nhÝXr (014) àý ]{§Hgujarat-education.gov.in/education/e-questionpdf/10-guj/...nhÝXr (014)/od^mJ...
Transcript of nhÝXr (014) àý ]{§Hgujarat-education.gov.in/education/e-questionpdf/10-guj/...nhÝXr (014)/od^mJ...
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 1
‡-1 (A) oZÂZoboIV ‡˝m| _| g oH$›ht Mma ‡˝m| H$ CÀVa N> dm∑`m| _| oboIE $&
1. amZr b˙_r]mB© H$s OrdZ brbm oH$g ‡H$ma g_m· h˛B© ?
2. Ob OrdZ H$s g\$na®J H$ ]ma _| gw^mf]m]y H$m ∑`m H$hZm h° ?
3. gm_m]wAm oH$Z MrOm| H$m ]S> OVZ g g›XyH$ _| aIZ bJr ? ∑`m| ?
4. g_´mQ> AemH$ Z Vbdma H$m O_rZ [a ∑`m| S>mb oX`m ?
5. bIH$Z odZm]m H$s oH$Z oH$Z odefVmAm| [a ‡H$me S>mbm h° ?
6. hram-_mVr H$ [maÒ[naH$ ‡_ H$m dU©Z H$soOE $&
7. ]woT>`m H$m Mnaà oMÃU H$soOE $&
8. _ZwÓ` H$s oZw>a _ZmaßOZ o‡`Vm H$ ]ma _| _hmXdrOr ∑`m H$hVr h¢ ?
9. o_eZar qZXH$ H$s ∑`m odefVmE± h¢ ?
10. Yw_∏$S> Y_© H$s ∑`m ∑`m odefVmE± h¢ ?
11. ^maVr` _ohbmAm| H$s H$m°Z gr g\$bVm gmhg Am°a ‡JoV H$s ⁄mVH$ h° ?
12. o_Ã H$ AmqbJZ g bIH$ H$m Y•VamÔ≠> H$s `mX ∑`m| AmB© ?
13. ^rfU oh_[mV Z H°$gr V]mhr _Mm Xr Wr ?
14. A[Z _°H$ g ]°bm| H$ ^mJ AmZ [a Pyar H$s [ÀZr [a ∑`m ‡oVoH´$`m h˛B© ?
15. gm_m ]wAm Z oH$g Vah ]wbmd H$s ‡Vrjm H$s ?
16. bIH$ Z odZm]m H$s oH$Z-oH$Z odefVmAm| [a ‡H$me S>mbm h° ?
17. \$m°Or _wgmo\$a Z ^oQ>`ma H$m \$m°Or OrdZ H$ ]ma _| ∑`m ]Vm`m ?
18. "H$bßH$ H$m ]mPm' [mR> _| gw mf]m]y Z A[Z _Z H$s oH$g H$_Omar [a IX Ï`∫$ oH$`m h° ?
19. H´$mp›VH$mna`m| Z Ωdmob`a H$ oH$b [a H°$g AoYH$ma oH$`m ?
20. Ap›V_ `w’ _| amZr b˙_r]mB© eÃwAm| g H°$g oKa JB© ?
21. odÓUw ‡^mH$a H$s [S>XmXr H$m°Z gr H$hmZr gwZmVr Wr ?
22. ""Am[Z _ar BÇmV ∑`m| CVmar ?'' Egm bIH$Z oH$gg H$hm ? ∑`m| ?
23. \$m°Or gaXma H$ oXb _| [am`[Z H$s OJh A[Zm[Z H°$g CÀ[›Z h˛Am ?
24. ]¿M H$ bJmVma amZ H$m \$m°Or _wgmo\$a [a ∑`m Aga [S>m ?
25. H$ d Z ohaZ ¤mam eHw$›Vbm H$m AßMb ItMZ H$m ∑`m H$maU ]Vm`m ?
26. gmZm ohaZr H$m [mà oZÈ[U H$soOE $&
27. _moZH$M›X H$m YZ‡_ oH$g KQ>Zm g Ò[Ô> hmVm h° ?
28. "amQ>r' bKwH$Wm H$ erf©H$ H$s CoMVVm g_PmB` $& AWdm
"amQ>r' bKwH$Wm H$m C‘Ì` ∑`m h° ? AWdm
"amQ>r' bKwH$Wm _| boIH$m ∑`m H$hZm MmhVr h°ß ?
29. [oV H$ AmJ_Z [a gm_m ]wAm H$s ∑`m Xem hmVr h° ?
nh›Xr (014) - ‡˝ ]ßH
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 2
30. qZXm H$m CX≤J_ H°$g hmVm h° ? AWdm
"qZXm' H$m CX≤J_ hrZVm Am°a H$_Omar h° $& Ò[Ô> H$soOE $&
31. Yw_∏$S> Y_© gßgma H$m AmoX Am°a gZmVZ Y_© H°$g h° ? AWdm
amh˛b gmßH•$À`m`Z AmoX gZmVZ Y_© oH$g _mZV h¢ ?
32. Yw_∏$S> Y_© H$m C‘Ì` ∑`m h° ?
33. MId H$s H$hmZr H$m __© g_PmB` $&
34. ]woT>`m o^ImnaZ _| oN>[ _mV•Àd H$ Xe©Z oH$g Vah hmV h¢ ?
35. "È[`m VwÂh| Im J`m' ZmQ>Ámße H$s gmW©H$Vm og’ H$soOE $&
36. _ßJmb Yw_∏$S>m| Z ∑`m H$am_V| H$s ?
37. Ao_Vm H$ Ï`o∫$Àd H$s odefVmE± ]VmBE $&
38. amZr b˙_r]mB© H$m Mnaà oMÃU H$soOE $&
39. g_´mQ> AemH$ H$m ˆX` [nadV©Z H°$g h˛Am ?
40. gam` _| gm`m h˛Am _wgmo\$a H°$gm ÒdflZ XIVm h° ?
41. "Xm ]°bm| H$s H$Wm' [a g ‡moU`m| _| ah _mZdr` ^md g_PmB` $&
42. o]Zm [°g H$s odú`mÃm g `moÃ`m| H$m H°$gm bm^ [h˛±Mm ?
43. Yw_∏$S> XwoZ`m H$s gd©l> od^yoV H°$g h° ?
44. "]M[Z H$ d oXZ' H$ AmYma [a "[≈>r-[yOZ gßÒH$ma' H$m dU©Z H$soOE $&
45. XwoZ`m H$m oh_[mV g ]MmZ H$s S>m∞.oMQ>Urg H$s ∑`m `mOZm Wr ?
46. "amQ>r' bKwH$Wm l_Ordr Zmar H$s ]]gr H$m oMÃ ‡ÒVwV H$aVr h° $& g_PmB` $&
47. ^yIm ]mbH$ H$hm±-H$hm± J`m Am°a Cg ∑`m AZw^d h˛Am ?
48. amZr b˙_r]mB© H$m EH$ dramßJZm H$ È[ _| Mnaà oMÃU H$soOE $&
49. _moZH$M›X A›V _| H$m°Z gm gZmVZ gÀ` g_PVm h° ?
50. B©Ó`m©-¤f g ‡naV qZXm H$m È[ H°$gm hmVm h° ?
51. A[Zm-[am`m H$hmZr H$ ¤mam bIH$ ∑`m H$hZm MmhV h¢ ?
52. gmZm AZmW H°$g h˛B© Wr ?
53. ^yI ]mbH$ H$m OJÀ_mVm H$ Xe©Z H$hm∞© Am°a H°$g h˛E ?
54. bIH$ [agmB©OrZ qZXH$m H$ oH$VZ ‡H$ma ]VmE h¢ ?
55. `oX B©úa Z dmUr Xr hmVr Vm hram Am°a _mVr Pwar g ∑`m oeH$m`V H$aV ? ∑`m| ?
56. \$m°Or gaXma H$m ˆX` H°$g ]Xb J`m ?
57. Yw_∏$S> ]ZZ H$ obE bIH$ AmZdmbr [rT>r H$m H°$g ‡mÀgmohV H$aV h¢ ?
58. odZm]mOr Z H°$gr JXm Am°a H°$gm MH´$ odú`moÃ`m| H$m oX`m ?
59. ^yI ]mbH$ H$ [Q> H$m XmdmZb oH$gg ]wPm ? H°$g ?
60. ]ßJmb H$ Ob Edß o_≈>r H$ ]ma _| bIH$ ∑`m H$hV h¢ ?
61. \$m°Or dm[g AmH$a A] H°$gr oO›XJr OrZm MmhVm Wm ? ∑`m| ?
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 3
62. Yw_∏$S> Y_© g od_wI ahZ H$ H$maU oH$Z Xem| H$m H$m°Z gm ZwH$gmZ h˛Am ?
63. oH$emarbmb _moZH$MßX g AoYH$ gwIr H°$g _mZVm h° ?
64. S>m∞. dgßV oMQ>Urg H$s MVmdZr bmJm| H$m ImIbr ∑`m| ‡VrV h˛B© ?
65. AemH$ Z Ao_Vm H$m H$m°Z gm dMZ oX`m ?
66. MmMm odúÂ^a ghm` oH$g JmX bV h¢ ? Cg KQ>Zm H$m dU©Z A[Z e„Xm| _| H$soOE $&
(]) oZÂZoboIV ‡˝m| _| g oH$›ht VrZ ‡˝m| H$ CÀVa Xm-Xm dm∑`m| _| oboIE $&
1. gyaXmgZ "qZXm e]X agmb' ∑`mß H$hm h° ?
2. "H$bßH$ H$m ]mPm' _| bIH$ gw^mf]m]y H$s ∑`m ‡mW©Zm h° ?
3. boIH$m _hmXdrOr H$m gmZm g H$m°Z gm gÀ` AZm`mg ‡m· h˛Am ?
4. Yw_∏$S> Y_© H°$gm Y_© h° ?
5. odÓUw ‡^mH$a H$s _m± H$m oZÀ`H´$_ ∑`m Wm ?
6. H$m±M ]rZZdmbr Am°aV ‡oVoXZ B©úa g ∑`m ‡mW©Zm H$aVr h° ?
7. Yw_∏$S> hmZm AmX_r H$ obE [a_ gm°^mΩ` H$s ]mV H°$g h° ?
8. H$hmZr H$m amOHw$_ma ∑`m-∑`m bH$a [mR>embm [T>Z OmVm h° ?
9. gmZm N>mQ> ]¿Mm| H$m _ZmaßOZ oH$g ‡H$ma H$aVr Wr ?
10. odÓUw ‡^mH$a [mR>embm H$s \$sg H$ ]ma _| ∑`m H$hV h¢ ?
11. \$m°Or oH$g ‡H$ma H$ OrdZ H$s AmH$mßjm aIVm h° ?
12. AßJ´O BoVhmgH$ma _°obgZ Z amZr b˙_r]mB© H$s ‡eßgm oH$Z e„Xm| _| H$s h° ?
13. ]woT>`m Z B©úa H$ ApÒVÀd H$ ]ma _| [yN> JE ‡˝ H$m ∑`m CÀVa oX`m ?
14. S>m∞. dgßV oMQ>Urg H$m og’mßV Z _mZZdmb d°kmoZH$m| H$s ∑`m YmaUm Wr ?
15. amZr b˙_r]mB© [amO` _ß ^r odOo`Zr oH$g ‡H$ma Wr ?
16. amZr eÃwAm| g ∑`m| oKa JB© ?
17. bp‚Q>ZßQ> ]mH$a amZr b˙_r]mB© H$m oJa‚Vma ∑`m| Z H$a gH$m ?
18. \$m°Or H$s Am±Im| _| Am±gy H$] Am JE ?
19. gmZm H$s H$Wm H$m boIH$m H°$gr H$Wm _mZVr h¢ ?
20. gmZm boIH$m H$ ‡oV ÒZh H°$g ‡H$Q> H$aVr Wr ?
21. _ZwÓ` H$s H$m°Z-gr ‡d•pÀV _hmXdrOr H$s g_P _| Zht AmVr ?
22. oH$emarbmb Z _moZH$M›X H$ [m[ H$m ∑`m ‡m`o¸V oH$`m Wm ?
23. O`bmb H$m [T>mZ H$ obE Kadmbm| Z ∑`m-∑`m _wgr]V| ghr Wr ?
24. _moZH$M›X H$m g\$ H$s Mm]r H$ ]ma _| ∑`m odMma h° ?
25. gw^mf]m]y ObImZ H$m A[Z obE Amerdm©X ∑`m| _mZV h¢ ?
26. ∑`m gmMH$a S>m∞. oMQ>Urg H$m [grZm Ny>Q> ahm Wm ?
27. Xm Zdß]a H$m ]ß]B©dmbm| Z H$m°Z-gm A^yV[yd© X•Ì` XIm ?
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 4
28. odZm]m "JXm' Am°a "MH´$' H$m AW© ∑`m ]VmV h¢ ?
29. gm_m]wAm H$m [oV g ∑`m oeH$m`V Wr ?
30. Ao_Vm H$s CXmaVm H$m AemH$ [a ∑`m ‡^md [S>m ?
31. qZXm H$m AßYam H°$gm hmVm h° ?
32. XdVmAm| H$m H$_u _ZwÓ`m| g B©Ó`m© ∑`mß hmVr h° ?
33. Yw_∏$S> hmZm AmX_r H$ obE [a_ gm°^mΩ` H$s ]mV H°$g h° ?
34. AmoX_ _ZwÓ` H$s ∑`m odefVm Wr ?
35. Hy$[_ßS>H$Vm g Xe H$m ∑`m hmoZ h˛B© ?
36. ^oQ>`mam ∑`m| gh_ J`m ?
37. gm_m ]wAm H$m amVr XIH$a amYmZ ∑`m H$hm ?
38. _mVr Z XoT>`b AmX_r H$m Jm±d g H°$g ^Jm`m ?
39. bIH$ ObImZ H$ ]ma _| ∑`m H$hV h¢ ?
40. o_eZar qZXH$ H$ ∑`m bjU h°ß ?
41. odZm]mOr Z `moÃ`m| H$m Ja_ [mZr [rZ H$s gbmh ∑`m| Xr ?
42. AßJ´O gZm[oV amZr H$m A›V H$aZm ∑`m| OÈar _mZV W ?
43. [oV H$ AmZ [a gm_m ]wAm H$s pÒWoV H°$gr hmVr h° ?
44. gÀVa df© ]mX ^r odÓUw ‡^mH$a H$m oH$g H$s JyßO `mX h° ?
45. _ßJmb Yw_∏$S>m| Z ∑`m H$am_V| H$s ?
46. _moZH$M›X H$s g\$ H$s Mm]r H$ ]ma _| ∑`m odMma h° ?
47. AZmW ]mbH$ H$m Xygam ]mS>m H°$gm bJm ?
48. oh_[mV H$ g_` S>m∞. amOrd emh Am°a S>m∞. dgßV oMQ>Urg H$hm± W ?
49. J`m H$ Ka OmH$a hram Am°a _mVr Z Zm™X _| _wßh ∑`m| Zht S>mbm ?
50. amZr b˙_r]mB© eÃwAm| g ∑`m| oKa JB© ?
51. ∑bmam H$db gmZm [a hr ∑`m| odúmg H$aVr Wr ?
52. odÓUw ‡^mH$a O_mZ _| Xe_bd ‡Umbr Z hmZ g ∑`m ∑`m [T>m`m OmVm Wm ?
53. Am°aV H$s AmOrodH$m H°$g MbVr Wr ?
54. "amQ>r' bKwH$Wm _| Am°aV ‡oVoXZ B©úa g ∑`m ‡mW©Zm H$aVr Wr ?
55. amOrd emh M›ZB© OmH$a ∑`m| ]g W ?
56. g_´mQ> AemH$ oH$gH$m ]›Xr ]Z J`m ? H°$g ?
57. bS>H$s H$m ]°bm| g AmÀ_r`Vm ∑`m| hm JB© Wr ?
58. AßJ´O gZm[oV Xm±Vm| Vb A±Jwbr ∑`m| X]mV W ?
59. \$m°Or H$m _Z \$m°O g ∑`m| C] J`m ?
60. Í$[`m _moZH$MßX H$m oH$g Vah Im J`m ?
61. ^maVr` Zmar `wJ-`wJm›Vam| g oH$Zg gßXe bVr ahr h° ?
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 5
62. \$m°Or hm°g _| hram Am°a _mVr H$s ∑`m hmbV h˛B© ?
63. odÓUw ‡^mH$a oH$g [a VrZm| bmH$ oZN>mda H$aV W ?
64. qZXm H$s ∑`m _oh_m h° ?
65. Ao_VmZ AemH$ H$m ∑`m MVmdZr Xr ?
66. [edm H$s ZtX H$] Qy>Q>r ?
67. gm_m ]wAm AH$br ∑`m| ahVr Wr ?
68. AZmW ]mbH$ H$m Xygam ]mS>m H°$gm bJ ahm Wm ?
69. odú`mÃr oH$g amÒV g A_naH$m [h˛±MZdmb W ? ∑`m| ?
70. gmZm ohaZr H$s _•À`w H°$g h˛B© ?
71. gm_moOH$ OrdZ Am°a \$m°Or OrdZ _| ∑`m A›Va h° ?
72. ]woT>`m H$s gyIr amQ>r ImH$a ]mbH$ Z ∑`m AZw^d oH$`m ?
73. gw^mf]m]y oH$g A[Z obE g]g ]S>m [waÒH$ma _mZV h¢ ?
74. odZm]mOr odú`moÃ`m| H$s ajm H$ obE ∑`m XV h¢ ?
75. Ob _| o]Vm` oXZm| H$ gßX^© _| gw^mf]m]y ∑`m obIV h¢ ?
(H$) oZÂZoboIV ‡˝m| _| g oH$›ht Xm ‡˝m| H$ CÀVa EH$-EH$ dm∑` _| oboIE $&
1. Yw_∏$S>r H$s Xrjm H$m°Z b gH$Vm h° ?
2. gmZm ohaZr H$m H$m°Z g Im⁄ [XmW© [gßX W ?
3. H$m°Z gm odúmg Ob _| bmJm| H$m [mJb hmZ g amH$Vm h° ?
4. \$m°O _| oH$g BZm_ Am°a ‡oV>m o_bVr h° ?
5. amZr b˙_r]mB© H$m b˙` ∑`m Wm ?
6. Pyar H$s [ÀZrZ hram Am°a _mVr H$m "Z_H$ham_' ∑`m| H$hm ?
7. Pyar H$mN>r H$ ]°bm| H$ ∑`m Zm_ W ?
8. AßJ´O gZm[oV amZr H$ oH$g È[ g H$m±[ CR>V W ?
9. Ap›V_ `w’ ‡`mU _| amZr H$ Mma ^∫$ AZw`m`r H$m°Z W ?
10. ]mbH$ ]woT>`m g ∑`m OmZZm MmhVm Wm ?
11. AZmW ]mbH$ Z ]woT>`m H$m [S> H$ Vb ∑`m H$aV XIm ?
12. ]mbH$ odÓUw ‡^mH$a H$m oH$gH$s [mR>embm _| XmoIb oH$`m J`m ?
13. g]g ]T>H$a _whVmO H$m°Z h° ?
14. ]M[Z _| odÓUw ‡^mH$a H$m H$hmZr H$m°Z gwZmVm Wm ?
15. \$m°oO`m| _| _aZ H$s ^mdZm H$hm± g [°Xm hmVr h° ?
16. \$m°oO`m| _| oH$g ]mV H$s hmS> hmVr h° ?
17. boIH$m _hmXdr d_m© Z Jo_©`m| _| H$hm± OmZ H$m H$m`©H´$_ ]Zm`m Wm ?
18. gmZm oH$Z-oH$Z Zm_m| g [wH$mar OmVr Wr ?
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 6
19. Ï`o∫$ H$ A›Xa H$m _mZd H$] _a OmVm h° ?
20. oH$emarbmb H$s gwI-emp›V oH$gZ N>rZ br Wr ?
21. _moZH$M›X XwoZ`m H$m EH$_mà gÀ` oH$g _mZVm h° ?
22. gw^mf]m]y H$m Ob Am°a CgH$ ]mha H$s XwoZ`m H°$gr bJVr h° ?
23. gw^mf]m]y H$ AZwgma H$Ô>m| _| ^r ‡H•$oVÒW H$m°Z ah gH$Vm h° ?
24. odZm]m oH$VZr ^mfmE± OmZV W ?
25. S>m∞. amOrd emh Z H$m°Z gm bI obIm Wm ?
26. naMS>© hmÂg H$m°Z W ?
27. Oª_r Am°aV S>m∞∑Q>a g ∑`m Z H$h gH$s ?
28. ]wAm H$m oXb ∑`m| ]wP J`m Wm ?
29. gm_m ]wAm H$m Òd^md H°$gm Wm ?
30. Ao_Vm H$m°Z Wr ?
31. AemH$ Z ∑`m ‡oVkm H$s Wr ?
40. _JY H$m odO`r g_´mQ> oH$gg hma J`m ?
41. AemH$ Z Ao_Vm g ∑`m _m±Jm ?
42. B©Ó`m© ‡naV qZXH$ H$s ∑`m Xem hmVr h° ?
43. gßVm| Z qZXH$m| H$ obE H$m°Z-gr gbmh Xr h° ?
44. qZXH$m| H$s EH$mJ´Vm ^∫$m| _| ^r Xwb©^ ∑`m| h° ?
45. [o¸_ _| odkmZ-`wJ H$m AmaÂ^ oH$Z MrOm| Z H$am`m ?
46. Yw_∏$S> Y_© g od_wI hm OmZ g ^maV Am°a MrZ oH$gg dßoMV ah JE ?
47. Ao_Vm Z AemH$ H$s oH$Z MrOm| H$s Vmar\$ H$s ?
48. _hmXdr d_m© Z ∑`m oZ¸` oH$`m Wm ?
49. gm_m ]wAm bmJm| H$ oH$Z H$m_m| _| hmW ]±Q>mZ Mbr OmVr Wr ?
50. _XZ H$m Mm^r Z XZ [a amZr Z _moZH$M›X H$m ∑`m H$hm ?
51. Mm°`© od⁄m H$m [mR> [mR>embm _| hr o_b J`m Wm, H°$g ?
52. oh_[mV H$m _wH$m]bm H$m°Z-H$m°Z g Xe Zht H$a gH$ ?
53. [hmS> AmgmZr g `mX H$aZ H$ obE bIH$ oH$g VaH$s] g H$m_ bV W ?
54. ∑bmam oH$›h| A[Z ]¿Mm| H$ [mg AmZ Zht XVr Wr ?
55. Ao_Vm Z AemH$ H$m H$m°Z gm AmXe oX`m ?
56. qZXH$ o_Ã H$s VwbZm bIH$ Z oH$gg H$s h° ?
57. "Yw_∏$S> Y_©' [mR> _| bIH$ oH$g XÂ^r _mZV h¢ ?
58. Xe]›Yw Z ]ßJbm JrV _| ∑`m H$hm h° ?
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 7
‡-2. (A) oZÂZoboIV ‡˝m| H$ CÀVa Mma-[m±M dm∑`m| _| oboIE $&
1. Òd`ßda _ß AmE h˛E amOm C[hmg H$ [mà H°$g ]Z ?
2. AH$mb Am°a CgH$ ]mX H$s [napÒWoV H$m oMÃU H$soOE $&
3. gV[wS>m H$ KZ OßJb oH$g ‡H$ma gm ah h°ß ?
4. ‡_ H$ YmJ H$m Z VmS>Z H$ obE ahr_ ∑`m| H$hV h¢ ?
5. AmPmXr o_bZ [a Xe H$m ∑`m-∑`m C[b„Y h˛Am h° ?
6. [ß–h AJÒV H$odVm _| H$od Z Xedmog`m| H$m ∑`m gßXe oX`m h° ?
7. oVVbr Am°a \y$b _| ∑`m g_mZVm h° ?
8. AmX_r H$s [ra H$ ]ma _| H$od XwÓ`ßVHw$_ma ∑`m H$hV h¢ ?
9. H$odZ ZßXamZr H$s Iwer H$m dU©Z oH$g ‡H$ma oH$`m h° ?
10. amOm OZH$Z Ï`mHw$b hmH$a ∑`m H$hm ?
11. b˙_U H$ _VmZwgma Jm°ad oH$›h| o_bVm h° ?
12. "J´m_ lr' H$odVm _| [ßVOr H$m IVm| _ß bJr har gp„O`m± H°$gr ‡oVV hmVr h¢ ?
13. "[ßMdQ>r' H$mÏ` _| H$od Z b˙_U H$m dU©Z oH$g ‡H$ma oH$`m h° ?
14. ahr_ `mMH$Vm H$m ]wam ∑`m| _mZV h¢ ?
15. _ram]mB© H$m hna H$ AmJ_Z H$s gyMZm H°$g o_bVr h° ?
16. "AH$mb Am°a CgH$ ]mX' H$mÏ` _| H$od Z ∑`m gßXe oX`m h° ?
17. OgmXm _°`m H$›h°`m H$m MbZm H°$g ogImVr h¢ ?
18. H$od XwÓ`ßVHw$_ma H$s JOb "Bg ZXr H$s Yma _|' H$m Ame` Ò[Ô> H$soOE $&
19. b˙_U H$ H´$mY[yU© dMZm| H$m amOm OZH$ H$s g^m [a ∑`m Aga h˛Am ?
20. ahr_ H$Qw> dMZ ]mbZdmbm| H$m H°$gr gOm XZ H$s gbmh XV h¢ ?
21. H$odZ [ßMdQ>r H$ ‡mH•$oVH$ gm¢X`© H$m dU©Z oH$g ‡H$ma oH$`m h° ?
22. H$odZ AmOmXr o_bZ H$m "ZE ÒdJ© H$m ‡W_ MaU' ∑`m| H$hm h° ?
23. OrdZ H$ H$Ô>m| H$ ]ma _| b˙_U H$ ∑`m odMma h¢ ?
24. oed-YZwf CR>mZ _| amOmAm| H$ Ag\$b hmZ [a OZH$ Z A[Zr oZamem H°$g ‡H$Q> H$s ?
25. Bg ZXr H$s Yma _| H$od h_| ∑`m gßXe XV h¢ ?
26. gV[wS>m H$ OßJbm| _ß KwgZ [a ∑`m-∑`m H$Ô> ghZ [S>V h¢ ?
27. H$od lr [ßVOr H$m dgwYm am_mßoMV ∑`m| bJVr h° ?
28. AmX_r H$s [ra H$s [wbZm H$odZ oH$g-oH$gg H$s h° ?
29. [ßVOrZ d•jm| [a AmE [nadV©Z H$m dU©Z oH$g Vah oH$`m h° ?
30. ""gwZr _¢ hna AmdZ H$s AmdmO'' [X H$ AmYma [a dfm© H$m dU©Z A[Z e„Xm| _| oboIE $&
31. Yra-YZwY©a b˙_U A[Z Am[ g ∑`m ]mV| H$aV h¢ ?
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 8
(]) oZÂZoboIV ‡˝m| H$ CÀVa Xm-Xm dm∑`m| _ß oboIE $&
1. _ram]mB© H$m hna AmJ_Z H$s gyMZm H°$g o_bVr h° ?
2. AH$mb H$ H$maU Ka H$s ∑`m Xem h˛B© ?
3. _N>ob`m± XrZ ∑`m| h¢ ?
4. YaVrZ Z`m Í$[ ∑`m| YmaU oH$`m ?
5. H$od oH$g _am h˛Am _mZV h¢ ?
6. ]mbH•$ÓU Í$R> ∑`m| OmV h¢ ?
7. "OZJßJm _| ¡dma' H$ ¤mam H$od ∑`m H$hZm MmhV h¢ ?
8. IVm| _ß Mm±Xr H$s gr Ombr H°$g ]ZVr h° ?
9. [wamZ qghmgZ H$s ‡oV_mE± Qy>Q> ahr h¢, H$od Egm ∑`m| H$hV h¢ ?
10. IV _| bJr har gp„O`m± H°$gr ‡oVV hmVr h¢ ?
11. OO©a Zmd H$m ∑`m _hÀd h° ?
12. YaVr dra odhrZ hm JB© h°, Egm amOm OZH$Z ∑`m| H$hm ?
13. Òd¿N> oebm [a ]°R>m b˙_U H°$gm oXImB© X ahm h° ?
14. "AmH$me gr N>mVr' H$m ∑`m AW© h° ?
15. "h_mam Ka H$_Oma h°' Egm H$od _mWwaOrZ ∑`m| H$hm ?
16. ‡_ H$ YmJ H$s ∑`m odefVm h° ?
17. hmbr AmZ [a Jm|S> bmJ ∑`m H$aV h¢ ?
18. AH$mb H$ H$maU oN>[H$ob`m| Am°a Myhm| H$s ∑`m hmbV hmVr h° ?
19. _N>ob`m| H$ —Ô>mßV ¤mam H$od ∑`m H$hZm MmhV h¢ ?
20. JwÈ odúmo_ÃZ am_ H$m ∑`m AmXe oX`m ?
21. H$od H$ AZwgma ]wPm h˛Am Xr[H$ ^r ameZr H°$g X gH$Vm h° ?
22. OemXm ]mbH•$ÓU H$ ‡oV A[Zm ‡_ H°$g ‡H$Q> H$aVr h¢ ?
23. Am`© amOmAm| H$ OrdZ H$m ∑`m b˙` hmVm Wm ? BgH$ obE d ∑`m H$aV W ?
24. gV[wS>m H$ OßJb H$s bVmE± H°$gr h¢ ?
25. H$od EH$ oMZJmar Ty>±T> bmZ H$ obE ∑`m| H$hVm h° ?
(H$) oZÂZoboIV ‡˝m| H$ CÀVa EH$-EH$ dm∑` _| oboIE $&
1. YaVr A[Zm AmZ›X H°$g ‡H$Q> H$aVr h° ?
2. b˙_U H$m [ßMdQ>r _| oH$ZH$m gÀgßJ o_bVm h° ?
3. [hbr aÀZ ohbma H$hm± g AmB© ?
4. Jhy± H$ XmZ H°$g bJV h¢ ?
5. amOm OZH$ A[Zm ‡U ∑`m| Zht N>mS> gH$V W ?
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 9
6. AmX_r H$s [ra H°$g ‡H$Q> hmVr h° ?
7. "AmH$me gr N>mVr' g ∑`m VmÀ[`© h° ?
8. `wJ H$s [Vdma H$m°Z CR>m gH$Vm h° ?
9. [wamZ qghmgZ H$s ‡oV_mE± Qy>Q> ahr h¢, H$od Egm ∑`m| H$hV h¢ ?
10. Hw$ha g T>H$ IV, ]mJ, J•h, dZ H°$g bJV h¢ ?
11. b˙_U Z ∑`m e[W br ?
12. ZXr oH$gg ]oV`mVr h° ?
13. ‡_ H$ YmJ H$m Z VmS>Z H$ obE H$od ∑`m| H$hV h¢ ?
14. AH$mb _| MyÎhm-M∏$s H$s ∑`m pÒWoV hmVr h° ?
15. Jm|S> bmJm| H$ T>mb H$] Jy±O CR>V h¢ ?
16. ahr_Or _N>ob`m| H$m XrZ ∑`m| H$hV h¢ ?
17. ahr_Or H$ _V g ]S>m| H$m ^r N>mQ>m H$] ]ZZm [S>Vm h° ?
18. _ram hna H$s amh H$hm± XI ahr h° ?
19. H$od EH$ oMZJmar Ty>ßT> bmZ H$ obE ∑`m| H$hVm h° ?
20. _mZd _Z H$s ∑`m odefVm h° ?
21. ÒdVßà hmZ [a ^r h_mam g_mO Am°a Ka H°$gm h° ?
22. H$mB© [mg Z ahZ [a ^r _ZwÓ` H$m _Z ∑`m H$aVm h° ?
23. b˙_U AH$b _| oH$gg ]mV| H$a ah h¢ ?
24. AßYa H$s gS>H$ H$hm± VH$ OmVr h° ?
25. AmgH$U H$hm± M_H$ ah h¢ ?
26. H°$g bmJ _a h˛E H$ g_mZ h¢ ?
27. oZd©MZ ZXr ∑`m H$aVr h° ?
28. Xmo_Zr (o]Obr) Z bmO ∑`m| N>mS> Xr h° ?
29. Xe H$ Iwb ¤ma [a [hÈE H$m oH$g ‡H$ma ahZm h° ?
30. lrXm_mZ OmoV-[m±oV H$ ]ma _| H$›h°`m g ∑`m H$hm ?
(S>) H$mÏ` [ßo∫$`mß [yU© H$soOE $&
1. gwZr _¢ hna AmdZ H$s AmdmO ..........
.......... ]J o_bm _hmamO $&
2. XmZ AmE Ka H$ AßXa ..........
.......... [m±I| H$B© oXZm| H$ ]mX $&
3. H$B© oXZm| VH$ MyÎhm am`m ..........
.......... hmbV ahr oeH$ÒV $&
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 10
4. Bg ZXr H$s Yma _| ..........
.......... Jy±Jr hr ghr, JmVr Vm h° $&
5. EH$ MmXa gm±P Z ..........
.......... AmH$me gr N>mVr Vm h° $&
‡-3. (A) oZÂZoboIV _whmdam| H$m AW© XH$a Cg dm∑` _| ‡`mJ H$a| $&
1. [m±d Vb am¢XZm
2. VmH$sX H$aZm
3. ]mb g\$X hmZm
4. Q>m±J AS>mZm
5. _mW [a ]b [S>Zm
6. _w±h _| [mZr AmZm
7. ˆX` _w±h H$m Am OmZm
8. Am±I| M_H$ CR>Zm
9. N>mVr \$mS>-\$mS> H$a H$m_ H$aZm
10. [JS>r CN>mbZm
11. Jb bJmZm
12. H$mbr VÒdra ItMZm
13. gH$V _| [S>Zm
14. Mma Mm±X bJmZm
15. ]mQ>r-]mQ>r H$m±[Zm
16. Xm±Vm| Vb A±Jwbr X]mZm
17. Xm_Z \°$bmZm
18. _whVmO hmZm
19. H$m_`m] hmZm
20. _Zm_mob›` hmZm
21. VmÇmw] hmZm
22. VhbH$m _MZm
23. H$e_H$e H$aZm
24. hmW OmS>Zm
25. CÎQ> [m±d bm°Q>Zm
26. Mwfl[r gmYZm
27. Xm±Vm| [grZm AmZm
28. oXb ^mar hmZm
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 11
29. _Om MImZm
30. \y$b H$s N>S>r g Z Ny>Zm
31. oXb _| E|R>H$a ah OmZm
32. I]a bZm
33. _mWm My_Zm
34. R>ßS>m hm OmZm
35. Hw$ham_ _Mm XZm
36. ]mOma Ja_ hmZm
37. ]ha H$mZm| [a [S>Zm
38. H$_mZ gß^mbZm
39. [bS>m ]am]a ahZm
40. ^JXS> _MZm
41. aßJ o]JS>Zm
42. oga YS> g AbJ H$aZm
43. Q>g g _g Z hmZm
44. H$bOm Wm_Zm
45. Am±Im| _| Am±gy C_S>Zm
46. nÃbmH$s oZN>mda H$aZm
47. _ßoOb V` H$aZm
48. Am±I IwbZm
49. Vbdma H$ KmQ> CVmaZm
50. OrZ H$gZm
51. Vear\$ b OmZm
52. [m° \$Q>Zm
53. hmWm| _ß _mWm Wm_Zm
54. _w±h g Odm] Zht \y$Q>Zm
55. Í$[`m ImZm
56. ˆX` [a hmW aIH$a H$hZm
57. [m±d [gmaZm
58. [grZm Ny>Q>Zm
59. IyZ H$m \$Ïdmam Ny>Q>Zm
60. amh _| Am±I| o]N>mZm
61. H$hm gwZr hmZm
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 12
62. h±gV-h±gV [Q> \y$b OmZm
63. _‘ CS>Zm
64. \y$Q>-\y$Q>H$a amZm
65. oXb g R>ßS>r gm±g oZH$bZm
66. oXb YS>H$Zm
67. H$mZm| [a odúmg Z hmZm
68. ˆX` N>bN>bm OmZm
69. ZmJ\$Zr H$m oM[Q>mZm
70. M°Z g gmZm
71. _Z _| _°b Z ahZm
72. PßS>m JmS>Zm
73. Mmam| \$bm| H$m ^mJr hmZm
74. ZaH$ _| ^r R>rH$mZm Z hmZm
75. Y∏$m ImZm
76. Mma bmV bJmZm
77. am¢X H$a aI XZm
78. Om°ha oXImZm
79. oM‘r-oM‘r CS>mZm
80. hmW YmZm
81. Vda ]XbZm
(]) oZÂZoboIV H$hmdVm| H$m AW© XH$a Ò[Ô> H$soOE $&
1. _oh_m KQ>r g_w– H$s amdU ]gm [S>mg $&
2. gm° gwZma H$s EH$ bwhma H$s $&
3. oZ›Xm g]X (e„X) agmb $&
4. ZmM Z OmZ Am±JZ Q>T>m $&
5. ∑`m g] gm°Xm ZJX H°$, Bg hmW X Cg hmW b $&
6. oOgH$s bmR>r CgH$s ^¢g &
7. O] [bS>m [H$S>m h° Vm A›V g_` _| ^r gmW aIm $&
8. AmX_r H$s [ra Jy±Jr hr ghr, JwZJwZmVr Vm h° $&
9. Z ah ]m±g, Z ]mO ]m±gwar $&
10. gm±[ ^r _a Am°a bmR>r ^r Z Q>yQ> $&
11. XyYma Jm` H$s bmV ^br $&
12. Iram oga V H$moQ>`, _ob`V Z_H$ o_bm` $&
13. Mma oXZ H$s Mm±XZr, o\$a AßYar amV $&
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 13
14. Z ^yVm Z ^odÓ`nV $&
15. Qy>Q> g o\$a Z o_b°, o_b° Jm±R> [S> Om` $&
16. aoh_Z `mMH$Vm Jh, ]S> N>mQ> h˛d° OmV $&
17. A[Zr Jbr _| Hw$ÀVm ^r ea $&
18. g\$ H$s Mm]r oO›Jr H$s Mm]r h° $&
19. oZ›XH$ oZ`a amoIE Am±JZ Hw$Q>r N>dm` $&
20. Zmd OO©a hr ghr, bham| g Q>H$amVr Vm h° $&
21. Ohm± Mmh, dhm± amh $&
30. Am±I H$ A±Y, Zm_ Z`ZgwI $&
(H$) oZÂZoboIV e„Xm| _| g oH$›ht Xm H$r ^mddmMH$ gßkm ]ZmBE $&
_rR>m, MbZm, bmb, ]MZm, oeew, MßMb, gw›Xa, amOm, grYm, A[Zm, ]wam, A¿N>m,
Jar], AmX_r, oMÎbmZm, AmOmX, WH$Zm, PÎbmZm, Í$H$Zm, oZ^©`, Hw$eb, ÒV„Y,
admZm, ZVm, ^wIm, Ï`o∫$, bKw, JßXm, Òdm_r, Ï`ÒV, oPPH$Zm, H$m_b, ham, h±gZm,
_wÒV°X, [mJb, oJS>oJS>mZm, CoMV, H$mQ>Zm, e°VmZ, bS>H$m, gOmZm, N>Q>[Q>mZm, emp›V,
MwamZm, H$_Oma, W[W[mZm, ^Q>H$Zm, _ZmZm, IarXZm, grZm, Ny>Q>Zm, _wÒH$mZm, ]h˛V,
odZ_´, YwßYbm, _wÒH$mZ, Yw_∏$S>, OO©a, gßH´$o_V, CbPZm, CS>Zm, ]wbmZm, g¿Mm,
]yT>m, _X©, g›VwÔ>, ‡YmZ, Iy]gyaV, hÎH$m, XrZ, Xm°S>, ]S>]S>mZm, H$_mZm, B›gmZ,
IwObmZm, H$S>dm, Jy±Jm, _wo–V, o\$gbZm, \°$bZm, ImOZm, OdmZ, oO›Xm, VmOm, V]mh,
VQ>ÒW
(S>) oZÂZoboIV e„Xm| H$r odefUdmMH$ gßkm ]ZmBE $&
ZmH$, [nadV©Z, C›ZoV, VÀdkmZ, am_mßM, Vb, aßJ, ]mV, odúmg, B©úa, OmoV, Jm±d,
Ka, g_`, BoVhmg, Ï`Wm, _Om, Y_©, PJS>m, OmZ, g·mh, oXZ, XmT>r, l’m, ÒdmW©,
[waÒH$ma, ‡mW©Zm, ‡H•$oV, AW©, XX©, ÒdmX, oH$Vm], g_yh, Jd©, oZ`_, ÒdU©, eara,
CX≤dbZ, _ZmaßOZ, H$ÈUm, a∫$, oXZ, [yOm, gr_m, ^ybZm, gÂ_mZ, [mZr, A›V, [Q>,
H$Î[Zm, ‡Vrjm, Xe©Z, H•$[m, ^amgm, kmZ, BÇmV, jU, ÒdJ©, Vy\$mZ, g_mO, gmb,
\$m°O, oOX, _X©, Ï`dhma, XmJ, C[jm, K•Um, S>a, o[emM, A[jm, [ÀWa, ^maV, ^yo_,
H$_mZm, Z_H$, ZaH$, IX
(B) oZÂZoboIV e„Xmß H$s H$V•©dmMH$ gßkm ]ZmBE $&
Ib, YZwf, YZw, ^mJ, Ï`mª`mZ, od–mh, amh, V_mem, Ky_Zm, bmR>r, ^ybZm, emgZ,
H´$mp›V, AmH´$_U, gßMmbZ, ‡aUm, gZm, [yOm, ‡]›Y, H$_©H$m S>, H•$of, XwH$mZ,
oMoH$Àgm, H$hmZr, AmodÓH$ma, _emb, \$m°O, gmohÀ`, Mm°H$s, [arjm, YmIm, H$O©,
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 14
‡˝, A[amY, Ob, gmYZm, Ò[Ym©, Am›XmbZ, ‡Mma, AmbmMZm, C[mgZm, amOZroV,
odkmZ, ‡oV`moJVm, ‡oVH$ma, [W, byQ>Zm, naÌVm, oejm, oZ›Xm, Ao^Z`, VÒdra,
bH$S>r, __©, JmZm, AmVßH$, gm±[, ]mV
(B©) oZÂZoboIV e„Xm| H$ odÍ$’mWu e„X oboIE $&
[mbVy, oZ›Xm, H$¿Mm, A›Xa, o_Ã, `O_mZ, Hß$Oyg, `w’, AmJ, daXmZ, ‡À`j, odamQ>,
MßMb, Òd¿N>, AdoZ, _›X, gw›Xa, gÂ_wI, Yra, dra, `mJr, OrdZ, gÀgßJ, gw_Z,
A¿N>m, Yy[, odúmg, A[Zm, g_W©Z, I S>Z, Z_H$ham_, ¡`mXm, gÂ_mZ, gÇmZ,
Xw]©b, odO`r, eya, [naoMV, Am°aV, CX`, AÒV, Xw^m©Ω`, odYdm, geÒÃ, AmH´$_U,
[amYrZVm, KoQ>`m, ‡^mV, g\$bVm, A^⁄, [waÒH$ma, IX, _O]yV, O`, OrodV,
emÒdV, oJa‚Vma, BZH$ma, ÒdVßÃVm, H$m_b, AZmW, dmX, IÀ_, eÃw, BÇmV,
‡mH•$oVH$, ew^, AmJ, Amerdm©X, OrV, ef, odf_, [wamZm, H$_Oma, Vmar\$, M°Z,
Amem, gßH$sU©, gOrd, oZÓH´$s`, Im⁄, gw·, oZaW©H$, gwb^, K•Um, j_m, ^yIm, H´w$’,
_mobH$, _wI©, CoMV, AmdÌ`H$, em›V, Ò_•oV, fl`ma, eÃw, [m[, H•$VkVm, gw`mJ, hf©,
AmXa, `e, ÒdrH$ma, oO›Xm, oMaßOrdr, _h±Jm, Iy]gyaV, [mdZ, gß›`mgr, H$_Omar,
oZ›XH$, ]°a, oeH$ÒV, XmÒV, Am`mV, Am`, ‡d•pÀV, AmJ_Z
(C) oZÂZoboIV e„Xm| H$ g_mZmWu e„X oboIE $&
gy`©, Ï``, AmH$me, _Oh], H$m°dm, g_`, ‡ma„Y, ‡Vrjm, J•h, eara, VÍ$U, Oha,
MmÈ, M›–, AdoZ, VÈ, ^wdZ, Hw$gw_m`wY, —oÔ>, _mJ©, MÔ>m, _Zha, d∫$, _m±, odúmg,
oZX©`, ‡_, K•Um, Ò_•oV, AZw_mZ, Amj[, Xw]©b, H$m±Orhm∞g, ÒdmYrZVm, ZmodH$,
Zmd, IS>J, H$mf, od–mhr, naÌVm, [waÒH$ma, Xmo`Àd, gßhma, odO`, AmH´$m›Vm, ÈoYa,
^y.^yo_, \y$b, _ßOar, d•ßV, _wÒV°X, _whVmO, ‡Vrjm, AgÂ^d, ^yMmb, BÇmV, gßVmZ,
AmodÓH$ma, gmdYmZ, ÒdJ©, B›VOm_, AÂ]woY, qghmgZ, B›Xw, [adaoXJma,
‡m_moUH$Vm, VZhmB©, ZH$s, `m°dZ, [odÃ, A[`e, KmS>m, Hw$ÀVm, AdH$me, gam`,
Vmar\$, ÒdmX, \$O©, _ha]mZr, _X©, [ÀZr, ]XZgr], ohaZ, oZw>aVm, oZOud, N>mÃm,
gmZm, AmbmH$, AXmdV, JX©Z, odhJ, [ßI, `mÃm, Xmo_Zr, XmXwa, B›–, H$O©, Ao^em[,
‡_mU, AmH$mßjm, H$_b, _•JamO, odaßoM, amOm, oJam, bmMZ, [W, oZP©a, oh_, oM›Vm,
hmoZ, gX_m, ZOa, ‡mgmX, odÒ_`, JO, hR>, amoÃ
(D$) oZÂZoboIV e„Xm| H$ qbJ ]VmBE $&
\y$b, Hw$gw_, ]mbH$, [ÀWa, Ka, ea, ÒHy$b, oQ>H$Q>, g\$a, bmbM, Aga, oH$gmZ,
_OXya, Q>_mQ>a, amOm, bS>H$m, gIm, ]mOm, ]Q>m, _ßÃr, Mm°Yar, gßVar, ]T>B©, Ym]r,
_mbr, [mZr, Ob, oga, ]mb, _mWm, H$mZ, _w±h, Jmb, Mham, hmW, Jbm, [Q>, KwQ>Zm,
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 15
[°a, ˆX`, Jhˇ±, Mmdb, MZm, ]mOam, CS>X, _Q>a, _∏$m, gmZm, bmhm, Vm±]m, H$m±gm,
OÒVm, [hmS>, d•j, _H$mZ, ÒH´y$, XyY, Vb, [mZr, Xht, Kr, hram, _moUH$, _mVr,
AbßH$ma, Odmha, o[N>bΩJy[Z, ]hmd, MT>md, CR>md, odÒVma, ‡hma, ImZXmZ, [mZ,
[wOm[m, ]wT>m[m, ^OZ, XO©Z, gm¢X`©, _mYw`©, gÀ`, _•À`, Z•À`, [dZ, VbhZ, XbhZ,
JO©Z, M›XZ, dOZ, S>m∞∑Q>a, _Om, o_ZQ>, H$mbO, jU, AÒ[Vmb, \$O©, Wfl[S>,
BÂVhmZ, \°$eZ, Omb, [oV, ]wAm, OZH$, da, ]mXemh, H$od, _X©, odYwa, g_´mQ>,
odkmZ, ggwa, [dZ, `mJr, aod, ‡mU, ÒQ>eZ, Òda, Oda, H$O©, H$bßH$, Ï`o∫$,
Amerdm©X, _m°g_, [jr, [mZr, oh_[mV, [hmS>, [d©V, Amam_, ]Q>Z, —Ì`, S>a,
gßXyH$, ]mOma, Am±JZ, IS≤J, Z_H$, [S>mg, C[J´h, a∫$, bmbM, Hw$ham_, _m°V, [mfU,
AmdmO, AmXV, amV, amoÃ, em_, [wÒVH$, Am°aV, g_P, oH$aU, _mbm, Xdm, XwAm,
gdm, aIm, _dm, H$mbr, ZXr, [•œdr, Jbr, amZr, XyVr, MyVr, Am±I, ZmH$, N>mVr, Q>m±J,
ES>r, A±Jwbr, ¡dma, Aaha, _y±J, _gwa, Mm±Xr, A±JyR>r, _oU, ZW, BÇmV, N>V, Z\$aV,
Xm°bV, oH$Ò_V, _w‘V, AmÀ_m, _•À`w, _oh_m, odO`, ]\©$, gßVmZ, [wobg, OßJ, oH$Ò_V,
AmdmO, oH$aU, Kmg, _mVm, ]hZ, Jm`, amZr, ]oN>`m, ÒÃr, [ÀZr, \y$\$s, OZZr,
H$›`m, dYy, ]J_, H$do`Ãr, Am°aV, odYdm, gm_´mkr, odXwfr, gmg, AdoZ, —oÔ>, ]mV,
C›ZoV, ZmH$, _ma,[rR>, Vbdma, JßY, bme, ^yI, Mm|M, Am`w, JmX, amV, _ßoOb,
hdm, bha, o\$H´$, _XX, \$m°O, ZtX, V]r`V, Ò_•oV, _•À`w, ]›XyH$, Ob, Mmar,
Mm]r, Zg©, AmhQ>, XwoZ`m, g•oÔ>, XmT>r, gS>H$, g_moY, _wgr]V, MVmdZr, F$Vw,
[hMmZ, gbmh, OrV, amQ>r, ]mVb, _m±J, ‡Om, [y±N>, VÒdra, od^yoV, o_M©, g°a, H$_a,
Zmd, MmXa, Xh, oVVbr
(E) oZÂZoboIV e„Xm| H$ qbJ [nadV©Z H$soOE $&
]°b, _mobH$, AmX_r, ]mobH$m, H$moH$bm, ]yT>m, N>mÃ, XmXm, _mVm, ^mB©, [oV, B›–,
YaVr, _hmamO, ohaZ, hmWr, ajH$, aÒgr, H$mN>r, gmbm, ÒÃr, ^JdVr, gmoWZ,
od–mhr, gßMmobH$m, H$od, H´$mp›VH$mar, ZVm, bIH$, ^∫$, gIm, [ßoS>V, JwÈ, odYdm,
^oQ>`mam, gaXma, [S>mgr, _ma, Òdm_r, _hmX`, S>m∞∑Q>a, ]]wAmBZ, gdH$, [m°Ã, _H$S>m,
]mY, ea, _wJm©, oeÓ`, VÍ$U, ]J_, ZmZm, XmXm, oZdmgr, [m[, g[©, ]´˜Mmar, _wßer,
Vb, bwhma, D±$Q>, ogßh, _mÒQ>a, _OXya, oejH$, bIH$, Xe©H$, gÂ[mXH$, [naÀ`∫$m,
g_Yr, XdamZr, \y$\$m, Ωdmbm, g_´mQ>, ajH$, amOúa, d•’, Xdr, Mwoh`m, [mR>H$,
AmMm`©, Am±I, AmJ, ]Q>m, _m_m, MmMm, _Ywa^mfr, lr_mZ, mΩ`dmZ, ]wo’_mZ, R>mHw$a,
_hVa, Xda, joÃ`, gwerbm, AZwO, Jm`H$, Zm`H$, ghm`H$, Hw$_ma
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 16
(E) ¤›¤ g_mg $&
BYa-CYa, `hm±-dhm±, O°gm-V°gm, ¡`m|-À`m|, AmJ-[rN>, ]Q>m-]Q>r, ^mB©-]hZ,
_mVm - o[Vm,[oV-[ÀZr, ohbZm Sw>bZm, ImV-[rV, S>m±Q>-\$Q>H$ma, obIm-[T>m,
o_bm -OwbmH$a, ohbm-Sw>bm, H$hZm-gwZZm, MbVm-o\$aVm, bZm XZm, oXZ-amV,
amYZ-H•$ÓU, hma-OrV, bm^-hmoZ, [m[-[w `, h_-Vw_, ^bm-]wam, VZ-_Z-YZ,
Ob-Wb, grYm g¿Mm, Ibr - ^ygm, XmZm-Mmam, _ma-H$mQ>, hmb-Mmb, gwI-M°Z,
]mb-]¿M, Xm-Mma, AmZ›X-CÎbmg, CVma - MT>md, _m±-]Q>m, Ee-Amam_, [wOm-
[mR>, gwI-Xw:I, O›_-_•À`w, ‡_-‡roV, AmXmZ-‡XmZ, OmZ-_mb, gmYZ - gm_J´r,
amQ>r-[mZr, AmZm-OmZm, B©Ó`m©-¤f, AmMma-odMma, À`mJ-V[Ò`m, Yy[-N>m±d, hram-
_mVr, odMma-odoZ_`, Hw$ÀVm-o]Îbr, amJ-aßJ, WmS>m-]h˛V, gw›Xa-_w›Xa, MmMm-
MmMr,[Ïdm-A’m-[m°Zm-gd°`m-S>`mT>m-T>°`m-h˛ßT>m - Im¢Mm-[m¢Mm $&
VÀ[wÈf g_mg $&
gZm[oV, [U•Hw$Q>ra, AÂ]aVb, OZ-_Z, VÀdkmZ, ]mb-g^m, H$m_Mma, [ew-dra,
gd©-l>, gZmgßMmbZ, gmYZ gÂ[›Z, ‡g›ZVmgyMZ, [edm-[X, J´m_-lr, ^yVb,
oh_-H$U, OJÀ_mVm, _ßÃm¿Mma, _ßÃ_wΩY, JUe[yOZ, amOJwÈ, amOHw$_ma, amO[wÃr,
Mm°`©od⁄m, OZ_›WZ, gwdU©bI, _•Joeew, N>mÃmdmg, ÒZh-‡Xe©Z, e„XhrZ,
e`ZJ•h, ^`o_olV $& (gÂ]›Y VÀ[wÈf g_mg)
OrdZ-oZdm©h, ^JdÀ^OZ, __m©hV,amO]›Xr, ÒdXedmgr, EH$Àd]mY, oXS≤>_ S>b,
oZ–mbg, ]ßJ^yo_, gdml_, odú`mÃm, odMmaodoZ_`, l’m[mÃ, amO^dZ, odú`mÃm,
ÒZhog∫$, oZ›Xm-ag, aUjÃ, ^XZmeH$, B©ú^∫$, Y_©Zm`H$, MaU-Yyob, emÒÃ-
]m¯, O°Z-Y_©, Yw_∏$S>amO, odú[naH´$_m, odúodª`mV, oh_[mV, ohaZXb, oH$aUXb,
[wÃod`mJ, VraWdmgr, ÒZh-hrZ, ^ S>maKa, amO‡mgmX, A^`XmZ, ^`^rV,
XdmZmßo‡`, `w’aV, amOg^m, B©Ó`m©-J´ÒV, oh_mb`, `mÃm-H$Wm, _mZdOmoV, oh›Xw-
Y_©, Yw_∏$S> Y_©, oM›VmhrZ, [W-‡Xe©H$
]h˛d´roh g_mg $&
oXJ-AÂ]a, oZ^uH$_Zm, Hw$gw_m`wY, XrKm©`w, Mma[mB©, ‡kmMjw, AÎ[_oV, JOmZZ,
AZmW, H$_Oma, IS≤J hÒVm, oZ_©b, oZame
_‹`_[Xbm[r g_mg $&
[U©Hw$Q>ra, qghmgZ, oMÃobo[, AmZ›XmÀgd, [X`mÃm, oh_-‡b`, d•ÀVgßÒWm, dZ-
\y$b, Y_m©Mm`©
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 17
AÏ``r^md g_mg $&
`WmodoY, `Wm-_oV, `WmW©, ‡oVjU, ‡oVam_, ‡oVdf©, Am_aU, ‡À`j, [amj,
‡oVoXZ, oXZ-oXZ, AZm`mg, ]_Vb], `Wmeo∫$, AmOrdZ, AmO›_
H$_©Yma` g_mg $&
_hmH$od, gÇmZ, MaU-H$_b, YaVr_mVm, [rVmÂ]a, ^mfm›Va, Zd`wJ, odO`b˙_r,
gÀgßJ, H$Ô>-Hß$Q>H$, OrdZ-gw_Z, Jm°ad J›Y, XwX©em, _hmamZr, [a_mÀ_m, MboMÃ,
OZJßJm, ÒdOmoV, Òd¿N>m, _mV•^yo_, oH$aU Omb, [yd©gyMZm, [ydm©J´h, ÒWbmßVa,
_hmamO,N>m`m_yoV©, [mfUˆX`, úVoh_, _hmdra
o¤Jw g_mg $&
[ßMVÀd, nÃ^wdZ, g·of©, Xm[ha, ZdamoÃ, Mm°amhm, [ßMdQ>r, fS≤>ag, AÔ>YmVw, g·mh,
Md›Zr, eVm„Xr, oÃbmH$, [ßM_wIr, Xem„Xr
C[[X $&
YZwY©a, _Zmha, oJnaYa, qZXH$
(Am) oZÂZoboIV e„X g_yhmß H$ obE EH$ e„X XroOE $&
1. Xm ]°bm| H$s OmS>r
2. AmOrdZ Kw_Zdmbm
3. [oV ¤mamm À`mJr JB© ÒÃr
4. ^S> ]H$na`m| H$m g_yh
5. dZ _| bJZdmbr AmJ
6. g_w– _| CR>Zdmbm Vy\$mZ
7. oZ›Xm H$aZdmbm
8. Hw$gw_ h° Am`wY oOgH$m dh
9. H$_ `m ¡`mXm
10. gmV oXZm| H$m g_yh
11. `w’ H$aZ H$s OJh
12. KmS> [a gdmar H$aZdmbm
13. eara H$s M_S>r H$s ogHw$S>Z
14. w’ _| bS>Zdmbm
15. oOgH$m _ÒVH$ PwH$m h˛Am h° dh
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 18
16. [d©V H$m YmaU H$aZdmbm
17. ]\©$/oh_ H$s dfm©
18. ^odÓ` H$m oZXe H$aZdmbr dmUr
19. oOgH$ hmW _| Vbdma hm Egr ÒÃr
20. KmS>m| H$m ]mßYZ H$s OJh
21. oXemE± hr h° dÒÃ oOgH$m dh
22. ]h˛V N>mQ>m Í$[ hmZm
23. gZm H$m g] g ]S>m AoYH$mar
24. __© H$m OmZZdmbm
25. oH$b AmoX H$s oXdmam| _| CR>m h˛Am Jmb `m [hbXma ^mJ
26. eara H$ g^r AßJm| H$m T>±H$ XZdmbm [hZmdm
27. gabVm g [MZdmbm
28. ZXr `m g_w– _| [mZr H$m C[a CR>Zm
29. H$mZ _| [hZZ H$s ]mbr
30. oXemE± ]VmZdmbm `ßÃ
31. gd© _| l>
32. [S>mg _| ahZdmbm
33. Mmam| Ama Ky_Zm
34. Kmd gm\$ H$aH$ XdmB© bJmH$a [≈>r ]m±YZdmbm
35. EH$ d•j oOgH$ \$bm| g eam] ]ZmB© OmVr h°
36. Kmg-\y$g g ]Zr Pm|[S>r
37. Om H°$X H$s gOm ^mJ MwH$m h° dh
38. Zrb aßJ H$m EH$ aÀZ
39. Zht h ZmW oOgH$m dh
40. VrZ bmH$ H$m g_yh
41. qgh H$s AmH•$oVdmbm AmgZ
42. oOgZ A^r A^r ]¿M H$m O›_ oX`m h° dh
43. MbV g_` [m±d g CR>Zdmbr AmdmO/‹doZ
44. oOgH$m oddmh Zht h˛Am h° dh `wdVr/`wdH$
45. oOgZ A^r O›_ ob`m h° dh
(Am°) oZÂZoboIV dm∑`m| H$m gyMZmZwgma [nadoV©V H$soOE $&
‡˝mW© dm∑` ]ZmBE $&
1. XwoZ`m _ß [°g g ]S>r H$mB© VmH$V Zht $&
2. Egr ]mV H$^r gwZr Zht h° $&
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 19
3. Am[ Vm OmZV h¢ oH$ _¢ amÔ≠>gdH$ hˇ± $&
4. Am[ _wP OmZV h¢ $&
5. grVm am_ g H$hVr h° $&
6. AZmW ]mbH$ ‡W_ MmH$sXma g H$hVm h° $&
7. Xyga Mm°H$sXma ]mbH$ g [yN>Vm h° $&
8. ]woT>`m [S> Vb H$m_ H$a ahr Wr $&
9. boIH$m Z H$B© df© [yd© oZ¸` oH$`m Wm $&
10. gmZm Ib-Hy$X H$aVr h° $&
11. Hw$oV`m H$m Ka _| AmZ Xm $&
12. Cg _whÎb _ß OmZ oX`m H$am $&
13. IM© H$ obE [°g X oX`m H$am $&
CX≤JmadmMH$ dm∑` ]ZmBE $&
1. odZm]m H$m Ï`o∫$Àd ]S>m AmH$f©H$ h° $&
2. Cg [a_mÀ_m H$s brbm ]S>r AZyR>r h° $&
3. VwÂhma A›Xadmbm _mZd OrodV Zht ]Mm h° $&
4. emXr _| g\$X gmS>r [hZH$a AmVr h° $&
5. B©Ó`m©-¤f g ‡naV oZ›Xm ^r hmVr h° $&
6. [Q> g ]T>H$a _whVmO ∑`m hm gH$Vm h° $&
7. ^wIr AmÀ_m H$s H$hmZr AZyR>r hmVr h° $&
gm_m›` ^odÓ`H$mb _| ]XobE $&
1. ∑`m H$aZm MmhV hm ?
2. amZr Z [mZr H$ obE _w±h Imbm $&
3. gmYw O[ H$aZ H$ hVw oZH$b J` $&
4. CgH$s Am±Im| _| Am±gy C_S> AmE $&
5. A^r Xya H$s _ßoOb V` H$aZr h° $&
6. _°Z S>m∞∑Q>a H$h oX`m h° $&
7. V] EH$ Am°a gy`mX` H$s `mX AmVr h° $&
8. odZm]mZ A[Zm odMma ]Vm oX`m $&
9. _°Z Cg ÒdrH$ma H$a ob`m $&
10. AmO dh ]h˛V ‡g›Z Wr $&
11. H$hZm-gwZZm Vm MbVm hr ahVm h° $&
12. d Ka H$] AmZdmb h¢ ?
13. Vw_Z odO` [mB© $&
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 20
gm_m›` dV©_mZH$mb _| ]XobE $&
1. _°ßZ A[Zm [wVbm hr Cg oX`m $&
2. _¢ Cg H$db XÂ^r H$hˇ±Jm $&
3. h_ VwÂh| X|J $&
4. dh S>m∑Q>ar [T> ahm Wm $&
5. _¢ Mb OmD±$Jr $&
6. ]\©$ o[KbZ H$m Zm_ Zht bJr $&
7. _°XmZ gm\$ hm J`m $&
8. CgrZ AmO H$s XwoZ`m H$m ]Zm`m h° $&
9. A] _¢ ohaZ Zht [mby±Jr $&
10. amOrd emh A[Zr S>m`ar _| obI ahm Wm $&
A[yU© dV©_mZH$mb _| ]XobE $&
1. h_ H$moee H$a|J $&
2. Am[Z _ar BÇmV ∑`m| CVmar ?
3. ^yo_H$mZ oH$Vm] [T>r Wr $&
4. ]mbH$ ]mJ _| IbVm Wm $&
5. È[`m VwÂh| Im J`m $&
6. CgrZ AmO H$s XwoZ`m H$m ]Zm`m h° $&
7. boVH$m Z IV obIm Wm $&
8. o\$a ^bm VwÂh| ImZ H$m H$m°Z XJm ?
9. A›Xa g H$mB© Zhrß ]mbm $&
10. _¢Z Am›XmbZ _| gmW oX`m $&
11. amOrd emh H$ bI H$s MMm© hm ahr Wr $&
[yU© dV©_mZH$mb _ß ]XobE $&
1. KmS> H$s Ï`dÒWm H$a Xr JB© $&
2. bZ-XZ H$m nadmO hr CR> J`m $&
3. h_ ]mV| H$a ah h¢ $&
4. XmZm| _| ^mB©Mmam hm J`m Wm $&
5. Vw_ _wP ^yb JE $&
6. d Vm [hb hr eha N>mS> JE W $&
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 21
gm_m›` ^yVH$mb _| ]XobE $&
1. H$hmZr `ht IÀ_ hm OmVr Wr $&
2. dh gm ahm Wm $&
3. d gÀVm g AbJ ahZm MmhV h¢ $&
4. o[N>b df© BgH$s PbH$ o_br Wr $&
5. bS>H$ Z [T>m $&
A[yU© ^yVH$mb _| ]XobE $&
1. XmZm| Z gbmh H$s $&
2. o\$a ^bm VwÂh| ImZ H$m H$m°Z XJm ?
3. Vw_ _wP YmIm X ah hm $&
4. dh S>m∑Q>a H$ [mg JB© $&
5. C›hm|Z [oV H$s ‡Vrjm Zht H$s $&
6. gZm[nV Z CÀVa oX`m $&
7. d oH$gr H$m ]wam Zht gmMV $&
[yU© ^yVH$mb _| ]XobE $&
1. g] Bgr [a gßXh H$a|J $&
2. AßJ´Or gZmZ _wama [a AoYH$ma H$a ob`m $&
3. _wP Bg_| Iwer Zht o_br $&
4. dh bS>mB© H$ _°XmZ [a J`m h˛Am h° $&
5. Vw_ PyR> ]mb ah hm $&
6. dh H$db ÒZh [hMmZVm h° $&
7. Vw_ _wP YmIm X ah hm $&
8. _hmamZ AemH$ H$m ]m±YZ Om ahr h¢ $&
gab dm∑` _| ]XobE $&
1. EH$ _w±h hQ>m bVm, Vm Xygam ^r hQ>m bVm Wm $&
2. CgZ Amkm Xr oH$ amZr H$m oJa‚Vma H$am $&
3. EH$ b˙_r]mB© Wr, oOZH$s AmÀ_m hma _mZZ g B›H$ma H$aVr Wr $&
4. dh Hw$N> ]mbZm MmhVr Wr, [a ]mb Z [mB© $&
5. CZ oXZm| \$sg [°gm| _| Zht Xr OmVr Wr, ]pÎH$ "grYm' oX`m OmVm Wm $&
6. CgZ ImZm Im`m Am°a [bßJ [a bQ> J`m $&
7. h° Vm dh ÒdmX, boH$Z ]S>m H$S>dm ÒdmX h° $&
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 22
8. Ob _ß hˇ±, BgH$m Xw:I Zht h° $&
9. odZm]m `e g ^mbV h¢, [a `e CZH$ [rN> AmVm h° $&
10. _ar gbmh _mZm Am°a B S>mZoe`m Mb OmAm $&
gß`w∫$ dm∑` _| ]XobE $&
1. Pyar ]°bm| H$m XIH$a ÒZh g JX≤JX≤ hm J`m $&
2. b˙_r]mB© H$ [h˛±MZ [a CZH$ ˆX` CN>b [S>$ &
3. _hmamZr BZ g] —Ì`m| H$m XIH$a oXb hr oXb _| Ob ahr Wr $&
4. `h XIH$a AßJ´O gZm[oV ÒV„Y ah JE $&
5. `h H$hV h˛E C›hm|Z Q>m[r CVma br $&
6. g]a hr CR>H$a dh Mb XJm $&
7. ]¿M H$ amZ g CZH$s ZtX _| Ibb [S>m h° $&
8. JmYyob Hy$XH$a Hß$Y [a Am ]°R>r $&
9. CÀVa _ß odbÂ] H$ obE ª`mb Z H$a| $&
10. Ob XI o]Zm XwoZ`m H$ ]h˛V gma gÀ` ‡H$Q> Zht hmV $&
11. emH$mhmar hmZ H$ H$maU Hw$N> oX∏$V| AmB© $&
12. S>m∞∑Q>a Z [≈>r ]m±Y Xr Am°a [m±M Í$[` _m±J $&
o_l dm∑` _| ]XobE $&
1. BgH$m ‡oVdmX H$aZ H$m oH$gr H$m gmhg Z h˛Am $&
2. dh oH$bm A^⁄ g_Pm OmVm Wm $&
3. [hbm ]mS>m oH$gr odemb _ßoXa H$s ^m±oV oXImB© $&
4. bS>H$ H$m [b ^r `wJ H$s Vah bJ ahm Wm $&
5. ]S> Ka H$s ]Q>r Wr, ]S> Ka H$s ]hˇ ]ZH$a hr aht $&
6. S>aZ H$s H$mB© ]mV Zht h° $&
7. EH$ amOrd emh hr ghmZw^yoV Xem© ahm Wm &
8. gmar o]amXar H$m XmdV Xr OmEJr $&
9. qZXm Hw$N> bmJm| H$s [y±Or hmVr h° $&
10. XwoZ`m H$s gd©l> dÒVw h° Yw_∏$S>r $&
11. d AmOrdZ Ky_V hr ah $&
dm∑` ew’ H$soOE $&
1. dh _p›Xa _| AmVßH$dmXr Kwg J` $&
2. o[VmZ ]Q>r H$m ]h˛V _mar $&
3. `h oH$Vm] H$m Xm_ ∑`m h° ?
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 23
4. ‡À`H$ od⁄mWuZ H$_rO| [hZ aIt Wt $&
5. am_ Z amQ>r Im`m $&
6. am_ Z amdU H$m _mar $&
7. _¢Z [wÒVH$ [T>r $&
8. JrVm g„Or bZ H$ obE ]mOma OmVm h° $&
9. gmhZ gw]h gw]h oh›Xr H$m Òdm‹`m` H$aVr h° $&
10. AZH$ eha _| H$m\$s ]\©$ oJam Wm $&
11. Mm°Yar H$m ZmH$ H$Q> J`m $&
12. dh _H$mZ _| Xm ÒÃr ahVr Wr $&
13. Bg H$hV h˛E C›hm|Z Q>m[r CVmar $&
14. Vw_ oH$Vm] ∑`m| [T>V h° ?
15. _a ]S> ^mB© AmamΩ` hm J` $&
oZÂZoboIV dm∑`m| H$m H$maH$ ]VmBE $&
1. _mbm H$m [oV ]mOma H$ obE OmVm h° $&
2. o]Îbr Q>]b [a h° $&
3. gmhZ Òd A‹``Z H$aVm h° $&
4. S>ßS>m g gm±[ H$m _maVm h° $&
5. oejH$ od⁄mb` H$ obE H$m_ H$aVm h° $&
6. d•j g [ÀV VmS>V h¢ $&
7. gwae H$s [wÒVH$ bmb h° $&
8. gmhZ [wÒVH$ [T>Vm h° $&
9. _wJm© ]mbVm h° $&
10. gwerbm S>ßS>m g Jm` H$m ^JmVr h° $&
11. _a hmW _ß g Mm°H$ oJS>Vm h° $&
12. [ßoS>VOr AmgZ [a odamO_mZ W $&
‡-4. (A) oZ]ßY bIZ $&
1. _am o‡` À`m°hma $&
g^r À`m°hmam| _| ajm]ßYZ H$m À`m°hma AoYH$ o‡` - ^mB© ]hZ H$ oZXmf Am°a
oZ:ÒdmW© ‡_ H$m ‡oVH$ - oXdmbr _| ameZr - hmbr _| aßJ Am°a Jwbmb H$s Yy_
- Xeham _| Yy_Ym_ - ajm]ßYZ _| og\©$ ˆX` H$m ‡_ - lmdUr [yoU©_m -
gwhmdZm _m°g_ - ]hZ ¤mam ^mB© H$m amIr ]m±YZ H$s CÀH$Q>Vm - H$V©Ï` H$s
`mX oXbmZm - ]hZ H$s ajm H$s oOÂ_Xmar - ÒZh Am°a [odà ]ßYZ - ^mB© H$s
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 24
Iwehmbr _mZZm - gmar ZmarOmoV H$s ajm H$m ^ma - Zmar A]bm - ^mB© H$m
eo∫$ gmhg H$m _ßà - H$Î`mU H$s H$m_Zm - Z`m —oÔ>H$mU - amIr H$ YmJm|
¤mam BoVhmg ]ZZm - oMVm°S> H$s amO_mVm H$_©dVr Am°a _wJb ]mXemh hˇ_m`wß
H$ ]rM [aÒ[a ^mB© - ]hZ H$m naÌVm amIr ^OH$a oMVm°S> H$s ajm H$s _XX
_m±JZm - EH$ oh›Xw Zmar H$s ajm hmZm - BH$bm°Q>r ]hZ - Xya ahZm - Ka [a
CÀgd - Iwer H$m oR>H$mZm Z ahZm - ]M[Z H$s Ò_•oV`m± C_S> [S>Zm - hf© H$
Am±gy ]hZm - ]hZ H$s _ßJb ^mdZmEß Am°a __Mm, ÒZh ¤mam ZdOrdZ ‡XmZ
hmZm - [a_ AmZ›X H$m AZw^d - g^r H$Ô>m| H$m ^ybmZm - "^°`m _ar amIr H$
]ßYZ H$m Z ^wbmZm' - C[gßhma $&
2. _Oh] Zht ogImVm Am[g _| ]°a aIZm $&
‡ÒVmdZm - Y_© H$ Zm_ [a AmE oXZ gßKfm~ H$ g_mMma - oh›Xw _wpÒb_ XßJ -
BgmB© Am°a _wpÒb_ Xem| H$ ]rM Am[gr Q>H$amd - BOam`b Am°a Ama] Xe -
H$ht [a oe`m - gw›Zr Q>H$amd - A[Z A[Z Y_© H$m
l> _mZZ H$s ^mdZm - Ymo_©H$ H$≈>aVm - g^r Y_m~ _| _mZd EH$Vm H$m _hÀd
- gmar g•oÔ> EH$ hr B©úa H$s aMZm - g^r _ZwÓ` EH$ [a_o[Vm H$s g›VmZ| -
_mZdVm g¿Mm Y_© - gÀ` - g^r Y_m~ g gohÓUwVm, X`m, H$ÈUm, ‡_,
_°Ãr[yU© Ï`dhma - "Aqhgm [a_m Y_©' - JrVm - lrH•$ÓU - H$mB© ^r _Oh]
bS>Zm Zht ogImVm - H$≈>a ZVmAm| Am°a amOZroVkm| H$ ÒdmW© H$m [naUm_ -
XßJm - Y_© [a AmYmnaV eÃwVm g `w’ `m C[–d H$m Í$[ bZm - qhgm H$s AmJ
- _mVmAm| H$s JmX gyZr - Zmna`m| H$s _m±J H$m qgXya COS>Zm - ]¿M AZmW -
IyZ H$s hmob`m± - odú - BoVhmg Jdmh - BgmB©`m| Am°a _wgb_mZm| H$ ]rM
H$bh - BgmB©`m| _ß ^r dJ©^X - oedmOr Am°a _wJb - Jm°ajm - Xw:I H$s ]mV
- A[Z Y_© H$m l> _mZZm - g^r Y_© B©úa, gÀ` Am°a _mZdVm H$s Ama b
OmV h¢ - Ymo_©H$ H$≈>aVm H$m ]XbZ H$s OÍ$aV - gd©Y_© g_^md - ÒdJ© -
C[gßhma $&
3. oZajaVm - EH$ Ao^em[ $&
oZajaVm H$m AW© - Xe _| oZajaVm em[Í$[ - oZdmaU H$ _mJ© - AoZdm`©
oZ:ewÎH$ oejm - ‡m°T> oejU - "gmjaVm Ao^`mZ' H$m gaH$ma H$m ‡`mg -
H$oR>ZmB`m| Am°a oZdmaU H$ C[m` $&
4. _am ^maV _hmZ $&
[wamZm ^maV - F$of_woZ - ^maVr` gßÒH•$oV - ^JdmZ H$ AdVma - ‡mMrZ
amO - Jwbm_r - AmO H$m ^maV - ^´Ô>mMma - AmVßH$dmX - g_Ò`mE± - C[m` -
^mdr - C[gßhma $&
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 25
5. AH$mb [roS>V oH$gmZ H$s AmÀ_H$Wm $&
[naM` - gwIr OrdZ - AH$mb H$m VmßS>d - _ZwÓ` - [ewYZ H$m Zme -
CWb[wWb - Xa Xa R>mH$a| ImZm - AßoV_ Ao^bmfm $&
6. MwZmd H$›– [a $&
^maV Xe - MwZmd H$s [aß[am - bmH$g^m H$m MwZmd - g^r Xbm| H$m MwZmd H$m
‡Mma - MwZmd H$m oXZ - _VXmZ H$›– [a MwZmd H$m ‡]ßY - _VXmZ H$s
‡oH´$`m - bmJm| H$s ^rS> - ododY —Ì` - AßoV_ g_` - MwZmd _| _V H$m _yÎ`
- C[gßhma $&
7. `oX _¢ A‹`m[H$ hmVm $&
_am odMma - od⁄moW©`m| g ‡_ - od⁄m H$s bJZ [°Xm H$aZm - [T>mZ H$m T>ßJ -
od⁄moW©`m| H$ gdm™JrU odH$mg H$ obE ‡`ÀZ - _am AmXe© - C[gßhma $&
8. g_` H$m gXw[`mJ $&
g_` H$m _hÀd - h_ g_` H°$g ZÔ> H$aV h¢ - g_` H$m gXw[`mJ H°$g hm
gH$Vm h° - g_` H$m gXw[`mJ Am°a _hm[wÈf - g_` H$m gXw[`mJ odH$mg -
C›ZoV - C[gßhma $&
9. _am o‡` Ib $&
Ib - A[Z o‡` Ib H$m [naM` - o‡` hmZ H$m H$maU - A›` Ibm| g
VwbZm - OrdZ _| Ib H$m _hÀd - AmJ MbH$a EH$ A¿N>m oIbmS>r ]ZZm -
Ib H$m VarH$m - C[gßhma $&
10. _mV•‡_
_mVm H$s __Vm H$m [naM` - [ew [oj`m| _| _mV•ÒZh - _mVm H$m oZÒdmW© ‡_
- À`mJ H$s ^mdZm - gßÒH$ma qgMZ, gdm, À`mJ Am°a g_[©U H$m gßJ_ -
dmÀgÎ`_yoV© _m± H$ ‡oV h_mam H$V©Ï` - C[gßhma $&
11. AJa [arjmE± Z hmVr $&
bJmVma [arjmAm| H$m gm_Zm - g¿M kmZ Am°a od⁄m H$ C[mgH$ [°Xm hmV -
[arjm H$ AoZÔ> - Jham kmZ [mZ H$ ]Om` ‡_mU[Ã ‡mo· H$m ‹`` - [arjm
H$m _hÀd - AmO H$s [arjmE± - C[gßhma $&
12. h_ma amÔ≠>r` À`m°hmam| H$m _hÀd $&
o^›Z o^›Z amÔ≠>r` À`m°hma - Jm°ad JmWm - amÔ≠>r` KQ>ZmAm| H$ Ò_maH$ - amÔ≠>r`
[wÈfm| H$ gßXedmhH$ - amÔ≠> H$s EH$Vm - amÔ≠>‡_ Am°a gßÒH•$oV H$ ‡VrH$ -
AmZßX ‡mo· H$ gmYZ Xe H$ ‡oV h_mam H$V©Ï` - C[gßhma &
13. È[`m ]mbVm h° $&
OJV _| È[`m| H$m _hÀd - Ï`dhma _ß È[`m| H$m ‡mYm›` - O›_ - ^´_U -
AÒWm`r OrdZ - A¿N> ]wa AZw^d - oKg OmZm - bmH$o‡`Vm - AmoIar
B¿N>m &
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 26
14. Ob hr OrdZ $&
[•œdr _| Ob - Ob H$ o]Zm OrdZ Agß^d - ‡mo· H$ ÒÃmV - ‡mo· H$ ]mX
gßJ´h H$s Ï`dÒWm - Ob H$ ]Mmd _| g_woMV C[`mJ - _mZd, [ew-[jr, d•j
- [`m©daU gwajm $&
15. odkmZ - daXmZ `m Ao^em[ $&
odkmZ H$m `wJ - AmodÓH$ma - `mVm`mV H$ gmYZ - g_mMma - _ZmaßOZ
gwodYmE± - oMoH$Àgm jà _|, `w’ H$ jà _| AmodÓH$ma - odkmZ H$m C[`mJ
_mZd gßhma H$ obE Zht _mZd C›ZoV H$ obE hmZm - odkmZ H$m CÇmdb
^odÓ` $&
16. o]Obr H$s H$am_V| $&
odkmZ - o]Obr H$m AmodÓH$ma - AmO H$ OrdZ _| o]Obr H$m _hÀd - CgH$m
C[`mJ oH$Z oH$Z jÃm| _| - oMoH$ÀgmemÒÃ Edß CÀ[mXZ H$ jÃm| _| C[`mJ $&
17. h_ma OrdZ _| Ibm| H$m _hÀd $&
_mZd OrdZ - Ibm| H$m _hÀd - Zrag ]ZV OrdZ _| Ibm| H$s AmdÌ`H$Vm -
Ib H$ ‡H$ma - Am]mb d•’ H$ obE C[`mJr - Ib g bm^ - emarnaH$,
_mZogH$ Am°a gm_moOH$ - AmßVaamÔ≠>r` ÒVa [a ^´mV•Àd H$m ‡gma $&
18. AmVßH$dmX $&
[naM` - AmVßH$dmX ∑`m| - H$hm± H$hm± ∑`m ∑`m H$aV h¢ - gm_Zm AÀ`mdÌ`H$
- H$m°Z H$a - H°$g H$a - H$] H$a - amOZroV - gß^mdZm - g\$bVm $&
19. _h±JmB© - EH$ odH$Q> g_Ò`m $&
‡ÒVmdZm - AW©emÒÃ - _h±JmB© H$m AW© Am°a ÒdÍ$[ - _h±JmB© H$ H$maU -
_h±JmB© H$ XwÓ[naUm_ - _h±JmB© H$ oZ`ßÃU H$ C[m` - amH$Zm - C[gßhma $&
20. F$VwamO dgßV $&
AmJ_Z - F$VwamO dgßV H$m ÒdmJV - g•oÔ> H$m e•ßJma - \$mÎJwZ _hrZ H$
gmW hr oeoea H$m AßV - ÒdmJV H$ obE Xemß oXemE± V°`ma - ]mJ, dmoQ>H$mAm|
_| CgH$ ÒdmJV H$s V°`mar - ZB© ZB© H$m[b| - _ßOna`mß - Iwer ‡H$Q> - \y$bm|
H$m _m°g_ - H$m`b H$s Hy$H$ - ZE OrdZ H$m CÎbmg - dgßV [ßM_r - hmbr H$m
À`m°hma - _ZwÓ` H$m ‡_ - _wÒHw$amVr ‡H•$oV - dgßV H$m l> _mZZm - C[gßhma &
21. XyaXe©Z g bm^-hmoZ $&
XyaXe©Z - AZmIm AmodÓH$ma - XyaXe©Z H$m OmXy - gßXem Ï`dhma H$m CÀV_
_m‹`_ - bmH$ OmJ•oV - bmH$ oejU - odú H$m ZOXrH$ bmVm h° - od⁄mWu`m|
H$ obE ]mYH$ Am°a gmYH$ AZmIm C[hma $&
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 27
22. Mm±XZr amV _| g°a $&
Mm±XZr amV - [yZ_ H$s amV - ZXr H$m oH$Zmam - Zmd _| Ky_Zm - g°a H$m AmZßX
- Mm±XZr amV _| ‡mH•$oVH$ gm¢X`© - Zmd H$m Q>H$amZm - oH$Zmam VH$ [h˛±MZm -
AmZßXmÀgd - C[gßhma $&
23. Hw$gu _ar, _¢ Hw$gu H$m $&
AmO H$m ZVm - Hw$gu [mZm hr EH$ _mà b˙` - PyR> dMZ - AmXe© H$s ImIbr
]mV| - b˙` H$s ogo’ - Hw$gu H$m _mh - amOZroV H$ Ib g Hw$gu ]MmZm -
Hw$gu Z N>mS>Z H$m `ÀZ - ^´Ô>mMma - C[gßhma $&
24. oZajaVm - EH$ Ao^em[ $&
25. _am ^maV _hmZ $&
26. XyaXe©Z g bm^-hmoZ $&
(]) oZÂZoboIV Í$[aIm H$ AmYma [a g H$hmZr obIH$a Cg CoMV erf©H$ XroOE $&
1. ]yT>m oH$gmZ - Mma ]Q> - Mmam| Ambgr - oH$gmZ hß_em XwIr Am°a qMoVV -
oH$gmZ _•À`weÊ`m [a - ]Q>m| g H$hZm, ""IV _| YZ'' - oH$gmZ H$s _•À`w -
]Q>m| H$m IwXmB© H$aZm - Hw$N> Z o_bZm - IV _| A¿N>r \$gb - o[Vm H$s ]mV
H$m AW© g_P _| AmZm - grI $&
2. EH$ Mma - amO_hb _| OmZm - EH$ H$[S>m Am°a WmS>r amoQ>`m± MwamZm - amOm H$m
Mma H$ Í$[ _| ^g ]XbH$a AmZm - IOmZ H$s Ama b OmZm - IOmZm ]VmZm
Am°a H$hZm, ""Mbm, h_ BYa g Mmar H$a|'' - CÀVa, ""_wP oOVZr OÍ$aV Wr
b ob`m'' - amOm H$m Iwe hmZm - Mma H$m [waÒH$ma XZm - grI : gM_wM,
gßVmf Am°a g¿MmB© CÀV_ JwU h¢, CZg A¿N>m \$b o_bVm hr h° $&
3. Xm o_Ã - gmJa _| Vy\$mZ - Zm°H$m H$m Qy>Q>Zm - XmZm| H$m EH$ hr VªV H$m ghmam
bZm - VªVm H$db EH$ H$m ^ma g±^mbZ _| g_W© - "_ar _m± H$m gß^mbm' -
Bg gyMZm H$ gmW AoddmohV o_Ã H$m VªV H$m N>mS> XZm - Xyga o_Ã H$m
]MZm - grI : g¿Mr o_ÃVm oZ:ÒdmW© Am°a À`mJ[yU© hmVr h° $& o_Ã hm Vm
Egm, Om T>mb g_mZ hm $&
4. [T>mB© _| H$_Oma bS>H$m - EH$ hr H$jm _| Xm ]ma AZwÀVrU© hmZm - OßJb _|
AmÀ_hÀ`m H$aZ OmZm - EH$ ]ßXa H$m ]¿Mm - [S> [a MT>Z H$s H$moee - ]ma
]ma oJaZm - AßV _| g\$bVm - ]ßXa H$ ]¿M g grI - bS>H$ H$m CÀgmh -
Ka bm°Q>Zm - [T>mB© _| OwQ> OmZm - CÀVrU© hmZm - grI : [nal_ H$aZ [a
AdÌ` g\$bVm o_bVr h°, [nal_ hr g\$bVm H$s Hyß$Or h° $&
5. EH$ O_tXma - CgH$m [naM` - A[Zr ]h˛V gr O_rZ, Om`XmX Am°a Zm°H$a
MmH$a - o\$a ^r IVr _| gXm KmQ>r ahVm Wm - oXZ ‡oVoXZ Am_XZr KQ> ahr
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 28
Wr - Bgg qMoVV - EH$ O_tXma H$m qMVm H$m H$maU [yN>m - O_rZXma Z gmam
hmb H$h gwZm`m - o_Ã H$s gbmh - haamO gw]h em_ IV H$s g°a oH$`m
H$am, VwÂhmar Am_XZr AdÌ` ]T> Om`Jr - gbmh _mZ br - Xyga oXZ IV
[a [h˛±Mm - Zm°H$a Jm`] - Hw$N> Jfl[ bJm ah h¢ - Am°Oma Jm`] - gmar ]mV
g_P _| Am JB© - Am±I| IwbZm - IwX H$m_ _ß bJ OmZm - g^r _| CÀgmh -
Am_XZr ]T>Zm - grI : Òd`ß [grZm ]hm` o]Zm gß[pÀV H$s Amem aIZm
Ï`W© h°, A[Zm H$mam]ma Zm°H$am| H$ ^amg H$^r Zht N>mS>Zm MmohE $&
6. ^rS> H$ bmJm| H$m EH$ AmX_r [a [ÀWa \|$H$Zm - EH$ _hmÀ_m H$m AmZm - bmJm|
¤mam Cg Ï`o∫$ H$ [m[m| H$s oeH$m`V - _hmÀ_m g ›`m` H$s _m±J - _hmÀ_m H$m
›`m` - "R>rH$ h°, [ÀWa _mam, [a [hbm [ÀWa dh CR>mE, Om [yU©V: oZÓ[m[ hm'
- oH$gr H$m AmJ Z AmZm - ^rS> H$m Mw[ ahZm - _hmÀ_m H$m C[Xe - grI :
Xyga H$m XßS> XZ g [hb A[Z Ï`dhma H$s Ama ^r XIZm MmohE $&
7. EH$ gwhmdZm dZ - B›– H$m AmJ_Z - dhm± H$ ‡mH•$oVH$ gm¢X`© H$m XIH$a
^JdZ Iwe - o\$a ^r Am¸`© - EH$ gyI d•j [a Xw:Ir VmVm - ‡˝, "ha ^a
d•jm| H$m N>mS>H$a Bg d•j [a ∑`m| ? - CÀVa, ""`h d•j ^r [hb ham-^am
Am°a \$b \y$bm| g gß[›Z Wm, A] XwoX©Z _| gmW H°$g N>m∂S> Xyß ? - ^JdmZ H$m
daXmZ - grI : oH$gr H$ C[H$ma H$m H$^r Zht ^ybZm MmohE $&
8. EH$ Jar] `wdH$ - AßYr _mVm - oZ:gßVmZ [ÀZr H$m YZ H$m bm^ - `wdH$ H$m
V[Ò`m H$aZm - ^JdmZ H$m ‡g›Z hmZm - H$db EH$ daXmZ _m±JZ H$ obE
H$hZm - `wdH$ H$s CbPZ - AMmZH$ `wo∫$ gyPZm - "_ar _m± _a _hb _|
A[Z [mV H$m gmZ H$s MÂ_M g XyY [rV h˛E XI' - daXmZ o_bZm - XdVm
‡g›Z -grI : ]wo’ g H$m_ bZ [a H$oR>Z ‡˝ ^r AmgmZr g hb hm OmV
h¢ $&
9. EH$ amOm -]r_mar - d°⁄ H$s Ag\$bVm - oH$gr ]yT> H$s gbmh - oH$gr gwIr
_ZwÓ` H$m Hw$Vm© [hZm - ImO - _hZVr oH$gmZ H$m XIZm - oH$gmZ og\©$ YmVr
[hZ Wm - grI : [nal_ g hr ÒdmÒœ` ‡m· hmVm h° Am°a g¿Mm gwI o_bVm
h° &
10. EH$ ^∂oS>`m - Jb _ß h»>r AQ>H$Zm - gmag g _wbmH$mV - h»>r oZH$mbZ H$s
‡mW©Zm - gmag H$m ^` - ^∂oS>` H$m BZm_ H$ obE dmXm - gmag H$m h»>r ItM
bZm - ]mX _| BZm_ _m±JZm - ^∂oS>` _ß [nadV©Z - H´$mY _| Am OmZm - "Vam
oga Z Hw$Mb XZm hr Vam BZm_' - C[Xe - grI : XwÔ> H$^r A[Zr XwÔ>Vm
Zht N>mS>Vm & XwÔ> Ï`o∫$ oH$VZm ^r A¿N>m ]ZZ H$m oXImdm H$a, Vm ^r Cg
[a odúmg Zht H$aZm MmohE $&
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 29
11. JY [a Z_H$ H$m ]mP - ZXr [ma OmZm - AMmZH$ JY H$m ZXr _ß oJaZm -
]mP H$m hÎH$m hmZm - Xyga oXZ _mobH$ H$m AoYH$ ]mP bmXZm - JY H$m
OmZ ]wPH$a ZXr _| oJaZm - JY H$m g]H$ ogImZ H$m _mobH$ H$m gßH$Î[ -
AJb oXZ ÈB© H$m ]mP bmXZm - JY H$m ZXr _| oJaZm - grI : Om H$m_ g Or
MwamVm h°, ]mX _| Cg ]wam \$b ^mJZm [∂S>Vm h° $& A[Zm H$m_ B_mZXmar g
[wam H$aZm MmohE $&
12. EH$ oZX©`r amOm - Jwbm_ H$m XßS> - Jwbm_ H$m OßJb _| ^mJ OmZm - qgh g ^Q>
- CgH$ [°a g H$mßQ>m oZH$mbZm - o_ÃVm - Jwbm_ H$s oJa‚Vmar - _m°V H$s
gOm - Cgr ^yI qgh H$ gm_Z qgh H$m ÒZh[yU© Ï`dhma - XmZmß H$s nahmB -
grI : gM_wM, Iy±Ima [ew ^r A[Z gmW oH$E JE C[H$ma H$m Zht ^wbV $&
AWdm
ZrM oXE JE Zm_ Am°a [V H$ AmYma [a hr oZÂZoboIV [Ã oboIE $&
1. 4, lraßJ, ZdaßJ[wam, Ah_Xm]mX g _he emh _wß]B© _| ahZdmb A[Z o_Ã
_wH$e H$m Ï`m`m_ H$m _hÀd g_PmV h˛E [Ã obIVm h° $&
2. 15, oddH$mZßX gmgm`Q>r, odgZJa g pÒ_Vm A[Zr gyaV oZdmgrZr A[Zr
gIr OmJ•oV H$m MjwXmZ H$m _hÀd ]VmVr h˛B© [Ã obIVr h° $&
3. 21, hZw_mZ gXZ, _mßOb[wa, ]∂S>m°Xm g gbr_ eI "H$m°_r EH$Vm' [a A[Z
odMma ]Â]B© oZdmgr A[Z o_Ã H$Zw [hb H$ Zm_ [Ã obI ^OVm h° $&
4. 7, oddH$mZßX gmgm`Q>r, ]∂S>m°Xm g _rVm Hw$_mar Eg.Eg.gr. [arjm CÀVrU©
hmZ H$ ]mX A[Z ^mdr H$m`©H´$_ H$ ]ma _| H$Ì_ra oZdmgr A[Zr gIr arQ>m
emh H$m [Ã obIVr h° $&
5. 17, MmßXZr Mm°H$, oXÎbr g AoZb emh Ah_Xm]mX oZdmgr A[Z o_Ã gwZrb
H$m "JUVßà oXZ' H$s [aS> H$m dU©Z obIVm h° $&
6. 5, _•Umb gmgm`Q>r, _hmÀ_m JmßYr amS>, ]∂S>m°Xm g AßOZm [Q>b A[Zr gIr
o‡Vr H$m od⁄mWu OrdZ _| AZwemgZ H$m _hÀd ]VmV h˛E [Ã obIVr h° $&
7. 19, gaÒdVr ZJa, amOH$mQ> g Jm°amßJ A[Z o_Ã aod H$m CgH$ O›_oXZ H$
Adga [a ]YmB© [Ã obIVm h° &
8. 7, "_Îhma' gwamd›Vr [mH©$, gwaÂ`ZJa, Òdmo_ amS>, gwaV g AoZb emh
]∂S>m°Xm oZdmgr A[Z o_Ã Vwfma [Q>b H$m A[Z ÒHy$b ¤mam Am`moOV
"d•jmam[U g_mamh' H$m dU©Z obI ^OVm h° $&
9. 40, ‡Vm[ ZJa, ]∂S>m°Xm g AO` XgmB© gwaV oZdmgr H$ZH$ o_Ã H$m
Eg.Eg.gr. H$jm H$ o]XmB© g_mamh H$m dU©Z obI ^OVm h° $&
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 30
10. b˙_r A[mQ>©_›Q>-1, dS>ZJa, A_amdVr g "Mßo–H$m gmZmam' am_ZJa
oZdmgrZr A[Zr ghbr MVZm H$m a∫$XmZ H$m _hÀd ]VmV hE [Ã obIVr h° $&
11. 6, H$soV© gmgm`Q>r, ]∂S>m°Xm g H$mÌ_ram [Q>b [mXam oZdmgr A[Zr gIr ar_m
[Q>b H$m gßMo`H$m H$m _hÀd ]VmH$a Cg N>mQ>r ]MV H$aZ H$m AZwamY H$aVr
h° &
12. 32, Aßo]H$m gmgm`Q>r, [mXam g odZw [Q>b ]∂S>m°Xm oZdmgr A[Z o_Ã H$Zw
[Q>b H$m Q>obodOZ XIZ H$m AoYH$V_ em°H$ [T>mB _| ]mYH$ ]ZVm h°, `h
g_PmV h˛E [Ã obIVm h° $&
13. 15, gdmX` gmgm`Q>r, _hgmZm g Hwß$XZ A[Zr ]∂S>m°Xm oZdmgr gIr ^maVr
H$m oh›Xr ^mfm H$m _hÀd ]VmV h˛E Edß oh›Xr ]mbZ H$m AZwamY H$aV h˛E [Ã
obIVr h° $&
‡-5. (A) (1) oZÂZoboIV odYmZm| H$s gw`mΩ` [yoV© H$ obE oXE JE [`m©`m| _ß g oH$gr EH$ H$m MwZH$a
[wam dm∑` o\$a g oboIE &
1. "hm` ]mB©Or ! _¢ _ar !' H$ AmV©ZmX H$ gmW .....
- gwßXa ^mJ JB© $&
- gwßXa Km∂S> g oJa JB© $&
- gwßXa _a JB© $&
2. AßJ´O gZm[oV Bg [naUm_ [a [h˛±Mm oH$ .....
- [hb Ωdmob`a H$m oH$bm OrV ob`m Om` $&
- H$mb[r g gZm hQ>m br Om` $&
- gma od–mh H$s OmZ amZr b˙_r]mB© h° $&
3. AZmW ]mbH$ H$s gmar N>Q>[Q>mhQ> Xya hm JB©, ∑`m|oH$ .....
- R>ßS>r hdm H$m Pm|H$m Cg Va H$a J`m $&
- Cg OJÀ_mVm o_b JB© $&
- na_oP_ na_oP_ daIm eÍ$ hm JB© Wr $&
4. gw^mf]m]y H$hV h¢ oH$ oOgZ Ob Zht XIm, CgZ Hw$N> Zht XIm,
∑`m|oH$ .....
- Ob H$m OrdZ AZyR>m h° $&
- AmX_r H$m gwI-XwI XmZm| H$m AZw^d H$aZm MmohE $&
- Ob _| ]h˛V gma gÀ` ‡H$Q> hmV h¢ $&
5. S>m∞. oMQ>Urg ]m±Sw>ßJ Mb JE W, ∑`m|oH$ .....
- dhm± d°kmrZH$m| H$m gÂ_bZ hmZdmbm Wm $&
- oh_[mV H$ g_` dh EH$ gwaojV ÒWmZ Wm $&
- dhm± H$ EH$ odkmZ gßÒWmZ Z CZH$m Am_ßoÃV oH$`m Wm $&
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 31
6. bIH$ ObImZ _ß XwIr Zht h°, ∑`m|oH$ .....
- dhm± C›h| g^r Vah H$s gwodYmE± o_bVr h¢ $&
- Xw:I H$m hr d g¿Mm OrdZ _mZV h¢ $&
- _mV•^yo_ H$ obE Xw:I ghZm Jd© H$s ]mV h° $&
7. Xyga ]m∂S> _| ]h˛V g [ßoS>V AmE W, ∑`m|oH$ .....
- ]m∂S> H$ _mobH$Z C›h| ^mOZ H$m oZ_ßÃU oX`m Wm $&
- C›h| ]m∂S> H$ _mobH$ g Hw$N> oeH$m`V| H$aZr Wr $&
- dhm± EH$ ]hg H$m Am`mOZ oH$`m J`m Wm $&
8. B›– H$m ]∂S>m B©Ó`m©bw _mZm OmVm h°, ∑`m|oH$ .....
- ÒdJ© _| H$mB© H$m_ Z hmZ g dh oZR>Îbm ahVm h° $&
- A›` XdVmAm| H$s C[mgZm ¡`mXm hmVr h° $&
- Xyga XdVm B›– g ¡`mXm gwßXa h° $&
9. g°oZH$ Xm-VrZ gmb \$m°O _| ahH$a C] J`m Wm, ∑`m|oH$ .....
- [hm∂S>r hdmbm CgH$ ÒdmÒœ` [a ]h˛V ]wam Aga h˛Am Wm $&
- dhm± Cg h_em A[Z ÒÃr-]¿M H$s `mX gVmVr ahVr Wr $&
- gmWr g°oZH$ Cgg ¡`mXm _b-Omb Zht aIV W $&
10. Yw_∏$∂S> XwoZ`m H$s gd©l> od^yoV h°, ∑`m|oH$ .....
- CgrZ AmO H$s XwoZ`m H$m ]Zm`m h° $&
- Cgr H$ [mg g] g AoYH$ AZw^d hmV h¢ $&
- Cgr H$ [mg hr AoYH$ kmZ h° $&
11. amZr [edm H$ am¡`o^fH$ g_mamh _ß emo_b Zht h˛B©, ∑`m|oH$ .....
- d gZm H$ gßJR>Z _| bJr h˛B© Wr $&
- d Bg XIH$a oXb hr oXb _| Ob ahr Wr $&
- odYdm hmZ H$ ]mX B›hm|Z `h g] N>m∂S> oX`m Wm $&
12. odZm]mOr Xm ga Xht [a A[Zm X°oZH$ oZdm©h H$aV W, ∑`m|oH$ .....
- XyY Xht ImZ H$s ‡oVkm Wr $&
- [Q> H$ Abga H$ H$maU d gKZ [XmW© [Mm Zht gH$V W $&
- XyY Xht H$ Abmdm Hw$N> [gßX Zht Wm $&
13. odÓUw ‡^mH$a H$s _m± gXm oMp›VV ahVr Wt, ∑`m|oH$ .....
- CZH$ ]Q> [∂T>mB© _| H$_Oma W $&
- [oV CZH$s EH$ Zht gwZV W $&
- Ka H$s AmoW©H$ [napÒWoV A¿N>r Zht Wr $&
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 32
14. gm_m ]wAm H$s aßJr h˛B© gm∂S>r _| M_H$ Zht AmB© Wr, ∑`m|oH$ .....
- dh gm∂S>r ]h˛V [wamZr hm MwH$s Wr $&
- C›hm|Z Cg _m∂S> Zht oX`m Wm $&
- gm∂S>r A¿N>r Vah gm\$ Zht h˛B© Wr $&
15. ohaZr H$m Zm_ gmZm aIm J`m Wm, ∑`m|oH$ .....
- CgH$m eara gwZha aßJ H$m Wm $&
- Cg [rbr dÒVwE± ]h˛V o‡` Wm $&
- dh h_em gmVr ahVr Wr $&
16. g_´mQ> AemH$ H$ _mW [a ]b [∂S> JE ∑`m|oH$ .....
- Cg CVaZm Wm Am°a hmWr ]°R> Zhrß ahm Wm $&
- Cg ]Vm`m J`m Wm oH$ H$qbJ H$ amO_hb _| ^` h° $&
- ]´^w Cg XIH$a Oma-Oma g ^m¢H$Z bJm $&
17. hram _mVr Z J`m H$ `hm± Zm±X H$s Va\$ Am±I| VH$ Z CR>mB©, ∑`m|oH$ .....
- A[Zm A[_mZ CZg ghZ Zht hm ahm Wm $&
- PyarZ C›h| Iy] oIbm-o[bmH$a ^Om Wm $&
- d OmZV W oH$ Zm±X _| gyIm ^ygm ^r Zht h° $&
18. H$mb[r _| Agbr `w’ .....
- hmZ g [hb hr AßJ´O ^mJ I∂S> h˛E $&
- amZr Am°a AßJ´O gZm H$ ]rM h˛Am $&
- amZr Am°a VmÀ`m Q>m[ H$ ]rM h˛Am $&
19. Xyga ]m∂S> H$m _mobH$ ]mbH$ g OÎXr Zhrß o_b gH$Vm Wm, ∑`m|oH$ .....
- A^r CgH$ ]mha AmZ H$m g_` Zht h˛Am Wm $&
- dh [ßoS>Vm| H$s ]hg _| CbPm h˛Am Wm $&
- A^r CgH$m [yOm-[mR> [yam Zht h˛Am Wm $&
20. b∂S>H$m MbVr h˛B© bme H$ g_mZ oXImB© X ahm Wm, ∑`m|oH$ .....
- A[Z A[_mZ g dh ]h˛V oZame hm J`m Wm $&
- ^yI H$s AmJ Z Cg ]hmb ]Zm oX`m Wm $&
- MbV-MbV dh ]h˛V WH$ J`m Wm $&
21. \$m°Or og[mhr H$m [°gm| H$s o\$H´$ Zht Wr, ∑`m|oH$ .....
- \$m°Or H$m H$m\$s A¿N>m dVZ o_bVm Wm $&
- \$m°Or EH$ YoZH$ O_rZXma H$m ]Q>m Wm $&
- CgH$s H$_a _| Xm hOma Í$[` ]±Y h˛E W $&
22. ohaZ A[Z [mbZdmb g S>aVm Zht, ∑`m|oH$ .....
- [mbZdmb g Cg AmÀ_r`Vm hm OmVr h° $&
- dh H´$mY H$ ^md H$m g_P Zht gH$Vm $&
- dh S>aVm Zht, S>amVm h° $&
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 33
23. _moZH$M›X Z _XZ H$m g°\$ H$s Mm]r Zhrß Xr, ∑`m|oH$ .....
- g°\$ H$s Mm]r H$m dh qOXJr H$s Mm]r g_PVm h° Am°a Cg XZm dh A[Zm
odZme g_PVm h° $&
- g°\$ H$s Mm]r H$mB© MwamH$a b J`m Wm $&
- g°\$ H$s Mm]r Im JB© Wr $&
24. bIH$ gw^mf]m]y ‡oVXmZ H$s AmH$mßjm Zhrß aIZm MmhV, ∑`m|oH$ .....
- C±M gÀVa H$ H$_u H$ obE `h CoMV Zht h° $&
- C›hm|Z oH$gr H$m oH$gr Vah H$m XmZ oX`m hr Zht h° $&
- AmH$mßjm H$ [yam Z hmZ [a ]∂S>m Xw:I hmVm h° $&
25. odZm]m MmhH$a ^r _m°Z-d´V H$m [mbZ ZhtH$a [mV W, ∑`m|oH$ .....
- CZH$m ÒdmÒœ` R>rH$ Zht ahVm Wm $&
- bmJ C›h| ]mbZ H$ obE ]m‹` H$a XV W $&
- S>m∞∑Q>am| H$ AZwgma CZH$ obE _m°Z ahZm R>rH$ Zht Wm $&
26. [jr ^y-_‹`aIm H$s Ama C∂S> ah W, ∑`m|oH$ .....
- C›h| Cg [a pÒWV KZ dZmß _| OmZm Wm $&
- C›h| oh_-‡b` H$ IVa H$m AßXmO bJ J`m Wm $&
- `h CZH$m ha gmb H$m [wamZm oZ`_ Wm $&
27. ]^´w Ao_Vm H$ [rN>-[rN> Mb ahm Wm, ∑`m|oH$ .....
- Ao_Vm Cg [wMH$ma ahr Wr $&
- amO_mVmZ Cg Ao_Vm H$ gmW ^Om Wm $&
- dh A[Zr ]mobH$m Òdmo_Zr H$s ajm H$ obE VÀ[a Wm $&
28. o_eZar qZXH$ oZob©· Am°a oZÓ[j hmV h¢, ∑`m|oH$ .....
- d Ymo_©H$ ‡d•pÀV H$ hmV h¢ $&
- d H$db A[Z o_Ãm| H$s hr qZXm H$aV h¢ $&
- _m°H$m AmZ [a d A[Z ]m[ H$s qZXm H$aZ _| ^r Zht MyH$V $&
(2) oZÂZoboIV od^mJ "A' _| [mR>m| H$ obE JE h° Am°a od^mJ "]' _| gß]ßoYV bIH$m| H$
Zm_ oXE JE h¢ $& [mR> H$m Zm_ obIH$a CgH$ gm_Z ghr bIH$ H$m Zm_ oboIE $&
1. "A' "]'
1. amQ>r 1. _›Zy ^ S>mar
2. AH$br 2. H•$ÓUm ]ßgb
3. S>m∞. O`ßV ZmbrH$a
4. gVrfHw$_ma
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 34
2. "A' "]'
1. oh_‡b` 1. ^JdVrMaU d_m©
2. Í$[`m VwÂh| Im J`m 2. _hmXdr d_m©
3. `e[mb
4. S>m∞. O`ßV ZmbuH$a
3. "A' "]'
1. ]M[Z H$ d oXZ 1. ‡_MßX
2. Xm ]°bm| H$s H$Wm 2. odÓUw ‡^mH$a
3. O°Z›– Hw$_ma
4. "A' "]'
1. AZmW 1. O°Z›–Hw$_ma
2. A[Zm-[am`m 2. _hmXdr d_m©
3. od.g. Im S>H$a
4. odÓUw ‡^mH$a
5. "A' "]'
1. Í$[`m VwÂh| Im J`m 1. O°Z›–Hw$_ma
2. odZm]mOr g _wbmH$mV 2. ^JdVrMaU d_m©
3. gVreHw$_ma
6. "A' "]'
1. AemH$ H$m ˆX` [nadV©Z 1. gw^mfMß– ]mP
2. H$bßH$ H$m ]mPm 2. O°Z›–Hw$_ma
3. `e[mb
4. _hmXdr d_m©
7. "A' "]'
1. Pm±gr ar amZr b˙_r]mB© 1. odÓUw ‡^mH$a
2. qZXmag 2. B›– od⁄mdm`ÒWp›V
3. hnaeßH$a [agmB©
4. `e[mb
8. "A' "]'
1. gmZm ohaZr 1. odÓUw ‡^mH$a
2. AZmW 2. _hmXdr d_m©
3. _›Zy ^ S>mar
4. od.g. Im S>H$a
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 35
9. "A' "]'
1. amQ>r 1. _›Zy ^ S>mar
2. AH$br 2. H•$ÓUm ]ßgb
3. S>m∞. O`ßV ZmbuH$a
4. gVreHw$_ma
10. "A' "]'
1. oh_‡b` 1. `e[mb
2. Xm ]°bm| H$s H$Wm 2. S>m∞. O`ßV ZmbuH$a
3. ‡_MßX
4. O°Z›–Hw$_ma
11. "A' "]'
1. Yw_∏$∂S> Y_© 1. ^JdVrMaU d_m©
2. odZm]mOr g _wbmH$mV 2. amh˛b gmßH•$À`m`Z
3. od.g. Im S>H$a
4. gVreHw$_ma
12. "A' "]'
1. ]M[Z H$ d oXZ 1. _›Zy ^ S>mar
2. qZXm-ag 2. odÓUw ‡^mH$a
3. H•$ÓUm ]ßgb
4. hnaeßH$a [agmB©
13. "A' "]'
1. AH$br 1. _›Zy ^ S>mar
2. gmZm ohaZr 2. _hmXdr d_m©
3. ^JdVrMaU d_m©
4. gVreHw$_ma
14. "A' "]'
1. H$bßH$ H$m ]mPm 1. H•$ÓUm ]ßgb
2. Yw_∏$∂S> Y_© 2. gw^mfMß– ]mP
3. gVreHw$_ma
4. amh˛b gmßH•$À`m`Z
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 36
(3) oZÂZoboIV od^mJ "A' _| [mÃm| H$ Zm_ oXE JE h¢ Am°a od^mJ "]' _| [mÃmß H$s Co∫$`m±
Xr JB© h¢ $& ghr [mà H$m Zm_ obIH$a CgH$ gm_Z ghr Co∫$ oboIE $&
1. "A' "]'
1. ^oQ>`ma H$s [ÀZr 1. Ohm± _m°V _rb dhm± OmVr hˇß $&
2. ^oQ>`ma H$s ]hZ 2. ^oQ>`ma H$s ]hZ ]¿M H$s _m±
]¿M H$s _m±
2. _moZH$MßX 1. g\$ H$s Mm]r oO›XJr H$s Mm]r h° $&
_XZ
S>m∞.O`bmb
2. "A' "]'
1. gm_m]wAm 1. ∑`m ImZm Am°a ∑`m [H$mZm $&
amYm ^m^r
Z›Xm
2. _XZ 2. VwÂhma A›Xadmbm _mZd _a MwH$m h° $&
oH$emarbmb
S>m∞.O`bmb
3. "A' "]'
1. amOrd emh 1. ]YmB© ! B›– [a AmH´$_U g\$b h˛Am h° $&
naMS>© hmÂg
S>m∞.dgßV
2. bIH$ 2. gmbh od⁄m oZXmZ hm JE h¢ $&
bIH$ H$s ZmZr
bIH$ H$s [∂S>XmXr
4. "A' "]'
1. Jm[mb 1. Vw_ H$qbJ H$s _hmamZr hm $&
AemH$
Ao_Vm
2. b˙_r]mB© 2. hm` ]mB©Or ! _¢ _ar $&
_w›Xa
gw›Xa
5. "A' "]'
1. hram 1. Zht h_mar kmoV H$m `h Y_© Zht h° $&
_mVr
^¢am H$s b∂S>H$s
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 37
2. amOrd emh 2. oH$›Vw AJb gmb [•œdr _ZwÓ`hrZ hm OmEJr $&
S>m∞.dgßV
naMS>© hmÂg
6. "A' "]'
1. ]mbH$ odÓUw 1. Am[Z _ar BÇmV ∑`m| CVmar ?
N>mQ>m^mB©
amOHw$_ma
2. Z›Xm 2. _am H$m°Z H$_mZdmbm ]°R>m h° ?
gm_m]wAm
amYm^m^r
7. "A' "]'
1. [hb ]m∂S> H$m _mobH$ 1. ∑`m Mmar H$m BamXm h° ?
Xya ]m∂S> H$m _mobH$
[haXma
2. amYm^m^r 2. ∑`m hm J`m ]wAm ∑`m| ]∂S>]∂S>m ahr hm ?
gß›`mgr
oH$emar
8. "A' "]'
1. J`m H$s [ÀZr 1. gwI yg H$ ogdm Am°a Hw$N> Z Xy±Jr, ImE± Mmh _a &
J`m
Pyar H$s [ÀZr
2. bp‚Q>Z|Q> ]m∞H$a 2. amZr od–moh`m| _| g g]g AoYH$ dra Am°a gZm
gZm[oV ¯zamO gßMmbZ _| Hw$eb Wr $&
_°obgZ
9. "A' "]'
1. oH$emarbmb 1. Vw_Z bmO aI br $&
^mJraW Or
amYm ^m^r
2. gm_m]wAm 2. _a A^mJ, Vy _wP Am°a ∑`m ∑`m oXImEJm ?
Ao_Vm
\$m°Or H$s ÒÃr
10. "A' "]'
1. hram 1. VwÂhmar Vm BgZ OmZ hr b br Wr $&
_mVr
J`m
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 38
2. odZm]m 2. BVZm bÂ]m amÒVm ∑`m| b ah hm ?
bIH$
‡^mH$a
11. "A' "]'
1. AZmW ]mbH$ 1. ∑`m Bg XwoZ`m _| B©úa h° ?
]wn∂T>`m
[haXma
2. gm_m]wAm 2. _wP ∑`m ]mdbr hr g_P aIm h°, Om o]Zm ]wbmE
amYm^m^r Mbr OmD$±Jr &
Z›Xm
12. "A' "]'
1. oH$emarbmb 1. YmIm Vw_ A[Z H$m X ah hm $&
_XZ
_moZH$MßX
2. \$m°Or 2. hOya H$m ^r Vear\$ b OmZm h° $&
\$m°Or H$s [ÀZr
^oQ>`mam
13. "A' "]'
1. AemH$ 1. Vw_ Vm ]h˛V gw›Xa hm $&
Ao_Vm
Jm[mb
2. ohVm 2. ‡mgmX _| ^` h° $& g_´mQ> ‡Vrjm H$a| $&
Hß$Mwbr
Jm[mb
14. "A' "]'
1. _JY H$ g°oZH$ 1. XdmZmßo‡` _JY-g_´mQ> H$s O` $&
H$qbJ H$ g°oZH$
H$qbJ H$ bmJ
2. Z›Xm 2. gÂ]›Yr Z ah H$mB© naÌVm Wm∂S> hr Qy>Q> OmVm h° $&
[∂S>mg H$s ]hˇ
amYm
15. "A' "]'
1. hram 1. H$hV h°ß, ^JdmZ g]H$ C[a X`m H$aV h¢ $&
_mVr
^°am H$m b∂S>H$m
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 39
2. [hb ]m∂S> H$m _mobH$ 2. o\$a ^bm VwÂh| ImZm H$m°Z XJm ?
Xyga ]m∂S> H$m _mobH$
]wn∂T>`m
16. "A' "]'
1. _m_m 1. A] h_ VwÂhmar BÇmV H$^r Zht CVma|J $&
_m_m H$m o_Ã
MmMm
2. \$m°Or _wgmo\$a 2. H$ht Hw$N> \$a] h°, Hw$N> E`mar $&
^oQ>`mam
^oQ>`ma H$s [ÀZr
17. "A' "]'
1. _moZH$MßX 1. VwÂhma [m[ H$m ‡m`o¸V _¢ H$a MwH$m hˇ± $&
_XZ
oH$emarbmb
2. S>m∞. dgßV 2. H$ohE, dhm± ]\©$ H$m ∑`m hmb h° ?
naMS>© hmÂg
amOrd emh
18. "A' "]'
1. bIH$ 1. Am JE odú`mÃr $&
odZm]m
‡^mH$a
2. ohVm 2. H$qbJ H$s _hmamZr AmXe X|, ∑`m MmhVr h°ß ?
_ßÃr
g_´mQ> AemH$
(]) 1. oZÂZoboIV [na¿N>X H$m [∂T>H$a CgH$ gß]ßY _ß [yN> JE ‡˝m| H$ CÀVa gßj[
_ß A[Z e„Xm| _| oboIE $&
d•j Vm dZ H$ gd©Òd hmV h¢ $& CZH$ o]Zm dZ H$m dZ H$hJm hr H$m°Z ? `hr
gÂ]›Y OrdZ Am°a oejm _| h° $& ""od⁄modhrZm Za [ew:'' H$h H$a OrdZ _|
oejm H$ _hÀd H$m hr aImßoH$V oH$`m J`m h° $& oejm H$ o]Zm _ZwÓ` J±dma h°
$ &
J±dma Ï`o∫$ [ew H$s Vah _hZV _OXyar Vm H$a gH$Vm h°, [a CgH$m CoMV
]m°o’H$ odH$mg gß^d Zht hm gH$Vm & dh Z A[Zr ‡JoV H$a gH$Vm h°, Z
g_mO-amÔ≠> H$m g_•’ ]ZmZ _| goH´$` gh`mJ X gH$Vm h° $& oejm H$ o]Zm
C›ZV OrdZ gß^d hr Zht h° $& AmO odú H$ odH$ogV Xe oejm H$ ]b [a hr
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 40
AmJ ]∂T> h¢ $& oejm H$ H$maU CZ Xem|Z H•$of, Ï`m[ma, C⁄mJ AmoX jÃm| _|
A[ma C›ZoV H$s h° & oejm H$ ]b [a hr ^maV oH$gr g_` "OJX≤JwÈ'
H$hbmVmWm $&
‡˝ :
1. dZ H$ gd©Òd H$m°Z h¢ ?
2. J±dma Ï`o∫$ A[Zm odH$mg ∑`m| Zht H$a [mVm ?
3. odH$ogV Xem| Z oH$Z-oH$Z jÃm| _| C›ZoV H$s h° ?
4. oejm H$ o]Zm ∑`m gß^d Zht h° ?
5. ^maV "OJX≤JwÈ' oH$g ]b [a H$hbmVm Wm ?
6. Bg [na¿N>X H$m CoMV erf©H$ XroOE $&
2. [wÒVH$ H$m _mZd OrdZ _| ]h˛V ]∂S>m _hÀd h° $& _mZdZ gd©‡W_ [wÒVH$ H$m
Amaß^ A[Z AZw^yV kmZ H$m odÒ_•oV g ]MmZ H$ obE oH$`m Wm $& odH$mg H$
AmoXH$mb _| [ÀV, Vm∂S>-[Ã, H$mßÒ`-[Ã AmoX gmYZ Bg kmZ gßJ´h _ß ghm`H$
ah h¢, Egm [wÒVH$ H$m BoVhmg Òd`ß ]VmVm h° $& [wÒVH$ß _mZd H$m A[Zm
AZw^d odÒV•V H$aZ _| ghm`H$ h¢, gmW hr A[Z [yd©Om| H$ g^r ‡H$ma H$
H•$À`m| H$m OrodV aIZ H$s oOÂ_Xmar ^r g±^mbr h˛B© h° $& AmO H$ `wJ _ß [wamVZ
dra, Ymo_©H$ _hmÀ_mAm|, F$of`m|, ZmQ>H$H$mam|, H$od`m| AmoX H$m [Vm h_ B›ht
[wÒVH$m| H$ ghma [mV h¢ $& [wÒVH|$ hr AmßVaamÔ≠>r` odMmajà _| odo^›Z Xem|
H$ —oÔ>H$mUm| H$m EH$ AmYma [a gmMZ H$ obE ]m‹` H$aVr h¢ $&
‡˝ :
1. _mZd OrdZ _| oH$gH$m ]h˛V _hÀd h° ?
2. _mZd Z [wÒVH$ H$m Amaß^ oH$gobE oH$`m Wm ?
3. odH$mg H$ AmoXH$mb _ß kmZ-gßJ´h H$ H$m°Z g gmYZ W ?
4. _mZd H$m A[Zm AZw^d odÒV•V H$aZ _| H$mZ ghm`Vm H$aVm h° ?
5. [wÒVH$m| g h_| oH$ZH$s OmZH$mar o_bVr h° ?
6. Bg [na¿N>X H$ obE EH$ CoMV erf©H$ XroOE $&
3. Jm°V_ ]w’ H$m OrdZ [a_-[odà Am°a oXÏ` Wm $& CZH$ odMmamß _| A[yd©
CÇmdbVm Wr Am°a dmUr _| _mYw`© Wm $& CZH$ C[Xem| _| EH$ Egm AmH$f©U Wm
oH$ amOm Am°a aßH$ g^r CZH$s Am°a ItM OmV $& AemH$, H$oZÓH$, hf© AmoX
eo∫$embr amOmAm| Z CZH$ Y_© H$m J´hU oH$`m $& C›hm|Z gßgma H$m ÒZh Am°a
emßoV H$m gßXe oX`m & ]w’ H$ C[Xem| H$m ^maV Am°a XemßVa [a A¿N>m ‡^md
[∂S>m $& gd©Ã ‡mH•$V H$m ‡Mma h˛Am Am°a ^maVr` H$bm Am°a gmohÀ` H$m ‡gma
h˛Am $&
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 41
‡˝ :
1. Jm°V_Z H$m°Z gm gßXe oX`m ?
2. Jm°V_ ]w’ H$ OrdZ H$s ∑`m odefVm Wr ?
3. ]w’ H$ C[Xem| ¤mam oH$ZH$m ‡Mma Am°a ‡gma h˛Am ?
4. Jm°V_ ]w’ H$ C[Xem| H$m amOm Am°a aßH$ [a ∑`m ‡^md [∂S>m ?
5. Jm°V_ ]w’ H$ odMma VWm dmUr H$ ]ma _| ∑`m H$hm J`m h° ?
6. Bg J⁄IßS> H$m CoMV erf©H$ XroOE $&
4. Iwem_X H$s H$bm H$m A[Zm odkmZ h° $& BgH$ A[Z og’mßV h¢ $& oH$gH$s
Iwem_X H$aZm, H$] Iwem_X H$aZm, H°$g Iwem_X H$aZm, BgH$m kmZ Vm
hmZm hr MmohE & _ohbmAm| g _Vb] oZH$mbZm hm Vm CZH$ È[-gm¢X`© Am°a
de^yfm H$s ‡eßgm H$a XroOE $& [wÈfm| g H$m_ oZH$mbZm hm Vm CZH$s ]wo’,
[amH´$_ H$m ]`mZ H$a XroOE $& XmVm Am°a XmZdra H$hZ g Hß$Oyg eR> H$ oXb
_| ^r CXmaVm C_∂S> [∂S>Vr h° $& Mm[bygr H$aV g_` gm_Zdmb [j H$s hr
‡eßgm H$aZr MmohE $& ^ybH$a ^r A[Zr ]∂S>mB© Zht H$aZr MmohE $& gm_Zdmb
H$ oH$gr eÃw `m ¤fr H$s qZXm Mm[bygr H$m Am°a ^r AgaH$maH$ ]Zm XVr h° $&
AmXe© Mm[bygr dhr h°, oOgg gm_Zdmbm \y$bH$a Hw$fl[m hm OmE Am°a Mm[byg
H$s _wamX [yar H$a X $&
‡˝ :
1. _ohbmAm| g _Vb] oZH$mbZ H$ obE ∑`m H$aZm MmohE ?
2. Hß$Oyg H$s CXma ^mdZm OmJ´V H$aZ H$ obE ∑`m H$aZm MmohE ?
3. AmXe© Mm[bygr H$] og’ hmJr ?
4. Mm[bygr odef AgaH$maH$ H°$g ]ZVr h° ?
5. [wÈfm| g H$m_ oZH$mbZ H$ obE ∑`m H$aZm MmohE ?
6. Bg [na¿N>X H$m CoMV erf©H$ XroOE $&
5. VwbgrXmgOr Z CoMV hr obIm h° - ""H$m dfm© O] H•$of gwImZ, g_` MyoH$
[woZ H$m [N>VmZ'' $& Adga H$m ImH$a [¸mVm[ H$aZm _yI©Vm hr h° $& g_`
]bdmZ h° Am°a g_` hr ÒdU© h° $& oO›hm|Z g_` H$m [hMmZH$a BgH$m gXw[`mJ
oH$`m h°, d odú _| _hmZ hm JE $& ]rVm h˛Am g_` bm°Q>H$a Zht AmVm $& OrdZ
H$m ha jU _yÎ`dmZ h° $& BgH$s [hMmZ Am°a ghr C[`mJ hr g\$bVm H$s
Hwß$Or h° $& kmZ H$m Ao_V odÒVma h° Am°a OrdZ H$ jU Hw$N> _mà $& BZ Xwb©^
jUm| H$m ghr g_` [a ghr H$m_ _| bJmZm ]∂S>r C[bp„Y h° $& dÒVwV: `h
gmMZm oH$ Bg g_` H$m ZÔ> H$a ah h¢, EH$ ]∂S>r ^yb h° $& gM Vm `h h° oH$
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 42
g_` hr h_| ZÔ> H$a ahm h° $& H$mb g]H$m Im OmVm h°, boH$Z CZ _hmÀ_mAm|
H$m Zht, Om BgH$m gXw[`mJ H$aV h¢ $& JmßYr, B©gm, ›`yQ>Z, oddH$mZßX AmoX
_hmZ Ï`o∫$Am| H$ CXmhaU h_ma gm_Z h¢ $&
‡˝ :
1. g_` H$m g_PZ H$ ]ma _| h_ ∑`m ^yb H$aV h¢ ?
2. odú _| H$m°Z Am°a ∑`m| _hmZ hm gH$ ?
3. g\$bVm H$s Hwß$Or ∑`m h° ?
4. OrdZ _| h_| oH$g _yI©Vm g ]MZm MmohE ?
5. H$mb oH$ZH$m Im Zht gH$Vm ?
6. Bg [na¿N>X H$m CoMV erf©H$ XroOE $&
6. OrdZ EH$ AZ_mb oZoY h° $& `oX Am[ oH$gr H$maUde CgH$m g_woMV bm^
AWdm AmZßX Zhrß CR>m [mV, Vm Am[H$m [hbm H$V©Ï` h° oH$, Am[ A[Zr dV©_mZ
[napÒWoV H$m A¿N>r Vah odÌbfU H$a| $& Am[H$s g_Ò`m ∑`m h°, Cg
^br^mßoV g_P| Am°a A[Zr _wog]Vm| H$m Xya H$aZ H$m C[m` gmM| $& BgH$
od[arV `oX Am[ [napÒWoV`m| H$m A[Z C[a hmdr hmZ XV h¢, Am°a A[Z
dmÒVodH$ Edß H$pÎ[V H$Ô>m| g _Z H$m Xw:Ir ]Zm` ahV h¢ $& Am[ H$m H$Ô>
AmoW©H$ hm, [nadma H$ H$B© bmJm| H$ ^aU-[mfU H$ obE Am[H$m H$m\$s dVZ Z
o_bVm hm AWdm oH$gr Jß^ra H$Ô> g Am[ X] hm|, boH$Z K]amZ g ∑`m BZ
g]H$m oZamH$aU hm Om`Jm $& AV: g_Ò`m g S>na` _V, CgH$s oeH$m`V
_V H$soOE, ]pÎH$ OyPZ H$ obE V°`ma hm OmBE $&
‡˝ :
1. OrdZ H$m ag_` H°$g ]Zm gH$V h° ?
2. _ZwÓ` AÈoMH$a H$m`© H$aZ H$ obE H$] V°`ma hmVm h° ?
3. OrdZ H$s g_Ò`mAm| H$m oZamH$aU oH$g ‡H$ma hm gH$Vm h° ?
4. Bg [na¿N>X H$m CoMV erf©H$ XroOE $&
7. lo_H$ dJ© H$ gß[H©$ _| AmZ [a Eg AZH$ Ï`o∫$`m| g _am [naM` h˛Am, Om
g]g oZÂZV_ gm_moOH$ ÒVa H$ hmV h˛E ^r CÀgmh Am°a Ome g ^a[ya W
Am°a A[Z ÒdrH•$V ‹`` H$ obE gÂ[yU© oZ>m g H$m_ H$a ah W $& Bgg _wP
odZ_´Vm H$m [mR> [∂T>Z H$m o_bm Am°a `h [Vm Mbm oH$ N>mQ>-g-N>mQ> AmX_r g
^r h_| Hw$N> ZgrhV o_b gH$Vr h° $& Bgg _wP gmßgmnaH$ dÒVwAm| H$s joUH$Vm
H$m ]mY h˛Am Am°a _wP_| AZmgo∫$ H$s ^mdZm [Z[r $& _¢ BgH$m ^r ‹`mZ
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 43
aIVm Wm oH$ _OXyam| H$m gmWr hmV h˛E r o_b-_mobH$m| H$ gmW _am Ï`dhma
AmXa[yU© hm Am°a Mmh CZH$ odMma _wPg o^›Z hm|, Vm ^r CZH$s B©_mZXmar
[a _¢ eH$ Z H$ȱ $& `hr H$maU h° oH$ _a ¤mam gßMmobV ]∂S>r-g-]∂S>r hS>Vmbm|
_ß ^r _mobH$m| H$m `h odúmg ahVm Wm oH$ d _a gmW ]mVMrV H$aH$ g_Pm°V
[a [h˛±M gH$V h¢ $&
‡˝ :
1. lo_H$ dJ© H$ gß[H©$ _| AmZ [a bIH$ H$m H°$g bmJm| g [naM` h˛Am ?
2. lo_H$m| g bIH$ H$m H$m°Z gm g]H$ Am°a ]mY ‡m· h˛Am ?
3. _OXyam| H$ gmWr hmV h˛E ^r bIH$ Am°a oH$g ]mV H$m ‹`mZ aIV W ?
4. ]S>r g ]S>r hS>Vmbm| _| ^r o_b _mobH$m| H$m g_Pm°V H$m odúmg ∑`m| ]Zm ahVm
Wm ?
5. g_mO H$ oZMb ÒVa H$ bmJm| H$ [naM` g bIH$ H$m oH$g ]mV H$m [Vm Mbm ?
6. Bg [na¿N>X H$m CoMV erf©H$ XroOE $&
8. _mZd H$ Ï`o∫$Àd H$m oZ_m©U H$aZdmb odo^›Z VÀdm| _| Mnaà H$m g]g AoYH$
_hÀd h° $& Mnaà EH$ Egr eo∫$ h° Om _mZdOrdZ H$m g\$b ]ZmVr h° $& MnaÃ
H$s eo∫$ hr AmÀ_oZ^©aVm CÀ[›Z H$aVr h° $& Mnaà _ZwÓ` H$ oH´$`m-H$bmU
Am°a AmMaU H$ g_yh H$m Zm_ h° $& MnaÃÍ$[r eo∫$ H$ gm_Z [meodH$ eo∫$
^r ZÔ> hm OmVr h° $& Mnaà H$s eo∫$ od⁄m, ]wo’ Am°a gß[pÀV g ^r _hmZ
hmVr h° $& BoVhmg Bg ]mV H$m gmjr h° oH$ H$B© MH´$dVu g_´mQ> YZ, [X, dÒVw
Am°a od⁄m H$ Òdm_r W, [aßVw Mnaà H$ A^md _| ApÒVÀdodhrZ hm JE $&
‡˝ :
1. Mnaà H$m ∑`m _hÀd h° ?
2. Mnaà H$m _mZdOrdZ [a ∑`m Aga [S>Vm h° ?
3. [meodH$ eo∫$ oH$gH$ gm_Z Zht oQ>H$ gH$Vr ?
4. Mnaà oH$g H$hV h¢ ?
5. BoVhmg oH$g ]mV H$m gmjr h° ?
6. Bg [na¿N>X H$m CoMV erf©H$ XroOE $&
9. _ZwÓ` Vm _ZwÓ` hr h° $& [ew-[jr Ohm± O›_ bV h¢, A[Z Cg Xe H$m ‡_
H$aV h¢ $& OßJb _| [°Xm h˛E oH$gr OmZda H$m Am[ q[OS> _ß ]ßX H$a gH$V h¢,
Cg bmI Amam_ [h˛±MmZ H$s H$moee H$a gH$V h¢, [a dh gwIr Zht hm
gH$Vm $& Cg Vm A[Z OßJb H$m Xe hr fl`mam bJVm h° $& Cgr Vah _w∫$
AmH$me _| CS>Zdmb [jr H$m q[OS> _| ]ßX H$aH$ g] Vah H$m gwI [h˛±MmZm
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 44
Mmh|, Vm ^r dh H$Xmo[ gwIr Zht hm gH$Vm $& CgH$m Xe Iwbm AmH$me, [S>m|
H$s emImE± Am°a Km|gbm h° $& dhm± dh Yy[, dfm© Am°a R>ßS> H$ H$Ô> ghH$a ^r
gwIr ah gH$Vm h° $&
‡˝ :
1. [ew [jr oH$g ÒWmZ g ‡_ H$aV h¢ ?
2. q[OS> _| ]ßX OßJbr OmZda gwIr ∑`m| Zht hm gH$Vm ?
3. [jr H$m Xe H$m°Z gm h° ?
4. [jr gwIr H°$g hm gH$Vm h° ?
5. Bg [na¿N>X g h_| ∑`m grI o_bVr h° ?
6. Bg [na¿N>X H$m CoMV erf©H$ XroOE $&
10. pÒÃ`m| H$s oejm H$m ÒdÍ$[ [wÈfm| H$s oejm H$ ÒdÍ$[ g AbJ ahZm MmohE
$& H$VmB©, ]wZmB©, ogbmB©, H$Q>mB© AmoX H$s oejm Vm C›h| Xr hr OmE, qH$Vw Bgr
H$ gmW C›h| Hw$Q>ra C⁄mJmß _ß ^r oZ[wU ]Zm`m OmZm MmohE, oOgg oH$ ]wam
g_` AmZ [a d oH$gr H$s _mhVmO Z ah| $& pÒÃ`m| H$m oeojV H$aZ g h_mam
Ka ÒdJ© ]Z gH$Vm h° $& Zmg_P Am°a \y$hS> Am°aVm| g [nadma V]mh hm OmV
h¢ $& oOg Ka pÒÃ`m± gwoeojV Am°a gwgßÒH•$V hmVr h¢, d Ka qOXm odúod⁄mb`
hmV h¢ $& oejm H$m AW© oH$Vm]r kmZ hr Zht h°, Am°a Z hr AjakmZ h°, dh Vm
OrZ H$s H$bm h° $&
‡˝ :
1. pÒÃ`m| H$m oH$g ‡H$ma H$s oejm XZr MmohE ?
2. h_mam Ka ÒdJ© H$] ]Z gH$Vm h° ?
3. qOXm odúod⁄mb` oH$g H$hm h° ?
4. oejm H$m AW© ∑`m h° ?
5. ]wa g_` _| pÒÃ`m± ÒdmdbÂ]r H°$g ah gH$Vr h¢ ?
6. Bg [na¿N>X H$m CoMV erf©H$ XroOE $&
11. `oX g^r bmJ A[Z H$V©Ï` Am°a Y_© H$m [mbZ H$a|, Vm g^r gwIr Am°a g_•’
]Z gH$V h¢, [aßVw AmO Egm Zht hm ahm h° $& Y_© H$m ÒWmZ Jm°Um oVJm°U hm
J`m h° $& BgobE gwI g_•o’ "Jyba H$m \y$b' hm JB© h° $& `oX EH$ gwIr Am°a
gß[›Z h° Vm [Mmg Xw:Ir Am°a Xna– h¢ $& gmYZm| H$s H$_r Zht h°, [aßVw Y_©
]wo’ odH$ogV Z hmZ H$ H$maU CZH$m C[`mJ Zht hm ahm h° $& Hw$N> ÒdmWu
Am°a bm^r Vm gßgma _ß hß_em g ah h¢ Am°a ah|J, [aßVw AmOH$b Egr Hw$Ï`dÒWm
h° oH$ Eg bmJm| H$m A[Zr ‡d•pÀV H$ AZwgma H$m_ H$aZ H$m _m°H$m o_b OmVm
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 45
h° $& CZH$s g\$bVm Xygam| H$m AZwJm_r ]Zm XVr h° $& Xygar Ama Om bmJ
gM_wM gXmMmar h¢ CZH$ _mJ© _| [X-[X [a AS>MZ| [S>Vr h¢ $& g]_| gh`mJ
Am°a g_Àd H$s ^mdZm hm VWm A[Zr ghO `mΩ`VmAm| H$m odH$mg H$m Adga
o_b Vm gwI-g_•o’ ]T>Jr &
‡˝ :
1. AmOH$b g^r bmJ gwIr Am°a g_•’ ∑`m| Zht h¢ ?
2. g_mO _| H°$gr odf_Vm h° ? ∑`m| ?
3. H°$g bmJ g_•’ ]Z ah h¢ ?
4. gwI g_•o’ H$] ]T>Jr ?
6. Bg [na¿N>X H$m CoMV erf©H$ XroOE $&
12. Xw:I H$ o]Zm gwI H$m ApÒVÀd Zhrß h° Am°a gwI H$ o]Zm Xw:I H$m $& O] VH$h_| EH$ H$m AZw^d Zht hmJm, VH$ V] h_ Xyga H$m AZw^d Zht H$a gH$V $&erVbVm H$m AZw^d H$aZ H$ obE CÓUVm H$m AZw^d AmdÌ`H$ h° $& `h ^rEH$ ]mV h° oH$ H$mB© gÂ[yU© erVbVm hr Zht b gH$Vm Am°a Z H$mB© CÓUVm $&AV: AmdÌ`H$ h: oH$ XmZmß H$m g_›d` hm $& Z Vm gÂ[yU© Xw:I hm Am°a ZgÂ[yU© gwI $& ` XmZmß _mZd OrdZ H$ VmZ-]mZ h¢ $& EH$ Xyga H$ [waH$ h¢ $&OrdZ _| gwI-Xw:I XmZm| H$m o_lU hmZm MmohE $& `h o_lU _Ywa hm $& EgmZ hm oH$ gwI AoYH$ hm Xw:I H$_ $& `h ^r Z hm oH$ Xw:I hr AoYH$ hm Am°agwI H$_ $& XmZm| H$s _mÃm g_ hm, odf_ Z hm $&‡˝ :1. h_ gwI H$m AZw^d H$] H$a gH$V h¢ ?2. "erVbVm' Am°a "CÓUVm' e„X oH$ZH$ gyMH$ h¢ ?3. OrdZ _| gwI-Xw:I H$s _mÃm g_ ∑`m| hmZr MmohE ?4. gwI-Xw:I H$m [aÒ[a gÂ]ßY H°$gm h° ?5. OrdZ _ß gwI-Xw:I H$m ∑`m ÒWmZ hmZm MmohE ?6. Bg [na¿N>X H$ obE EH$ CoMV erf©H$ XroOE $&
13. hmW H$s _OXyar g hr g¿M Eú`© H$ C›ZoV hmVr h° $& Om[mZ _| _¢Z H$›`mAm|Am°a pÒÃ`m| H$m Egr H$bmdVr XIm h° oH$ d ae_ H$ N>mQ>-N>mQ> Qw>H$S>m| H$mA[Zr XÒVmH$mar H$s ]Xm°bV ]Omam| H$s H$s_V H$m ]Zm XVr h¢ & ZmZm ‡H$maH$ ‡mH•$oVH$ [XmWm~ Am°a —Ì`m| H$m A[Zr gwB© g H$[S> H$ D$[a AßoH$V H$a XVrh¢ $& Om[mZ oZdmgr H$mJO, bH$S>r Am°a [ÀWa H$s ]S>r A¿N>r _yoV©`m± ]ZmV h¢$& EH$ Om[mZr VÀdkmZr H$m H$WZ h° oH$ h_mar Xg H$amS> A±Jwob`m± gma H$m_H$aVr h¢ $& CZ A±Jwob`m| hr H$ ]b g, gß^d h°, h_ OJV H$m OrV b| & `oX^maV H$ Vrg H$amS> ZaZmna`m| H$s A±Jwob`m± o_bH$a H$marJar H$ H$m_ H$aZbJ| Vm CZH$s _OXyar H$s ]Xm°bV Hw$]a H$m _hb MaUm| _ Am[ hr Am[ oJa $&‡˝ :1. g¿M Eú`© H$s C›ZoV oH$g g hmVr h° ?2. Om[mZ H$s pÒÃ`m± oH$g H$bm _ß oZ[wU h¢ ?3. Om[mZ oZdmgr ∑`m ∑`m ]ZmV h¢ ?
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 46
4. Om[mZr VÀdkmZr H$ H$WZ H$m VmÀ[`© ∑`m h° ?5. ^maV H$m g_•’ ]ZmZ H$ obE gXm ∑`m AmdÌ`H$ h° ?6. Bg [na¿N>X H$ obE EH$ CoMV erf©H$ XroOE $&
14. JrVm OrdZ H$s H$bm grImVr h° $& O] _¢ XIVm hˇ± oH$ h_mam g_mO AmOh_mar gßÒH•$oV H$ _m°obH$ og’mßVm| H$sAdhbZm H$aVm h°, V] _am ˆX` \$Q>Vmh° $& Am[ Mmh Ohmß OmE±, [aßVw gßÒH•$oV H$ _m°obH$ og’mßVm| H$m gX°d gmW aI|$& gßgma H$ gma gwI jU^ßJwa Edß AÒWm`r hmV h¢ $& dmÒVodH$ gwI h_marAmÀ_m _| hr h° $& Moaà ZÔ> hmZ g _ZwÓ` H$m g] Hw$N> ZÔ> hm OmVm h° $& gßgmaH$ am¡` [a odO`r hmZ [a ^r AmÀ_m H$shma g]g ]∂S>r hma h° $& `hr h° h_margßÒH•$oV H$m gma, Om A‰`mg ¤mam gwJ_ ]ZmH$a H$m`©Í$[ _ß [naUV oH$`m OmgH$Vm h° &‡˝ :1. bIH$ H$m ˆX` H$] \$Q>Vm h° ?2. bIH$ h_g oH$g ]mV H$m hß_em ‹`mZ aIZ H$ obE H$hVm h° ?3. gßgma H$ gma gwI H°$g hmV h¢ ?4. _ZwÓ` H$m g] Hw$N> H$] ZÔ> hm OmVm h° ?5. gßÒH•$nV H$m gma ∑`m h° ?6. Bg [na¿N>X H$ obE EH$ CoMV erf©H$ XroOE $&
15. h_ma Xe _| Y_m~-g߇Xm`m| H$ AZH$ C[mgZm J•h - _ßoXa, _pÒOX, oJaOmKaAm°a JwȤma hß $& g^r emßoV MmhV h¢, `h emßoV H$m Xe©Z H$ht hmVm Zht $& haOJh H$mB© Z H$mB© AmßXmbZ oN>S>m h° $& [ÀWa, og_›Q>, Jma-MyZ g ]Z Bg^Ï`,[odà ÒWmZm| g _ZwÓ` H$s Z°oVH$Vm H$m H$mB© ]b ∑`m| Zht o_bVm $?OÍ$aV Bg ]mV H$s h° oH$ BZ Ymo_©H$ ÒWmZm| g Z°oVH$Vm Am°a emßoV H$m gßXe‡gmnaV hm $& BZ ÒWmZm| _| [aß[amJV [wOmna`m| H$s OJh J `_m›` od¤mZ hm|,Om h_ma _Z H$m emßoV X| Am°a Cg_| EH$ odef AmÒWm H$m gßMma H$a| $& h_|AmO Ymo_©H$ jà _| AmdÌ`H$Vm h° d°MmnaH$ H´$mßoV H$s, gÀgmohÀ` H$s EdßMnaà oZ_m©U H$s $&‡˝ :1. h_ma Xe _| Y_© Am°a g߇Xm`m| H$s ∑`m pÒWoV h° ?2. h_ma Xe _| H$m°Z-H$m°Z g Ymo_©H$ ÒWmZ h¢ ?3. AmO Ymo_©H$ ÒWmZm| g h_mar ∑`m A[jmE± h¢ ?4. AmO Ymo_©H$ jà _| h_| oH$Z ]mVm| H$r AmdÌ`H$Vm h° ?5. ha OJh AmßXmbZ ∑`m| oN>S>m h˛Am h° ?6. Bg [na¿N>X H$ obE EH$ CoMV erf©H$ XroOE $&
(H$) oZÂZoboIV [oa¿N>X H$m [T>H$a _mV•^mfm _| AZwdmX H$soOE $&1. O] 19 OyZ H$m gy`© CoXV h˛Am Vm od–mhr gZm H$ A›` ZVm Am°a og[mhr
oVVa-o]Va hm MwH$ W $& H$db EH$ b˙_r]mB© Am°a CZH$ _w«>r^a gmWr odO`_X g _ÒV gÂ[yU© AßJ´Or gZm g gßJ´m_ H$aZ H$ obE _mM [a ah JE W $&`h XIH$a _hmamZr Z gmar eo∫ EH$Ã H$aH$ Ap›V_ ]ma `w’ H$aZ H$moZ¸` oH$`m & CZH$m gßH$Î[ Wm oH$ AmO `m Vm AßJ´Or gZm H$m [amÒV H$a
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 47
Xy±Jr `m CZH$s [ßo∫$`m| H$m MraH$a ]mhma oZH$b OmC±Jr $& Cg Ap›V_ `w’‡`mU _ß CZH$ Mma ^dV AZw`m`r ^r W $& Xm goI`m± Wr; oOZH$ Zm_ gw›XaAm°a _w›Xa W Am°a Xm gdH$ W, oOZH$ Zm_ am_Mß–amd Am°a aKwZmWqgh W $&
2. Ao_Vm A[Zr ]m±h| \°$bmH$a Mmam| Ama [S> Bg YZ H$s Ama gßH$V H$a AemH$g ]mbr ""]mbm, VwÂh| ∑`m MmohE ? \$b MmohE, o_Ô>m›Z MmohE `m oIbm°ZMmohE ? Om MmohE bm $& `hm± g] Hw$N> h° $& h_ VwÂh| g] Hw$N> X|J $& Vw_ oH$grg N>rZm _V $& oH$gr H$m S>amA _V $& VwÂh| ∑`m MmohE, ]mbm $&''
3. Vw_Z _am H$mB© A[amY Zht oH$`m _moZH$MßX $& Vw_ _wPg j_m ]H$ma _| _m±Jah hm $& H$mB© ]h˛V ]S>m [m[ oH$`m hmJm _¢Z H$^r, Cgr H$m XßS> _wP o_bm $& dhXßS> _¢Z ^wJV ob`m h° Am°a AmO _a _Z _ß H$mB© ΩbmoZ Zht, H$mB© g›Vm[ Zht$& _a bS>H$ H$s S>m∞∑Q>ar A¿N>r MbVr h° Am°a dh B©_mZXma VWm H$V©Ï`-[am`U AmX_r h° $& _am OrdZ _ar [ÀZr H$s, _a [wà H$s,_a [m°Ãm| H$s __Vm h°$& _am gwI-Xw:I CZH$m gwI-Xw:I h° $&
4. AmO dh ]S>r ‡g›Z Wr $& Xm K Q> _| hr Hy$S> H$ T>a g BVZ H$m±M H$ Qw>H$S> CgZBH$«> H$a ob` W oOVZ dh amV-oXV VH$ Zht H$a [mVr Wr $& dh ‡oVoXZB©úa H$ AmJ hmW OmS>Vr Wr oH$ bmJm| H$s H$m±M H$s ]mVb| AoYH$ g AoYH$Qy>Q>|, VWm C›h| ]rZ-]rZH$a dh amQ>r H$_m gH$ $& ^mJr-^mJr dh XwH$mZXma H$[mg JB© Qw>H$S> ]MZ $& Cg [m±M È[` o_b $& [Îby H$ oH$Zma ZmQ> ]m±YH$a dho\$a H$m±M H$ Qw>H$S> ]rZZ _| Ï`ÒV hm JB© $&
5. XoT>`b PÎbmH$a ]°bm| H$m O]aXÒVr [H$S> b OmZ H$ obE ]T>m $& Cgr d∫$_mVrZ gtJ Mbm`m $& XoT>`b [rN> hQ>m $& _mVrZ [rN>m oH$`m $& XoT>`b ^mJm$& _mVr [rN> Xm°S>m $& Jm±d H$ ]mha oZH$b OmZ [a dh ÈH$m [a IS>m XoT>`bH$m amÒVm XI ahm Wm $& [ÀWa \|$H$ ahm Wm $& _mVr odO`r eya H$s ^m±oV CgH$mamÒVm amH$ IS>m Wm $& Jm±d H$ bmJ `h V_mem XIV W Am°a h±gV W $& O]XoT>`b hmaH$a Mbm J`m, Vm _mVr AH$S>Vm h˛Am bm°Q>m $&
6. [mbZ [a dh [ew Z ahH$a Egm ÒZhr gßJr ]Z OmVm h°, Om _ZwÓ` H$ EH$mßVey›` H$m Vm ^a XVm h°, [aßVw IrP CÀ[›Z H$aZdmbr oOkmgm g Cg ]moPbZht ]ZmVm $& `oX _ZwÓ` Xyga _ZwÓ` g H$db ZÃm| g ]mV H$a gH$Vm h° Vm]h˛V g oddmX g_m· hm OmV $& [aßVw ‡H•$oV H$m `h A^rÔ> Zht ahm hmJm $&gß^dV: Bgrg _ZwÓ` dmUr ¤mam [aÒ[a oH$` J` AmKmVm| Am°a gmW©H$ e„X-^ma g [roS>V A[Z ‡mUm| [a BZ ^mfmhrZ Ordm| H$s ÒZh Vab —oÔ> H$m M›XZb[ bJmH$a ÒdÒW Am°a AmÌdÒV hmZm MmhVm h° $& [ew _ZwÓ` H$ oZÌN>bÒZh g [naoMV ahV h¢ $& CgH$s D±$Mr-ZrMr gm_moOH$ pÒWoV`m| g Zht $&`h gÀ` _wP gmZm g AZm`mg ‡m· hm J`m $&
7. AmO R>rH$ Mm°Xh _mh g _¢ Ob _| hˇ± $& BZ _ß g Ω`mah _mg H$Q>, gwXya ]´˜Xe_| & H$^r-H$^r bJVm h° oH$ bÂ] Mm°Xh _hrZ XIV-XIV ]rV J`, oH$›VwXyga hr jU bJVm h° oH$ OmZ oH$VZ `wJm| g `hm± [S>m hˇ± & `h O°g _am Ka_H$mZ hm; `hm± g ]mha H$s ]mV Vm ÒdflZ O°gr, [hbr O°gr bJVr h° $& O°g
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 48
Bg OJV _| EH$_mà gÀ` h° bmh H$s gbmI| Am°a [ÀWa H$s Xrdma| $& dmÒVd _|`h EH$ Z`r odoMà XwoZ`m h° $& H$^r H$^r _wP Egm bJVm h° oH$ oOgZObImZm Zht XIm CgZ XwoZ`m _ß Hw$N> Zht XIm $& Cg XI o]Zm XwoZ`m H$]h˛V gma gÀ` ‡H$Q> Zht hmV $&
8. Bg AmX_r H$m bJm oH$ CgH$ h˛∑_ H$s AdhbZm hm ahr h° $& dh A[Z H$_a_| Q>hbVm h˛Am, Om H$hZm gwZZm ^oQ>`ma Am°a ]¿M H$s _m± H$ ]rM h˛Am, g]gwZ ahm Wm $& CgH$ _Z H$m Amam_ Zht o_b ahm Wm $& CgH$m ]wam _mby_ hmahm Wm oH$ ∑`m| dh Bg JßXr [napÒWoV _| [S> J`m $& ∑`m| Cg oOX H$aZrMmohE oH$ ]¿M H$m bH$a dh Am°aV R>rH$ Bgr d∫$ H$mR>ar g ]mha oZH$b OmE$& boH$Z O] ^oQ>`ma Z CgH$ gm_Z AmH$a `h H$hm oH$ Cg X`m H$aZrMmohE, V] _mZm A[Z odÈ’ hmH$a CgZ Oma g H$hm, ""Vw_ g BVZmZht hmVm Am°a Vw_ A[Z H$m _X© g_PV hm ? Mbm hQ>m $&''
9. CZH$s EH$Vm Am°a AZwemgZ `oX _mZdOmoV _| hmVr Vm odo^›Z Xem| _| ^mar^JXS> Z _Mr hmVr $& VH$ZrH$s obhmO g Om[mZ, `wam[, Í$g, H$ZmS>m O°gC›ZV amÔ≠> ^r Bg oh_[mV H$m _wH$m]bm Zhrß H$a gH$ $& AZH$ eham| _| [m±Mg N>: _rQ>a VH$ ]\©$ oJar Wr $& BVZ ^rfU oh_[mVZ Mmam| Va\$ V]mhr ^MmXr $& og\©$ Hw$N> hr bmJ Bg V]mhr g A[Z Am[ H$m ]Mm gH$ W $& ` g^rbmJ CZ eÎQ>am| _| W Om AUw `w’ g ]MZ H$ obE ]ZmE JE W $& _‹`[yd© Eoe`m, _p∑gH$m O°g Xem| _| R>ßS> H$m AmKmV H$_ Wm $& boH$Z MyßoH$ CZH$[mg ]Mmd H$m H$mB© Ona`m Zht Wm, BgobE dhm± ^r OmZ _mb H$s ^`ßH$ahmoZ h˛B© Wr $&
10. Yw_∏$S>r dhr H$a gH$Vm h° Om oZo¸ßV h° $& Yw_∏$S>r H$ obE qMVmhrZ hmZmAmdÌ`H$ h° Am°a qMVmhrZ hmZ H$ obE Yw_∏$S>r ^r AmdÌ`H$ h° $& XmZm| H$mA›`m›`ml` hmZm XyfU Zht, ^yfU h° $& Yw_∏$S>r g ]T>H$a gwI H$hm± o_bgH$Vm h° $? AmoIa qMVmhrZVm Vm gwI H$m g]g Ò[Ô> Í$[ h° $& Yw_∏$S>m| _|H$Ô> ^r hmV h°, boH$Z C›h| Cgr Vah g_oPE O°g ^mOZ _| o_M© $& o_M© _|`oX H$S>dmhQ> Z hm, Vm ∑`m H$mB© o_M© ‡_r Cg hmW ^r bJmEJm ? dÒVwV:Yw_∏$S>r _| H$^r H$^r hmZdmb H$S>d AZw^d CgH$ ag H$m ]T>m XV h°, Am°aCgr Vah O°g H$mbr [•>^yo_ _| oMà AoYH$ oIb CR>Vm h° $&
11. _wP Bg_| Iwer Zhrß o_br $& [a O] bmJ Vmar\$ H$aV W, V] OÍ$a IwerhmVr Wr $& Am°a, Am[g _| Om EH$ hmS> H$m gm ^md ahVm Wm oH$ XI| H$m°Z¡`mXm XwÌ_Zm| H$m _maVm h°, Cg hmS> _| OrVZ H$s Iwer H$m ^r Iwer H$hm OmgH$Vm h° $& Agbr _maZ _| Vm XaAgb oH$gr Vah H$m ÒdmX h° Zht $& Am°aXwÌ_Z ? _wP Zht _mby_, ` _a XwÌ_Z ∑`m| W ? oO›h| _¢Z _mam, _am C›hm|Z∑`m o]JmS>m Wm ? XwÌ_Z Vm XwÌ_Z, _¢ C›h| OmZVm ^r Zht Wm $& A] ^r `hgmMZ H$s ]mV _mby_ hmVr h° oH$ o\$a dh ∑`m| Vbdma ImbH$a _ar JX©ZH$mQ>Z grYm _ar Va\$ ]T>m Mbm AmVm Wm Am°a ∑`m| Cg _¢Z A[Zr VbdmaH$s Yma CVma oX`m, O]oH$ h__| H$mB© VH$ama Z Wr $&
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 49
12. _ZwÓ` A[Zr hrZVm g X]Vm h° $& dh Xygam| H$s qZXm H$aH$ Egm AZw^d H$aVmh° oH$ d g] oZH•$Ô> h¢ Am°a dh CZg A¿N>m h° $& CgH$ Ahß H$s Bgg V•oÔ> hmVrh° & ]S>r bH$sa H$m Hw$N> o_Q>mH$a N>mQ>r bH$sa ]S>r ]ZVr h° $& ¡`m| ¡`m| H$_©jrV hmVm OmVm h°, gm| gm| qZXm H$s ‡d•pÀV ]T>Vr OmVr h° $& H$oR>Z H$_© hrB©Ó`m©, ¤f Am°a BZg CÀ[›Z qZXm H$m _maVm h° $& Bß– ]S>m B©Ó`m©bw _mZm OmVmh°, ∑`mßoH$ dh oZR>Îbm h° $& ÒdJ© _| XdVmAm| H$m o]Zm CJm`m A›Z Am°a o]Z]m` \$b o_bV h¢ $&
13. EH$ jU Vm H$mB Hw$N> g_P Z [m`m $& [a Xyga hr jU Om A≈>hmÒ` CR>m,CgH$s Jy±O AmO gÀVa df© ]mX ^r gwZ gH$Vm hˇ± Am°a A[Z Cg Í$[ H$m,A[Zr hr Am±Im| g XI gH$Vm hy± $& Z OmZ H$] Am°a H°$g _a oeew _Z Z Q>m[rH$m BÇmV H$m [`m©` _mZ ob`m Wm $& em`X ZmZr Z H$mB© H$hmZr gwZmB© hmJr $&_m_mOr H$ dh o_à _a `wdm hm OmZ [a ^r Cg KQ>Zm H$s `mX oXbmH$a Iy]h±gm H$aV W $& Vw_Vm ^mB© ]h˛V BÇmVXma AmX_r hm $& A] h_ VwÂhmar BÇmVH$^r Zht CVma|J $&
14. emÒÃm| _| oOkmgm Egr MrO H$ obE hmZr ]VbmB© JB© h°, Om oH$ l> hm VWmÏ`o∫$ Am°a g_mO H$ obE [a_ ohVH$mar hm $& Ï`mgZ A[Z emÒÃ _| ]´˜ H$mgd©l> _mZH$a Cg oOkmgm H$m odf` ]Zm`m $& Ï`mg oeÓ` O°o_ZrZ Y_© H$ml> _mZm $& [wamZ F$of`m| _| _V^X aIZm h_ma obE [m[ H$s dÒVw Zht h°,AmoIa N>h emÒÃm| H$ aMo`Vm N>h AmpÒVH$ F$of`m| _| ^r AmKm| Z ]´˜ H$mYVm ]Vm oX`m h° $& _ar g_P _| XwoZ`m H$s gd©l> dÒVw h° Yw_∏$S>r $& Yw_∏$S>g ]T>H$a Ï`o∫$ Am°a g_mO H$m H$mB© ohVH$mar Zht hm gH$Vm $&
15. [jr OJV _| hr Zht, [ew OJV _| ^r _Zwf` H$s ‹dßgbrbm Egr hr oZw>a h°$& [ew OJV _| ohaZ O°gm oZarh Am°a gw›Xa Xygam [ew Zht h° $- CgH$s Am±I|Vm _mZm H$Í$Um H$s oMÃobo[ h°ß $& [a›Vw BgH$m ^r JoV_`, gOrd gm¢X`©_ZwÓ` H$m _ZmaßOZ H$aZ _ß Ag_W© h° $& _mZd H$m, Om OrdZ H$m l>V_ Í$[h° $& OrdZ H$ A›` Í$[m| H$ ‡oV BVZr odV•ÓUm Am°a odao∫$ Am°a _•À`w H$ ‡oVBVZm _mh Am°a AmH$f©U ∑`m| ?
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 50
‡-1 (A) CÀVa$&
1. gm_m]wAm oH$Z MrOm| H$m ]S> OVZ g g›XyH$ _| aIZ bJr ? ∑`m| ?
]wAm Z „`mh _| OmZ H$ obE ]h˛V-gr V°`mna`m± H$s Wu $& ]g A] oH$gr H$ ]wbmd H$m
B›VOma H$a ahr Wrß & VrZ ]O H$ H$ar] N>V [a BYa-CYa Kw_Vr amh XI ahr Wt $& Bg
‡H$ma gmV ]O J` $& H$mB© ]wbmZ Zht Am`m $& amYm Z H$hm ""]wAm AmO ImZm Zht ]ZJm
∑`m ? gmV Vm ]O J` $&'' V] dh EH$mEH$ ZrßX g OmJV h˛E H$hm, ""∑`m H$hm ? gmV
]O JE, _whˇaV Vm [m±M ]Z H$m Wm ?'' dh gmar pÒWoV g_P JB $& A[Z H$_a _| AmH$a
CgZ hmWm| H$s MyoS>`mß Imbt, Wmbr _| gOmB© dÒVwE± - ogXßyaXmZr, gmS>r, „bmCO [rg
AmoX H$mA[Z EH$ _mà g›XyH$ _| aI Xt $&
2. g_´mQ> AemH$ Z Vbdma H$m O_rZ [a ∑`m| S>mb oX`m ?
g_´mQ> AemH$ Ao_Vm H$s ]mV| gwZH$a AdmH$ hm J`m $& gmZm _T> bmh H$ H$dM g Amd´V
CgH$m [mfmU ˆX`, Om EH$ bmI g AoYH$ g°oZH$m| H$ a∫$ g Z ^rJ gH$m Wm, N>bN>bm
J`m $& g_´mQ> Z A[Z hmW _| W_m IS>J YaVr [a S>mb oX`m $& Ao_Vm H$s ^mbr dmUr,
Am°a gabVm Z AemH$ H$ OrdZ _| Am_yb [nadV©Z bm oX`m $&
3. bIH$Z odZm]m H$s oH$Z oH$Z odefVmAm| [a ‡H$me S>mbm h° ?
odZm]m _hmZ, Jm±YrdmXr W $& d Jm±YrOr H$s Vah KwQ>Zm| VH$ YmVr [hZV W $& Am°a XyY
O°gr g\$X MmXa AmT>V W $& N>mQ>r-gr g\$X XmT>r CZH$ Mha [a ]h˛V Iy]gyaV bJVr
Wr $& d [dZma H$ Aml_ _| ahV W & CZH$m OrdZ EH$ g›V H$s Vah H$m Wm $& d g^r Y_m~
H$ ‡oV g_mZ AmXa aIV W $& Mm°Xh ^mfmAm| _| CZH$s od¤Vm CZH$ ^mfm ‡_ H$m ‡H$Q>
H$aVr Wr &
4. gam` _| gm`m h˛Am _wgmo\$a H°$gm ÒdflZ XIVm h° ?
gam` _| gm`m hwAm _wgmo\$a ÒdflZ _| XIVm h° oH$ Ka _| CgH$s [ÀZr odYdm H$s Vah ah
ahr h° $& dh Ka H$ H$m_m| _| BVZr Ï`ÒV h° oH$ Cg [oV g ‡_[yd©H$ ]mVMrV H$aZ H$s ^r
\w$agV Zht o_bVr $& dh [oV g ]Mr-]Mr ahVr h° $& \$m°Or gmMVm h° oH$ o[N>b [m±M
gmbm| _| [ÀZr Z Z OmZ ∑`m-∑`m VH$br\|$ ghZ H$s hm|Jr $& o]Zm [°g Am°a o]Zm AmX_r
H$ CgZ H°$g H$m_ Mbm`m hmJm$ & ÒdflZ _| \$m°Or A[Z ]Q> H$m ^r XIVm h° $& dh A]
gmT> Mma gmb H$m hm J`m h° $& dh ]Q> g ]mV| ^r H$aVm h° $& Bg Vah gam` _| gm`m h˛Am
_wgmo\$a ÒdflZ _| A[Z Ka-[nadma H$m —Ì` XIVm h° $&
5. Yw_∏$S> XwoZ`m H$s gd©l> od^yoV H°$g h° ?
XwoZ`m H$s g‰`Vm Am°a gßÒH•$oV H$ odH$mg _| Yw_∏$S>m| H$m ‡_wI `mJXmZ h° $& AmO H$s
XwoZ`m H$m oZ_m©U Yw_∏$S>m| ¤mam hr h˛Am h° $& AmoX_ [wÈf EH$ hr OJh [S> ahV Vm
XwoZ`m H$m AmJ Zht b Om gH$V W $& Yw_∏$S>m| H$ H$mo\$bm| Z hr gwÒV _mZd OmoV`m| H$m
nh›Xr (014) - ‡˝/CÀVa
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 51
ZB© MVZm Xr Am°a C›h| [ewÀd g D$[a CR>m`m $& [o¸_ _| odkmZ `wJ H$m Amaß^ H$aZdmb
_ßJmb Yw_∏$S> hr W $& XwoZ`m Xw:I `m gwI _| Yw_∏$S>m| g hr ghmam [mVr h° $& XwoZ`m _|
Y_m~ H$m ‡Mma-‡gma Yw_∏$S>m| ¤mam hr h˛Am $&
(]) oZÂZoboIV ‡˝m| _| g oH$›ht VrZ ‡˝m| H$ CÀVa Xm-Xm dm∑`m| _| oboIE $&
1. Yw_∏$S> Y_© H°$gm Y_© h° ?
Yw_∏$S> Y_© gßgma H$m AZmoX gZmVZ Y_© h° $& `h Y_© H$mB© gßHw$oMV g߇Xm` Z hmH$a
AmH$me H$s Vah _hmZ Am°a g_w– H$s Vah odemb h° $&
2. \$m°Or H$m _Z \$m°O g ∑`m| C] J`m ?
\$m°O _| A[Z ÒÃr ]¿Mm| g Xwa ahZm [S>Vm h° Am°a oZX©` ]ZH$a _ma-H$mQ> H$aZr [S>Vr
h° & \$m°Or H$m `h g] [gßX Zhrß Wm $& BgobE \$m°O g CgH$m _Z D$] J`m h° $&
3. ^maVr` Zmar `wJ-`wJm›Vam| g oH$Zg gßXe bVr ahr h° ?
^maVr` Zmar `wJ-`wJm›Vam| g grVm-gmodÃr g [odÃVm Am°a [moVd´À` Y_© H$m g›Xe
bVr h° $&
$4. qZXm H$s ∑`m _oh_m h° ?
qZXm H$s `h _oh_m h° oH$ qZXH$m| H$s gr EH$mJ´Vm [aÒ[a AmÀ_r`Vm Am°a oZ_ΩZVm
am_YyZ H$aZdmb ^∫$m| _ß ^r Zht [mB© OmVr $& gßV H$]raZ ^r H$hm h° oH$ qZXH$ H$m
hß_em A[Z Ka _ß hr ]gmH$a aIZm MmohE $&
(H$) oZÂZoboIV ‡˝m| _| g oH$›ht Xm ‡˝m| H$ CÀVa EH$-EH$ dm∑` _| oboIE $&
1. Yw_∏$S>r H$s Xrjm H$m°Z b gH$Vm h° ?
oOg_| ha Vah H$m gmhg Hy$Q>-Hy$Q>H$a ^am hm $&
2. gmZm ohaZr H$m H$m°Z g Im⁄ [XmW© [gßX W ?
gmZm H$m o]ÒHw$Q> Am°a H$¿Mr g„Or AmoX [g›X W $&
3. H$m°Z gm odúmg Ob _| bmJm| H$m [mJb hmZ g amH$Vm h° ?
[rS>m _| ^r AmZ›X hmZ H$m odúmg Ob _| bmJm| H$m [mJb hmZ g amH$Vm h° $&
4. \$m°O _| oH$g BZm_ Am°a ‡oV>m o_bVr h° ?
\$m°O _| AoYH$ g AoYH$ eÃwAm| H$m _maZdmb H$m BZm_ Am°a ‡oV>m o_bVr h° $&
5. amZr b˙_r]mB© H$m b˙` ∑`m Wm ?
amZr b˙_r]mB© H$m b˙` AßJ´Om| H$m ^maV g IXS>H$a Xe H$m ÒdmYrZ H$aZm Wm $&
‡-2. (A) oZÂZoboIV ‡˝m| H$ CÀVa Mma-[m±M dm∑`m| _| oboIE $&
1. Òd`ßda _ß AmE h˛E amOm C[hmg H$ [mà H°$g ]Z ?
grVmOr H$ Òd`ßda _| hOmam| amOm-_hmamOm AmE h˛E W $& ‡À`H$ amOm grVmOr O°gr [a_
gw›Xa amOHw$_mar H$m ‡m· H$aZm MmhVm Wm $& amOm OZH$ Z H$hm oH$ oed YZwf CR>mH$a
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 52
Om amOm Mm[ MT>m`Jm dh grVmZr H$m ‡m· H$a gH$Jm $& g^r amOm Bg oed YZwf H$m
CR>mZ H$ obE V°`ma h˛E $& g^rZ ]S>r H$moee H$s, [a›Vw d YZwf H$m CR>m Z gH$ $& g]
[amoOV ]Z JE $& grVm Òd`ßda _| ]S>m C[hmg h˛Am $&
2. AH$mb Am°a CgH$ ]mX H$s [napÒWoV H$m oMÃU H$soOE $&
AH$mb H$ oXZm| _ß bmJm| H$s ]hV ]war hmbV Wr $& Ka _| AZmO Z hmZ g Z M∏$s MbVr
Wr Am°a Z MyÎhm ObVm Wm $& Ka H$s H$mZr Hw$oV m r gwÒV [S>r ahVr Wr $& yIr
oN>[H$ob m± r Xrdmam| [a M∏$a _maVr ahVr Wr oH$ em X ImZ H$ obE Hw$N> o_b OmE
$& Myh r yI g ]hmb hm JE W $& AH$mb H$ ]mX Ka _| AZmO Am m $& ImZm ]Zm $&
[Q> a mOZ o_bZ g g]H$m Iwer hB© $& H$m°E Z r amQ>r ImH$a V•o· H$m AZw d oH$ m
$& Bg Vah H$odZ AH$mb Am°a CgH$ ]mX H$ Xw:IX Am°a gwIX XmZm| oMÃ ‡ÒVwV oH$E h¢ $&
3. AmOmXr o_bZ [a Xe H$m ∑`m-∑`m C[b„Y h˛Am h° ?
AmOmXr o_bZ g Xe H$m Jwbm_r H$s H$R>ma OßOram| g _wo∫$ o_br h° $& ‡JoV Am°a odH$mg
H$s gmar oXemE± Iwb JB© h¢ $& `wJ-`wJ g ]ßXr h_ma odMmam| Edß ^mdZmAm| H$m IwbH$a
‡H$Q> hmZ H$m Adga o_bm h° $& XwoZ`m _| h_ma Jm°ad H$s _emb D±$Mr CR>r h° $& Xe H$s
OZJßJm _| MVZm H$m Z`m ¡dma Am`m h° $& h_mam AmÀ_odúmg ]T>m h° $& Bg ‡H$ma
AmOmXr o_bZ [a Xe H$m ZdoZ_m©U H$m Adga o_bm h° $& Xe H$m ZB© MVZm Am°a
AmÀ_odúmg ‡m· h˛Am h° $&
4. oVVbr Am°a \y$b _| ∑`m g_mZVm h° ?
oVVbr Am°a \y$b H$m OrdZ EH$-Xyga [a oZ^©a h° $& oVVbr Am°a \y$b XmZm| aßJ-o]aßJr
hmV h¢ $& oVVbr H$ [ßI H$m_b hmV h¢, Vm \y$b H$s [ßIwoS>`m± ZmOwH$ hmVr h¢ $& XmZm| XIZ
_| gwßXa bJV h¢ $& Ohm± \y$b hmßJ, dhm± oVVbr ^r hmJr hr $& H$^r-H$^r Vm A[Z aßJ-
o]aßJr Í$[ H$ H$maU oVVbr ^r \y$b O°gr hr bJVr h° $& Bg ‡H$ma H$od H$m oVVbr Am°a
\y$b _| ]S>r g_mZVm oXImB© [S>Vr h° $&
5. amOm OZH$Z Ï`mHw$b hmH$a ∑`m H$hm ?
amOm OZH$ Z ‡oVkm H$s Wr oH$ d A[Zr [wÃr grVm H$m oddmh CgrH$ gmW H$a|J Om oed
YZwf H$m CR>mH$a ‡À`ßMm MT>mEJm $& O] Òd`ßda _| AmE h˛E amOmAm| _| g H$mB© ^r oed
YZwf Zht CR>m gH$m, Vm d oZame hm JE $& V] C›hm|Z Ï`mHw$b hmH$a H$hm oH$ em`X
grVm H$ ^mΩ` _| oddmh obIm hr Zhrß h° $& `oX _wP _mbw_ hmVm oH$ [•œdr dram| g aohV
h, Vm _¢ Egm ‡U Zht H$aVm $& A] grVm ^b Hw±$Amar ah, _¢ ‡U VmS>H$a AY_© Zht H$a
gH$Vm $&
(]) oZÂZoboIV ‡˝m| H$ CÀVa Xm-Xm dm∑`m| _ß oboIE $&
1. _ram]mB© H$m hna AmJ_Z H$s gyMZm H°$g o_bVr h° ?
‡mH•$oVH$ gm¢X`© oIbm h° $& [[rhm "o[D$-o[D$' ]mb ahm h° $& _ma Q>hˇ-Q>hˇ ]mb ahm h° $&
H$m`b H$s Hy$H$ gwZmB© [S>Vr h° $& Mmam| Ama C_S> h˛E ]mXbm| g dfm© hm ahr h° $& YaVrZ
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 53
Z`m Í$[ YmaU H$a ob`m h° $& ‡H•$oV H$ Bg AmZßXXm`H$ gßH$Vm| g _ram]mB© H$m hna H$
AmJ_Z H$s gyMZm o_bVr h° $&
2. ]mbH•$ÓU Í$R> ∑`m| OmV h¢ ?
]mbH•$ÓU Ib _| lrXm_m g hma OmV h¢ $& d Xmd Zht XZm MmhV BogobEd Í$R> OmV h¢ $&
3. IVm| _ß Mm±Xr H$s gr Ombr H°$g ]ZVr h° ?
Jm±d _| Xya-Xya VH$ _I_b O°gr H$m_b hna`mbr \°$br h˛B© h° $& Bg hna`mbr [a gy`© H$s
oH$aU| [S>Z g Yy[ Am°a N>m`m H$ H$maU Mm±Xr O°gr g\$X Ombr ]ZVr h° $&
4. IV _| bJr har gp„O`m± H°$gr ‡oVV hmVr h¢ ?
IV _| [mbH$ bhbhm ahr h° $& YoZ`m _hH$ ahr h° $& ]bm| [a bm°H$s Am°a g_ Iy] \$br-
\°$br h° $& ha Q>_mQ>a bmb hm JE h¢ $Am°a o_M© H$ [m°Ym| [a Egm bJVm h° _mZm ha aßJ H$s
N>mQ>r-N>mQ>r W°ob`m± bQ>H$ ahr hm| $&
5. YaVr dra odhrZ hm JB© h°, Egm amOm OZH$Z ∑`m| H$hm ?
Òd`ßda g^m _| C[pÒWV hOmam| amOmAm| _| g H$mB© ^r oed YZwf H$m CR>m Z gH$m, Vm
amOm OZH$ Xw:Ir hm JE $& Cgr Xw:I _| C›hm|Z H$hm oH$ `h YaVr dra odhrZ hm JB© h° $&
(H$) oZÂZoboIV ‡˝m| H$ CÀVa EH$-EH$ dm∑` _| oboIE $&
1. b˙_U H$m [ßMdQ>r _| oH$ZH$m gÀgßJ o_bVm h° ?
b˙_U H$m [ßMdQ>r _| VÀdkmZr F$of _woZ`m| H$m gÀgßJ o_bVm h° $&
2. [hbr aÀZ ohbma H$hm± g AmB© ?
[hbr aÀZ ohbma OZ-_›WZ g CR>H$a AmB© h° $&
3. amOm OZH$ A[Zm ‡U ∑`m| Zht N>mS> gH$V W ?
amOm OZH$ A[Zm ‡U Zht N>mS> gH$V W, ∑`m|oH$ ‡U N>mS>Z [a CZH$m gmam [w ` ZÔ> hm
OmVm $&
4. AmX_r H$s [ra H°$g ‡H$Q> hmVr h° ?
AmX_r H$s [ra XX©^am JrV ]ZH$a ‡H$Q> hmVr h° $&
4. `wJ H$s [Vdma H$m°Z CR>m gH$Vm h° ?
`wJ H$s [Vdma dhr CR>m gH$Vm h°, Om _hmgmJa H$ g_mZ Jß^ra hm $&
(S>) 1. gwZr _¢ hna AmdZ H$s AmdmO $&&
_hb MT>r, MT>r OmD±$ _mar gOZr, H$] Amd| _hmamO $&
XmXwa _ma [[rhm ]mb, H$mBb _Ywa gmO $&
C_Ω`m B›– Mh˛± oXg ]ag, Xmo_Zr N>mS>r bmO $&&
YaVr Í$[ Zdm-Zdm Yna`m, B›– o_bZ H$ H$mO $&
_ram H$ ‡^w oJaYa-ZmJa, ]J o_bm _hmamO $&&
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 54
2. XmZ AmE KaH$ AßXa H$B© oXZm| H$ ]mX
YwAm± CR>m Am±JZ _| D$[a H$B© oXZm| H$ ]mX
M_H$ CR>r Ka ^a H$s Am±I| H$B© oXZm| H$ ]mX
H$m°E Z IwObmB© [m±I| H$B© oXZm| H$ ]mX $&
3. H$B© oXZm| VH$ MyÎhm am`m, M∏$s ahr CXmg
H$B© oXZm| VH$ H$mZr Hw$oV`m gmB© CZH$ [mg
H$B© oXZm| VH$ bJr ^rV [a oN>[H$ob`m| H$s JÒV
H$B© oXZm| VH$ Myhm| H$s ^r hmbV ahr oeH$ÒV $&
‡-3. (A) oZÂZoboIV _whmdam| H$m AW© XH$a Cg dm∑` _| ‡`mJ H$a| $&
1. [m±d Vb am¢XZm = Hw$MbZm / ZÔ> H$aZm
dm∑` : Iy±Ima gZm[oVZ A[Z XwÌ_Zm| H$m [m±d Vb am¢X S>mbm $&
2. VmH$sX H$aZm = MVmdZr XZm
dm∑` : JUeZ gwae H$m Mmar Z H$aZ H$ obE dmaßdma VmH$sX H$s Wr $&
3. Q>m±J AS>mZm = XIb XZm
dm∑` : Vw_ g A[Zm H$m_ Vm hmVm Zht Am°a Xygam| H$ H$m_ _| Q>m±J AS>mV o\$aV hm $&
4. Jb bJmZm = ‡_ H$aZm
dm∑` : Im` ]Q> H$m [mH$a _m± Z Jb bJm`m $&
5. Mma Mm±X bJmZm = AoYH$ gw›Xa ]ZmZm
dm∑` : Am[Z Bg H$m`© _| Mma Mm±X bJm oX` $&
6. Xm±Vm| Vb A±Jwbr X]mZm = Am¸`© MoH$V hm OmZm
dm∑` : [wà H$s odMma eo∫$ H$m XIH$a o[VmOr Xm±Vm| Vb A±Jwbr X]mZ bJ $&
(]) oZÂZoboIV H$hmdVm| H$m AW© XH$a Ò[Ô> H$soOE $&
1. _oh_m KQ>r g_w– H$s, amdU ]gm [S>mg
- XwÔ> Ï`o∫$ H$ [S>mg _| ahZ [a h_mar ‡oV>m H$m Y∏$m [h˛±MVm h° $&
2. ZmM Z OmZ Am±JZ Q>T>m
- H$mB© H$m`© H$aZ H$s j_Vm Z hmZ [a ]hmZ]mOr H$aZm $& A[Zr Ag\$bVm H$m Xmf
Xygam| H$m XZm $&
3. O] [Îbm [H$S>m h° Vm A›V g_` _| ^r gmW aIm
- O] emXr H$s h° Vm AmoIar g_` VH$ Cg oZ^mAm $&
4. gm±[ ^r _a Am°a bmR>r ^r Z Qy>Q>
- o]Zm oH$gr Vah H$m ZwH$emZ gh H$m_ [yam H$aZm $&
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 55
5. aoh_Z `mMH$Vm Jh, ]S> N>mQ> hd° OmV
- _m±JZ g AmX_r H$m _mZ-gÂ_mZ KQ> OmVm h° $&
(H$) oZÂZoboIV e„Xm| _| g oH$›ht Xm H$m ^mddmMH$ gßkm ]ZmBE $&
_rR>m - o_R>mg, MbZm - Mmb, bmb - bmob_m, ]MZm - o]H´$s,
oeew - e°ed, MßMb - MßMbVm, gw›Xa - gw›XaVm, A[Zm - A[Zm[Z
(S>) oZÂZoboIV e„Xm| H$m odefUdmMH$ gßkm ]ZmBE $&
[nadV©Z - [nadoV©V, C›ZoV - C›ZV, VŒdkmZ - VŒdkmZr, am_mßM - am_mßoMV
aßJ - aßJrZ/aßJrbm, ]mV - ]mVyZr, Ka - Kaby, BoVhmg - EoVhmogH$
(B) oZÂZoboIV e„Xm| H$m H$V•©dmMH$ gßkm ]ZmBE $&
Ib - oIbmS>r, YZw - YZwY©a, ^mJ - ^mJr, od–mh - od–mhr, amh - amhr,
Ky_Zm - Kw_∏$S>, bmR>r - bR>°V, ^ybZm - ^wb∏$S>, emgZ - emgH$,
H´$mp›V - H´$mp›VH$mar
(B©) oZÂZoboIV e„Xm| H$ odÍ$’mWu e„X oboIE $&
[mbVy - OßJbr, oZ›Xm - ‡eßgm, H$¿Mm - [∏$m, A›Xa - ]mha, Hß$Oyg - CXma,
`w’ - gßoY, AmJ - [rN>, daXmZ - Ao^em[, ‡À`j - [amj, odamQ> - bKw
(C) oZÂZoboIV e„Xm| H$ g_mZmWu e„X oboIE $&
Ï`` - IM©, AmH$me - Z^/JJZ, _Oh] - Y_©, H$m°dm - H$mJ, ‡Vrjm - B›VOma, eara - Xh
VZ/H$m`m, MmÈ - gw›Xa, VÈ - d•j, wdZ - gßgma, —oÔ> - ZOa, _mJ© - amÒVm
(D$) oZÂZoboIV e„Xm| H$ qbJ ]VmBE $&
[wqbJ e„X : \y$b, Hw$gw_, ]mbH$, oH$gmZ, ˆX`, _mVr, AÒ[Vmb, ggwa, [mZr, S>a, a∫$,
Hw$ham_ ÒÃrqbJ e„X : AmdmO, [•œdr, em_, ES>r, AmdmO, bme, OZZr, Mm]r, MmXa, Vo]`V,
AdoZ, bha
(E) oZÂZoboIV e„Xm| H$m qbJ [nadV©Z H$soOE $&
]°b - Jm`, _mobH$ - _mboH$Z, ]mobH$m - ]mbH$, H$moH$bm - H$m`b, N>mà - N>mÃm,
XmXm - XmXr, ^mB© - ]hZ, [oV - [ÀZr, YaVr - AmH$me, ohaZ - ohaZr, hmWr -
hoWZr ajH$ - aojH$m, aÒgr - aÒgm
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 56
(E) oZÂZoboIV e„Xm| H$ g_mgm| H$ Zm_ ]VmBE $&
¤›¤ g_mg : ]Q>m-]Q>r, AmMma-odMma
VÀ[wÈf g_mg : gZm[oV - gZm H$m [oV - gÂ]›Y VÀ[w., e„XhrZ - e„X g hrZ - H$aU VÀ[w.
]h˛d´roh g_mg : oXJ≤AÂ]a - oXem h° AÂ]a (dÒÃ) oOgH$m dh,
Hw$gw_m`wY - Hw$gw_ h° Am`wY oOgH$m dh
_‹`_[Xbm[r g_mg : [U©Hw$Q>ra - [Um~ ([ÀVm|) g ]Zm Hw$Q>ra, oh_‡b` - oh_ H$ H$maU AmZdmbm
‡b`
AÏ``r^md g_mg : AmOrdZ - OrdZ [`©›V, ‡À`j - Am±Im| H$ gm_Z
H$_©Yma` g_mg : _hmH$od - _hmZ H$od, YaVr_mVm - YaVrÍ$[r _mVm
o¤Jw g_mg : oÃ^wdZ - VrZ ^wdZm| H$m g_yh, Mm°amhm - Mma amhm| H$m g_yh
C[[X g_mg : YZwY©a - YZwf H$m YmaU H$aZdmbm, qZXH$ - qZXm H$aZdmbm
(Am) oZÂZoboIV e„X-g_yhm| H$ obE EH$ e„X oboIE $&
Xm ]°bm| H$s Omar - JmB©, AmOrdZ Kw_Zdmbm - Kw_∏$S>, [oV ¤mam À`mJr JB© ÒÃr - [naÀ`∫$m,
^S> ]H$na`m| H$m g_yh - adS>, dZ _| bJZdmbr AmJ - XmdmZb, oZ›Xm H$aZdmbm - oZ›XH$,
gmV oXZm| H$m g_yh - g·mh, KmS> [a gdmar H$aZdmbm - KwS>gdma
(Am°) oZÂZoboIV dm∑`m| H$m gyMZmZwgma [nadV©Z H$soOE $&
1. Egr ]mV H$^r gwZr Zht h° $& (‡˝ dm∑` _| ]XobE)
∑`m H$^r Egr ]mV gwZr h° ?
2. Am[ Vm OmZV h¢ oH$ _¢ amÔ≠>gdH$ hˇ± $& (‡˝ dm∑` _| ]XobE)
∑`m Am[ Zht OmZV oH$ _¢ amÔ≠>gdm hˇ± ?
3. Am[ _wP OmZV h¢ $& (‡˝ dm∑` _| ]XobE)
∑`m Am[ _wP OmZV h¢ ?
4. odZm]m H$m Ï`o∫$Àd ]S>m AmH$f©H$ h° $& (CX≤JmadmMH$ dm∑` ]ZmBE)
dmh ! oH$VZm AmH$f©H$ h° odZm]m H$m Ï`o∫$Àd !
5. ]S>r AmgmZr g oH$b [a AoYH$ma H$a ob`m $& (CX≤JmadmMH$ dm∑` ]ZmBE)
dmh ! oH$VZr AmgmZr g oH$b [a AoYH$ma H$a ob`m !
6. Cg [a_mÀ_m H$s brbm ]S>r AZyR>r h° $& (CX≤JmadmMH$ dm∑` ]ZmBE)
dmh ! oH$VZr AZyR>r h° Cg [a_mÀ_m H$s brbm !
7. ∑`m H$aZm MmhV hm ? (gm_m›` ^odÓ`H$mb _| ]XobE)
∑`m H$aZm MmhmJ ?
8. amZr Z [mZr H$ obE _w±h Imbm $& (gm_m›` ^odÓ`H$mb _| ]XobE)
amZr [mZr H$ obE _w±h ImbJr $&
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 57
9. _¢Z A[Zm [wVbm hr Cg oX`m $& (gm_m›` dV©_mZH$mb _| ]XobE)
_¢ A[Zm [wVbm hr Cg XVm hˇ± $&
10. _¢ Cg H$db XÂ^r H$hˇ±Jm $& (gm_m›` dV©_mZH$mb _| ]XobE)
_¢ Cg H$db XÂ^r H$hVm hˇ± $&
11. h_ H$moee H$a|J $& (A[yU© dV©_mZH$mb _| ]XobE)
h_ H$moee H$a ah h¢ $&
12. ^yo_H$m Z oH$Vm] [T>r Wr $& (A[yU© dV©_mZH$mb _| ]XobE)
^yo_H$m oH$Vm] [T> ahr h° $&
13. È[`m VwÂh| Im J`m $& (A[yU© dV©_mZH$mb _| ]XobE)
È[`m VwÂh| Im ahm h° $&
14. KmS> H$s Ï`dÒWm H$a Xr JB© $& ([yU© dV©_mZH$mb _| ]XobE)
KmS> H$s Ï`dÒWm H$a Xr JB© h° $&
15. bZ-XZ H$m nadmO hr CR> J`m $& ([yU© dV©_mZH$mb _| ]XobE)
bZ-XZ H$m nadmO hr CR> J`m h° $&
16. H$hmZr `ht IÀ_ hm OmVr Wr $& (gm_m›` ^yVH$mb _| ]XobE)
H$hmZr `ht IÀ_ h JB© $&
17. dh gm ahm Wm $& (gm_m›` ^yVH$mb _| ]XobE)
dh gm`m $&
18. XmZm| Z gbmh H$s $& (A[yU© ^yVH$mb _| ]XobE)
XmZm| gbmh H$a ah W $&
19. g] Bgr [a gßXh H$a|J $& ([yU© ^yVH$mb _| ]XobE)
g]Z Bgr[a gßXh oH$`m Wm $&
20. EH$ _w±h hQ>m bVm, Vm Xygam ^r hQ>m bVm Wm $& (gab dm∑` _| ]XobE)
EH$ H$ _w±h hQ>m bZ [a Xygam ^r hQ>m bVm Wm $&
21. CgZ Amkm Xr oH$ amZr H$m oJa‚Vma H$am $& (gab dm∑` _| ]XobE)
CgZ amZr H$m oJa‚Vma H$aZ H$s Amkm Xr $&
22. Pyar ]°bm| H$m XIH$a ÒZh JX≤JX≤ hm J`m $& (gß`w∫$ dm∑` _| ]XobE)
Pyar Z ]°bm| H$m XIm, Vm ÒZh g JX≤JX≤ hm J`m $&
23. b˙_r]mB© H$ [h˛±MZ [a CZH$ ˆX` CN>b [S> $& (gß`w∫$ dm∑` _| ]XobE)
b˙_r]mB© [h˛±Mr, Vm CZH$ ˆX` CN>b [S> $&
24. BgH$m ‡oVdmX H$aZ H$m oH$gr H$m gmhg Z h˛Am $& (o_l dm∑` _| ]XobE)
oH$gr H$m `h gmhg Z h˛Am oH$ BgH$m ‡oVdmX H$a $&
25. o[VmZ ]Q>r H$m ]h˛V _mar $& (dm∑` ew’ H$soOE)
o[VmZ ]Q>r H$m ]h˛V _mam $&
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 58
‡-5. (A) (1) oZÂZoboIV odYmZm| H$s gw`mΩ` [yoV© H$ obE oXE JE [`m©`m| _ß g oH$gr EH$ H$m MwZH$a
[wam dm∑` o\$a g oboIE &
1. Xyga ]m∂S> _| ]h˛V gma [ßoS>V AmE W, ∑`m|oH$ .....
- ]m∂S> H$ _mobH$Z C›h| ^mOZ H$m oZ_ßÃU oX`m Wm $&
- C›h| ]m∂S> H$ _mobH$ g Hw$N> oeH$m`V| H$aZr Wr $&
- dhm± EH$ ]hg H$m Am`mOZ oH$`m J`m Wm $&
CÀVa : Xyga ]mS> _| ]h˛V g [ßoS>V AmE W $& ∑`m|oH$ dhm± EH$ ]hg H$m Am`mOZ
oH$`m J`m Wm &
2. B›– H$m ]∂S>m B©Ó`m©bw _mZm OmVm h°, ∑`m|oH$ .....
- ÒdJ© _| H$mB© H$m_ Z hmZ g dh oZR>Îbm ahVm h° $&
- A›` XdVmAm| H$s C[mgZm ¡`mXm hmVr h° $&
- Xyga XdVm B›– g ¡`mXm gwßXa h° $&
CÀVa : B›– H$m ]S>m B©Ó`m©bw _mZm OmVm h°, ∑`m|oH$ ÒdJ© _| H$mB© H$m_ Z hmZ g dh
oZR>Îbm ahVm h° $&
3. g°oZH$ Xm-VrZ gmb \$m°O _| ahH$a C] J`m Wm, ∑`m|oH$ .....
- [hm∂S>r hdmbm CgH$ ÒdmÒœ` [a ]h˛V ]wam Aga h˛Am Wm $&
- dhm± Cg h_em A[Z ÒÃr-]¿M H$s `mX gVmVr ahVr Wr $&
- gmWr g°oZH$ Cgg ¡`mXm _b-Omb Zht aIV W $&
CÀVa : g°oZH$ Xm-VrZ gmb \$m°O _| ahH$a C] J`m Wm, ∑`m|oH$ dhm± Cg
hß_em A[Z ÒÃr ]¿M H$s `mX gVmVr ahVr Wr $&
4. Yw_∏$∂S> XwoZ`m H$s gd©l> od^yoV h°, ∑`m|oH$ .....
- CgrZ AmO H$s XwoZ`m H$m ]Zm`m h° $&
- Cgr H$ [mg g] g AoYH$ AZw^d hmV h¢ $&
- Cgr H$ [mg hr AoYH$ kmZ h° $&
CÀVa : Yw_∏$∂S> XwoZ`m H$s gd©l> od^yoV h°, ∑`m|oH$ CgrZ AmO H$s XwoZ`m
H$m ]Zm`m h° $&
(2) oZÂZoboIV od^mJ "A' _| [mR>m| H$ obE JE h° Am°a od^mJ "]' _| gß]ßoYV bIH$m| H$
Zm_ oXE JE h¢ $& [mR> H$m Zm_ obIH$a CgH$ gm_Z ghr bIH$ H$m Zm_ oboIE $&
1. "A' "]'
1. amQ>r 1. _›Zy ^ S>mar
2. AH$br 2. H•$ÓUm ]ßgb
3. S>m∞. O`ßV ZmbrH$a
4. gVrfHw$_ma
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 59
CÀVa : "A' "]'
1. amQ>r 1. H•$ÓUm ]ßgb
2. AH$br 2. _›Zy ^ S>mar
2. "A' "]'
1. oh_‡b` 1. ^JdVrMaU d_m©
2. Í$[`m VwÂh| Im J`m 2. _hmXdr d_m©
3. `e[mb
4. S>m∞. O`ßV ZmbuH$a
CÀVa : "A' "]'
1. oh_‡b` 1. S>m∞. O`ßV ZmbuH$a
2. Í$[`m VwÂh| Im J`m 2. ^JdVrMaU d_m©
4. "A' "]'
1. AZmW 1. O°Z›–Hw$_ma
2. A[Zm-[am`m 2. _hmXdr d_m©
3. od.g. Im S>H$a
4. odÓUw ‡^mH$a
CÀVa : "A' "]'
1. AZmW 1. od.g. Im S>H$a
2. A[Zm-[am`m 2. O°Z›–Hw$_ma
6. "A' "]'
1. AemH$ H$m ˆX` [nadV©Z 1. gw^mfMß– ]mP
2. H$bßH$ H$m ]mPm 2. O°Z›–Hw$_ma
3. `e[mb
4. _hmXdr d_m©
CÀVa : "A' "]'
1. AemH$ H$m ˆX` [nadV©Z 1. `e[mb
2. H$bßH$ H$m ]mPm 2. gw^mfMß– ]mP
(3) oZÂZoboIV od^mJ "A' _| [mÃm| H$ Zm_ oXE JE h¢ Am°a od^mJ "]' _| [mÃmß H$s Co∫$`m±
Xr JB© h¢ $& ghr [mà H$m Zm_ obIH$a CgH$ gm_Z ghr Co∫$ oboIE $&
1. "A' "]'
1. ^oQ>`ma H$s [ÀZr 1. Ohm± _m°V _rb dhm± OmVr hˇß $&
2. ^oQ>`ma H$s ]hZ 2. ^oQ>`ma H$s ]hZ ]¿M H$s _m±
]¿M H$s _m±
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 60
2. _moZH$MßX 1. g\$ H$s Mm]r oO›XJr H$s Mm]r h° $&
_XZ
S>m∞.O`bmb
CÀVa : "A' "]'
1. ]¿M H$s _m± 1. Ohm± _m°V _rb dhm± OmVr hˇß $&
2. _moZH$MßX 2. g\$ H$s Mm]r oO›XJr H$s Mm]r h° $&
2. "A' "]'
1. gm_m]wAm 1. ∑`m ImZm Am°a ∑`m [H$mZm $&
amYm ^m^r
Z›Xm
2. _XZ 2. VwÂhma A›Xadmbm _mZd _a MwH$m h° $&
oH$emarbmb
S>m∞.O`bmb
CÀVa : "A' "]'
1. gm_m]wAm 1. ∑`m ImZm Am°a ∑`m [H$mZm $&
2. oH$emarbmb 2. VwÂhma A›Xadmbm _mZd _a MwH$m h° $&
3. "A' "]'
1. amOrd emh 1. ]YmB© ! B›– [a AmH´$_U g\$b h˛Am h° $&
naMS>© hmÂg
S>m∞.dgßV
2. bIH$ 2. gmbh od⁄m oZXmZ hm JE h¢ $&
bIH$ H$s ZmZr
bIH$ H$s [∂S>XmXr
CÀVa : "A' "]'
1. naMS>© hmÂg 1. ]YmB© ! B›– [a AmH´$_U g\$b h˛Am h° $&
2. bIH$ H$s [∂S>XmXr 2. gmbh od⁄m oZXmZ hm JE h¢ $&
4. "A' "]'
1. Jm[mb 1. Vw_ H$qbJ H$s _hmamZr hm $&
AemH$
Ao_Vm
2. b˙_r]mB© 2. hm` ]mB©Or ! _¢ _ar $&
_w›Xa
gw›Xa
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 61
CÀVa : "A' "]'
1. AemH$ 1. Vw_ H$qbJ H$s _hmamZr hm $&
2. gw›Xa 2. hm` ]mB©Or ! _¢ _ar $&
(]) 1. oZÂZoboIV [na¿N>X H$m [∂T>H$a CgH$ gß]ßY _ß [yN> JE ‡˝m| H$ CÀVa gßj[ _ß A[Ze„Xm| _| oboIE $&
1. OrdZ EH$ AZ_mb oZoY h° $& `oX Am[ oH$gr H$maUde CgH$m g_woMV bm^ AWdmAmZßX Zhrß CR>m [mV, Vm Am[H$m [hbm H$V©Ï` h° oH$, Am[ A[Zr dV©_mZ [napÒWoV H$mA¿N>r Vah odÌbfU H$a| $& Am[H$s g_Ò`m ∑`m h°, Cg ^br^mßoV g_P| Am°a A[Zr_wog]Vm| H$m Xya H$aZ H$m C[m` gmM| $& BgH$ od[arV `oX Am[ [napÒWoV`m| H$m A[ZC[a hmdr hmZ XV h¢, Am°a A[Z dmÒVodH$ Edß H$pÎ[V H$Ô>m| g _Z H$m Xw:Ir ]Zm` ahVh¢ $& Am[ H$m H$Ô> AmoW©H$ hm, [nadma H$ H$B© bmJm| H$ ^aU-[mfU H$ obE Am[H$m H$m\$sdVZ Z o_bVm hm AWdm oH$gr Jß^ra H$Ô> g Am[ X] hm|, boH$Z K]amZ g ∑`m BZg]H$m oZamH$aU hm Om`Jm $& AV: g_Ò`m g S>na` _V, CgH$s oeH$m`V _V H$soOE,]pÎH$ OyPZ H$ obE V°`ma hm OmBE $&‡˝ :1. OrdZ H$m ag_` H°$g ]Zm gH$V h° ?
h_ OrdZ H$m ag_` V] ]Zm gH$V h¢, O] h_ A[Zr dV©_mZ [napÒWoV H$mg_PH$a g_Ò`mAm| H$m g_PH$a CgH$ gwPmd H$ C[m` gmM| $& dmÒVodH$ EdßH$mÎ[oZH$ H$Ô>m| H$m _Z g hQ>mH$a hr AZ_mb oZoY g_mZ OrdZ H$m ag_`]Zm gH$V h¢ $&
2. _ZwÓ` AÈoMH$a H$m`© H$aZ H$ obE H$] V°`ma hmVm h° ?AmoW©H$, [mnadmnaH$ m Vm oH$gr Jß^ra H$Ô> g X] ahZ H$ H$maU _ZwÓ` AÈoMH$aH$m`© H$aZ H$ obE V°`ma hmVm h° $&
3. OrdZ H$s g_Ò`mAm| H$m oZamH$aU oH$g ‡H$ma hm gH$Vm h° ?OrdZ H$r g_Ò`mAm| g S>aZ H$ ]Om` g_Ò`mAm| H$m C[m` gmMZm MmohE $&g_Ò`mAm| H$ gm_Z PyPZm MmohE $& K]amZ g g_Ò`m H$m g_mYmZ Zhrß hmgH$Vm $& Y°`© Am°a qh_V g g_Ò`m H$m gm_Zm H$aZm MmohE $&
4. Bg [na¿N>X H$m CoMV erf©H$ XroOE $&erf©H$ : ""OrdZ AZ_mb oZoY'' $&
2. lo_H$ dJ© H$ gß[H©$ _| AmZ [a Eg AZH$ Ï`o∫$`m| g _am [naM` h˛Am, Om g]goZÂZV_ gm_moOH$ ÒVa H$ hmV h˛E ^r CÀgmh Am°a Ome g ^a[ya W Am°a A[Z ÒdrH•$V‹`` H$ obE gÂ[yU© oZ>m g H$m_ H$a ah W $& Bgg _wP odZ_´Vm H$m [mR> [∂T>Z H$m o_bmAm°a `h [Vm Mbm oH$ N>mQ>-g-N>mQ> AmX_r g ^r h_| Hw$N> ZgrhV o_b gH$Vr h° $&Bgg _wP gmßgmnaH$ dÒVwAm| H$s joUH$Vm H$m ]mY h˛Am Am°a _wP_| AZmgo∫$ H$s ^mdZm[Z[r $& _¢ BgH$m ^r ‹`mZ aIVm Wm oH$ _OXyam| H$m gmWr hmV h˛E ^r o_b-_mobH$m| H$gmW _am Ï`dhma AmXa[yU© hm Am°a Mmh CZH$ odMma _wPg o^›Z hm|, Vm ^r CZH$sB©_mZXmar [a _¢ eH$ Z H$ȱ $& `hr H$maU h° oH$ _a ¤mam gßMmobV ]∂S>r-g-]∂S>r hS>Vmbm|_ß ^r _mobH$m| H$m `h odúmg ahVm Wm oH$ d _a gmW ]mVMrV H$aH$ g_Pm°V [a [h˛±MgH$V h¢ $&
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 62
‡˝ :1. lo_H$ dJ© H$ gß[H©$ _| AmZ [a bIH$ H$m H°$g bmJm| g [naM` h˛Am ?
lo_H$ dJ© H$ gß[H©$ _| AmZ [a bIH$ H$m [naM` Eg H$B© bmJm| g h˛Am, OmCÀgmhr Am°a Omerb W $& `⁄o[ CZ bmJm| H$m gm_moOH$ ÒVa ZrMm Wm, o\$a ^rd A[Z ‹`` H$ ‡oV [yU© oZ>mdmZ W $&
2. lo_H$m| g bIH$ H$m H$m°Z gm g]H$ Am°a ]mY ‡m· h˛Am ?lo_H$m| g lr [r. oJna H$m odZ_´Vm H$m g]H$ o_bm $& Bgg C›h| ZÌdagmßgmnaH$ dÒVwAm| H$ ‡oV AZmgo∫$ H$m ]mY ^r ‡m· h˛Am $&
3. _OXyam| H$ gmWr hmV h˛E ^r bIH$ Am°a oH$g ]mV H$m ‹`mZ aIV W ?_OXyam| H$ gmWr hmV h˛E ^r lr oJna h_em Bg ]mV H$m ‹`mZ aIV W oH$ o_b_mobH$m| H$ gmW CZH$m Ï`dhma AmXa Am°a odúmg g [na[yU© hm $&
4. ]S>r g ]S>r hS>Vmbm| _| r o_b _mobH$m| H$m g_Pm°V H$m odúmg ∑`m| ]Zm ahVmWm ? lr oJna _OXyam| H$ gmWr W, o\$a r o_b-_mobH$m| H$ gmW AmXa Am°a odúmgg [na[yU© Ï`dhma H$aV W $& d H$^r r CZH$s B©_mZXmar [a eH$ Zht H$aV W $&BgrobE ]S>r-g-]S>r hS>Vmb _| r o_b-_mobH$m| H$ _Z _| g_Pm°V H$m odúmg]Zm ahVm Wm $&
5. g_mO H$ oZMb ÒVa H$ bmJm| H$ [naM` g bIH$ H$m oH$g ]mV H$m [VmMbm ? g_mO H$ oZMb ÒVa H$ bmJm| H$ [naM` g lr oJna H$m Bg ]mV H$m[Vm Mbm oH$ N>mQ> g N>mQ> AmX_r g ^r h_ Hw$N> Z Hw$N> grI gH$V h¢ $&
6. Bg [na¿N>X H$m CoMV erf©H$ XroOE $&erf©H$ : ""lo_H$m| g ‡m· g]H$'' $&
(H$) oZÂZoboIV [oa¿N>X H$m [T>H$a _mV•^mfm _| AZwdmX H$soOE $&1. _ZwÓ` A[Zr hrZVm g X]Vm h° $& dh Xygam| H$s qZXm H$aH$ Egm AZw^d H$aVm h° oH$ d
g] oZH•$Ô> h¢ Am°a dh CZg A¿N>m h° $& CgH$ Ahß H$s Bgg V•oÔ> hmVr h° $& ]S>r bH$sa H$mHw$N> o_Q>mH$a N>mQ>r bH$sa ]S>r ]ZVr h° $& ¡`m| ¡`m| H$_© jrV hmVm OmVm h°, gm| gm| qZXmH$s ‡d•pÀV ]T>Vr OmVr h° $& H$oR>Z H$_© hr B©Ó`m©, ¤f Am°a BZg CÀ[›Z qZXm H$m _maVm h°$& Bß– ]S>m B©Ó`m©bw _mZm OmVm h°, ∑`mßoH$ dh oZR>Îbm h° $& ÒdJ© _| XdVmAm| H$m o]ZmCJm`m A›Z Am°a o]Z ]m` \$b o_bV h¢ $&
d_yÛe `p°[p_u lu_[p\u ]$bpe R>°. [° bu≈Ap°_u t_]$p L$fu_° A°hp° A_ych L$f° R>° L°$ [°Ap°b^p A^d R>° A_° [° A°d_p\u kpfp° R>°. Ap\u [°_p° Al¨ k¨[p°jpe R>°. dp°V$u guV$u_° \p°X$uc|¨ku_° S> _p_u guV$u dp°V$u b_° R>°. S>°d S>°d L$dÆ nuZ \[y¨ ≈e R>°, [°d [°d t_]$p_u‚h©r— h^[u ≈e R>°. L$W$p°f L$dÆ S> BÛepÆ, ‹°j A_° [°d_p\u D–`fl \e°gu t_]$p_° lZ° R>°.Bfi÷_° M|b BÛepÆmy dp_hpdp¨ Aph° R>°, L$pfZ L°$ [° r_rÛæ$e R>°. ıheÆdp¨ ]°$hp°_° DNpX$ÈphNf Afl A_° hpÏep hNf amp° dm° R>°.
2. EH$ jU Vm H$mB Hw$N> g_P Z [m`m $& [a Xyga hr jU Om A≈>hmÒ` CR>m, CgH$s Jy±OAmO gÀVa df© ]mX ^r gwZ gH$Vm hˇ± Am°a A[Z Cg Í$[ H$m, A[Zr hr Am±Im| g XIgH$Vm hy± & Z OmZ H$] Am°a H°$g _a oeew _Z Z Q>m[r H$m BÇmV H$m [`m©` _mZ ob`m Wm$& em`X ZmZr Z H$mB© H$hmZr gwZmB© hmJr $& _m_mOr H$ dh o_à _a `wdm hm OmZ [a ^r CgKQ>Zm H$s `mX oXbmH$a Iy] h±gm H$aV W $& Vw_ Vm ^mB© ]h˛V BÇmVXma AmX_r hm $& A]h_ VwÂhmar BÇmV H$^r Zht CVma|J $&
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 63
A°L$ nZ [p L$p° L$iy¨ kd∆ iºey¨ _tl, `Z bu∆ S> nZ° S>° AÀ$lpıe \ey¨ [°_p° `X$Op°ApS>° rk—°f hjp£ R>u Z kp¨cmu iLy¨$ Ry>¨. A_° dpfp [° Í$`_° dpfu S> Ap¨Mp°\u ≈°B iLy¨$Ry>¨. L$p°Z ≈Z° ºepf° A_° L°$hu fu[° dpfp riiy d_° V$p°`u_° Bà>[_p° `epÆe dp_u gu^u l[u.L$]$pQ _p_uA° L$p°B hp[pÆ k¨cmphu li°. dpdp∆_p [° rd” dpfp eyhp_ \B Nep `R>u`Z [° OV$_p_u ep]$ Ap`u_° M|b lıep L$f[p l[p. "[d° [p° cpB M|b Bà>[]$pf dpZkR>p°, lh° Ad° [dpfu Bà>[ L$]$u `Z _tl D[pfuA°.'
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 64
1. (A) oZÂZoboIV ‡˝m| _| g oH$›ht Mma ‡˝m| H$ CÀVa N>: dm∑`m| _ oboIE $& (12)
1. hram Am°a _mVr J`m H$ Ka g Xw]mam ^mJZ _| H°$g g\$b h˛E ?
2. "]M[Z H$ d oXZ' H$hmZr H$ AmYma [a [≈>r [yOZ gßÒH$ma H$m dU©Z H$soOE $&
3. S>m∞. dgßV oMQ>Urg H$s MVmdZr bmJm| H$m ImIbr ∑`m| ‡VrV h˛B© ?
4. gm_m ]wAm oH$Z MrOm| H$m ]S> OVZ g g›XyH$ _ß aIZ bJr ? ∑`m| ?
5. AemH$ Z Ao_Vm H$ gm_Z ∑`m ‡oVkm H$s ?
(]) oZÂZoboIV ‡˝m| _| g oH$›ht VrZ H$ CÀVa Xm-Xm dm∑`m| _| oboIE $& (6)
1. ^oQ>`mam oH$g ‡gßJ g gh_ J`m ?
2. Yw_∏$S> H°$gm Y_© h° ?
3. odZm]mOr "JXm' Am°a "MH´$' H$m AW© ∑`m ]VmV h¢ ?
4. Am°aV ‡oVoXZ B©úa g ∑`m ‡mW©Zm H$aVr Wr ?
(H$) oZÂZoboIV ‡˝m| _| g oH$›ht Xm H$ CÀVa EH$-EH$ dm∑` _| oboIE $& (2)
1. amZr b˙_r]mB© H$m b˙` ∑`m Wm ?
2. Ï`o∫$ H$ AßXa H$m _mZd H$] _a OmVm h° ?
3. naMS>© hmÂg H$m°Z W ?
2. (A) oZÂZoboIV ‡˝m| _ß g oH$›ht VrZ H$ CÀVa H$ar] Mma dm∑`m| _| oboIE $& (9)
1. amOm OZH$ H$ dMZ [a b˙_U Z ∑`m CÀVa oX`m ?
2. OgmXm ^°`m ¤mam ]mbH•$ÓU H$m MbZm ogImV g_` H$ dmÀgÎ`[yU© —Ì` H$m dU©Z H$soOE $&
3. gV[wS>m H$ OßJbm| H$m H$odZ bVmAm| H$ OßJb ∑`m| H$h h¢ ?
4. Ib _| g] oIbmS>r g_mZ hmV h¢ $& gyaXmg H$ [X H$mÏ` H$ AmYma [a g_PmBE $&
(]) oZÂZoboIV ‡˝m| _| g oH$›ht VrZ ‡˝m| H$ CÀVa H$ar] Xm-Xm dm∑`m| _ß oboIE $& (6)
1. "J´m_lr' H$mÏ` H$ AmYma [a Hw$ha H$m e„X oMÃ AßoH$V H$soOE $&
2. YaVrZ H°$gm Í$[ YmaU oH$`m h° ? ∑`m| ?
3. OO©a Zmd H$m ∑`m _hÀd h° ?
4. _ZwÓ` H$m Jm°ad[yU© OrdZ H$] ‡m· hmVm h° ?
(H$) oZÂZoboIV ‡˝m| _| g oH$›ht Xm H$ CÀVa EH$-EH$ dm∑` _| oboIE $& (2)
1. dfm© _| H$m°Z H$m°Z [jr AmZßoXV h¢ ?
2. H$od ‡har H$m gmdYmZ ahZ H$ obE ∑`m| H$hV h¢ ?
3. Jm±S> bmJm| H$ T>mb H$] Jy±O CR>V h¢ ?
..... .
[[a Zß . 1
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 65
(S>) H$mÏ`‡o∫$`m± [yU© H$soOE $& (3)
H$B© oXZm| VH$ ............. hmbV ahr oeH$ÒV $&
3. (A) oZÂZoboIV _whmdam| _| g oH$›ht Xm H$ AW© XH$a dm∑` _ß ‡`mJ H$soOE $& (4)
1. H$_mZ gß^mbZm $ 2. H$m±[ CR>Zm 3. ]mOma Ja_ hmZm
(]) oZÂZoboIV H$hmdVm| `m gw^mofV _ß g oH$gr EH$ H$m AW© g_PmBE $& (2)
1. ZmM Z OmZ Am±JZ Q>T>m $& 2. qZXm g]X (e„X) agmb $&
(H$) oZÂZoboIV e„Xm| _| g oH$›hr Xm H$s ^mddmMH$ gßkm ]ZmB©` $& (1)
1. ¡`mXm 2. ]wbmZm 3. [edm
(S>) oZÂZoboIV e„Xm| _| g oH$›ht Xm H$ odefU ]ZmBE $& (1)
1. odkmZ 2. B©úa 3. M_ÀH$ma
(B) oZÂZoboIV e„Xm| _| g oH$›ht Xm H$ H$V•©dmMH$ gßkm ]ZmBE $& (1)
1. YZwf 2. [ham 3. gm±[
(B©) oZÂZoboIV e„Xm| _| g oH$›ht Xm H$ odÍ$’mWu e„X oboIE $& (1)
1. oZ:eÒÃ 2. Jham 3. IßS>Z
(C) oZÂZoboIV e„Xm| _| g oH$›ht Xm H$ g_mZmWu e„X oboIE $& (1)
1. VmH$sX 2. \$m°aZ 3. B©›VOm_
(D$) oZÂZoboIV e„Xm| _| g oH$›ht Xm e„Xm| H$ qbJ [hMmoZE $& (1)
1. oQ>H$Q> 2. ]\©$ 3. [wÒVH$
(E) oZÂZoboIV e„Xm| _| g oH$›ht Xm e„Xm| H$ qbJ [nadV©Z H$soOE $& (1)
1. _hmX`m 2. g_oYZ 3. odYdm
(E) oZÂZoboIV e„Xm| _| g oH$›ht Xm e„Xm| H$ g_mgm| H$ Zm_ ]VmBE $& (1)
1. oJnaYa 2. ZVoea 3. am_am_
(Am) oZÂZoboIV e„X-g_yhm| _| g oH$›hr Xm H$ obE EH$ EH$ e„X oboIE $& (1)
1. ^´_U H$aZdmbm 2. aU _| YraZ aIZdmbm 3. [m±d H$s Mm[ AmZ H$m e„X:
(Am°) oZÂZoboIV dm∑`m| _| g oH$›ht [m±M H$m gyMZm AZwgma [nadV©Z H$soOE $& (5)
1. h_| oH´$H$Q> IbZ _| ]h˛V _Om AmB© $& (dm∑` ew’ H$soOE)
2. V_ ‡À`` H$m C[`mJ H$aH$ dm∑` ]ZmBE $&
3. C[jm Am°a A[jm H$m e„X ^X AW© ¤mam oboIE $&
4. YaVr Z Z`m Í$[ Yam h° $& ([yU© ^yVH$mb _| ]XobE)
5. ‡À`H$ od⁄mWuZ H$_rO [hZ aIr Wr $& (H$mb [hMmoZE)
6. gMrZ H$m Ï`o∫$Àd ]S>m AmH$f©H$ h° $& (CX≤Jma dm∑` ]ZmBE)
7. boVH$m Z IV obIm Wm $& (A[yU© dV©_mZ H$mb ]ZmBE)
8. CgZ A[Z XmÒV H$m Q>r.dr. IarXm $& (o_l dm∑` ]ZmBE)
..... ..
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 66
4. (A) oZÂZoboIV odf`m| _| g oH$gr EH$ odf` [a 200 e„Xm| _| oZ]ßY oboIE $& (12)
1. AJa ]M[Z bm°Q> Am`.
(‡ÒVmdZm - OrdZ H$s VrZ AdÒWmE± - CZ_| e°ed H$m ÒWmZ - ]M[Z H$s oZXmfVm
- ^mbm[Z - _ÒV OrdZ - ImZm, [rZm, IbZm - ]M[Z H$s Iwoe`m± - ]M[Z H$
AodÒ_aUr` ‡gßJ - OrdZ H$m EH$ gwdU© g_` $&)
2. Xe _| AmVßH$dmX EH$ ]S>r g_Ò`m.
(‡ÒVmdZm - Xe _| AZH$ g_Ò`mE± - amÔ≠> odamYr ‡d•pÀV`m± - ‡Om _| ^` - amÔ≠>
H$s gß[pÀV H$m hmoZ - oZXmfm| H$s OmZ ^` _| - gaH$ma Am°a [wobg ¤mam H$S>m ÈI
- bmJm| H$m Cg_| gh`mJ - CZH$ C[m` - H$S>r gOm H$s Ï`dÒWm - odH$mg _|
]mYm - g_PyVr - C[gßhma)
3. AZmW ]mbH$ ]mbVm h°.
(‡ÒVmdZm - O›_ - oejm - ]M[Z - _mVmo[Vm H$m AdgmZ - AZmW - ZmH$ar -
emfU - Xna–Vm - odXe ^mJ OmZm - OrdZ _| [nadV©Z - Jar]m| H$s gdm _| OwQ>Zm
- C[gßhma)
4. h_ma amÔ≠>r` À`m°hma.
(Xe _| À`m°hmam| H$s [aß[am - ‡H$ma - amÔ≠>r` [d© H$ Zm_ ∑`m| _ZmV h¢ ? - H$] ? -
ehrXm| H$m Jm°ad - _ZmZ H$m VarH$m - _hÀd - C[gßhma)
(]) oZÂZoboIV odf` [a [ÃbIZ oboIE $& (8)
10, oZaO ^wdZ, gw^mfZJa, Amß]mdmS>r, Ah_Xm]mX g H$sarQ> [Q>b A[Z ]S>m°Xm
oZdmg ZdrZ [Q>b H$m "a∫$XmZ H$m _hÀd' g_PmVm h˛Am [Ã obIVm h° $&
5. (A) (1) oZÂZoboIV odYmZm| H$s [yoV© H$ obE oXE JE CÀVamß _| g ghr odH$Î[ MwZH$a (2)
odYmZ [yoV© H$soOE $&
1. ohaZr H$m Zm_ gmZm aIm J`m Wm, ∑`m| oH$ .....
- ÒdJ© _| H$mB© Zm_ Z hmZ H$ H$maU aIm J`m $&
- Cg [rbr dÒVwE± ¡`mXm [gßX Wr $&
- CgH$m eara gwZha aßJ H$m Wm $&
2. o_eZar qZXH$ oZob©· Am°a oZÓ[j hmV h¢, ∑`m|oH$ ....
- d Ymo_©H$ ‡d•pÀV H$ hmV h¢ $&
- d H$db A[Z o_Ãm| H$s hr qZXm H$aV h¢ $&
- _m°H$m AmZ [a d A[Z ]m[ H$s qZXm H$aZ _| ^r Zhrß MyH$V $&
(2) [mR> H$m Zm_ obIH$a CgH$ gm_Z ghr bIH$ H$m Zm_ oboIE $& (2)
1. "A'od^mJ "]' od^mJ
1. gmZm ohaZr 1._hmXdr d_m©
2. Yw_∏$S> Y_© 2. B›– odXmdmMÒ[oV
3. amh˛b gmßH•$À`m`Z
.
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 67
(3) oZÂZoboIV od^mJ "A' _ß [mÃm| H$ ghr Zm_ oX` h¢ Am°a od^mJ "]' _| [mÃm| H$s (2)
Co∫$`m± Xr JB© h¢ $&
ghr [mà H$m Zm_ obIH$a CgH$ gm_Z ghr Co∫$ oboIE $&
"A' od^mJ "]' od^mJ
1. _mVr Mb Vm OÈa H$b Bg AZmW [a Am\$V Am`Jr $&
hram
J`m
2. \$m°Or _a OmAm, A^mJ, Vy _wP Am°a ∑`m ∑`m oXImEJm ?
^oQ>`maZ
\$m°Or H$s [ÀZr
(]) oZÂZoboIV [na¿N>X H$m [T>H$a CgH$ gß]ßY _| [yN> JE ‡˝m| H$ CÀVa gßj[ _| oboIE $& (6)
h_mar gmar gßÒH•$oV dZ-‡YmZ h° $& h_mar gßÒH•$oV _| Om gwßXaV_ Am°a l>V_ h°; CZH$m
CX≤^d Aml_ _| Am°a V[mdZm| _| h˛Am Wm $& F$ΩdX, Om h_mar gZmVZ eo∫$ H$m _yb h°; dZ
Xod`m| H$s AM©Zm H$aV h¢ $& _ZwÒ_•oV _| d•j od¿N>XH$ H$m ]S>m [m[r _mZm J`m h° $& _ÀÒ`
[wamU _| H$hm J`m h°, ""Om AmX_r d•jm| H$m ZÔ> H$aVm h° Cg XßS> oX`m Om` &'' Vmbm]m|,
gS>H$m| m gr_m H$ [mg d•jm| H$m H$mQ>Zm ]S>m JwÈÀVa A[amY Wm $& ApΩZ [wamU r d•j [yOm
[a Oma XVm h° $& _hm^maV _| IßS>d dZ H$ dU©Z H$m CÎbI h° $Am°a am_m`U _| [ßMdQ>r ]Z
H$s a_Ur`Vm H$m dU©Z h° $& ]w’ ^JdmZ H$ dQ>d•j H$ ZrM kmZ ‡m· hwAm Wm $& d•jm| H$m
Amam[U ÒZh[yd©H$ Am°a CZH$m [na[mbZ [wÃdV≤ H$aZm MmohE $&
‡˝ :
1. h_mar gßÒH•$oV H$m CX≤^d H$hm± h˛Am Wm ?
2. H$m°Z gm dX gZmVZ eo∫$ H$m _yb h° ?
3. oH$g J´ßW _| d•j od¿N>X _hm[m[ _mZm J`m h° ?
4. H$hm± g d•j H$m N>XZ H$aZm A[amY _mZm OmVm Wm ?
5. am_m`U _| oH$g dZ H$m dU©Z h° ?
6. [na¿N>X H$m CoMV erf©H$ XroOE $&
(H$) oZÂZoboIV [na¿N>X H$m [T>H$a A[Zr _mV•^mfm _| AZwdmX H$soOE $& (8)
gßgma _| `oX H$mB© gZmVZ Y_© h° Vm dh Yw_∏$S> Y_© h° $& boH$Z dh gßHw$obV g‡Xm`
Zht h°, dh AmH$me H$s Vah _hmZ h° $& g_w– H$s Vah odemb h° $& oOZ Y_m~ Z AoYH$
`e Am°a _oh_m ‡m· H$s h°, H$db Yw_∏$S> Y_© hr H$ H$maU & ‡^w B©gm Yw_∏$S> W, CZH$
AZw`m`r ^r Yw_∏$S> W, oO›hm|Z B©gm H$ gßXe H$m XwoZ`m H$ H$mZ H$mZ _| [h˛±Mm`m $&
Yw_∏$S> hmZm AmX_r H$ obE [a_ gm°^mΩ` H$s ]mV h° Am°a Yw_∏$S>r dhr H$a gH$Vm h° Om
oZo¸V h° $&
F F F F F
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 68
1. (A) oZÂZoboIV ‡˝m| _| g oH$›ht Mma ‡˝m| H$ CÀVa N>: dm∑`m| _ oboIE $& (12)
1. hram Am°a _mVr H$ [maÒ[naH$ ‡_ H$m dU©Z H$soOE $&
2. "]M[Z H$ d oXZ' H$ AmYma [a [≈>r [yOZ gßÒH$ma H$m dU©Z H$soOE $&
3. Yw_∏$S> XwoZ`m H$s gd©l> od^yoV H°$g h¢ ?
4. gm_m]wAm oH$Z MrOm| H$m ]S> OVZ g g›XyH$ _| aIZ bJr ? ∑`m| ?
5. g_´mQ> AemH$ H$m ˆX` [nadV©Z H°$g h˛Am ?
(]) oZÂZoboIV ‡˝m| _| g oH$›ht VrZ ‡˝m| H$ CÀVa Xm-Xm dm∑`m| _| oboIE $& (6)
1. gmZm ohaZr H$s _•À`w H°$g h˛B© ?
2. amZr b˙_r]mB© [amO` _| ^r oH$g ‡H$ma odO`rZr bJVr Wr ?
3. odZm]m JXm Am°a MH´$ H$m AW© ∑`m ]VmV h¢ ?
4. \$m°Or H$s Am±Im| _| Am±gy H$] Am JE ?
(H$) oZÂZoboIV ‡˝m| _| g oH$›ht Xm ‡˝m| H$ CÀVa EH$ EH$ dm∑` _| oboIE $& (2)
1. ^°am H$m ]°bm| g AmÀ_r`Vm ∑`m| hm JB© Wr ?
2. ""H$bßH$ H$m ]mPm'' _| bIH$ H$s ∑`m ‡mW©Zm h° ?
3. _JY H$m odO`r g_´mQ> oH$gg hma J`m ?
2. (A) oZÂZoboIV ‡˝m| _| g oH$›ht VrZ ‡˝m| H$ CÀÀa Mma-[m±M dm∑`m| _ß oboIE $& (9)
1. H$odZ [ßMdQ>r H$ ‡mH•$oVH$ gm¢X`© H$m dU©Z oH$g ‡H$ma oH$`m h° ?
2. amOm OZH$ Z Ï`mHw$b hmH$a ∑`m H$hm ?
3. ahr_ `mMH$Vm H$ odf` _| ∑`m H$hV h¢ ?
4. H$od XwÓ`ßVHw$_ma ZXr Am°a ZXrH$s Yma H$ odf` _| ∑`m H$hV h¢ ?
(]) oZÂZoboIV ‡˝m| _| g oH$›ht VrZ ‡˝m| H$ CÀVa Xm-Xm dm∑`m| _| oboIE $& (6)
1. IVm| _| Mm±Xr H$s gr Ombr H°$g ]ZVr h° ?
2. oed-YZwf H$ ]ma _| b˙_U Z ∑`m H$hm ?
3. gV[yS>m H$ OßJb ∑`m ∑`m ghZ H$aV h¢ ?
4. ahr_ oH$Z bmJm| H$m _am h˛Am _mZV h¢ ? ∑`m| ?
(H$) oZÂZoboIV ‡˝m| _| g oH$›ht Xm ‡˝m| H$ CÀVa EH$-EH$ dm∑` _| oboIE $& (2)
1. Ì`m_b ^yVb [a H$m°Z PwH$m h° ?
2. [wamZ-qghmgZ H$s ‡oV_mE± Qy>Q> ahr h¢ $& H$od Egm ∑`m| H$hV h¢ ?
3. AmH$me gr N>mVr g ∑`m VmÀ[`© h° ?
[[a Zß . 2
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 69
(S>) H$mÏ`[yoV© H$soOE $&
(3)
Bg ZXr H$s Yma ................. JmVr Vm h° $&
3. (A) oZÂZoboIV _whmdam| _| g oH$›ht Xm H$ AW© obIH$a _whmda H$m dm∑` ‡`mJ H$soOE $& (4)
1. [JS>r CN>mbZm 2. Q>m±J AS>mZm 3. Xm_Z \°$bmZm
(]) oZÂZoboIV H$hmdVm| _| g oH$gr EH$ H$m AW© Ò[Ô> H$soOE $& (2)
1. _oh_m KQ>r g_w– H$s, amdU ]gm [S>mg $&
2. ZmM Z OmZ Am±JZ Q>T>m $&
(H$) oZÂZoboIV e„Xm| _| g oH$›ht Xm H$s ^mddmMH$ gßkmE± ]ZmBE $& (1)
1. e°VmZ 2. ÒdÒW 3. \°$bZm
(S>) oZÂZoboIV e„Xm| _| g oH$›ht Xm H$ odefU ]ZmBE $& (1)
1. XmT>r 2. ZmH$ 3. ZaH$
(B) oZÂZoboIV e„Xm| _| g oH$›ht Xm H$ H$V•©dmMH$ gßkmE± ]ZmBE $& (1)
1. ^OZ 2. _wbmO_V 3. __©
(B©) oZÂZoboIV e„Xm| _| g oH$›ht Xm H$ odÈ’mWu e„X oboIE $& (1)
1. AmJ_Z 2. Yy[ 3. gw_Z
(C) oZÂZoboIV e„Xmß _| g oH$›ht Xm H$ g_mZmWu e„X oboIE $& (1)
1. JÈa 2. H$mf 3. Ao^em[
(D$) oZÂZoboIV e„Xm| _| g oH$›ht Xm H$s qbJ [hMmZ H$soOE $& ($1)
1. eaU 2. o_M© 3. AmhQ>
(E) oZÂZoboIV e„Xm| _| g oH$›ht Xm H$s qbJ [nadV©Z H$soOE $& (1)
1. g_´mQ> 2. H$od 3. ]m]y
(E) oZÂZoboIV gm_mogH$ e„Xm| _| g oH$›ht Xm g_mgm| H$ Zm_ ]VmBE $& (1)
1. H$_Oma 2. _hmamZr 3. g·mh
(Am) oZÂZoboIV e„X g_whm| _| g oH$›ht Xm e„X g_yhmß H$ obE EH$-EH$ e„X oboIE $& (1)
1. H$_ `m ¡`mXm $& 2. dZ _| bJZdmbr AmJ $& 3. Ombm ]ZmZdmbm H$sS>m $&
(Am°) oZÂZoboIV dm∑`m| _| g oH$›ht [m±M dm∑`m| H$m gyMZmZwgma [nadV©Z H$soOE $& (5)
1. Mm°Yar H$m ZmH$ H$Q> J`m $& (dm∑` ew’ H$soOE)
2. dh KmS> g CVam $& (H$maH$ Ty>±T>H$a oboIE)
3. ""]J o_bm'' H$m AW© Ò[Ô> H$soOE $&
4. "C[jm' Am°a "A[jm' H$m AW© Ò[Ô> H$soOE $&
5. Ohm± _m°V ........... dht OmVr hˇ± $& (o_bZm oH´$`m H$m `mΩ` Í$[ oboIE)
6. Vw_ Am ah W V] _¢ Om ahr Wr $& (gm_m›` ^ybH$mb _ß ]XobE)
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 70
7. dh _am .............. gmWr h° $& (oZH$Q> H$ lÔ>VmdY©H$ Í$[ g [yoV© H$soOE)
8. ^yI g ‡naV Mmar ^r H$aV h¢ $& (‡˝mW© dm∑` _| ]XobE)
4. (A) oZÂZoboIV odf`m| _| g oH$gr EH$ odf` [a 200 e„Xm| _| oZ]ßY oboIE $& (12)
1. oejH$ H$s AmÀ_H$Wm.
‡ÒVmdZm - ]M[Z - oejm - Ï`dgm` H$m Ty>±T>Zm - oejH$ OrdZ H$ AZw^d -
g_mO _ß ÒWmZ - C[gßhma
2. ^yHß$[ H$s odZmebrbm.
‡H•$oV H$m Í$[ - ^yHß$[ g odZme - ^yHß$[ H$ H$maU B_maVm| H$m Zme - g^r ÒWmZm|
[a Aga - _mZd eo∫$ - g^r EH$ _mZd
3. [`m©daU _| d•jmam[U H$m _hÀd.
[`m©daU H$m _hÀd - _ZwÓ` H$ obE d•j C[H$maH$ - d•jmam[U EH$ C[H$ma H$m`©
- d•jmam[U H$ AZH$ bm^ - [`m©daU H$s ew’Vm - d°kmoZH$ Am°a ^m°JmobH$ —oÔ>
g CgH$s odefVm - C[gßhma
4. h_ma amÔ≠>r` À`m°hma.
amÔ≠>r`Vm H$s ^mdZm - amÔ≠>r` À`m°hma - ‡YmZ_ßÃr - oVaßJm H$m gbm_r - JmßYr
O`ßoV - ehrX oXZ - e°jnUH$ gßÒWmAm| _| g_mamh - amÔ≠>JrV - amÔ≠>r` ^mdZm -
o_b OwbH$a _ZmZm $&
(]) oZÂZoboIV Í$[aIm H$ AmYma [a H$hmZr obIH$a Cg CoMV erf©H$ XroOE (8)
Am°a grI ^r oboIE $&
EH$ gwhmdZm dZ - B›– H$m AmJ_Z - dhm± H$ ‡mH•$oVH$ gm¢X`© H$m XIH$a ^JdmZ Iwe -
Am¸`© - EH$ gwI d•j [a Xw:Ir VmVm - ‡˝, ""ha ^a d•jm| H$m N>mS>H$a Bg d•j [a
∑`m| ?'' - CÀVa, ""`h d•j ^r [hb ham^am Am°a \$b-\y$bm| g gß[›Z Wm, A] XwoX©Z _|
gmW H°$g N>mSw>ß ?'' - ^JdmZ H$m daXmZ - ]mY $&
5. (A) (1) oZÂZoboIV odYmZm| H$s [yoV© H$ obE oX` JE [`m©`m| _| g oH$gr EH$ H$m (2)
MwZH$a [yam dm∑` oboIE $&
1. Om bS>mB© _| ¡`mXm AmXo_`m| H$m _maVm h°, Cg BZm_ Am°a ‡oV>m oX`m OmVm h°, ∑`m|oH$ ...
- Egm H$aZm dhm± ]hmXyar g_Pm OmVm h° $&
- CgH$ gmW Egr eV© bJr Wr $&
- _maZm ]hmXyar H$m H$m_ Zht h° $&
2. AH$mb _| H$B© oXZm| VH$ H$mZr Hw$oV`m [nadma H$ bmJm| H$ gmW gmB©, ∑`m|oH$ ...
- Hw$oV`m ]h˛V fl`mar Wr $&
- g] Cg A[Z [mg hr gwbmV W $&
- ^yI H$ H$maU dh^r H$_Oma hm JB© Wr $&
(2) oZÂZoboIV od^mJ "A'_| [mR> H$ Zm_ oXE h¢ Am°a od^mJ "]' _| bIH$m| (2)
H$ Zm_ obI h¢ $& [mR> H$m Zm_ obIH$a CgH$ gm_Z bIH$ H$m ghr Zm_ oboIE $&
od^mJ "A' od^mJ "]'
1. Xm ]°bm| H$s H$Wm 1. ^JdVrMaU d_m©
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 71
2. Yw_∏$S> Y_© 2. ‡_MßX
3. amh˛b gmßH•$À`m`Z 4. O°Z›–Hw$_ma
(3) oZÂZoboIV od^mJ "A' _| [mÃm| H$ Zm_ oXE JE h¢ $& od^mJ "]' _| [mÃm| H$s (2)
Co∫$`m± Xr JB© h¢ $&
ghr [mà H$m Zm_ obIH$a CgH$ gm_Z Co∫$ oboIE $&
od^mJ "A' od^mJ "]'
1. Èg H$ bmJ 1. ew_m JÎbm-d-JÎbm IwX©Z $&
odú`mÃr
B©amZ H$ bmJ
2. bIH$ 2. qZXm g]X agmb $&
gyaXmg
H$]ra
(]) oZÂZoboIV [na¿N>X H$m [T>H$a CgH$ gß]ßY _| [yN> JE ‡˝m| H$ CÀVa gßj[ _| A[Z (6)
e„Xm| _| oboIE $&
JrVm OrdZ H$s H$bm grImVr h° $& O] _¢ XIVm hˇ± oH$ h_mam g_mO AmO h_mar gßÒH•$oV
H$ _m°obH$ og’mßVm| H$s AdhbZm H$aVm h° $& V] _am ˆX` \$Q>Vm h° $& Am[ Mmh| Ohm± OmE±
[aßVw gßÒH•$oV H$ _m°obH$ og’mßVm ßH$m gmW aI| $& gßgma H$ gma gwI jU^ßJwa Edß AÒWm`r
hmV h¢ $& dmÒVodH$ gwI h_mar AmÀ_m _| hr h° $& Mnaà ZÔ> hmZ g _ZwÓ` H$m g] Hw$N> ZÔ>
hm OmVm h° $& gßgma H$ am¡` [a odO`r hmZ [a ^r AmÀ_m H$s hma g]g ]S>r hma h° $& `hr
h° h_mar gßÒH•$oV H$m gma, Om A‰`mg ¤mam gwJ_ ]ZmH$a H$m`©Í$[ _| [naUV oH$`m Om
gH$Vm h° $&
‡˝ :
1. bIH$ ˆX` H$] \$Q>Vm h° ?2. bIH$ h_g oH$g ]mV H$m hß_em ‹`mZ aIZ H$ obE H$hVm h° ?3. gßgma H$ gma gwI H°$g hmV h¢ ?4. _ZwÓ` H$m g] Hw$N> H$] ZÔ> hm OmVm h° ?5. gßÒH•$oV H$m gma ∑`m h° ?
6. Bg [na¿N>X H$ obE CoMV erf©H$ XroOE $&
(H$) oZÂZoboIV [na¿N>X H$m [T>H$a A[Zr _mV•^mfm _| AZwdmX H$soOE $& (8)
Yw_∏$S>r dhr H$a gH$Vm h° Om oZo¸ßV h° $& Yw_∏$S>r H$ obE qMVmhrZ hmZm AmdÌ`H$ h°
Am°a qMVmhrZ hmZ H$ obE Yw_∏$S>r ^r AmdÌ`H$ h° $& XmZm| H$m A›`m›`ml` hmZm XyfU
Zht, ^yfU h° $& Yw_∏$S>r g ]T>H$a gwI H$hm± o_b gH$Vm h° $? AmoIa qMVmhrZVm Vm
gwI H$m g]g Ò[Ô> Í$[ h° $& Yw_∏$S>m| _| H$Ô> ^r hmV h°, boH$Z C›h| Cgr Vah g_oPE
O°g ^mOZ _| o_M© $& o_M© _| `oX H$S>dmhQ> Z hm, Vm ∑`m H$mB© o_M© ‡_r Cg hmW ^r
bJmEJm ? dÒVwV: Yw_∏$S>m| _| H$^r H$^r hmZdmb H$S>d AZw^d CgH$ Bg H$m ]T>m XV
h°, Cgr Vah O°g H$mbr [•>^yo_ _| oMÃ AoYH$ oIb CR>Vm h° $&
F F F F F
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 72
1. (A) oZÂZoboIV ‡˝m| _| g oH$›ht Mma ‡˝m| H$ CÀVa N>: dm∑`m| _ oboIE $& (12)
1. amUr b˙_r]mB© H$s OrdZ-brbm oH$g ‡H$ma g_m· h˛B© $?
2. o_Ã H$ AmqbJZ g bIH$ H$m Y•VamÔ≠> H$s `mX ∑`m| AmB© ?
3. A[Z _°H$ g ]°bm| H$ ^mJ AmZ [a Pyar H$s [ÀZr [a ∑`m ‡oVoH´$`m h˛B© ?
4. g_´mQ> AemH$ H$m ˆX` [nadV©Z H°$g h˛Am ?
5. [agmB© lr Z o_eZar qZXH$mß H$s ∑`m odefVmE± ]VmB© h°¢ ?
(]) oZÂZoboIV ‡˝m| _| g oH$›ht VrZ ‡˝m| H$ CÀVa Xm-Xm dm∑`m| _| oboIE $& (6)
1. odú`mÃr oH$g amÒV g A_naH$m [h˛±MZdmb W ?
2. gm_m]wAm H$m amVr XIH$a amYm Z ∑`m H$hm ?
3. [edm H$s ZtX H$] Qy>Q>r ?
4. Yw_∏$S> hmZm AmX_r H$ obE [a_ gm°^mΩ` H$s ]mV H°$g h° ?
(H$) oZÂZoboIV ‡˝m| _| g oH$›ht Xm ‡˝m| H$ CÀVa EH$-EH$ dm∑` _| oboIE $& (2)
1. qZXm H$s ‡d•pÀV H$] ]T>Vr OmVr h° ?
2. oh_[mV g ]MZ H$ obE naMS>© hmÂg Z ∑`m oH$`m Wm ?
3. Yw_∏$S>r H$s oXjm H$m°Z b gH$Vm h° ?
2. (A) oZÂZoboIV ‡˝m| _| g oH$›ht VrZ ‡˝m| H$ CÀVa Mma-[mßM dm∑`mß _| nboIE $& (9)
1. ahr_ `mMH$Vm H$m ]wam ∑`m| _mZV h¢ ?
2. AmOmXr o_bZ H$ ]mX A^r ∑`m H$aZm ef h° ?
3. XmZ| AmZ [a Ka _| ∑`m [nadV©Z AmVm h° ?
4. grVm H$ Òd`ßda _| AmE h˛E amOm C[hmg H$ [mà oH$g Vah ]Z ?
(]) oZÂZoboIV ‡˝m| _| g oH$›ht VrZ ‡˝m| H$ CÀVa Xm-Xm dm∑`m| _ oboIE $& (6)
1. JwÈ odúmo_Ã Z am_ H$m ∑`m AmXe oX`m ?
2. AH$mb H$ H$maU Ka H$s ∑`m Xem h˛B© ?
3. gV[wS>m H$ OßJb ∑`m ghZ H$aV h¢ ?
4. OgmXm ]mbH•$ÓU H$ ‡oV A[Zm ÒZh H°$g Ï`∫$ H$aVr h° ?
(H$) oZÂZoboIV ‡˝m| _| g oH$›ht Xm ‡˝m| H$ CÀVa EH$-EH$ dm∑`m| _| oboIE $& (2)
1. b˙_U H$m [ßMdQ>r _| oH$Z H$m gÀgßJ o_bm ?
2. Xmo_Zr Z bmO ∑`m| N>mS> Xr h° ?
3. H$od oH$g S>a H$s Ama gßH$V H$aVm h° ?
[[a Zß . 3
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 73
(S>) H$mÏ`[yoV© H$soOE $& (3)
gwZr _¢ hna AmdZ H$s ............ dJ o_bm _hmamO $&&
3. (A) oZÂZoboIV _whmdam| _| g oH$›ht Xm H$ AW© obIH$a dm∑` _| ‡`mJ H$soOE $& (4)
1. oga H$ ]b OmZm $&
2. H$bOm Wm_ bZm $&
3. Jb bJmZm $&
(]) oZÂZoboIV H$hmdVm| _ß g oH$›ht EH$ H$m AW© Ò[Ô> H$soOE $& (2)
1. gm° gwZma H$s EH$ bwhma H$s $&
2. qZXm g]X agmb $&
(H$) oZÂZoboIV e„Xm| _| g oH$›ht Xm H$s ^mddmMH$ gßkmE± ]ZmBE $& (1)
1. VmOm 2. _ZmZm 3. obIZm
(S>) oZÂZoboIV e„Xm| _| g oH$›ht Xm H$ odefU ]ZmBE $& (1)
1. _mQ>m 2. Hw$eb 3. bmb
(B) oZÂZoboIV e„Xm| _| g oH$›ht Xm H$ H$V•©dmMH$ gßkmE± ]ZmBE $& (1)
1. qZXm 2. gyMZm 3. H$hmZr
(B©) oZÂZoboIV e„Xm| _| g oH$›ht Xm H$ odÈ’mWu e„X oboIE $& (1)
1. ]°a 2. ham 3. Img
(C) oZÂZoboIV e„Xmß _| g oH$›ht Xm H$ g_mZmWu e„X oboIE $& (1)
1. AmbmH$ 2. JhZm 3. dra
(D$) oZÂZoboIV e„Xm| _| g oH$›ht Xm H$ qbJ [hMmoZE $& (1)
1. [b 2. AmdmO 3. AmÀ_m
(E) oZÂZoboIV e„Xm| _| g oH$›ht Xm H$ qbJ [nadV©Z H$soOE $& (1)
1. _X© 2. [S>mgr 3. H$od
(E) oZÂZoboIV e„Xm| _| g oH$›ht Xm g_mgm| H$ Zm_ ]VmBE $& (1)
1. AmOrdZ 2. [yOm-[mR> 3. JOmZZ
(Am) oZÂZoboIV e„X-g_yhm| _| g oH$›hrß Xm H$ EH$-EH$ e„X oboIE $& (1)
1. XdVmAm| H$m amOm $& 2. oOgH$s gr_m Z hm $& 3. Om o_bZm _wpÌH$b hm $&
(Am°) oZÂZoboIV dm∑`m| _| g oH$›ht [mßM dm∑`m| H$m gyMZm H$ AZwgma [nadV©Z H$soOE $& (5)
1. `h oH$Vm] H$m Xm_ ∑`m h° ? (dm∑` ew’ H$soOE)
2. _¢Z A[Zm [wVbm hr Cg oX`m $& (gm_m›` dV©_mZ H$mb _| ]XobE)
3. "[a_mW©' e„X H$m AW© oboIE $&
4. _rZmjr Zrbm g h° $& ("gw›Xa' H$ VwbZm Xe©H$ È[ g [yoV© H$soOE)
5. _mVm ]Q> H$m H$S>dr Xdm h° $& ("[rZm' oH´$`m H$m `mΩ` È[ oboIE)
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 74
6. d oH$gr H$m ]wam Zht gmMV $& (odoY dm∑` ]ZmBE)
7. ÒÃr gwZH$a ÒV„Y ah OmVr h° $& (gß`w∫$ dm∑` ]ZmBE)
8. A¿N> bS>H$ [nal_r hmV h¢ $& (o_l dm∑` ]ZmBE)
4. (A) oZÂZoboIV odf`m| _| g oH$gr EH$ odf` [a 200 e„Xm| _| oZ]ßY oboIE $& (12)
1. oZajaVm - EH$ Ao^em[ $&
Òdam¡` _| oZajaVm em[Í$[ - oZdmaU H$ _mJ© - AoZdm`© oZ:ewÎH$ oejm - ‡m°T>
oejm - "gmjaVm Ao^`mZ' H$m gaH$ma H$m ‡`mg - H$oR>ZmB©`m± Am°a oZdmaU H$
C[m` $&
2. EH$ ]yT> Zm°H$a H$s AmÀ_H$Wm $&
[naM` - ]M[Z Am°a Zm°H$ar - EH$ odef ‡gßJ - gdm - OrdZ H$ ododY AZw^d -
ef OrdZ &
3. _am ^maV _hmZ $&
[wamZm ^maV - Xedmgr - F$of_woZ - ^JdmZ H$ AdVma - ‡mMrZ amO - Jwbm_r
- AmO H$m ^maV - g_Ò`mEß - C[m` - ^mdr - AßV $&
4. AmO H$m od⁄mWu $&
‡ÒVmdZm - od⁄mWu OrdZ H$m _hÀd - _mZogH$ ÒVa - emarnaH$ Xw]©bVm - A›`
XwJw©U - CÇmdb Í$[ - C[gßhma $&
(]) oZÂZoboIV Í$[aIm H$ AmYma [a H$hmZr obIH$a Cg CoMV erf©H$ XroOE (8)
Am°a grI ^r oboIE $&
1. EH$ AmX_r - Mmar H$ A[amY _| [H$S>m OmZm - amOm g ]r_ma _m± H$m XIZ H$s
Amkm _m±JZm - bm°Q>Z H$s H$g_ - Amkm [mZm - amOm H$s Jw· Ï`dÒWm - Mma H$m
dm[g AmZm - ›`m` - oZXmf ‡_moUV - _ßÃr ]ZmZm $&
5. (A) (1) oZÂZoboIV odYmZm| H$s gw`mΩ` [yoV© H$ obE oX` JE [`m©`m| _| g oH$gr EH$ H$m (2)
MwZH$a [yam dm∑` o\$a g oboIE $&
1. AßJ´O gZm[oV Bg [naUm_ [a [h˛±M MwH$ W, oH$ ...
- gma od–mh H$s OmZ ogp›Y`m h° $&
- gma od–mh H$s OmZ b˙_r]mB© h° $&
- gma od–mh H$s OmZ [edm h° $&
2. Yw_∏$S> XwoZ`m H$s gd©l> od^yoV h°, ∑`m|oH$ ...
- CgrZ AmO H$s XwoZ`m H$m ]Zm`m h° $&
- Cgr H$ [mg g]g AoYH$ AZw^d hmV h¢ $&
- gßgma H$ l> J´ßW Yw_∏$S>m| Z hr obI h¢ $&
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 75
(2) oZÂZoboIV od^mJ "A' _ß [mR>mß H$ Zm_ oX` J` h¢ Am°a od^mJ "]' _| gß]ßoYV bIH$m| 2)H$ Zm_ oX` J` h¢ $& [mR> H$m Zm_ obIH$a CgH$ gm_Z ghr bIH$ H$m Zm_ oboIE $&od^mJ "A' od^mJ "]'1. A[Zm-[am`m 1. gVreHw$_ma2. odZm]mOr g _wbmH$mV 2. ‡_MßX
3. `e[mb4. O°Z›–Hw$_ma
(3) oZÂZoboIV od^mJ "A' _| [mÃm| H$ Zm_ oX` J` h¢ Am°a od^mJ "]' _| [mÃm| H$s (2)Co∫$`m± Xr JB© h°ß $& ghr [mà H$m Zm_ obIH$a CgH$ gm_Z Co∫$ oboIE $&od^mJ "A' od^mJ "]'1. _moZH$M›X 1. g\$ H$s Mm]r oO›XJr H$s Mm]r h° $& _XZ S>m∞. O`bmb3. [haXma 2. ∑`m Bg XwoZ`m _| B©úa h° $& AZmW ]mbH$ ]woT>`m
(]) oZÂZoboIV [na¿N>X H$m [T>H$a CgH$ gß]ßY _| [yN> JE ‡˝m| H$ CÀVa gßj[ _| (7)A[Z e„Xm| _| oboIE $&h_ma [yd©Om| Z ÒÃr H$m Ymo_©H$ H$m`m~ _| AJ´ ÒWmZ oX`m h° Am°a CgH$s ]S>r ‡eßgm H$s h° $&d _mZV W oH$ oOg Ka _| odXwfr Zmar hmVr h°, dhmß H$ Za-Zmar gX≤JwUm| g od^yofV hm OmVh¢ $& BgrobE "`à Zm`©ÒVw [y¡`›V a_›V Và XdVm:'' AWm©V Ohmß Zmna`m| H$s [yOm hmVr h°,dhmß XdVm oZdmg H$aV h¢ $& ÒÃr Vm Ka H$s amZr h° $& CgH$m ‡^md ]¿Mm| [a g]g ¡`mXmhmVm h° $& ]M[Z _| ]mbH$m| [a Jha gßÒH$ma [S>V h¢, d hß_em H$ obE ah OmV h¢ $& Bg‡H$ma ÒÃr hr XwoZ`m _| ]S>-]S> _hm[wÈf [°Xm H$aVr h° $& _mZdg_mO H$s C›ZoV _| CgH$moOVZm hmW h°, CVZm oH$gr Am°a H$m Zht h° $& CgH$s ‡aUm g gßgma _| _ZwÓ`aÀZ [°Xm hmVh¢ Am°a _mZd g_mO H$m C›ZoV H$ [W [a b OmV h¢ $&‡˝ :1. h_ma [yd©Om| Z ÒÃr H$m ∑`m _hÀd oX`m h° ?2. _Zw Z Zmar H$s _hÀVm H$m oH$g C±MmB© VH$ [h˛±Mm`m h° ?3. ]mbH$m| H$ OrdZ-oZ_m©U _| ÒÃr H$m ∑`m `mJXmZ hmVm h° ?4. _mZd g_mO H$s C›ZoV _| Zmar H$m ∑`m `mJXmZ h° ?5. _mZd g_mO H$s C›ZoV H$ [W [a H$m°Z b OmVm h° ?6. Bg [na¿N>X H$m CoMV erf©H$ XroOE $&
(H$) oZÂZoboIV [na¿N>X H$m [T>H$a A[Zr _mV•^mfm _| AZwdmX H$soOE $& (8)emÒÃm| _| oOkmgm Egr MrO H$ obE hmZr ]VbmB© JB© h°, Om oH$ l> hm VWm Ï`o∫$ Am°ag_mO H$ obE [a_ ohVH$mar hm $& Ï`mgZ A[Z emÒÃ _| ]´˜ H$m gd©l> _mZH$a CgoOkmgm H$m odf` ]Zm`m $& Ï`mg oeÓ` O°o_ZrZ Y_© H$m l> _mZm $& [wamZ F$of`m| _|_V^X aIZm h_ma obE [m[ H$s dÒVw Zht h°, AmoIa N>h emÒÃm| H$ aMo`Vm N>hAmpÒVH$ F$of`m| _| ^r AmKm| Z ]´˜ H$m YVm ]Vm oX`m h° $& _ar g_P _| XwoZ`m H$sgd©l> dÒVw h° Yw_∏$S>r $& Yw_∏$S> g ]T>H$a Ï`o∫$ Am°a g_mO H$m H$mB© ohVH$mar Zht hmgH$Vm $&
F F F F F
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 76
1. (A) oZÂZoboIV ‡˝m| _| g oH$›ht Mma ‡˝m| H$ CÀVa N>: dm∑`m| _ oboIE $& (12)
1. Pyar H$s [ÀZrZ A[Z _°H$ g bmQ> ]°bm| H$ gmW H°$gm Ï`dhma oH$`m ?
2. "]M[Z H$ d oXZ' H$ AmYma [a [≈>r[yOZ gßÒH$ma H$m dU©Z H$soOE $&
3. amZr b˙_r]mB© H$s OrdZ brbm oH$g ‡H$ma g_m· h˛B© ?
4. Yw_∏$S>r XwoZ`m H$s gd©l> od^yoV H°$g h° ?
5. oh_[mV g ]MZ H$m C[m` S>m∞. dgßV oMQ>UrgZ ∑`m gmMm Wm ?
(]) oZÂZoboIV ‡˝m| _| g oH$›hr VrZ ‡˝m| H$ CÀVa Xm-Xm dm∑`m| _| XroOE $& (6)
1. ^oQ>`mam oH$g ‡gßJ g gh_ J`m ?
2. odZm]mOr "JXm' Am°a "MH´$' H$m AW© ∑`m ]VmV h¢ ?
3. Am°aV ‡oVoXZ B©úa g ∑`m ‡mW©Zm H$aVr Wr ?
4. gm_m]wAm H$ [oV H$m ∑`m Zhrß gwhmVm Wm ?
(H$) oZÂZoboIV ‡˝m| _| g oH$›ht Xm ‡˝m| H$ CÀVa EH$-EH$ dm∑` _| XroOE $& (2)
1. Ï`o∫$ H$ AßXa H$m _mZd H$] _a OmVm h° ?
2. gmZm ohaZr H$m H$m°Z g Im⁄ [XmW© [gßX W ?
3. N>b H$m AmqbJZ hm, V] ∑`m H$aZm MmohE ?
2. (A) oZÂZoboIV ‡˝mß _| g oH$›ht VrZ ‡˝m| H$ CÀVa Mma-[m±M dm∑`m| _| oboIE $& (9)
1. amOm OZH$ H$ dMZ [a b˙_U Z ∑`m CÀVa oX`m ?
2. Ib _| g] oIbmS>r g_mZ hmV h¢ $& gyaXmg H$ [X H$mÏ` H$ AmYma [a g_PmBE $&
3. gV[wS>m H$ OßJbm| H$m H$od Z "bVmAm| H$ ]Z OßJb' ∑`m| H$hm h° ?
4. "Bg ZXr H$s Yma _|' JOb _| H$od ∑`m gßXe XVm h° ?
(]) oZÂZoboIV ‡˝m| _ß g oH$›ht VrZ ‡˝m| H$ CÀVa Xm-Xm dm∑`m| _| XroOE $& (6)
1. IVm| _| Mm±Xr H$s gr Ombr H°$g ]ZVr h° ?
2. "h_mam Ka H$_Oma h°' Egm H$od ∑`m| H$hV h¢ ?
3. b˙_U H$hm± ]°R> h¢ ? d H°$g h¢ ?
4. YaVr Z Z`m Í$[ ∑`m| YmaU oH$`m h° ?
(H$) oZÂZoboIV ‡˝m| _| g oH$›ht Xm ‡˝m| H$ CÀVa EH$-EH$ dm∑` _| oboIE $& (2)
1. ahr_Or _N>ob`m| H$m XrZ ∑`m| H$hV h°ß ?
2. Ì`m_b ^yVb [a H$m°Z PwH$m h° ?
3. AH$mb _ß MyÎhm-M∏$s H$s ∑`m pÒWoV hmVr h° ?
[[a Zß . 4
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 77
(S>) H$mÏ`[yoV© H$soOE $& (3)
H$B© oXZm| VH$ [yÎhm am`m ............. D$[a H$B© oXZm| ]mX $&
3. (A) oZÂZoboIV _whmdam| _| g oH$›ht Xm H$ AW© obIH$a dm∑` _| ‡`mJ H$soOE $& (4)
1. ZmH$ aJS>Zm 2. È[`m ImZm 3. ZmJ\$Zr H$m oM[Q>mZm
(]) oZÂZoboIV H$hmdVm| _| g oH$gr EH$ H$m AW© Ò[Ô> H$soOE $& (2)
1. g\$ H$s Mm]r qOXJr H$s Mm]r h° $&
2. ZmM Z OmZ AmßJZ Q>T>m $&
(H$) oZÂZoboIV e„Xm| _| g oH$›ht Xm g ^mddmMH$ gßkmE± ]ZmBE $& (1)
1. OO©a 2. Qy>Q>Zm 3. gh_V
(S>) oZÂZoboIV e„Xm| _ß g oH$›ht Xm H$ odefU ]ZmBE $& (1)
1. _°XmZ 2. C[jm 3. Kmd
(B) oZÂZoboIV e„Xm| _| g oH$›ht Xm g H$V•©dmMH$ gßkm ]ZmBE $& (1)
1. ]MZm 2. [W 3. gbmh
(B©) oZÂZoboIV e„Xm| _| g oH$›ht Xm H$ odÍ$’mWu e„X oboIE $& (1)
1. H$_mZm 2. _yH$ 3. [mdZ
(C) oZÂZoboIV e„Xm| _| g oH$›ht Xm H$ [`m©`dmMr e„X oboIE $& (1)
1. AmbmH$ 2. oX∏$V 3. amÒVm
(D$) oZÂZoboIV e„Xm| _| g oH$›ht Xm H$ qbJ [hMmoZE $& (1)
1. ]Q>Z 2. O] 3. Òda
(E) oZÂZoboIV e„Xm| _| g oH$›ht Xm H$ qbJ [nadV©Z H$soOE $& (1)
1. AmX_r 2. ^oQ>`mam 3. J•ohUr
(E) oZÂZoboIV gm_mogH$ e„Xm| _| g oH$›hrß Xm H$ g_mgm| H$ Zm_ ]VmBE $& (1)
1. ZVoga 2. ‡oVoXZ 3. dZ\y$b
(Am) oZÂZoboIV e„X g_yhm| _| g oH$›ht Xm H$ obE EH$-EH$ e„X oboIE $& (1)
1. oOgZ hmb hr ]¿M H$m O›_ oX`m hm $&
2. qgh H$s AmH•$oVdmbm AmgZ $&
3. oOgH$ hmW _| Vbdma hm $&
(Am°) oZÂZoboIV dm∑`m| _| g oH$›ht [m±M dm∑`m| H$m gyMZm H$ AZwgma [nadV©Z H$soOE $& (5)
1. h_| oH´$H$Q> IbZ _| ]h˛V _Om AmB© $& (dm∑` ew’ H$soOE)
2. _hmamZr AemH$ H$m ]m±YZ Om ahr h¢ $& ([yU© ^yVH$mb _| ]XobE)
3. _m± ]¿M H$m XyY ................. h° $& ([rZm oH´$`m H$m `mΩ` Í$[ oboIE)
4. V_ ‡À`` H$m C[`mJ H$aH$ dm∑` ]ZmBE $&
5. [T>Zm _yb oH´$`m H$s ‡W_ Am°a o¤Vr` ‡aUmW©H$ oH´$`mE± oboIE $&
6. boVH$m Z IV obIm Wm $& (A[yU© dV©_mZ H$mb ]ZmBE)
7. CgZ A[Z o_Ã H$m _H$mZ IarXm $& (o_l dm∑` ]ZmBE)
8. AmO `h ]VmZm Agß^d h° $& (oZfYmÀ_H$ dm∑` _| ]XobE)
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 78
4. (A) oZÂZoboIV odf`m| _| g oH$gr EH$ [a 200 e„Xm| _| oZ]ßY oboIE $& (12)
1. Í$[`m ]mbVm h°.
[naM` - g]g ]S>r eo∫$ - Í$[`m Am°a gÂ]›Y - AdJwU ^r JwU - Í$[`m Z hmZ
[a Ï`o∫$ H$s pÒWoV - grI
2. AmVßH$dmX - EH$ d°oúH$ g_Ò`m.
[naM` - AmVßH$dmX H$m O›_ ∑`m| ? - H$hm± H$hm±, ∑`m ∑`m H$aV h¢ ? - H°$g H$aV
h¢ ? - odú _ß AmVßH$ - gm_Zm AoV AmdÌ`H$ - H$m°Z H°$g H$aVm h° ? - gm_Zm
H°$g H$aZm MmohE ? - H$] H$aZm MmohE ? - gß^mdZm - g\$bVm
3. _VXmZ H$›– [a Xm KßQ>.
MwZmd H$m ‡Mma - MwZmd H$m oXZ - _VXmZ H$›– H$m —Ì` - _VXmZ - odoY_V H$m
_yÎ` $&
4. AJa ]M[Z bm°Q> AmE.
‡ÒVmdZm - OrdZ H$s VrZ AdÒWmE± - CZ_| e°ed H$m ÒWmZ - ]]M[Z H$s
oZXmfVm - ^mbm[Z - _ÒV OrdZ - ImZm [rZm IbZm - ]M[Z H$s Iwoe`m± -
]M[Z H$ AodÒ_aUr` ‡gßJ - OrdZ H$m EH$ gwdU© g_`
(]) oX` J` Zm_ Am°a [V H$ AmYma [a hr oZÂZoboIV [Ã oboIE $& (8)
5, _wUmb gmgm`Q>r, _hmÀ_m Jm±Yr _mJ©, amOH$mQ> g gwpÌ_Vm [Q>b A[Zr ghbr _rZmjr
emÒÃr H$m MjwXmZ H$m _hÀd ]VmV h˛E [Ã obIVr h° $&
5. (A) oZÂZoboIV odYmZm| H$s gw`mΩ` [yoV© H$ obE oX` J` [`m©`m| _| g oH$gr EH$ H$m MwZH$a (2)
[yam dm∑` o\$a g oboIE $&
(1) 1. H$m±M ]rZZdmbr Am°aV AmO ]h˛V ‡g›Z Wr ∑`m|oH$ ...
- CZH$s ]Q>r H$s AmO emXr Wr $&
- Cg bmQ>ar H$m BZm_ o_bm Wm $&
- CgZ T>a gma H$m±M H$ Qw>H$S> BH$«> oH$` W $&
2. ohaZr H$m Zm_ gmZm aIm J`m ∑`m|oH$ ...
- CgH$m eara gwZha aßJ H$m Wm $&
- Cg [rbr dÒVwE± ]h˛V o‡` Wr $&
- dh hß_em gmVr ahVr Wr $&
oZÂZoboIV od^mJ "A' _| [mR>m| H$ Zm_ oX` J` h¢ Am°a od^mJ "]' _| gß]ßoYV bIH$m| H$ (2)Zm_ oX` J` h¢ $& [mR> H$m Zm_ obIH$a CgH$ gm_Z ghr bIH$ H$m Zm_ oboIE $&
od^mJ "A' od^mJ "]'1. ]M[Z H$ d oXZ 1. gw^mfM›– ]mg
2. qZXm-ag 2. odÓUw ‡^mH$a3. ^JdVr‡gmX d_m©
4. hnaeßH$a [agmB©
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 79
(3) oZÂZoboIV od^mJ "A' _| [mÃmß H$ Zm_ nX` J` h¢ Am°a od^mJ "]' _| [mÃm| H$s Co∫$`m± Xr JB© h¢ $& (2)ghr [mà H$m Zm_ obIH$a CgH$ gm_Z Co∫$ oboIE $&
od^mJ "A' od^mJ "]'1. J`m H$s [ÀZr 1. gyI ^yg H$ ogdm Hw$N> Z Xy±Jr ImE± Mmh _a| $&
J`m Pyar H$s [ÀZr
(]) oZÂZoboIV J⁄mße [T>H$a ZrM oX` J` ‡˝m| H$ CÀVa XroOE $& (6)
JrVm OrdZ H$s H$bm grImVr h° $& O] _¢ XIVm hˇ± oH$ h_mam g_mO AmO h_mar gßÒH•$oVH$ _m°obH$ og’mßVm| H$sAdhbZm H$aVm h°, V] _am ˆX` \$Q>Vm h° $& Am[ Mmh Ohmß OmE±,
[aßVw gßÒH•$oV H$ _m°obH$ og’mßVm| H$m gX°d gmW aI| $& gßgma H$ gma gwI jU^ßJwa EdßAÒWm`r hmV h¢ $& dmÒVodH$ gwI h_mar AmÀ_m _| hr h° $& Moaà ZÔ> hmZ g _ZwÓ` H$m g]Hw$N> ZÔ> hm OmVm h° $& gßgma H$ am¡` [a odO`r hmZ [a ^r AmÀ_m H$shma g]g ]∂S>r hma
h° $& `hr h° h_mar gßÒH•$oV H$m gma, Om A‰`mg ¤mam gwJ_ ]ZmH$a H$m`©Í$[ _ß [naUVoH$`m Om gH$Vm h° $&
‡˝ :1. bIH$ H$m ˆX` H$] \$Q>Vm h° ?
2. bIH$ h_g oH$g ]mV H$m hß_em ‹`mZ aIZ H$ obE H$hVm h° ?3. gßgma H$ gma gwI H°$g hmV h¢ ?
4. _ZwÓ` H$m g] Hw$N> H$] ZÔ> hm OmVm h° ?5. gßÒH•$nV H$m gma ∑`m h° ?
6. Bg [na¿N>X H$ obE CoMV erf©H$ XroOE $&
(H$) oZÂZoboIV [na¿N>X H$m A[Zr _mV•^mfm _| AZwdmX H$soOE $& (8)_wP Bg_| Iwer Zhrß o_br $& [a O] bmJ Vmar\$ H$aV W, V] OÍ$a Iwer hmVr Wr $&
Am°a, Am[g _| Om EH$ hmS> H$m gm ^md ahVm Wm oH$ XI| H$m°Z ¡`mXm XwÌ_Zm| H$m _maVmh°, Cg hmS> _| OrVZ H$s Iwer H$m ^r Iwer H$hm Om gH$Vm h° $& Agbr _maZ _| Vm
XaAgb oH$gr Vah H$m ÒdmX h° Zht $& Am°a XwÌ_Z ? _wP Zht _mby_, ` _a XwÌ_Z ∑`m|W ? oO›h| _¢Z _mam, _am C›hm|Z ∑`m o]JmS>m Wm ? XwÌ_Z Vm XwÌ_Z, _¢ C›h| OmZVm ^r
Zht Wm $& A] ^r `h gmMZ H$s ]mV _mby_ hmVr h° oH$ o\$a dh ∑`m| Vbdma ImbH$a_ar JX©Z H$mQ>Z grYm _ar Va\$ ]T>m Mbm AmVm Wm Am°a ∑`m| Cg _¢Z A[Zr Vbdma H$s
Yma CVma oX`m, O]oH$h__| H$mB© VH$ama Z Wr $&
F F F F F
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 80
1. (A) oZÂZoboIV ‡˝m| _| g oH$›ht Mma ‡˝m| H$ CÀVa N>: dm∑`m| _ oboIE $& (12)
1. gm_m]wAm Z oddmh _| OmZ H$ obE ∑`m ∑`m V°`mna`m± H$s Wt ?
2. o]Zm [°g H$s odú`mÃm g `moÃ`m| H$m H°$gm bm^ [h˛±Mm ?
3. "Xm ]°bm| H$s H$Wm' [a g ‡moU`m| _| ah _mZdr` ^md g_PmBE $&
4. oH$emarbmb _moZH$MßX g ∑`m| AoYH$ gwIr h° ?
5. \$m°Or dm[g AmH$a A] H°$gr oO›XJr OrZm MmhVm Wm ? ∑`m| ?
(]) oZÂZoboIV ‡˝m| _| g oH$›ht VrZ ‡˝m| H$ CÀVa Xm-Xm dm∑`m| _| oboIE $& (6)
1. gmZm ohaZr N>mQ> ]¿Mm| H$m oH$g ‡H$ma _ZmaßOZ H$aVr Wr ?
2. Am°aV ‡oVoXZ B©úa g ∑`m ‡mW©Zm H$aVr Wr ? ∑`m| ?
3. H$hmZr H$m amOHw$_ma ∑`m ∑`m bH$a [mR>embm _| [T>Z OmVm h° ?
4. "H$' H$s ^wOmAm| _| OH$S> bIH$ H$m Y•VamÔ≠> H$s `mX ∑`m| Am JB© ?
(H$) oZÂZoboIV ‡˝m| _| g oH$›ht Xm ‡˝m| H$ CÀVa EH$-EH$ dm∑` _| oboIE $& (2)
1. Ob _| gw^mf]m]y EH$ _mà gÀ` oH$g _mZV h¢ ?
2. gm_m]wAm bmJm| H$ oH$Z H$m_m| _| hmW ]±Q>mZ Mbr AmVr Wr ?
3. odú `moÃ`m| H$m Ja_ [mZr H$s gbmh ∑`m| Xr JB© ?
2. (A) oZÂZoboIV ‡˝m| _| g oH$›ht VrZ ‡˝m| H$ CÀVa Mma-[m±M dm∑`m| _| oboIE $& (9)
1. ZßXamZr ∑`m| ‡g›Z hmVr h¢ ? ‡g›Z hmH$a dh ∑`m H$aVr h¢ ?
2. am_ H$s Amkm hm Vm b˙_U ∑`m ∑`m H$a gH$V h¢ ?
3. AH$mb Am°a CgH$ ]mX H$s [napÒWoV H$m oMÃU H$soOE $&
4. "J´m_lr' _| oH$` JE "Mm±Xr H$s gr CObr Ombr' H$m dU©Z H$soOE $&
(]) oZÂZoboIV ‡˝m| _| g oH$›ht VrZ ‡˝m| H$ CÀVa Xm-Xm dm∑`m| _| XroOE $& (6)
1. gV[wS>m H$ OßJbm| H$s bVmE± H°$gr hmVr h° ?
2. ÒdVßÃVm H$ ]mX hdmE± H°$g MbVr h¢ ? ∑`m| ?
3. ahr_ H$ _V g _N>ob`m± [mZr gyI OmZ [a ∑`m| bmMma hm OmVr h°ß ?
4. _ram H$m hna H$ AmJ_Z H$s gyMZm H°$g o_b JB© ?
(H$) oZÂZoboIV ‡˝m| _| g oH$›ht Xm ‡˝m| H$ CÀVa EH$-EH$ dm∑` _| XroOE $& (2)
1. amOm OZH$ H$m b˙_U Z H$m°Z gr e[W bH$a ‡À`wÀVa oX`m ?
2. ]mbH•$ÓU Z ∑`m| Xm±d oX`m ?
3. ZXr amÒV _| oH$g g ]oV`mVr h° ?
[[a Zß . 5
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 81
(S>) H$mÏ`[yoV© H$soOE $& 3)
Bg ZXr H$s Yma .................. JmVr Vm h¢ $&
3. (A) oZÂZoboIV _whmdam| _| g oH$›ht Xm H$ AW© obIH$a dm∑` _| ‡`mJ H$soOE $& (4)
1. Vear\$ b OmZm 2. ˆX` _w±h H$m Am OmZm 3. ^‘ CSZm
(]) oZÂZoboIV H$hmdVm| _| g oH$gr EH$ H$m AW© Ò[Ô> H$soOE $& (2)
1. _oh_m KQ>r g_w–H$s amdU ]gm [S>mg &
2. Bg hmW X, Cg hmW b &
(H$) oZÂZoboIV e„Xm| _| g oH$›ht Xm g ^mddmMH$ gßkmE± ]ZmBE $& (1)
1. oO›Xm 2. Pw±PbmZm 3. EH$
(S>) oZÂZoboIV e„Xm| _ß g oH$›ht Xm H$ odefU ]ZmBE $& (1)
1. Y•U 2. X`m 3. C›ZV
(B) oZÂZoboIV e„Xm| _| g oH$›ht Xm g H$V•©dmMH$ gßkm ]ZmBE $& (1)
1. ^ybZm 2. H•$of 3. od⁄m
(B©) oZÂZoboIV e„Xm| _| g oH$›ht Xm H$ odÍ$’mWu e„X oboIE $& (1)
1. H$m_b 2. AÒV 3. AW
(C) oZÂZoboIV e„Xm| _| g oH$›ht Xm H$ [`m©`dmMr e„X oboIE $& (1)
1. AmbmH$ 2. bH$sa 3. ‡mgmX
(D$) oZÂZoboIV e„Xm| _| g oH$›ht Xm H$ qbJ [hMmoZE $& (1)
1. _rb 2. _m°g_ 3. ]\©$
(E) oZÂZoboIV e„Xm| _| g oH$›ht Xm H$ qbJ [nadV©Z H$soOE $& (1)
1. ^∫$ 2. ]woT>`m 3. ]wAm
(E) oZÂZoboIV gm_mogH$ e„Xm| _| g oH$›hrß Xm H$ g_mgm| H$ Zm_ ]VmBE $& (1)
1. lrhV 2. _•JamO 3. `Wmg_`
(Am) oZÂZoboIV e„X g_yhm| _| g oH$›ht Xm H$ obE EH$-EH$ e„X oboIE $& (1)
1. Om qZXm H$aVm h° dh $&
2. oOgZ A^r O›_ ob`m h° dh $&
3. [ewAm| H$ Mmam-[mZr H$m ÒWmZ $&
(Am°) oZÂZoboIV dm∑`m| _| g oH$›ht [m±M dm∑`m| H$m gyMZm H$ AZwgma [nadV©Z H$soOE $& (5)
1. o[Vm Z ]Q>r H$m ]h˛V _mar $& (dm∑` ew’ H$soOE)
2. _a MmMm oZgßVmZ W $& (oZfYmÀ_H$ dm∑` _| ]XobE)
3. h_ _| H$mB© VH$ama Z Wr $& (‡˝mW© dm∑` _| ]XobE)
4. am_ Z amdU H$m _mam $& (H$maH$ Ty>±T>H$a oboIE)
5. e„Xm| H$ AW© Ò[Ô> H$soOE : oMa-oMa
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 82
6. Vw_ PwR> ]mbV hm $& ([yd© ^yVH$mb _| ]XobE)
7. "Ï`Ym_' e„X H$m AW© XroOE $&
8. A¿N> bS>H$ [nal_r hmV h¢ $& (o_l dm∑` _| ]XobE)
4. (A) oZÂZoboIV odf`m| _| g oH$gr EH$ [a 200 e„Xm| _| oZ]ßY oboIE $& (12)
1. g_` H$m gXw[`mJ.
_hÀd - h_ g_` H°$g ZÔ> H$aV h¢ - g_` H$m gXw[`mJ H°$g hm gH$Vm h° - g_`
H$m gXw[`mJ Am°a _hm[wÈf - C[gßhma $&
2. _Oh] Zht ogImVm Am[g _| ]°a aIZm $&
^maV _| ododY g߇Xm` - ZroV MaH$ C[Xe - Xdm, __Vm, Aqhgm - ÒdmW© H$
obE ^S>H$Zm - AmVßH$ - qhgm - ^` - emßoV H$ C[m` $&
3. EH$ Km`b g°oZH$ H$s AmÀ_H$Wm.
[naM` - O›_ Am°a ]M[Z - \$m°Or Vmbr_ - ‡maßo^H$ AZw^d - `w’ H$ _°XmZ _|
- AmoIar B¿N>m $&
4. ‡dmg : _ar [gßX H$m.
‡dmg _| ∑`m| OmZm MmhV hm - H$hm± J` - ∑`m| - H°$g J` - ∑`m XIm - ∑`m OmZm
- grIm - _Om ∑`m o_bm - dm[g $&
(]) oX` J` Zm_ Am°a [V H$ AmYma [a hr oZÂZoboIV [Ã oboIE $& (8)
7, "_Îhma', gwamdbr [mH©$, gwaÂ`ZJa, gw^mf amS>, gwaV g gbrb emh dS>mXam
oZdmgr A[Z o_Ã Vwfma oÃdXr H$m A[Z ÒHy$b ¤mam Am`moOV "d•jmam[U g_mamh'
H$m dU©Z H$aV h˛E [Ã obIVm h° $&
5. (A) oZÂZoboIV odYmZm| H$s gw`mΩ` [yoV© H$ obE oX` J` [`m©`m| _| g oH$gr EH$ H$m MwZH$a (2)
[yam dm∑` o\$a g oboIE $&
(1) 1. S>m∞. oMQ>Urg ]mßSw>ßJ Mb J` W, ∑`m|oH$ ...
- odª`mV odkmZ gßÒWm H$m Am_ßÃU o_bm Wm $&
- oh_[mV g ]MZ H$m EH$_mà gwaojV ÒWmZ Wm $&
- oh_[mV g g]g [hb ]mßSw>ßJ H$m ]MmZm OÍ$ar Wm $&
2. gmZm ohaZr H$m o[Îbm| H$ gmW gmZm [g›X Wm, ∑`m|oH$ ...
- ∑bmam Z hr gmZm H$m dhm± ahZ H$m H$hm Wm $&
- o[Îbm| H$m gmZm H$m gwZhbm[Z gwhmVm Wm $&
- gmZm H$m CXa _| XyY ImOV o[Îb fl`ma bJV W $&
nh›Xr (014)/od^mJ - 3/Z_wZ H ‡˝ [Ãm/[[a Zß . 5 83
(2) oZÂZoboIV od^mJ "A' _| [mR>m| H$ Zm_ oX` J` h¢ Am°a od^mJ "]' _| gß]ßoYV bIH$m| H$ (2)
Zm_ oX` J` h¢ $& [mR> H$m Zm_ obIH$a CgH$ gm_Z ghr bIH$ H$m Zm_ oboIE $&
od^mJ "A' od^mJ "]'
1.A[Zm-[am`m 1. _hmXdr d_m©
2. Í$[`m VwÂh| Im J`m 2. _›Zy ^ S>mar
3. ^JdVr‡gmX d_m©
4. O°Z›–Hw$_ma
(3) oZÂZoboIV od^mJ "A' _| [mÃmß H$ Zm_ nX` J` h¢ Am°a od^mJ "]' _| [mÃm| H$s Co∫$`m± Xr JB© h¢ $& (2)
ghr [mà H$m Zm_ obIH$a CgH$ gm_Z Co∫$ oboIE $&
od^mJ "A' od^mJ "]'
1. oH$emarbmb 1. Vw_Z bmO aI br $&
^mJraWOr
amYm^m^r
2. [S>XmXr 1. JwÈOr C›h| ]h˛V fl`ma H$aV W $&
_m±
odÓUw ‡^mH$a
(]) oZÂZoboIV J⁄mße [T>H$a ZrM oX` J` ‡˝m| H$ CÀVa XroOE $& (6)
Jm°V_ ]w’ H$m OrdZ [a_-[odà Am°a oXÏ` Wm $& CZH$ odMmamß _| A[yd© CÇmdbVm Wr Am°a
dmUr _| _mYw`© Wm $& CZH$ C[Xem| _| EH$ Egm AmH$f©U Wm oH$ amOm Am°a aßH$ g^r CZH$s
Am°a ItM OmV $& AemH$, H$oZÓH$, hf© AmoX eo∫$embr amOmAm| Z CZH$ Y_© H$m J´hU
oH$`m $& C›hm|Z gßgma H$m ÒZh Am°a emßoV H$m gßXe oX`m $& ]w’ H$ C[Xem| H$m ^maV Am°a
XemßVa [a A¿N>m ‡^md [∂S>m $& gd©Ã ‡mH•$V H$m ‡Mma h˛Am Am°a ^maVr` H$bm Am°a
gmohÀ` H$m ‡gma h˛Am $&
‡˝ :
1. Jm°V_Z H$m°Z gm gßXe oX`m ?
2. Jm°V_ ]w’ H$ OrdZ H$s ∑`m odefVm Wr ?
3. ]w’ H$ C[Xem| ¤mam oH$ZH$m ‡Mma Am°a ‡gma h˛Am ?
4. Jm°V_ ]w’ H$ C[Xem| H$m amOm Am°a aßH$ [a ∑`m ‡^md [∂S>m ?
5. Jm°V_ ]w’ H$ odMma VWm dmUr H$ ]ma _| ∑`m H$hm J`m h° ?
6. Bg J⁄IßS> H$m CoMV erf©H$ XroOE $&
(H$) oZÂZoboIV [na¿N>X H$m A[Zr _mV•^mfm _| AZwdmX H$soOE $& (8)
_ZwÓ` A[Zr hrZVm g X]Vm h° $& dh Xygam| H$s qZXm H$aH$ Egm AZw^d H$aVm h° oH$ d
g] oZH•$Ô> h¢ Am°a dh CZg A¿N>m h° $& CgH$ Ahß H$s Bgg V•oÔ> hmVr h° $& ]S>r bH$sa
H$m Hw$N> o_Q>mH$a N>mQ>r bH$sa ]S>r ]ZVr h° $& ¡`m| ¡`m| H$_© jrV hmVm OmVm h°, À`m| À`m|
qZXm H$s ‡d•pÀV ]T>Vr OmVr h° $& Bß– ]S>m B©Ó`m©bw _mZm OmVm h°, ∑`mßoH$ dh oZR>Îbm h° $&
F F F F F