nufusyerlesme

8/9/2019 nufusyerlesme

1/13

www.kpsscafe.com

www.kpsscafe.comNfus

Dnyada Nfus

Snrlar belli bir alanda yaayan insan saysna nfus denir. Nfusun says, eitim durumu, ya vecinsiyet gruplarna dalm gibi zellikleri hakknda bilgi edinebilmek iin, nfus saymlar yaplr.Nfus saym bir lkede yaayan insanlarn belli bir gnde saylmas ilemidir.Gnmzde Dnya Nfusu 5 Milyar 530 Milyona ulamtr. Dnya nfusundaki bu hzl artnnedenleri;

Tp Bilimindeki gelimeler : Tp bilimindeki gelimelere bal olarak doum oranlarnnartmas ve lm oranlarnn azalmas nfus artna yol amtr.

Tarmdaki Gelime ve Endstrileme : Tarm ve endstri alanndaki gelimelere yaamkoullarnn iyilemesini salamtr. Bylece kt beslenmeden kaynaklanan lmler

azalmtr. Teknolojik Gelimeler : Teknolojik gelimeler, yaam koullarn iyiletirerek, nfus artna

dolayl olarak etki eder.

Nfusun Ktalara Dalm

Birlemi Milletlerin 1994 yl verilerine gre Dnya Nfusu 5 Milyar 530 milyondur.

Doal Nfus Art Hz (Dourganlk Hz)

Bir yl iinde, doum ve lm saysna bal nfus artna doal nfus art hz ya da dourganlk hzdenir. Dourganlk hz, eitime, kltre ve ekonomik geliime bal olarak deiir. Ekonominin tarmve hayvancla dayal olduu, eitim ve kltr dzeyinin geri olduu lke ve blgelerde dourganlk

hz fazladr. Ayrca krsal kesimde dourganlk hz kentlere gre daha yksektir. Nfusun yl iindegstermi olduu art hzna ise yllk nfus art hz denir. Bir blgedeki yllk nfus art hz doumve lm oranlar dnda glerle de deiebilir. Dourganlk hz ve yllk nfus art hz yzde (%)yada binde (%o) ile ifade edilir.

Dnya Yllk Nfus Art Hz

Aada, Birlemi Milletlerin verilerine gre (1990-1995) ktalarn doum oran, lm oran, doalnfus art hz ve yllk nfus art hz verilmitir.

Ktalara Gre Doum Oranlar

Doum orannn en yksek olduu kta %o 42 ile Afrikadr. Avrupa ise %o 12 ile doum orannn en

dk olduu ktadr. Doum oranlar ile kta veya blgenin gelimilii arasnda yakn bir iliki vardr.Ekonominin tarm ve hayvancla dayal olduu, eitim ve kltr dzeyinin dk olduu yerlerdedoum oranlarnda art grlr.

Ktalara Gre lm Oranlar

Yaam koularna bal olarak insanlarn ortalama yaam sresi ksalmaktadr. Bu nedenle lmorannn en yksek olduu kta, ekonomik ve kltrel ynden geri kalm Afrikadr. Gen nfusunfazla olduu ve srekli g veren Gney Amerika ise, %o 7 ile lm orannn en az olduu ktadr.

Dnya Doal Nfus Art Hz

1990-1995 yllar arasnda, ekonomik ve kltrel ynden geri kalm olmas nedeniyle doal nfus

artnn en fazla olduu kta Afrikadr. Avrupada ise doal nfus artnn en az olmasnnnedeni,dourganlk hzlarn kontrol altna alm gelimi lkelerin varldr.


2/13

Dnya Yllk Nfus Art Hz

1990-1995 yllar arasnda yllk nfus artnn en fazla olduu kta, %o 28 ile Afrika ktasdr. Avrupaise g almasna karn %o ile yllk nfus art hznn en az olduu ktadr.

Hzl Nfus Artnn Getirdii Sorunlar

1. Tketici durumda olan ocuk yataki nfusu ve tketimi artrr.2. Kii bana den ulusal gelir pay azalr.3. Ulusal gelirin byk blmnn artan nfus tarafndan tketilmesine bal olarak ekonomik

kalknma hz yavalar.4. Artan nfusu beslemek iin topran ar kullanlmas toprak erozyonunu hzlandrr. eitli

evre sorunlar ortaya kar.5. Ekonomik bamllk oran ykselir.6. Yetersiz beslenme sorunu ortaya kar.7. Krsal kesimden kentlere doru olan gler younluk kazanr.8. Krsal alanlarda ve kentlerde isizlik ve geim sknts balar.9. arpk kentleme grlr.

UYARI : Bir lkedeki nfus art hznn fazla olmasnn sorun haline gelmesindeki temel etken, olkenin ekonomik kaynaklarnn lkede yaayan nfusun beslenme, barnma, eitim, salk ve i gibitemel gereksinimlerini karlayamamasdr. Bu duruma ar nfuslanma denir.

Gler

Nfusun geici veya srekli olarak yer deitirmesidir. Gler, hzl nfus artnn doal birsonucudur. Bir blgedeki nfusun, artmasnda veya azalmasnda glerin byk etkisi vardr.Glerin oluum nedenleri 3 grupta toplanr.

Doal YkmlarDeprem, heyelan, kuraklk, takn, sel, gibi doal ykmlar glere neden olmaktadr.Doal ykmlardan zarar gren insanlar bulunduklar yerleri terk ederek koullar daha iyi olanyerlere g ederler. rnein lkemizde 1998de Adanada meydana gelen depremde zarar grenbirok kii baka kentlere g etmilerdir. Yine 1998de Bartnda meydana gelen sel felaketi iseileyi yaanamaz hale getirmi ve ge neden olmutur.

Sosyal ve Siyasi Nedenler

Savalar, igaller, devrimler, terr olaylar veya dini olaylar glere neden olmaktadr. rneinSrplarn igali nedeniyle Bosnallarn bulunduklar blgeyi terk etmesi siyasi nedenli bir gtr.

Ekonomik NedenlerEkonomik gelimenin yava olduu blgelerde i olanaklarnn az olmas, glere nedenolmaktadr. sizlik nedeniyle yaplan glere igc g denir. gc gleri mevsimlik, ksasreli veya uzun sreli olabilir. rnein lkemizde yaz mevsiminde pamuk iilerinin ukurovayagelmesi mevsimlik igc gdr.

G Tipleri

Gler bir lkenin snrlar iinde olabilecei gibi lkeler arasnda da olabilir. Gler, olutuklaryere gre iki gruba ayrlr :

GlerHerhangi bir lkenin snrlar iinde oluan glerdir. Bu yer deitirme hareketi srasnda lkenfusunda herhangi bir deime sz konusu deildir. Genellikle i glere bal olarak kentnfuslar artarken, krsal nfus azalmaktadr. gler;


3/13

www.kpsscafe.com

Krsal alandan krsal alanaKrsal alandan kentlereKentlerden kentlereKentlerden krsal alanadoru olmaktadr. glerin en fazla grleni krsal alandan kentlere doru olandr. Verimlitarm alanlar, endstrinin gelitii blgeler, ticaret merkezleri, maden yataklar bakmndan

zengin olan blgeler ve turistik yreler gmen ekerler.

D GlerBir lkeden baka lkelere olan glerdir. G veren lkenin nfusu azalr. D gler, oluumnedenlerine gre 5 gruba ayrlr:

Zorunlu Gler (Snma Gleri) : Sava, bask veya zulmden aarak baka lkelereyaplan snma gleridir. rnein 1991 ylndaki Krfez Sava srasnda Kuzey Irakhalknn bir blmnn lkemize g bu trdendir.

Yer Deitirme (Mbadele) Gleri : Bir antlamann esaslarna dayanlarak yaplan,lke nfuslarnn karlkl olarak yer deimesi ile oluan glerdir. rnein KurtuluSava sonras Yunanistan ile yaplan anlamalarla lkemizde yaayan Rumlar ile

Yunanistandaki Trkler arasnda yer deitirme gleri yaanmtr. Gnll Gler : nsanlarn eitli nedenlerle, kendi istekleri dorultusunda, srekli

yaamak iin baka lke veya ktalara gitmesiyle oluan glerdir. rnein Avrupallarnyeni dnya ktalarna g bu trdendir.

gc Gleri : nsanlarn, isizliin fazla olduu geri kalm lkelerden, i olanaklarfazla olan endstrilemi lkelere gitmesiyle oluan glerdir. Bu gle ii gnderenlkeler dviz salar, lkede isizlik azalr, lkeler arasndaki ekonomik, siyasi ve kltrelilikiler geliir. rnein 1960 ylndan itibaren, Trkiyeden eitli Avrupa lkelerine iig olmutur.

Beyin Gleri : yi eitilmi elemanlarn daha iyi alma olanaklar salayan lkeleregitmesiyle oluan glerdir. rnein II. Dnya Sava srasnda Alman bilim adamlarnnABDye g bu trdendir.

Nfusun Dal

Dnyann her yerinde nfus dalm ayn deildir. Bu dalmda; klim, Bitki rts, Yer ekilleri, Tarmsal etkinlikler, Endstri, Madenler, Ulam, Ticaret

gibi doal ve beeri koullarn etkisi vardr.

UYARI : Nfusun dalnda yer ekilleri, iklim, doal bitki rts, su kaynaklar gibi doal koullarnbelirleyici olduu lkeler ve blgeler, ekonomik bakmdan geri kalm yerlerdir. Gelimi blge velkelerde nfusun dal daha ok ekonomik koullara baldr.

Sk Nfuslanm Yerler

Dnya nfusunun byk bir blm uygun yaama koullar tayan lman iklim kuandatoplanmtr. Dnyada sk nfuslanm alanlar :Muson Asyas : Asya ktasnn gney ve gneydousundaki lkeleri kapsayan bu blgede, bol yaliklim nedeniyle pirin ve ay tarm nem tar. Dnyann en kalabalk lkeleri olan in HalkCumhuriyeti ve Hindistan bu blgede bulunmaktadr.Akarsu Havzalar : Tarm koullarnn elverili olduu Ganj, ndus, Frat, Nil gibi akarsu havzalar sknfuslanmtr.

Avrupa : Madencilik, endstri ve ticaretin ok gelitii Avrupann btn sk nfuslanmtr.


4/13

Japonya ve Kuzey Amerikann dou kylar : Sanayilemenin ve ksmen madenciliin etkisiyle sknfuslanmtr.

Seyrek Nfuslanm Yerler

klim koullarnn olumsuzluuna bal olarak nfusun ok az olduu, tenha yerlerdir.

Souk Blgeler : Kuzey Kutup Dairesi iinde bulunan Grnland, Alaska, Kanadann Kuzeyi,skandinav Yarmadas ve Sibiryann kuzey blgeleri dk scaklk nedeniyle seyrek nfuslanmtr.

Yksek Dalar : klim koullarnn her trl ekonomik faaliyeti, zellikle tarm snrlamasna balolarak seyrek nfuslanmtr.

Scak ve Nemli Ekvatoral Blgeler : Tropikal kuakta, Amazon, Kongo havzalar gibi alak yerler,yksek scaklk, ar nemlilik, sk ormanlar ve geni alan kaplayan bataklklar nedeniyle aznfuslanmtr. Bu blgede nfus, iklim koullarnn elverili olduu yksek kesimlerde toplanmtr.

Nfuslanmam Yerler

klim ve zemin koullar nedeniyle insanlarn yerlemesine elverili olmayan, nfuslanmam yerlerdir.

Kutup Blgeleri : Gney Kutup Blgesinde bulunan Antartika Ktas 14 milyon km2 geniliktedir.Kaln buzullarla kapl bir kta olduu iin nfuslanmamtr.

Bataklklar : Bataklk, ya miktarnn fazlal nedeniyle, topran ok slak olduu, yer yer sularnyzeyde biriktii yerlerdir. Yerlemeyi ve ekonomik faaliyeti snrlandrdklar iin nfuslanmamtr.

ller : Dnenceler evresindeki Meksika, Byk Sahra, Arabistan, Kalahari, Avusturalya lleri ileAsyann i kesimlerindeki ran, Kzlkum, Karakum, Taklamakan ve Gobi lleri, insanlarnyaamasna ve yerlemesine uygun deildir. Bu nedenle nfuslanmamtr. Ancak vaha ad verilensulak yerlerde az da olsa nfuslanma grlr.

Nfus Younluu

Belli bir alanda yaayan nfusun, o alana orandr. lkenin genilii ve toplam nfus hakknda bilgiverir. Kii/km2 olarak gsterilir.Nfus younluu 3 farkl biimde ifade edilir.

Aritmetik Nfus YounluuBir blgenin veya lkenin toplam nfusunun blgenin yzlmne blnmesiyle elde edilennfus younluudur.

Toplam NfusAritmetik Nfus Younluu = Yzlmforml ile hesaplanr.

Aritmetik nfus younluu, lkenin gelimilik durumunu, nfuslanma zelliini ifade etmez.Sadece lkenin yzlm hakknda bilgi verir.

Tarmsal Nfus YounluuBir lkenin tarmla geine krsal nfusunun, toplan tarm arazisine blnmesiyle elde edilennfus younluuna denir.

Krsal NfusTarmsal Nfus Younluu = Tarm Alanlarforml ile hesaplanr.Tarmsal nfus younluu tarm alanlarnn genilii hakknda bilgi verir. Dalk blgelerdetarm alanlar dar olduu iin ve yalarn fazla olduu yerlerde sulamaya gerek duyulmadantarm yaplabildii iin, krsal nfus fazladr. Buna bal olarak tarmsal nfus younluu

yksektir.


5/13

www.kpsscafe.com

UYARI : Dalk ve engebeli yerlerde tarm arazisi az olaca iin tarmsal nfus younluu daaz olabilir.

Fizyolojik Nfus YounluuBir lkenin toplam nfusunun, tarm alanlar yzlmne blnmesi sonucu elde edilen nfus

younluudur. Toplam NfusFizyolojik Younluk= Tarm Alanlarforml ile hesaplanr.Fizyolojik nfus younluu, nfusun tamamn tarmla geiniyor kabul ettii iin yanltc

sonular verebilir.

Nfusun Yaps

Bir lkede nfusun says ve younluundan daha nemli olan nfusun yapsdr. Bir lkenin sosyo-ekonomik, sosyo-kltrel durumu hakknda bilgi edinmek iin lkenin nfus yapsndan yararlanlr.Nfusun yapsn belirleyen zellikler :

Nfusun Ya Gruplarna ve Cinsiyete Gre Dalm Etkin (alan) Nfusun Sektrlere Dalm Nfusun Gelir Durumu Nfusun Eitim Durumu Nfusun Kr ve Kentlere Dalm

Nfusun Ya Gruplarna ve Cinsiyete Gre Dalm

Nfusun ya gruplarna dalmna nfusun ya yaps denir. Bunun iin lkenin toplam nfusu yadilimleri temel alnarak gruplandrlr. Bu gruplandrma genellikle 0-14, 15-64, 65-65 st biimindeyaplr.Nfusun kadn ve erkek nfus olarak dalmna nfusun cinsiyet yaps denir. Hemen her lkedeerkek ve kadn says birbirine yakndr. Sava dnemlerinde erkeklerin lmesi veya erkek nfusun

ekonomik nedenlerle g etmesi bu dengeyi bozar.

Nfus Piramitleri

Nfusun ya yaps nfus piramidi ad verilen grafiklerle gsterilir. Nfus piramitleri lkeningelimiliine gre farkl zellikler gsterir.

Piramit 1 : Bu piramit doum ve lm oranlarnn yksek olduu, geri kalm lkelerin nfus yapsngstermektedir. Bu tr nfus yaplarna gelien nfus denir.

Piramit 2 : Bu piramit doum oranlarnn fazla ocuk lmlerinin az olduu, gelimekte olan lkelerinnfus yapsn gstermektedir.

Piramit 3 : Bu piramit doum ve lm oranlarnn dk olduu, endstrisi gelimi lkelerin nfusyapsn gstermektedir. Piramidin tabannn dar olmas, doum orannn dk, 60 yan zerindekinfusun fazla, ortalama insan mrnn uzun olduunun gstergesidir. Bu tr nfus yaplarna duraannfus denir.

Piramit 4 : Bu piramit doum oranlar son yllarda artmaya balayan lkelerin nfus yapsngstermektedir. Genellikle talya, Almanya, ngiltere, Danimarka, ABD, Kanada gibi lkelerin nfusdinamiini gsterirler.

Piramit 5 : Nfusu artmakta olan lkelerin doum oranlarn hzla azaltmas sonucu oluanpiramitlerdir. Piramidin tabanndaki daralma, dourganln eitli nlemlerle yavaladngstermektedir.

Etkin (alan) Nfusun Sektrlere Dalm


6/13

alan nfusa etkin nfus denir. 15-64 ya arasndaki nfus, alma andaki nfusu (etkin nfusu)oluturur. Gelimi lkelerde alma ya daha yksektir ve alma andaki nfusun tm etkindir.Gelimemi ve gelimekte olan lkelerde ise nfusun byk blm tketici durumdadr.alan nfus 3 ana sektre dalr. Bir lkede hizmet ve endstri sektrlerinde alan nfusun fazlaolmas, lkenin gelimiliinin gstergesidir. Az gelimi veya gelimekte olan lkelerde ise tarmsektrnde alan nfus daha fazladr.

Nfusun Gelir Durumu

Bir lke nfusunun gelir durumu, lkenin geliip gelimedii hakknda bilgi verir. rnein gelimilkelerde nfus art hz dk, ekonomik kalknma hz yksektir. Buna bal olarak kii banaden ulusal gelir yksektir.Gelimemi lkelerde ise nfus art hznn yksek olmas ekonomik kalknmay yavalatr. Bunabal olarak kii bana den ulusal gelir azalr.

Nfusun Eitim Durumu

Bir lkede her alanda yetimi insan gcne gereksinim duyulur. Bu nedenle yetimi insan gcnnlke kalknmasna katks ok byktr. Gelimi lkelerde okullama oran ve yetimi insan says

fazladr. Bu durum lkenin kalknma hzn artrc etki yapar.

Okullama Oran : Eitim alm nfusun toplam nfus iindeki payna okullama oran denir.Okullama oran yksek olan lkelerin gelime hz da yksektir.

Nfusun Kr ve Kentlere Dalm

Her lkede kr ve kent nfusu farkldr. Kentleme hz yksek olan yerlerde i olanaklar daha genitir.Bu nedenle kentlerin nfusu doal nfus artndan ok, aldklar glere bal olarak artar. Genelliklekr nfusu fazla olan lkelerde gelime yava, kent nfusu fazla olan lkelerde ise gelime hzldr.

lkelere Gre Nfus Yaps

Gelimi ve geri kalm lkelerde nfusun yaps birbirine zt zellikler tar.

Gelimi lkelerde Nfus Yaps

Ekonomik ve sosyal ynden gelimi lkelerde : Nfus art hz azdr. Doum oran dk olduu iin, 0-14 ya aras nfus azdr. ocuk lm oran azdr. Salkl ve bilinli beslenme ile gelikin salk hizmetlerine bal olarak ortalama yaam sresi

uzun, yal nfus says fazladr. retici nfus fazla, tketici nfus azdr. Okur yazar oran yksektir. Nfusun byk blm kentlerde yaar

Az Gelimi lkelerde Nfus Yaps

Ekonomik ve sosyal ynden gelimemi lkelerde : Nfus art hz fazladr. Doum oran yksek olduu iin, 0 14 ya aras nfus fazladr. ocuk lm oran fazladr. Salksz ve bilinsiz beslenme ile salk hizmetlerinin yetersiz olmasna bal olarak ortalama

yaam sresi ksa, yal nfus says azdr. retici nfus az, tketici nfus fazladr. Okur yazar oran dktr. Nfusun byk blm krsal kesimde yaar.

Yerleme


7/13

www.kpsscafe.com

nsanlarn barnd ve geimlerini salamak amacyla alt yeri kapsayan alandr. Ancakyeryznn tamam yerlemeye uygun deildir. Doal ve ekonomik kkenli baz etmenler yerlemelerisnrlamaktadr.

Yerlemeyi Snrlayan Etmenler

DenizlerKutuplarllerOrmanlarYer ekilleriToprak zellikleriEkonomik zelliklerUlam olanaklar

UYARI : Scak kuakta yerlemenin st snr 3000 m, lman kuakta 2000 m, souk kuakta 0 mdir.rnein Trkiyede 2000 mnin stndeki yerlemeler olduka azdr.

Yerleme Tipleri

Yerlemeler ekonomik etkinliin trne gre ikiye ayrlr.Srekli YerlemelerGeici Yerlemeler

Srekli Yerlemeler

Tarm, ticaret, endstri, madencilik, ulam gibi bir yere yerlemeyi zorunlu klan ekonomik faaliyetleringrld yerlemelerdir. Bu yerlemeler ikiye ayrlr.

Kent Yerlemeleri : Ekonomik faaliyetlerin endstri, madencilik, ticaret, ulam turizm vb. olduuyerlemelerdir. Kentler, ne kan ekonomik faaliyetlere gre;Endstri kenti

Ticaret kentiMaden kentiTarm kentiUlam kentiTurizm kentiEitim, kltr kenti gibi snflara ayrlr. Bu faaliyetlerin bir arada bulunduu kentlerde gelime dahahzldr.

Kr Yerlemeleri

Bir yerleim merkezinin kr yerlemesi saylabilmesindeki en belirleyici zellik ekonominin tarm vehayvancla dayal olmasdr. Krsal yerlemeler, yerleim alannn zelliine gre ikiye ayrlr.

Toplu Kr Yerlemeleri : Evlerin bir arada bulunduu yerlemelerdir. Bu yerlemelerin olumasndaiklimin kurak ve yar kurak olmas, su kaynaklarnn her yerde bulunmamas belirleyici olmutur. Bunedenle toplu kr yerlemeleri su kaynaklar evresinde kmelenir.

Dank Kr Yerlemeleri : Evler arasndaki uzakln fazla olduu ve geni bir alan yaylm olanyerlemelerdir. Bu yerlemelerin olumasnda arazinin engebeli, tarm topraklarnn kk, paral vedank olmas belirleyici olmutur. Yalarn ve su kaynaklarnn bol olmas, tarmda sulamayaihtiya duyulmamas dank yerlemeyi kolaylatrmtr.

Geici Yerlemeler

Ekonomik faaliyetin gebe hayvanclk, tarm, turizm veya tkenebilen madenin iletilmesi olduuyerlerde, faaliyet sresince yaplan yerlemedir.

Konut Tipleri


8/13

Yerlemelerin en kk birimi konutlardr. Krsal kesimde ve geri alm yerlerde konutlarda kullanlanyap malzemesi doal evre ile uyumludur. Gelimi blgelerde ise konut tiplerinde teknolojinin etkisibelirgindir.

Doal Barnaklar : Maaralar ve aa kovuklardr. lk insanlarn kullandklar barnaklardr.

adrlar : Gebe hayvanclkla geinenlerin, konar-ger yaantlarn srdrdkleri barnaklardr.Kulbeler : Saz ve kamlardan yaplan basit evlerdir. Afrika lkelerinde grlr.Kerpi evler : klimin kurak ve yar kurak olduu blgelerde, bitki rtsnn clz olmas nedeniyle, killitopran yap malzemesi olarak kullanld evlerdir. Trkiyede ve Dou Anadolu ile Orta Asya, ran,Orta Dou ve Kuzey Afrikada yaygndr.Ta evler : Arazinin dank olduu yerlerde tan, yap malzemesi olarak kullanld evlerdir.Ahap evler : klimin nemli olduu yal blgelerde aatan yaplan evlerdir. Trkiyede KaradenizBlgesinde, Kuzey Orta Avrupada, Sibiryada, Muson lkelerinde, Ekvatoral blgelerde ve Kanadadayaygndr.Betonarme evler : Endstrilemeye bal olarak demir, tula ve betonun yap malzemesi olarakkullanld evlerdir. Endstrilemi lkelerde yaygn olarak grlr .

Trkiyede Nfus ve Yerleme

Trkiyede Nfus

lkemizdeki nfusun says ve nfusla ilgili veriler yaplan nfus saymlar ile elde edilir. Bu saymlarsonucunda, toplam nfus, nfusun ya gruplarna ve cinsiyete gre dalm, okur yazar oran,eitilmi nfus durumu, isiz says, alan nfusun i kollarna gre dalm, ky ve kent nfussaylar belirlenir.

Trkiyede ilk dzenli nfus saym 1927de, ikinci nfus saym ise 1935te yaplmtr. Daha sonra 5ve 0 ile biten yllarda nfus saym yinelenmitir. En son nfus saym 1990da yaplm ve dahasonraki saymlarn 10 ylda bir yaplmas kararlatrlmtr.

Yllara Gre Nfus Saymlar ve Sonular

1927-1990 yllar arasnda Trkiye nfusu 43 milyon kii artmtr.En dk nfus art hz (% 10,5). 1940-1945 aras dnemde grlr. Bu durumun nedeni II. Dnyasava koullardr.Nfus art hznn en fazla olduu dnem 1955-1960 arasdr. Nedeni salk hizmetlerininyaygnlamas ve yanl nfus politikalardr.1960-1965 aras dnemde bir nceki dneme gre nfus artnda azalma grlr. Nedeni yurt dnayaplan ii gleridir.1985ten itibaren nfus art hznda srekli olarak azalma grlr.

Trkiyede Doal Nfus Art Hz (Dourganlk Hz)

Bir yl iinde, doum ve lm saysna bal nfus artna doal nfus art hz ya da dourganlk

hz denir. Dourganlk hz, eitime, kltre ve ekonomik geliime bal olarak deiir.Trkiye genelinde krsal kesimde dourganlk hz fazladr.Dourganln en az olduu blgeler Marmara ve Ky Ege, en fazla olduu blgeler, Dou Anadoluve Gneydou Anadoludur.

Dourganlk Hznn Sonular

Dourganln fazla olduu blgelerden ve krsal kesimlerden i olanaklarnn fazla olduu gelimiblge ve kentlere gler olur. Gler nedeniyle nfusun blgeler aras dalm dengesi ve cinsiyetdengesi bozulur.Dourganlk arttka i tketim artar, hammadde kaynaklar hzla tkenir, i, eitim, salk, beslenme,barnma gibi temel ihtiyalar karlanamaz.

Trkiyede Glerin Nedenleri


9/13

www.kpsscafe.com

Trkiyede 1850den itibaren krsal kesimden kentlere doru hzl bir i g balamtr. Trkiyedekiglerin nedenleri unlardr.Krsal kesimdeki hzl nfus artTarm arazisinin miras yoluyla paralanp klmesiTarmda makinelemenin balamasyla oluan isizlik.Verimli tarm alanlarnn azalmas.

Kan davalar ve gvenlik sorunu.Kentlerin i, eitim ve salk bakmndan ekicilii. glerin hzla artmas, bir ok sorunu da beraberinde getirmitir.

UYARI : i gler sonucu nfus, lke snrlar ierisinde yer deitirdii iin toplam nfusta artma ya daeksilme olmaz. Nfusun dalm dengesi ve cinsiyet dengesi, blgeden blgeye deiir.

Trkiyede Glerin Sonular

1. Kent nfusu hzla artar2. Alt yap yetersizlii ve plansz kentleme sorunlar ortaya kar.3. Kentlerde, ulam, konut, eitim gibi alanlarda sorunlar oluur.4. Kentlerde isizlik artar5. Kentlerde gvenlik bozulur6. Krsal alandaki yatrmlar verimsiz hale gelir.

Trkiyede Nfus Dal

Trkiyede nfusun dalmnda, iklim, yer ekilleri, ulam, tarm olanaklar, endstri, madenler gibidoal ve ekonomik koullarn etkisi vardr. Bu koullarn elverili olduu yerler sk nfuslanmtr.Arazinin dalk ve engebeli olduu, tarm alanlarnn az bulunduu, nemli yollarn uzanda kalan,endstri ve ticaretin gelimedii yerler ise seyrek nfuslanmtr.

Trkiyede Nfus Younluu

Belli bir alanda yaayan nfusun o alann yzlmne orandr. Kii/km2 olarak gsterilir. Nfus

younluu 3 farkl biimde ifade edilir.

Aritmetik Nfus Younluu

Bir blgenin veya lkenin toplam nfusunun blgenin yzlmne blnmesiyle elde edilen nfusyounluudur.

Toplam NfusAritmetik Nfus Younluu = Yzlm

forml ile hesaplanr.lkemizde 1990 yl saymna gre km2ye 73 kii der. Alann geniliine ve nfusun fazlalna gredeien aritmetik nfus younluu illere ve blgelere gre farkllk gsterir.

llere Gre Nfus Younluu

Aritmetik nfus younluu en fazla olan ilimiz stanbul, en az olan ilimiz Gmhanedir. llerin nfusyounluklar turizme ve tarmsal faaliyete bal olarak mevsime gre deiir. rnein yaz mevsimindeAntalyann nfusu turizm nedeniyle artarken, Adanann nfusu ukurovaya almak iin geleniiler nedeniyle artmaktadr.

Blgelere Gre Nfus Younluu

Aritmetik nfus younluu en fazla olan blgemiz i olanaklarnn fazla olduu Marmara, en az olanblgemiz ise doal ve ekonomik koullarn olumsuzluu nedeniyle Dou Anadoludur. Ayrca blgeninyzlmnn geni olmas da nfus younluunun az olmasnda etkilidir.


10/13

UYARI : Aritmetik nfus younluu hesaplanrken Trkiyenin gerek alan (814.578 km2) deil glyzlmlerinin katlmad izdm alan (774.814 km2) dikkate alnmtr. Trkiyenin glyzlmlerinin dikkate alnd izdm alan ise 779.452 km2dir.

Tarmsal Nfus Younluu

Tarmsal nfus younluu, tarmla geinen nfusun tarm alanlar yzlmne blnmesiyle eldeedilen nfus younluudur.Krsal Nfus

Tarmsal Nfus Younluu = Tarm Alanlarforml ile hesaplanr.Tarm alanlarnn az, sulama olanaklar ve yalarn fazla olduu yerlerde tarmsal nfus younluufazladr. rnein Dou Karadeniz kylar ile Dou Anadoluda tarmsal younluk 500 kiiyi bulurken,tarm arazisinin geni olduu ve Gneydou Anadolu ile endstrileme ve kentleme orannnyksek olduu Marmarada ok azdr.

Fizyolojik Nfus Younluu

Bir lkenin toplam nfusunun tarm alanlar yzlmne blnmesiyle elde edilen nfus

younluudur. Toplam NfusFizyolojik Younluk = Tarm Alanlarforml ile hesaplanr.lkemizde 1990 yl saymna gre km2ye 197 kii der. Ancak bu younluk nfusun tamamntarml geiniyor kabul ettii iin sonular gvenilir deildir.

Trkiyede Nfusun Yaps

Nfusun says ve younluundan daha nemli olan nfusun yapsdr. Bu blmde Trkiye nfusununya gruplarna dalm, cinsiyet zellikleri ve eitim durumu ile etkin (alan) nfusun sektrleredalm incelenecektir.

Nfusun Ya Gruplarna ve Cinsiyete Gre Dalm

Nfusun yapsn belirleyen en nemli zellik ya gruplar ve cinsiyet dalmdr.

Ya Gruplarn Gre Dalm

Trkiyede toplam nfusun %50 si 20 yan altndadr. Yani lkemiz gen nfusludur.Nfus art hz yksektir. Bu durum temel ihtiyalarn karlanmas konusunda sorunlar yaratr.Tketici nfus fazla, retken nfus azdr. Bu nedenle ekonomik bamllk oran yksektir.Okul andaki nfus fazladr.Ortalama insan mr ksadr.

Cinsiyete Gre Dalm

lkemizde kadn erkek saylar arasnda genel bir denge vardr. Nfusun bu cinsiyet dengesi glerledeiir. G veren blgelerde kadn says, g alan blgelerde erkek says daha fazladr. ok gveren iller arasnda bulunan ve bu nedenle devaml olarak kadn nfus fazlal olan Rize, Trabzon,Gmhane ve Giresun bu konu iin iyi birer rnektir.

UYARI : Trkiye, nfusun ya gruplarna gre dalm ve nfus art hz bakmndan geri kalmlkelere benzer zellikler tar.

Nfusun Eitim Durumu

Bir lkenin gelimilik dzeyini saptarken eitim en temel lttr. lkemizde okur yazarlk orangittike artmakla birlikte, hala istenen dzeyde deildir. Buna bal olarak gazete, dergi ve kitap

tketimi gelimi lkelerdeki dzeyin ok altndadr. Nfusun, %46,1ini ilkokul, %7,4n ortaokul,%7,8ini lise ve %3,2sini yksek renim dzeyinde eitim alanlar oluturmaktadr. Hi eitim


11/13

www.kpsscafe.com

almam olanlar %19,6, okula gitmemi okuryazarlar ise % 15,9dur. Krsal kesimde i gcne duyulanihtiya nedeniyle ocuklarn okula gnderilememesi, kz ocuklarnn eitimine nem verilmemesi veokullama orannn yetersizlii eitimin istenen dzeye gelmesini engellemektedir.

Etkin Nfusun Sektrlere Dalm

1990 yl verilerine gre etkin nfusumuz 23,3 milyon kiidir. Bu nfusun sektrlere dalm iseyledir. Tarm sektrnde alan 12 milyon 118 bin kii etkin nfusun %49unu, Endstri sektrndealan 2 milyon 910 bin kii etkin nfusun %15,2sini, Hizmet sektrnde alan 7 milyon 919 bin kiietkin nfusun %35,8ini oluturmaktadr.

Trkiyede Yerlemeler

Trkiyede yerlemeler ekonomik etkinlie bal olarak ikiye ayrlr.

Srekli YerlemelerGeici Yerlemeler

Srekli Yerlemeler

Trkiyede srekli yerlemeler ekonomik etkinliklerine ve idari yaplarna gre gruplandrlr.

Kent YerlemeleriKr Yerlemeleri

Kent Yerlemeleri

Nfusu 10.000in zerinde olan, kaymakam veya vali tarafndan ynetilen, i blmnn belirgin,tketici nfusun fazla, ekonomik faaliyetin endstri, ticaret, turizm vb. olduu yerleim merkezleridir.Kentler, i olanaklarnn daha fazla olmas nedeniyle, krsal kesimden srekli g alarak bymektedir.Buna bal olarak Trkiyede hzl bir kentleme sreci devam etmektedir. 1990 nfus saymna gretoplam nfusun 33,8 milyonu (% 59,1) kentlerde yaamaktadr.

Kr Yerlemeleri

Nfusu 2000den az olan, muhtar tarafndan ynetilen, retici nfusun fazla olduu, i blmnnbelirgin olmad, ekonomik faaliyetin tarm ve hayvancla dayal olduu, konutlarda yapmalzemesinin doadan temin edildii yerlemelerdir. Yerlemeler arazinin yaps ve su kaynaklarnnzelliine gre ikiye ayrlr.

Toplu Kr YerlemeleriDank Kr Yerlemeleri

Toplu Kr Yerlemeleri

Evlerin birbirine ok yakn olduu kr yerlemeleridir. Bu tr yerlemelerde iklim koullar belirleyiciolmutur. Yerleim birimleri su kaynaklarnn evresinde toplanmtr. Anadolu, Gneydou Anadoluve Dou Anadolu blgelerinde yaygn olarak grlr.

Dank Kr Yerlemeleri

Evler arasnda uzakln fazla olduu, geni bir alana yaylan kr yerlemeleridir. Bu tr yerlemelerdearazinin engebelik durumu tarm topraklarnn kk, paral ve dank olmas belirleyici olmutur.Yalarn ve su kaynaklarnn bol olmas dank yerlemeyi kolaylatrmtr. Karadeniz Blgesindedank yerleme yaygndr.

Geici Yerlemeler

lkemizde kr yerlemelerinin, ekonomik adan tamamlaycs olarak gelimi, ekonomik faaliyetintarm ve hayvancla dayal olduu yerlemelerdir. Yayla, mezra, oba, kom, al gibi adlar verilen


12/13

geici yerlemeler Dou Anadolu ve Gneydou Anadolu blgelerinde yaygn olarak grlr. Ayrcamevsimlik olarak konaklamak amacyla gidilen yazlk siteler, da ve ba evleri de geiciyerlemelerdir.

Yayla : Yaz aylarnda hayvan otlatmak veya tarmsal faaliyette bulunmak amacyla gidilen geiciyerlemelerdir. Yaylalar dinlenmek amacyla gidilen yazlk sayfiye yerleri de olabilir.

Mezra : baz ailelerin tarm alanlarnn az olmas, kan davalar gibi nedenlerle bulunduklar srekliyerlemelerden ayrlp daha uzak bir yere yerlemesiyle olumu yerlemelerdir. Tarmsal faaliyetlerhayvancla gre n plandadr. Bir ka ev ve eklentilerden oluan mezralar zamanla srekli yerlemehaline gelebilir. rnein Elaz, Harputun bir mezras iken zamanla byyerek kent haline gelmitir.

Oba : Daha ok gebe hayvanclk yapan topluluklarn geici olarak yerleip, adr kurduklaryerlemelerdir.

Dam : Ky ailelerinin geici bir sre iin yararlandklar yerleme biimidir. Blge ky yerlemelerindebir ksm aileler, birka aylk sre iin kylerinden ayrlarak, kendi bahe, tarla ve otlaklarndakidamlarda oturduktan sonra, tekrar kylerine dnerler.

Kom : Ekonomik faaliyetin byk lde hayvancla dayal olduu aileler veya kiiler tarafndanoluturulan geici yerlemelerdir.

Al : Hayvanlarn barnd, evresi ta veya ahap ile evrili yerlere al ad verilmektedir. Allarzamanla nfusun artmasna bal olarak srekli yerleme haline gelebilir. Sr sahipleri tarafndankurulan allar k mevsiminde hayvanlarn korunmas amacyla kullanlr.

Trkiyede Grlen Konut Tipleri

Dnyann her yerinde olduu gibi Trkiyede de konut tiplerini belirleyen temel etmen iklimkoullardr. Ayrca jeolojik yap, bitki rts gibi doa doal koullar da konut tiplerini belirlemektedir.lkemizde ekonomik ve kltrel gelime, doal evrenin konut tipleri zerindeki etkisini azaltmaktadr.

Kerpi Evler : Kerpi evlerde yap malzemesi olarak killi toprak kullanlmaktadr. Killi toprak samanlakartrlarak amur haline getirilir, kalplara dklerek kurutulur. Kerpi evler, yalarn az, ikliminkurak olduu Anadolu ve Gneydou Anadolu blgelerinde yaygn olarak grlr.

Ta Evler : Arazinin dalk olduu, aacn ve topran yeterince bulunmad yerlerde yaygn olankonut tipidir. Yap malzemesi olarak kullanlan talar genellikle yakn evreden karlanr. AkdenizdeToros Dalar, Anadoluda Nevehir, rgp Yresi, Gneydou Anadoluda Mardin Yresi taevlerin yaygn olduu yerlerdir.

Ahap Evler : klimin nemli ormann bol olduu yerlerde yap malzemesi olarak aacn kullanldkonut tipidir. Baz yrelerde aala birlikte ta veya kerpi de kullanlr. Ta evler ormanlarn geni yerkaplad Karadeniz Blgesinde yaygn olarak kullanlr.

Betonarme Evler : Yap malzemesi olarak demir, beton ve tulann kullanld konut tipidir. Sonyllarda kullanm artan betonarme evler, sanayileme nedeniyle Marmara ve Ege Blgesinde yaygnolarak grlr.

[email protected]


13/13

www.kpsscafe.com

www.kpsscafe.com - KPSS HAZIRLIK STES

nufusyerlesme

Documents

Transcript of nufusyerlesme