canister. Modifikimi për eksport „ЕЕ Т-2“ është i pajisur me topin me gyp të lëmuar 120

mm francez „GIAT G1“, por kompleti luftarak ka reduktime për 38 predha dhe gjuan vetëm AP-FSDS – armour piercing fin stabilised discarding sabot dhe HEAT – High-Explosive Anti-Tank. Gjithashtu, është e mundshme që ai të pajisjet edhe me top me gyp të lëmueshëm 125 mm 2A46 i prodhimit sovjetik/rus. Dy topat

36

„ОSОRIО ЕЕ Т-1/Т-2“

Tanksi bazik luftarak brazilian „OSORIO ЕЕ Т-1/Т-2“ është zhvilluar kah mesi i viteve të 80’-ta nga ana

e kompania më e madhe braziliane, programuesja e armëve „Engenheiros Especializados“ S.A ENGESA.

Ky tanks është emëruar si “Osorio”, për nder të Manuel Luis Osório, themeluesit të kalorësisë në

kuadër të armatës braziliane

Armatim

në fjalë janë tërësisht të stabilizuar dhe mund të mbushen me dorë. Tanksi luftarak bazik “EE T-2” ka saktësi qëlluese deri në 80% në një distancë prej 2 km në caqe lëvizëse. Armatimi sekondar i tanksit “EE T-2”përbëhet nga dy mitraloz 7,62 mm. Njëri prej tyre është mitraloz i kthyer, ndërsa tjetri gjendet në majë të kulmit të tanksit. Sistemi i kontrollit të zjarrit në këtë kupolë është tërësisht i kompjuterizuar dhe përbëhet nga telematësi lazerik dhe nga periskopi belg „LRS-5DNLC Olp“. Tanksi „ЕЕ Т-2“ është i pajisur me mitraloz të kthyer 7,62 mm dhe me mitraloz 12,7 mm i vendosur në kulmin e tanksit për goditje mbi caqe kundër ajrore. Sistemi i komjuterizuar për kontrollin e zjarrit nga „Marconi Command and Control Systems“ përdor SFIM-periskopin e stabilizuar me telematës lansues për shënjestruesin dhe një të njejtë edhe për komandantin e tanksit. Periskopi stabilizues ngrohëtor Philips/TRT është i lidhur me dy pajisjet për mbikqyrje e hulumtim. Ky sistem për kontrollin e zjarrit është sistem më i rid he më modern duke siguruar një besueshmëri të lartë të qëllimit që në goditjen e parë. Dy tankset kanë të njëjtin motor dhe transmision të ndërtuar në një modul. Motori prodhohet në Holadnë dhe është 12 cilindrik dizel MËM TBD 234, në kombinim me marshin automatik gjerman ZF LSG 3000, i cili gjithashtu përdoret edhe te „Leopard 2“, „K1“, edhe te „C-1 Ariete“ , duke zhvilluar 1,100 hp. Blloku motorin ndrrohet për 30 minuta në kushte terreni. Shasia përfshin 6 sipërfaqe dhe 3 mbeshtetës në formë rrethi nga dy anët, Vegëzat janë të ngjajshme me ato të MBT „Leopard 2“, me shtresa të ndryshueshme prej gome. Amortizimi është hidropneumatik. Sipërfaqja e parë, e dytë dhe e gjashtë janë të pajisura me amortizues të rrafshët. Pllakat e trupit dhe shasisë janë të rrethuara me paravanë blindues të cilët mundësojnë mbrojtje plotësuese nga predhat kumulative. Tanksi “Osorio” posedon shpejtësi dhe

performaca të mira terreni. Ai arrinë 30km/h për 10 sekonda dhe shpejtësia e tij maksimale arrinë deri në 70 km/h. Gjatësia e tij është 10,10 m, gjerësia 3,20 m ndërsa lartësia 2,37 m ndërsa distanca maksimale është 550 km. Performancat e terreni përfshijnë tejkalimin e hendeqeve me gjerësi prej 3 metrash, me mbështetëse anësore deri në 30 gradë me persikopë vertikal nga 115 cm si dhe me tejkalim të barrierave ujore nga 1,2 metra pa përgaditje paraprake. Tanksi bazik luftarak është i kompletuar me sistem për fikje automatike të zjarrit edhe në njësinë luftarake edhe në atë motorike. Tanksi mund të pajiset edhe me sistem mbrojtës NBC. Ky sistem përfshin filter për ajër dhe maska të caktuara për anëtarët e ekuipazhit, duke iu siguruar ajër të pastër. Gjithashtu, ekziston mundësia e vendosjes së pajisjes së veçantë të sinjalizimit në momentin kur tanksi është i ndriçuar nga rrezet lazerike. Ai është i pajsiur me radiopajisjet e nevojshme dhe me pajisje komunikimi për ekuipazhin. Tanksi drejtohet nga ekuipazhi katër anëtarësh i përbërë nga komandanti, shënjestruesi, shoferi dhe shërbyesi.

Me qëllim të arritjes së shpenzimeve prodhuese të shpenzuara gjatë prodhimit të “Osorios”, “Egnesa” si kompani, së pari ka menduar për eksportin, sepse armata braziliane ka pasur buxhet të ulët dhe nuk ka pasur mundësi të kontribuojë financiarisht për shpenzimet zhvillimore gjatë prodhimit. Një numër i madh i vendeve nga Lindja e Afërt u interesuan për tanksin në fjalë, mes tyre edhe Arabia Saudite. Pas shpenzimeve të pakuptimta të më se 100 milionë dollarëve për zhvillimin e “Osorios” dhe pas kalimit të testeve në terren me Arabinë Saudite, si dhe mos nënshkrimin e marrëveshjes për furnizim, më 1993, kompania “Engesa” dorëzoi kërkesë falementimi. Dy prototipet e tanksit në fjalë iu shitën armatës braziliane për shqyrtim të mëtejmë edhe pse tanksi “Osorio” më nuk ka pasur prodhim serik. Armata braziliane sot përbëhet nga 378 tankse belgo-gjermane ”Leopard 1 MBT“ (1А1 dhe 1А5 si dhe 128, përkatësisht 250 lloje nga ky tanks) duke mos i harruar këtu edhe 91 tanks të llojit „US M60-A3’s Patton MBT“.

Idriz Idrizovski

37

38

Në vitin 2013 Këshilli i Sigurimit miratoi Rezolutën 2122 e cila përqëndrohet në avancimin e llogaridhënies dhe identifikimit

të aksioneve konkrete për implementimin e tërësishëm të Rezolutës 1325. Edhe përkundër avancimit në implementimin e agjendës për femrat, paqen dhe sigurinë (WPS), nevojiten më tepër përpjekje sa i përket qëndrueshmërisë dhe konsolidimit. Për këtë arsye, njësia e operacioneve paqësore dhe njësia për mbështetje (DPKO/DFS) zhvilluan strategji, duke i mbështetur dy rezolutat e lartëpërmendura të cilat e pasqyrojnë mjedisin e ndryshueshëm operativ jetësor. Rezolutat në fjalë siguruan kornizë për impelemtinin e agjendës së gjinisë femërore, paqes dhe stabilitetit si dhe ndjekjes së rezultateve, të avancimit dhe të mungesave nga ana e pjesmarrësve të përfshirë në procesin e paqes dhe sigurisë. Edhe përkundër përparimit të vazhdueshëm të WPS përmes

Barazia ka të bëjë me rëndësinë fundamentale për arritjen e paqes dhe sigurisë së vazhdueshme. Për

këtë arsye, është tejet e rëndësishme që të gjithë anëtarët e shoqërisë të kenë qasje të barabartë deri te mundësitë, resurset, shërbimet,

sigurinë, vendimarrjen dhe deri tek të drejtat tjera themelore. Këshilli i

Sigurimit i OKB-së e deklaroi këtë në momentin e miratimit të Rezolutës

1325 në vitin 2000, rezolutë kjo e cila u ndoq edhe nga gjashtë

rezoluta tjera tematike të cilat kanë të bëjnë me femrën, paqen dhe

sigurinë (WPS), duke përfshirë këtu edhe konfliktet që kanë të bëjnë me

dhunën seksuale

STRATEGJIA GJINORE – partneritet mes meshkujve dhe femrave

Global

39

punës në operacionet paqëruajtëse, prap se prap duhen bërë përpjekje plotësuese.

Sëndërtim is ë arriturësNë këtë kontekst, DPKO/DFS e kanë zhvilluar strategjinë e tyre të parë gjinore. Kjo strategji, jo vetëm që e ndjek zhvillimin e rezolutave, por ajo njëkohësisht edhe i përgjigjet edhe fushës së ndryshueshme e cila përfshihet në agjensinë e barazisë gjinore dhe fuqizimit të femrës të OKB-së (UN Women) dhe mandantin e saj të kushtëzuar në ndjekjen e implementimit të Rezolutës së KS 1325, zyra e përfaqësuesit special të sekretarit të përgjithshëm për dhunë seksuale dhe konflikt si dhe këshilltari për mbrojtjen e femrave (WPAs) në kuadër të operacioneve paqësore. Koha e kësaj strategjie ka rol kyç që nga moment kur Këshilli i Sigurimit shprehu qëllimin e tij të mbledh panelin e nivelit të lartë për të rishqyrtuar Rezolutën 1325 të KS të OKB-së në vitin 2015. Strategjia gjinore ka për qëllim sëndërtimin e rezultateve të arritura,

praktikave më të mira dhe mësimeve të marra në kuadër të operacioneve paqësore, punës dhe zgjidhjes së lëshimeve kritike drejt institucionalizimit të punës me barazinë gjinore në DPKO / DFS si dhe ridefinimin e arkitekturës gjinore në kuadër të operacioneve paqësore me theks të veçantë të barazisë së integruar në kuadër të misionit ( për dallim nga mbështetja e drejtpërdrejtë ndaj partnerëve kombëtar). Gjithashtu ka për qëllim fuqizimin e rolit dhe përgjegjësisë së personelit të përgjithshëm paqësor dhe rishqyrtimin e rolit të “UN Ëomen” dhe të Zyrës së përfaaqësuesit special të sekretarit të përgjithshëm “ „vis-à-vis“ femrave, paqes dhe sigurisë, në drejtim të promovimit të një sinergjie përmes koordinimit të rrjetit të OKB-së në lidhje me çështjet që kanë të bëjnë me agjendën për femrat, paqen dhe stabilitetin.

Në vendet me nivel shqetësues të dhunës seksuale, misionet paqësore ndërmorën aksione për luftë kundër kësaj dhune. Për shembull, në Republikën Demokratike të Kongos, misionin e OKB-së e mbështesin një numër i mad hi rasteve juridike të dhunës seksuale dhe të përdhunimeve, dhe në këtë mënyrë përmes mediave rritet vetëdija te opinioni dhe hapet debat për këtë fenomen.

Përgjegjësia e personelit gjithpërfshirës në misionin paqësorBarazia gjinore dhe zbatimi i rezolutave të cilat kanë të bëjnë me gjininë femërore, paqen dhe sigurinë është përgjegjësi i personelit të përgjithshëm paqësor. Secila komponentë në kuadër të operacioneve paqësore për barazi gjinore është përgjegjëse për përparimin e nivelit të

40

zbatueshmërisë. Avancimi it ë drejtave dhe fuqizimi i rolit të femrës është tejet i rëndësishëm për arritjen e paqes dhe sigurisë afatgjate. Gratë, gjatë konflikteve gjenden në pozitë më të palakmueshme duke qenë në rrezik të madh nga dhuna. Ato, për dallim nga burrat, gjithashtu janë të goditura nga konflikti në mënyra të ndryshme. Për këtë shkak nevojitet përfshirja e gjinive si pjesë qëndrore e analizave politike dhe operative dhe të miratojnë masat konkrete për kompenzimin e ndikimeve të këtilla diferencaile. Barazia gjinore në kuadër të operacioneve paqësore mund të arrihet vetëm përmes partneritetit mes burrave dhe grave dhe mes organizatave dhe palëve të ndryshme. Barazia gjinore është e dobishme për shoqërinë në tërësi, sepse edhe burrat dhe gratë luajnë rol të rëndësishëm në sjelljen dhe në ndrrimin e qëndrimeve, si dhe transformimin e roleve dhe përgjegjësive të tyre. Institucionalizimi me anë të instalimit të perspektivës gjinore nuk mund të punojë pa pasur angazhim dhe mbështetje nga ana e menaxherëve dhe liderëve të lartë. Në këtë mënyrë, DPKO/DFS si menaxhment i lartë ndërmer këtë përgjegjësi mbi vete dhe mbi të gjitha ata të cilët punojnë me të, e që janë përgjegjës për zbatimin e strategjisë gjinore dhe rezultateve të saj në kuadër të operacioneve paqësore.Korniza kohore për implementimin e strategjisë merr parasysh rezultatet strategjike, ku jepet zbatimi i Rezolutës së Këshillit të Sigurimit të OKB-së 1325 për periudhën 2011-2020, studimi global për femrat, paqen dhe stabilitetin që do të zbatohet nga ana e integrimi i komitetit të përhershëm të femrave, paqes dhe stabilitetit gjatë periudhës 2014-2018 duke e mbikqyrur shqyrtimin e zbatimit të Rezolutës 1325 të Këshillit të Sigurimit të OKB-së, të miratuar dhe të zbatuar në

panelin e nivelit të lartë gjatë vitit 2015. Në përputhje me këtë, korniza kohore për implementimin e strategjisë është kjo:Përparsitë comparative të barazisë gjinore në kuadër të operacioneve DPKO dhe DFS kanë bazë të fuqishme e cila mund të përdoret për avancimin e barazisë gjinore dhe të mandateve. Në fokusin e barazisë gjinore gjatë dekadës së fundit në kuadër të politikave të saj, drejtimeve, notimeve, udhëzimeve dhe strategjive paqësore, u ngrit vetëdija, niveli i shkathtësive, kapacitetet kadrovike dhe institucionale duke i hasur nevojat specifike, kontributet, rolet dhe shkathtësitë e femrave dhe fëmijeve, duke i përfshirë si partner kyç në

2014 2015 2016 2017 2018– Strategjia e mbështetjes

– fillon plani një vjeçar aksional

– studimi global për femrat, paqen dhe stabilitetin

– Arritjet kohore

– Panel i nivelit të lartë për implemen-timin e SCR 1325

– imple-mentimi afat mesëm

– Evaluim afat mesëm i strat-egjisë dhe raporteve të prezantuara të seniorëve për menax-him avancues të ekipeve (Е-SMT)

– Implementim afatgjatë

– Arritje afatgjate

– evaluim i straegjisë dhe i raporteve të prezantuara nga Е-SMT

Raporti 1-vjeçar i progresit

Raporti 2-vjeçar i progresit

Raporti 3-vjeçar i progresit

Raporti 4-vjeçar i progresit

Raporti 5-vjeçar i progresit

Si përgjigje e përdhunimeve dhe kidnapimeve,

paqëruajtësit në Darfur siguruan patrullat e

armatosura për shoqërimin e femrave dhe grave gjatë rrugëve për furnizim me ujë dhe gjatë kohës së

grumbullimit dhe marrjes së druve për ngrohje.

Rreth kampeve kanë qenë të vendosura patrulla të

rregullta të natës. Në Liberi, insistimin e vazhdueshëm

të misionit UNMIL për të zgjeruar kriteret për

të pranuar e ç’armatimit, demobilizimit dhe reintegrimit

u përfshinë mbi 22.000 gra dhe mbi 2.000 femra të cilat u lidhën me forcat e armatosura. UNMIL dhe

UNDP integruan perspektivën gjinore gjatë fazës së

reintegrimit të programit DDR nga viti 2004 deri në

vitin 2009

41

punën paqësore. Operacionet paqësore janë të pozicionuara mirfilli në avancimin e elementeve në kuadër të rezolutave të ËPS duke i pasur parasysh mandatet e tyre, praninë e tyre të shpeshtë disavjeçare në disa fusha si dhe qasjen e qeverive dhe liderëve të lartë të tyre.Këshilltarët gjinor dhe pikat e fokusit gjinor në kuadër të operacioneve paqësore kanë përparsi të madhe në integrimin e perspektivës gjinore në të gjitha komponentat e punës në ruajtjen e operacioneve paqësore, duke përfshirë këtu edhe komponentat e këshilltarëve civil dhe atyre ushtarak. Ata janë të përfshirë në të gjitha planet, punët dhe aktivitetet. Këshilltarët për mbrojtjen e femrave (ËPAs), të cilët kanë mandatin e Këshillit të Sigurimit që nga viti 2009, janë të vendosur në vende të konfliktit, në vende ku mbretëror dhuna seksuale (CRSV) duke pasur rol komplementar të këshilltarëve gjinor. ËPAs janë të përqëndruar veçanërisht në integrimin e CRSV në aktivitetet e misionit, duke përfshirë këtu, ndjekjen, analizën dhe raportimin rreth dhunës seksuale si dhe rreth përfaqësimit dhe angazhimit të palëve të përfshira në konflikt rreth obligimeve të tyre për parandalimin e dhunës. Strategjia gjinore në vazhdimësi kërkon dhe bazohet mbi përparsitë e lartëpërmendura komparative.

Avancimi i barazisë gjinore Qëllimi i përgjithshëm i strategjisë gjinore është krijimi i një mjedisi të përshtatshëm në kuadër të DPKO/DFS për shkak të avancimit të barazisë gjinore dhe të WPS mandateve në të gjitha aktivitetet e operacioneve paqësore. Strategjia në fjalë ka për qëllim të fuqizojë institucionalizimin e barazisë gjinore si dhe autorizimet e WPS në përputhje me kordinimet aktuale dhe me raportete në kuadër të kornizave punuese të WPS, sidomos në kuadër të kornizave të rezultateve strategjike për femrat, paqen dhe stabilitetin gjatë periudhës 2011-2020. Tre qëllimet e strategjisë gjinore synojnë fuqizimin e kapaciteteve në kuadër të të gjithë personelit paqësor (civilëve, ushtrisë, policisë) për avancimin e barazisë gjinore duke përfshirë këtu edhe rendin e ditës nga ana e WPS, fuqizimin e sisteve të DPKO/DFS, avancimin dhe përgjegjësinë për arritjen e barazisë gjinore si dhe rezultate përkatëse të WPS, angazhim dhe partneritet. „Barazia gjinore gjendet në zemër dhe në përpjekjet tona në kuadër të operacioneve paqësore. Në qoftë se ne nuk përfshijmë pikpamjet dhe perspektivat e femrës në punën tonë, atëherë nuk do të arrijmë

rezultatet e duhura. Sandra Onore,

përfaqësuese speciale e sekretarit të përgjithshëm të OKB-së për

(MINUSTAH), Haiti, mars 2014

Fuqizimi i kapaciteteve për personelin e përgjithshëm në kuadër të operacioneve paqësore (për civilët, ushtrinë, policinë) në avancimin e barazisë gjinore dhe rendit të ditë të WPS. Avancimin e autorizimeve të personelit sa i përket planifikimit, avancimit dhe përbërjes

së raporteve lidhur me aktivitetet dhe rezultatet. Fuqizimin e sistemeve të administrimit dhe përgjegjësisë të DPKO/DFS për arritjen e barazisë gjinore, për barazinë e femrave, për paqen dhe stabilitetin, si dhe rezultatet që kanë të bëjnë me sigurinë. Një angazhim dhe bashkëpunim efikas i DPKO/DFS me OKB-në si dhe me partnerët tjerë në arritjen e barazisë gjinore dhe i rezultateve të WPS.

Меri Rinxhova

Аntonov An-124 Rusllan“, i njohur nën emrin raportues të NATO-s edhe si “Kondor” është avion i transportit ajror strategjik. Avioni

është i dedikuar për varg të gjatë dhe për dorëzim dhe porosi të peshave të mëdha dhe të rënda, duke përfshirë këtu makina, pajisje dhe ushtarë. Avioni në fjalë është dizajnuar në kohën e ish Bashkimit Sovjetik në territor ukrainas nga ana e kompanisë “Antonov Design Bureau”. Deri në paraqitjen e “Boing 747-8F” ka qenë avioni i dytë më i madh transportues në krahasim me gjigantin “Antonov An-225”. Sot “An-124” edhe më tej mbetet avioni më i madh transportues ushtarak në botë. Rusia dhe Ukraina janë pajtuar të vazhdojnë me prodhim edhe gajtë vitit 2008. Ka qenë i dizjanuar lloj i ri i avionit, i pajisuru me disa përmirsime, duke përfshirë këtu kapacitet maksimal të bartjes nga 150 deri në 170 ton. Megjithatë, prodhimi i “Antonov An-124” kohë më parë është ndalur, në gusht të vitit 2014, për shkak të tensioneve politike në mes Rusisë dhe Ukrainës. Njëri ndër planet e “United Aircraft Corporation”, kompani ruse është dorëzimi dhe porositja e “An-124 Rusllan” të rinj për forcat ajrore ruse nga viti 2014, në kuadër të programit për furnizimin e shtetit me armë. Plani në fjalë parasheh

prodhimin e 20 avionëve duke filluar nga viti 2020, mesatarisht tre avionë në vit. Porositë planifikohet të përfundojnë në vitin 2027.

Zhvillim dhe dizajn i avionitGjatë viteve të 70’-ta, njësia e transportit ajror në kuadër të forcave ajrore sovjetike ka pasur mungesë të kapaciteteve të avionit strategjik. “An-124” është prodhuar në bashkëpunim me dy kompani, atë ruse “Aviastar” dhe atë ukrainase “Aviation Plant”. Edhe pse dizajni ka filluar të bëhet më 1971, konstruksioni i parë i avionit ka filluar të konstruktohet më 1979. Gjatë zhvillimit dhe prodhimit, në marrrëveshjen për prodhimin e sistemeve dhe pjesëve për nevojat e avionit transportues janë përfshirë 100 fabrika. Fluturimi i parë është realizuar në dhjetor të vitit 1982, ndërsa prezantimi i parë në opinion ka vijuar në vitin 1985 në kuadër të shoë-it të njohur “Paris Air Shoë”. Avioni ka qenë i akredituar me sertifikim civil në vitin 1992. Janë prodhuar gjithsej 60 avionë, me të cilët armata ruse ka operuar me 25 prej tyre. Me marrjen e sertifikatit për modelin “An-124-100”, vërtetohet jetëgjatësia e prodhimit të avionit deri në 50 000 orë fluturimi, 10 000 fluturime, gjegjësisht 45 vjet si dhe mirëmbajtje e rregullt pas çdo 500 orë të kaluara të fluturimit.

42

„АNTONOV AN-124 RUSLLAN“

Armatim

Аntonov An-124 Rusllan“, i njohur nën emrin raportues të NATO-s edhe si “Kondor”

është avion i transportit ajror strategjik. Avioni është i dedikuar për varg të gjatë dhe për dorëzim dhe porosi të peshave të mëdha dhe të rënda, duke përfshirë këtu

makina, pajisje dhe ushtarë. Avioni në fjalë është dizajnuar

në kohën e ish Bashkimit Sovjetik në territor ukrainas

nga ana e kompanisë “Antonov Design Bureau”. Deri në paraqitjen e “Boing

747-8F” ka qenë avioni i dytë më i madh transportues në krahasim me gjigantin

“Antonov An-225”

43

Nga jashtë „Ан-124“ ka ngjajshmëri me avionin transportues amerikan „Lockheed C-5 Galaxy“, ka atë karakteristikë ku dera e prapme mund të hapet gjatë fluturimit pa ndikuar në integritetin strukturues. Në vend të T-bishtit të “C-5 Galaxy”, “An-124” e përdor dizajnin konvencional të ngjajshëm me “Boeing 747”. Në përgjithësi, pesha e avionit lëviz në një diapazon nga 150-170 ton kargo, gjegjësisht mund të bartë 88 udhëtar në palubën e sipërme. Për shkak të kufizimit të zgjidhjes për shtypje në hapësirën qëndrore të bagazhit, avioni në fjalë posedon parashuta vetëm në raste të jashtëzakonshme. Avioni në fjalë është përdorur me kërkesë të vendeve anëtare të NATO-s si një urë ajrore strategjike. Avioni është dëshumar si jashtëzakonisht i dobishëm në kuadër të operacioneve në Irak dhe në Afganistan. Në maj të vitit 1987 “An-124”, ka vendosur rekord botëror me mbulimin e distancës nga 20.151 kilometrave pa mbushur kerozinë dhe me kohëzgjatje të fluturimit deri në 25 orë e 30 minuta. Ngarkimi dhe shkarkimi i avionit realizohet pa ndonjë ndihmë të caktuar në tokë, gjegjësisht me anë të sistemeve të përdorimit të peshës i përbërë nga krane, makare dhe përforcuese të pajisjeve. “Antonov-124-100” posedon dy pozicione për punë me peshë, nga vija dhe

bishti i avionit që është i pajisur me rampe për ngarkim gjegjësisht shkarkim të shpejtë. Për ngarkimin e kargos jostandarde avioni është i pajisur me dy makare elektronike me nga 3 ton tërheqje dhe 4 ngirtëse elektronike për bartje të përbashkët deri në 30 ton. Për aterim avioni ështëi pajisur me 24 rrota të cilat mundësojnë funksionimin e avionit në pistat tokësore, si dhe ndryshimin e këndit të trupit në mënyrë që të thjeshtësohet puna e ngarkimit. Pesha maksimale është bartur në korrik të vitit 1985, peshë kjo e cila ka arritur 171.219 kilogram ngarkesë në një lartësi mbidetare prej 2000 metrash, gjegjësisht 170.000 kilogram në një lartësi prej 10.750 metrash.Të gjitha sistemet e instaluara janë të përforcuara katër herë me sisteme reserve. Avioni mund të realizojë misione gjatë ditës dhe natës, në rregullat e fluturimit vizuel dhe atij instrumental (VFR dhe IFR), në të gjitha kushtet atmosferike. Avioni posedon 34 kompjutor funksionimi, të vendosura në katër sisteme qëndrore: navigacion, pilotim automatik, kontroll në distancë dhe mbikqyrje. Nga pajisja e navigacionit posedon sistem autonom të navigacionit, sisteme të radionavigacionit, sistem global

për pozicionim, radiokompas automatik, radar për mbikqyrje, radar progresiv të kohës si dhe pajisje për identifikim. Llojet e reja do të jenë të pajisura me instrumente digjitale, duke mundësuar reduktimin e ekuipazhit nga 6 në 4 anëtarë. Gjithashtu do të llojet e reja të avionëve do të pajisen me sisteme alarmi për shmangjen e ndeshjeve, sistem paralajmërues për afërsinë e tokës si dhe me sistem satelitor të komunikimit.Thjeshtësia, siguria e fluturimit të këtij lloji të avionit janë të siguruara me anë të sistemeve të kompjuterizuara. Në këtë mënyrë, avioni si mjeti i veçantë dhe unikal për transport dhe bartje të peshave përmes opcioneve komerciale është përdorur për: transportin e helikopterëve, të turbinave 90 tonëshe hidraulike, për transportin e obiliskut të granitit nga Italia në Etiopi, të kranit mobil të dimenzionit të madh, për automjete motorike luftarake dhe joluftarake, transport të trupit të avionit “Tu-204”, për lokomotivë 109 tonëshe, për anije dhe për bartje unikale nga më të ndryshmet. Lista e bartjes është pothuajse e pakufishme dhe në këtë kontekst, avioni në fjalë mund të quhet edhe avion transportues univerzal në historinë e transportit ajror.

Dragan Pavllovski

KARAKTERISTIKAT E PËRGJITHSHME TË „АNTONOV 124“

EKUIPAZHI4-6 anëtarë (pilotë, navigatorë, inxhinierë, teknikë)

GJATËSIA 68,96 mLARTËSIA 20,78 m

PESHA E AVIONIT TË ZBRAZËT 175 000 kgPESHA MAKSIMALE GJATË

FLUTURIMIT 405 000 kg

PESHA E SHFRYTËZUESHME DHE KAPACITETI I KARBURANTIT 230 000 kg

SHPEJTËSIA MAKSIMALE 865 km/h

FLUTURIMI MAKSIMAL 5200 km me peshë maksimale 16 500 км pa peshë

PIKA MË E LARTË E FLUTURIMIT 12 000 m

44

Vijat e operacioneve“ janë vije të paramenduara në kohë dhe hapësirë në të cilat orientohen dhe shtrihen forcat vetanake

në fushëbetejë në raport me ato kundër-shtare. Ata i lidhin rajonet me qellimet taktike dhe operative si dhe me qëllimet operative në zonën e operacioneve. Seci-la vijë e operacionit lidhë më shumë mo-mente vendimtare në kohë dhe hapësirë të cilat duhet të plotësohen në mënyrë që operacioni të rrjedhë pa ndërprerje. Vijat e operacionit gjithnjë varen nga koha, sepse gjendja dhe kushtet në fushëbetjeë vazhdimisht ndryshojnë. Në këtë vijë zakonisht shtrihen disa objekte apo toponime të cilat identifikohen si terren kyç i cili duhet respe-ktuar dhe duhet të mbro-het gjatë operacionit. Operacionet e mëdha kanë më shumë vija të cilat mund të ndiqen njëkohësisht (operacio-net paralele), në mënyrë të sinkronizuar apo të njëpasnjëshme. Vijat e operacionit vërehen aty

ku njësitë janë të vendosura edhe fiziki-sht. Ekzistojnë vija të brendshme dhe vija të jashtme.Vijat e jashtme të operacioneve sipas hapësirës shtrihen dhe zhvillohen në dre-jtim të kundërshtarit dhe janë në kontakt shumë të afërt me të njejtin. Koman-dantët gjithnjë synojnë të kenë një vijë më të gjerë të operacionit në mënyrë që most ë sulmohet kundërshtari drejtpërsë-drejti, por çdo herë kur kushtet do t’a lejo-jnë një gjë të tillë, i njejti të rrethohet ose të sulmohet anash. Vijat e brendshme të

operacionit nuk janë në kontakt të drejt-përdrejtë me kundërshtarin dhe shtrihen në drejtimet për ruajtjen dhe furnzimin, drejt vijave të komunikimit dhe transportit përmes të cilave merren forca dhe mjete të reja dhe poashtu bëhet ç’vendosja e njësive deri te rajonet e paraplanifikuara në zonën e operacioneve. Gjendja më e përshtatshme paraqitet në atë rast kur vijat e brendshme dhe të jashtme janë të ndara. Ekzistojnë më së shumti dy raste kur të njejtat përputhen: i pari, kur në territorin në të cilin zhvillo-

hen operacionet luftarake hasim në hapësirë të vogël dhe ajo nuk është hapësirë fizike, dhe rasti i dytë, kur në të gjitha situatat e luftës anti kry-engritëse ku nuk ekzis-ton vijë e frontit dhe ku kundërshtari duhet pritur nga secila anë. Njëri ndër qëllimet e të luftuarit guer-il është prishja e vijave të kominikimit të cilat në fakt paraqesin edhe vijat e brendshme të opera-cioneve. Për këtë shkak, në situatat ku vijat e jashtme përputhen, nevo-

Vijat operacionit dhe përpjekjeve

Element i rëndësishëm në kuadër të planfikimit operativ me ndihmën e metodologjisë së dizajnit operativ janë

“vijat e operacionit dhe vijat e përpjekjeve”. Ky element ashtu si edhe elementet tjera, gjithnjë ka ekzistuar

Vijat e operacionit si një kërkesë logjike në realizimin e operacioneve ushtarake, por me zhvillimin e të luftuarit

modern i njëjti zë vend të veçantë. Me ndryshimet revolucionare të të luftuarit në shekujt 19 dhe 20, ndryshime

këto të cilat shteteve u mundësuan gjenerimin e ushtrive masive si dhe zgjerimin e fushëbetejave, përcaktimi i

vijave të operacionit kaloi në detyrë më komplekse për komandantët dhe për planifikuesit ushtarak

Global

jiten forca shtesë për sigurinë e vijave të brendshme, sepse të njejtat trajtohen si vija të jashtme. Karakteristika e parë e shkathtësisë op-erative të Napoleonit shkaku is ë cilës edhe e ka marrë emrin “gjeniu” ka qenë vizuelizimi i vijave të operacioneve, që për një kohë të shkurtër i ka koncen-truar forcat mbi qëndrës së gravitacionit të kundërshtarit. Karakteristika e dytë ka qenë shkathtësia që pandërprerë të merr forca të reja në ushtrinë franceze përmes një rrjeti të vijës së brendshme të opracioneveи.Në mënyrë që të mos ketë ndërprerje në vijat e opera-cionit, nevojitet plotësimi i më shumë detyrave dhe ngjarjeve të cilat janë të definuara si “vija të mundimshme”. Ato e prezantojnë rradhitjen logjike të veprimeve gjatë operacionit, ndërsa njëkohësisht koman-dantit i mundësojnë kontroll dhe sinkronizim të resurseve si dhe fokusimin e tyre drejt real-izimit të qëllimit përfundimtar. Përderisa vijat e operacionit përbëjnë komponnentën fizike të planit i cili mund të shihet në hartën e terrenit, vijat e mun-dimshme dhe të përpjejkeve paraqesin një përmbledhje masash, aktivitetesh dhe procedurash, të cilat duhet të ndërrmeren në mënyrë që të krijohen kushte të volitshme për arritje jo vetëm të qël-limit ushtarak, por edhe të atij politik. Vijat e përpjekjes mund të perceptohen edhe në kuptimin politik, si politika të liderve civil për përdorimin e instrumenteve të fuqisë kombëtare për arritjen e qëllimeve përfundimtare. Vija e përpjekjes lidh më shumë detyra të cilat duhet të përmbushen në mënyrë që të mundësohet një rrjedhë normale e op-eracionit. Vijat e përpjekjes janë detyra afatgjate të cilat mund të vazhdojnë edhe pas përfundimit të veprimeve luftarake. Përmbushja e këtyre detyrave paraqet njërin ndër meknizmat e stabilizimit gjatë zhvillimit të llojeve të veprimit në nivel op-erativ. Ato janë jashtëzakonisht të rëndë-sishme gjatë planifikimit të oparcioneve antikryengritëse dhe antiterroriste, ku moment i vendosjes së forcave nuk është edhe aq i rëndësishëm në krahasim me kundërshtarin jokonvencional, dhe nuk është aq i rëndësishëm sa përzgjedhja e drejtë e aktiviteteve dhe politikave të cilat duhet të zbatohen në fushëbetejë. Në op-eracionet pas konfliktit, vijat e përpjekjes kryesisht përfshijnë metoda joluftarake. Vijat e operacionit dhe përpjekjes logjiki-sht përputhen, bashkarisht shqyrtohen dhe paraqesin një element i cili planifiko-het në mënyrë simultane dhe esencialisht realizon koncept operacioni. Definimi i

tyre në fazën e hershme të planifikimit ndikon që planifikuesi t’i vizuelizojë si korniza të brendshme dhe të jashtme në të cilat do të lëvizin forcat vetanake në raport me vendosjen dhe rradhitjen e kundërshtarit, terrenin kyç dhe qëllimet përfunditare në fushëbetejë. Nevojitet që vijat të kombinohen dhe të prezantohen në mënyrë garfike në mënyrë që të lid-hen qëllimet , momentet vendimtare dhe qendrat e gravitacionit. Përcaktimi i drejtë i tyre ka të bëjë me të kuptuarit e qëllimit përfundimtar strategjik si dhe me aftësinë e lidhjes së sukseseve taktike dhe opera-

tive për realizimin e qëllimeve. Gjatë kohës së operacioneve për sta-bilizim dhe gjatë operacioneve për mbështetje, shkathtësia për të përzgjed-hur vijat e duhura të përpjekjes është tejet e rënësishme për zbatimin e ma-

save të duhura në të gjitha nivelet. Vijat e operacionit dhe përpjekjes janë të lidhura në mënyrë të drejtpërdrejtë dhe të kuptueshme me konceptin e masave për suksesin e operacioneve. Me këtë, operacionet mund të planifikohen përmes përgjigjes së dy pytjeve logjike “se a jemi duke i realizuar punët e duhura” dhe “a i realizojmë të njejtat në mënyrën e duhur”. Njëra ndër punët kryesore në procesin e planifikimit është përcaktimi i forcave dhe mjeteve të nevojshme për realizimin e suksesshëm të operacionit. Për këtë, nevojitet që komandanti të vendos për

vijat përfundimtare të opracioneve që ekipi i planfikimit ia paraqet gjatë kraha-simit të llojeve të veprimit. Nga vlerësimet për gjatësinë e vijës së operacioneve në kohë dhe në hapësirë, llojit të terrenit dhe forcave kundërshtare të cilat janë të ven-dosura mes forcave vetanake dhe qëllimit ushtarak, do të varret zgjedhja e njësive dhe e mjeteve të nevojshme në mënyrë që operacioni të jetë i suksesshëm.Ky element i dizajnit operativ u dëshmua si i dobishëm në luftërat e fundit në Irak dhe në Afganistan, ku përmes definimit të qartë të vijave u arrit një përpjekje e përbashkët e forcave në kuadër të opera-cioneve ndërkombëtare, si dhe sinergji me përpjekjet e institucioneve civile në ndërtimin e paqes pas konfliktit. Në Irak dhe në Afganistan koncepti i definimit të vijave të përpjekjes u bë pjesë e rëndë-sishme e kampanjës formale të forcave multinacionale, ku në mënyrë të organi-zuar të shpërndajnë punët mes zonave të operacionit dhe të veprimit të partnerëve të kombeve të ndryshme. Vijat e për-pjekjes u shëndrruan në karakteristikë e strategjisë së një lufte të bashkuar.

Gjorgji Veljovski

45

46

Vështrime

MBËSHTETJE FETARE

Çdo shtet i pavarur dhe sovran rregullon të drejtat dhe liritë e qytetarëve të tij. Në kuadër të Kushtetutës sonë në nenin 9

thuhet: “Qytetarët e Republikës së Maqe-donisë janë të barabartë ndaj të drejtave dhe lirive pavarësisht gjinisë, racës, ngjyrës së lëkurës, përkatësisë etnike dhe sociale, përcaktimit fetar dhe politik, si dhe pozitës shoqërore pronësore të tyre. Qytetarët janë të barabartë para Kushtetutës dhe ligjeve”. Armata e Republikës së Maqedonisë është institucioni në të cilin qytetarët kanë be-simin më të madh. Në kuadër të Armatës sonë pjesa më e madhe e pjesëtarëve janë përcaktuar në baza fetare, gjë që tregon se përkushtimi për punë dhe për gjetjen e mod-uleve dhe zgjidhjeve ligjore për vendosjen e mësim besimit fetar në rradhët e armatës është aq më i madh.Doktrina për mbështetje në aspektin fetar në kuadër të armatës, në shumë armata duhet të mundësojë këtë mbështetje me anë të klerikëve fetar në rradhët e armatës gjatë aktiviteteve të përditshme edhe gjatë mis-ioneve ndërkombëtare jashtë vendit.Pjesa më e madhe e armatave të vendeve anëtare të NATO-s kanë ndërtuar objekte fetare dhe kanë përfshirë klerikët fetar në kuadër të bazave të tyre. Për shembull, në SHBA kjo çështje është zgjidhur qysh nga viti 1775 me anë të akteve juridike, ndërsa sot kjo çështje është e përfshirë edhe si pjesë përbërëse e Armatës së SHBA-së në të gjitha nivelet dhe dimenzionet e saj.Klerikët fetar kanë shërbyer në kuadër të Armatës së SHBA-së qysh në ditët e para të revolucinit amerikan dhe shumë prej tyre kanë rënë në luftë. Këto klerik fetar përfaqë-sojnë më tepër se 120 bashkësi dhe grupe fetare në tërë Amerikën. Gjashtë klerikëve fetar u është ndarë Medalja e Nderit në nder të heroizmit të tyre.Në fqinjësinë tonë, si shembull do t’i për-mendim klerikët fetar në kuadër të përbër-jeve ushtarake në Republikën e Kroacisë, në Slloveni dhe në Serbi.Doktrina e mbështetjes fetare në kuadër të armatës mundëson zgjidhjen e kompleksiv-itetit dhe mirëkuptimit në botë në të cilën feja ka rol të rëndësishëm, sidomos gjatë opera-cioneve të ushtrisë jashtë kufijve shtetëror.Gjithashtu, me anë të doktrinës fetar në kuadër të armatës do të ofrohej mbështetje e plotë ndaj të gjitha rriteve fetare sipas Kushtetutës dhe sipas ligjeve të Republikës së Maqedonisë. Këshilltarët shpirtëror do të mund të shërbenin në kuadër të disa njësive. Në Armatën e SHBA-së klerikët fetar janë agjensioni primar i armatës për siguri-min e të drejtës së praktikimit të fesë për pjesëtarët e Armatës në kuadër të njësisë dhe komandës.Në bazë të kërkesave në kuadër të aktiv-iteteve operative, një ushtarë e gëzon këtë të drejtë në disa mënyra:

- realizon lutje sipas një feje të caktuar;- kërkon këshilltar fetar;- shënimin e festave dhe ditëve të shenjta;- pjesëmarrje në rituale dhe zakone të ndry-shme;- praktikim i zakoneve të të ushqyerit sipas religjionit.Komandantët sigurojnë mundësi për prakti-kimin e lirë të fesë nëprmejt klerikëve fetar dhe asistentëve të tyre. Përmes tyre sigu-rohet mbështetje religjioze me realizimin e funksioneve specifike. Komandantët presin që klerikët dhe asistentët e tyre t’i kuptojnë detyrat lidhur me këto funksione. Lista e funksioneve për mbështetjen fetare të cilën klerikët fetar mund t’a përdorin për t’a reali-zuar misionin e tyre përfshin:• këshillimin e komandës lidhur me fenë, moralin dhe çështjeve morale dhe etike;

• udhëheqësinë e zakoneve fetare;• аdministratën e rregullave dhe zakoneve fetare;• sigurimin e klerikëve, kujdesin dhe këshil-limin;• mësimin dhe administrimin e mësim be-simit;• sigurimin e mbështetjes profesionale ndaj komandës dhe personelit;• administrimin dhe administratën e person-elit, objekteve dhe mjeteve të nevojshme për mbështetje fetare dhe për misione;• lidhje me liderët lokal dhe botëror sipas instruksioneve të komandantit;• zbatimi i planifikimit, trajnimi dhe operimi i mbështetjes fetare.Nevoja e ndryshimit, gjegjësisht rregullimit dhe ç’rregullimit të aspekteve të caktuara të jetës shoqërore, projektohet publikisht si një çështje politike dhe njëherit paraqet hyrje në tolerancë fetare e politike, si faktor për rua-jtjen e paqes dhe sigurisë.

Mr. Kenan Neziri

47

MBËSHTETJE FETARE

48

Aktivitetet e OORRM-së

Për vizitë në OORRM e NJKM-së së Tetovës ishin përfaqë-suesit e oficerëve rezervë të Kragujevcit dhe Kralevës

nga R. e Serbisë. Në fakt, kjo ishte një vizitë kthyese ndaj NJKM-së së Tetovës, e cila nga viti 2015 është vëllazëruar me organizatën e oficerëve rezervë të Kragujevcit. Gjatë qëndrimit në rajonin e Tetovës, miqtë nga Serbia vizituan disa vende të rëndësishme mes të cilave: Kodrën e Diellit, Muzeun e Tetovës, pllakën përkujtimore të ushtarëve të rënë në f. Vratnicë si dhe manastirin në Leshkë, ku me këtë rast u pritën edhe nga kryetari i komunës së Tearcës, Isen Asani. Në Shkup ata vizituan selinë e OORRM-së, panë qendrën e qytetit si dhe muzeun e luftës maqedonase për liri dhe pavarësi. Ata ngelën të impresionuar nga autenticiteti historic si dhe nga arritjet e mëdha artistike të këtij muzeu të specializuar me mbi 2000 eksponate.

Më 15 tetor në rajonin e Radovishit dhe Koçanit u organizua marshi edukativo-kondicionues në të cilën

morën pjesë disa qindra oficerë dhe nënoficerë të rinj rezervë të NJKM-së së pjesës lindore të Maqedonis, të Shkupit dhe të Velesit. Marshi në fjalë u realizua në realacion f. Damjan – f. Dollna Vrashnica – Vllashki Kolobi në një distancë prej 8 km. Në malin Smrdeshnik në një lartësi mbidetare nga 630 metrash, udhëheqësi i marshit, Stojan Llukarov (kryetar i këshillit komunal të LLM-së të LNÇM-së të Radovishit dhe Koçanit), realizoi orientim gjeografik. Në vendin e quajtur Vllashki Kolibi, në 404 metra të l.m.d majori Burhan Saliov nga batalioni i dytë i mekanizuar këmbësorik nga Shtipi, i informoi pjesëmarrësit për karakteristikat gjeografike dhe topografike të lokalitetit në Liqenin e Mantovës, liqen i cili gjendet rrëzë malit Koneçka. Në kishën “Shën Gjergji” e ndërtuar në vitin 1978 në brigjet e lumit të Mantovës, të pranishmit i përshëndeti kryetari i komunës së Konçes, Bllagoj Jovanov njëherit duke i informuar shkurtimisht rreth zhvillimit dhe rreth karakteristikave të kësaj komune rurale me një potencial të rëndësishëm në fushën e turizmit, vreshtaro-pemtarisë dhe prodhimit të duhanit. Shoqëria njëditore përfundoi me një drekë të përbashkët – me groshën tradicionale ushtarake.

Marshi rajonal

Bashkëpunim ndërkombëtar

Përmbajtjet e realizuara të anëtarsisë dhe udhëheqësisë së OORRM-së gjatë periudhës së kaluar katër vjeçare (2012-2016) ishin në qendër të

vëmendjes në mbledhjen e Kuvendit të Organizatës, si organ më i lartë i këtij asociacioni kombëtar, që u mbajt më 30 shtator në Shkup. Duke u ndalur në punën e realizuar gjatë periudhës së kaluar, kryetari i OORRM-së prof. dr. Gjorgji Mallkovski potencoi se rezultatet e arritura dalin para se gjithash nga bashkëpunimi i koordinuar me MM-në dhe SHP e ARM-së, me njësitë e vetëqeverisjes lokale, si dhe nga angazhimi i udhëheqësive lokale të OOR-RM-së. Rezultatet e këtilla, të realizuara në bazë të vullnetit të mirë, i ranë në sy edhe organizatës CIOR

Më 19 tetor në Sveti Nikole u mbajt mbledhje konstituive e Kuvendit të orga-nizatës, në të cilën u miratua programi orientues për punën e organeve dhe trupit të OORRM-së. Në këtë mbledhje u zgjodhën këshilli mbikqyrës dhe ai ekzekutiv, ndërsa prof. dr. Gjorgji Mallkovski u rizgjodh si kryetar i OORRM-së.

Llogarridhënie për punën

Zhivko Trajanovski

49

Pajisje

Ushtarët më së shumti i vlerësojnë pjesët më të vogla të pajisjeve që u është dhënë në dispozicion, pjesë të cilat mund t’i përdorin për

shumë gjera. Një pjesë e këtillë e pajisjes së tyre, për të cilën mund të thuhet se mund të përdoret për disa gjera dhe që nga pajisja e përgjithshme nuk ka asgjë tjetër për të cilën mund të thuhet se përdoret për më shumë gjera dhe është pajisje shumë dedikuese, se sa kapëset plastike. Ato janë të forta, të sigurta dhe shumë rrallë këputen. Në rast se një herë i vendosim në ndonjë vend, ato do të ngelin ashtu deri në momentin e heqjes na venndi i njejtë. Ekzistojnë lloje të ndryshme të kapëseve plastike për dedikime të ndryshme dhe për dedikime të veçanta gjatë përditshmërisë. Disa nga ato janë rezistente ndaj temperaturave ekstreme, përderisa tjerat kanë aftësinë e të qenurit të qëndrueshme ndaj peshave të rënda. Ato janë prezente në një spektër të gjerë të madhësive, gjatësive dhe gjerësive dhe përdoren për

dedikime nga më të ndryshmet. Edhe pse janë bërë nga materiale të ndryshme, megjithatë më të përhapura janë kapëset e bëra nga plastika, gjegjësisht nga qesja e polimidit që ka të bëjë me përdorimin e përgjithshëm. Ato janë rezistente ndaj zjarrit dhe ndaj shumë faktorëve të jashtëm.Parimisht, të njëjtat kanë qenë të njohura edhe si kapëse kablli, një zbulim i Marius C. Lloganit i cili pas hulumtimit të objekteve për prodhimin e avionëve “Boing” në vitin 1956, ka hasur në punëtor të cilët i kanë prerë gishtërinjtë me kabllin e najllonit të mbështjellur me një lloj lëngu që e kanë përdorur për lidhjen e telave duajorë të avionëve. Ai ka menduar se është patjetër të ketë ndonjë mënyrë më të mirë për të lidhur këto tela, e kështu më 24 qershor 1958 ai ka bërë kërkesë për kapëse kabllore. Ato parimisht kanë qenë të dizajnuara nga material plastike me një bravë të metaltë, por kompania “Logan Tomas dhe Bets”, më vonë kanë nisur përdorimin e tërësishëm të najllonit plastik dizajn ky i cili për kapëset përdoret

Zgjidhje e thjeshtë për problemet e komplikuara

Ekzistojnë lloje të ndryshme të kapëseve plastike për dedikime të ndryshme dhe për dedikime

të veçanta gjatë përditshmërisë. Disa nga ato janë rezistente ndaj

temperaturave ekstreme, përderisa tjerat kanë aftësinë e të qenurit

të qëndrueshme ndaj peshave të rënda. Ato janë prezente në një spektër të gjerë të madhësive,

gjatësive dhe gjerësive dhe përdoren për dedikime nga më të

ndryshmet. Edhe pse janë bërë nga materiale të ndryshme, megjithatë

më të përhapura janë kapëset e bëra nga plastika, gjegjësisht nga qesja e polimidit që ka të bëjë me

përdorimin e përgjithshëm

Kapëset plastike

edhe sot e kësaj dite. Ashtu si që kapëset kanë fituar popullaritet, emri kapëse të kabllit ka është zbehur dhe i njëjti është zëvendësuar me emrin zip-kapëset, duke përshkruar zhurmën gjatë kapjes dhe shtrëngimit (ngjajshëm me zhurmën e mbyllësve të patentit). Llojet e kapëseveKapëset plastike: Më së shpeshti kapëset janë bërë nga plastika. Varësisht nga lloji i kapëseve dhe dedikimit të tyre, vargu i tyre i punës mund të arrijë nga – 40 deri në 85 gradë celsiuz. Ato vijnë në shumë ngjyra të ndryshme, në gjatësi dhe në qendrueshmëri të zgjatjes. Kapëset plastike mund të jenë miniature, standarde, të mesme, të rënda dhe shumë të rënda, të quajtura e të ndara kështu për shkak të madhësisë së tyre dhe për shkak të qëndrueshmërisë gjatë zgjatjes.

Kapëse nga çeliku i pandryshkur: Këto kapëse përdoren në momente kur kemi të bëjmë me lëngje ose me temperature ekstreme. Këto kapëse mund të rezistojnë temperatura edhe nga -73 deri në 537C. Kapëset e çelikut të pandryshkur kanë një qëndrueshmëri tejet të madhe gjatë zgjatjes dhe tërheqjes.Kapëse nga halari (ECTFE - Ethylene ChloroTriFluoroEthylene): Këto kapse janë më të qëndrueshmet dhe përdoren nëpër qendrat bërthamore, në ambiente të rrezikshme kimike, për pajisje telekomunikimi, në gjithësi dhe në ambiente e mjedise me tepmeratura të ulëta apo shumë të larta. Ato janë rezistente ndaj zjarrit, ndaj rrezatimit dhe njëherit lëshojnë një sasi të vogël të tymit në rast se të njejtat i nënshtrohen djegjes. Ato kanë temperaturën maksimale të vazhdueshme gjatë punës e cila arrinë në 150 C.

Kapëse nga tefazeli (Tefzel – Fluoropolymer): Këto kapëse kanë ngjyrë karakteristike. Kapëset nga tefazeli më shpesh përdoren në mjedise ku kërkojnë rezitencë ndaj rreziqeve të ambientit jetësor, si që janë sulmet kimike, gama-rrezatii dhe rrezatimi ultra-vjollcë, duke përfshirë këtu edhe temperaturat ekstreme deri në 150 gradë celzius. Këto kapëse janë rezistente ndaj zjarrit dhe ndaj karboneve.Kapëse me premise metali: përdoren para se gjithash në industrinë e ushqimit, industrinë farmaceutike ose në industrinë për prodhimin e pijeve, sepse të njejtat gjenden me anë të aparateve të rentgenit dhe me anë të detektorëve të metalit. Ato, gjithashtu mund të gjenden me anë të magnetit sepse të njejtat janë bërë me metale të cilat mund të përzihen me polimer. Këto kapëse plastike kanë ngjyrë të veçantë “teal” ngjyrë kjo që vret në të kaltër dhe të gjelbër, e cila mundëson gjetjen e lehtë të tyre. Këto kapëse u rezistojnë temperaturave deri në 115 gradë. Si funksionojnë kapëset?Kapëset janë lenta të gjata të bëra nga plastika me pragje të njejta apo të ndryshueshme në gjatësinë e njërës anë të kapëses. Në fund të kapëses gjendet kuti ose bravë për lëshim përmes së cilës lenta me pragjet kalon lehtësisht kur kapësja lëviz në drejtim të saj, ku mundësohet shtrëngimi apo kapja e kapëses. Brava parandalon që lenta të lëviz në drejtim të kundërt, ku sigurohet një shtypje e fuqishme dhe e vazhdueshme e kapëses.

Çfarë mund të bëjmë me to?Mundësitë për përdorimin e kapëseve janë të pakufishme, nga lidhja e thjeshtë e gjërave, e deri në atë shkallë ku atom und të përdoren si nënlidhje apo si turniketë (jo vetëm në raste të veçanta). Kemi edhe shumë gjera tjera të cilat mund të lidhen me to, ndërsa do të përmendim vetëm disa prej tyre.Krampone të shpejta: Në qoftë se do të gjendeni në një shteg të akulltë e të ngrirë, vendosni dy apo tre kapëse në çizmet tuaja. Ato do të sigurojnë forcë plotësuese në mënyrë që të lëvizni shumë më lehtë nëpër shtegun me akull dhe ngrica.Bëni shtizë: Përdorni disa kapëse për t’a vendosur thikën në një shkop të gjatë dhe në këtë mënyrë do të formoni një shtizë impresive. Përdorni kapëse të rënda sepse lidhja duhet të jetë më e fortë, ndërsa lenta duhet të tërhiqet prapa sa më shumë që është e mundur, deri në fund.Pranga për duar: Në situata të caktuara mund të kemi rastin ku duhet kufizuar liria e disa individëve, ndërsa kapëset plastike janë ideale për këtë. Përpiquni që duart gati se çdo herë t’i lidhni pas shpine dhe t’i përdorni kapëset më të forta të cilat i posedoni. Kollan pantollonesh: Ndoshta këtë e keni përdorur për diçka tjetër, por me disa kapëse

50

plastike ju lehtë do të bëni që pantollonet e juaja të mos bien më. Shenjimi i shtegut: Thjeshtë disa kapëse të lyera me ngjyrë më vezulluese, varreni për dege ose kaçube dhe shtegu do të jetë i shënjuar lehtësisht.Strehimore impresive: Përdorni kapëset plastike për të lidhur degët ose tendat dhe në këtë mënyrë për të bërë strehimore. Ato, gjithashtu mund të përdoren edhe për të lidhur degët në mënyrë të ndryshme për formimin e strukturës së brendshme të strehimores.Për impobilizim: Përdorni kapsëet plastike për të lidhur shinat e impobilizimit ose të ndonjë pajisjeje tjetër të improvizuar për ndonjë frakturë apo thyerje ashti. Lëreni lidhëzen relativisht labile në orët e para, në mënyrë që të mundësojë qarkullim më të mirë të gjakut.Lidhëze çizmesh: Në rast se lidhëzet tuaja i keni përdorur për të lidhur diçka tjetër, me disa kapëse të vogla, ju mund t’i zëvendësoni ato te çizmet tuaja. Për paketim: Me anë të kapëseve plastike mund shumë lehtë të varrni pajisje apo gjësende të ndryshme në çantën tuaj, në jelekun taktik, në automjet dhe në shumë vende tjera. Përdorni kapëse të ngjyrave të ndryshme në mënyrë që të shenjoni xhepa të ndryshëm ose vende në çantë dhe t’a dini se çfarë saltë ka në to: enë uji (barrëra për pastriin e filtrave); të kuqe për zjarr (ndezëse, qibrit, municion), të verdha për pajisje sinjalizuese (pasqyrë, fishkëlluese, municion sinjalizues), etj. Përdorni një ose më shumë kapëse plastike në mënyrë që të shtrëngoni pjesë të ndryshme të pajisjes ose të veshëmbathjes duke i paltuar në formë rrethore në mënyrë që të kurseni sa më shumë hapësirë në çantë. Për mbyllje të shpejtë: Përdorni dhe shfrytëzoni një kapëse plastike si një mënyrë të shpejtë dhe të lirë të mbylljes së torbave, çantave, allateve, etj. Mënyra e vetme për të mënjanuar kapësen plastike është që e njejta të prehet, kjo gjë do t’a bëjë vjedhjen e pajisjes suaj shumë më të vështirë në rast se dikush tenton t’a bëjë një gjë të këtillë.Varrëse: Shumë lehtë mund të varrni fanar

ose pajisje tjetër në ndonjë degë apo trup të tëndës me anë të kapëseve plastike. Gjithashtu ju mund t’i siguroni rezervat tuaja të ushqimit duke i vendosur të njejtat në ndonjë pozicion lartë dhe në këtë mënyrë t’i mbroni e t’i ruani nga insekte apo kafshë të ndryshme.Për nevojë urgjente: Birra më të mëdhaja në tendë, në çantë apo në ndonjë pjesë të veshëmbathjes mund të shkaktojnë problem serioz. Disa kapëse të vogla plastike mund t’a përmirsojnë kompletin me përmirsime të vogla dhe me qepje duke mbyllur përkohësisht dhe me shpejtësi birrat.Kapëset plastike janë mjet i rëndësishëm dhe i nevojshëm për pothuajse çdonjërin prej nesh, gjegjësisht edhe për profesionistët, por edhe për ata që kanë hobi. Kapësit plastic janë të shumëllojshme, të lira dhe të thjeshta për përdorim. Dhe është tejet i rëndësishëm fakti se me siguri ekziston ndonjë kapëse e caktuar edhe për nevojat tuaja. Për këtë arsye përpiquni që të njejtat të gjenden gjithnjë afër jush.

Aleksandar Stojçevski

51

Kapëset plastike janë mjet i rëndësishëm dhe i nevojshëm për

pothuajse çdonjërin prej nesh, gjegjësisht edhe për profesionistët, por edhe për ata që kanë

hobi. Kapësit plastic janë të shumëllojshme, të

lira dhe të thjeshta për përdorim. Dhe është tejet i rëndësishëm fakti se me

siguri ekziston ndonjë kapëse e caktuar edhe për nevojat tuaja. Për

këtë arsye përpiquni që të njejtat të gjenden gjithnjë

afër jush

52

Në frymën e së kaluarës revolucionare dhe me potencimin e vlerave që erdhën si rezultat i përfitimeve nga LNÇ-ja, biografia

e Boro Menkovit përputhet me segmentin më revolucionar të rezistencës sonë dhe për nder të kësaj edhe sot e kësaj dite përmendet e festohet emri i tij.Lindi në vitin 1919, ndërsa u vra në jehonën më të madhe të rezistencës ndaj fashistëve dhe pas agresionit të tyre në Ballkan, pikërisht më 14 tetor të vitit 1941. Në 22 vitet e jetës rinore të tij, Boroja përmbushte ditët e tij me aktivitete të profiluara qartësisht, aktivitete të cilat rriteshin në frymën e një shpirti revolucionar, një hap para tjerëve. Edhe para fillimit të luftës ai luftoi për të drejtat e njeriu dhe për të drejta sociale, ndërsa me fillimin e luftës ai bashkohet në formimin e formacioneve të para partizane në territorin e Kumanovës së sotme dhe më gjerë në rajonin e Karadakut. Sindikalisti i ri, berberi, i riu përparimtar, Boro Menkovi

24 orë

Kazerma “Boro Menkov” shënoi patronatin e saj

Emocionet të cilat na kapluan më 14 tetor gjatë ftesës

zyrtare që të jemi pjesë e shënimit të patronatit të

kazermës së Kumanovës e cila mban emrin e heroit të popullit

Boro Menkov, paraqesin një impuls të mjaftueshëm për një tekst të shkurtër ku dominon

segmenti historik, rritja dhe zhvillimi i gjeneratave,

përgjegjësia ushtarake, nota revolucionare dhe koloriti

etnik të cilën patëm rastin të ndjekim në këtë solemnitet

me rastin e ditës së kazermës “Boro Menkov”

Kazerma “Boro Menkov” shënoi patronatin e saj

53

e formon aradhën partizane të Karadakut dhe me shokët e tij Bajram Shabanin, Pero Nakovin dhe me shumë të tjerë, okupatorit i bëjnë me dije se qyteti patriotik i Kumanovës asnjëherë nuk është gjunjëzuar dhe s’do të gjunjëzohet para fashistëve dhe shërbetorëve të tyre rajonal. U fra nga forcat fashite bullgare më 14 tetor të vitit 1941. I riu Boro, me prejardhje nga Bellanoci i Kumanovës nuk arriti t’a përjetoi lirinë e klasave dhe lirinë kombëtare të cilën e dëshironte aq shumë, por kujtimi për të dhe për shokët e tij bashkëluftëtarë partizanë në Kumanovën e sotme mbetet i përjetshëm dhe i njejti është i lidhur me kujtimet e secilit njeri liridashës, ndërsa kazerma e ARM-së në të cilën janë të vendosura njësitë tona të fuqishme, në nder të tij mban po këtë emër.Pas vdekjes Boro Menkovi i shpall hero i

Jugosllavisë më 30 dhjetor të vitit 1951, nderi më i madh që një ushtar i rënë për lirinë e Maqedonisë mund t’a ketë.Epopeja e lavdishme historike u prezantua në platonë e kazermës, ndërsa në hapësirën solemnisht të dekoruar u realizua një shfaqe e pasur me program artistic me pjesëtarë të folklorit maqedonas dhe atij shqiptar.Në lozhën solemne aty ku ishin autoritetet e larta ushtarake të kazermës, mysafirët e shumtë të botës civile, që nga Lidhja e Luftëtarëve të Kumanovës, e deri tek përfaqësuesit e shumë institucioneve lokale, përfaqësueseve të sektorit ekonomik, organizatave joqeveritare, mbretëronte atmosferë festive nga skenari i planifikuar në mënyrë të jashtëzakonshme, duke mos i lënë anash as emocionet që shfaqeshin tek të pranishmit nga notat e bukura të muzikës.Recitali dhe leximi poetik i gjimnazistëve të ndjekur nga interpterimi i bukur muzikor nga ana e njërës prej nxënseve të shkollës së mesme, vetëm sa e ngjallën ndjenjën

patriotike mes të pranishmive. Në anën e kundërt, fëmijët e njërës prej çerdheve të Kumanovës, në praninë e edukatoreve të tyre simptomatikisht valëvitnin flamujt shtetëror dhe në çdo shenjë të dhënë ngritnin duart lartë. Të komponuar mirëfilli dhe në mënyrë më të mirë, kumanovarët e rinj i dhan një ton të veçantë këtij manifestimi. Në skenë interpretim të bukur dhe efektiv kishin edhe të rinjtë e SHKA “Sirma” dhe SHKA “Bajram Shabani” .Valltarët e SHKA “Sirma” në veshje kombëtare kolorite, tipike për anën e Kumanovës, sipas veseve dhe qëndisjeve në veshje, nën tingujt e melosit maqedonas, demonstruan opuse të bukura muzikore, të shoqëruar nga muzikantë me instrumente të cilët vazhdimisht prodhonin tinguj të bukur. Në pamje të ndryshme vizuele të veshjeve

kombëtare, të cilin e pasqyronin etnosin shqiptar të asaj ane, valltarët e rinj të SHKA “Bajram Shabani” interpretuan valle të bukura shqiptare, në një interpretim edhe më të bukur skenografik, njëherit duke u prezantuar në pikën e tyre më të mirë.Ky ishte një manifestim me energji pozitive, i krijuar nga gatishmëria e ARM-së që tërësisht të hap thesarin e saj për të gjithë të interesuarit të marrin pjesë në manifestimet e ngjarjet kulturore të cilat dalin nga ajo, të jenë pjesëmarrës në stërvitjet taktiko-teknike dhe të njihen me armatimin që posedon ajo, të kënaqen në përmbajtjet e përbashkëta, të pinë nga një pije dhe të provojnë specialitetet nga kuzhina autentike ushtarake, së bashku me ata të cilët ARM-në e kanë vend pune, për të ruajtur dhe për t’a mbrojtur Maqedoninë në të mirë dhe në të keqe.

Мitko VasilevskiKristina Ilievska

54

Глобал

Kur planifikojmë ndërtimin e ndonjë objekti ushtarak sekret, zakonisht përzgjidhet një masiv malor, apo ndonjë mjedis i izoluar, por në rastin

e ishillit Vis, Armata Popullore e Jugosllavisë e bëri të paparamenduarën – tërë ishullin e shëndrroi në një strehimore të madhe. Për 50 vjet ishulli Vis ishte zonë e ndaluar për vizitorë dhe turistë. I vendosur në mes të

detit Adriatik, Vis është një ishull i derdhur i cili gjendet në 45 kilometra të bregdetit të Republikës së Kroacisë. Sipërfaqja e ishullit përfshinë rreth 90 kilometra katrorë. Në këtë ishull gjenden strehimoret e nëndetëseve, e qendrave komanduese, aeroportit dhe e shumë objekteve tjera ushtarake. Shumë nga objektet në fjalë në të kaluarën ishin të panjohura dhe të mistershme. Me tërheqjen e

Armatës Popullore të Jugosllavisë më 1992, në këtë ishull ngelën 37 objekte ushtarake dhe rreth 50 km tunele nëntokësore të cilat këtë ishull e shëndrruan në një lavirinth të vërtetë nëntokësor.

Minimi ushtarak “Jastog”Si objekt më i njohur ushtarak në ishullin Vis është minuesi ushtarak i anijeve dhe barkave me emrin e koduar “Jasog”. Ai gjendet në fushëgropën e Parjes me një gjerësi prej 10 metrash dhe me gjatësi prej 100 metrash. Ky vend ka pasur për qëllim t’i fsheh tre deri në katër anije siluri ose dy nëndetëse. Tunelet që shpiejnë drejt këtij objekti bashkohen pas 300 metrave me kazermën në e cila gjendet në majën e ishullit. Në murret e tuneleve ka pllaka të cilat janë të rëndësishme për shkak të kontenzimit dhe për shkak të mirëmbajtjes më të mirë të tuneleve.

Aeroporti “Plinsko Pole”Institucioni i parë ushtarak i ndërtuar në këtë ishull më 1944 është aeroporti “Plinsko Pole”. Emri i aeroportit vjen nga vetë lokacioni në

VISI -ishulli i sekreteve

Histori

55

të cilin është ndërtuar. Bëhet fjalë për një shteg fluturim-aterimi me një gjatësi prej 1000 metrash, e mbuluar me pllaka çeliku. Ky shteg është punuar nga ana e Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Bombarduesit “B-24 Liberator” dhe “B-17 Fortesa Fluturese” shpesh herë këtë aeroport e kanë përdorur për mbushje me kerozinë me për armatim. Pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore, ky aeroport është përdorur nga ana e Armatës Popullore të Jugosllavisë për transportin e municionit dhe të mjeteve të nevojshme për ndërtimin dhe funksionimin e objekteve ushtarake. Në vitin 1960 ky aeroport është rrënuar dhe në vende të tij janë mbjellur sipërfaqe me vreshta.

Qendra Komanduese “Vella Gllava”Si element kryesor në kuadër të infrastrukturës ushtarake të ishullit Vis me siguri paraqitet edhe qendra komanduese “Vella Gllava”, e cila gjendet në zemrën e ishullit, në 62 metra thellësi, me mundësi të mbrojtjes bërthamore, me një numër të madh të daljeve në rast rreziku, tunele të cilat shpiejn drejt

dy heliodormeve të maskuar të jashtëm. Në kushte paqeje, qendrën komanduese e kanë mirëmbajtur 12 pjesëtarë të ish Armatës Popullore të Jugosllavisë . Gjatësia e tuneleve nëntokësore është diku rreth 400 metra duke ia shtuar këtu edhe tunelin kryesor 200 metërsh, por ka edhe tunele ndihmëse të cilat shpien drejt hapësirave tjera për akomodim, për kontroll, në dhomën e hulumtimit të sipërfaqes detare, drejt sanitarive, kuzhinës, etj.

Baza raketore “Stupishçe” dhe pozicionet artilerike “Barjoshka”Në pikën më perëndimore të ishullit në kreshtat shkëmborë është vendosru pozicioni artilerik i zjarrit “Bajroshka” si dhe baza raketore “Stuishçe”. Hyrjet e pasme të këtyre pozicioneve, sidomos pozicionet raketore janë me një madhësi deri në 10 metra duke përfshirë këtu edhe dyert të cilat edhe sot pas shumë viteve të kaluara janë në funksion. Të gjitha hyrjet janë të maskuara dhe të mbrojtura nga hulumtimi nga ajri me anë të rrjetave të cilat kanë copëza stiropori në formë gurri. Disa nga daljet në rast rreziku kanë qenë të maskuara si shtëpi të vjetra

prej gurri. Në pozicionet artilerike edhe sot e kësaj dite mund të gjenden mbetjet e topave antilundrues “ANSALDO 90mm D53” të prodhimit Italian. Gjatë tërheqjes ushtria jugosllave topat në fjalë i ka shëndrruar në topa jofunksional. Mbi pozicionet artilerike ka pasur edhe pozicione raketore për gjuajtjen e predhava të cilat kanë qenë në majën e fushëgropës Stupishçe. Të njejtat janë të lidhura me magaza nëntokësore për karburante raketore. Përveç objekteve të lartëcekura në ishullin Vis ka funksionuar edhe spitali ushtarak, qendra informative “Tanjug”, qendër kjo për përgaditjen e raporteve, reportazhave dhe për emitimin e radio programit. Në këtë ishull ka pasur edhe dy kazerma “Rogaçi” dhe “Samogor”. Sot ishulli Vis është vend shumë i vizituar turistik, ndërsa si njëra ndër atrakcionet që u ofrohet turistëve është edhe vizita e ish objekteve ushtarake. Ky atrakcion turistik për çdo vit sjell të ardhura të mëdha për banorët lokal. Për shkak të rrezikut nga minat, preferohet që ky vend ku gjenden objektet në fjalë, të vizitohet vetëm me ndihmën e ciceronit të licencuar turistik.

Zllatko Bllazhevski

56

Film

Kur flasim për Luftën e Dytë Botërore dhe për implikimet e saj në Lindjen e Largët (aty ku ajo njohet si Lufta Paqësore), pa dyshim se njëra ndër

ngjarjet më mbreslënëse është gjithësesi ndërtimi hekurudhës nga Birmania deri në Tajlandë (Sijam). Duke pasur parasysh faktin se kemi të bëjmë me një prokejt të përgjakshëm i cili ka marrë shumë viktima në njerëz, kjo ngjarje për shkak të intrigës së vet, disa herë ka qenë e shëndrruar në film për platonë apo pëlhurën e madhe, ndërsa si film më i njohur rreth ngjarjes së njejtë tashmë është filmi “Ura e lumit Kvaj”. Tregimi për hekurudhën është mjaft inspirativ edhe për regjisorin Xhonatan Tepicki, i cili në vitin 2013 gjiron filmin “Punonjësi i hekurudhës”, film me të cilin me sukses “zhonglon” në disa zhanre, në dramë psikologjike, në film ushtarak, romancë…Filmin më së miri e definojnë fjalët e aktorit të

rolit kryesor, Kolin Firt, i cili potencon se “filmat ushtarak rrallë i kthehen efektit dhe pasojave të cilat bart lufta pas përfundimit të saj. Shpesh herë dëgjojmë për tregimet të cilat të cilat kanë të bëjnë me kthimin në shtëpi pas përfundimit të luftës, por asnjhëherë në atë se çfarë situate kemi me ata që janë kthyer dekada më vonë. “Punonjësi i hekurudhës” nuk pasqyron vetëm vuajtjen, ky film ka të bëjë me lidhjet dhe marrëdhëniet ndërnjerëzore dhe me atë se si dëmet e luftes ndikojnë në marrëdhëniet ndërnjerëzore dhe në marrëdhëniet intime, e më së shumti në dashuri.“Beteja e rëndësishme posttraumatike Duke zhbiruar tregimin në diskontinuitetin e tij kronologjik, Tepicki do të na shpien në vitin 1943, e më pas edhe në vitin 1980, duke luajtur me të sotmen dhe me kujtimet e rolit kryesor – me veteranin e urtë Erik Lomaks. Në vitin 1980 (si një përcaktuese kohore e

cila në këtë film e prezanton të tashmen), ku gjatë një udhëtimi me tren Lomaksi (Colin Firt), njeh të rejën Patty Ëallace (Nicole Kidman). Takimi i tyre i shkurtër është definicion për dashurinë në shikim të parë, dashuri e cila menjëherë kalon në romancë, ku së shpejti do të kurrëzohet edhe me martesë. Por, ajo që duket si një tregim i përkryer romantik është nën trysninë e kujtimeve të vjetra të së kaluarës së Erikut , lidhur me shërbimin e tij ushtarak në lindje, kujtime të cilat daljen e tyre e gjejnë në korridoret e errëta dhe në orvatjet për t’u gjetur zgjidhje e pajtim, në një lloj të sulmeve pas tramumatike. Që ne moshë të re, duke u rritur në Edinburgh, ky njeri ka –pasur admirim ndaj hekurudhave, konstruksionit të tyre dhe linjes së tyre. Ironikisht, gjatë shërbimit të tij ushtarak në Singapur si pjesë e armatës mbretërore britanike në vitin 1943, pikërisht hekurudha do të shëndrrohet në pasion, në makth dhe

„Punonjësi i hekurudhës“

57

në qendrën e vuajtjeve të tij. Së bashku me bashkëluftëtarët dhe shokët e tij, Lomaksi është i detyruar të dorëzohet te autoriteteve të armatës imeperialiste japoneze ku të njejtët e dërgojnë në një kamp përqëndrimi në Tajlandë si rob lufte, ku njëkohësisht së bashku me shokët do të detyrohet të punojë në një projekt megaloman – në hekurudhën nga Birmania deri në Tajlandë. Përvojat që do t’i fitojë gjatë kësaj periudhe, terrori shtazarak dhe torturat nga ana e policia sekrete ushtarake japoneze “Kempeitai” do të lënë gjurmë të thella në gjendjen psiqike të dajloshit njëzet vjeçar. Lomaksi, disa dekada pas përfundimit të luftës, bart traumat në një fiokë të mbyllur të trurit të tij, por tashmë të njejtat do t’a gjejnë rrugën duke iu kërcënuar që t’ia shkatërrojnë jo vetëm lidhjen e dashurisë me Patin, por edhe duke ia shkatrruar tërë jetën e tij

Rruga e pajtimitE dëshpruar për të ditur tregimin në lidhje me kujtimet e bashkëshortit të saj, për neglizhencën psiqike të tij ndaj jetës së përbashkët, Pati kërkon ndihmë nga miku më i afërt i bashkëshortit, Finli, me të cilin Lomaksi ka qenë në të njejtën qeli të burgut në Japoni. Finli befasisht do të gjejë zgjidhjen e duhur, zgjidhje e cila mikut të tij do t’i mundësojë të pajtohet, duke i ofruar mundësi që të hakmerret ndaj njeriut i cili është përgjegjës i drejtpërdrejt për vuajtjet e Erikut, japonezin Nagasi, një pjesëtar i policisë sekrete. Eriku sot, dekada më pas, duhet të vendos se a do të hakmerret ose do t’a falë atë. Por për t’a kuptuar rrugën e duhur, ai duhet të niset për në Tajlandë në mënyrë që të takohet me Nagasin dhe me emocionet e tij të vështira. “Kur u dorëzuam, japonezët na thonin se s’jemi burra, se burrat e vërtetë do të vetëvriteshin ose do të vdisnin nga turpi. Por ne thamë “jo” ne do të jetojmë për hakmarrje. Por, ne nuk jetuam – nuk dashuruam, nuk mundëm të flemë. Ne jemi armatë e gjindëve” – në këtë mënyrë Finli

përshkruan se çfarë do të thotë të jetosh me kujtimet e mundimeve gjakpirëse e gjakatare. Megjithatë, takimi me Nagasin për Erikun nuk do të jetë aspak ashtu si që kishte pritur dhe parashikuar. A thua vallë, ky njeri është i njejti i para katër dekadave? A thua vallë do të ketë qetësi shpirtrore, në rast se do t’a kishte vrarë të njejtin?

Hekurudha e vdekjesHekurudha Birmani – Tajlandë njëri ndër projektet më gjakatare dhe më kontraverze të ndërtimtarisë në historinë e njerëzimit. Linja e gjatë 415 kilometra është e ndërtuar në vitin 1943 nën udhëheqjen e Perandorisë Japoneze, nga ana e fuqisë së detyruar punëtore, një hekurudhë kjo e ndërtuar me gjakun e një të katërtës së milionit të ushtarëve të zënë rob dhe të shumë civilëve tjerë, të cilët pothuajse gjysma prej tyre kanë dhënë jetën e tyre, ndërsa pjesa tjetër pas përfundimit të projektit nuk i kanë gjasuar njerëzve – të sëmurë, të dezorientuar, të urritur dhe të raskapitur. Shumë pak prej tyre kanë arritur t’i kthehen jetës normale dhe t’i tejkalojnë pasojat e torturës psiko-fizike. Edhe pse idea për ndërtimin e kësaj linje hekurudhore ka ekzistuar shumë më herët, qysh në kohën e kolonizatorëve

britanik, askush paraprakisht nuk ka marrë për sipër t’a fillojë projektin sepse i njejti është menduar si shumë i vështirë, si projekt që ka qenë në kufirin e të pamundurës. Por, për ushtrinë imperialiste japoneze asgjë ska qenë e pamundur dhe në vend se t’i mbajë robërit dhe të burgosurit, ajo vendos që të njejtët t’i shfrytëzojë pikërisht për këtë. Të munduar në punë gjatë tërë kohës, të urritur dhe të torturuar deri në vdekje me metodat më shtazarake, ky vend për shumicën prej tyre ka ngelur si vendi i përjetshëm. Nagasi për këtë do të thonte: “Ajo që ka ndodhur këtu është tragjedi e luftës e cila nuk duhet harruar”. Por, Lomaksi në këtë thënie do të kundërvihet: “Nuk ishte tragjedi, por krim. Ju jeni vrasës dhe duhet të përgjigjeni! Askush s’do t’a besojë se çfarë në të vërtetë ndodhi këtu, sepse ajo që bëtë ndaj nesh është aq e tmershme, sepse na trajtonit si kafshë dhe jo si njerëz, vetëm për shkak se ne u dorëzuam.“Skenari është zhvilluar në bazë të kujtimeve të Erik Lomaksit, një libër i cili ishte “best seller” për vitin 1995, libër i cili flet shumë për lidhjen në mes tij dhe Nagasit. Historikisht, filmi korespodon me ngjarjet reale në pjesët të cilat kanë të bëjnë me vuajtjet e rolit kryesor, por edhe në skenat lidhur me Patin dhe Finlin. Për “Punonjësin e hekurudhës” thuhet se i njejti jep një pasqyrim autentik për dallim nga “Ura mbi lumin Kvaj”, sidomos në pjesën e pasqyrimit të mundimeve dhe torturës. Edhe pse skemi skena eksplicite të dhunës, megjithatë fotografia nga ngjarjet e vërteta dhe nga ajo se çfarë ka ndodhur atje vërehet qartë edhe nga fytyrat e njerëzve dhe nga dhembja e cila lexohet qartë në to, nga lëkura e tyre e ngjitur me eshtrat e trupit, nga mjerimi i tyre dhe nga dëshprimi i skajshëm për të jetuar. Për këtë arsye, filmi “Punonjësi i hekurudhës” mund të përshkruhet si një fotografi e një segmenti të rëndësishëm ku njerëzia dhe humaniteti lënë për të dëshiruar.

Еlena Gjorgjievska

5757

Regjia: Jonathan Teplitzky

Rolet: Colin Firth, Nicole Kidman, Jeremy Irvine, Stellan Skarsgård

Skenari: Frank Cottrell Boyce, Andy Paterson

Мuzika: David Hirschfelder

Viti: 2013

Vendi: Britania e Madhe / Аustralia

Kohëzgjatja: 116 minuta

Çmimet: AACTA – çmimi për skenarin më të mirë të adaptuar dhe për muzikën origjinale, nominime për filmin më të mirë, për costume, kinematografi, nominim për “Saturn”, si dhe çmimin për filmin më të mirë ndërkombëtar

Vranjovca e Epërme është fshat 30 kilometra larg Velesit, në komunën e Çashkës. Gjendet në 700 metra lartësi mbidetare dhe ka pamje të

jashtëzakonshme ndaj pejsazheve malore. Në të jetojnë rreth 300 banorë në afër dyzet shtëpi. Ky fshat është fshat – muze me shumë më tepër histori nga ajo që mund të pritet nga një mjedis aq i izoluar. Shumë rrallë në këto anë vijnë vizitorë për të vizituar burimin e historisë më të re të Maqedonisë. Këtu, nga mesi i shtatorit deri në fund të tetorit 1944 janë shtrirë autoritetet e pushtetit ligjdhënës të Maqedonisë së atëhershme demokratike federale, prezidiumi i LNÇ-së, KQ i PKM-së, shtabi qëndror i LNÇ-së, shtyprshkronja “Goce Dellçev” si dhe udhëheqësia e shërbimit sekret. Pikërisht shtëpitë në të cilat kanë qenë të vendosura këto organe, sot shërbejnë si shtëpi-muze të cilat e ruajn historinë, ndërsa secila vizitë që i bëhet këtij vendi, evaluon

kujtimet e para shtatë dekadave. Por, fatkeqësisht, këto shtëpi vizitohen shumë pak, por nuk janë të lëna pas dore. Ato i ruajnë dhe i mirmbajnë banoret e fshatit të cilët krenohen me të njejtat.Vranjovca e Epërme ka qenë e zgjedhur si shtëpia e qeverisë së atëhershme të Maqedonisë. Nga ky vend janë udhëhequr të gjitha operacionet përfundimtare për çlirimin përfundimtar të Maqedonisë dhe janë miratuar ligje shumë të rëndësishme, më vonë të zbatuara në Maqedoninë e lirë.Ky fshat mund të lavdërohet me përmedore jashtëzakonisht të vlefshme, fshati ka pesë shtëpi-muze, ndërsa këto objekte janë në gjendje të mirë. Vetëm shtëpia përkujtimore e OZNA-s (shërbimit sekret jugosllav), e cila gjithnjë është në pronë të MPB-së, është me derë të thyer, ndërsa edhe fasada duket e dëmtuar. Në muzetë mund të shihen kopje nga dokumente dhe nga fotografi të shumta nga vjeshta e vtit 1944.Gjithashtu, këtu mund të haset edhe makina

e shtypit “bostonka”, në të cilën është shtypur numri i parë i gazetës “Nova Makedonija” dhe i revistave “Mllad Borec” dhe “Makedonka”, si dhe litografi me të cilin është shtypur numri i parë i gazetës “Nova Makedonija”.Fshati në fjalë ka potencial për zhvillimin e turizmit malor, rekreativ, gjahtar, herbal dhe atij shëndetsor. Deri këtu arrihet me transport vetanak, nga Velesi, rrugës së vjetër për në Prilep. Pjesa më e madhe e kësaj rruge është e asfaltuar, me dëmtime të të mëdha në disa pjesë. Për shkak të bukurive natyrore që e karakterizojnë Vranjovcën e Epërme, këtu shumë banorë të Velesit dhe të qyteteve tjera të Maqedonisë kanë ndërtuar shtëpi fundjave. Ky vend njëherit është i pasur edhe me mjedra dhe ferra, pemë këto që gjatë muajve gusht dhe shtator gjenden në çdo hap. Këtu gjendet edhe druri i gështenjës, i cili është prezent vetëm në disa pjesë të vendit tonë dhe që është i mbrojtur me ligj.

Kristina Ilievska

58

Vranjovca e Epërme Fshati me pesë shtëpi – muze dhe me pejsazhe të bukura malore