NRC Bookreview: "Nigger Are You Crazy?"
1
C2 Racisme Door GuusValk A merika, vooral blank Ameri- ka, leefde een paar jaar in een droom. Een nieuwe tijd was aangebroken, waarin de oude problematische ras- senverhoudingen er niet meer toe deden. Het aantreden van Barack Obama, de eerste zwarte presi- dent, onderstreepte dat Amerika in een post-raciaal tijdperk was beland. Natuur- lijk zijn er nog altijd verschillen tussen blank en zwart, maar die liggen eerder aan sociale klasse dan aan ras. En toen brak de zomer van 2014 aan en ontstond de Black Lives Matter-beweging na de dood door politiegeweld van de zwarte tiener Michael Brown. Een nieuwe generatie Afro-Amerikaanse leiders stond op. Zij rekenden af met de blanke idylle van vooruitgang, en met, zoals zij dat noemden, de neiging tot conformisme on- der zwarte Amerikanen. Beide groepen zouden zich in slaap laten sussen door de woorden van Martin Luther King (later vaak geciteerd door Obama): ‘De boog van het morele universum is lang, maar ze buigt toe naar rechtvaardigheid.’ Na Brown kwamen Freddie Gray, Tamir Rice, Eric Garner, en, vorige week, Sandra Bland. Zij werd door een agent staande ge- houden in Texas, omdat ze geen richting aangaf. Ze verzette zich verbaal en beriep zich op haar rechten, maar werd met ge- weld gearresteerd. Drie dagen later stierf ze in haar cel, vermoedelijk door zelf- moord. Het debat over ras is doodernstig, zeker vanuit blank perspectief. Niet alleen omdat de aanleiding zo serieus is, maar ook omdat een zwarte schrijver als Ta-Ne- hisi Coates ‘de Amerikaanse Droom ver- werpt als onzinnig’, zoals de blanke New York Times-columnist David Brooks schreef. Brooks houdt nog vast aan die droom, het idee dat iedereen alles kan worden in Amerika. Hij erkent de ongelijk- heid, maar: het wordt beter! Zwart Amerika is dat stadium groten- deels voorbij. Ta-Nehisi Coates zet nu de toon, de schrijver en essayist uit West-Bal- timore. Zijn boek Between the World and Me , geschreven als brief aan zijn tiener- zoon, werd deze maand een bestseller. Zijn kijk op racisme is radicaal anders dan die van Brooks (of van president Obama). Het is geen kwaad dat te bestrijden valt, het zit volgens hem in de genen van de sa- menleving. De wereld van de ‘Dromers’, Brooks dus, denkt dat het idee achter Amerika uiteindelijk nobel en eerlijk is. Iedere elite heeft een onderklasse no- dig. Of die nu voortkomt uit slavernij, se- gregatie of achterstelling, het effect is het- zelfde, schrijft Coates. Hij beschrijft op- groeien in Baltimore als een angstaanja- gende fysieke ervaring. Zijn hardhandige vader, de gangs in de straten en de beroer- de scholen waren volgens Coates uitingen van hetzelfde geïnstitutionaliseerde racis- me. ‘De straat ketende mijn rechterbeen, de scholen mijn linkerbeen. Pas je je niet aan de straat aan, dan geef je je lichaam meteen op. Pas je je niet aan de scholen aan, dan doe je dat later.’ Een kernbegrip van Coates is plunde- ring. Zwarte lichamen werden geplunderd op de slavenplantages, en tegenwoordig op straat, door de politie. Daarmee ge- paard gaat een vernietiging van de zwarte identiteit, die volgens Coates ‘alles ver- klaart: van onze door crack verwoeste va- ders, tot HIV, tot de gebleekte huid van Mi- chael Jackson’. Between the World and Me is daarom niet alleen gefundeerde kritiek op structurele misstanden in de Ameri- kaanse samenleving. Het is ook een op- roep tot zelfonderzoek: wat is ras? Nergens voelt Coates zich thuis. Niet op straat, want hij kende de codes van de gangs niet. Niet op school, niet in de (vol- gens hem te milde) zwarte kerken. Dat the- ma van ontworteldheid, het zoeken naar een identiteit, is een bekend gegeven in Af- ro-Amerikaanse literatuur, denk maar eens aan Dreams From my Father van Barack Obama. Het komt ook voor in enkele opmerkelij- ke romans van zwarte schrijvers die on- langs verschenen: Loving Day van Mat Johnson, en The Sellout van Paul Beatty. Ze gaan over de vraag wat ras betekent. Niet voor een groep, maar gewoon, voor jezelf. Opvallend is de luchthartigheid, die doet denken aan de succesvolle tv-serie Blac- kish . Ras is niet alleen problematisch, maar ook een bron van misverstanden en taboes, en daarom grappig. 26 procent Afrika Mat Johnsons Loving Day verschilt ook van Coates. De zoektocht naar identiteit is veel meer een proces van binnenuit, niet een gevecht met de boze buitenwereld. John- son heeft reden niet te weten wie hij is. Hij heeft een zwarte moeder en een blanke va- der, en loopt als ‘biraciale’ man voortdu- rend tegen identiteitskwesties aan. Zijn nieuwe roman Loving Day is vederlicht van toon, en is tegelijk een wrange zoektocht naar wat ras betekent. Ben je zwart als je er donker uitziet? Of ben je pas zwart wan- Nigger, are you crazy? Zwart zijn in Amerika De kwestie van het ras zou zijn beslecht met Obama als president. Sinds de zomer van 2014 is wel duidelijk dat daar helemaal niets van klopt. Hoe verwoord je racisme? Coates zet nu de toon. Zijn kijk op racisme is radicaal anders dan die van Obama De irritante kitsch van Harry Mulisch, aldus Van Oorschot O mdat ik na lezing van Het zwarte licht al op mijn zestiende had besloten dat er in de hele wereld nooit iets mooiers geschre- ven was of zou worden dan die novelle van Harry Mulisch, lag het voor de hand dat ik meteen dóór zou gaan – met het maar enkele jaren oudere Ar- chibald Strohalm bijvoorbeeld. Maar ik deed het niet. Zelfs toen ik een paar jaar geleden het intri- gerende oordeel van Geert van Oorschot las. ‘Zo- als ik u schreef was ik van bepaalde gedeelten in het begin van uw manuscript verrukt’, schreef de uitgever aan de volstrekt onbekende Haarlemse jongeman die hem een manuscript had gestuurd. De verrukking was niet het enige dat Van Oor- schot opmerkte. Naast de sublieme passages stond ‘irritante kitsch’, naast de boeiende delen, ‘stukken welke alleen maar langdradig en verve- lend zijn’. Mulisch antwoordde dat hij best wat wilde veranderen, maar: ‘Eerlijk gezegd stoort de omwerking van Strohalm enigszins het program, dat ik mijzelf voor mijn leven heb opgelegd’. Het boek verscheen bij De Bezige Bij. Op zoek dus naar de sublieme passages en de irri- tante kitsch. De irritante kitsch is niet moeilijk te vinden: ‘Daar beneden zwom een jong, zwart hondje in kringen rond en herhaalde onverzette- lijk zijn vergeefse pogingen om tegen de steile wal te klauteren. Het richtte zich een beetje uit het water op, krabbelde met zijn pootjes tegen de kei- en, zonk weer weg en trok zijn cirkeltje, het ijs- vlies op het water versplinterend.’ Alleen de hon- denogen ontbreken nog. Het diertje wordt gered en even moet je denken aan de opnamen van de tweehonderd ‘paarden van Marrum’die zich in 2006 uit een ondergelopen polder wisten te red- den, een film die Mulisch zo ontroerde dat die bij zijn afscheidsbijeenkomst werd vertoond. Gelukkig blijkt er in Archibald Strohalm genoeg te lachen te zijn, bijvoorbeeld wanneer een merk- waardige kunstschilder aan de held van het ver- haal vraagt: ‘Hoe komt het eigenlijk, dat je denkt dat je een kunstenaar bent, of een filosoof, of wat is het? Sinds wanneer heb je dat?’Waarop Archi- bald Strohalm doodernstig antwoordt: ‘Sinds vanmiddag.’ Zo tuimelen we meteen het eeuwig jongensachtige Mulisch-universum in, een we- reld waarin elke gedachte om een uitroepteken lijkt te smeken. Verwonderd volgen we Stro- halms stappen, die uiteindelijk – als het al niet zo goed meer met hem gaat – leiden tot steeds min- der coherente gedachten: ‘ach, goede zeemijlen, Amsterdamse vadems, yards, paplepels en scheepslasten! Hundred-weight (cwt), 0,0648 g, 30 ¼ sq pls. Myr.m², gills, barrels, anna rudolf cornelis hendrik izaak bernard anna lodewijk dirk, - uitholling overdwars, wegversmalling!’ Uitholling overdwars, wegversmalling! Ik moet er nog een weekje over nadenken, maar iets zegt me dat daarin de sleutel zit tot het Mulisch-uni- versum – of in elk geval een stukje ervan! 20 jaar op de stofplank Arjen Fortuin *1 *2 *3 *4 *5 zwak/ontgoochelend matig goed zeergoed buitengewoon WAARDERING IndezomerleestArjenFortuinboekendiemeer dantwintigjaarongelezenbijhemindekaststaan. Nu ArchibaldStrohalm (1952)vanHarryMulisch. VRIJDAG31JULI2015 C3 NRC HANDELSBLAD BOEKEN neer je je identificeert met zwarte cultuur? Als het eerste waar is, dan heeft de buiten- wereld de beschikking over zijn identiteit. Is het tweede waar, dan heeft Rachel Dole- zal, de vrouw die zich zwart noemde, maar onlangs door de mand viel als blank, ge- woon een punt. Haar verweer was dat ze zich zwart voelt – identiteit hangt niet altijd samen met huidskleur. Johnson worstelt openlijk met zijn ras. Hij groeide op bij zijn zwarte moeder, in een zwarte wijk. Daar werd hij als blanke gezien, omdat zijn huid licht is. Blanken zien in hem een Puerto Ricaan, misschien een Oost-Europeaan, maar niet iemand die er helemaal bij hoort. In The New York Times schreef hij onlangs dat hij een DNA- onderzoek had laten doen en 26 procent Afrikaans bloed bleek te hebben). Maar ja, wat zegt dat? Bij gebrek aan beter nam hij de (beladen) aanduiding ‘mulatto’ over, die voor veel Afro-Amerikanen een directe verwijzing naar de tijd van de slavernij is. Johnson voelt zich er thuis bij. In Loving Day moet tekenaar en graphic novelist Warren Duffy ontdekken wie hij is. Duffy heeft een blanke vader en zwarte moeder, net als Johnson, en gaat na het overlijden van zijn vader in diens huis wo- nen, in een zwarte wijk in Philadelphia. Daar moet Warren voortdurend aan code- switching doen. Voor hem zijn de conven- ties onder zwarte Amerikanen een raad- sel. ‘Er zijn buurten waar je aangevallen kunt worden omdat je een andere man in de ogen kijkt. Er zijn ook buurten waar je aangevallen kunt worden omdat je niet het respect van oogcontact hebt getoond.’ In Philadelphia worden drie talen ge- sproken: blank Amerikaans, straattaal en brotherman , de taal van hoger opgeleide zwarten. Als Warren met een zwarte colle- ga praat, is hij zich er bewust van dat zijn codewoorden veranderen. Hij gebruikt bij- Ta-NehisiCoates: BetweentheWorldand Me. Spiegel&Grau,174blz.€25,99 DevertalingverschijntbijAUP * 4 PaulBeatty: The Sellout Farrar,Strausand Giroux,304blz.€23,25 *3 Mat Johnson: LovingDay. Spiegel & Grau, 304blz.€24,37 * 3 voorbeeld het (zwarte) stopzinnetje Know what I’m saying? ‘Natuurlijk weet hij wat ik zeg. Ik zeg dat ik ook zwart ben. Ik zeg dat hij kan ontspannen, ik sta aan zijn kant. Hij hoeft zich geen zorgen te maken dat ik opeens iets racistisch zeg, alsof ik met een dolkstoot toesla.’ Tijdens het gesprek doet Warren deze ontdekking: ‘Mensen zijn niet sociaal, ze zijn tribaal. Ras bestaat niet, maar stammen zijn fucking echt.’ Het gevolg hiervan is dat de buitenwereld be- paalt wie je bent. Warren ontdekt dat hij een 14-jarige dochter, Tal, heeft bij een blanke vrouw. Tal is joods, weet niets van Afro-Ameri- kaanse cultuur, maar Warren doet zijn best haar onder te dompelen in zwart Amerika. Als hij besluit voor haar te zor- gen, wil hij haar naar een school met al- leen zwarte kinderen sturen. Het is een ‘Afrocentrische school’, een schooltype dat in de jaren zestig en zeventig populair werd en bewustzijn over Afrika in de dias- pora wil bijbrengen. Maar uiteindelijk kiest hij voor een zweverige school met ge- mengde kinderen, het Mélange Center for Multiracial Life. Als hij zijn dochter in- schrijft, moet een vragenlijst het dominan- te ras bepalen. ‘Was O.J. Simpson schul- dig?’ ‘Welk ras had Jezus?’ En tot slot de strikvraag: ‘Noem je zwarte vrienden [mi- nimaal drie].’ Warren weigert die laatste vraag te beantwoorden, waardoor hij au- tomatisch ‘zwart’ wordt. Blanken, legt de directeur uit, vullen altijd ijverig hun zwarte vrienden in. In dergelijke scènes, lichtvoetige, maar tragische misverstanden, blinkt Johnson uit. Warren omarmt schoorvoetend zijn biraciale achtergrond, maar kan die niet los zien van verlies. Het is in Amerika niet alleen lastig om zwart te zijn, het is soms ook handig, merkt hij op. Als je eenmaal in ‘Team Black’ zit, zegt hij, ‘is je lidmaat- schap gegarandeerd. In de statuten.’ Satire Coates schreef een boek voor zijn zoon, al legt hij zoveel uit dat het boek vooral voor blanke lezers bedoeld lijkt. Loving Day lijkt ook blanke lezers op het oog te hebben. Dat ligt anders bij The Sellout van Paul Beatty. Het duizelt van de verwijzingen naar zwarte cultuur en de roman is moei- lijk te volgen voor wie niet meteen weet wie Buckwheat van Little Rascals is, of Ge- orge Washington Carver. ‘Misschien geloof je me niet, omdat ik zwart ben, maar ik heb nog nooit iets ge- stolen.’ Met die eerste zin zet Beatty de toon voor een duizelingwekkende satire over zwart zijn in Amerika. De ontvangst van het boek was juichend, en tegelijker- tijd een perfecte illustratie van de onvere- nigbaarheid van twee werelden. De recen- sent van The New York Times stelde tot zijn spijt vast dat hij nauwelijks uit The Sellout kon citeren, vanwege ‘het lenige gebruik van het N-woord’. Code: blanken kunnen het woord ‘nigger’ niet gebruiken. The Sellout is een groteske satire op post-raciaal Amerika. Het is ook actueel. Beatty beschrijft de wereld van een zwarte man die alleen de achternaam ‘Me’ heeft. Hij groeit op in het agrarische stadje Dic- kens, in Californië. Zijn vader wordt, met een knipoog naar de actualiteit, zonder aanleiding in zijn auto doodgeschoten door de politie. Tot overmaat van ramp trekken alle inwoners weg uit Dickens. Me probeert zijn stadje te redden door de ver- houdingen van vroeger te herstellen. Hij voert de slavernij weer in, zorgt ervoor dat de scholen gesegregeerd zijn, en creëert zwarte, blanke en latino-buurten. Me’s slaaf, Hominy, moet marihuana verbouwen. En hoewel Me hem vaak vrij wil laten, weigert de stokoude Hominy dat. ‘Massa, soms moeten we gewoon doen waar we voor voorbestemd zijn’, zegt hij. Me komt erachter dat een slaaf niet alleen maar handig is. ‘Net als kinde- ren, honden, dobbelstenen, beloftevolle politici en hoeren, doen slaven niet wat je van ze verlangt.’ Niks Go Down Moses, By ’n By of andere plantagemelancholie. Het valt hem tegen. Uiteindelijk moet Me zich voor het Hooggerechtshof in Washington verantwoorden. De conservatieve zwarte rechter Clarence Thomas doorbreekt zijn legendarische zwijgzaamheid met één vraag: Nigger, are you crazy? The Sellout is te lezen als harde kritiek op progressief én zwart Amerika. Beide groepen hebben zichzelf in slaap laten sus- sen tijdens decennia van stilstand. De les van Beatty, zei Mat Johnson onlangs, is dat hij bijt én geestig is. ‘Zijn werk is een prachtige herinnering aan het feit dat zelf- spot veelzeggender is dan tegen iedereen schreeuwen.’ Misschien geloof je me niet, omdat ik zwart ben, maar ik heb nog nooit iets gestolen ILLUSTRATIEARONVELLEKOOPLEON
description
Review of 3 books (Ta-Nehisi Coates: Between the World and Me; Paul Beatty: The Sellout; Paul Beatty: The Sellout) from NRC Handelsblad, 31 july 2015. The title 'Nigger are you crazy' raised a few eyebrows in the Netherlands and stirred some controversy in the USA as well after The Washington Post published an op-ed about the use of the word Nigger in the title. For the Washington Post op-ed, see: https://goo.gl/RK2oMy
Transcript of NRC Bookreview: "Nigger Are You Crazy?"
C2 RacismeDoor Guus ValkAmerika, vooral blank Ameri-ka, leefde een paar jaar ineen droom. Een nieuwe tijdwas aangebroken, waarinde oude problematische ras-senverhoudingen er nietmeer toe deden. Het aantreden vanBarack Obama, de eerste zwarte presi-dent, onderstreepte dat Amerika in eenpost-raciaal tijdperk was beland. Natuur-lijk zijn er nog altijd verschillen tussenblank en zwart, maar die liggen eerder aansociale klasse dan aan ras.En toen brak de zomer van 2014 aan enontstond de Black Lives Matter-bewegingna de dood door politiegeweld van dezwarte tiener Michael Brown. Een nieuwegeneratie Afro-Amerikaanse leiders stondop. Zij rekenden af met de blanke idyllevan vooruitgang, en met, zoals zij datnoemden, de neiging tot conformisme on-der zwarte Amerikanen. Beide groepenzouden zich in slaap laten sussen door dewoorden van Martin Luther King (latervaak geciteerd door Obama): De boog vanhet morele universum is lang, maar zebuigt toe naar rechtvaardigheid.Na Brown kwamen Freddie Gray, TamirRice, Eric Garner, en, vorige week, SandraBland. Zij werd door een agent staande ge-houden in Texas, omdat ze geen richtingaangaf. Ze verzette zich verbaal en beriepzich op haar rechten, maar werd met ge-weld gearresteerd. Drie dagen later stierfze in haar cel, vermoedelijk door zelf-moord. Het debat over ras is doodernstig,zeker vanuit blank perspectief. Niet alleenomdat de aanleiding zo serieus is, maarook omdat een zwarte schrijver als Ta-Ne-hisi Coates de Amerikaanse Droom ver-werpt als onzinnig, zoals de blanke Ne wYork Times-columnist David Brooksschreef. Brooks houdt nog vast aan diedroom, het idee dat iedereen alles kanworden in Amerika. Hij erkent de ongelijk-heid, maar: het wordt beter!Zwart Amerika is dat stadium groten-deels voorbij. Ta-Nehisi Coates zet nu detoon, de schrijver en essayist uit West-Bal-timore. Zijn boek Between the World andMe, geschreven als brief aan zijn tiener-zoon, werd deze maand een bestseller.Zijn kijk op racisme is radicaal anders dandie van Brooks (of van president Obama).Het is geen kwaad dat te bestrijden valt,het zit volgens hem in de genen van de sa-menleving. De wereld van de Dromers,Brooks dus, denkt dat het idee achterAmerika uiteindelijk nobel en eerlijk is.Iedere elite heeft een onderklasse no-dig. Of die nu voortkomt uit slavernij, se-gregatie of achterstelling, het effect is het-zelfde, schrijft Coates. Hij beschrijft op-groeien in Baltimore als een angstaanja-gende fysieke ervaring. Zijn hardhandigevader, de gangs in de straten en de beroer-de scholen waren volgens Coates uitingenvan hetzelfde genstitutionaliseerde racis-me. De straat ketende mijn rechterbeen,de scholen mijn linkerbeen. Pas je je nietaan de straat aan, dan geef je je lichaammeteen op. Pas je je niet aan de scholenaan, dan doe je dat later.Een kernbegrip van Coates is plunde-ring. Zwarte lichamen werden geplunderdop de slavenplantages, en tegenwoordigop straat, door de politie. Daarmee ge-paard gaat een vernietiging van de zwarteidentiteit, die volgens Coates alles ver-klaart: van onze door crack verwoeste va-ders, tot HIV, tot de gebleekte huid van Mi-chael Jackson. Between the World and Meis daarom niet alleen gefundeerde kritiekop structurele misstanden in de Ameri-kaanse samenleving. Het is ook een op-roep tot zelfonderzoek: wat is ras?Nergens voelt Coates zich thuis. Niet opstraat, want hij kende de codes van degangs niet. Niet op school, niet in de (vol-gens hem te milde) zwarte kerken. Dat the-ma van ontworteldheid, het zoeken naareen identiteit, is een bekend gegeven in Af-ro-Amerikaanse literatuur, denk maareens aan Dreams Frommy Father vanBarack Obama.Het komt ook voor in enkele opmerkelij-ke romans van zwarte schrijvers die on-langs verschenen: Loving Day van MatJohnson, en The Sellout van Paul Beatty. Zegaan over de vraag wat ras betekent. Nietvoor een groep, maar gewoon, voor jezelf.Opvallend is de luchthartigheid, die doetdenken aan de succesvolle tv-serie Blac-kish. Ras is niet alleen problematisch,maar ook een bron van misverstanden entaboes, en daarom grappig.26 procent AfrikaMat Johnsons Loving Day verschilt ookvanCoates. De zoektocht naar identiteit is veelmeer een proces van binnenuit, niet eengevecht met de boze buitenwereld. John-son heeft reden niet te weten wie hij is. Hijheeft een zwarte moeder en een blanke va-der, en loopt als birac iale man voortdu-rendtegen identiteitskwesties aan. Zijnnieuwe roman Loving Day is vederlicht vantoon, en is tegelijkeen wrange zoektochtnaar wat ras betekent. Ben je zwart als je erdonker uitziet? Of ben je pas zwart wan-Nigger, are you crazy?Zwart zijn in AmerikaDe kwestie van het ras zou zijn beslecht metObama als president. Sinds de zomer van 2014 iswel duidelijk dat daar helemaal niets van klopt.Hoe verwoord je racisme?Coateszetnu detoon.Zijnkijk op racismeisradicaalandersdan dievan ObamaDe irritante kitschvan Harry Mulisch,aldus Van OorschotOmdat ikna lezing van Het zwarte licht al opmijn zestiende hadbesloten dat erin dehele wereldnooit ietsmooiersgeschre-ven wasof zouworden dan die novelle van HarryMulisch, lag het voorde handdat ikmeteen drzougaan met het maarenkele jaren oudere Ar-chibaldStrohalmbijvoorbeeld. Maarikdeedhetniet. Zelfstoen ikeen paarjaargeleden het intri-gerende oordeel van Geert van Oorschot las. Zo-alsikuschreef wasikvan bepaalde gedeelten inhet begin van uw manuscript verrukt, schreef deuitgeveraan de volstrekt onbekende Haarlemsejongeman die hem een manuscript hadgestuurd.De verrukking wasniet het enige dat Van Oor-schot opmerkte. Naast de sublieme passagesstondirritante kitsch, naast de boeiende delen,stukken welke alleen maarlangdradig en verve-lendzijn. Mulischantwoordde dat hij best watwilde veranderen, maar: Eerlijkgezegdstoort deomwerking van Strohalmenigszinshet program,dat ikmijzelf voormijn leven hebopgelegd. Hetboekverscheen bij De Bezige Bij.Op zoekdusnaarde sublieme passagesen de irri-tante kitsch. De irritante kitschisniet moeilijktevinden: Daarbeneden zwom een jong, zwarthondje in kringen ronden herhaalde onverzette-lijkzijn vergeefse pogingen om tegen de steile walte klauteren. Het richtte zicheen beetje uit hetwaterop, krabbelde met zijn pootjestegen de kei-en, zonkweerweg en trokzijn cirkeltje, het ijs-vliesop het waterversplinterend. Alleen de hon-denogen ontbreken nog. Het diertje wordt gereden even moet je denken aan de opnamen van detweehonderdpaarden van Marrum die zichin2006uit een ondergelopen polderwisten te red-den, een film die Mulischzo ontroerde dat die bijzijn afscheidsbijeenkomst werdvertoond.Gelukkig blijkt erin ArchibaldStrohalmgenoeg telachen te zijn, bijvoorbeeldwanneereen merk-waardige kunstschilderaan de heldvan het ver-haal vraagt: Hoe komt het eigenlijk, dat je denktdat je een kunstenaarbent, of een filosoof, of watishet?Sindswanneerhebje dat? Waarop Archi-baldStrohalm doodernstig antwoordt: Sindsvanmiddag . Zo tuimelen we meteen het eeuwigjongensachtige Mulisch-universum in, een we-reldwaarin elke gedachte om een uitroeptekenlijkt te smeken. Verwonderdvolgen we Stro-halmsstappen, die uiteindelijkalshet al niet zogoedmeermet hem gaat leiden tot steedsmin-dercoherente gedachten: ach, goede zeemijlen,Amsterdamse vadems, yards, paplepelsenscheepslasten! Hundred-weight (cwt), 0,0648 g,30 sq pls. Myr.m, gills, barrels, anna rudolfcornelishendrikizaakbernardanna lodewijkdirk, - uitholling overdwars, wegversmalling!Uitholling overdwars, wegversmalling! Ikmoeternog een weekje overnadenken, maarietszegtme dat daarin de sleutel zit tot het Mulisch-uni-versum of in elkgeval een stukje ervan!20jaar op de stofplankArjen Fortuin*1*2*3*4*5z wa k /o n t g o o c h e l e n dmatiggoedzeer goedbuitengewoonWA A R D E R I N GIn de zomer leest Arjen Fortuin boeken die meerdan twintig jaar ongelezen bij hem in de kast staan.Nu Archibald Strohalm(1952) van Harry Mulisch.V R I J DAG 31 JULI 2015 C3NRCHANDELSBLADBOEKENneer je je identificeert met zwarte cultuur?Als het eerste waar is, dan heeft de buiten-wereldde beschikking over zijn identiteit.Is het tweede waar, dan heeft Rachel Dole-zal, de vrouw die zichzwart noemde, maaronlangs door de mandviel als blank, ge-woon een punt. Haar verweer was dat zezichzwart voelt identiteit hangt niet altijdsamen met huidskleur.Johnson worstelt openlijk met zijn ras.Hij groeide op bij zijn zwarte moeder, ineen zwarte wijk. Daar werd hij als blankegezien, omdat zijn huid licht is. Blankenzien in hem een Puerto Ricaan, misschieneen Oost-Europeaan, maar niet iemanddie er helemaal bij hoort. In The NewYorkTimes schreef hij onlangs dat hij een DNA-onderzoek had laten doen en 26 procentAfrikaans bloed bleek te hebben). Maar ja,wat zegt dat? Bij gebrek aan beter nam hijde (beladen) aanduiding mulatto over,die voor veel Afro-Amerikanen een directeverwijzing naar de tijd van de slavernij is.Johnson voelt zich er thuis bij.In Loving Day moet tekenaar en graphicnovelist Warren Duffy ontdekken wie hij is.Duffy heeft een blanke vader en zwartemoeder, net als Johnson, en gaat na hetoverlijden van zijn vader in diens huis wo-nen, in een zwarte wijk in Philadelphia.Daar moet Warren voortdurend aan code-s witching doen. Voor hem zijn de conven-ties onder zwarte Amerikanen een raad-sel. Er zijn buurten waar je aangevallenkunt worden omdat je een andere man inde ogen kijkt. Er zijn ook buurten waar jeaangevallen kunt worden omdat je niet hetrespect van oogcontact hebt getoond.In Philadelphia worden drie talen ge-sproken: blank Amerikaans, straattaal enbrotherman, de taal van hoger opgeleidezwarten. Als Warren met een zwarte colle-ga praat, is hij zich er bewust van dat zijncodewoorden veranderen. Hij gebruikt bij-Ta-Nehisi Coates: Between the World andMe. Spiegel & Grau, 174 blz. 2 5 ,9 9De vertaling verschijnt bij AUP *4Paul Beatty: The Sellout Farrar, Straus andGiroux, 304 blz. 23,25 * 3Mat Johnson: Loving Day. Spiegel & Grau,304 blz. 24,37 * 3voorbeeld het (zwarte) stopzinnetje Knowwhat Imsaying? Natuurlijk weet hij wat ikzeg. Ik zeg dat ik ook zwart ben. Ik zeg dathij kan ontspannen, ik sta aan zijn kant.Hij hoeft zich geen zorgen te maken dat ikopeens iets racistisch zeg, alsof ik met eendolkstoot toesla. Tijdens het gesprek doetWarren deze ontdekking: Mensen zijnniet sociaal, ze zijn tribaal. Ras bestaatniet, maar stammen zijn fucking echt. Hetgevolg hiervan is dat de buitenwereld be-paalt wie je bent.Warren ontdekt dat hij een 14-jarigedochter, Tal, heeft bij een blanke vrouw.Tal is joods, weet niets van Afro-Ameri-kaanse cultuur, maar Warren doet zijnbest haar onder te dompelen in zwartAmerika. Als hij besluit voor haar te zor-gen, wil hij haar naar een school met al-leen zwarte kinderen sturen. Het is eenAfrocentrische school, een schooltypedat in de jaren zestig en zeventig populairwerd en bewustzijn over Afrika in de dias-pora wil bijbrengen. Maar uiteindelijkkiest hij voor een zweverige school met ge-mengde kinderen, het Mlange Center forMultiracial Life. Als hij zijn dochter in-schrijft, moet een vragenlijst het dominan-te ras bepalen. Was O.J. Simpson schul-dig? Welk ras had Jezus? En tot slot destrikvraag: Noem je zwarte vrienden [mi-nimaal drie]. Warren weigert die laatstevraag te beantwoorden, waardoor hij au-tomatisch z wart wordt. Blanken, legt dedirecteur uit, vullen altijd ijverig hunzwarte vrienden in.In dergelijke scnes, lichtvoetige, maartragische misverstanden, blinkt Johnsonuit. Warren omarmt schoorvoetend zijnbiraciale achtergrond, maar kan die nietlos zien van verlies. Het is in Amerika nietalleen lastig om zwart te zijn, het is somsook handig, merkt hij op. Als je eenmaal inTeam Black zit, zegt hij, is je lidmaat-schap gegarandeerd. In de statuten.SatireCoates schreef een boek voor zijn zoon, allegt hij zoveel uit dat het boek vooral voorblanke lezers bedoeld lijkt. Loving Day lijktook blanke lezers op het oog te hebben.Dat ligt anders bij The Sellout van PaulB eatty. Het duizelt van de verwijzingennaar zwarte cultuur en de roman is moei-lijk te volgen voor wie niet meteen weetwie Buckwheat van Little Rascals is, of Ge-orge Washington Carver.Misschien geloof je me niet, omdat ikzwart ben, maar ik hebnog nooit iets ge-stolen. Met die eerste zin zet Beatty detoon voor een duizelingwekkende satireover zwart zijn in Amerika. De ontvangstvan het boek was juichend, en tegelijker-tijdeen perfecte illustratie van de onvere-nigbaarheidvan twee werelden. De recen-sent van The NewYork Times stelde tot zijnspijt vast dat hij nauwelijks uit The Selloutkon citeren, vanwege het lenige gebruikvan het N-woord. Code: blanken kunnenhet woordnig ger niet gebruiken.The Sellout is een groteske satire oppost-raciaal Amerika. Het is ook actueel.Beatty beschrijft de wereld van een zwarteman die alleen de achternaam Me heeft.Hij groeit op in het agrarische stadje Dic-kens, in Californi. Zijn vader wordt, meteen knipoog naar de actualiteit, zonderaanleiding in zijn auto doodgeschotendoor de politie. Tot overmaat van ramptrekken alle inwoners weg uit Dickens. Meprobeert zijn stadje te redden door de ver-houdingen van vroeger te herstellen. Hijvoert de slavernij weer in, zorgt ervoor datde scholen gesegregeerd zijn, en creertzwarte, blanke en latino-buurten.Mes slaaf, Hominy, moet marihuanaverbouwen. En hoewel Me hem vaak vrijwil laten, weigert de stokoude Hominydat. Massa, soms moeten we gewoondoen waar we voor voorbestemd zijn,zegt hij. Me komt erachter dat een slaafniet alleen maar handig is. Net als kinde-ren, honden, dobbelstenen, beloftevollepolitici en hoeren, doen slaven niet wat jevan ze verlangt. Niks Go Down Moses, Byn By of andere plantagemelancholie. Hetvalt hem tegen. Uiteindelijk moet Me zichvoor het Hooggerechtshof in Washingtonverantwoorden. De conservatieve zwarterechter Clarence Thomas doorbreekt zijnlegendarische zwijgzaamheid met nvraag: Nigger, are you crazy?The Sellout is te lezen als harde kritiekop progressief n zwart Amerika. Beidegroepen hebben zichzelf in slaap laten sus-sen tijdens decennia van stilstand. De lesvan Beatty, zei Mat Johnson onlangs, is dathij bijt n geestig is. Zijn werk is eenprachtige herinnering aan het feit dat zelf-spot veelzeggender is dan tegen iedereenschreeuwen.Misschien geloof jemeniet,omdatik zwartben,maar ikheb nognooitietsgestolenILLUSTRATIE ARON VELLEKOOP LEON
