i

T.C. ANKARA NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTS KAMU YNETM VE SYASET BLM/SYASET BLM

ANABLM DALI

FEMNST PERSPEKTFTEN KRT KADIN KMLN ZERNE NTELKSEL BR ARATIRMA

Doktora Tezi

Handan alayan

Ankara-2006

ii

T.C. ANKARA NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTS KAMU YNETM VE SYASET BLM/SYASET BLM

ANABLM DALI

FEMNST PERSPEKTFTEN KRT KADIN KML ZERNE NTELKSEL BR ARATIRMA

Doktora Tezi

Handan alayan

Tez Danman Prof.Dr. Tlin ngen

Ankara-2006

i

TEEKKR

Tez almas boyunca sabrla bana yol gsteren ve tezin ortaya kmasnda byk

katks bulunan danmanm Prof. Dr. Tlin ngene, youn almalar arasnda

deerli zamann ayrarak eksikliklerimi gidermemi salayan Do. Dr. Helga

Rittersberger-Tla ve ihtiya duyduum zamanlarda akademik ve moral

desteklerini esirgemeyen Do. Dr. Glay Toksz, Do. Dr. Yksel Akkaya ve Prof.

Dr. Kadir Cangzbaya en iten teekkrlerimi sunarm.

Ayrca HADEPli kadnlarla ilgili bilgileri toplamama yardm eden HADEP Ariv

grevlisi Gzel Baza, anket formlarnn bilgisayar ortamna aktarlmasna yardm

eden Yrd. Do. Dr. Fatma Yldrm-Akkayaya ve kardeim Ali Yksele,

Diyarbakrda yaptm grmeler iin balantlar salayan kadn rgtlerine ve

btn kadnlara teekkrlerimi sunarm.

ii

NDEKLER

Teekkr........................................................................................................................i

indekiler.....................................................................................................................ii

Tablolar.........................................................................................................................x

GR ...........................................................................................................................1

1. BLM

YEN SOSYAL HAREKETLER, ETNK KMLK VE TOPLUMSAL

CNSYET...................................................................................................................8

1.1.Yeni Sosyal Hareketler...........................................................................................9

1.1.1. Kolektif Kimlik, Kolektif Eylem ve Aktr.................................................16

1.1.2. Sosyal Hareketlerde Kltrel ve deolojik erevelendirme......................20

1.1.3. Maduriyet, Gnlk Yaam Deneyimleri ve Sosyal liki

Alarnn nemi..............................................................................................20

1.1.4. Etnik Hareketlerin Yeni Sosyal Hareketler inde

Deerlendirilebilirlii.....................................................................................23

1.2. Etnik ya da Ulusal Kimliin Cinsiyetlendirilmi nas .....................................25

1.2.1. likisel Bir Kavram Olarak Etnisite..........................................................26

1.2.2. Etnik ya da Milliyeti Kurgularn Toplumsal Cinsiyet likileri Asndan

rdelenmesi.....................................................................................................27

1.2.3. Kadnlar Sadece Kurban ya da Pasif Semboller midir?......................36

1.2.4. Aktrler Olarak Kadnlar ...........................................................................39

1.2.5. Ataerkil Pazarlk ve Alt Politika.................................................................44

1.2.6. Deneyim ve Glen(diril)me (Empowerment)..........................................46

iii

2. BLM

KADIN ALIMALARI VE ARATIRMA YNTEM........................................49

2.1. Kadn Aratrmalar Perspektifi...........................................................................51

2.2. Szl Tarih ve Biyografi......................................................................................56

2.3. Szl Tarih Grmeleri......................................................................................60

2.3. 1. Grmeler in Diyarbakrn Seilmesi..................................................60

2.3. 2. Grlen Kadnlarn Seilmesi................................................................62

2.4. Anket Uygulamas.............................................................................................63

2.5. Aratrmann Kapsad Zaman Dilimi ve Alannn Snrlandrlmas................63

2.6. Varsaymlar..........................................................................................................65

3. BLM

TOPLUMSAL CNSYET LKLER PERSPEKTFNDEN KRT

KADINININ KONUMU.........................................................................................67

3.1.zc Olmayan Bir Betimleme erevesinin Oluturulmas................................67

3.2. Krtlerde Kadnn Konumuna likin Genel ereve ve Szl Tarih

Anlatmlarnn Bu ereve ile Karlatrlmas.............................................70

iv

3.3. Cinsiyet Hiyerarisine Gre Kadn Mekanlar ile Erkek Mekanlarnn Ayrlmas

ve Bu Konudaki Grme Bulgular...............................................................79

3.4. Kadn Emei ve Bu Konudaki Grme Bulgular.............................................81

3.5. Evlilik Dzenlemeleri ve Kadnlarn Anlatlarndaki Evlilik ykleri..............84

3.6. Kadn Bedeninin Ataerkil Kontrol, Namus ve Kadnlarn Bu Olguya likin

Anlatmlar........................................................................................................89

4. BLM

ERKEN DNEM MLLYET DEOLOJDE KADINLARIN YER .................94

4.1. Politik Frsatlar Asndan Erken Dnem Krt Hareketinin ve Krt Kimliinin

Ataerkil Bileenleri: Airet, Tarikat ve eyhlik.....................................................96

4.2. deolojik erevenin ve Krt Kimliinin Tanmlanmasnda Belirleyici Olan

Aydnlarn zellikleri.............................................................................................98

4.3. zgr, Sava ve Lider Kadn mgesinin Kaynaklar................................102

4.4. zgr, Sava ve Lider Kadn mgesinin Krt Kimliinin nasndaki

levi......................................................................................................................104

4.5. An Kitaplarnda Kadnlar: Milliyeti Tahayyln Toplumsal Cinsiyet

Kurgusu.................................................................................................................107

iv

v

5. BLM

YEN BR KMLK NASI BALAMINDA 1980 SONRASI KRT HAREKET

VE KADINLAR: ANALAR, YOLDALAR ve TANRIALAR.................114

5.1. Politik Frsatlar Balamnda 1980 Sonras Krt Hareketinin Sosyo-Ekonomik ve

Politik Temelleri ..................................................................................................114

5.2. Mobilizasyon Stratejileri Asndan Kadn Sorununun Yeniden Kefi:

Arasal Bir Yaklam Olarak Kadnlar zgrletirmek..................................123

5.3. Toplumsal Cinsiyet Kurgusu Asndan Yeni Kimliin nas.........................126

5.3. 1.Kadimlik ve Yeniden Yaratma: Dirili Tamamland Sra Kurtuluta ..126

5.3.2.Yeni Kimliin Toplumsal Cinsiyet Matrisi: Eski Aile, Eski Erkeklik ve

Eski Kadnlk karsnda Yeni Aile, Yeni Erkeklik ve Yeni Kadnlk....128

5.3.3. Harekete Geirme Mekanizmalar Asndan Namus Kavramnn Yeniden

Tanmlanmas: Kadn Bedeninden Vatan Sathna........................................130

5.3.4. Kadnlarn Aktrler Olarak Katlmlarnn Yeni Kadn Kimlii

Kurgusuna Etkisi .........................................................................................131

5.3.5. Cinsiyetsiz Tanralar: Yeni Kadn Kimliinin zellikleri ve Bu Kimlii

Kazanmann Koullar...................................................................................135

5.3.6. Akn Koulu: Savaan zgrleir, zgrleen Gzelleir, Gzelleen

Sevilir..........................................................................................................136

5.4. Demirci Kawa Efsanesinden, Tanra tara:Politik Frsatlar Yapsndaki

Deiiminin ve Kadnlarn Aktrler Olmalarnn Krt Kimliinin Mitolojik

Kaynaklar zerindeki Etkisi................................................................................137

5.5. Kadnlarn Aktrler Olmalarnn rgtsel Yap zerindeki Etkisi..................140

v

vi

5.6. Kimlik Syleminin oklu Yzeyleri ve Olaan elikileri Balamnda

Kadnlatrlm Halk Nitelemesinin rdelenmesi ........................................142

5.7. Ataerkinin zel Formundan Kamusal Formuna..............................................145

6. BLM

KADINLARIN YASAL SYAS PARTLERDE AKTRLER OLARAK YER

ALMALARI VE POLTKACI KADIN KML ................................................147

6.1. Krt Hareketi Balamnda HEP-DEP-HADEP-DEHAP Gelenei ve Kadnlarn

Katlm ................................................................................................................147

6.2. Partilerin Kadn Politikalar ve Zaman indeki Deiimi................................150

6.2. 1. Parti Program ve Tzklerinde Kadn Sorununa Yaklam................150

6.2. 2. Partilere Bal Kadn Birimleri..............................................................157

6.2.3. Seimlerde Kadnlar.................................................................................160

6.3.Kadnlar Dlayc ve Ayrmc Uygulamalar..................................................164

6.4. Kadn Aktivistlerin Profili/HADEPli Kadn Kimlii: Analar, Modern

Politikaclar..........................................................................................................168

vii

6.4.1. Aktivistlerin Sosyo-demografik zellikleri.............................................169

6.4.2. Yaam Koullar........................................................................................170

6.4. 3. Siyasal alma Koullar.......................................................................171

6.4.4. Aktivistlerin Politik almalarna Verdikleri Anlam ve eitli

Konulardaki Tutumlar ................................................................................174

6.4.5. HADEPli Kadn Kimliinin Yap Talar: Model Kadn Kahramanlar..177

7. BLM

KADINLARIN YAAM ANLATILARINA GRE KR KADIN KMLNN

OLUUMU, BLEENLER VE DNAMEKLER ...............................................181

7.1. Kadnlarn Politik Mobilizasyonu: Cinsiyete Dayal Rol ve Mekan Hiyerarisinin

tesine Aralanan Kap .........................................................................................182

7.2. Politik lgi ve Aktiviteler Hangi Kaynaklara Dayandrlyor: Maduriyetler ve

Haklara Dair Sylem.............................................................................................187

7.2.1 1980 ncesi Sol Politik Atmosferden Dolayl Etkilenme.......................187

7.2.2. 12 Eyll Sonrasnda Aile yeleri ve Yakn evre Dolaymyla

Katlm..........................................................................................................189

7.2.3. Kitlesel Mobilizasyon Srecinde Kadnlarn Katlm.............................190

7.2.4. Gen Kadnlarn Aktif Katlmlarnda Kimlik Aray, Gnlk

Yaamlarndaki Sosyal Kstlamalardan Kurtulma ve tibar Grme gibi

Beklentilerin nemi......................................................................................194

7.3. Kadnlar Kendilerini Nasl Tanmlyorlar: Ben Kimim Sorusunun oklu

Yantlar ve Yzeyleri..........................................................................................197

vii

viii

7.3.1. Kolektif Eylemin Maduriyet erevesi ve Hak-Eitlik Aray Olarak

Kimlik.........................................................................................................202

7.3.2. Kimliin teki ile liki inde nas: Biz ve Onlar ...................204

7.3.3. fke ve yknme: Trde Kimlik Algsnn Amazlar..........................210

7.4. Kadnlarn Aktrler Olmalarna likin Yorumlar ............................................213

7.4.1. Aslan Aslandr, Kadn ya da Erke Olmas Fark Etmez.........................214

7.4.2. Kamusal Alana kn Cinsiyetsizletirme Yoluyla Olumlanmas:Bac-

Kardelik ve Kutsal Dava Sylemi..........................................................215

7.4.3. Kadnlar Cinsiyetsizle(tiril)meyi Neden Benimsiyorlar.........................219

7.4.4 Bedenin Yeni Deneyimleri ......................................................................222

7.4.5. Yeni Krt Kadn Kimliinin Snrlarn hlal Etmenin Yaptrmlar........224

7.4.6 Sava Kadn mgesinin Kadnlar zerindeki Etkisi..........................226

7.5. Kolektif Eyleme Katlmn Kadnlarn Glen(diril)mesine Etkisi...................228

7.6. Krt Hareketinin Maduriyet erevesinin ve Haklara likin Syleminin Kadn

Kimliinin Oluumuna Etkisi ...........................................................................232

7.6.1. Aile indeki Konuma likin Farkndalk ve Mcadele Stratejileri.........233

7.6.2. Siyasi Partilerde ve Dier rgtlerde Farkndalk ve Kadn Bak Asnn

Geliimi.........................................................................................................236

7.6.3. Kota Tartmalar ve Kadn rgtleri ile liki........................................241

7.6.4. Kadnlar in Kadnlarla Birlikte Bir Protesto: Kadn Cenazeleri.......242

SONU...............................................................................................................244

EKLER .....................................................................................................................262

Ek 1...........................................................................................................................262

viii

ix

Ek 2...........................................................................................................................265

Ek 3...........................................................................................................................268

Ek 4...........................................................................................................................272

ZET .......................................................................................................................274

ABSTRACT..............................................................................................................275

KAYNAKA............................................................................................................276

ix

x

TABLOLAR

Tablo 1: HADEP Kadn yelerinin Ya Gruplar...................................................265

Tablo 2: HADEP Kadn yelerinin Eitim Durumu...............................................265

Tablo 3: Aktivistlerin Parti Organlarndaki Grevlerine Gre Dalm.................265

Tablo 4: Kadn Aktivistlerin Yaa Gre Dalm....................................................169

Tablo 5: Kadn Aktivistlerin Eitim Dzeyine Gre Dalm.................................169

Tablo 6: Kadn Aktivistlerin Mesleklerine likin Beyanlar...................................266

Tablo 7: Kadn Aktivistlerin Hanesine Giren Aylk Gelir Toplam.........................170

Tablo 8: Evde Kalan Kii Says...............................................................................266

Tablo 9: Kadn Aktivistlerin Sosyal Gvenlik Kurumlarndan Yararlanma

Oranlar.........................................................................................................171

Tablo 10: Aktivistlerin Partiye ye Olma Ylna Gre Dalmlar........................266

Tablo 11: Parti almasna Ayrlan Gnlk Zaman................................................266

Tablo 12: Ev lerine Kimlerin Yardm Ettii..........................................................267

Tablo 13: Siyasi alma Yrtrken Karlalan Glkler..................................173

Tablo 14: Kadnlarn Partide almasna Kimlerin Engel Olduu.........................267

Tablo 15: Parti inde Karlalan Glkler..........................................................267

Tablo 16: Partide Kadn ve Erkek Olmaya likin Tutum........................................174

Tablo 17: lke Sorunlar ve Toplumsal Cinsiyet Eitsizliine likin Tutumlar.....176

1

GR

Kadnlarn etnik ya da milliyeti hareketlere katlm yeni bir olgu deildir. 19.

yzyln sonlar ile 20. yzyln balarndaki smrge kart hareketlerde kadnlar

aktif olarak yer almlardr. Halen de benzer hareketlerde yer almay srdrdkleri

bilinmektedir (West, 1997). Bu alana ilikin tarihsel ya da gncel aratrmalar,

kadnlarn etnik ya da milliyeti hareketlere katlmnn elikili doasna ve

sonularna iaret etmektedir. eliki, bu tr hareketlerde merkezi bir nem tayan

kolektif kimliin inasnn ounlukla geleneksel cinsiyet rollerinin ve

hiyerarilerinin yeniden retilmesine yol aarken, mobilizasyon srelerinin tersi

ynde etkide bulunmasndan kaynaklanmaktadr. Bir yandan etnik ya da milli

kimliin inas ve pekitirilmesinde, biz ve teki ayrmnn oluturulmasnda ya

da snrlarn belirginletirilmesinde kadnlara sembolik roller verilmekte, topluluun

biyolojik ve kltrel yeniden retimi iin kadnlarn geleneksel cinsiyet rolleri n

plana kartlmaktadr (Yuval-Davis, 1997); zellikle askeri sreler eril kltrn

daha da pekimesinde rol oynamaktadr (Enloe, 2000; Siagol, 2000). te yandan ise

mobilizasyon stratejileri ve sreleri kadnlarn aktr olmalarna, toplumsal ve politik

alanda yeni roller stlenmelerine yol amaktadr. Topluluu harekete geirme

stratejileri kamusal ve zel alan arasndaki ayrm ilevsizletirmekte ve/veya

kadnlarn geleneksel cinsiyet rollerinin kamusal alanda yeni politik kimliklere

dnmesine yol amaktadr (Yuval-Davis, 1997; Enloe, 2003; Jayawardena, 1994;

Kandiyoti, 1997; Moghadam, 1994; West, 1997; McClintock, 2001; Mazurana,

2004).

20. yzyl balarndaki smrge kart ulus-devlet ina srelerine ilikin tarihi

almalar bu elikili sreci ve sonularn gstermektedir. Kadnlar kapatlm

olduklar zel alandan kamusal alana km, buna karn kadn zgrl hareketin

gndeminde yer almamtr. Kandiyotinin (1997: 72) ifadesiyle kadnlar eski

balardan belki kurtulmu ama zgrlememilerdir. te yandan hareketin politik

projelerinin izdii snrlar dahilinde kalm olsa bile kadnlarn evden kmalar ve

2

yaadklar yeni toplumsal-politik deneyimlerin glendirici etkilerde bulunduu

gzlenmitir (West, 1997).

Kadnlarn etnik toplumsal ve siyasal mobilizasyon balamnda kamusal alana

kmalar olgusu 1980li yllarn sonundan itibaren Trkiyede de grlen bir

olgudur. zellikle 1990l yllar boyunca ok sayda kadn, Krt kadn kimlii ile

sokak gsterilerine, mitinglere katlm, eitli yasal partilere aktif katlm gstermi,

kitlesel gzalt ve tutuklanmalar yaamlardr. Bu tezin konusunu da genel olarak

sz edilen dnemde kadnlarn aktr olmalar ve kadn kimliinin oluum sreci

oluturmaktadr.

Konuya ilgi gsterilmesine yol aan ilk etken, bu srecin kadnlar tarafndan nasl

yaand ve anlamlandrld sorusuna yant bulmann gl olmutur. Bu

konuda kadnlarn politik ve toplumsal hareketliliklerine ilikin farkl yaklam ve

deerlendirmeler bulunmaktayd. rnein Krt siyasal evreleri bu olguyu Krt

kadnlarnn zgrlemelerinin gstergesi olarak sunmaktaydlar. Kamusal alanda

dolama giren yazl, grsel kaynaklarda kadnlar renkli ve parlak giysileriyle Krt

kltrnn tayclar, cezaevi nlerindeki grntleriyle maduriyetin ve hak

talebinin sembolleri ya da askeri giysileriyle kurtuluun simgeleri olarak temsil

edilmekteydiler. te yandan bu olguya kar akademik alanda tam bir sessizlik hali

sz konusuydu. Ayn dnemde benzer bir mobilizasyon iindeki slamc kadn

kimlii zerine kayda deer almalar yaplmasna karn (Gle, 2004; lyasolu,

2000) Krt kadnlarna benzer bir ilgi gsterilmemitir. Bu grmezden gelmede

konunun politik hassasiyetlerinin rol oynam olmas muhtemeldir. Akademik alan

dndaki kadn hareketinin benzer bir tutum sergilemesininse, Krt kadnlarnn

hareketliliinin, kadn gndemi yerine, hareketin genel politik gndeminden

kaynaklanmasyla balants olabilir. Nitekim Krt kadnlar zaman zaman

milliyeti erkeklerce seferber edilen pasif unsurlar olarak nitelenmilerdir. Pasif

unsurlar ya da zgrleen kadnlar eklindeki deerlendirmelerin gerekliin

dinamik ve ok boyutlu yapsn karlamada yzeysel kald varsaylmaktadr. lki,

kadnlar toplumsal srelerin kurbanlarna indirgerken, ikincisi kamusal alana

kmay zgrleme olarak niteleme yanlgsn sergilemektedir. Fakat daha da

3

nemlisi, Krt kadnlarna ilikin kurban ile zgrlemi kutuplar arasnda yer

alan farkl temsillerin ve deerlendirmelerin hi birinde kadnlarn kendi sesleri ya da

yorumlarnn yer almamasdr. Spivakn (1988) terimleri ile ifade edilecek olursa bu

deerlendirmelerde Krt kadnlarnn sesi duyulmamaktadr1.

Bu aratrmann k noktasn da kadnlarn sesinin duyulmad saptamas

oluturmutur. Bu dnce aratrma konusunun yan sra kuramsal yaklamn ve

metodolojinin oluturulmasnda da belirleyici olmutur. Aratrma, Krt kadnlarnn

1980li ve 1990l yllardaki toplumsal ve politik hareketliliklerinin kaynaklarn,

mobilizasyon srelerini ve etkilerini kadnlarn perspektifinden, onlarn

deneyimlerine ve bak alarna dayanarak, baka bir ifade ile onlara sz hakk

vererek incelemeyi hedeflemitir.

Aratrmann temel varsaymn, kadnlarn pasif unsurlar ya da srecin kurbanlar

olarak grlemeyecei oluturmutur. Bu varsaym kadnlar harekete geiren

etkenler zerinde younlamaya yol amtr. Bu dorultuda u tr sorular

sorulmutur: ounluu siyasal katlmn gerektirdii formel kaynaklardan yoksun

olan kadnlarn, evlerinin ve geleneksel cinsiyet rollerinin izdii snrlarn dna

kp kamusal alanda politik aktrlere dnmeleri nasl mmkn olmaktayd? Daha

da nemlisi kadnlar niin katlm gstermekteydiler. Onlarn bu tr etkinliklere

katlmlarnda hangi isel ya da dsal etkenler rol oynamaktayd? Onlar zel alana

hapseden ve kat bir ekilde denetleyen mekanizmalar ortadan kalkm myd? Yoksa

sadece biim mi deitirmekteydi? Bu deiim hangi ihtiyatan kaynaklanmaktayd

ve ne tr mekanizmalarla gereklemekteydi? rnein namus olgusu etrafnda

gelitirilmi olan deerler sistemi, zel alandan kamusal alana geerken nasl bir

dnm geirmekteydi? Politik hareketin merkezinde yer alan Krt kimliinin

inas ile kadn kimlii arasnda nasl bir ba bulunmaktayd? Krt kadn kimlii

hangi elerden olumaktayd ve gerisinde ne tr toplumsal, politik ve kiisel

tecrbeler yatmaktayd? Bu kimliin snrlarn kim, neye gre izmekteydi? Bu

1 Spivak, Gramsciden ald subaltern nitelemesini elit olmayan veya ikincil durumdaki sosyal gruplar nitelemek iin kullanmtr. Subalternin konuamadn sylerken esas olarak imtiyazllar tarafndan grnmez olduklarna ve seslerinin duyulmadna vurgu yapmtr (Spivak, 1988; Landry ve Maclean, 1996; Guha ve Spivak, 1988)

4

oluumda hangi semboller kullanlmakta, Krt kadn kimlii, kadnlar iin hangi

ykmllkleri dourmakta ve onlara neyi vaat etmekteydi? Kadnlar bunu nasl

stlenmekteydiler? Daha da nemlisi neden stlenmekteydiler; Kandiyotinin (1997)

ifadesi ile ataerkil pazarlklar neydi? Bu kimlik oluturma/edinme sreci

kadnlarn glen(diril)mesi asndan nasl bir anlam tamaktayd ve toplumdaki

verili cinsiyet ilikilerini deitirici bir etkide bulunma olasl var myd?

Bu sorularn iaret ettii ok boyutlu dzlemleri ve sreleri bir arada ve etkileim

halinde incelemek iin sosyal hareketler, etnik kimlik ve toplumsal cinsiyet

ilikilerini ieren bir kuramsal ereve oluturmak gerekmekteydi. Bunun iin yeni

sosyal hareketler yaklam ile etnik ya da milliyeti kurgu ve srelerin toplumsal

cinsiyet ilikileri asndan analiz edildii almalardan yararlanlmtr. Kimliklerin

Halln tanmlad gibi birer sosyal ina olduklarndan (Aktaran: Stephen, 2005: 66)

hareket edilmi ve ina sreleri ile sergiledikleri btnln altndaki oklu

etkenlere younlalmtr. Bu yaklam, kolektif kimliin ve ierdii iktidar

ilikilerinin deiebilecei ngrsn kazandrmtr. Foucaultnun (2000: 75, 235-

236) iktidar kavramlatrmas, bu balamda kadnlarn kendilerini tanmlayan ve

pozisyonlarn belirleyen srelere direnebileceklerini ve bu sreleri

dntrmelerinin mmkn olabileceini dndrmtr. Bu ereve, aratrma

esnasnda, bylesi bir direnmenin koullarnn neler olduunun izlerinin aranmasna

yol amtr.

Kadnlarn aktr olmalarn, Krt kimlii ile kadnlarn bireysel kimliklerinin

etkileim halindeki inasn, zel ve kamusal alan kesen iliki alarnn ilevini

incelerken yeni sosyal hareketler kuramnn kolektif kimlik, kolektif eylem, aktr,

gnlk yaam deneyimleri, sosyal iliki alar gibi kavramlarndan yararlanlmtr.

Toplumsal cinsiyet yaklam, kadnlarn uyum ve glenme stratejilerini aramaya

ynlendirmitir. Bu balamda Kandiyotinin (1997) ataerkil pazarlk kavram ile

Scottun (1995) alt politika kavramlarna bavurulmutur. Kadnlarn kadn kimliini

nasl kurguladklarn, tepkilerini ve direnme mekanizmalarn incelerken

glen(diril)me kavramndan yararlanlmtr. Aratrmam zgl kadn

deneyimlerine dayanm olmasna karn toplumsal cinsiyet yaklamna ba

5

vurulmutur. Bunun nedeni, kadn kimliinin, toplumdaki cinsiyete dayal iktidar

ilikileriyle ve Krt hareketinin ideolojik erevelendirilmesiyle etkileim halinde

ina edildiinin varsaylmasdr.

Metodolojinin oluturulmasnda grlmeyenlerin, sesi duyulmayanlarn

grlmesini ve seslerinin duyulmasn salamak amacyla niteliksel aratrma

yntemi tercih edilmi ve kadnlarn kendilerine sz hakk vermek iin yaam

anlatlarna bavurulmutur. Bunun yan sra yazl kaynaklarn incelenmesi ile anket

teknikleri de kullanlmtr. Szl tarih grmelerine ve anket uygulamasna ilikin

bilgiler, aratrma ynetiminin anlatld ikinci blmde yer almaktadr. Aratrma

kefedici bir nitelik tamaktadr. 1980 sonras dnemde Krt kadn kimliinin

oluumu zerine gerekletirilen ilk akademik aratrmadr. Dolaysyla bir ilk

almann tayabilecei eksiklikleri ve snrllklar tamaktadr.

Btn eksikliklerine ve snrllklarna karn kadn hareketine baz katklar sunaca

umut edilen tezin ilk blm, yukarda sz edilen kuramsal tartmalara ve

kavramsal ereveye ayrlm bulunmaktadr.

Kuramsal ve kavramsal ereve oluturulduktan sonra, ikinci blmde aratrmann

metodolojik erevesi izilmektedir. Bu blmde aratrma yntemi ve kullanlan

teknikler anlatlmakta, aratrmada feminist perspektifin benimsenmesinin ve

niteliksel aratrma yntemine arlk verilmesinin gerekeleri sunulmaktadr. Szl

tarih grmelerine ve anket almasna ilikin bilgi verildikten sonra da tezin

varsaymlar ifade edilmektedir.

Etnik ya da ulusal kimlik ile toplumsal cinsiyetin karlkl kuruluu zerine

yrtlen tartmalar, etnik ya da ulusal kolektif kimliklerin inasnda, toplumdaki

cinsiyet ilikilerinin, kadn ve erkek rollerine ilikin modellerin nem tadn

gstermitir. Toplumdaki verili cinsiyet ilikileri, kadnlarn kamusal alana kmalar

ve kolektif eyleme katlmlar asndan da nemli bir balam oluturmaktadr. Bu

nedenlerden dolay tezin nc blmnde Krtlerde toplumsal cinsiyet ilikileri ve

6

kadnn konumuna ilikin genel bir betimleme erevesi oluturulmaya allmtr.

Grme bulgularna da bu ereve ile karlatrmal bir ekilde yer verilmitir.

Aratrmann odakland zaman dilimi 1980 sonras dnemdir. Bununla birlikte,

yapsal koullardaki deiimin ve ortaya kt balamn, hareketin biimi ve

kadnlarn katlm zerindeki etkisinin grlebilmesi asndan erken dnem Krt

hareketi ve Krt kimliinin incelenmesine de gerek duyulmutur. Erken dnem

nitelemesi esas olarak 19 yzyln sonlar ve 20. yzyln balarnda ortaya kan

Krt hareketlerini nitelemek iin kullanlmtr. Bunun yan sra bu blmde 1950li

yllardan itibaren ortaya kan ve 1980 sonras Krt hareketinin ideolojik ve politik

kaynaklarn oluturan oluumlara da deinilmitir.

Beinci blmde 1980 sonras Krt hareketi, kadnlarn katlm balamnda

incelenmektedir. Bu blmde hareketin temel metinleri kronolojik bir sistem iinde

ele alnarak, kadnlarn aktrler olarak katlmnn kolektif kimlik tanm ve hareketin

ideolojik sylemi zerindeki etkisi ortaya karlmaya allmaktadr. Hareketin

syleminin, kadnlara seslenme biimlerinin ve onlara ykledii misyonun

zmlenmesinde, ideolojik erevelendirmesine ve mobilizasyon stratejilerine

baklmtr.

Altnc blm Krt kadnlarn aktrler olarak etkinlik gsterdikleri nemli politik

alanlardan birisi olan yasal siyasi partilere katlm deneyimlerini incelemektedir.

Yasal partilerin kurumsal yaplarndaki ve sylemlerindeki deiimler kadnlarn

katlm ile etkileim halinde ele alnmtr. Kurumsal yapnn incelenmesinde parti

program ve tzklerine, partilerin rgtsel yaplarna, kadn rgtlenmelerinin

oluumuna ve geliimine baklmtr. te yandan parti ii yazmalar, rgt

yneticileri ile bu partilerde aktif olarak yer alm kadnlarla yaplan grmelere

dayanlarak da gelimeler nda zihniyet rntlerinde meydana gelen deiimler

izlenmeye ve bu deiimin yol at gerilimler ortaya kartlmaya allmtr.

Yedinci blmde Krt kadn kimliinin eleri, Krt kimliinin eitlik ve hak

aray, temsil talebi ekseninde tanmlanmasnn kadn kimliinin oluumundaki

7

etkileri kadnlarn anlatmlarna dayanarak analiz edilmektedir. Kolektif kimlik,

kolektif eylem ve bireysel kimlik oluum sreleri birbirleriyle etkileim halinde ve

kadnlarn perspektifinden incelenmeye allmaktadr. almann sonu

blmnde ise, zmlemeler sonucunda ortaya kan bulgular

deerlendirilmektedir.

8

1. BLM YEN SOSYAL HAREKETLER, ETNK KMLK VE TOPLUMSAL

CNSYET

Bu blmde almann iki ana tartma alann ieren kuramsal ereve

oluturulmaya ve bununla ilgili temel kavramlar tanmlanmaya allmaktadr. lk

tartma yeni sosyal hareketlerle ilgilidir. Bu yaklamn zellikle kolektif kimlik,

kolektif eylem, aktr, alttan rlm (submerged) alar gibi kavramlar ile gnlk

yaam, etkileim ve sosyal ilikiler vurgusunun aratrma konusu asndan nem

tad dnlmekte; Krt hareketi, Krt kimlii ve Krt kadn kimliinin etkileim

halindeki inasn analiz etmek iin uygun bir ereve oluturmas beklenmektedir.

kinci tartma ise etnik (ya da ulusal) kimlik ina srelerini toplumsal cinsiyet

ilikileri asndan ele alan kuramsal yaklamla ilgilidir. Bu tr almalar etnik (ya

da ulusal) kimliklerin, toplumsal cinsiyet kurgusu zerinden ina edildiine dikkat

ekmektedirler. Tartmalarn bir ksm topluluk adna sz syleme ve onu temsil

etme konumunda olanlarn erkekler olmas ile ilgilidir. Bu balamda, topluluun

snrlarnn belirlenmesinde, tekilerden farknn belirginletirilmesinde ve

kimliin kltrel belirleyenlerinin kuaktan kuaa aktarlmasnda kadnlara rol

verildii dile getirilmekte, bunun kadnlar nesneletirdiine dikkat ekilmektedir

(Yuval-Davis, 1997). te yandan kadnlarn bu tr srelerin basit birer sembolleri

ya da kurbanlar olmadklarna, sesleri duyulmasa bile bu srelerin inasnda aktif

olarak yer aldklarna da dikkat ekilmektedir (Chatterjee, 2002). Bu tartmalarn,

Foucaultnun (2002) iktidar-zgrlk ilikisi yaklamndan yararlanarak aratrma

konusuna uyarlanabilecei dnlmektedir. Bu yaklamn, Krt kimliinin ina

srecini kadnlar asndan tek tarafl bir belirleme ve iktidar ilikisi olarak

grmekten alkoymas ve yol at direnme olanann grlmesini salamas

beklenmektedir. Yeni sosyal hareketler yaklamnn terimleriyle ifade edilirse, kadn

kimlii ile Krt kimliinin etkileim halindeki oluumu ve kadnlarn aktrler

olmalarnn, her ikisi zerindeki etkisi incelenmeye allmaktadr.

9

1. 1. Yeni Sosyal Hareketler

1960l yllardan itibaren, zellikle gelimi sanayi lkelerinde ortaya kan, etnik,

kadn, evre, genlik hareketi gibi kolektif hareketler amalarndan, kullandklar

semboller, rgtlenme stilleri ya da snfsal kkenlerine kadar eitli alardan

ncekilerden farkllk gstermektedir. Yeni bir olgu olarak nitelenen bu tr sosyal

hareketlerin yeni olan ynlerini, farkllklarn, dinamiklerini ve zelliklerini

aklamaya dnk ok sayda kuramsal ve ampirik alma gerekletirilmitir. Bu

konuda en az hareketlerin gsterdii eitlilik kadar yaplan deerlendirmelerin de

eitlilik tad belirtilmelidir. Ancak, hareket aktrlerinin klasik sosyal atma

aktrlerinden farkl zellikler gsterdikleri; taleplerinin ekonomik etkenlerden ziyade

bilginin retimi ve dolamyla, kamusal mdahaleye kar birey ve gruplarn

zerklik alanlarnn savunusuyla, bireysel ve kolektif kimliklerin tannmas ve temsil

haklaryla ilgili olduu; kltrel ve sembolik unsurlar ile gnlk yaamn hareketin

ortaya kt balam asndan nem tad ve kreselleme srelerinin bu

hareketlerin ortaya kmasn kolaylatrc rol oyna gibi hususlar genel olarak

vurgulanmaktadr (Della Porta ve Diani, 1999: 44).

Yeni sosyal hareketleri aklamaya ynelik olarak gelitirilen yaklamlar iki ana

teori zerinde temellenmektedir. Bunlardan birisi kaynaklar harekete geirme

(resource mobilization) teorisi, dieri de yeni sosyal hareketler(new social

movements) teorisidir. ki teori sosyal hareketlere ilikin pek ok nermeyi

paylamaktadr. Her ikisi de klasik kolektif eylem teorilerinin aksine, atmac

kolektif eylemi sosyal yaamn normal bir durumu olarak kavramakta, sosyal

hareketleri zerk yaplar iinde rgtlenmi ve yksek iletiim biimleriyle

donatlm meydan okumalar olarak grmektedir (imek, 2004: 4). Farkl teorik

geleneklerden olsalar da sosyal hareket kuramclar, sosyal hareketlerin ortaya k

ve geliimine ilikin etken setinin nem tad konusunda hemfikirdirler.

Bunlardan ilki hareketlerin karsndaki politik frsatlar ve engellerdir. kincisi

rgtlenme biimleridir. ncs ise frsat ve eylem arasnda araclk eden kolektif

yorumlama, davran ve sosyal ina sreleridir. Bir baka ifadeyle, politik frsatlar,

harekete geirme yaplar ve ereve oluturma sreleridir. (McAdam vd., 1996: 2).

10

Kuramclar bu etkenlerden hangileri zerinde durduklarna gre ayrmaktadrlar.

Kaynaklar harekete geirme teorisyenleri daha ok ilk iki etken seti zerinde

durmu, bir sosyal hareketin nasl ortaya kt ve nasl ekillendii zerine

odaklanmlardr (McCarthy, 1996). Buna karn yeni sosyal hareketler yaklam

daha ok nc etken seti zerinde odaklanmtr. Yeni sosyal hareketler

yaklamnn temsilcilerinden Meluccinin (1994) esas zerinde durduu konu

hareketin objektif koullarn oluturan politik frsatlar ile eylemin ortaya k

arasndaki subjektif etkenlerdir. Birinci yaklam nasl sorusu zerinde

odaklanrken, ikincisi niin sorusu zerine odaklanmtr. leride deinilecei gibi

bu aratrmada daha ok yeni sosyal hareketler perspektifi tercih edilmi olmakla

birlikte kaynaklar harekete geirme yaklamnn yapsal koullarn nemine ilikin

vurgusu da gz ard edilmemitir. Yeni sosyal hareketler yaklamnn kolektif ve

bireysel kimliklerin etkileim halindeki sosyal inasna yapt vurgu, kadnlarn

kimlik oluumu asndan nemlidir. te yandan 1980 sonrasnda kadnlarn aktrler

olabilmelerini veya kolektif kimliin toplumsal cinsiyet kurgusundaki deiimi

aklayabilmek iin politik frsatlar yapsnn gz nnde bulundurulmas gerektii

de aktr. Bu nedenle hem erken dnem hem de 1980 sonras Krt hareketlerinin

toplumsal cinsiyet kurgusu asndan Krt kimliini tanmlama biimleri ve kadn

kimliine ilikin sylemleri incelenirken, bu hareketlerin ortaya kmalarndaki

politik frsatlar yaps gz nnde bulundurulacaktr.

Kaynaklar harekete geirme teorisi Amerika kaynakl bir teori iken, yeni sosyal

hareketler teorisi Avrupal entelekteller tarafndan benimsenmektedir.

(Maheu,1995:4). Aralarndaki fark ABD ve Avrupa entelektel gelenekleriyle ilgili

olduu kadar inceledikleri nesnelerle de ilgilidir. Della Porta ve Diani (1999: 2-3) bu

fark, Amerikadaki sosyal hareketlerde pragmatizmin, rekabetin ve karlarn n

planda olmasna karn, Avrupada uzun ve kkl ii hareketinin, bata ideoloji

vurgusu olmak zere eitli zelliklerinin buradaki hareketlere yansm olmasna

balamaktadr.

Yeni sosyal hareketleri aklamaya ynelik almalar, esas olarak bu hareketlerin

ortaya klarn ve sergiledikleri zellikleri ulusal ve uluslar aras dzeyde ortaya

11

kan yapsal deiimler balamnda incelemeye almaktadrlar. Yeni sosyal

hareketlerin ortaya kmasna neden olan makro dzeydeki deiimlere ilikin dile

getirilen etkenler u ekilde zetlenebilir:

Yeni sosyal hareketlerin ortaya kmasnda sosyo-ekonomik dzeydeki deiimler

rol oynamtr. Bunlar 1960l yllardan itibaren retimin yapsndaki deiimlerle

ilgili olgulardr. Fordist retimin yerini post-fordist retimin almas, refah devletinin

kmesi ve yatrm, retim ve pazara ilikin olarak kreselleme srelerinin yol

at etkilerle birlikte sosyal atmann odakland alanlar, aktrler ve atma

dinamikleri de deiim geirmitir. Sosyo-ekonomik deiimler baz aktrlerin

kolektif eylem kapasitesini zayflatrken kadnlarn yeni aktrler olarak ortaya

kmalarnda olduu gibi bazlar asndan kolaylatrc etkide bulunmutur (Della

Porta ve Diani, 1996; Roche, 1995; Tarrow, 1996; Eder, 1995).

Sosyo-ekonomik dzeydeki deiimlerin de etkisiyle politik dzeyde ulus alt ve ulus

ar sreler ve oluumlar gndeme gelmitir. Bunlar ulus devlet politikalarn ve

sosyal atmann alanlarn etkilemektedir (Roche, 1995: 204). te yandan kapitalist

kreselleme sreleri, topraklarn, kltrel kimliklerini ve geleneksel yaam

biimlerini korumak isteyen yerel halklarn direni hareketlerine de yol

aabilmektedir (Nash, 2005: 1).

Ulus devletlerin politik kurumlar ve sreleri ile bunlara temel oluturan evrensel

kimlikler eitli nedenlerle sorgulanmaya balamtr. Ulus-devletlerin homojen

ulusal kimlik ina srelerinde dlanm veya bastrlm olan kimlikler yeniden

canlanmaya balamtr. Yaanan deiimler modern toplumlardaki klasik temsil

kanallarna olan gveni sarsc etkiler yapmtr. Endstriyel kapitalizmin merkezi

kurumlarnn krizi olarak isimlendirilen bir durum ortaya kmtr (Melucci, 1995a;

Touraine, 1997; Maheu, 1995). Bu olgu, yurttalk haklarnn yeniden

kavramlatrlmas (Roche, 1995: 189), insan haklar (Touraine, 1997: 22,60; Nash:

2005), iktidarn snrlandrlmas (Touraine, 1997:23), sivil toplum ve oulculuk

(Pakulski, 1995) gibi temalarn gncellemesine yol amaktadr.

12

Bilgi ve iletiim teknolojilerindeki gelimeler, kltrel alanda ve gnlk yaamda

dntrc etkide bulunurken, atmann odakland alanlar da deitirmitir.

Bilgi retimi, iktidar arac haline gelmitir ve sosyal mcadeleler de maddi zeminden

ziyade bilginin retildii sembolik ve kltrel alanlara kaym bulunmaktadr

(Touraine, 1997; Melucci, 1995a; Eder, 1995).

Bu almada yeni sosyal hareketleri btn ynleriyle ele alan bir teorik erevenin

izilmesi hedeflenmemektedir. 1980 sonras Krt kadn kimliinin oluumunu

anlamay kolaylatracak bir ereve oluturduu ve aratrma iin gerekli kavramlar

sunduu lde yeni sosyal hareketler literatrnden yararlanlmaktadr. Sosyal

hareketlere ilikin n plana kan ve zerinde durulan hususlara gemeden nce belki

sosyal hareketin kendisine ilikin bir tanm vermekte yarar olabilir. Yeni sosyal

hareketler teorisyenlerinden Maheunun tanm yledir: Sosyal hareketler her

eyden nce birer inadrlar; gerekli kaynaklarn, deerlerin ve ideolojilerin

oluturduu eylerdir. Kaynaklar, deerler ve ideolojiler, maduriyetleri ve atmal

hususlar sosyal eylem biimlerine tercme ederler. Kolektif eylemin aktrlerinin

sosyal olarak ina ediliyor olmas, hareketlerin kamusal alana olduu kadar zel

alana da yaylmasna yol aar. Sosyal hareketler, eylem yoluyla, sembolik ve kltrel

srelerle ortaya karlar, kendilerini ve dnyayla ilikilerini anlamlandrdklar bir

ereve iinde bizi ina ederler (1995: 11-13). Bu tanmn kapsad hususlarn her

biri deien nem ve arlkta olsa da sosyal hareketlere ilikin tartmalarn

gndeminde yer almaktadr.

Yeni sosyal hareketlere ilikin yaplan tartmalarn bir ksm sosyal atmann

aktrlerine ilikindir. Sosyal hareketlerin yeni aktrleri, kadnlar, evreciler, etnik

gruplar, nkleer enerji kartlar olarak ortaya km bulunmaktadr. Onlar bir araya

getiren eyin ncelikle retim srecindeki konumlar zerine ekillenmi snfsal

kimlikleri olmad aktr. Bu olgudan hareketle Tourainein (1997) yapt gibi

sosyal hareketler aratrmasnda, atmann maddi kaynaklar ve snfsal faktrleri

tmyle gz ard eden bir eilim bulunmaktadr. Fakat bu genel bir eilim deildir.

Sosyal hareketlerin ortaya klarn ve sonularn, snf ilikilerinden ayr

deerlendirmeyen kuramclar da bulunmaktadr (Maheu, 1995: 10; Della Porta ve

13

Diani: 1999). Yeni sosyal hareketlerin daha ok orta snf zellikleri gsterdii

ynnde deerlendirmeler de bulunmaktadr (Eder, 1995: 33; Pakulski, 1995: 70).

Snfsal boyut, bu almann kapsam dnda bulunmaktadr. Bununla birlikte

Tourainenin, maddi ve snfsal faktrleri gz ard eden yaklamnn aratrma

konusu asndan aklayc bulunmadn belirtmekte fayda grlmektedir. Yeni

sosyal hareketlere ilikin kuramsal ve ampirik almalar bir btn olarak

deerlendirildiinde, hedefleri, talepleri, ortaya kt alanlarn ve katlmclarn

snfsal konumlarnn farkll ile snfsal konumun katlm iin birincil etkeni

oluturmamas nedeniyle bu hareketlerin, sanayi toplumlarnn klasik snf ayrmlar

ve atma modelleriyle karakterize edilemeyecei sonucu kmaktadr. Ancak bu

durumun, gncel sosyal atmalarn snfsal boyutlarnn olmayaca anlamna

gelmedii dnlmektedir. ngenin (1996: 136-137) de vurgulad gibi snfsal,

cinsel, rksal ve etnik belirlenimler birbirinden soyutlanacak gereklikler deildir.

Bunlar toplumsal formasyon dzeyinde birbirleriyle eklemlenmi olarak var olurlar

ve yine byle bir eklemlenme sonucunda kendilerini var ederler.

Bu nedenle 1980 sonras Krt hareketinin, kadnlarn katlmn da olanakl klan

zelliklerinin Trkiyenin sosyo-ekonomik yapsnn zaman iindeki deiiminden

bamsz olmad dnlmektedir. Krt hareketinin ortaya knn dorudan

retim ilikilerine ya da kaynaklarn dalmna indirgenerek aklanmas zordur. Bu

olgunun Trkiyenin modernleme, merkezileme srecinin zellikleriyle ilgisi

bulunmaktadr. Fakat bu durum, hareketin zelliklerinin biimlenmesinde retim

ilikilerindeki deiimin roln grmeyi engellememelidir. rnein erken dnem

Krt hareketinin temel zelliklerini airet, eyhlik gibi pre-kapitalist unsurlar

olutururken, 1950lerden itibaren yeniden biimlenmesinde Trkiyedeki kapitalist

geliimin yol at toplumsal deiimin ve 1970li yllardaki snf hareketinin etkisi

olmutur. Bu zemin, tezin beinci blmnde grlebilecei gibi, 1980 sonras Krt

hareketinin ideolojisinden, mobilize ettii toplumsal kesimlere kadar bir ok adan

deiime yol amtr. Gnmze yaklatka kimlik vurgusunun n plana

kmasnda da retim ilikilerinde ulusal ve uluslar aras dzeyde ortaya kan

deiimin etkilerini grmek mmkndr. te yandan yeni sosyal hareketlerin orta

14

snf zellikleri gsterdii saptamasnn, aratrma konusu asndan geerliliinin

tartlabilir olduu dnlmektedir.

Kimlik vurgusu sadece gnmzdeki sosyal hareketler iin geerli deildir, daha

nceki hareketlerde de yer almtr. Buna karn Larana vd. (1994: 6-8) kimliin

eskiden olduu gibi ekonomik boyutlarndan ziyade kltrel ve sembolik

boyutlarnn n plana ktna dikkat ekmekte ve bunun zellikle etnik veya

milliyeti hareketler asndan geerli olduunu belirtmektedirler. Yeni sosyal

hareketlerde neyin yeni olduu konusunda Meluccinin yaklam aklayc

nitelikte olup yeni aktr, eski aktr tartmalarna ya da sreklilik konusuna

btncl bir bak sunmaktadr. Melucciye (1995a: 52) gre yenilik ampirik

dzeyde deil analitik dzeydedir. Yazarn tanmlad haliyle kolektif kimlik

kavram yeni sosyal hareketler yaklam iinde yeni ya da eski tartmasn

ortadan kaldrmaktadr. Bu kavram, dikkatleri, aktrlerin eski ya da yeni

olmalarndan uzaklatrp onlarn alglar, temsilleri ve deerleri ile ilgili bir alana

ekmektedir.

Nashn (2005b: 5) yeni sosyal hareketlerde dile getirilen taleplere ilikin

saptamalarnn, aratrma alan asndan da geirli olduu dnlmektedir. Bu

talepler kiisel ya da kamusal zerklik talebi, insan haklar, adalet, tannma ve temsil

talebi ile evrenin korunmas istemi eklinde sralanmaktadr. Krt hareketinde n

plana kan talepler, insan haklar, tannma ve temsil talepleri olmutur. Beinci

blmde grlebilecei gibi 1990l yllarn ikinci yarsndan itibaren yaanan

ideolojik ve stratejik deiiklikle bu nitelik daha belirgin bir hal almtr. imek

(2004: 3) bu hareketlerin ounlukla modernizasyon ya da ulus-devlet ina

srelerinin eletirisi olarak ortaya ktklarna dikkat ekmektedir. Krt hareketinin

bu balamda deerlendirilebilecei zaten belirtilmi bulunuyor.

Kimlik vurgusunun n plana kmasnda, retimin yapsndan kaynakl etkenlerin

yan sra, bilgi retiminin ve kontrolnn giderek nem kazanmasnn da rol

bulunmaktadr. Yeni sosyal hareketler kuram, gnmz toplumlarnda atmann

ekonomik-endstriyel sistemden kltrel alana hareket ettiini ne srmektedir. Bu

15

yaklama gre nceki toplum yaplarnda gelime maddi kaynaklara bal iken,

gnmzde bilginin nemi artmtr2 (Melucci, 1994: 109-112). Bilgi, hem kontrol

kodlar hem de bunlarn zlmesi ile alakaldr. Bilgi yaplar, ilikileri, balantlar

ve hiyerarileri kurmaktadr. Bir yandan iletiim ve enformasyon sistemlerinin

gelimilii birey ve gruplara zerklik olanaklar salamakta, te yandan bu

toplumlarn uyum ve btnletirmeye ilikin uygulamalar baskya yol amaktadr.

Yazara gre gncel toplumlarda bu iki eilim arasnda srekli bir atma potansiyeli

bulunmaktadr.

Touraine (1997: 9) bu gerilimi modernizm eletirisi balamnda ifade etmektedir. Bu

eletiri, iktidarn birey ve gruplar sistemle btnletirmek iin bilgi ve iletiim

teknolojileri araclyla zel alana nfuz ettii noktasnda odaklanmaktadr. Bu alan

bireylerin ve gruplarn kendilerine ve yaptklarna ilikin anlamlar rettikleri bir alan

olduu iin iktidarn mdahalesi, saldr nitelii tamaktadr. Della Porta ve Dianiye

(1999: 37-38) gre bu uygulamalar, kamusal ve zel alan arasndaki snr da

etkilemektedir. eitli standardizasyon mekanizmalaryla zel alann

brokratikletirilmesi ve standartlamas eilimi ortaya kmtr. Bu yolla

normallie karar verme lt kamusal mdahale alanna girmitir. Nitekim

Touraine (1997: 154) Jrgen Habermasa atfla devletin sosyal alan

smrgeletirdiini vurgulamakta ve Foucaultnun terimleriyle bizler devletin

sigorta ya da dekont yoluyla bizi oldurduu bizleriz demektedir. Atf yaplan

yazarlarn deerlendirmeleri gnlk yaam ve kimlik vurgusunun kaynana iaret

etmektedir (Keyman, 1993). Bu tartmalarn aratrma konusu asndan nem

tayan yn, kamusal alan ile zel alan arasndaki snrlarn mulaklamasyla ilgili

saptamalardr. ktidarn, bilgi retimi ve kontrol araclyla zel alana nfuz ettii

saptamas, sosyal hareketlerin knda da dikkatleri bu alana eker. Krt

hareketinde kadnlarn aktr olmalarnn ve kimlik oluumlarnn da bu ekilde, zel

alan ile kamusal alan kesen bir sre iinde gerekletii dnlmektedir. Aada

nce kolektif kimlik, kolektif eylem ve aktr arasndaki etkileime ilikin

tartmalara yer verilmekte, ardndan da bu etkileim iindeki inann, kamusal

alanda ortaya kmadan nceki boyutlarna deinilmektedir. 2 Bu balamda kullanlan bilgi kavramnn eletirel bir deerlendirmesi iin bkz. K. Cangzbay (2000: 205-220)

16

1. 1. 1. Kolektif Kimlik, Kolektif Eylem ve Aktr

Kimlik kavram sklkla zclk eletirisine maruz kalmaktadr. rnein feminist

kuramn nemli teorisyenlerinden Judith Butler (1992), kadn, erkek, cinsiyet

gibi kavramlar da sorgulamaktadr. Buna karn bu aratrmada Stephenin (2005)

sosyal hareketleri incelemek iin kolektif kimlik kavramnn yararl olduu ve

zcle dmeden de bu kavramn kullanlabilecei saptamas paylalmaktadr.

Stephen, kimlikleri Stuart Hallun nerdii gibi yapskme uratlm biimi iinde

dnmemizin, zclk problemini amay salayaca grndedir. Hall, esas

olarak kimliin oluum srelerine odaklanmay ve kimlik oluumunun asla

tamamlanmayacak bir sre olarak kavranmasn nermektedir. Koullara bal bir

sre olmalar, kimlikleri bir eklemlenme, diki (sturing) sreci olarak kavramay

gerektirir. Bu sre farkllklara kar ileyen yani tekinin tanmlanmas ile ilgili

ilikisel bir sretir (2005; 66). Halln kimliklerin birer sosyal ina olduu

yaklam kadn almalarnda da genel olarak benimsenmekte ve kadn kimliini

zcle dmeden kullanma olana bulunmaktadr (Stanley ve Wise, 1996: 83).

Melucciye (1995a: 48) gre kolektif kimlik btnlkl ve sreklilii olan bir benlik

ihtiyacndan kaynaklanmaktadr. nsanlarn birbirleri arasnda hissettikleri ba,

sadece ortak karlar paylamalarndan kaynaklanmaz, ayn zamanda ne yaptklarna

anlam vermek iin de bu baa ihtiya duyarlar. Dayanma bireyleri birbirine balar

ve bu, onlar eylemlerinin zneleri olarak glendirir. Yukarda deinilmi olan

sosyal deiimler ile bilginin alabildiine fazlalam olmas, kltrel alternatiflerin

okluu ve buna karlk sistemin kendini tanmlamay salayacak kltrel

alternatifleri sunmada yetersiz kalmas gibi faktrler, kimlik arayn tevik

etmektedir. Kreselleme srelerinin de etkisiyle, kiiler, yeni kolektivitelerin

aray iindedirler ve gnlk yaam tarzlarnn, sosyal kimliklerinin

deneyimlenecei ve tanmlanabilecei yeni sosyal alanlarn aray iindedirler3

(Larana vd., 1994: 10-11).

3 Bu deerlendirme 1980 sonrasnda, Krtlerde etnik kimlik bilincinin geliimi asndan da aklayc bir ereve sunmaktadr. rnein zal hkmetleriyle uygulanmaya balanan neo-liberal ekonomi politikalaryla bir yandan retim sreci paralanm, dier yandan sosyal devlet kltlmtr. Artan ileitim olanaklar, g, enformel sektrn yaygnlamas gibi etkenlerin, Meluccinin yukar szn ettii btnlkl ve sreklilii olan bir benlik ihtiyacn glendirici etkide bulunduu dnlebilir.

17

Kolektif kimlikler, genel olarak aidiyet duygusu yaratmakta ve aktrlerin gemile

gelecek arasnda iliki kurmalarn salamaktadr. Kolektif kimlik kavram, grup

snrlar, grup yelii, dayanma ve gnlk yaamn rgtlenmesi gibi kavramlarla

yakndan balantl olarak ele alnmaktadr. Kolektif kimlik kavram, grup iinde

yeliin, snrlarn ve eylemin tanmlanmasnda hemfikir olmay vurgular. Paylalan

bir tanmn olumas etkileim, mzakere ve atma sreleriyle gerekleir ve bu

tanmn olumasyla yeler kolektif bizi ina ederler. Bu ekilde tanmlama

yaklam, kimlie ilikin hususu iermektedir: Birincisi, grubun kolektif kimlii

ile katlmcnn bireysel kimliinin srekli i ie getiini ngrmesidir. kincisi,

kolektif kimlik duraan deildir. Hareket halinde bir hedeftir. Hareketin farkl

aamalarnda farkl ekillerde tanmlar hakim hale gelebilir. nc olarak da

donmu, zaman ve mekan iinde sabit bir kimlikten sz edilmemektedir. Kimliin

srelere dayal bir nitelii bulunmaktadr ve snrlar deikendir. Kolektif kimliin

normatif bir boyutu da bulunmaktadr. Kolektif bir kimlii paylamak, sadece

oluumunda yer almak anlamna gelmemektedir. Ayn zamanda bir eyleri yapma ya

da yapmama ynnde kurallara uyma anlamna da gelmektedir. Bu adan grup

iinde ve dndaki davranlarn kurallarn ierir. Bu nedenle yapmak ile olmak

arasndaki baa vurgu yaplmaktadr (Larana vd., 1994: 15-16).

Kimlikler homojen bir zellik gstermezler, ok merkezlidirler. Kimliin hareket

iinde liderlerin vurgulad resmi imajyla bireyler arasnda tam bir rtme

olmayabilir. Della Porta ve Diani (1999: 100) bireylerin bir harekete katlmlarnn

ardnda yatan motivasyon ve beklentilerin, gerekte hareketin sunduklarndan/temsil

ettiklerinden daha zengin olduunu vurgulamaktadrlar. nsanlar, kendi ilgilerine,

istemlerine yant aray ile harekete katlrlar. Bu nedenle bir grubun kimlii

homojen deildir, heterojen temsillerin, gereksinimlerin ve tarihlerin buluma

noktas olarak grlmelidir.

Paylalan tanmlar, bireyler arasndaki etkileimle gerekleir ve aktrleri ortaya

karan da budur (Klandermans,1994:168). Kolektif kimliin ierdii tanmlar, 12 Eyll sonrasnda gelien insan haklar ihlallerinin ve politik sistemin kapallnn da Krt hareketinin kimlik syleminin etkili olmasnda rol oynad dnlmektedir.

18

hareket iinde aktrleri eitli konumlara yerletirir, kimlerin ne yapmalar ya da

yapmamalar gerektiine iaret ederler (Scott vd. 1994: 169).

Melucci (1995a: 44) kolektifi etkileim, paylam ve sre terimleri eliinde bir

sosyal ina olarak nitelemektedir. Bu almada da nemli bir yeri bulanan kolektif

kimliin bu ekilde bir sosyal ina sreci olarak tanmlanmasnn analitik adan

salad kolaylklar bulunmaktadr. rnein Meluccinin (1995a: 52-57)

vurgulad gibi kolektif kimlik, kolektif eylemde dikkatleri tepeden tabana evirir.

Sadece liderlerin sylemi ya da grnen eylemi incelemez, en az grnen veya gizil

biimlere bakar, en sessiz sesleri duymaya alr. Yazarn iaret ettii bu ynyle

kolektif kimlik kavramnn Krt kadnlarn grnmez aktr olma srelerinin

grlmesini salayaca dnlmektedir.

Bu kavramlatrmann kimliin oklu yzeylerine iaret etmesinin yan sra

salayaca baka bir kolaylk da Klandermansn (1994: 169) iaret ettii zaman

iindeki deiebilirliine vurgu yapmasdr. Kolektif kimliin ilikisel bir ina olmas

zaman iinde deiimini de gndeme getirir. Katlmclarn kolektif kimlii srmekte

olan bir ilikidir. Deiimde nemli olan hususlardan birisi aktivistlerin zaman iinde

deien kompozisyonudur. Hareketin deien aamalarna paralel olarak, aktivist

profili de deiir. Kolektif kimliin etkileim iinde yaratlan, ina edilen bir ey

olmas, farkl aktivistlerin katlmnn, paylalan inanlarla ilgili yaplandrmay da

deitirebilir. Kolektif kimliin zaman iinde deiebilir bir sosyal ina olarak

tanmlanmas da, onu bu aratrma asndan nemli bir kavramsal ara konumuna

getirmektedir. zellikle Klandermansn bu vurgularnn tezin ana sorunsalna ilikin

zmlemelerde yol gsterici olmas beklenmektedir.

rnein bu saptamalar nda, 1980li yllardan itibaren kadnlarn aktrler olarak

Krt hareketine katlmalarnn, hareketin Krt kimlii tanmnda etkide bulunup

bulunmad ya da ne tr bir etkide bulunduu sorusunu sormak anlaml hale

gelmektedir. Hareketin 1980li yllarn sonundaki syleminde ilenen dren

kadn imgesinin yerini 1990larn sonunda gvenilecek kadn, kahraman kadn,

yeni toplumun kurucusu kadn gibi imgelerin alm olmasnn bu balamda

19

deerlendirilebilecei dnlmektedir. te yandan kolektif kimlik ile bireysel

kimliin karlkl etkileim iinde bir ina olduu gz nne alndnda, bu ilikinin

ok ynl ele alnabilecei sonucu da kmaktadr. Aktrler olarak katlmalarnn,

hem kadnlarn bireysel kimlik ina srelerinde etkili olduu hem de Krt

kimliinin tanmnn bu katlmdan etkilendiini dnmek daha yerinde olacaktr.

Yukarda sralanan zellikleriyle kolektif kimliin bir ina olduu yolundaki

yaklam, kolektif aktrlerin ortaya kn da aklayc niteliktedir. Sosyal ina

sreci yaklam, eylem ile kimlik arasndaki ilikiyi de gndeme getirmektedir.

Kolektif eylem basite yapsal n koullarn veya deer ve inanlarn etkisi olarak

tanmlanamaz. Bireyler kolektif olarak eylemde bulunarak, birlikteliklerine,

hedeflerine anlam vererek eylemlerini ina ederler. Aktrler homojen bir btnlk

arz etmez. Kolektif eylem farkl ynelimlerin, oklu aktrlerin ve bunlar

ilikilendiren bir anlam sisteminin rndr. Aktrler kolektif eylemi, kendilerini ve

evreyle ilikilerini bu yolla tanmladklar iin retirler. Aktrlerin homojen bir

btnlk oluturmamas yaplan tanmlarn da birden fazla eilimin rn olarak

ortaya kmasna yol aar. Ortak tanmlar farkl eilimlerin, farkl ynelimlerin

mzakere edilmesiyle hatta bazen atmasyla retilir ve deiime aktr (Melucci,

1995a :43-44). Bu husus, Krt kadn nn birden fazla tanmn bulunmasn da

aklamaya yaramaktadr. Krt kadnnn kamusal imaj tek bir ekilde temsil

edilmemektedir. Daha nce belirtildii gibi ana, eylemci, politikac gibi farkl

temsiller sz konusudur. Grmeler esnasnda kadnlarn da Krt kadn kimliini

farkl ekillerde algladklar ve stlendikleri grlmtr. Bu farkllk yukarda

belirtilen aktrlerin homojen olmamas olgusuyla balantl olarak ele alnmtr.

Kolektif eylem ve kolektif kimlik ilikisi, sradan Krt kadnlarnn aktrler olarak

ortya kmasn aklayc bir nitelik tamaktadr. Kimliin retilmesi kolektif

eylemin nemli bir unsurudur. Ama bu durum, kimliin eylemden nce var olan

sabit, deimez bir olgu olduu anlamna gelmemektedir. Aksine kimlik eylem

aracl ile glenmektedir. Kolektif eylem ve kolektif kimlik birbirini reten

srelerdir (Della Porta ve Diani, 1999: 94). Eylem ve kimlik bilinci arasndaki bu

ba, kolektif eylemi sosyal hareketin praksisi haline getirmektedir (Maheu, 1995:

20

6). Kolektif eylemi lobi faaliyetlerinden ya da temsil politikalarndan ayran ve Krt

kadnlarnn kimlik oluumunun incelenmesinde nemli klan zellii de budur.

Kolektif eylem, dntrcdr ve Tarrowun (1999: 3) vurgulad gibi sradan

insanlar aktrler haline getiren bir sretir.

1. 1. 2. Sosyal Hareketlerde Kltrel ve deolojik erevelendirme

Kltrel ve ideolojik ereve oluturma (framing) sreleri sosyal hareketlerin ortaya

kmasnda nemli bir rol oynamaktadr. Kolektif eylemin yrtlmesi kolektif

eylemi hakl kartan erevelere dayanr ve ideolojiler byle bir ilev grr

(Tarrow, 1999: 21).

Kimliin ina edilen bir ey olarak ele alnmas, kolektif eylemin anlam ile

balantsn da gndeme getirir. Scott vd. (1994: 190) oluturulan anlam erevesinin

sadece gereklii tanmlamayla snrl kalmadn, ayn zamanda hareketin

yaratmay arzulad deiimle alakal olarak, sorunun tanmlanmas, kimin/neyin

sorumlu tutulaca ve aktrlerin ne yapmalar gerektii gibi konular arasnda balant

kurduunu belirtmektedir.

McCharty (1994: 134), sosyal hareket asndan etkili olabilecek bir anlam

erevesinin boyutuna dikkat ekmektedir. Bunlar; tanmlanan sorunun

zmnn bireysel deil kolektif yollarla mmkn olabilecei vurgusunu iermesi,

biz ve onlar tanmlarn ortaya kartmas ve ancak kolektif eylem araclyla

dzeltilebilecek bir adaletsizlie iaret etmesidir. Yeni sosyal hareketler yaklam,

bu srelerin ideolojik dzeydeki etkisinden ziyade, gnlk yaam iine yaylm

srelere ve zellikle adaletsizlik ya da maduriyet durumunun gnlk yaam iinde

tecrbe edilen halinin nemine dikkat ekmektedir.

1. 1. 3. Maduriyet, Gnlk Yaam Deneyimleri ve Sosyal liki Alarnn

nemi

Yukarda belirtildii gibi sosyal hareketler iin bir anlam erevesi yaratmada

adaletsizlik ve maduriyet durumu nem kazanmaktadr (Zald, 1996). Adaletsizlik

ve maduriyet, politik temalarn erevelendirilmesinde ve mobilizasyonun

21

yaratlmasnda merkezi bir rol oynar. Sosyal hareketler yaklam, adaletsizlik ve

maduriyetin gnlk yaam iinde deneyimlenmesinin nemine dikkat ekmektedir.

Kolektif kimliin inasnda ideolojinin rol gz ard edilmemekle birlikte, gnlk

yaam deneyimlerinin kimliin inasnda daha etkili olduu belirtilmektedir. iler,

kadnlar, etnik ya da baka gruplar asndan maduriyet ve ideolojinin

yorumlanmas esas olarak gnlk yaam iine yaylm bulunmaktadr.

E.P.Thompsonun (1968) ngiliz ii snfnn snf kimliinin oluumunu, i

yerinden ziyade, aile ilikilerine ve kltrel deerlerine bakarak, yaadklar

maduriyet ya da adaletsizlii gnlk yaamn sosyal alar iinde deneyimlemeleri

balamnda inceledii almas, maduriyet durumunun gnlk yaam iinde

tecrbe edilmesinin, kolektif kimliin oluumundaki nemine dikkat eken klasik bir

almadr.

Maduriyet ve adaletsizliin gnlk yaam iinde yaanmas, aratrma konusu

asndan nem tamaktadr. Krt kadn kimliinin inasnda, maduriyet ve

adaletsizlik deneyiminin, zerinde durmaya deer bir arlk tad

dnlmektedir. Johnston (1994: 276-277), bir adaletsizlikle kar karya olduklar

algsnn, buna ilikin bir anlam erevesinin ortaya kmasnn, daha nceden

balant iinde bulunmayan insanlarn kolektif hareket etmelerine yol aabileceini

dile getirmektedir. Yazar, ulusal kimlik asndan ele ald kendi karlatrmal

analizinde, ulusal maduriyetin ulusal dayanmaya tahvil edilebileceini;

kiinin sosyal kimlii ile ulusal bilin arasnda gl bir birlik yaratlabileceini

gstermektedir. Maduriyetin tarihsel dayanaklarnn bulunabilecei ya da politik

sorunlarn bunlarn yorumlanmasnda nemli rol oynadna fakat, kolektif kimliin

inasnda adaletsizliin gnlk yaam iindeki yansmalarnn daha nemli olduuna

dikkat ekmektedir. Paylalan bir adaletsizlie ilikin paylalan ortak bir erevenin

kurulduu ve sarihletii alan, esas olarak gnlk yaam olduu iin kolektif

kimliin inasnda gnlk yaam deneyimleri nemlidir. Adaletsizliin gnlk

yaamdaki tezahrlerine dayanarak ina edilen kimlik gl zellikler tamaktadr.

Kiilerin gnlk yaam iinde karlatklar tehditler, mevcut statlerini sarsc

adaletsizlikler, kolektif kimlii glendirmektedir.

22

Bu saptamalar aratrma alanndaki kadnlarn kolektif kimlik oluumunda 1980

sonrasnda yaanan ve gnlk yaamlarn olumsuz etkileyen iddet, g, insan

haklar ihlalleri gibi olgularn etkisini gz nnde bulundurmay gerektirmektedir.

Fakat bu yeterli deildir. Gnlk yaamdaki adaletsizlik ve maduriyetin, ne ekilde

ve ne tr aralarla kolektif bir maduriyet olarak alglanmaya balad da nemli

grlmektedir. nk kolektif kimliin oluturulmas da kadnlarn kolektif eyleme

katlmalar da byle bir dnmn gereklemesiyle mmkn olabilir. Yeni sosyal

hareketler yaklam, kiilerin yaadklar maduriyeti ve adaletsizlii grup etkileimi

ve enformel alar sayesinde kolektif bir maduriyet olarak alglamaya baladklarna

dikkat ekmektedir. Bu husus, politik katlmn formel kaynaklarndan yoksun olan

Krt kadnlarnn kolektif kimlik oluumunu ve kolektif eyleme katlmn aklayc

nitelikte bulunmaktadr. Sosyal hareketler yaklamnn teorisyenleri (Melucci, 1994;

Mueller, 1994; McAdam, 1994) kolektif kimliin, kolektif eylem ortaya kmadan

nce, kamusal alanda grnmez olan alanlarda ve daha ok gnlk yaam iinde, yz

yze ilikilerde ekillendiine vurgu yapmaktadrlar. Melucci bu gnlk yaam

iinde yz yze iletiime dayal iliki alar iin alttan rlm alar (submerged

networks) kavramn kullanmakta ve bu alarn kurucu bir ilev grd

saptamasnda bulunmaktadr. Ona gre, sosyal ilikiler, kolektif kimlik ve kolektif

eylem asndan iki sreci bir araya getirirler. Sosyal ilikiler, insanlarn gnlk

yaamda kiisel olarak deneyimledikleri olumsuzluklar, kolektif bir adaletsizlik

olarak tanmlamalarnda ve bu adaletsizlii dzeltmek iin kolektif eylemde

bulunmay amalamalarnda birletirici bir unsurdur. nsanlarn gnlk

yaamlarndaki olumsuz koullar, kolektif eylem yoluyla dzeltilmesi gereken bir

adaletsiz olarak grmelerine yol aan ey grup sreleridir.

Yeni kolektif kimlikler, bireylerin yeni kltrel kodlar ve iliki biimleriyle, dnyay

alternatif bir ekilde alglamaya balamalar ve deneyimlerinin etkileimiyle ina

edilmektedir. nsanlar alttan rlm (submerged) alar iinde etkileime girmekte

ve bu etkileim sayesinde durumlarna ilikin yeni bir tanma ulamaktadrlar. Bu

durumu, gnlk hayatn olaan etkileiminin rn olanlardan farkl klan ey, ortak

maduriyet ve adaletsizlik algsyla eyleme ynelmi bir ynnn bulunmasdr

(Mueller, 1994: 236-237). Bu tartmalar, Krt kadnlarn kimlik oluumu ve

23

kolektif eyleme katlmlarn aratrrken nerelere bakmak gerektiine iaret

etmektedir: Kadnlarn gnlk yaam deneyimleri, gnlk yaamda karlatklar

maduriyet, bunu kolektif bir maduriyet olarak alglamalarna ve biz duygusunu

gelitirmelerine olanak sunan iliki alar.

Gnlk yaam iindeki enformel iliki alarnn nemi, sistemin resmi ve egemen

tanmalarnn dnda, yeni tanmlarn ve anlamlarn yaratlabilecei bir alan

olmasndan kaynaklanmaktadr. Bu alan aktrlerin ncelikli olarak gizil boyut

denilen sosyal ilikiler a iinde kendilerini tanmladklar alandr. ktidarn sylemi

bu alana nfuz ettii iin, ona kar meydan okuma bu alanda, egemen kltrel

kodlarn zlmesi ve dnmn salanmasyla mmkn olabilir. Melucciye gre

(1994: 109) sosyal eylemin anlam ve aktr, ilikiler ve etkileim yoluyla ina edilse

de, etkileim her zaman aleni bir sre deildir. Sosyal alarn bir grnen bir de

gizil ynleri bulunmaktadr. Sosyal alar, gizil denilen aamada daha ok alternatif

anlamlarn ve yorumlarn ortaya kartlmasyla kltrel meydan okumay

salamaktadr. Bu aamada baskn olan kltrel kodlar deifre edilmektedir. Bu

yolla, kolektif eylem daha ortaya kmadan nce, yaanan kltrel dnm

sayesinde meruiyetini kltrel dzeyde salamaktadr. Hareketin iliki a, kimliin

olutuu ve yeniden, yeniden biimlendirildii alandr. Bu alanda farkl gruplar

arasndaki mzakereler yoluyla kolektif kimlik ina edilir. Alar, bireyleri gnlk

yaam iinde birbirine balayarak dayanma salar. Bu alarn politik kltre dahil

olmasyla sosyal hareket tarihsel bir aktr, politik bir deiim ajan olarak ortaya

kar (Mueller, 1994: 238-240)

1. 1. 4. Etnik Hareketlerin Yeni Sosyal Hareketler inde Deerlendirilebilirlii

Kimliin sosyal ina olduu saptamas, yeni sosyal hareketler yaklamn etnik

politikalarn ve etnik hareketlerin aklanmasnda kullanlabilir hale getirmektedir.

Etnik hareketler kimi ynleriyle farkllasa da, genel olarak yeni sosyal hareketler

iinde deerlendirilebilir. Kimliin kltrel ve sembolik boyutlarnn n plana

kartlmas, inanlar, semboller, deerler ve farkl sosyal gruplara ait duyarllklarla

balantl anlamlar setiyle birletirilmesi gibi zellikler, mevcut devletler iindeki

etnik veya milliyeti hareketler asndan da geerlidir. Larana ve arkadalarna gre

24

(1994: 6) spanyadaki Katalan ve Bask, Amerikadaki spanik ve Asyan hareketler,

eski Sovyetler Birliindeki etnik hareketler ve Filistin milliyetilii, modern dnyada

ortaya kan yeni kimliklere rnektir. Tpk kadn hareketi gibi bu yeni kimliklerin

tm, hem zel hem kamusal alan kesen bir ekilde ortaya kmakta veya eski ile

yeni unsurlar bir arada bulundurmaktadr.

Wieviorka (1995: 102) kltrel srelerin nem kazand gnmz koullarnda

sosyal hareketler iinde etnisiteye yer aldn dile getirmektedir. Bununla birlikte

yazar btn sosyal hareketler iin geerli olan bir kural anmsatmaktadr: Bu kural

hareketin tmyle ayrlk olmamas gerektiidir. Wieviorkann ayrlk

kavram, dierleriyle sosyal ilikilere girme arayndan ziyade fark vurgusunun n

plana kmasn nitelemektedir. spanyadaki Bask hareketini ve Meksikadaki

Zapatistalar inceleyen Nash (2005: 3) bu hareketlerin ayrlk talepler yerine, temsil

ve yurttalk haklarnn hayata geirilmesi taleplerini ne srdklerine dikkat

ekmektedir.

Johnston (1994: 267, 283), ezamanl olarak yaygnlamaya balayan etnik hareketler

ile yeni sosyal hareketlerin temel hedefleri bakmndan farkllamalarna ramen,

ortaklatklar ynler de bulunduuna dikkat ekmektedir. Yazara gre yeni sosyal

hareketlerde bireysel kimlik aray n plana karken, etnik hareketler, ikincil

klnm (subordinate) topluluklarn kltrel ve politik istemlerine tercman

olmaktadrlar. Bu farkllklarna ramen iki temel noktada ortaklamaktadrlar.

Bunlardan birisi kolektif ya da bireysel de olsa kimlik vurgusudur. kincisi ise,

katlm modellerinin gnlk yaam iinde odaklanm olmasdr. Yeni sosyal

hareketlerde kimlik biimlenmesi esas olarak gnlk yaam iinde olurken, etnik

hareketlerde ayrmclk ve basklarn rol n plana kmaktadr. Ulusal ya da etnik

kimlikle tanmlanan bir topluluk olma duygusunun geliiminde maduriyetin nemli

bir rol bulunmaktadr. te yandan bu kimlik yaygn bir ekilde paylalmakla

birlikte, tek bana harekete geirici bir etken deildir. Bunun iin yeni sosyal

hareketlerde olduu gibi grup ii etkileim anahtar rol oynar.

25

Etnik topluluklarn sahip olduklar alt kltrlerin harekete gemede kolaylatrc bir

rol oynadna deinilmektedir (McAdam, 1994: 44). Johnston (1994: 270-276),

milliyeti alt kltrlerin nemine ve bunun kuaktan kuaa aktarlmakta olduuna

dikkat ekmektedir. Bu alt kltr aznlk olmayla balantl semboller, deerler ve

inanlarn gelikin bir sistemi olarak gzlenmektedir.

Kreselleme srelerinin, kimlie sabit ve tannabilir bir temel kazandrma amac

gden etnik ve ulusal eylemleri yeniden canlandrdna dair genel bir kan

bulunmaktadr. Meluccinin (1994: 111) ifadesiyle etnik-ulusal hareketler hem

modernizasyon srecinin art hem de modernizasyonun geride kaldnn

iaretidirler. Etnik hareketler hem ulus ina srelerinden kalan topluluk kimliini,

hem de gnmzdeki karmak toplumsal sistemlerden kaynakl olarak ortaya kan

kimlik gereksinimini yanstt iin sosyal hareketler erevesi iinde ele

alnmaktadr (Johnston, 1994: 268).

Bu saptamalar 1980 sonras Krt hareketini tanmlama asndan da anlaml bir

ereve oluturmaktadr. imek in de (2004) vurgulad gibi bir yandan Trk

modernleme ve ulusal kimlik ina srelerinin gnmze kadar uzanan etkilerinin

rn olan bir tannma srar, te yandan 1980lerden itibaren kresel srelerin

Trkiye zerindeki artan ok boyutlu etkilerinin rn olarak canlanan kimlik

vurgusu, tannma ve temsil taleplerini tespit etmek g deildir.

1. 2. Etnik ya da Ulusal Kimliin Cinsiyetlendirilmi nas

Etnisite ve milliyetilik yirminci yzyln son eyreinde yeniden sosyal bilimlerin

ilgi duyulan konular arasna girmitir. Eriksenin (2002: 12) de vurgulad gibi

etnisite ve milliyetilie duyulan mevcut akademik ilginin nemli bir nedeni, bylesi

bir olgunun ou toplumda aka grnr hale gelmi olmasdr. Yzyln

balarnda ngrlenin aksine modernleme ve sanayileme sonucu etnisite ve

milliyetilik yok olmam, tersine tad siyasi nem gnmze yaklatka

artmtr.

26

Konuya, btn zgl durumlar kapsayabilecek bir etnisite tanm yapmann gl

belirtilerek balanabilir (Somersan, 2004). Bu durum etnisite olgusunun kendisinden

kaynaklanmaktadr. nk etnisite, zsel sabit kategori olmad gibi standart bir

lt de bulunmamaktadr. Etnik kimliin grelilii ve deikenlii konusunda

genel bir fikir birlii mevcuttur. Bu duruma dikkat eken erken tarihli bir etnisite

tanm Max Webere aittir. Weber etnisiteyi ortak kkenleri olduuna inanlarn

znel inanc ve varsaylan kimlik olarak tanmlamtr (Aktaran: Somersan,

2004:2).

1. 2. 1. likisel Bir Kavram Olarak Etnisite

Bu almada Eriksenin (2002: 24-35) etnisite kavramlatrmasndan

yararlanlmaktadr. Eriksen, etnik grup teriminin temas ve etkileimi ima ettiini

vurgulamaktadr. Tam bir yaltm iindeki bir etnik gruptan sz edilemez. Bu gruplar

temas yoluyla yaratlrlar. Grup kimlikleri, her zaman olmadklar ey ile ilikili

olarak tanmlanmaktadr. Etnisitenin ilk eylemi iindekiler ile dardakiler; Biz ve

Onlar arasnda sistematik bir ayrm uygulamaktr. Bu tr bir ilke var olmazsa etnisite

var olamaz. Bu ilikisel karakter, etnik gruplar iin snrlarn tanmlanmas ve

inasn nemli hale getirir. Etnik grup snrlarla, vurgulanan dierleriyle olan

ilikileri zerinden tanmlanr ve snr da deiken bir nemi olabilen ve zaman

iinde deiebilen bir toplumsal rndr (Eriksen, 2002: 64)

Eriksenin bu saptamalar yaygn olarak paylalmaktadr. Somersann (2004: 32) da

vurgulad gibi, sosyal bilimlerde genel etnisite yaklam, onu mutlak biyolojik-

kltrel bir gereklik olarak ele almamaktadr. Bunun yerine, etnik aidiyet

duygusunun znel olduu, koullardan etkilendii ve etkileim halinde bulunduu

kabul edilmektedir. Bylece etnisitenin sembolik unsuru olan etnik kimlik de zsel

bir gereklik olarak deil, koullara bal ve etkileim halinde bir sre eklinde ele

alnabilmektedir.

Etnisite ile milliyetilik kavramlar sklkla birlikte ele alnmaktadrlar. Bu alma

asndan etnik ideolojiler ve hareket ile milliyetilik arasndaki ayrmn

tanmlanmas nemli grlmektedir. Etnik ideolojiler daha ok tannma ve temsil

27

taleplerini dile getirirken, milliyetiliin ayrt edici zellii tanm asndan

devletle olan ilikisidir (Eriksen, 2002: 18). Milliyetilik devlet zerinde egemenlik

talebinde bulunur. imek in (2004) de belirttii gibi 1980 sonras Krt hareketinin

eitlilik gsteren talepleri iinde n plana kanlar kltrel tannma ve temsil

talepleridir.

Bu almada politik taleplerinin farkl olmasnn milliyeti ve etnik hareketler

arasnda her birini ayr deerlendirmeyi gerektiren nemli bir ayrla iaret ettii

gz ard edilmemektedir. Bu farka ramen Ozlak n (2004: 666) da vurgulad gibi

etnik ve milliyeti hareketler kesien pek ok temay, iddiay ve amalar

paylamaktadrlar. En nemlisi ikisinin de belirli bir kolektif kimlik etrafnda

organize edilen mitlerin kuruluuna dayanyor olmasdr. Etnik veya milliyeti

hareketlerin iddialar belirli bir kimlie veya snrlara dayanlarak oluturulmutur.

Snrlar ise, ancak snr belirleyiciler (marker) sayesinde tanmlanabilen eylerdir. Bu

saptamadan hareketle ister etnik isterse de milliyetilik zerine odaklanm olsun, bu

sreleri toplumsal cinsiyet asndan deerlendiren almalarn bir btn olarak

Krt kimliinin toplumsal cinsiyetlendirilmi (gendered) inasn analiz etmek iin

yararl bir ereve oluturaca dnlmektedir. Ayrca almada Krt hareketine

tarihsel bir sreklilik iinde yaklalmaktadr. Milliyetiliin toplumsal cinsiyet

kurgusuna dair kuramsal bir yaklamn, Krt hareketinin tarihsel seyri iinde bu tr

bir kurgunun mevcudiyetinin, srekliliinin veya deiiminin izlenmesine yardm

etmesi beklenmektedir.

1. 2. 2. Etnik ya da Milliyeti Kurgularn Toplumsal Cinsiyet likileri

Asndan rdelenmesi

Milliyetilie ilikin 20. yzyln son eyreinde gerekletirilen ve bu olguya ilikin

kavray deitiren kimi almalarda (Anderson, 1993; Hobsbawm, 1993; Gellner,

1998), gelenein icad, hayali cemaatler gibi kavramlarla milletlerin sanlann

aksine sabit zsellikler olmad, milliyetiliin, milletleri olmad yerde yaratt

dile getirilmitir.

28

Bu alma asndan milletlerin hayal edilmi topluluklar olarak kavranmas,

tahayyln kimler tarafndan ve hangi aralarla ina edildii sorusunu gndeme

getirmektedir. Krt kimliinin hangi aktrlerce ve ne tr bir kurgu eliinde

biimlendii, Krt kadn kimliinin incelenmesi asndan nemli grlmektedir. Bu

konuya ilikin zengin bir tartma alan bulunmaktadr. Milletler ve milliyetiliin

yukarda zikredilen yeni kuramclar, ina srelerinde aydnlarn ve brokrasinin

rolne vurgu yapmlardr. Fakat bu yaklam feminist aratrmaclar tarafndan sz

konusu ina srelerinde kadnlarn grnmez klnd gerekesiyle eksik

bulunmutur. Eksikliin giderilmesi iin cinsiyet ve millet konusundaki sylemlerin

kesime eilimlerini ve bunlarn birbirleri tarafndan kurgulanma biimlerinin

incelenmesi gerektii vurgulanmtr (Yuval-Davis, 2003: 21-23). Bu aratrmada da

benzer bir yaklam sergilenmekte ve Krtlerdeki toplumsal cinsiyet ilikileri ile

Krt hareketinin sylemi bir arada incelenmektedir.

Milliyetilik kuramlarnn toplumsal cinsiyet boyutunu gzden karm olmalarnn

nedenlerine ilikin eitli grler ileri srlmtr. Bu gzden karma sorununu

aklamaya yardmc olacak en dikkate deer alma, Carol Patemann (1988)

toplumsal szlemenin cinsiyet kurgusunu inceledii almasdr. Pateman, bu

almasnda toplumsal szleme kuramlarn inceleyerek, yurttalk hukukunun

temelini oluturan toplumsal szlemenin, erkek kardeler aras bir szleme

olduu sonucunu karr. Kamusal alandaki yurttalarn eitlii, zel alanda, kadn ile

erkek arasnda eitsiz bir iliki kuran ikinci bir szleme ile mmkn olmaktadr.

Birbirlerinden ayr olarak ina edilmi olsalar da kamusal alan mmkn klan zel

alandr. Diilik ve erkeklik kurgularna dayal olarak zel ve kamusal alan blen

suni ayrm, kadnlar zel alana hapsederken, politik alan, erkeklere zg

klmaktadr. Kamusal alann kapsad kavramlar ve kurumlar erkee ilikin

kavramlar ve kurumlardr. Tarihsel srece bakldnda kadnlar bu alandan

dlanm olduklar iin ulus ya da devlet gibi siyasal alana ilikin almalarda

da kolayca gzden kaabilmilerdir. Nagel (2000: 61), kadnlarn grnmezliklerinin

olmadklarndan deil, rolleri belirleyenlerin kendileri olmadndan kaynaklandn

dile getirmekte ve milliyeti siyasetin eril niteliine dikkat ekmektedir.

29

Etnik ya da ulusal kimliin ina srelerinin analizine toplumsal cinsiyet ilikilerinin

analitik bir kavram olarak dahil edilmesi, kadnlar grnr klma abasndan ibaret

deildir. Bu giriim, toplumsal cinsiyet ilikilerinin etnik ya da milli kimliklerin ve

bunlara bal politik projelerin kurucu unsurlarndan birisi olmasndan da

kaynaklanmaktadr. 1980li yllardan itibaren kullanlmaya balanan toplumsal

cinsiyet kavram, yukarda sz edilen ina srelerinin incelenmesinde kadn

kategorisine gre daha ilevsel olmutur. Kandiyoti (1997) bu kavramn yaygnca

kullanlmaya balanmasnn sadece kadnlara deil, kadnlarla erkeklerin karlkl

ilikilerine bakmann daha zmleyici ve kapsayc olmasna balamaktadr. Belirli

bir zamanda belirli bir toplumda cinsler iin uygun varsaylan davranlarn kltrel

tanm olan toplumsal cinsiyet, toplumsal ilikilerin kurucu unsurlarndan birisi

olarak ele alnmakta ve cinsler aras g ilikilerini belirleyen temel bir kavram

olarak kabul edilmektedir. Sabit bir kadn erkek farkndan ziyade, tarihsel ve kltrel

kadnlk-erkeklik tanmlarn ve bunlar arasndaki ilikiyi ifade eden toplumsal

cinsiyet kategorisi, ekonomi, ideoloji, aile ve politika gibi balca toplumsal

kurumlarn paras haline getirilmitir (Berktay, 2001; akr, 2002; Altnay, 2000;

Abadan-Unat, 1998).

Etnik ya da ulusal kimlik inasna toplumsal cinsiyet ilikileri balamnda

yaklamak, kimliin hangi benzetmeler yardm ile kurguland, snrlarnn ve

tekinden farklarnn ne tr semboller yardmyla izildii, srekliliin salanmas

grevinin topluluun hangi bireylerine verildii gibi konular aratrmann

gndemine getirir.

Bir ulustan sz edildiinde ska bavurulan yollardan biri, aile benzetmesidir. Ulus,

ortak bir gemi tarafndan biimlendirildiklerine ve ortak kaderi paylamaya yazgl

olduklarna inanan insanlar tarafndan oluturulan geni bir aile olarak ifade edilir.

Bu kurgu rtk olarak, aile iindeki baba, anne, kz ve erkek ocuklarn grev ve

sorumluluklarna ilikin roller, inanlar, semboller ve beklentileri ierir; onlar

millet ve milliyetilik kurgusunun isel unsurlar haline getirir. Tm bunlarn

aratrma konusu asndan dolayl bir nemi bulunmaktadr. Kolektif kimlik ile

bireysel kimliklerin etkileim halinde ina edilmeleri, kolektif kimliin ne tr bir

30

kurgu eliinde oluturulduunu nemli hale getirmektedir. Konumuz asndan

ifade edilecek olursa Krt kimliinin toplumsal cinsiyet kurgusu, kadn kimliinin

inas asndan nemsenmektedir.

West (1997), Ernest Renann milliyetiliin ykseliinin ataerkil airetilikten ulus

devletlerin inasna doru gerekletii eklindeki deerlendirmesini irdeledii

almasnda millet ve ataerkil aile ilikisine dikkat ekmektedir. Renann

deerlendirmesinde milliyetiliin ykseliinin ncesinde ulus ncesi ataerkil

airetler bulunmaktadr. Ulus, banda erkek-ef bulunan airet ya da aile benzeri

ataerkil bir oluum olarak ekillenmitir. Aile iindeki aile reisine ilikin semboller

devlete ilikin haklar ve grevlere dntrlmtr. Babaya ocuklarn ldrme

hakk veren Roma Hukuku geleneinin hkm srd Batda bu eksende ekillenen

milliyetilii ataerkil milliyetilik olarak tanmlayan West (1997), bu yaklamn

smrgecilik yoluyla da da yayldn dolaysyla sadece Bat ile snrl olmadn

dile getirir. Pateman (1988: 120) da benzer bir olguya iaret etmektedir. Yazar

toplum szlemesi kuramna gre, ulus-devletin inas ile ataerkinin babann egemen

olduu biiminden erkek kardeler aras (fraternity) biimine geildiini dile

getirmektedir. Babann ailenin tm yeleri zerindeki tiranln sona erdirmi ve

erkek kardeler arasnda hukuksal bir iliki ina etmi olsa da, yeni topluluk/ulus,

kadnlarn tabiiyetini srdren ataerkil bir ekillenmedir.

Nagel (2000), ou devlet kurumunda gemite olduu gibi gnmzde de

erkeklerin egemen olmalar sonucunda hegemonik erkeklik kltr ve ideolojisi ile

milliyetiliin birbirini beslemesine dikkat ekmektedir:

Bu, kadnlarn yurttalar, ulusun mensuplar, eylemciler ve liderler olarak

devletlerin inasnda ve yklmasnda rol oynamadklar anlamna gelmez.

Daha ok, bu rolleri belirleyen senaryolarn esas olarak erkekler tarafndan,

erkekler iin, erkekler hakknda yazldklarn syleyebiliriz. (Nagel, 2002:

60-61)

Bylesi bir alanda kadnlar nasl yer alrlar? Nagelin ifadesini kullanacak olursak,

bu senaryolarda kadnlarn rolleri nelerdir? Yuval-Davis ve Anthias, etnik ya da

31

milliyeti ideoloji ve pratiklerde kadnlara verilen roller ve yklenen grevleri be

balk atlnda toplamaktadrlar. Bunlar;

- Etnik topluluun yelerinin biyolojik yeniden reticileri, anneler,

- Topluluun ideolojik yeniden retiminde kltr aktarclar,

- Etnik ve ulusal farkllklarn gsterenleri, yani, etnik ve ulusal kategorilerin

dnm, yeniden retimi ve inasnda kullanlan ideolojik sylemlerin merkezinde

yer alan semboller,

- Etnik ve ulusal gruplarn snrlarnn yeniden reticileri ve

- Ulusal, ekonomik, politik ve askeri mcadelelerde bizzat katlmclar eklinde

sralanmaktadr (Aktaran: Yaln-Heckman; Van Gelder, 2000: 326)

Kuramsal ve ampirik almalar nda bakldnda sz edilen srelerde bu

ilevleri gzlemlemek mmkn olmaktadr. rnein belli dnemlerde, belli

koullarda, kadnlar farkl ulusal projelere gre ocuk dourmaya ya da

dourmamaya tevik edildikleri gibi, ulusun safl ya da srekliliine ilikin

kayglar da kadn cinselliinin kontrol altnda tutulmas ynnde bask

oluturmutur.

Ortak kken mitinin (veya gereinin) birok etnik ve milli topluluun

kurulmasndaki rol ve bir cemaate onun iinde doarak katlnd dikkate

alnrsa, etnik ve milli sylemlerde kadnlarn retken rollerinin esas nemi ortaya

kmaktadr. (Yuval-Davis, 2003:62)

Kadnlarn milliyeti ideoloji ve projeler iin milletin biyolojik yeniden reticileri

olmalarnn yan sra onlara kltrel yeniden reticilik rolleri de izafe edilmekte ve

giyimleri ya da davranlaryla farklln gsterenleri, snr talar olmalar

beklenmektedir. Tm bunlarn barndrd toplumsal cinsiyet ilikileri ise, kltrel

ekillenmede merkezi bir rol oynar. Bu nedenle kadnlk ve erkeklik, evin ve

anneliin inas, cinsellik ve iktidarn toplumsal olarak cinsiyetlendirilmi doas vb.

kltrel srelerin incelenmesinde nem tamaktadr.

32

Biyolojik yeniden reticilik rollerinin uzants olarak kltrn yeniden retiminde ve

yeni nesillere aktarmnda da kadnlara rol verilmitir. ocuklarn sosyalleme

srecinin ilk nce evde balamas, anneyi kltr aktarcs olarak konumlandrr.

Topluluun tekilerden ayr bir biz olarak tahayyln olanakl klan birok

kltrel kodun, yemek, giyim, davran tarz, dil, masallar, oyunlar gibi, aile iinde

ekillenip aktarlyor olmas, milletin kltrel olarak yaatlmasnda ev/yuvaya ve

ondan bamsz dnlmeyen kadna zel bir konum atfeder.

Ama Yuval-Davis ve Anthiasn vurguladklar gibi kadnlar, sadece kltr

sosyalleme srelerinde yeni nesillere aktaranlar olmakla kalmazlar, milletin

sembolik biimlenmesini de salarlar (Aktaran: Yaln-Heckman, 2000:328); millet-

aile benzeri bir sembolik ilikinin kadn/anne-vatan arasnda kurulmas gibi.

Bengal milliyetilii zerine yapt analizinde Chatterjee (2002), bu milliyetiliin

smrge kart bir kurgu ve pratik olarak ekillenmesinde evin ve kadnn stratejik

konumunu ustaca gstermitir. Chatterjee (2002: 101), smrgecilik kart

milliyetiliin, siyasi bir mcadele pratii olmadan nce, smrge toplum iinde

kendi egemenlik alann yarattn savunur. Bu kltrel hegemonya oluturulmas

srecinde aile ve ona yklenen misyon byk rol oynamtr. -d dikotomisinin, ev

ve dardaki dnya/ maddi-manevi dnya dikotomisine dntrlmesi, Bengal

milliyeti kurgusunun mihenk tan oluturmutur. Ulusal kltrn esas mekannn

ev-yuva olarak tanmlanmasnn sonucunda bu kltr koruyup zenginletirme

grevi de kadnlara verilmitir. Bu sre ayn zamanda kadnlar zerindeki ataerkil

kontrol yeniden dzenleyen gelenein yeniden inas sreci olmutur:

Milliyetiliin savunduu yeni ataerki, kadnlara yeni bir toplumsal

sorumluluk stlenme erefi verdi ve kadn zgrlemesi ni ulusal egemenlik

tarihsel hedefinin iinde eriterek, kadnlar yeni, bir o kadar da meru bir

ikincillik konumuna soktu. / Tahakkmn btn hegemonik biimlerinde

olduu gibi, bu ataerki de zora dayal otoriteyi ustalkl bir ikna gcyle

birletirmiti. (Chatterjee, 2002: 113)

33

kna sreci, kadnlarn tanra veya anne olarak yceltilmesiyle, mitolojik

armlarla yrtlmtr. Bunlarn gcyle yeni kadnln baskn zellikleri olan

yardmseverlik, dindarlk, vb. manevi deerlerin vurgulanmasn salamtr. Bu

maneviyat kadnn ev dna kmasn engellememitir. Aksine kadnln tehdit

altna sokmama kouluyla dnyaya almasn mmkn klarak bunu

kolaylatrmtr. Aslnda kadna yklenen anne ya da tanra imgesi de evin

dndaki dnyada kadnn cinselliinin silinmesini salamtr.

Millete ve milletin zerinde yaamakta olduu topraa ilikin imgeler de

ounlukla cinsiyetlendirilmi bulunmaktadr. Trke de kullanlan anavatan

kavram, kadnn ulusu temsil ediinin bir rneidir ve sadece Trkeye zg

deildir. Rusya Ana, rlanda Ana gibi deyiler yaygn olarak kullanlmaktadr.

Vatann ana ya da kadn eklinde sembolletirilmesi, toplumsal cinsiyet rollerine

ilikin duygu ykl devasa bir anlam evreni barndrr. Bu sembolizasyonla vatan,

millet ve militarizasyon da dahil olmak zere milliyeti pratikler toplumsal cinsiyet

ilikilerine gre kurgulanrken, gndelik kadnlk ve erkeklik rollerini de yeniden

yaplandrarak pekitirir. Saigol (2000: 226), koruyucu ve gl erkek

kategorisinin, ancak tam kart korunmaya muhta, zayf kadnlar yoluyla ina

edilebileceini sylerken bu noktaya iaret etmektedir. Erkekler ulusu koruyacak

etkin zneler olarak tanmlanrken, kadn, bedeni araclyla ulusu gsteren pasif bir

unsur durumuna indirgenmektedir. Gl erkek, zayf kadn imgesi, vatan ve onu

koruyacak olanlar arasnda yeniden retilmektedir.

Vatann kadn bedeninde cisimlendirilmesinin arpc bir rneini de vatan akn

ileyen iirler oluturmaktadr. ran milliyetiliinin toplumsal olarak

cinsiyetlendirilmesini inceleyen Najmabadi (2000: 118-154); Andersonun

milliyetiliin paradokslarndan biri o