433

ĐÁNH GIÁ CÁC CHƯƠNG TRÌNH TÁI CƠ CẤU NỀN KINH TẾ VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 2011-2013 VÀ CÁC KHUYẾN

NGHỊ CHÍNH SÁCH

ThS. Đinh Tuấn Minh

i. dẫn nhẬp

Vân đê tai cơ câu toan diên nên kinh tê Viêt Nam đươc đặt ra từ cuôi 2011 khi nên kinh tê rơi trơ lại vao bât ôn vĩ mô. Thưc ra, vân đê tai cơ câu nên kinh tê đa đươc đặt ra từ năm 2008 khi lạm phat tăng vọt va tăng trương kinh tê giam sút đôt ngôt so với năm 2007. Tuy nhiên, trong năm 2009 va 2010, y tương nay đa không đươc đem ra ban thao chi tiêt. Thay vao đo la chương trinh kich cầu nên kinh tê thông qua goi hỗ trơ lai suât 4%. Hê qua la, tuy nên kinh tê đa chặn đươc đa giam sút tăng trương kinh tê vao cuôi năm 2009 va co mưc tăng trường năm 2010 cao hơn năm 2008 nhưng kèm theo đo la lạm phat vươt hai con sô. Ngân hang nha nước (NHNN) liên tuc phai pha gia tiên đồng, đây cac mưc lai suât chinh sach va lai suât huy đông tăng mạnh lên tới 14%, khiên lai vay tăng cao. Hoạt đông kinh doanh của cac khu vưc kinh tê bắt đầu rơi vao tri trê trơ lại. Không nhưng thê nên kinh tê còn phai đôi mặt với tinh trạng thâm hut kep. Thâm hut ngân sach ơ mưc trên 5% GDP trong nhiêu năm khiên cho nơ công của nên kinh tê ngay cang tăng cao, còn thâm hut can cân thương mại ơ mưc 10-15% GDP trong cac năm 2007-2010 đa khiên cho dư trư ngoại hôi quôc gia bi sut giam mạnh (xem Hinh 1).

434

Hình 1. Tăng trưởng GDP và một số chỉ tiêu kinh tế vĩ mô (2002-2010)

Nguồn: GSO.

Từ đầu năm 2011, Chinh phủ đa bắt đầu chuyên hướng điêu hanh nên kinh tê theo hướng ôn đinh kinh tê vĩ mô. Nghi quyêt sô 11 của Chinh phủ ban hanh vao thang 2.2011 phan anh nôi dung nay. Kêt qua la lạm phat đa đươc ghim cương, bắt đầu xu hướng giam từ thang 8.2011, va đên cuôi năm 2011 tỷ gia bắt đầu ôn đinh hơn. Nhưng cai gia phai tra của chương trinh ôn đinh kinh tê vĩ mô ma Chinh phủ theo đuôi la tăng trương kinh tê năm 2011 giam xuông còn 5,89%.

Đo la thời điêm ma yêu cầu tai cơ câu tông thê nên kinh tê đươc đặt ra. Bơi nêu không tai cơ câu lại nên kinh tê đê tim đông lưc tăng trương mới thi nên kinh tê se kho co thê tim lại đươc giai đoạn đạt tôc đô tăng trương cao va lạm phat vừa phai như nhưng năm 2002-2007. Yêu cầu nay đa đươc Hôi nghi lần thư 3 Ban châp hanh trung ương Đang khoa XI diễn ra vao thang 10.2011 nhin nhận. Nghi quyêt tai cơ câu nên kinh tê gắn với đôi mới mô hinh tăng trương đươc ban hanh. Cu thê, trong giai đoạn 2011-2015, nên kinh tê cần tập trung thưc hiên tai cơ câu ba lĩnh vưc: tai câu trúc đầu tư với trọng tâm la đầu tư công; cơ câu lại thi trường tai chinh với trọng tâm la tai câu trúc hê thông ngân hang thương mại va cac tô chưc tai chinh; va tai câu trúc doanh nghiêp nha nước ma trọng tâm la cac tập đoan kinh tê va tông công ty nha nước. Đầu năm 2013, Thủ tướng chinh phủ đa phê duyêt “Đê an tông thê tai cơ câu kinh tê gắn với chuyên đôi mô hinh tăng trương giai đoạn 2013-2020”.

435

Ngoai ba nôi dung tai cơ câu đươc đưa ra trong Hôi nghi lần thư 3, ban Đê an mới nay thêm hai trọng tâm tai cơ câu nưa la tai cơ câu nganh kinh tê kỹ thuật va dich vu, va tai cơ câu kinh tê vùng.

Ban bao cao nay se đanh gia lại viêc triên khai chương trinh tai cơ câu nên kinh tê Viêt Nam trong ba năm 2011-2013 theo ba nôi dung trọng tâm trên. Công viêc đanh gia nay se bao gồm cac nôi dung: điêm lại nhưng công viêc ma Chinh phủ đa lam đươc, tim hiêu nhưng nút thắt cần thao gỡ, va đưa ra nhưng khuyên nghi thiêt thưc cho viêc đây nhanh qua trinh tai cơ câu gắn với đôi mới mô hinh tăng trương.

Câu trúc của bai nghiên cưu như sau. Phần tiêp theo của bao cao se đanh gia chương trinh tai cơ câu đầu tư, trọng tâm la đầu tư công. Phần III đanh gia chương trinh tai cơ câu hê thông tai chinh tiên tê, trọng tâm la cac ngân hang va đinh chê tai chinh. Phần IV đanh gia chương trinh tai cơ câu khu vưc DNNN, trọng tâm la cac tập đoan va tông công ty nha nước. Phần V la phần đanh gia tông hơp va đê xuât cac khuyên nghi chinh sach đê đây nhanh qua trinh tai cơ câu nên kinh tê sang mô hinh tăng trương chât lương hơn.

ii. đánh giá chương TRình Tái cơ cấu đầu Tư, TRọng Tâm Là đầu Tư công

2.1. Thực trạng đầu tư tại Việt Nam trước 2011

2.1.1. Mô hinh tăng trưởng theo chiều rộng, dưa vào vốn đâu tư

Từ năm 2000, Viêt Nam theo đuôi mô hinh tăng trương theo chiêu rông, chủ yêu dưa vao vôn đầu tư, theo đo tông đầu tư toan xa hôi liên tuc tăng va duy tri ơ mưc cao. Qua cac năm, tôc đô tăng trương vôn đầu tư của cac khu vưc đêu thường cao hơn nhiêu tôc đô tăng trương GDP (xem Hinh 2). Trong 10 năm, vôn của khu vưc đầu tư nước ngoai tăng 5,1 lần, tiêp nôi la khu vưc kinh tê tư nhân (3,5 lần) va cuôi cùng la khu vưc kinh tê nha nước (tăng 2,5 lần). Hê qua la tỷ lê vôn/GDP đa tăng từ 35,4% năm 2001 lên 41,9% năm 2010, binh quân cho ca giai đoạn 2001-2010 la xâp xi 41%, so với 30,7% trong giai đoạn 1991-2000,

436

thuôc loại cao nhât khu vưc Đông A va Đông Nam A84 va cao hơn nhiêu so với cac nước công nghiêp mới trong khoang thời gian 1960-1980.

Hình 2. Tốc độ tăng trưởng vốn đầu tư của các thành phần kinh tế, 2001-2010

Nguồn: GSO.

2.1.2. Chất lương tăng trưởng thấp

Tuy nhiên, mô hinh tăng trương nay co chât lương tăng trương tương đôi thâp. Trong giai đoạn 1961-1980, đầu tư/GDP trung binh của Han Quôc la 23,3%, Đai Loan 26,2%, trong khi tôc đô tăng san lương lần lươt la 7,9% va 9,7%. Trong khi đo, ơ Viêt Nam, trong giai đoạn 2001-2006, tỷ lê đầu tư/GDP của Viêt Nam la 37,2%, gần bằng Trung Quôc (38,8%), nhưng tôc đô tăng trương của Viêt Nam chi la 7,6% so với 9,7% của Trung Quôc (Tô Trung Thanh, 2013).

Hiêu qua tăng trương cũng co thê đươc xem xet thông qua thước đo hiêu qua vôn đầu tư: hê sô suât đầu tư (Incremental Capital Output Ratio - ICOR). Co kha nhiêu cac con sô ước tinh hê sô ICOR, va đêu cho thây ICOR của Viêt Nam la tương đôi cao, hay noi cach khac, hiêu qua đầu tư của Viêt Nam la tương đôi thâp85. Theo tinh toan của Viên Kinh tê quan ly trung ương, ICOR của Viêt Nam trung binh khoang 4,8 trong giai đoạn 2000-2008 va 5,4 trong giai đoạn 2006-2008; cao hơn nhiêu cac nước công nghiêp mới trong giai đoạn chuyên đôi kinh tê 84Năm 2007, tỷ lê vôn đầu tư/GDP của Viêt Nam chi thâp hơn so với Trung Quôc (44,2%), nhưng cao hơn nhiêu so với Han Quôc (29,4%), Thai Lan (26,8%), Indonesia (24,9%), Malay-sia (21,9%) va Philippines (15,3%). Qua cac năm, tỷ trọng nay đêu co xu hướng giam ơ hầu hêt cac nước, trong khi ơ Viêt Nam lại tăng mạnh va luôn duy tri ơ mưc cao.85Môt sô thông kê còn đưa ra con sô 4,7 trong giai đoạn 1996-2000, tăng lên 5,1 (giai đoạn 2001-2005) va 6,1 (giai đoạn 2006-2010). Trong khi đo, ICOR ơ cac nước trong giai đoạn phat triên tương đương với Viêt Nam hiên nay thâp hơn nhiêu (Đai Loan 2,7 (1981-1990), Han Quôc 3,2 (1981-1990), Nhật Ban 3,2 (1961-1970), Trung Quôc 4,1 (1991-2003).

437

(1961-1980) như Đai Loan (2,7), Han Quôc (3,0), va môt sô nước trong khu vưc như Thai Lan (4,1 trong giai đoạn 1981-1995) va Trung Quôc (4,0 trong giai đoạn 2001-2006) (xem Hinh 3).

Hình 3. Hệ số ICOR của Việt Nam và một số quốc gia châu Á khác

Nguồn: Tô Trung Thanh va Nguyễn Tri Dũng (2013).

2.1.3. Đâu tư từ khu vưc kinh tế nhà nước lớn nhưng kem hiệu quả

Xet vê cơ câu thi khu vưc kinh tê nha nước vân chiêm tỷ lê lớn nhât trong tông đầu tư xa hôi, mặc dù tỷ trọng của khu vưc nay đa giam từ 59,8% năm 2001 xuông còn 38,1% năm 2010. Tuy nhiên, cần lưu y rằng viêc giam sút nay không phai do nha nước hạn chê bớt đầu tư công, ma do cac khu vưc kinh tê khac co tôc đô tăng cao hơn đa như phan anh trong Hinh 1.

Mặc dù đầu tư công trong thập niên qua đa lam thay đôi đang kê kêt câu hạ tầng kỹ thuật, thúc đây tăng trương kinh tê, song đanh gia hiêu qua của đầu tư công cần xem xet môi tương quan giưa lương vôn đa bỏ ra va kêt qua đạt đươc (hê sô ICOR). Hê sô ICOR trong thời kỳ 2000-2007 cho khu vưc kinh tê nha nước la 7,8 cao hơn mưc trung binh chung của nên kinh tê la 5,2, va cao hơn rât nhiêu so với khu vưc kinh tê ngoai nha nước la 3,2 (Bùi Trinh, 2009).

2.1.3. Nguyên nhân đâu tư kem hiệu quả

Hiêu qua đầu tư thâp của nên kinh tê Viêt Nam la co thê qui vê cac nguyên nhân sau :

- Đâu tư công thiếu quy hoạch, dàn trải và phân tán: Đầu tư công chủ yêu đươc thưc hiên theo Luật ngân sach nha nước năm 2004 va

438

Quyêt đinh 210/2006/QĐ-TTg vê phân bô ngân sach đầu tư phat triên. Theo cac văn ban nay thi cac đia phương đươc quyên chủ đông thâm đinh va quyêt đinh đầu tư cho cac nhom dư an A, B va C. Viêc phân bô vôn đầu tư công cho cac đia phương đươc tiên hanh dưa theo cac tiêu chi vê dân sô, trinh đô phat triên, diên tich tư nhiên, sô đơn vi hanh chinh. Nhưng qui đinh nay dân đên đầu tư công tại cac đia phương co tinh phong trao, pha vỡ cac qui hoạch tông thê.

- Phân cấp quyết định đâu tư công chưa đi kèm với giám sát, kiêm soát chất lương và hiệu quả đâu tư: Cac qui đinh hiên nay cho phep cac đia phương quyêt đinh vê viêc xây dưng dư an nhưng nguồn vôn thi lại đươc bô tri từ trung ương. Môt nguyên nhân khac dân đên nhưng bât cập trong phân câp đầu tư la hê thông ngân sach lồng ghep của Viêt Nam. Hiên tại, đa phần cac nguồn thu từ đia phương đêu đươc nôp lên trung ương, rồi sau đo trung ương lại phân bô lại ngân sach cho đia phương.

- Đâu tư công chưa thê hiện vai tro là “bà đỡ” cho nền kinh tế: Trong nhưng năm vừa qua, đầu tư nha nước của Viêt Nam chủ yêu hướng vao phat triên cơ sơ hạ tầng. Khoang 40%-45% tông sô vôn đầu tư nha nước trong giai đoạn 2005-2010 đươc dùng đê phat triên kêt câu hạ tầng như điên, nước, vận tai va thông tin. Trong khi đo đầu tư vao lĩnh vưc khoa học, giao duc, va đao tạo cũng như lĩnh vưc y tê va trơ giúp xa hôi giam tương ưng từ 6,75% va 3,37% năm 2005 xuông còn 5,55% va 2,7% năm 2010. Điêu nay cho thây đầu tư nha nước vân chưa thưc sư chú trọng thời phat triên nguồn vôn nhân lưc trong giai đoạn trước đây.

- Chưa huy động đươc nguồn vốn tư nhân tham gia đâu tư xây dưng cơ sở hạ tâng: Trong nhưng năm trước đây, Chinh phủ đa khuyên khich tư nhân đầu tư vao cơ sơ hạ tầng theo cac hinh thưc BOT va BT. Tuy nhiên, hầu hêt cac dư an xây dưng theo hinh thưc nay đêu dưa trên nguồn vôn vay đươc chinh phủ bao lanh. Điêu nay khiên cho lương vôn thu hút từ đầu tư tư nhân thưc chât không nhiêu. Ngoai ra, tư nhân co

439

thê lạm dung bao lanh của chinh phủ đê hương lơi, trong khi ganh nặng rủi ro lại đặt lên vai nha nước (Nguyễn Xuân Thanh, 2013).

- Thiếu ngành công nghiệp phụ trơ gắn với đâu tư nước ngoài đê tăng độ lan tỏa: Đầu tư nước ngoai đong môt vai trò quan trọng đôi với sư phat triên kinh tê của Viêt Nam trong thời gian qua. Tuy nhiên, FDI vao Viêt Nam nhiêu đa phần la do cac ưu đai vê thuê, đât đai, va chi phi năng lương rẻ. Viêt Nam chưa hinh thanh đươc nganh công nghiêp phu trơ đê thu hút hoặc giư chân đươc cac nha đầu tư trong cac lĩnh vưc công nghê cao. Điêu nay khiên cho đô lan tỏa của FDI đôi với đầu tư trong nước thâp.

2.2 Các kết quả đạt được của chương trình tái cơ cấu đầu tư

2.2.1. Nội dung cơ bản cua chương trinh tái cơ cấu đâu tư

Khac với hai nôi dung tai cơ câu hê thông tin dung - ngân hang va tai cơ câu khu vưc DNNN vôn co đê an tai câu trúc riêng, nôi dung cơ ban của chương trinh tai cơ câu đầu tư chi đươc đê cập trong Quyêt đinh 339/QĐ-Ttg ban hanh vao thang 2/2013 vê tai câu trúc tông thê nên kinh tê. Tư tương chủ đạo của chương trinh tai cơ câu đầu tư, trọng tâm la đầu tư công, la giam đầu tư nha nước, tăng đầu tư tư nhân, nâng cao hiêu qua đầu tư noi chung va đầu tư nha nước noi riêng, va đặt đầu tư xa hôi trong môi quan hê cân đôi với cac biên sô cơ ban khac của nên kinh tê. Cac nôi dung cu thê của chương trinh tai câu trúc đầu tư trong giai đoạn 2013-2020 theo đê an nay la:

- Huy đông khoang 30% - 35% GDP cho đầu tư phat triên, duy tri ơ mưc hơp ly cac cân đôi lớn của nên kinh tê;

- Đầu tư nha nước chiêm khoang 35% - 40% tông đầu tư xa hôi;

- Tăng dần tiêt kiêm từ ngân sach nha nước, danh khoang 20% - 25% tông chi ngân sach cho đầu tư phat triên;

- Đôi mới cơ ban cơ chê phân bô va quan ly sư dung vôn, khắc phuc tinh trạng đầu tư dan trai, phân tan va lang phi, nâng cao hiêu qua đầu tư nha nước;

440

- Mơ rông tôi đa phạm vi va cơ hôi cho đầu tư tư nhân, nhât la tư nhân trong nước.

2.2.2. Kết quả đạt đươc và chưa đạt đươc trong giai đoạn 2011-2013

Mặc dù tới tận thang 2/2013 nôi dung tai cơ câu đầu tư, trọng tâm la đầu tư công, mới đươc Thủ tướng chinh phủ thông qua nhưng tinh thần nay đa đươc thưc hiên ngay từ năm 2011 trong nôi dung ôn đinh kinh tê vĩ mô vê cắt giam đầu tư công. Đây co le la nôi dung thanh công nhât của chương trinh tai cơ câu đầu tư trong nhưng năm vừa qua.

Trong hai năm 2011-2012, Chinh phủ đa chủ đông đinh hoan, cắt giam sô lương lớn cac dư an đầu tư, tập trung vôn vao cac dư an trọng điêm, va tăng cường giam sat chât lương đầu tư công. Kêt qua la đầu tư công đa giam từ mưc 17,2% GDP giai đoạn 2005-2010 xuông còn 13,5% GDP năm 2011 va 12,7% GDP năm 2012. Cắt giam đầu tư công đa keo theo sư sut giam đầu tư từ khu vưc FDI va khu vưc tư nhân, cu thê lần lươt từ 10,8% va 15,1% năm 2010 xuông còn 8,9% va 14% năm 2011, va 7,8% va 13% năm 2012.

Sư sut giam vôn đầu tư trên ca ba khu vưc khiên tỷ trọng đầu tư/GDP đa giam đang kê, từ mưc binh quân 39% trong giai đoạn 2006-2010 xuông còn hơn 36,4% năm 2011 va 33,5% năm 2012, va ước đạt 30,4% năm 2013, nằm trong vùng muc tiêu ma Đê an tai cơ câu tông thê nên kinh tê đặt ra. Tuy nhiên, xet vê tỷ trọng trong tông đầu tư xa hôi, đầu tư từ khu vưc nha nước, sau khi đa giam từ mưc 39% thời kỳ 2006-2010, xuông còn 37,4% trong 2 năm 2011-2012, thi đa tăng trơ lại lên mưc 40,4% trong năm 2013, vươt ra ngoai vùng muc tiêu của Đê an. Ngoai ra, tỷ trọng chi đầu tư phat triên trong tông chi cân đôi ngân sach nha nước tiêp tuc sut giam, xuông mưc 19,9% năm 2013, thâp hơn mưc san giới hạn ma Đê an đê ra.

Hai nôi dung thay đôi cơ chê phân bô va sư dung vôn đầu tư công va mơ rông cơ hôi cho đầu tư tư nhân thi hầu như chưa đạt đươc nhưng kêt qua đang kê. Thanh tưu đang ghi nhận nhât co le la chủ trương cân đôi vôn đầu tư từ cac nguồn vôn NSNN va vôn trai phiêu chinh phủ

441

cho cac chương trinh muc tiêu quôc gia đươc thưc hiên theo kê hoạch trung hạn. Viêc phân bô va giao vôn trai phiêu Chinh phủ trung hạn giai đoạn 2012 - 2015 đa tạo điêu kiên cho cac bô, nganh, đia phương chủ đông trong viêc sắp xêp, bô tri nguồn lưc theo thư tư ưu tiên, theo đo tập trung bô tri vôn cho cac dư an co kha năng hoan thanh trong cac năm 2012 - 2013, giam dần tỷ lê nơ đọng trong xây dưng cơ ban.

Tuy nhiên, với viêc Luật đầu tư công vừa mới đươc thông qua va co hiêu lưc từ 1/1/2015, còn Luật qui hoạch va vân chưa đươc hoan thiên va thông qua khiên cho viêc cắt giam đầu tư công va tranh đầu tư dan trai trong ba năm 2011-2013 vân chi mang tinh tinh huông. Sưc ep nới lỏng đầu tư công trong năm 2013 từ phia cac đia phương ngay môt lớn co thê khiên cho Chinh phủ phai tiêp tuc nới lỏng đầu tư công trong cac năm tiêp theo (Nguyễn Đinh Cung, 2013). Vê khuyên khich đầu tư tư nhân tham gia đầu tư xây dưng cơ sơ hạ tầng, ngoai nôi dung cho phep tư nhân tiêp cận nguồn vôn ODA, Chinh phủ vân chưa xây dưng đươc khuôn khô phap ly đê thưc hiên cơ chê hơp tac nha nước va tư nhân đầu tư (PPP). Chinh vi thê, tỷ trọng đầu tư từ khu vưc ngoai nha nước vao cac lĩnh vưc cơ sơ hạ tầng như điên va khi đôt, câp nước va xư ly nước thai, giao thông vận tai va kho bai, va truyên thông vân chưa đươc cai thiên (Nguyễn Xuân Thanh, 2013).

442

Bảng

1. Tổ

ng kế

t kết

quả

đầu

tư cô

ng g

iai đ

oạn

2011

-201

3

Nội d

ung

Mục

tiêu

Kết q

uảĐá

nh g

iá

Tỷ tr

ọng đ

ầu ph

át tr

iển tr

ên G

DP30

-35%

2011

: 36,4

%20

12: 3

3,5%

2013

: 30,4

%Đạ

t

Cơ cấ

u đầu

tư nh

à nướ

c trê

n tổn

g đầu

tư

xã hộ

i35

-40%

2011

: 37,1

%20

12: 3

7,9%

2013

: 40,4

%Ch

ưa đạ

t

Tỷ tr

ọng c

hi đầ

u tư p

hát t

riển t

rong

tổ

ng ch

i ngâ

n sác

h20

-25%

2011

: 29,5

%20

12: 2

2,9%

2013

: 19,9

%Ch

ưa đạ

t

Cơ ch

ế phâ

n bổ v

à quả

n lý s

ử dụn

g vố

n đầu

tư cô

ngKh

ắc ph

ục đầ

u tư d

àn tr

ải, ph

ân tá

n,

nâng

cao h

iệu qu

ả đầu

tư

- Xây

dựng

xong

Luật

đầu t

ư côn

g- C

hưa x

ây dự

ng xo

ng đư

ợc Lu

ật qu

i hoạ

ch

và Lu

ật qu

ản lý

và sử

dụng

vốn n

hà nư

ớcCh

ưa đạ

t

Mở r

ộng c

ơ hội

cho t

ư nhâ

n đầu

tưXâ

y dựn

g các

cơ ch

ế khu

yến k

hích t

ư nh

ân đầ

u tư p

hát t

riển c

ơ sở h

ạ tần

g- X

ây dự

ng xo

ng Lu

ật đầ

u tư c

ông

Chưa

đạt (

Luật

Đầu

tư cô

ng ch

ưa có

hiệ

u lực

ở th

ời điể

m đá

nh gi

á)

Ngu

ồn: T

ông

hơp

bơi t

ac g

ia.

443

2.3 Các nút thắt cản trở chương trình tái cơ cấu đầu tư

Kêt qua của chương trinh tai cơ câu đầu tư đạt đươc kha khiêm tôn trước hêt la do viêc triên khai xây dưng đê an tông thê của chương trinh nay diễn ra chậm chạp. Mặc dù chủ trương đa đươc thông qua từ thang 10/2011 nhưng mai đên thang 2/2013 thi nhưng nôi dung chinh của chương trinh mới đươc đưa ra trong Đê an tai câu trúc tông thê nên kinh tê.

Can trơ thư hai la tư tương ỷ lại của cac chinh quyên đia phương vao vôn đầu tư từ ngân sach trung ương. Trước thưc trạng tông cầu tiêp tuc suy yêu, nhiêu y kiên yêu cầu mơ rông đầu tư nha nước đa đươc đưa ra. Theo Nguyễn Đinh Cung (2013), thi “Thưc tê điêu hanh kinh tê vĩ mô của Chinh phủ cỏ vẻ như đang co phần thiên vê y kiên loại nay”. Cac đòi hỏi ra tăng đầu tư từ ngân sach nha nước đê hoan thanh cac dư an dơ dang, bi cắt giam ngân sach đầu tư trong hai năm 2011-2012, đươc đưa ra ngay môt nhiêu. Hê qua la Chinh phủ phai đê xuât tăng bôi chi ngân sach cho năm 2014 lên 5,3%. Trên thưc tê, phân bô vôn đầu tư từ ngân sach va vôn trai phiêu chinh phủ theo khung khô kê hoạch đầu tư trung hạn vê cơ ban đa bi thay đôi đê thưc hiên cac dư an dơ dang loại nay.

Can trơ thư ba la cơ chê đầu tư phân tan theo đia giới hanh chinh của cac tinh, thanh phô vân chưa đươc giai quyêt. Thiêu vắng Luật Qui hoạch va Luật Đầu tư công la môt lỗ hông lớn vê mặt thê chê đê cac đia phương tiêp tuc đầu tư theo phong trao. Đầu tư công se tiêp tuc bi phân bô binh quân, dan đêu cho cac tinh thay vi theo chât lương dư an.

Cuôi cùng, tinh công khai va trach nhiêm giai trinh cho viêc sư dung cac nguồn lưc công vân chưa đươc chú trọng. Vai trò giam sat của Quôc hôi va Hôi đồng nhân dân câp tinh còn mờ nhạt. Chưa co nhưng qui đinh vê minh bạch thông tin dư an đê khuyên khich sư tham gia giam sat của cac tô chưc dân sư cũng như truyên thông đôi với cac dư an đầu tư công.

444

3. đánh giá chương trình tái cơ cấu hệ thống tín dụng - ngân hàng

3.1. Thực trạng hệ thống tín dụng - ngân hàng Việt Nam trước 2011

Trong nhưng năm 1990, hê thông tin dung - ngân hang của Viêt Nam bi chi phôi bơi khu vưc nha nước với 80% tông tai san thuôc vê bôn ngân hang quôc doanh lớn (năm 1998). Bước sang thập niên 2000, thi trường tai chinh tiên tê đa co bước tăng trương nhanh chong cùng với sư ra đời của thi trường chưng khoan va hang loạt cac NHTMCP đươc thanh lập. Mặc dù tăng nhanh vê sô lương va tông tai san, hê thông ngân hang vân chưa thưc sư phat triên, môt bô phận NHTM cô phần la nhưng ngân hang quy mô nhỏ, quan tri rủi ro kem va rât dễ bi tôn thương trước nhưng cú sôc. Bên cạnh đo, hê thông tai chinh vân lây NHTM lam trung tâm, theo đo, tin dung ngân hang đong vai trò chủ chôt cung câp vôn cho sư vận hanh của nên kinh tê. Đên cuôi 2010, qui mô của thi trường tin dung lên tới 125% GDP, lớn gâp 4 lần gia tri vôn hoa của thi trường cô phiêu va khoang 10 lần gia tri của thi trường trai phiêu (Đinh Tuân Minh, 2013).

Nhưng đặc điêm trên khiên hê thông tin dung - ngân hang đôi diên với nhiêu rủi ro lớn, trong đo phai kê đên la rủi ro thanh khoan, rủi ro nơ xâu, va nguy cơ khủng hoang hê thông. Đa phần nhưng rủi ro nay đa đươc bôc lô trong cac năm 2010-2011 khi nhưng bât ôn kinh tê vĩ mô như lạm phat cao va đồng nôi tê mât gia xay ra.

3.1.1. Thanh khoản căng thẳng

Hê thông ngân hang đa xay ra tinh trạng thanh khoan căng thẳng trong môt thời gian dai từ cuôi 2010 đên hêt 2011, môt sô ngân hang nhỏ đa rơi vao tinh trạng mât thanh khoan. Khi NHNN điêu chinh tăng cac mưc lai suât chinh sach đê chông chọi lại với lạm phat va ôn đinh tỷ gia, môt cuôc đua lai suât huy đông đa diễn ra. Từ đầu năm 2011 co thời điêm lai suât huy đông liên tuc vươt mưc trần 14%, lên đên 17-18%. Lai suât liên ngân hang hâu như đa duy tri ơ mưc trên 20% trong suôt nưa đầu của năm 2011 (xem Hinh 4). Không nhưng thê, từ thang 9 đên cuôi năm 2011, thanh khoan của thi trường liên ngân hang gần như bi ngưng

445

trê. Cac giao dich trên thi trường phat sinh chủ yêu giưa cac ngân hang co thanh khoan đam bao. Đê vay đươc tiên trên thi trường liên ngân hang, cac TCTD buôc phai co tai san thê châp. Đây la lần đầu tiên trong lich sư hê thông tin dung Viêt Nam xay ra hiên tương nay. (Xem thêm Đinh Tuân Minh, 2012).

Hình 4. lãi suất VND liên ngân hàng năm 2011

Nguồn: Tac gia tông hơp.

3.1.2. Nơ xấu tăng cao

Chinh sach kiêm soat lạm phat ôn đinh kinh tê vĩ mô của chinh phủ từ đầu 2011 dân đên mặt bằng lai suât của nên kinh tê tăng vọt. Thêm nưa, NHNN đưa ra chủ trương kiêm soat va hạn chê tin dung vao cac lĩnh vưc “phi san xuât” như bât đông san va chưng khoan. Hê qua la thi trường chưng khoan lao dôc, thi trường BĐS đong băng. Nhiêu doanh nghiêp trong cac lĩnh vưc bât đông san va chưng khoan bắt đầu rơi vao thua lỗ, pha san. Tiêp đên la tinh trạng đong cưa của cac doanh nghiêp vừa va nhỏ. Hê qua la tỷ lê nơ xâu tại cac ngân hang bắt đầu tăng cao. Tỷ lê nơ xâu theo bao cao của cac TCTD đa tăng từ mưc 3,07% cuôi 2011 lên mưc 4,08% cuôi 2012, va lên đên 4,62% vao thang 9/2013. Nêu dưa theo kêt qua giam sat từ xa của NHNN thi nơ xâu ước khoang 8,8% tinh đên cuôi 2012.

3.1.3. Nguy cơ khung hoảng hệ thống

Giưa thi trường tai chinh tiên tê với cac thi trường tai san như thi trường bât đông san va thi trường chưng khoan luôn co quan hê rủi ro cheo mới nhau. Khi cac thi trường tai san suy giam se dân đên hiêu ưng

446

giam gia tri tai san thê châp tại cac tô chưc tin dung va vi thê se đe dọa hê thông ngân hang; va ngươc lại, khi hê thông tin dung rơi vao tinh trạng mât thanh khoan se dân đên tinh trạng đong băng tin dung tại cac thi trường tai san, khiên cho cac thi trường nay suy giam. Đây la môt vòng xoay co thê keo toan bô nên kinh tê đi xuông.

Điêu nay tương như đa thưc sư diễn ra tại Viêt Nam trong năm 2011. Khi môt sô ngân hang nhỏ rơi vao tinh trạng mât thanh khoan, cac NHTM khac co quan hê sơ hưu cheo với cac ngân hang nhỏ cũng bắt đầu bi anh hương, khiên cho nguồn tin dung câp cho nên kinh tê bi thiêu hut nghiêm trọng. NHNN đa phai liêt bât đông san vao danh sach “lĩnh vưc phi san xuât” đê không đươc ưu tiên cho vay từ hê thông ngân hang. Công hương với viêc mặt bằng lai suât liên tuc tăng khiên cho cac dư an bât đông san không còn vôn đê tiêp tuc thưc hiên va đa phai dừng lại cho dù đang chuân bi khơi công/thi công hay hoan thiên. Hậu qua thi trường BĐS đong băng keo theo viêc tồn kho của rât nhiêu nganh nghê san xuât hỗ trơ cho bât đông san như sắt thep, vật liêu xây dưng, xi măng, v.v… Sư suy thoai của bât đông san khiên hê thông ngân hang đôi diên với khôi nơ xâu, tuy chưa khiên môt ngân hang nao đo pha san, nhưng đa đên mưc đô bao đông đe dọa sư tồn tại của nhiêu tô chưc tin dung.

3.1.4. Những nguyên nhân bất ổn hệ thống tin dụng

Chinh sách cung tiền mở rộng kich thich tin dụng: nguyên nhân của nhưng bât ôn trong năm 2011 xuât phat từ viêc “phanh gâp” cung tiên đê kiêm chê lạm phat trong bôi canh cung tiên va tôc đô tăng trương tin dung đang đươc duy tri ơ mưc rât cao trước đo. Trong cac năm 2006-2010, tăng trương tin dung trung binh hang năm la 35,5%, trong khi tăng trương tin dung của toan hê thông năm 2011 chi la 10,9%.

Mất cân đối về cơ cấu nguồn vốn: hê thông tin dung Viêt Nam trước khi tai cơ câu phai đôi mặt với cac mât cân đôi như cân đôi vê kỳ hạn, mât cân đôi vê lĩnh vưc đầu tư va mât cân đôi vê nguồn huy đông.

447

Do chinh sach tiên tê va tai khoa mơ rông, cac doanh nghiêp đa mơ rông đầu tư vao lĩnh vưc bât đông san va khu công nghiêp, vôn đòi hỏi cac nguồn vôn dai hạn, trong khi huy đông của hê thông tin dung đa phần la huy đông ngắn hạn.86 Ngoai ra, hê thông ngân hang xay ra tinh trạng cac ngân hang nhỏ kho tiêp cận cac nguồn vôn rẻ giông như cac ngân hang lớn (tai chiêt khâu thông qua cầm cô trai phiêu chinh phủ tại NHNN, đươc kho bạc Nha nước va cac tông công ty nha nước mơ tai khoan tiên gưi không kỳ hạn với khôi lương lớn, lam dich vu giai ngân vôn ODA cho Chinh phủ). Hê qua la cac ngân hang nhỏ phai phu thuôc vao thi trường liên ngân hang. Đây chinh la mầm mông gây ra tinh trạng mât thanh khoan ơ cac ngân hang nhỏ khi bât ôn vĩ mô xay ra.

Cấu trúc sở hữu chồng cheo: câu trúc sơ hưu chồng cheo của hê thông tin dung Viêt Nam la di san của môt loạt cac chinh sach đươc đưa ra trước đo như sư tham gia của cac ngân hang nha nước tại cac ngân hang cô phần, sư hinh thanh cac ngân hang liên doanh, viêc chuyên đôi cac ngân hang nông thôn thanh ngân hang thanh thi, viêc cho phep cac tập đoan kinh tê nha nước đầu tư đa nganh, viêc cho phep cac tập đoan tư nhân va cac NHTM thanh lập công ty chưng khoan, quĩ đầu tư v.v... (xem Đinh Tuân Minh, 2012). Sơ hưu chồng cheo giưa cac tô chưc tin dung với nhau hoặc giưa cac tô chưc tin dung với cac doanh nghiêp thuôc khu vưc san xuât đa tạo ra rủi ro hê thông đôi với toan bô nên kinh tê. Khi môt tô chưc tin dung sư sup đô co thê khiên cho toan bô hê thông ngân hang tê liêt, keo theo sư đong băng của cac thi trường tai san như bât đông san va chưng khoan.

Yêu câu các NHTM tăng vốn điều lệ tối thiêu quá nhanh: viêc yêu cầu cac NHTM phai tăng vôn điêu lê lên mưc tôi thiêu la 3.000 tỷ vao cuôi 2011 khiên cho cac ngân hang nhỏ, đặc biêt la cac ngân hang

86Theo ông Nguyễn Văn Binh, pho Thông đôc NHNN, dư nơ cho vay trung va dai hạn chiêm ti trọng kha lớn khoang 77% tông dư nơ cho vay, trong khi vôn huy đông của cac ngân hang lại chủ yêu la ngắn hạn. Dư nơ cho vay xây dưng, mua nha, sưa chưa nha đê ban cũng chiêm đên 45% (Theo bao Phap luật TPHCM, 29.06.2011).

448

chuyên đôi từ mô hinh nông thôn lên thanh thi, buôc phai phat triên với tôc đô nhanh đê tương ưng với lương vôn chủ sơ hưu tăng thêm.87

Tin dụng cho khu vưc DNNN lớn: tin dung cho khu vưc DNNN (chiêm khoang 30% tông dư nơ) cũng la nguyên nhân dân đên rủi ro nơ xâu tăng cao. Cac DNNN đa vay mươn qua mưc, từ đo tich tu rủi ro cho hê thông ngân hang. Tỷ lê nơ trên vôn chủ sơ hưu của khu vưc DNNN đa lên đên 2,52 lần vao năm 2009, cao hơn nhiêu so với mưc 1,78 lần của khu vưc tư nhân va 1,39 lần của khu vưc vôn FDI. Cac DNNN trung ương thậm chi co tỷ lê nay cao hơn, lên tới 3,53 lần. Với viêc Vinashin pha san, Vinalines va môt loạt cac tập đoan doanh nghiêp nha nước lớn như EVN, Sông Đa, v.v. rơi vao kinh doanh thua lỗ, hê thông NHTM đa phai đôi diên với nơ xâu tăng cao.

3.2. Các kết quả đạt được của chương trình tái cơ cấu hệ thống tín dụng - ngân hàng

3.2.1. Nội dung cơ bản cua chương trinh tái cơ cấu hệ thống tin dụng - ngân hàng

Chương trinh tai cơ câu hê thông tin dung - ngân hang đươc thưc hiên qua Đê an “cơ câu lại hê thông cac tô chưc tin dung giai đoạn 2011-2015” (theo Quyêt đinh 254/QĐ-TTg ngay 1/3/2012) va sau đo đươc nhắc lại qua Đê an tông thê tai cơ câu kinh tê. Nhưng nôi dung cơ ban của ban Đê an la:

- Trong giai đoạn 2013-2015 cần tập trung lanh mạnh hoa tinh trạng tai chinh của cac TCTD: xư ly nơ xâu hê thông va từng tô chưc tin dung, phat triên ôn đinh đê đam bao kha năng thanh toan, xư ly tinh trạng sơ hưu cheo, va minh bạch hoa hoạt đông tin dung.

- Hướng đên năm 2020 Viêt Nam co hê thông cac tô chưc tin dung hiên đại (an toan, đa dạng vê câu trúc sơ hưu, qui mô va loại hinh), co 87Sô liêu của 10 ngân hang chuyên đôi từ nông thôn ra thanh thi cho thây tông tai san của nhom nay đa tăng tới 343,6% trong vòng 3 năm. Lưu y rằng, tôc đô tăng trương tin dung của nhom nay chi tăng 285,6%. Cac khoan muc “chưng khoan kinh doanh” hoặc “chưng khoan đầu tư” trong bao cao tai chinh của cac ngân hang nay tăng rât nhanh phan anh tinh trạng cac ngân hang nay đa phai lún sâu vao đầu tư mạo hiêm như thê nao.

449

kha năng cạnh tranh cao dưa trên nên tang công nghê va kỹ năng quan tri tiên tiên theo chuân mưc quôc tê.

- Nâng cao vai trò chi phôi của cac TCTD Viêt Nam, đặc biêt la cac NHTM nha nước.

- Ra soat va phân loại cac NHTMCP, công ty tai chinh, công ty cho thuê tai chinh, va cac TCTD khac đê co biên phap xư ly thich hơp.

- Chân chinh hoạt đông của cac TCTD vi mô va tạo điêu kiên thuận lơi đê cac TCTD nước ngoai hoạt đông va cạnh tranh binh đẳng ơ Viêt Nam.

Từ khi co chủ trương tai cơ câu cuôi 2011, NHNN đa tiên hanh phân loại hê thông NHTM thanh ba nhom: (i) nhom co tinh hinh tai chinh lanh mạnh, co năng lưc qui mô đủ lớn đê phat triên thanh cac ngân hang tru côt trong hê thông, (ii) nhom co tinh hinh tai chinh lanh mạnh nhưng qui mô nhỏ, va (iii) nhom co tinh hinh tai chinh kho khăn, buôc phai thưc hiên tai cơ câu. Tiêp đên, NHNN đê ra ba nôi dung hoạt đông của năm 2012 la: (i) củng cô thanh khoan hê thông ngân hang, (ii) lanh mạnh hoa hoạt đông tai chinh của cac NHTM ma trọng tâm la xư ly nơ xâu va minh bạch hoa tai chinh, va (iii) tai cơ câu tô chưc, hoạt đông va quan tri hê thông ngân hang. Va, cuôi cùng, năm 2013 đươc xem la năm tiên hanh giai đoạn hai của nhiêm vu lanh mạnh hoa tai chinh hê thông ngân hang thông qua cac giai phap như (i) xây dưng cac qui đinh vê an toan vôn, (ii) xư ly mạnh me nơ xâu hê thông qua viêc thanh lập VAMC, va (iii) tăng cường quan tri rủi ro, hướng đên chuân mưc Basel II.

3.2.2. Kết quả đạt đươc và chưa đạt đươc trong giai đoạn 2011-2013

Kêt qua lớn nhât của chương trinh cơ câu lại hê thông tin dung - ngân hang la NHNN đa đam bao đươc thanh khoan, đây lùi ngui cơ đô vỡ hê thông. Trong năm 2012 hầu như không xay ra hiên tương căng thẳng thanh khoan kê ca tại cac ngân hang nhỏ co nguy cơ mât thanh khoan trong năm 2011. Điêu nay đươc phan anh qua cac diên biên sau: (i) sô dư tiên gưi của TCTD tại NHNN luôn cao hơn so với yêu cầu dư

450

trư bắt buôc; (ii) hoạt đông tại thi trường liên ngân hang đa binh thường trơ lại với lai suât liên ngân hang giam mạnh từ mưc trên 20% xuông còn 10-12%/năm; (iii) không còn hiên tương đua lai suât huy đông công khai; va (iii) cac TCTD đa mua môt lương lớn trai phiêu chinh phủ đê đầu tư va dư phòng thanh khoan (Tô Anh Dương, 2013).

Kêt qua đạt đươc thư hai la trong qua trinh tai cơ câu lại cac ngân hang yêu kem thi an toan của hê thông vân đươc kiêm soat, tiên gưi của nhân dân đươc chi tra binh thường. Chin ngân hang nhỏ đa đươc đưa vao chương trinh phai thưc hiên tai cơ câu bắt buôc thông qua cac biên phap khac nhau như hơp nhât (SCB, Ficombank, TinnghiaBank), sap nhập (Habubank vao SHB), va tư tai cơ câu (TienphongBank, TrustBank, Navibank, Westernbank, va GP Bank) trong hai năm 2012 va 2013.

Tuy nhiên, trong năm 2013, tiên trinh tai cơ câu hê thông tin dung- ngân hang co dâu hiêu chưng lại. Thư nhât, tôc đô xư ly nơ xâu còn chậm va tỷ lê nơ xâu cao trong nên kinh tê vân chưa thưc sư đươc đây lùi. Tỷ lê nơ xâu liên tuc tăng cao trong năm 2012 va 2013. Theo sô liêu bao cao của cac TCTD thi tỷ lê nơ xâu đa tăng từ mưc 3,07% cuôi 2011 lên mưc 4,08% cuôi 2012, va lên đên 4,62% vao thang 9 năm 2013. Nêu dưa theo kêt qua giam sat từ xa của NHNN thi nơ xâu ước khoang 8,8% tinh đên cuôi 2012. Đặc biêt nơ xâu nhom 5 đa tăng mạnh tại hầu hêt cac tô chưc tin dung, kê cac cac NHTM mạnh trong năm 2013.

Viêc phê duyêt va triên khai Đê an “Thanh lập Công ty Quan ly tai san của cac tô chưc tin dung Viêt Nam (VAMC)” đê xư ly nơ xâu vao giưa năm 2013 đươc kỳ vọng se giúp nên kinh tê xư ly nhanh hơn nơ xâu của nên kinh tê. Tinh đên hêt ngay 28.8.2014, VAMC đa mua đươc 59 nghin tỷ đồng nơ xâu từ 35 TCTD. Do khôi lương nơ xâu đươc mua trong 3 thang cuôi 2013 tương đôi lớn (39 nghin tỷ đồng) nên đa giúp nơ xâu toan hê thông giam xuông mưc 3,8% vao cuôi 2013. Tuy nhiên, cac hoạt đông mua nơ xâu của VAMC trong năm 2014 diễn ra rât chậm, khiên cho nơ xâu của hê thông lại co xu hướng quay trơ lại.

451

Hoạt đông chinh của VAMC trongn thời gian vừa qua thưc chât vân chi la chuyên tạm thời nơ xâu từ sô sach của cac NHTM sang VAMC thay vi đươc ban đưt. Trong tông sô nơ xâu mua vao, VAMC mới thu hồi đươc 1.253 tỷ đồng. Co thê noi, chừng nao VAMC còn chưa tim đươc khach hang đê ban cac khoan nơ xâu nay thi chừng đo chúng vân chưa đươc xư ly. Hay noi cach khac, nơ xâu của hê thông tin dung mới chi giam trên giây tờ ma chưa giam thưc chât. Bơi cac khoan nơ xâu nay, nêu không đươc VAMC xư ly, sau 5 năm se quay trơ lại cac ngân hang thương mại, nên co le đây la ly do cac ngân hang thương mại không còn mặn ma trong viêc ban lại nơ xâu cho VAMC. Thay vao đo, cac NHTM co xu hướng chủ đông xư ly, dù tôc đô xư ly co chậm đi chăng nưa.

Bảng 2. Tình hình hoạt động của VAMC từ 01/10/2013 - 28/8/2014

Tiêu chí Từ ngày 1-10 đến 31-12-2013

Từ ngày 1-1 đến 28-8-2014 Tổng

Số tổ chức tín dụng bán nợ 35 35 35

Số lượng khách hàng 1.013 1.044 2.057

Số lượng khoản nợ 1.637 1.899 3.536

Tổng dư nợ gốc 39.307 tỷ đông 19.630 tỷ đông 58.937 tỷ đông

Tổng giá mua 32.739 tỷ đông 16.237 tỷ đông 48.976 tỷ đông

Trái phiếu đặc biệt đã phát hành 30.947 tỷ đông 12.019 tỷ đông 42.966 tỷ đôngNguồn: Lê Thanh, Bao Tuôi trẻ 05.09.2014 (http://tuoitre.vn/tin/kinh-te/20140905/

xu-ly-no-xau-theo-co-che-thi-truong/641815.html)

Thư hai, NHNN đa quyêt đinh lùi viêc ap dung Thông tư 02/2013/TT-NHNN vê phân loại nơ va trich lập dư phòng rủi ro từ thang 6/2013 sang thang 6/2014. Đông thai nay tuy giúp cac NHTM giam đươc trich lập dư phòng nhưng đa khiên cho nôi dung tai cơ câu theo hướng nâng cao chuân mưc an toan hê thông của NHNN bi chậm lại.

Thư ba, viêc giai quyêt vân đê sơ hưu cheo trong hê thông ngân hang vân chưa đươc lam rôt rao. Đên cuôi 2013, vân còn co hiên tương nhiêu ngân hang co cac cô đông nắm giư tỷ lê sơ hưu trên 5% va của cac thanh viên gia đinh trên 20%. Ngoai ra, tinh trạng cac ngân hang sơ hưu

452

lân nhau hoặc ngân hang sơ hưu lòng vòng bơi cac doanh nghiêp kinh doanh vân chưa đươc giai quyêt. NHNN vân chưa đưa ra đươc nhưng hướng dân cu thê đê giam sat hiên tương nay.

Va cuôi cùng, vân đê minh bạch thông tin vân chưa thưc sư co tiên triên. Sô liêu vê nơ xâu vân mù mờ. Thông tin chinh thưc vê kêt qua tai cơ câu cac NHTM yêu kem nhin chung còn it như: cô đông va cơ câu sơ hưu, vôn va cơ câu vôn, kêt qua kinh doanh từ thời điêm tai cơ câu, sô nơ xâu, cơ câu nơ xâu va cac con nơ chủ yêu, nhưng thay đôi trong quan tri nôi bô, giai phap tai cơ câu tiêp theo va thời hạn hoan thanh tai cơ câu đôi với từng ngân hang cu thê…

3.3 Các nút thắt cản trở chương trình tái cơ cấu hệ thống tín dụng - ngân hàng

Can trơ lớn nhât la vân đê minh bạch thông tin, đặc biêt la cac thông tin vê nơ xâu. Hiên tại, cac sô liêu vê hoạt đông của hê thông ngân hang chưa đươc cung câp thường xuyên, vân còn co sư khac biêt giưa cac con sô do cac TCTD cung câp va do hoạt đông thanh tra, giam sat của NHNN cung câp. Khi không co cac sô liêu chinh xac, viêc đê ra cac giai phap phù hơp đê giai quyêt cac vân đê mang tinh hê thông se trơ nên kho khăn.

Thư hai, thi trường BĐS chưa hồi phuc, lam cho qua trinh tai cơ câu hê thông tin dung-ngân hang trơ nên kho khăn hơn. Bơi, bât đông san cũng la nguồn thê châp tai san lớn nhât của cac doanh nghiêp cũng như người dân trong viêc vay vôn của ngân hang, lên tới 60% tông tai san đam bao của hê thông ngân hang, nên khi thi trường BĐS suy giam, nhưng khoan nơ xâu, nơ qua hạn đươc thê châp bơi bât đông san se rât kho thanh ly. Viêc thanh ly mạnh cac tai san thê châp se khiên cho gia BĐS bi suy giam thêm va lam trầm trọng thêm tinh hinh nơ xâu của nên kinh tê.

Va cuôi cùng la can trơ từ cac khoan nơ xâu va nơ qua hạn liên quan đên khu vưc DNNN. Theo bao cao của Ủy ban Tai chinh - Ngân sach của Quôc hôi trinh Ủy ban thường vu Quôc hôi thang 9/2012 thi

453

“DNNN sư dung vôn tin dung chiêm tới khoang 70% tông sô nơ xâu, trong đo cac Tập đoan kinh tê, tông công ty chiêm 53% sô nơ xâu”.88 Tuy nhiên, nơ xâu tại khu vưc DNNN rât kho giai quyêt quyêt bằng cac biên phap thi trường. Khac với cac DN tư nhân, cac DNNN rât kho co thê ban tai san hoặc cô phần nha nước theo gia thi trường trong giai đoạn kinh tê suy thoai. Vi vậy, cac khoan nơ ma cac DNNN vay thường phai trông đơi vao sư hỗ trơ của NSNN dưới cac hinh thưc xoa nơ, khoanh nơ, chuyên nơ, bô sung vôn, v.v... Trong bôi canh NSNN đang tiêp tuc thâm hut va nơ công ơ mưc cao thi viêc giai quyêt nơ xâu của khu vưc DNNN se thưc sư la môt bai toan nan giai.

iV. đánh giá chương TRình Tái cơ cấu Khu Vực dnnn4.1 Thực trạng khu vực DNNN của Việt Nam trước 20114.1.1. DNNN nhận đươc ưu đa lớn Theo quan điêm chinh thông, kinh tê nha nước đươc coi la chủ đạo,

trong đo DNNN la môt bô phận quan trọng của kinh tê nha nước. Đây la ly do khiên cho DNNN vân đươc ưu tiên nhưng điêu kiên tôt nhât đê phat triên. Cac DNNN co rât nhiêu đặc quyên. Hầu hêt tai nguyên, khoang san đươc giao cho cac DNNN nắm giư, đặc biêt la cac tập đoan kinh tê hay tông công ty lớn. Nhiêu DNNN trong môt thời gian dai không phai chiu ap lưc cạnh tranh ca trong va ngoai nước. Hơn nưa, cac tập đoan kinh tê co tiêng noi va vi thê lớn đôi với viêc xây dưng cac chiên lươc, chinh sach, chương trinh đầu tư của nha nước. Cu thê:

- Theo kêt qua điêu tra doanh nghiêp của Tông cuc thông kê năm 2009 thi DNNN chiêm 37,2% nguồn vôn kinh doanh, 44,8% gia tri tai san cô đinh va đầu tư dai hạn.

- 88 tập đoan, tông công ty nắm giư gần 365.818 ha đât - gâp 5 lần tông quỹ đât cho cac cum công nghiêp đia phương.

- Luôn đươc nhận vôn trưc tiêp từ NSNN (chiêm 9% dư toan chi NSTW năm 2008 va 2,3% năm 2011).

88Chú thich 14 trong Bao cao sô 822/BC-UBTCNS13 của Uỷ ban Tai chinh-Ngan sach, Quôc hôi khoa VIII vê “Thâm tra sơ bô kêt qua thưc hanh tiêt kiêm, chông lang phi năm 2012” trinh Uỷ ban thường vu Quôc hôi ngay 17.09.2012.

454

- Luôn nhận đươc “ngân sach mêm” từ chinh phủ khi gặp kho khăn. Cac DNNN thường nhận đươc cac hinh thưc hỗ trơ như bô sung vôn, khoanh nơ, gian nơ, v.v…

4.1.2. Hoạt động kinh doanh cua khu vưc DNNN kem hiệu quả

Tuy nhiên, bât châp viêc nắm môt môt nguồn lưc rât lớn trong nên kinh tê, khu vưc DNNN lại hoạt đông kem hiêu qua. Theo kêt qua điêu tra doanh nghiêp của Tông cuc thông kê năm 2009, khu vưc DNNN chi tạo ra 25% doanh thu, 37% lơi nhuận trước thuê, va 20% gia tri san xuât công nghiêp. Còn theo Ban chi đạo đôi mới va phat triên doanh nghiêp, kêt qua hoạt đông san xuât kinh doanh của khu vưc DNNN năm 2012 tiêp tuc giam sút so với năm 2011. Cu thê, tông nơ của 73 tập đoan kinh tê va tông công ty la 1.334.903 tỷ đồng, hê sô nơ phai tra/vôn chủ sơ hưu binh quân la 1,82 (so với 1,77 năm 2011); tông tai san/nơ phai tra la 1,6. Tông lơi nhuận trước thuê giam 5% so với năm 2011, tông nôp ngân sach giam 12% so với sô thưc hiên năm 2011. Lỗ của cac tập đoan va tông công ty khoang 2.253 tỷ đồng, va co khoang 10 đơn vi co sô lỗ lũy kê lên đên tông công 17.730 tỷ đồng. Tinh hinh tai chinh của nhiêu doanh nghiêp đươc đanh gia la xâu va thiêu lanh mạnh. Nghiên cưu của hai tac gia Bùi Trinh va Nguyễn Viêt Phong (2012) cho thây ICOR của khu vưc DNNN cao hơn mặt bằng chung va cao hơn rât nhiêu so với khu vưc kinh tê ngoai nha nước. Cu thê, trong khi ICOR chung của ca nước giai đoạn 2007-2012 la 6,3 thi ICOR của khu vưc DNNN la 8,4, còn khu vưc doanh nghiêp ngoai nha nước chi la 3,8.

4.1.3. Vai tro chu đạo cua khu vưc DNNN ngày càng mờ nhạt

DNNN chưa thê hiên đươc vai trò chủ đạo trong nên kinh tê mặc dù đươc nha nước giao cho nhiêm vu nay. Ngoại trừ Viettel, hoạt đông của DNNN trong cac nganh công nghê cao, công nghiêp chê tạo may moc, thiêt bi, dung cu y tê, cơ khi chinh xac, thiêt bi quang học v.v... kha yêu kem va mờ nhạt. Hầu hêt cac tông công ty hoạt đông trong nhưng lĩnh vưc nay đêu đạt mưc lơi nhuận thâp, thậm chi thua lỗ. Môt sô DNNN giư vi tri then chôt chưa đap ưng đầy đủ nhu cầu phat triên của nên kinh

455

tê, nganh, lĩnh vưc hoặc đia phương (điên, công nghiêp tau thủy, cơ khi, giao thông vận tai, cung câp nước sạch, v.v...). Chât lương cung câp san phâm, dich vu thiêt yêu cho xa hôi của nhiêu DNNN chưa cao.

Bên cạnh đo, khu vưc DNNN không còn la khu vưc tạo ra công ăn viêc lam chinh cho nên kinh tê nưa. Mưc đô đong gop ngân sach của khu vưc nay cũng đa giam mạnh, chi còn 37,4% vao cuôi 2009. Mặc dù DNNN thường đươc coi la co đong gop nhiêu trong cac hoạt đông xa hôi va từ thiên nhưng nhưng đong gop nay la không rõ rang. Đặc biêt trong bôi canh xa hôi hoa cac hoạt đông văn hoa, thê thao va từ thiên thi mưc đô đong gop từ khu vưc DNNN chưa hẳn đa nhiêu hơn, nêu không muôn noi la kem hơn, so với khu vưc doanh nghiêp tư nhân.

4.1.4. Nguyên nhân khu vưc DNNN hoạt động kem hiệu quả

Hiêu qua đầu tư thâp trong cac DNNN xuât phat từ nhiêu nguyên nhân. Tưu trung co thê qui vê cac nguyên nhân dưới đây.

Quá trinh cổ phân hoa DNNN bị chững lại từ 2009: viêc cô phần hoa DNNN lớn, tông công ty, tập đoan kinh tê nha nước hầu như chưng lại trong nhưng năm vừa qua. Thi trường chưng khoan sut giam đươc xem la nguyên nhân chinh. Cac nha đầu tư bi hạn chê vê nguồn tai chinh đê mua cô phần, mặt khac họ cũng thiêu lạc quan vê viêc đầu tư vao doanh nghiêp cô phần hoa. Ban thân cac doanh nghiêp thuôc diên cô phần hoa va cơ quan đại diên chủ sơ hưu của doanh nghiêp cũng chưa muôn thưc hiên cô phần hoa ơ thời điêm nay với e ngại thu hồi vôn nha nước ơ mưc đô không mong muôn. Ngoai ra, cac qui đinh vê đinh gia DNNN va qui đinh nganh nghê nha nước tiêp tuc nắm giư tỷ lê cô phần tại DNNN cũng can trơ qua trinh cô phần hoa.

Cơ chế thưc hiện chưc năng sở hữu co quá nhiều đâu mối: chủ thê thưc hiên chưc năng chủ sơ hưu nha nước rât phân tan. Theo thông kê của ông Trần Tiên Cường thuôc viên Nghiên cưu quan ly kinh tê Trung ương (CIEM), đên cuôi năm 2011, Viêt Nam co tới 101 đầu môi quan ly trưc tiêp 1.309 doanh nghiêp 100% vôn nha nước. Với sô lương đầu môi quan ly lớn như vậy, viêc thưc hiên quyên chủ sơ hưu nha nước

456

đôi với DNNN trơ nên rât kho giam sat. Cac quyêt đinh vê nhân sư, vê phương hướng phat triên kinh doanh, vê thu hương quyên lơi từ kêt qua hoạt đông của DNNN trơ nên kho ăn nhập với nhau. Cach thưc thưc hiên giam sat chủ yêu căn cư vao cac bao cao của doanh nghiêp, trong khi cơ chê xac đinh tinh xac thưc của cac bao cao nay còn bi bỏ ngỏ.

Hệ thống mục tiêu cua các DNNN không rõ ràng: ban thân cac chi tiêu giao nhiêm vu thường do doanh nghiêp tư quyêt đinh va đăng ky với cơ quan chủ sơ hưu trước khi thưc hiên. Chi tiêu tỷ suât lơi nhuận trên vôn nha nước la môt trong nhưng chi tiêu chinh đê đanh gia hiêu qua hoạt đông kinh doanh của DNNN, song mưc đô yêu cầu cao nhât chi la “cao hơn năm trước.” Ngoai ra, không co cac thước đo đanh gia viêc thưc hiên cac muc tiêu xa hôi của DNNN.

Thông tin kem minh bạch: cơ chê minh bạch hoa thông tin của DNNN 100% vôn nha nước, tông công ty, tập đoan kinh tê đặc biêt yêu kem. Viêc tiêp cận với thông tin co kiêm chưng (vi du bao cao tai chinh đươc kiêm toan) hoan toan kho khăn. Ngoại trừ cac DNNN la công ty đại chúng hoặc đa niêm yêt trên thi trường chưng khoan, nhin chung thông tin cập nhật va xac thưc vê hoạt đông của DNNN không đươc công bô.

Hệ thống khuyến khich trong các DNNN vẫn con mang tinh hành chinh, chưa tương thich với cơ chế thị trường: tuyên dung va quan ly lao đông tại DNNN chưa vận hanh đầy đủ quy luật cạnh tranh đê thu hút nhân lưc. Chê đô tiên lương, tiên thương quy đinh đôi với DNNN vân nặng tinh hanh chinh va binh quân chủ nghĩa. Tiên lương tra cho lao đông co trinh đô thâp thường cao hơn mưc lương trên thi trường va ngươc lại tra lương cho lao đông co kỹ thuật cao lại thâp hơn. Đôi với người đại diên chủ sơ hưu tại DNNN, hiên chưa hinh thanh đươc quy chê tiên lương gắn liên với cac tiêu chuân vê trach nhiêm quan ly.

4.2 Các kết quả đạt được của chương trình tái cơ cấu khu vực DNNN

4.2.1. Nội dung chương trinh tái cơ cấu DNNN

Chương trinh tai cơ câu DNNN đươc thê hiên qua Quyêt đinh sô

457

929/QĐ-TTg (17/7/2012) phê duyêt Đê an tai cơ câu doanh nghiêp nha nước, trọng tâm la tập đoan, tông công ty nha nước giai đoạn 2012-2015 va Đê an tông thê tai cơ câu nên kinh tê vao thang 3/2013. Đê an tông thê đa xac đinh môt sô nôi dung cơ ban, bao gồm:

- Đinh vi lại vai trò va thu hẹp phạm vi kinh doanh của DNNN.

- Đây mạnh cô phần hoa, đa dạng hoa sơ hưu cac DNNN ma Nha nước không cần nắm giư 100% sơ hưu. Đôi với từng tập đoan kinh tê, tông công ty nha nước, thưc hiên cơ câu lại danh muc đầu tư va nganh nghê kinh doanh, tập trung vao cac nganh nghê kinh doanh chinh; đây nhanh thưc hiên theo nguyên tắc thi trường viêc thoai vôn nha nước đa đầu tư vao cac nganh không phai kinh doanh chinh.

- Đôi mới, phat triên va tiên tới ap dung đầy đủ khung quan tri hiên đại theo thông lê tôt của kinh tê thi trường đôi với cac tập đoan kinh tê, tông công ty nha nước.

- Thưc hiên nghiêm phap luật, kỷ cương hanh chinh nha nước va kỷ luật thi trường, đôi mới hê thông đòn bây khuyên khich bao đam DNNN hoạt đông theo cơ chê thi trường va cạnh tranh binh đẳng như cac doanh nghiêp thuôc cac thanh phần kinh tê khac.

4.2.2. Kết quả đạt đươc và chưa đạt đươc trong giai đoạn 2011-2013

Kêt qua đạt đươc thường đươc của qua trinh tai cơ câu khu vưc DNNN trong thời gian vừa qua kha khiêm tôn, chi mới dừng lại ơ viêc phê duyêt cac kê hoạch tai cơ câu thay vi nhưng hanh đông cho cac kêt qua cu thê. Cac kêt qua đươc nhắc đên la:

- Thủ tướng Chinh phủ phê duyêt phương an tông thê sắp xêp, đôi mới doanh nghiêp nha nước của tât ca cac Bô, nganh, đia phương, tập đoan kinh tê va Tông công ty 91. Cu thê, tinh đên thang 8/2013, Thủ tường đa phê duyêt 100/101 phương an sắp xêp, đôi mới doanh nghiêp của cac Bô, nganh, đia phương giai đoạn 2011-2015. Trong đo, phê duyêt Đê an tai cơ câu của 17/21 tập đoan, tông công ty 91; quyêt đinh dừng thi điêm mô hinh tập đoan kinh tê đôi với 2 tập đoan trong nganh xây dưng.

458

- Chinh phủ hanh Nghi đinh sô 99/NĐ-2012 (15/11/2012) vê phân công phân câp thưc hiên cac quyên, trach nhiêm, nghĩa vu của chủ sơ hưu Nha nước đôi với DNNN va vôn nha nước đầu tư vao doanh nghiêp.

- Phần lớn cac tập đoan, tông công ty đa ra soat, phân loại va xac đinh danh muc nganh nghê, phạm vi kinh doanh chinh, nganh nghê co liên quan va nganh nghê không liên quan. Trên cơ sơ đo, đa xac đinh đươc cac khoan muc đầu tư cần phai thoai vôn, kê hoạch thoai cac khoan vôn đầu tư ngoai nganh; tiên hanh phân loại cac đơn vi trưc thuôc, đơn vi thanh viên. Ngoai ra, môt sô tập đoan, tông công ty đa ban hanh mới, bô sung sưa đôi cac quy chê quan ly nôi bô; cơ câu lại tô chưc, bô may va sắp xêp lại can bô, v.v...

Trong khi đo nhưng mặt chưa đạt đươc của qua trinh tai cơ câu khu vưc DNNN lại rât dễ nhận ra. Thư nhât, tiên trinh cô phần hoa hêt sưc chậm. Năm 2012 chi ca nước chi cô phần hoa đươc 13 doanh nghiêp (bằng 14% kê hoạch) va năm 2013 cũng chi cô phần hoa 16 doanh nghiêp.

Thư hai, viêc thoai vôn đầu tư ngoai nganh đang gặp nhiêu kho khăn. Cac khoan đầu tư ngoai nganh của cac DNNN sang cac lĩnh vưc như ngân hang, chưng khoan, bao hiêm, quĩ đầu tư hầu như chưa thoai đươc vôn trong năm 2012-2013. Tinh đên hêt năm 2013, cac DNNN mới chi thoai đươc hơn 4 nghin tỷ đồng trên hơn 21 nghin tỷ đồng phai thoai vôn đên hêt năm 2015.

Va thư ba, chưa co nhưng chuyên biên rõ net vê viêc giam cac đầu môi quan ly cac DNNN. Tinh trạng minh bạch thông tin tại cac DNNN vân giậm chân tại chỗ. Cac thông tin vê hoạt đông của cac DNNN chi đươc biêt đên rât chậm chạp qua cac bao cao tông hơp của Chinh phủ thay vi cac ban bao cao tai chinh chi tiêt như ơ cac doanh nghiêp niêm yêt.

4.3 Các nút thắt cản trở chương trình tái cơ cấu khu vực DNNN

Can trơ lớn nhât cho viêc tiên hanh tai cơ câu khu vưc DNNN la tư duy kinh tê nha nước giư vi tri chủ đạo, trong đo DNNN la môt bô phận quan trọng của khu vưc kinh tê nay. Rõ rang đê đam nhiêm đươc

459

vai trò chủ đạo thi khu vưc DNNN se vân còn phai đủ lớn va cac DNNN se phai thưc hiên nhưng nhiêm vu chinh tri va xa hôi ngoai cac nhiêm vu kinh doanh chinh. Điêu nay mâu thuân với muc tiêu thu hẹp khu vưc DNNN vao cac lĩnh vưc thuần túy công ich, phuc vu an sinh xa hôi. DNNN vân giưa vi thê đôc quyên tại nhiêu nganh nghê quan trọng, can trơ sư phat triên của doanh nghiêp tư nhân.

Can trơ thư hai la cac qui đinh liên quan đên thoai vôn đầu tư ngoai nganh. Cac qui đinh vê thưc hiên bao toan va phat triên vôn tại DNNN chưa phù hơp với cơ chê thi trường. Khi nên kinh tê suy thoai, rât kho co thê tim đươc nha đầu tư mua lại phần vôn của nha nước như gia tri sô sach. Cac qui đinh vê đinh gia vôn tại DNNN cũng rườm ra không theo nguyên tắc thi trường, can trơ qua trinh thoai vôn của cac DNNN.

Can trơ thư ba la rât kho rút bỏ cac đặc quyên đặc lơi cũng như ngân sach mêm cho cac DNNN. Hiên nay, DNNN kinh doanh thua lỗ, không thanh toan đươc cac khoan nơ đên hạn, không bi pha san. Nha nước vê cơ ban vân đưng ra ganh chiu cac khoan nọ cho doanh nghiêp dưới hinh thưc gian nơ, giam nơ, chuyên nơ cho đơn vi khac hoặc bao lanh nơ, v.v… Điêu nay khiên cho nhưng người đại diên chủ sơ hưu va nhưng người quan ly DNNN thiêu đông lưc trong viêc tai cơ câu DNNN.

Can trơ thư tư la cơ chê chiu trach nhiêm tập thê đôi với DNNN hiên nay. Viêc vận hanh DNNN đươc thưc hiên không chi qua hôi đồng quan tri hoặc ban giam đôc ma còn chiu sư chi đạo của đang ủy va cac cơ quan chủ quan câp trên. Do DNNN chiu nhiêu đầu môi quan ly nên rât kho xac đinh đươc người phai trach nhiêm trong viêc vận hanh DNNN. Đây la ly do khiên cho cac hoạt đông tai cơ câu như cô phần hoa hoặc thoai vôn ngoai nganh tại cac DNNN diễn ra chậm chạp.

V. đánh giá Tổng hợp Và các KhuYến nghỊ chính Sách

5.1 Đánh giá tổng hợp

Công cuôc tai cơ câu nên kinh tê Viêt Nam đa khơi đông va triên khai đươc hơn 2 năm, kê từ Hôi nghi TW 3 vao thang 10/2011. Thanh

460

tưu lớn nhât của công cuôc nay cho đên nay co le la khâu thay đôi nhận thưc va chủ trương của Đang va Nha nước vê sư cần thiêt phai đôi mới mô hinh tăng trương. Cac thanh tich triên khai tai cơ câu đươc ghi nhận thưc tê mang nôi dung ôn đinh kinh tê vĩ mô hơn la tạo lập đươc mô hinh tăng trương mới cho nên kinh tê. Nhưng nôi dung như cắt giam đầu tư công hay yêu cầu cac ngân hang yêu kem phai tư tai cơ câu qua cac hinh thưc sap nhập hay hơp nhât thưc chât hướng vao viêc kiêm soat lạm phat va giam căng thẳng thanh khoan, giúp cho môi trường kinh tê vĩ mô của Viêt Nam trơ lên ôn đinh hơn.

Cho đên nay, cac nôi dung tai cơ câu nên kinh tê đa nhận đươc sư ủng hô cao từ giới hoạch đinh chinh sach, giới chuyên gia, va công đồng doanh nghiêp. Tinh thần chủ đạo của công cuôc tai cơ câu hướng đên xây dưng môt nên kinh tê thi trường hiên đại, hòa nhập với nên kinh tê toan cầu đa đươc châp thuận, va trơ thanh nên tang cho viêc tiên hanh cac chương trinh tai cơ câu đầu tư, tai cơ câu khu vưc tin dung-ngân hang, va tai cơ câu khu vưc DNNN.

Tuy nhiên, viêc triên khai cac nôi dung tai cơ câu bắt đầu chưng lại khi đung đên lơi ich của cac thanh phần kinh tê khac nhau. Trong lĩnh vưc tai cơ câu đầu tư công, đo la cac kho khăn trong viêc cân bằng lơi ich giưa trung ương va đia phương, giưa cac đia phương với nhau, va môi quan hê của DNNN với đầu tư công. Trong lĩnh vưc tai cơ câu hê thông tin dung - ngân hang, đo la xung đôt lơi ich của cac cô đông tại cac TCTD khac nhau. Va trong lĩnh vưc tai cơ câu khu vưc DNNN, đo la lơi ich của cac cơ quan chủ quan, của đôi ngũ quan ly doanh nghiêp trong viêc cô phần hoa hoặc thoai vôn đầu tư ngoai nganh.

Môt điêu đang chú y la cac kho khăn trong cac nôi dung tai cơ câu nên kinh tê đêu qui tu vê khu vưc DNNN. Đầu tư công hầu hêt đêu đươc thưc hiên trưc tiêp hoặc gian tiêp qua cac DNNN. Vân đê nơ xâu tại khu vưc DNNN la môt can trơ lớn đôi với viêc tai cơ câu hê thông tin dung ngân hang. Tuy nhiên, viêc tai cơ câu khu vưc DNNN lại bi can trơ bơi chủ trương của Đang va Nha nước vê thanh phần kinh tê chủ đạo.

461

Minh bạch thông tin cũng trơ thanh môt vân đê can trơ cac chương trinh tai cơ câu. Cac thông tin va sô liêu vê đầu tư công vân đang phân tan tại cac Bô Tai chinh, Bô Kê hoạch va Đầu tư, cac bô nganh chủ quan, va cac tinh thanh. Thông tin va dư liêu tại cac DNNN vân như la nhưng ôc đao, không ai nắm rõ, ngay ca tại cac cơ quan chủ quan. Cac thông tin va sô liêu vê hê thông tin dung ngân hang thiêu hê thông va không đươc cung câp đinh kỳ. Viêc chia cắt va kem minh bạch thông tin tại cac cơ quan chiu trach nhiêm tiên hanh tai cơ câu nên kinh tê khiên cho viêc đanh gia va xư ly cac vân đê lơi ich tông thê luôn chậm chạp va kem chinh xac.

Nhưng trơ ngại đôi với qua trinh tai cơ câu nên kinh tê Viêt Nam nêu trên đa đươc Chinh phủ va giới chuyên gia nhin nhận va dần qui vê môt nguyên nhân căn ban: vân đê thê chê. Hê thông thê chê kinh tê va chinh tri hiên nay của Viêt Nam vân co nhiêu rao can vê xây dưng nên kinh tê thi trường hiên đại va phat huy quyên lam chủ của người dân. Quan niêm kinh tê nha nước lam chủ đạo la vân đê thê chê; môi quan hê ngân sach giưa trung ương va đia phương la vân đê thê chê; cac qui đinh vê quan ly, điêu hanh, va giam sat DNNN la vân đê thê chê; va viêc xư ly cac môi quan hê giưa NHNN, cac cơ quan giam sat tai chinh với cac NHTM cùng với cac cô đông của chúng cũng la vân đê liên quan đên thê chê.

5.2. các khuyên nghị chính sách

Dưới đây la cac khuyên nghi chung cũng như cac khuyên nghi riêng cho từng nôi dung tai cơ câu nên kinh tê đê giúp nên kinh tê Viêt Nam mau chong chuyên sang mô hinh tăng trương mới bên vưng va đạt tôc đô tăng trương cao hơn.

5.2.1. Các khuyến nghị chung

- Cân hinh thành một uy ban tái cơ cấu nền kinh tế: trong bôi canh tồn tại cac rao can vê lơi ich cuc bô va thông tin chia cắt, Chinh phủ nên hinh thanh môt Ủy ban tai cơ câu nên kinh tê. Ủy ban nay se phôi

462

hơp với cac cơ quan chinh phủ khac triên khai va giam sat cac chương trinh tai cơ câu.

- Đẩy nhanh việc hoàn thiện các thê chế kinh tế thị trường: ra soat va xem xet lại cac bô luật va cac nghi đinh co cac điêu luật hạn chê sư tham gia của tư nhân kinh doanh trong tât ca cac lĩnh vưc nganh nghê, hạn chê tư nhân tiêp cận nguồn vôn va tai nguyên đât đai, va hạn chê tư nhân tham gia cac dư an co vôn đầu tư từ ngân sach. Nhanh chong xoa bỏ đôc quyên nha nước tại cac lĩnh vưc điên, viễn thông, xăng dầu, v.v…, đê thúc đây kinh tê tư nhân phat triên.

- Đưa ra các quy định thông thoáng hơn cho nhà đâu tư nước ngoài tham gia mua bán nơ xấu, sở hữu ngân hàng và mua bán bất động sản: đê hỗ trơ nên kinh tê tăng trương va thúc đây qua trinh tai cơ câu nên kinh tê diễn ra nhanh hơn, nguồn lưc từ bên ngoai rât quan trọng. Muôn thê, Viêt Nam cần thiêt lập va cai tiên cac qui đinh liên quan đên mua ban nơ xâu, sơ hưu ngân hang, va bât đông san - nhưng điêm thắt của nên kinh tê.

- Kiên định mục tiêu ổn định kinh tế vi mô: tranh vi muc tiêu tăng trương ngắn hạn đê chiêu theo sưc ep của cac nhom lơi ich ma hi sinh ôn đinh vĩ mô. Trong suôt qua trinh tai cơ câu nên kinh tê, ôn đinh kinh tê vĩ mô cần đươc coi la tiên đê.

5.2.2. Các khuyến nghị thúc đẩy tái cơ cấu đâu tư, trọng tâm là đâu tư công

- Nhanh chong xây dưng va hoan thiên cac Luật Qui hoạch, Luật Đầu tư công, mô hinh PPP đê tạo khuôn khô phap ly cho cac hoạt đông đầu tư công va khuyên khich tư nhân tham gia vao đầu tư xây dưng cơ sơ hạ tầng, cung câp hang hoa va dich vu công.

- Thay đôi lại cơ chê thu chi ngân sach đê tạo quyên chủ đông hơn cho đia phương trong phân bô va quyêt đinh ngân sach. Đia phương cần đươc chủ đông hơn trong quyêt đinh va quan ly nguồn thu đê co thê thu xêp nguồn tai chinh cho cho cac dư an phat triên đia phương.

463

- Thay đôi lại qui trinh chi ngân sach trung ương cho cac dư an tại đia phương đê tăng trach nhiêm giai trinh. Cac đia phương co quyên chủ đông xây dưng dư an đê xin ngân sach trung ương. Tuy nhiên, trung ương phai chiu trach nhiêm đanh gia cac dư an tại đia phương co phù hơp với qui hoạch tông thê hay không, phương an đầu tư co hiêu qua va kha thi hay không. Môt khi đa câp vôn, trung ương cần co trach nhiêm giam sat đia phương thưc hiên đúng cac nôi dung của dư an.

5.2.3. Các khuyến nghị thúc đẩy tái cơ cấu hệ thống tin dụng - ngân hàng

- Thưc hiện thông tư 02 đúng thời hạn: vao thang 6/2014 đê hê thông phan anh đầy đủ thông tin vê nơ xâu tại cac TCTD. Dừng chủ trương cho phep cac TCTD đươc đao nơ hoặc khoanh nơ theo Quyêt đinh 780/QĐ-NHNN đê phan anh chinh xac hơn hiên trạng nơ xâu của hê thông tin dung.

- Cân thay đổi cách thưc hoạt động cua VAMC: cho phep tô chưc nay đươc huy đông thêm vôn từ cac đinh chê tai chinh trong nước va nước ngoai đê co thê tiên hanh nghiêp vu mua đưt nơ xâu, rồi đây mạnh cac hoạt đông ban ra thi trường.

- Giám sát các quan hệ sở hữu, đặt ra lộ trinh dê chấm dưt các mối quan hệ sở hữu cheo trong hệ thống tin dụng hiện nay: Ngân hang nha nước (NHNN) cần đầu tư hê thông thông tin đê thu thập va giam sat tât ca cac thông tin vê quan hê sơ hưu, mua ban cô phần tại cac TCTD. Bên cạnh đo, NHNN cần đưa ra lô trinh va cac qui đinh hướng dân cu thê vê viêc giai quyêt cac môi quan hê sơ hưu cheo đa tồn tại do cac chinh sach hoặc do viêc buông lỏng quan ly trước đây.

5.2.4. Các khuyến nghị thúc đẩy tái cơ cấu khu vưc DNNN

- Cân giảm qui mô khu vưc DNNN không chi về số lương doanh nghiệp mà cả tỷ trọng cua khu vưc này trong nền kinh tế. Mặc dù trong nhưng năm qua tỷ trọng đong gop của DNNN vao GDP đa giam, xuông còn khoang 25%-27% GDP, nhưng rõ rang vân ơ mưc rât cao so với cac nước trên thê giới. Chinh phủ cần co đinh hướng đê giam đong gop

464

của khu vưc nay vao GDP ơ mưc 15-17% vao năm 2015, va xuông mưc dưới 10% vao năm 2020.

- Cải cách cơ chế đại diện chu sở hữu nhà nước theo hướng tập trung và chuyên nghiệp. Nên chuyên đôi mạnh me viêc quan ly cac DNNN dưới dạng quỹ quan ly vôn (SCIC) thay vi trưc thuôc chinh phủ, cac bô, hoặc UBND tinh. Trong giai đoạn còn nhiêu DNNN như hiên nay co thê nha nước cần vai công ty kiêu SCIC. Mỗi môt công ty quan ly vôn se phu trach môt lĩnh vưc hang hoa va dich vu công nao đo. Cac SCIC nay nên đươc đặt dưới sư quan ly tạm thời của môt Uỷ ban cai cach DNNN co vai trò tương đương môt bô trong Chinh phủ. Uỷ ban nay co sư mênh thưc hiên viêc tai cơ câu cac DNNN đê giam qui mô va sô lương cac DNNN vê môt mưc muc tiêu nao đo, chẳng hạn tỷ trọng đong gop vao GDP chi còn dưới 10% vao năm 2020.

- Cải cách hệ thống trách nhiệm và khuyến khich trong việc quản trị DNNN theo hướng người đại diện vốn chu sở hữu là giám quản cua Nhà nước; người điều hành DNNN đươc hưởng lơi ich theo cơ sở thị trường. Cac giam quan se co trach nhiêm giam sat hoạt đông của DNNN hoặc đươc bô nhiêm lam thanh viên hôi đồng quan tri của DNNN. Đê đam bao người đươc bô nhiêm trong hôi đồng quan tri của DNNN lam viêc vi lơi ich của nha nước thi người đươc bô nhiêm nay không đươc nhận lương hay tiên của doanh nghiêp. Trong khi đo, chê đô lương bông cho CEO va/hoặc ban điêu hanh của DNNN se do hôi đồng quan tri đê xuât thông qua hôi nghi cô đông hang năm. Lương bông cho CEO va/hoặc ban điêu hanh cần đam bao tinh cạnh tranh trên thi trường.

- DNNN phải là khu vưc tiên phong về minh bạch thông tin. Cần ap dung cac chuân mưc tai chinh kê toan va công khai hoa thông tin của cac công ty niêm yêt đôi với cac DNNN. Cac DNNN cũng cần công khai cac muc tiêu chinh sach, chi rõ cac chi phi thưc hiên đê theo đuôi cac muc tiêu phi thương mại cũng như cac khoan nhận hỗ trơ từ Chinh phủ. Ban thân Chinh phủ hang năm cũng cần lam môt bao cao hơp nhât vê hoạt đông của toan bô cac công ty quan ly vôn va cac DNNN trưc thuôc cac công ty quan ly vôn./.

465

TaI lIêu THAM KHaO

Bùi Trinh, 2009, “Hiêu qua đầu tư của cac khu vưc kinh tê thông qua hê sô ICOR”. Bao cao chuyên đê cho Viên Kinh tê Viêt Nam.

Bùi Trinh - Nguyễn Viêt Phong, 2012, “Tinh toan hiêu qua đầu tư trong cac thanh phần kinh tê va ham y chinh sach”, Tạp chi Kinh tê va Dư bao, sô 03/2012.

Đinh Tuân Minh, 2013, “Tai câu trúc triêt đê khu vưc doanh nghiêp nha nước đê tạo đa tăng trương kinh tê”, trong Phạm Thê Anh, Đinh Tuân Minh va Nguyễn Thi Minh, Kinh tế Việt Nam: từ chinh sách ổn định tổng câu sang chinh sách trọng cung đê thúc đẩy tăng trưởng dài hạn, NXB Tri Thưc.

Đinh Tuân Minh, 2012, “Bât ôn thi trường tai chinh”, chương 3 Báo cáo kinh tế vi mô 2012: Từ bất ổn vi Nguyễn Xuân Thanh, 2013, “Tai cơ câu đầu tư công 2011-2012: nhưng đanh gia ban đầu”, trong Diễn đàn kinh tế Mùa Xuân - Kinh tế Việt Nam 2013: Tái cơ cấu nền kinh tế một năm nhin lại, NXB Tri Thưc, tr. 293-405.

Nguyễn Đinh Cung, 2013, “Tai cơ câu kinh tê: môt vai quan sat vê kêt qua va vân đê”, Bao cao tại Hôi nghi tông kêt tai cơ câu kinh tê tại Viên Nghiên cưu quan ly kinh tê trung ương thang 12.2013: Từ thách thưc vi mô đến con đường tái cơ cấu, UBKT Quôc hôi chủ tri, NXB Tri thưc.

Tô Anh Dương, 2013, “Tai cơ câu cac ngân hang thương mại Viêt Nam: môt năm nhin lại”, Kỷ yếu Diễn đàn kinh tế Mùa Xuân- kinh tế Việt Nam năm 2013: Tái cơ cấu nền kinh tế một năm nhin lại, NXB Tri thưc, Tr. 559-588.

Tô Trung Thanh va Nguyễn Tri Dũng, 2013, “Thach thưc còn ơ phia trước”, chương 1 Báo cáo kinh tế vi mô 2013: thách thưc con ở phia trước, UBKT Quôc hôi chủ tri, NXB Tri thưc.