Niceliksel / Niteliksel Araştırma Yöntemleri ve Etik

Prof. Dr. Nüket Örnek Büken (MD, PhD) Dr. Şükrü Keleş (PhD)

Tıp Tarihi ve Etik Anabilim Dalı

Sunum akışı…

• Araştırma Yöntemleri

Biyomedikal araştırmalar

Amacına, yapıldığı yere ve zamanına göre araştırmalar

Veri toplama biçimine göre araştırmalar

Epidemiyolojik araştırmalar ve etik

Niceliksel - Niteliksel Araştırma Yöntemlerinin karşılaştırılması ve etik kaygılar

Derinlemesine görüşme tekniği

Odak grup tekniği

• Niteliksel veri analizi ve raporlama

27 Aralık 2017 Çarşamba

Araştırma materyali açsından biyomedikal

araştırmalar

• İnsan deneylerini de kapsayan tanı koyucu ve tedavi edici veya yalnızca bilimsel amaçla yapılan araştırmalar;

• İnsanı katılımcı olarak alan, ama üzerinde deney yapmayı gerektirmeyen “epidemiyolojik alan araştırmaları”;

• Hayvan deneyleri;

• İnsanı da, hayvanı da katılımcı olarak kullanmayan araştırmalar (Örnek: sistem-model araştırmaları).

Araştırma amacına göre araştırmalar

• Temel bilim araştırmaları

• Uygulamalı araştırmalar

• Betimleyici (deskriptif)

araştırmalar

• Çözümleyici (analitik)

araştırmalar

Yapıldığı yere göre araştırmalar

• Laboratuvar araştırmaları

• Alan araştırmaları

Kapsadığı zamana göre araştırmalar

• Kesitsel araştırmalar

• Geriye dönük araştırmalar (“Retrospektif” araştırmalar)

• İleriye yönelik araştırmalar (“Prospektif” araştırmalar)

Veri toplama biçimine göre araştırmalar

• Kayıt araştırmaları

• Anket tekniği ile yapılan araştırmalar

• Deneysel araştırmalar

• Gözlemsel araştırmalar

Tıpta Bilimsel Bilgi Üretimi ve Tıbbi

Araştırma

• Laboratuvar

araştırmaları

• Klinik araştırmalar

• Epidemiyolojik

araştırmalar

Epidemiyolojik araştırmalar

• Hasta ve sağlıklı insanlar

üzerinde yapılmaktadır.

• Bulaşıcı hastalıklardan,

ruhsal hastalıklara kadar

her türlü sağlık sorunu

epidemiyolojinin konu

birimlerinden birini

oluşturmaktadır.

Epidemiyolojik araştırmalar

• Sağlık sorunlarının ve

onların nedenlerinin

toplumsal düzeyde

araştırılması epidemiyoloji

çalışmaları ile

gerçekleşebilmektedir.

• Bu çalışmalar sonucunda,

sağlık hizmet yöntemlerini

ve politikalarını planlayıp,

değerlendirmek mümkün

olabilmektedir.

Epidemiyolojik Araştırmalar ve Etik Kaygılar

• Araştırmaya katılan tüm sağlıklı ve hasta katılımcılarla

bağlantı kurularak, elde edilen bilgilerin isimsiz olarak

saklanıp saklanamayacağı ve ileride yeniden araştırma

amaçlı kullanılma olasılıklarının olduğu bildirilmelidir.

• Epidemiyolojik çalışmaya katılan tüm katılımcılar

araştırmanın amacı, yöntemi, olası yarar ve zararları

konusunda bilgilendirilmeli ve katılımcıların aktarılan bu

bilgiyi anladıklarından emin olunmalıdır (Aydınlatılmış

Onam)

Araştırma yöntemlerinin karşılaştırılması

Niceliksel Yöntemler

• Anket

• Deneysel çalışmalar

• Alan araştırması

Niteliksel Yöntemler

• Derinlemesine görüşme

• Odak grup çalışmaları

• Anlatısal yöntem

Niteliksel araştırmanın anlamı nedir?

Katılımcıların deneyimlerine ve görüşlerine vurgu yaparak,

olguların doğal (deneysel olmayan) ortamlarda anlaşılması

ve açıklanmasıdır.

Araştırma yöntemlerinin temel farklılıkları

Niceliksel Yöntemler

• Sayısal değerler ve

deneyler

• Tekrarlanabilir

• Evrensel yasalar

Niteliksel Yöntemler

• Kişilerin gözlemleri

• Görüşmelerin aynı nitelikte tekrarlanması mümkün değildir

• Duruma özgü bulgular

Niteliksel araştırmanın boyutları

• Ekonomik, siyasi, sosyal, kültürel, çevresel ve organizasyonel faktörlerin sağlığı nasıl etkilediğini anlamak,

• İnsanlar sağlık ve hastalık deneyimlerini nasıl aktarıyor ? / İnsanları anlamak,

• Farklı halk sağlığı faaliyetlerinde bulunan çeşitli aktörlerin her biri nasıl etkileşime giriyor? / Etkileşimi anlamak,

Niteliksel verinin özelliği

• Sayısal olarak ifade edilemeyen veriler

• Katılımcıların görüşleri, değerleri ve sosyal bağlamdaki davranışlarıyla ilgili veriler

• Katılımcılarla yapılan röportajların ve odak gruplarının not belgeleri, ses & video kayıtları

Niteliksel veri elde etme teknikleri

Method Kısa açıklama

GÖZLEM Araştırmacı, insanların yapıp

ettiklerini anlamak, gözlemlemek için

onlara olabildiğince yaklaşır ve

konunun örtük bilgisine ulaşır.

DERİNLEMESİNE GÖRÜŞME

Sorular sormayı ve dinlemeyi içerir.

Katılımcı bir bireye veya gruba

yapılandırılmış ya da yarı

yapılandırılmış bir biçimde yöneltilen

sorulara verilen cevaplar not edilir.

ODAK GRUP Bir moderatör eşliğinde herkesin

konuşma şansına sahip olabildiği

küçük gruplar oluşturulur. Amaç

görüş çeşitliliğini sağlayarak

etkileşimli bir görüşme ortamı

sağlamaktır.

Niteliksel araştırma sorularının özelliği

• Demografik Sorular

• Açık uçlu sorular

-nasıl?

• Kapalı uçlu sorular

-nedir?

Derinlemesine görüşme tekniği

• Araştırma sorusuna ya da olgusuna yanıt bulmak

amacıyla katılımcılarla yürütülen görüşmelerdir.

• Araştırmacı ile katılımcı arasında yüz yüze bir görüşme

gerçekleştirilir.

• Katılımcının düşüncelerini, görüşlerini ve bakış açısını

öğrenmek amacıyla sorular yöneltilir.

Derinlemesine / Odak grup görüşmesi

ve etik

• Araştırmacı ile katılımcı/lar arasında bir güven ilişkisi

kurulabildiği ölçüde verilerin niteliği artabilir.

• Katılımcı/lar görüşmeye başlamadan önce araştırma

hakkında bilgilendirilmelidir (Aydınlatılmış onam).

• Görüşme süresince katılımcı/ların düşüncelerine saygı

esastır.

• Verilerin arşivlenmesinde

katılımcı/lara ait bilgilerin

güvenliği/gizliliği

sağlanmalıdır.

Niteliksel Veri Analizi

• Nitel verilerin içeriğini incelemektir.

• Niteliksel veri analizi, toplanan niteliksel veriden elde

edilen veriler doğrultusunda araştırılan olguların

tanımlanması, açıklanması, yorumlanması veya

yorumlanmasına yol açan süreçlerin değerlendirmesidir.

Niteliksel veri analizi

• Verileri felsefi açıdan

yorumlamaktır.

Niteliksel Veri Analizi

• Sağlık alanında uygulanan niteliksel araştırmaların veri analizi, çalışmanın amacına göre üç farklı biçimde yapılmaktadır:

Tematik içerikli analiz

Temellendirilmiş kuram

Cerçeve analiz

(Foley ve Timonen, 2015; Green ve Thorogood, 2004)

Tematik İçerikli Analiz

• Görüşmelerde tekrarlayan kavramları ya da ortak temaları

kategorize etmek için uygulanan bir analiz yöntemidir.

• Tematik içerikli analizin güçlü yanı, temaları kategorize

etmenin ötesinde, kavramlar arasında ilişki kurmaya ve

bu ilişkileri yorumlamaya olanak sağlamasıdır.

• Toplumsal görüşlerin ya da sağlık ihtiyaçlarının

belirlenmesini amaç edinen araştırmalarda sıklıkla

uygulanmaktadır.

Tematik İçerikli Analiz

• Zaman ve kaynakların sınırlı olduğu durumlarda

kullanılır.

• Nitel araştırma, daha büyük bir niceliksel çalışmanın daha

küçük bir bileşeni olduğunda kullanılır.

Temellendirilmiş Kuram

• Sosyal olguların tanımlanması ve açıklanması, söz

konusu olgunun ilgili bağlamlarla değerlendirilmesiyle

mümkündür.

• Temellendirilmiş kuramın özgün yanı, olgunun

tanımlanmasının yanı sıra, nitel veriler kullanılarak altta

yatan kuramın belirlenmesi ve açıklığa kavuşturulmasıdır.

Çerçeve Analiz

• Sağlık politikası ve sağlık hizmetlerinin etkili olup

olmadığı ile ilgili yürütülen çalışmalar için

önerilmektedir.

Verileri analiz etmede dikkat

edilmesi gereken noktalar

Katılımcının verdiği temel mesajın içeriği

Katılımcı/ların verdiği mesajın bireysel veya grupla

paylaşılan fikirleri temsil edip etmediği

Katılımcı/ların verdiği mesajlara yönelik değerlendirici

tavrı

Analiz sürecine yardımcı araçlar

• Özet: Önemli noktaları içeren notlardır.

• Kişisel Notlar: Araştırmanızın herhangi bir yönü

hakkında, sizin daha önce düşündüğünüz -ya da

düşünemediğiniz- görüşme sırasında ortaya çıkan

durumların kayıt altına alınmasıdır.

• Araştırmacı Günlüğü

Niteliksel veri analizinin ilkeleri

• İnsanların gerçeklik hakkındaki deneyim ve anlayışları birbirinden farklıdır (yapıcı-çok anlam).

• Toplumsal bir fenomenin kendi bağlamı dışında anlaşılması eksik/hatalı bir kavrayışa neden olabilir (bağlam bağlı).

• Nitel araştırma, verilere dayanan bir teori geliştirmek için kullanılabilir.

• İnsan davranışlarını anlamak, yavaş gelişen bir süreçtir; doğrusal bir biçimde gerçekleşmez.

• İstisnai veya zorlayıcı durumlar, bir soruna ya da yeni soruşturmalar için yeni fikirlere yol açabilir.

Niteliksel veri analizi özellikleri

Niteliksel analiz;

• Verilerle yakın etkileşim gereklidir.

• Döngüseldir; aşamalı ve yinelenerek gelişir.

• Veri toplama ve veri analizi aynı anda yapılır.

• Niteliksel veri tek başına bir anlam yükü barındırabilir.

Veri hakkında düşünmek…

Detayları düşünün

Detaylara dikkat edin

Detayları gözleyin

Niteliksel Veri Analizinin

Basamakları

1. Ham kütüklerin genel okuması,

2. Verilerin kabaca yapılandırılması,

3. Tematik çerçevenin belirlenmesi,

4. İçerik belirlenmesi (Temalarda uzlaşma ve tartışma),

5. Tematik tabloların oluşturulması (Bağlam, tema ve alt tema grafiklerinin çıkarılması),

6. Haritalama (Bağlam, tema ve alt temalar hakkında ilişkileri tanımlama),

7. Yorumlama (Anlama ve derinlemesine bakış).

Ham kutuk

• Görüşmelerin deşifresidir.

• Ham kütükler oluşturulurken görüşmecinin ağzından

çıkan her türlü ifade –duraksama, gülme, öfkelenme vb-

metne yansıtılmalıdır.

• Ham kütüklerin tamamı okunmalıdır.

• İlk aşamada hangi söylemsel hatların öne çıktığı üzerine

düşünülmeli ve kaydedilmelidir.

Verilerin kabaca yapılandırılması

• Söylemsel hatların kabaca birbirinden ayrıştırılmasıdır.

• Görüşmede öne çıkan kavramlar belirlenmeye çalışılır.

Tematik c ercevenin belirlenmesi

• Görüşmelerde sıklıkla tekrar eden kavramlar üzerinden

tematik çerçeve belirlenir.

İçerik belirlenmesi

• Derinlemesine / odak grup görüşmelerinde sıklıkla

tekrarlayan kavramlar, anlam yüklerine göre bir araya

getirilir.

• Calışmanın ana temaları, araştırma ekibi tarafından

tartışılarak bu aşamada belirginleşir.

Tematik tabloların oluşturulması

• Analizin bu aşamasında araştırmadan elde edilen tüm

veriler bağlam, tema ve alt temalara ayrıştırılır.

Haritalama

• Haritalama (Bağlam, tema ve alt temalar hakkında

ilişkileri tanımlama)

• Calışmadan elde edilen verileri anlaşılır bir biçimde ifade

etmek amacıyla ana temalar, alt temalar ve bağlamlar

birbiriyle ilişkilendirilmelidir.

Yorumlama

(Anlama ve derinlemesine bakış):

• Niteliksel verilerin yorumlanmasında çalışmanın her aşaması önemlidir.

• Bu nedenle alan çalışması başlamadan önce yapılan hazırlıklardan itibaren araştırma süresince deneyimlenen yaşantılar bir bütün olarak değerlendirilir.

• Kapsamlı ve derinlemesine bakış elde etme amacıyla araştırmadan elde edilen veriler, konu ile ilgili daha önce yapılmış olan çalışmalardan elde edilen verilerle karşılaştırılır ve araştırma sorusunun yanıtlanması için çaba gösterilir.

Niteliksel araştırmanın raporlanması

• Niteliksel veriler içerik olarak zengin ve

kapsamlıdır.

• Raporun odak noktasına karar verilmelidir.

Ne yazıyoruz?

Yüksek Lisans / Doktora tezi ?

Bilimsel bir makale ?

Bir amaca yönelik değerlendirme / araştırılan

konuya özgü raporlama ?

Niteliksel araştırmanın raporlanması

Raporlamaya hazırlık:

Verinin olgunlaşmış olduğundan emin olmalısınız.

Eldeki malzemenin organizasyonu

Tematik tablolarda yer alan bağlam, ana tema ve alt

temaların listelenmesi

Niteliksel araştırmanın raporlanması

• Ham kütükten alıntılama

Katılımcıların deneyimlerine, görüşlerine ve

düşüncelerine yer verme (ham veriyi tırnak içine alma)

• Veriyi açıklama ve anlama için çabalama

Karşıt görüşlerle birlikte yorumlama

Oranlama; katılımcıların çoğunluğu, azınlıkta kalan bir

bölümü…

Tematik tabloya doğrudan referans verme

Niteliksel araştırmanın raporlanması

Verileri yorumlama

• Ham verilerin öz / altta yatan anlamını tanımlama ve

açıklama

• Calışmadaki örüntü ağlarının gösterilmesi (alt tema-ana

tema ve bağlam arasındaki ilişkiler)

Büyük resim ne anlama geliyor?

• Verilerin çeşitli kaynakla nasıl bütünleştirileceği üzerine

düşünmek (güvenililir yorumlara ulaşmak)

Niteliksel araştırmanın raporlanması

1. Giriş

Araştırmanın amacı – çalışmanın açıklaması- ilgili kültürel ve bağlamsal bilgilerin açıklanması

2. Yöntem

Çalışma deseni – örneklem- veri toplama ve veri analiz yöntemi

3. Bulgular

Tematik tabloların sunumu ve ham kütüklerin ortaya konulması

4. Tartışma

Anahtar bulguları yorumlama – kavramsal çerçeve- sonuçları etkileyen metodolojik zorluklar

5. Sonuç ve öneriler:

Uygulama ile ilgili çıkarımlar - sonraki adım?

6.Kaynaklar

Kaynakça

• FOLEY G, TIMONEN V (2015). Using grounded theory method to capture and analyze health care experiences. Health Services Research, 50: 1195-1210.

• GREEN J ve THOROGOOD N (2004). Analysing Qualitative Data. In: Qualitative Methods for Health Research. Ed.: D. Silverman, Sage Publications, London, s.:173-200.

• KÜMBETOGLU B (2005). Sosyolojide ve Antropolojide Niteliksel Yöntem ve AraGtırma. Gstanbul, Bağlam Yayıncılık, 1. Basım. s.:16-20.

• DONGRE AR, NAYAR S, KALAISELVAN G, UPADHYAYA S (2009). Application of Qualitative Methods in Health Research: An Overview. Journal of Health and Allied Science, 8:1-5.

• YILDIRIM, A. & ŞİMŞEK, H (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.

• MACK N, WOODSONG C, MACQUEEN KM, GUEST G, NAMEY E (2011). Qualitative Research Methods: A Data Collector’s Field Guide. Family Health International

İlginiz için teşekkür ederiz.