Azərbaycan Respublikası İqtisadiyyat və Sənaye Nazirliyi

İQTİSADİ İSLAHATLAR

ELMİ TƏDQİQAT İNSTİTUTU

YE

KU

N H

ES

AB

AT

2014

«Sərhədyanı rayonlarda məşğulluq

problemlərinin həlli istiqamətində

təklif və tövsiyələrin hazırlanması

(Füzuli və Beyləqan rayonları üzrə)»

mövzusunda elmi-tədqiqat işi üzrə

MÜNDƏRİCAT

GİRİŞ

BÖLMƏ 1. FÜZULİ VƏ BEYLƏQAN RAYONLARİNİN TƏBİİ ŞƏRAİTİ,

İQTİSADİ-COĞRAFİ VƏ DEMOQRAFİK VƏZİYYƏTİ

1.1 Beyləqan rayonunun ümumi xarakteristikası və təbii-coğrafi mövqeyi

1.2. Füzuli rayonunun ümumi xarakteristikası və təbii-coğrafi mövqeyi

1.3. Seçilmiş rayonların faydalı qazıntıları

1.4. Demoqrafik vəziyyət

BÖLMƏ II.FUZULİ VƏ BEYLƏQAN RAYONLARİNDA İQTİSADİYYATİN

İNKİŞAFİ VƏ MƏŞĞULLUN VƏZİYYƏTİNİN MÜQAYİSƏLİ TƏHLİLİ

2.1.İqtisadiyyat sahələrinin və sahibkarlıq formalarının inkişafı vəziyyətinin

müayisəli təhlili

2.1.1. Kənd təsərrüfatı

2.1.2. Sənaye

2.1.3. Tikinti

2.2. Nəqliyyat,rabitə və mənzil – kommunal xidmətləri

2.2.1 Nəqliyyat

2.2.2. Rabitə

2.2.3.Mənzil-kommunal xidmətləri

2.3. Yeni iş yerlərinin açılması, əmək qabiliyyətli əhalinin və əmək

ehtiyatlarının işlə təmin olunması vəziyyətinin təhlili

2.4. Ticarət və xidmət

2.5. Sosial sektor

2.5.1. Səhiyyə

2.5.2. Təhsil

BÖLMƏ 3. İQTİSADİYYATIN İNKİŞAFI VƏ MƏŞĞULLUQ

PROBLEMLƏRİNİN HƏLLİ İSTİQAMƏTLƏRİ

3.1. Kənd təsərrüfatı və emal sənayesinin inkişafı

3.1.1. Kənd təsərrüfatı

3.1.2. Sənaye

3.2. İnvestisiya mühiti

3.3. Bazar və istehsal infrastrukturunun inkişafı

3.4 Nəqliyyat

3.5 Rabitə

3.6. Mənzil-kommunal

3.7. Pul-kredit sistemi və bank sektorunun inkişafı

3.8. Büdcə-maliyyə sektorunun inkişafı

3.9. Sığorta

3.10. Sosial sektorun inkişafı

3.10.1. Təhsil

3.10.2. Səhiyyə

3.10.3. Mədəniyyət

3.11. Regional idarəetmə sisteminin təkmilləşdirilməsi

3.12. Məşğulluq və əhalinin həyat səviyyəsi

İSTİFAFƏ OLUNMUŞ ƏDƏBİYYATLAR

ƏLAVƏLƏR

GİRİŞ

Problemin qoyuluşu.

İnsan bütün maddi və mənəvi nemətlərin istehsalçısı və son istehlakçısıdır. Lakin insanın

istehlakçı olmaq hüququ onun təsərrüfat fəaliyyətlə, başqa sözlə faydalı əməklə məşğulluğu ilə

təmin edilir. Odur ki, bütün mədəni cəmiyyətlərdə əhalinin məşğulluğunun təmin edilməsi çox

aktual problemdir.

Məşğulluq problemi müasir dünyada xüsusilə aktualdır. Məşğulluq probleminin

aktuallığı bir çox digər amillərlə yanaşı həm də ondan irəli gəlir ki, müasir dünyada baş verən

elmi texniki inqilab, informasiya kommunikasiya texnologiyalarının sürətli inkişafı

modernləşmə davamlı insan inkişafını, insanın mədəni texniki səviyyəsinin yüksəlməsini və

qlobal informasiya cəmiyyəti üçün hazırlanmasını obyektiv zərurətə çevirir. Lakin işsiz yoxsul

əhalinin davamlı inkişafında mənasızdır. Buna görə də əhalininməşğulluq səviyyəsinin

yüksəlməsi, işsizliyin minimum səviyyəyədək azaldılması qlobal inteqrasiyaya cəmiyyətin ən

aktual problemlərindən biridir. Məhz buna görə də müstəqillik illərində Respublikamızda

məşğulluq probleminin həllinə böyük diqqət yetiririk.

Son 10 ildə ümummilli liderimiz Heydər Əliyev siyasətinin prezident İlham Əliyev

tərəfindən yaradıcılıqla davam və inkişaf etdirilməsi, qəbul edilmiş regional sosial-iqtisadi

inkişaf proqramlarının müvəffəqiyyətlə həyata keçirilməsi nəticəsində Respublikamız öz

həyatının bütün sahələrində, o cümlədən işsizlik, yoxsulluq problemlərinin həllində böyük

nailiyyətlər qazanmışdır. Keçən illərdə 1,2 milyondan çox yeni iş yeri açılmış, işsizliyin

səviyyəsi 5,2%-ə düşmüşdür. Lakin statistik materiallarla tanışlıq göstərir ki, regionlarda

açılmış daimi iş yerlərinin sayı ilə həqiqətdə məşğul əhalinin sayı arasında böyük fərqlər var.

Bir tərəfdə iş yerləri, digər tərəfdə xeyli işsiz əhali var. Məşğulluq səviyyəsi böyük şəhərlərdən

nisbətən uzaq habelə məcburi qaçqın və köçkünlər sıx məskunlaşmış kənd rayonlarında,

sərhədyanı kənd rayonlarında nisbətən aşağıdır. Bu baxımdan Füzuli və Beyləqan rayonları

xüsusilə xarakterikdir. Bu rayonlar İranla qonşudur, cəbhə bölgəsinə həmsərhəddir, böyük

şəhərlərdən uzaqdır, ərazisində çoxsaylı məcburi köçkün və qaçqın yaşayır ( təkcə Beyləqan

rayonunda bunların sayı 15303 nəfərdir), iqtisadiyyatın inkişaf səviyyəsi nisbətən aşağıdır.

Nəticədə işsizliyin səviyyəsi nisbətən yüksəkdir. Məlumdur ki, bu rayonlarda yeni iş yerlərinin

açılması, məşğulluq səviyyəsinin yüksəldilməsi təkcə sosial və iqtisadi məsələ deyil, həm də

siyasi, hərbi əhəmiyyət kəsb edən məsələdir. Bütün bunlar problemin tədqiqini və onun həlli

istiqamətində elmi cəhətdən əsaslanırılmış təklif və tövsiyyələr verilməsini obyektiv zərurətə

çevirir.

Layihənin məqsəd və vəzifələri

Layihənin əsas məqsədi dövlətimizin regionların sosial-iqtisadi inkişafı sahəsində

yeritdiyi siyasəti əldə rəhbər tutaraq Beyləqan və Füzuli rayonlarında məşğulluğun vəziyyətini

iqtisadiyyatın inkişafı ilə sıx əlaqədə araşdırmaq, bu sahədə mövcud olan problemləri aşkara

çıxarmaq, daxili imkanlardan səmərəli istifadə etmək əsasında bu problemləri həll etmək və

məşğulluq səviyyəsini yüksəltmək üçün əsaslandırılmış təklif və tövsiyyələr verməkdir. Bu

məqsədə nail olmaq üçün aşağıdakı vəzifələr müəyyən olunmuşdur.

- Füzuli və Beyləqan rayonlarının təbii coğrafi, nəqliyyat şəraiti və təbii sərvətlərinin

təhlili və iqtisadiyyatın inkişafının şərait yaratması baxımından

- Füzuli və Beyləqan ragionunun əmək və istahsal potensialının təhlili və iqtisadiyyatın

inkişafı baxımından qiymətləndirilməsi

- Əmək ehtiyatlarından istifadənin vəziyyətinin təhlili və qiymətləndirilməsi

- İşsizliyin yaranması səbəblərinin aşkara çıxarılması

- Açılmış iş yerlərinin əhalinin maraqlarına və işləmək imkanlarına uyğunlaşdırılması və

əmək potensialından səmərəli istifadə yollarını göstərmək

- Əhalinin məşğulluq səviyyəsini yüksəltmək üçün konkret təklif və tövsiyyələr irəli

sürmək

Tədqiqatın yerinə yetirilməsi üçün istifadə olunmuş metodologiya

Tədqiqat prosesində ölkəmizdə olan qanunvericilik bazası, xarici ölkələrdə uyğun

məsələlərə aid qanunvericilik bazası, uyğun sahələrdə xarici təcrübədən istifadə etmək prinsipi,

dövlətin yeritdiyi regional siyasətin əldə rəhbər tutulması;

Regionun ərazisini ətraflı öyrənmək, əhalinin müxtəlif qrupları, sahibkarlar arasında rəy

sorğusu keçirmək, sistemli yanaşma, statistik təhlil və sintez, müqayisə metodlarından istifadə

edilməsi.

Tədqiqat zamanı sorğu, müşahidə materialları ilə yanaşı AR DSK-nın İqtisadi İnkişaf və

Sənaye Nazirliyinin, Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin yerli bələdiyyələrin və

digər müvafiq təşkilatların materiallarından istifadə olunmuşdur.

Əldə olunmuş əsas nəticələr

Layihədə Füzuli və Beyləqan rayonlarının təbii-coğrafi, nəqliyyat vəziyyəti işsizlik və

onun səbəbləri müəyyən edilmişdir; məşğulluğun səviyyəsini yüksəltmək üçün müvafiq təklif

və tövsiyyələr işlənib hazırlanmış və əsaslandırılmışdır. Bu təkliflərin müvafiq dövlət

orqanlarına təqdim edilməsi nəticəsində bu rayonlarda kapital qoyuluşunun artırılması,

sahibkarlığın inkişafına müsbət təsir göstərilməsi istiqamətində dövlət stimullaşdırıcı tədbirləri

görə biləcək.

Layihənin tətbiq sahələri

Hazırlanmış layihə, verilmiş təklif və tövsiyyələr birinci nöcbədə praktiki əhəmiyyət kəsb

edir. Onlardan hər iki rayonda sahibkarlığın inkişafı, yeni iş yerlərinin açılması, iqtisadiyyatın

inkişafının planlaşdırılması, rayon miqyasında sosial sahə üzrə məqsədli proqramların

hazırlanmasında qiymətli material kimi istifadə oluna bilər. Eyni zamanda bu layihənin

regional və sahə əhəmiyyətli material kimi istifadə etmək mümkündür.

BÖLMƏ 1

BEYLƏQAN VƏ FÜZULİ RAYONLARININ TƏBİİ ŞƏRAİTİ, İQTİSADİ-

COĞRAFİ VƏ DEMOQRAFİK VƏZİYYƏTİ

1.1 Beyləqan rayonunun ümumi xarakteristikası və təbii-coğrafi mövqeyi.

1.1.1. Beyləqan rayonunun ümumi xarakteristikası.

Beyləqan rayonun ərazisi Azərbaycan Respublikasının Ağcabədi, Zərdab, Füzuli, İmişli

rayonları ilə, habelə İran İslam Respublikası ilə həmsərhəddir. Rayonun ərazisi 1,13 min

kvadrat km, əhalisinin sayı 01.01.2014 cu il tarixə 92.4 min nəfərdir.

Cədvəl 1. Beyləqan rayonunun əhalisinin məskunlaşma vəziyyəti

Ərazi Cəmi Kişi Qadın

nəfər faiz nəfər faiz nəfər faiz

Beyləqan rayonu 86192 100,0 43201 100,0 42991 100,0

şəhər əhalisi 36340 42,16 18201 42,13 18139 42,19

kənd əhalisi 49852 57,84 25000 57,87 24852 57,81

o cümlədən:

Beyləqan şəhəri 15157 17,59 7582 17,55 7575 17,62

Milabad qəsəbəsi 2189 2,54 1098 2,54 1091 2,54

Mil qəsəbəsi 2165 2,51 1123 2,60 1042 2,42

Yeni Mil qəsəbəsi 2021 2,34 1008 2,33 1013 2,36

Örənqala qəsəbəsi 1880 2,18 939 2,17 941 2,19

Qəhrəmanlı qəsəbəsi 1820 2,11 891 2,06 929 2,16

Şərq qəsəbəsi 1756 2,04 870 2,01 886 2,06

Yuxarı Aran qəsəbəsi 1647 1,91 820 1,90 827 1,92

Türklər qəsəbəsi 1450 1,68 734 1,70 716 1,67

Bahar qəsəbəsi 1207 1,40 597 1,38 610 1,42

Şəfəq qəsəbəsi 1044 1,21 508 1,18 536 1,25

Baharabad qəsəbəsi 846 0,98 427 0,99 419 0,97

Günəş qəsəbəsi 829 0,96 424 0,98 405 0,94

Bolsulu qəsəbəsi 816 0,95 406 0,94 410 0,95

Mayak qəsəbəsi 721 0,84 369 0,85 352 0,82

Sarısu qəsəbəsi 599 0,69 313 0,72 286 0,67

Orconikidze qəsəbəsi 193 0,22 92 0,21 101 0,23

Dünyamalılar kənd inzibatı ə/d 6630 7,69 3320 7,69 3310 7,70

Kəbirli kənd inzibatı ə/d 4567 5,30 2327 5,39 2240 5,21

İkinci Şahsevən kənd inzibatı ə/d 2851 3,31 1449 3,35 1402 3,26

Sair 35804 41,54 17904 41,44 17900 41,64

Eyni zamanda rayon ərazisində 469 nəfər qaçqın və 16.2 min nəfər məcburi köçkün

məskunlaşmışdır. 1 kvadrat km-ə 82 nəfər düşür. Mərkəzi Beyləqan şəhəridir.

Beyləqan rayonu ilə Bakı şəhəri arasındakı məsafə 265 km-dir. Rayonda 1 şəhər, 15

qəsəbə, 21 kənd yaşayış məntəqəsi, o cümlədən 37 bələdiyyə mövcuddur. Eyni zamanda

Beyləqan rayonu ərazisində Xocavənd rayonundan olan məcburi köçkünlər üçün qəsəbə

salınmış və həmçinin Xocavənd rayonu İcra Hakimiyyətinin inzibati binası da yerləşir.

Rayon əhalisinin məskunlaşma bölgüsü aşağıdakı cədvəldə daha aydın verilmişdir.

Beyləqan rayonu 1939-cu ildə təşkil olunub və bolşevik Andrey Jdanovun şərəfinə

Jdanov adı verilib. Bu rayon 1963-cü ildə ləğv edilərək İmişli rayonu ilə birləşdirilmişdir.

1964-cü ildən yenidən bərpa olunmuşdur. Azərbaycan SSR Ali Sovetinin 19 mart 1989-cu il

tarixli qərarı ilə rayonun adı dəyişdirilərək Beyləqan rayonu adlandırılmışdır.

1.1.2. Relyefi

Mil düzünün cənub-qərbində yerləşir.Ərazinin şimal-şərq hissəsi dəniz səviyyəsindən

aşağı,cənub qərb hissəsi isə 100 m yüksəklikdə yerləşir.

Geoloji qurluşu-əsasən Antropogen çöküntülərdən təşkil olunmuşdur.

Çayları və su hövzələri-rayonun şimal-şərq sərhəddindən Kür çayı, cənub-şərq

sərhəddindən Araz çayı axır.

1.1.3. Landşaftları və bioloji müxtəlifliyi.

İqlimi-yayı quraq keçən mülayim isti yarımsəhra və quru çöl iqliminə uyğundur.

Yovşanlı və yovşanlı-şorangəli yarımsəhra bitkiləri geniş yayılmışdır. Ərazidə meşə

sahələri də mövcuddur.

Heyvanat aləmi-heyvanlardan, ceyran, qaban, canavar, adi tülkü, boz dovşan və s.

Quşlardan turac, çöl goyərçini, qırqovul, əzşindimdik və.s.

Ağgöl Milli Parkının bir hissəsi rayon ərazisində yerləşir.

1.1.4. Arxeoloji abidələri.

Rayonun Aşağı Çəmənli kəndi yaxınlığında yeddi təpədən ibarət ilk Tunc Dövrünə aid

Çardaqlı abidələri və qədim yaşayış yerləri, İkinci Aşıqlı kəndi yaxınlığında eramızdan əvvəl

7-5-ci əsrlərə aid qəbiristanlıq var. Təxminən 3 m dərinlikdə açılmış qəbirlərdən insan

sümükləri, dəmir bıçaq, xəncər, dəhrə, tunc düymələr, bülöv daşı, qara və boz rəngli kuboklar

və.s. mədəniyyət nümunələri aşkar edilmişdir.

Araşdırmaların nəticələrinə əsasən yerli əhali əsasən yarım köçəri həyat sürmüş,

əkinçilik, maldarlıq və sənətkarlıqla məşğul olmuşlar.

Kəbirli kəndi yaxınlığında V əsrdə Sasani hökümdarı Qubad (488-531) tərəfindən

salınmış qədim Beyləqan şəhərinin xarabalıqları, Qala divarları, qala darvazası, yaşayış

binaları aşkar edlmişdir. Təzəkənd ərazisində III-IV əsrlərdə salınmış Qafqaz Albaniyasının

əsas şəhərlərindən biri olan Paytakaranın xarabalıqları, Govurarx qədim suvarma kanalı, Aşağı

Çəmənzəminli kəndi yaxınlığında Araz çayının keçmiş yatağının sol sahilində 7 təpədən ibarət

Çardaqlı abidələri aşkar edilmişdir.

Rayonun mühüm abidələrindən biri qafqazda yeganə peyğənbər ocağı olan Həzrəti Cərciz

peyğənbər ziayrətgahıdı. Ziyarətgah XX əsrin əvvəllərində təbrizli usta Həsən tərəfindən inşa

edilmişdir. Burada Oğuz türklərinin adət-ənənələrini nümayiş etdirən işarələr, Şirvanşahlar

dövrünə aid məzarlar aşkar edilib. Rayonun şərq qəsəbəsində ən qədim Veteran sayılan

Saqqızağacı var, onun yaşı 500-il, diametri 76 sm, hündürlüyü isə 7 metrdir.

1.2. Füzuli rayonunun ümumi xarakteristikası və təbii-coğrafi mövqeyi.

1.2.1. Füzuli rayonunun ümumi xarakteristikası.

Füzuli rayonunun əsası 1827-ci ildə qoyulmuş və ilkin adı Qarabulaq olmuşdur.

Azərbayacan SSR formalaşdıqdan sonra Qaryagin adı ilə 1930-cu ildə hazırkı Füzuli rayonu

təşkil edilmişdir. Füzuli şəhəri Azərbaycanın qədim şəhərlərindəndir və 1927-ci ildən şəhər

statusuna malik olaraq 1959-cu ilədək Qaryagin adlandırılmışdır. 1959-cu ilin aprelində böyük

Azərbaycan şairi Məhəmməd Füzulinin anadan olmasının 400 illiyi şərəfinə Qaryagin

rayonunun adı dəyişdirilərək Füzuli rayonu adlandırılmışdır.

Füzuli rayonunun ərazisi 1386 km², əhalisi isə təxminən 123.6 min nəfərdir. Rayonda 1

şəhər, 1 şəhər tipli qəsəbə, 75 kənd və başqa yaşayış məntəqələri vardır. Rayon ərazisindən

axan Quruçay, Köndələnçay, Qozluçay, Çərəkən çayları Araz hövzəsinin çaylarıdır.

1993-cü il avqustun 23-də erməni faşistləri tərəfindən Füzuli rayonu demək olar ki,

tamamilə işğal edildi. 1994-cü ilin yanvar ayının 5-də isə rayon ərazisinin bir hissəsi işğaldan

azad olunmuşdur. Rayonun həmin ərazisində 13 qəsəbə və 20 kənddə 51 min nəfər məcburi

köçkün məskunlaşmışdır.

Cədvəl 2. Füzuli rayonunda əhalinin sayı

(2009-cu il əhalinin siyahıyaalınması məlumatları əsasında)

Ərazi Cəmi Kişi Qadın

nəfər faiz nəfər faiz nəfər faiz

Füzuli rayonu 115495 100,0 56723 100,0 58772 100,0

şəhər əhalisi 27601 23,90 13387 23,60 14214 24,18

kənd əhalisi 87894 76,10 43336 76,40 44558 75,82

Füzuli rayonu ərazisində müxtəlif dövrlərdə Qaraköpəktəpədə, Qarabulaq kurqanlarında,

Günəştəpədə, Quruçay sahillərində və digər yerlərdə tədqiqatlar aparılmış, Azərbaycanın

qədim kökə sahib olduğu sübut edilmişdir. 1968-ci ildə aşkar olunmuş preneandertal–

Azıxantrop adamının alt çənə sümükləri rayon mərkəzindən 15 km aralı məsafədə yerləşən

Azıx mağarasında tapılmışdır. Azərbaycan arxeologiya elminin böyük nailiyyətləri olan bu

abidə Qarabağın Füzuli ərazisində vaxtilə qədim paleolit dövrünün mövcudluğunu aşkarladı.

Füzuli rayonunda Əcəmi memarlıq məktəbinin təsiri ilə inşa olunan bir sıra memarlıq abidələri

var idi. Çox təəssüf ki, Əhmədalılar və ya Arğalı türbəsi (XIII əsrin sonu), Babı türbəsi (1273-

cü il), Aşağı Veysəlli kəndində hamar daşdan tikilən qülləvari Mirəli türbəsi (XV əsr),

Qarğabazar kəndində Hacıqiyasəddin məscidi (1682-ci il), Karvansara (1684-cü il),

Qoçəhmədli kəndində məscid (XVIII əsr), Füzuli şəhərində Hacı Ələkbər məscidi (XIX əsr),

"Məşədi Həbib" hamamı (XIX əsr), Merdinli kəndi yaxınlığında daşdan yonulan at, qoç fiquru

qədim abidələri (XVIII-XIX əsrlər) və s. bu kimi tarixi əhəmiyyət daşıyan abidələr ermənilərin

vəhşi vandalizminə məruz qalmış, məhv edilmiş, yandırılmışdır.

1988-ci ildən başlayan erməni təcavüzünə qarşı mübarizədə minlərlə füzulili döyüşmüş,

yüzlərlə füzulili şəhid olmuş, yaralanmış, itkin düşmüşdür. Füzulinin 1100-dən çox şəhid və

itkini, 113 girovu, 1450 nəfər müxtəlif dərəcəli əlili var. Füzuliyə erməni təcavüzü nəticəsində

36361 nəfər uşaq zərər çəkmiş, onlardan 155 nəfəri yetim qalmışdır. Müharibənin əsas

ağırlığını Yağlıvənd, Qacar, Divanalılar, Yuxarı Veysəlli, Aşağı Veysəlli, Qaradağlı, Üçbulaq,

Arış, Qoçəhmədli, Cuvarlı, Güzdək, Gorazıllı, Cəmilli, Dilağarda, Govşad, Xələfşə, Mollavəli

kəndlərinin əhalisi çəkmişlər. Hazırda 51 kənd və rayon mərkəzi ermənilər tərəfindən işğal

altındadır, 55 min nəfərə yaxın füzulili məcburi köçkündür.

1.2.2. Rayonun relyefi

Füzuli Qarabağ dağ silsiləsinin cənub şərq ətəklərindən Araz çayına qədər maili düzənlik

və alçaq sahələri əhatə edir. O, Cəbrayıl, Xocavənd, Ağcabədi, Beyləqan rayonları və Araz

çayı boyunca İranla həmsərhəddir. Səthi çox yerdə Araz çayına doğru alçalan maili düzənlik,

qərbdə isə alçaq dağlıqdır.

Geoloji quruluşu-əsasən neogen çöküntüləri yayılmışdır.

Çayları və su hövzələri- əsas çay sərhədboyu uzunluğu 1073 km olan Araz çayıdır,

uzunluğu 89 km olan Köndələnçay,uzunluğu 82 km olan Quruçay, Şapartı və Qozluçaydır.

Əsas çaylarından olan Köndələnçay Kiçik Qafqazın Çaxmaq silsiləsinin şərq yamacından 1780

m dəniz səviyyəsindən yüksəklikdə olan bulaqdan başlayır.

Faunası-rayon ərazisində yayılan heyvanlar aləmində aşağıdakılara rast gəlinir: canavar,

tülkü, çaqqal, dovşan, kiçik asiya qumsiçanına və s.

Quşlardan- turac, qırqovul, çöl göyərçini və.s. rast gəlinir.

1.2.4. Arxeoloji abidələri

Füzuli şəhərinin yaxınlığında, Köndələnçayın sağ sahilində Eniolit, Tunc, Dəmirantik

dövrlər və orta əsrlərə aid qədim yaşayış yeri, çoxlu dairəvi tikintilər, Tunc dövrünə aid

möhtəşəm divar qalıqları aşkar edilmişdir.

Mirzəcamallı kəndi yaxınlığında Tunc dövrünə aid 20 kurqandan ibarət Yedditəpə

arxeoloji abidəsi var.

Tarixi mədəni abidələri- rayonun Mirzəcamallı kəndi yaxınlığında IV-VI əsrlərə aid

ölülər bükülü vəziyyətdə basdırılmış daş qutu qəbirlər var. Tapıntılar yerli tayfaların İran,

Roma, Bizansla iqtisadi və mədəni əlaqələrinin olmasını sübut edir. Babı kəndində XIII əsrə

aid “Babı” türbəsi var. Türbənin üzərindəki kufi xətti ilə yazılmış kitabədə hicri 670-ci (1271-

72) ildə Şeyx Əbu Yaqub İbn Səəd tərəfindən tikildiyi bildirilir.

1.2.5. Rayonun torpaq fondu və ondan istifadə vəziyyəti.

Rayonun ümumi torpaq sahəsi 152981 ha, kənd təsərrufatına yararlı sahə 118901 ha və ya

77.7 %, K/T-na yararsız 34080 ha və ya 22.3%-dir.

Rayon ərazisinin 10526 ha çoxillik, 360 ha dinc, 444 ha biçənək və 58727 ha örüşdür.

Mülkiyyətçilər üzrə torpaq sahəsi aşağıdaki kimidir.

1.Dövlət mülkiyyətində olan torpaqlar: cəmi torpaq sahəsi 136197 ha, o cümlədən, k/t-

na yararlı sahə 105445 ha bundan; əkin sahəsi 38346 ha çox illik əkmələr-10478 ha, dinc-360

ha, biçənək-444 ha, örüş-55817 ha k/t-na yararsız sahə isə 30752 ha-dır.

2.Bələdiyyə torpaqları: ümumi torpaq sahəsi 5530 ha - bundan k/t-na yararlı sahə 3312

ha, o cümlədən, əkinə yararlısı- 402 ha, örüş-2910 ha, k/t-na yararsız sahə 2218 ha-dır.

3.Xüsusi mülkiyyətə verilmiş torpaqlar: cəmi-11254 ha-bundan k/t-na yararlısı-10144

ha, o cumlədən əkinə yararlı-10096 ha, çox illik-48 ha ,k/t-na yararsız torpaq sahəsi-1110 ha-

dı.

1.Füzuli rayonunun geoloji quruluşu

Əvvəlki paraqrafda qeyd etdiyimiz kimi rayon ərazisinin təxminən 70 %-i erməni

qəsbkarları tərəfindən işğal olunub. Son illərdə işğaldan kənar və işğaldan azad olunmuş

ərazilərdə tikinti-abadlıq işləri sürətlə inkişaf edib .Odur ki, işğaldan kənar ərazilərdə inşaat

materiallarına axtarış işlərinin aparılması, yeni yataqların aşkar olunub istifadəyə verilməsi

zərurəti yaranıb. Rayon mərkəzi işğalda olduğu üçün, rayon mərkəzi Horadiz şəhərinə

köçürülüb. Rayon ərazisindən keçən Bakı-Naxçıvan dəmir yolu işğalla əlaqədar olaraq Bakı-

Horadiz yolu ilə əvəz olunub. Oroqrafik cəhətdən Füzuli rayonu Qarabağ yaylasının cənub-

şərq hissəsinin düzənlik şəbəkəsi ilə kəsilir. Dağətəyi düzənlik sahələrin mütləq yüksəklikləri

100-300 m arasında dəyişir. Cənub-qərbə doğru getdikcə yüksəklik azalır və horizontal sistemə

keçir, sonra isə yenidən yüksəlməyə başlayır. İstər cənub-qərb, istərsə də şimal-şərq hissələrdə

getdikcə nisbətən ucalan yüksəklik silsilələrdə süxurların yuyulmasına əlverişli şərait yaranır.

Ekzogen proseslərin - yağış, küləklərin təsirindən yumşaq süxurlar dağılır. Sel suları və dağ

çayları ilə yamaclardan yuyulub gətirilmiş gil, qum, qum-çınqıl xammalı düzənlik sahələrdə

toplanaraq yataq və təzahürlər yaradırlar.

Rayonun hidroqrafik şəbəkəsini Araz çayı və onun böyük qolları Köndələnçay, Quruçay

və bu çayların çoxsaylı kiçik qolları təşkil edir. Hər iki çay şimal-qərbdən cənub-şərqə doğru

en dairəsinə yaxın istiqamətdə bir-birindən təxminən 1-1,5 km məsafədən axaraq dar dərələrə

bölünür. Bu dərələrdə üzəri gilcələrlə örtülmüş qravelit-qumlu çöküntülər toplanıb. Bu çaylar

əsasən atmosfer çöküntüləri ilə qidalanırlar. Yağmurlu havaların üstünlük təşkil etdiyi yaz-

payız aylarında çayların sululuğu artır və ən yüksək həddə çatır. Çayların ən az sulu vaxtı isə

havaların olduqca isti keçdiyi iyul-avqust aylarında olur.

İqlim şəraitinə görə rayon ərazisi isti-quru iqlim tipinə aid edilir. Belə ki, isti-quraq yayı,

mülayim-isti qışı ilə xarakterizə olunur. Atmosfer çöküntülərinin orta illik miqdarı təxminən

400-500 mm təşkil edir. Yay aylarında havanın temperaturu 35-400 C-yə çatır, qış aylarında

isə +10 -dən 30 C-yə çatır, bəzi hallarda isə gecələr 00 C olur. Havanın orta illik temperaturu

18-200 C təşkil edir. Rayon ərazisi seysmik cəhətdən aşağı aktivliyi ilə səciyyələnir. Ən yüksək

seysmik aktivlik Rixter şkalası üzrə 4-5 balla qiymətləndirilir. Füzuli rayonu işğal altında olsa,

da rayonun geoloji öyrənilməsinə lap qədim zamanlardan başlanıb. Uzun müddət rayonun

geologiyası ilə müxtəlif geoloqlar məşğul olmuşlar. Lakin Füzuli rayonunun geoloji quruluşu,

stratiqrafiyası, tektonikası, maqmatizmi Ə.Şıxalibəyli, Ə.Bayramov, A.İsmayılov və Q.Kornev

tərəfindən öyrənilib. Aşağıda rayonun geoloji öyrənilməsinin qısa xronologiyası verilir.

Rayon ərazisində ilk dəfə 1932-ci ildə M.İ. Ustinov və V.S. Savnin tərəfindən 1:100000

miqyasında geoloji planaalma işləri aparılıb. Geoloji planaalma işlərinin nəticələri olaraq

rayonun 1:100000 miqyasında geoloji xəritəsi tərtib edilib. 1934-cü ildə A.M. Solovnin rayon

ərazisində sistematik geoloji tədqiqat işləri aparıb.

1956-cı ildə E.S. Şıxalibəyli, Ə.A. Bayramov və Q.P. Kornev tərəfindən 1:50000

miqyasında geoloji planaalma işləri aparılıb. Axtarış işləri nəticəsində rayonun geoloji

quruluşu haqqında əvvəllər formalaşmış təsəvvürləri tam dəyişdirib. Müəlliflər stratiqrafiya,

tektonika və maqmatizm haqqında əldə etdikləri məlumatlar əsasında Mezozoy çöküntülərinin

xəritəsini tərtib etdilər. M.F.Qasımov və 1958-ci ildə T.A. Ələkbərov tərəfindən Füzuli

rayonunda tikinti işlərinə yararlı əhəngdaşlarına axtarış işləri aparmışlar.

1958-1961-ci illərdə Ə.Bayramov və 1961-1962-ci illərdə Ə. Bayramov və

A.İsmayılov tərəfindən Kiçik Qafqazın cənub-şərq sahəsinin 1:50000 miqyasında xəritəsi

tərtib edilib. Bütün bu məlumatların əsasında Quruçay hövzəsinin qravelit-qumlu

çöküntülərinin dəqiq öyrənilməsini təklif etmişlər.

Füzuli rayonunun geoloji quruluşunda Orta Yura, Təbaşir və IV Dövrün çöküntüləri və

intruziv süxurlar iştirak edirlər. Çöküntülərin əsasını Quruçayın qravelit-qumlu çöküntüləri

təşkil edir. Belə ki, Qarabağ düzənliyinin qravelit-qumlu-çınqıllı çöküntülərindən təşkil

olunmuş Füzuli rayonu ərazisinin böyük hissəsi Quruçay tərəfindən yuyulur və gətirilmiş

çöküntülər düzənlik sahələrdə çökür. Rayon ərazisində aşkar olunan süxurlar Orta Yura

mərtəbəsinin çöküntüləri Bat yaşlı orta tərkibli vulkanogen süxurlarla təmsil olunurlar. Litoloji

tərkiblərinə görə tufbrekçiyalar, tufqravelitlər, tufqumdaşları və qumdaşlarından ibarətdir.

Süxurların qalınlıqlarına təxminən 500 m-ə qədər rast gəlinir. Təbaşir çöküntüləri ərazidə geniş

yayılmaları ilə xarakterizə olunurlar. Litoloji tərkiblərinə görə Alt və Üst Təbaşir mərtəbələrinə

bölünür. Alt Təbaşir çöküntüləri valenjin, qoteriv, barrem və alb mərtəbəsindən ibarətdir.

Valenjin mərtəbəsinin çöküntüləri tufogen fasiya ilə təmsil olunur və ərazidə az yayılmışlar.

Bu çöküntülər əhəngdaşlı qravelitlərdən və kobud qazıntılı tuf qumdaşlarından təşkil olunub.

Qalınlıqları təxminən 40 m-dən 50 m-ə qədər olur. Qoteriv mərtəbəsinin çöküntüləri möhkəm

qumlu-kristallik bozumtul-kül rəngində əhəngdaşlarından ibarətdir. Barrem mərtəbəsinin

çöküntüləri əsasən karbonat çöküntülərindən ibarətdir. Onlar nazik laylı və gizli kristallik

əhəng daşlarından təşkil olunub. Təxminən 70 m qalınlığında rast gəlinir . Alb mərtəbəsinin

çöküntüləri ərazidə geniş yayılıb. Bu çöküntülər sinklinal strukturun əsasını təşkil edirlər.

Çöküntülər kobud dənəli qumdaşlarından, xırda qırıntılı tufbrekçiyalardan, tuffitlərdən və

tufkonqlomeratlardan təşkil olunmaqla 250 m qalınlığında rast gəlinir.

Üst Təbaşir çöküntüləri-litiloji tərkiblərinə görə fərqlənirlər. Əsasən Santon və Kampan

mərtəbəsi ilə təmsil olunurlar.Santon mərtəbəsinin çöküntüləri vulkanogen fasiyadan ibarətdir.

Bu çöküntülər porfiritlərdən,onların tufbrekçiyalarından və tuflardan, kobud dənəli

tufqumdaşlarından və kiçik qırıntılı tufkonqlomeratlardan ibarətdir. Kampan mərtəbəsinin

çöküntüləri əsasən pelitomorf əhəngdaşları və bəzən qumdaşlarından ibarətdir.

Dördüncü dövr çöküntüləri-Aşağı Dördüncü dövr çöküntüləri gilcələrdən,

qumdaşlarından, qumlardan, qravelitlərdən və çaqıllardan təşkil olunub.Bu çöküntülər həm

düzənlik, həm də dağətəyi sahələrdə böyük ərazilərdə yayılmışlar və kontinental

xarakterlidirlər. Bu çöküntülərin qalınlığı təxminən 16 m-ə yaxındır. Dördüncü dövrün

bölünməmiş çöküntüləri allüvial-prolüvial, çaqıldaşları, gilcələr, qumcalardan təşkil

olunmuşlar.

Üst Dördüncü dövr çöküntüləri çay terraslarında və Köndələnçayla Quruçayın gətirmə

konusunda inkişaf etmişlər. Bu çöküntülər gilcələr,qumcalar və çınqıllardan ibarətdir.

Müasir allüvial çöküntülər çay vadilərində geniş ərazidə inkişaf etmələri ilə xarakterizə

olunur. Bu çöküntülər çaqıldaşı, qravelit və gilli qumdaşlardan təşkil olunub. Onlar çay

yatağında və çay yatağından 1-4 m yüksəkdə, aşağı terraslarda yayılmışlar.

Tektonika-Füzuli rayonu tektonik cəhətdən Kiçik Qafqaz meqaantiklinoriumunun cənub-

şərq batımının şərq ətraflarını əhatə edir. Burada Lök-Ağdam qırışıqlıq zonasının Murovdağ-

Ağdam antiklinoriumu ayrılır.

Bütün antiklinal və sinklinal struktur vahidlər bir xətt boyunca düzülərək Ümumqafqaz

istiqamətində (ŞmŞ-CQ) uzanırlar. Antiklinorium və sinklinoriumlarda geoloji

qanunauyğunluq hər yerdə izlənilir. Belə ki, antiklinorium və qalxmalarda Yura və Alt

Təbaşir çöküntüləri, sinklinorium və enmələrdə (çökəkliklərdə) isə Üst Təbaşir və qismən Üst

Yura çöküntüləri qeyd olunur. Uryandağ antiklinalının ox hissəsində iki qırılıb qalxma

(Ebros) müşahidə edilir. Cənubdan onlar Xocavənd (Martuni) sinklinoriumunun Bohurkan-

Macaqalasen antiklinoriumu ilə sərhədləndirən tektonik pozulmanın cənub-şərq davamını

təşkil edirlər. Antiklinalın cənub-qərb qanadı çox ensizdir. Cənuba doğru geniş Dinavallar

sinklinalı yerləşir. Bu sinklinal cənub-qərb istiqamətində qırılıb-qalxma ilə kəsilir.

İkinci böyük qırışıqlıq Yağlıvənd antiklinalı hesab olunur. Bu antiklinalın ox hissəsi

qırılıb-qalxma tipli tektonik pozulma ilə mürəkkəbləşib. Antiklinalın geoloji quruluşunda Yura

və Alt Təbaşir çöküntüləri iştirak edirlər. Bat yaşlı çöküntülər qırışıqlığın şarnir hissəsində

qeyd olunur. Şimal qanadı yuyulub, cənub qanadında isə Alt Təbaşir yaşlı əhəngdaşlar yayılıb.

Geomorfologiya-Axtarış rayonu ərazisində müəlliflər tərəfindən aşağıdakı geomorfoloji

elementlər ayrılıb. Yarğanlararası əyri allüvial-delüvial düzənlik; Bataqlıq relyefli əyilmiş

allüvial-delüvial düzənlik; Uzununa düzənlik

Yarğanlararası əyilmiş allüvial-delüvial düzənlik yarğanlar arasında nazik təbəqə kimi

təmsil olunur. Düzənlikdə əsasən çınqıllar və gilcələrə rast gəlinir.

Bataqlıq relyefli əyilmiş allüvial-prolüvial düzənlik ekzogen kəsilişlərdə dərinliyi 25 m-ə

çatan sıx yarğan-bataqlıq şəbəkə ilə xarakterizə olunur. Dərələrin dibi çox enlidir və 60 m-dən

500 m-ə qədər təşkil edir. Bu düzənlik Quruçay və Köndələnçayın gətirmə konusunu təşkil

edir və çınqıllardan, gilcələrdən ibarətdir. Hər bir gətirmə konusu özlüyündə quru hövzələrlə

əlaqəlidir, bu da əyilmiş düzənliyin allüvial-prolüvial olmasına əsas verir.

Quruçay uzununa düzənlik (dolina) istiqamətində axır. Düzənliyin qərb hissəsində Alt

Təbaşirin kristallik əhəngdaşları, vulkanogen çöküntüləri və Kampanın pelitomorf

əhəngdaşları yayılıb. Şərqə doğru getdikcə düzənliyin geoloji quruluşunda çınqıllardan və

gilcələrdən ibarət delüvial-prolüvial çöküntülər iştirak edirlər. Köndələnçay uzununa düzənlik

Quruçay düzənliyinin şimalında yerləşir. Bu düzənlik qərb hissədə Alt Təbaşir yaşlı

əhəngdaşlarından, şərqdə isə allüvial-delüvial çöküntülərdən təşkil olunub.

Quruçay və Köndələnçay düzənliklərində müxtəlif hündürlüklü 3 terras qeyd olunur.

Belə ki, çaydan (yatağından) yuxarı 1-3 m hündürlükdə 1-ci terras, 8-10 m-dən 14-16 m-ə

qədər hündürlükdə 2-ci terras, 40-50 m hündürlükdə 3-cü terras qeyd olunur. Qeyd etmək

lazımdır ki, şərqə doğru getdikcə terraslarda tədricən alçalma başlayır və pazlaşırlar. Bu,

onunla izah olunur ki, daha hündür terraslar çay boyu aşağı hərəkət etdikcə çayın yatağından

kənardan keçir və düzənliyin geoloji quruluşunda iştirak etmir. Zərgər kəndi yaxınlığında

Quruçay düzənliyində 1-ci və 2-ci terraslar dağətəyi sahələrdə çayın qalın allüvial çöküntüləri

altında basdırırlar. Belə sahələrdə 3-cü terras çaybasar terrasdan 3-6 m yuxarı yüksəlirlər.

1.3. Seçilmiş rayonların faydalı qazıntıları

Füzuli və Beyləqan rayonları faydalı qazıntılar baxımından olduqca kasıb bölgələrdəndir.

Rayon ərazisində qədim zamanlardan başlayaraq geoloji-axtarış işlərinin aparılmasına

baxmayaraq, çox az miqdarda yataqlar aşkar olunub. Əvvəllər aparılmış axtarış işləri

nəticəsində əhəngdaşı yatağı və onunla yanaşı Yağlıvənd, Qacar, Qızıl-Kiblar əhəngdaşı

çıxışları, Quruçay qum və qravelit yataqları aşkar olunub.

Quruçay qum-qravelit yatağı 2 sahədən ibarətdir. Birinci sahə Vərgər kəndi ilə Füzuli-

Ağdam şosse yolu arasında yerləşir. C2 kateqoriyası ilə hesablanmış ehtiyatı 4,5-5,0 mln. m3

təşkil edir.

İkinci sahə Füzuli-Ağdam şosse yolu ilə Horadiz-Beyləqan yolu arasında yerləşir. C2

kateqoriyası üzrə hesablanmış ehtiyatı 10-12 mln. m3-dir. Quruçay qravelit-qum yatağı

Quruçayın yataq və çaybasar terrasının allüvial-prolüvial çöküntülərindən təşkil olunub.

Çaybasar terrasın eni 150-350 m təşkil edir. Faydalı qatı əmələ gətirən qravelit-qum

çöküntüləri çox yerdə yer səthinə çıxır, ancaq bəzi yerlərdə az qalınlıqlı qumca və gilcələrlə

örtülürlər. Torpaq-bitki qatının qalınlığı 0,0-0,40 m, orta hesabla 0,2 m təşkil edir.

Çöküntülərin petroqrafik tərkibi müxtəlifdir. Vulkanogen mənşəli andezit-porfiritlərdən, kvars-

diorit-porfiritlətdən, andezit-bazalt porfiritlərdən, çökmə mənşəli süxurlardan qumlu

əhəngdaşları və əhəngdaşlı qumdaşlarından təşkil olunub.

Hidrogeoloji səciyyə- Dağlardan axıb gələn Quruçay və Köndələnçay suları düzən

sahələrə çıxdıqca allüvial-prolüvial mənşəli qumlu-çınqıl tərkibli çöküntülərin toplanması qeyd

olunur. Bu çöküntülər yüksək süzülmə xüsusiyyətləri ilə səciyyələnirlər. Yataqaltı suları

çayların axını istiqamətində suların belə çöküntülərdən süzülərək aşağı horizontlara doğru

hərəkəti nəticəsində yaranır.

Qrunt sularının səviyyəsi atmosfer çöküntülərinin miqdarından asılı olaraq tez-tez

dəyişir. Yağmurlu havalar qurtaran kimi qrunt sularının səviyyəsi də aşağı düşür. Yumşaq,

əlaqəsiz, müxtəlif ölçülərdə valun, qraviy və qumlardan təşkil olunmuş faydalı qatın üzərini

nazik gilcə təbəqəsi örtür ki, bu da suların süzülməsində mühüm əhəmiyyət kəsb etmir.

Quruçay qum-çınqıl yatağında aparılmış müşahidələrə əsasən söyləmək olar ki, Füzuli

rayonunda qrunt sularının yatım dərinliyi 5 m-dən çoxdur. Bu isə aşkar olunaraq tikinti

materialı yataqlarının istismarı üçün əlverişli şəraitin olmasıdır.

Yuxarıda deyilənlərin fonunda belə qənaətə gəlmək olar ki, Füzuli rayonunda artezian

sularının toplanması üçün əlverişli şərait vardır. İçməli su ilə təminat məqsədilə artezian

quyuları qazılarsa, yüksək debitli içməli su əldə etmək olar. Bu isə yerli əhalinin içməli su ilə

təminatında problemləri aradan qaldırmağa yardımçı olar. Ərazinin əksər hissəsinin işğalda

olduğunu nəzərə alsaq, yeni yaşayış məntəqələrinin salınmasında artezian quyularının

qazılması çox mühüm amildir.

Daşburun-1 qum-çınqıl yatağı Daşburun stansiyasından 6 km. şimal-şərqdə yerləşir. Yataqda

faydalı qatı qum, valun, gil hissəciklərinin qarışığı olan çınqıl- çaqıl materiallarından ibarətdir.

Faydalı qatın orta qalınlığı 2,7 m, örtük qatı isə 1,3 m. olmaqla, gilcələrdən ibarətdir. Kiçik

Qafqazın faydalı qazıntı yataqları xammal dəmir yolunun tikintisində istifadəyə yaralıdır və II-

sorta aid edilir. Yataqda A+B+C1 kateqoriyaları ilə 694 min. m3 sənaye ehtiyyatları

hesablanmışdır. Ancaq ehtiyyatın az olması və qurunt sularının yatım dərinliyi 3,0 m.-dən az

olduğu üçün yatağın istismarı rentabelli sayılmır.

Daşburun II-qum-çınqıl yatağı Daşburun stansiyasından 2-2,5 km. şimal-qərbdə yerləşir.

Yatağın faydalı qatı qum-çınqıl-çaqıllardan ibarətdir. -Qravelit-çaqıldan təşkil olunmuş

materialı dəmiryol tikintisində və ağır beton istehsalında bərkidici material kimi istifadə

olunacaq çınqıl alınmasına yararlıdır. -Qum materialı isə tikinti işlərində, suvaqvurma işlərində

palçıq məhlulu kimi istifadəyə yaralıdır. Yatağın sahəsi 50 ha. təşkil edir.

Daşburun III-qum-çınqıl qarışığı yatağı Beyləqan rayonundan 18-20 km. cənub-şərqdə

yerləşir. Yatağın qravelit-qum qarışığı yuyulmadan sonra “300”, “350” markalı adi beton

alınmasına yaralıdır. Faydalı qatın qalınığı 6,2 m. təçkil edir və A+B+C1 kateqoriayaları ilə

4,2 mln. m3 sənaye ehtiyyatı hesablanmışdır. Örtük qatı gilcələrdən ibarətdir və 1.56 m.

qalınlığa malikdir. Yataq istismar olunmayıb.

Daşburun IV qum-qravelit-valun yatağı Daşburun stansiyasından 7 km cənub-şərqdə

yerləşir. Eni 0.6 km, uzunluğu 1.2 km olmaqla yatağın sahəsi 0.72 km2 –dir. Valun-qravelit

qum qarışığı yol tikintisində istifadəyə yararlıdır. Faydalı qatın qalınlığı 22.5 m olmaqla B+C1

kateqoriyaları ilə 12.2 min m3 sənaye ehtiyyatı hesablanmışdır. Yataq istismar olunur.

Talıbxanlı I gil yatağı Beyləqan rayonundan 4 km cənub-şərqdə yerləşir. Yatağın eni 0,58

km, uzunluğu 1 km, sahəsi isə 0,58 km –dir. Yataq avtomobil yolundan 1,0 k cənub-qərbdə

yerləşir. Faydalı qatın qalınlığı 7,5 m, C2 kateqoriyası ilə 4,32 min. m3 xammalın sənaye

ehtiyyatı hesablanmışdır.

Talıbxanlı II gil yatağı Beyləqan rayonundan 9,5 km cənub-qərbdə yerləşir. Yatağın sahəsi

1,5 km2 -dir. faydalı qatın qalınlığı 7,41 m təşkil edir. Gil xammalı kərpic və kirəmit

istehsalına tam yararlıdır. Yataqda gil xammalının C2 kateqoriyası ilə 9.6 min. m3 sənaye

ehtiyyatı hesablanmışdır. Örtük qatının qalınlığı 0.31 m.-dir.

1.4. Demoqrafik vəziyyət

Azərbaycan Respublikasında ailə-nikah, doğum, ölüm, təbii artım, insanların

sağlamlılığının mühafizəsi və möhkəmləndirilməsi, əhalinin məşğulluq və həyat səviyyəsinin

yaxşılaşdırılması, ömrünün uzadılması, miqrasiya və sair bu kimi prosesləri özündə birləşdirən

demoqrafiya siyasətində məqsəd demoqrafik hadisələrə təsir göstərən ən mühüm amilləri

nəzərə alaraq, cəmiyyətin və onun hər bir üzvünün mənafeyinə uyğun olan, normal əhali

artımını təmin edən şəraitin yaradılmasına nail olmaqdan ibarətdir.

Məlumdur ki, demoqrafik proseslər cəmiyyətin həyatına bir çox tərəfləri ilə qarşılıqlı

surətdə bağlı olduğundan bu əlaqə sosial-iqtisadi hadisələrin demoqrafik proseslərə və bu da öz

növbəsində demoqrafik proseslərin sosial-iqtisadi hadisələrə təsirinin təzahürüdür. Məhz bu

baxımdan respublikamızda reallaşdırılan demoqrafik siyasətin səmərəliliyi təşviq olunur. Hal-

hazırda bu məqsədlə aşağıdakı istiqamətlər üzrə zəruri tədbirlər həyata keçirilməkdədir.

ölüm səviyyəsinin azaldılması, əhalinin sağlamlığının və həyatının yaxşılaşdırılması

hesabına ömür müddətinin uzadılmasına ciddi səy göstərilməkdədir;

nikah və boşanma proseslərinin bütünlükdə cəmiyyətin və ayrılıqda hər bir ailənin

mənafeyinə uyğun tərzdə nizamlanması həyata keçirilir;

ictimai tərəqqinin həm yaxın, həm də uzaq gələcəyə perspektivləri nəzərə alınmaqla

miqrasiya proseslərinin səmərəli tənzimlənməsi reallaşdırılır;

respublikanın sosial-iqtisadi, siyasi və demoqrafik mənafelərini rəhbər tutaraq inzibati

ərazidə, o cümlədən sərhədyanı yaşayış məntəqələrində əhalinin məskunlaşması prosesi daha

da yaxşılaşdırılır;

ailə institutunun mənəvi-əxlaqi dəyərləri təbliğ olunur, sağlam həyat tərzinin daha da

yaxşılaşdırılması təşviq edilir;

əhalinin, xüsusilə ana və uşaqların, əmək qabiliyyətlilərin ölüm səviyyəsinin

azaldılması yolu ilə cinslər və yaşlar üzrə ömür müddəti uzadılmaqdadır;

aztəminatlı, uşaqlı ailələrə ünvanlı sosial yardımlar göstərilir;

əhalinin bütün sosial-demoqrafik qrupları və təbəqələri üçün sağlam həyat tərzi təmin

olunur;

ana və uşaqların sosial müdafiəsi və mühafizəsi gücləndirilir;

əhalinin sağlamlığı və həyat səviyyəsi davamlı olaraq yaxşılaşdırılır;

qida məhsullarının keyfiyyəti yaxşılaşdırılır, suyun, havanın çirklənməsinin qarşısı

alınır, ətraf mühit sağlamlaşdırılır, yoluxucu xəstəliklərin qarşısı alınır;

əhalinin reproduktiv sağlamlığının yaxşılaşdırılmasına yönəldilmiş tədbirlər həyata

keçirilir, ailənin planlaşdırılması xidməti inkişaf etdirilir;

tam məhsuldar və dəyərli həyat tərzinin təmin edilməsi məqsədi ilə təhsil və məşğulluq

sistemi inkişaf etdirilir;

səhiyyə xidmətinin keyfiyyəti artırılır

Həyata keçirilən iqtisadi islahatların səmərəliliyi, əhalinin yaşayış səviyyəsinin və

güzəranının daha da yaxşılaşması öz növbəsində demoqrafik vəziyyətin qənaətbəxş

mənzərəsini təmin etmişdir.

Respublikanın keçmiş sovetlər birliyi dönəmindəki demoqrafik göstəriciləri ilə hazırkı

demoqrafik vəziyyətin təhlili bu sahədə ciddi inkişaf meyllərinin mövcudluğunu sübuta

yetirməkdədir. Belə ki, bütün respublikamızda olduğu kimi demoqrafik proseslərdə baş verən

dəyişikliklər ayrı ayrı inzibati rayonlara, xüsusilə sərhədyanı inzibati rayonlara da öz təsirini

göstərmişdir. Onu da qeyd edək ki, sərhədyanı inzibati rayonlarda demoqrafik proseslərdə baş

verən dəyişikliklər digər royonlara nisbətən səciyəvi (spesfik) xüsusiyətlərinə görə fərqlənir.

Belə inzibati rayonlardan biri də Beyləqan rayonudur. Əvvəlki, bölmələrdən də

göründüyü kimi, Beyləqan rayonu İran İslam Respublikası ilə həmsərhəd rayonlarımızdandır.

Qeyd edək ki, Dövlət Statistika Komitəsinin 01 yanvar 2014-ci il tarixinə olan

məlumatlara görə Beyləqan rayonunun əhalisinin 2009-cu il tarixə olan göstəriciyə nisbətən

6.2 min nəfər artaraq 92.4 min nəfərə çatmışdır. Əgər 2009-cu ildə bir kvadrat kilometrə düşən

əhalinin sayı 76 nəfər təşkil edirdisə, 2014-cü ilin yanvarında bu göstərici 82 nəfərə çatmışdır.

Cədvəl 3. Füzuli, Beyləqan və müvafiq iqtisadi rayonların ərazisi, əhalisinin sayı və

sıxlığı İqtisadi və inzibati rayon və şəhərlərin

adları

Ərazi,

min

kv.km 1)2)

Əhalinin sayı, min nəfər 01.01.2014-cü il

tarixə əhalinin

sıxlığı (1 kv. km,

nəfər)

2009-cu ildə

keçirilmiş

əhalinin

siyahıya-

alınması üzrə

01.01.2014-cü

il vəziyyətinə

Azərbaycan Respublikası 86,6 8922,4 9477,1 109

Aran iqtisadi rayonu - c ə m i 21,15 1796,4 1910,4 90

o cümlədən:

Beyləqan rayonu 1,13 86,2 92,4 82

Yuxarı Qarabağ iqtisadi rayonu - c ə m i 7,33 610,2 645,0 88

o cümlədən:

Füzuli rayonu 1,39 115,5 123,3 89

Fizuli rayonunda isə müvafiq dövrdə əhalinin sayı 7,8 min nəfərədək artmışdır. Bir

kvadrat metrə düşən əhalinin sayında isə 2014-cü ildə 2009-cu ilə nisbətən 6 nəfər artaraq 89

nəfərə çatmışdır.

Göründüyü kimi Füzuli rayonunda əhalinin təbii artımı 1990-ci ildə ölkə üzrə müvafiq

göstəricinin 1.64 faizini və ya 2305 nəfər təşkil etdiyi halda 2013-cü ildə bu nisbət 0.24 faiz

bənd azalaraq 1.4 faizə 1651 nəfərə düşmüşdür. Qeyd edilən illər ərzində isə ən aşağı göstərici

2011-ci ildə müşahidə olunmuşdur. Həmin il bu rayonda olan təbii artım ölkə üzrə müvafiq

göstəricinin 0.46 faizini və ya 561 nəfər təşkil etmişdir.

Şəkil1. Seçilmişrayonlar üzrə əhalinin təbii artımının ölkə üzrə müvafiq göstəricidə xüsusi

çəkisinin dinamikası, faizlə

1.64

1.02

1.99

2.20

1.92

2.09

1.79

1.59

1.42 1.46

1.651.59

1.51

0.46

1.531.40

1.281.34

0.940.83 0.83

1.04

1.201.08

1.401.30

1.24 1.20

0.85

1.58

1.16 1.13

0.00

0.50

1.00

1.50

2.00

2.50

1990 1995 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Füzuli rayonu Beyləqan rayonu

Beyləqan rayonunda da oxşar proseslər baş vermişdir. Beləki, əhalinin təbii artımı 1990-

ci ildə ölkə üzrə müvafiq göstəricinin 1.28 faizini və ya 1792 nəfər təşkil etdiyi halda 2013-cü

ildə bu nisbət 0.15 faiz bənd azalaraq 1.13 faizə düşmüş 1332 nəfərə bərabər olmuşdur. Qeyd

edilən illər ərzində isə ən aşağı göstərici 2010-cu ildə müşahidə olunmuşdur. Həmin il bu

rayonda olan təbii artım ölkə üzrə müvafiq göstəricinin 0.85 faizini təşkil etmişdir.

1990 1995 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Beyləqan rayonu 2164 1762 1089 1489 1877 1791 1702 1788 1471 2442 1919 1892

Füzuli rayonu 2806 1192 1892 2109 1995 2110 2322 2233 2361 1267 2645 2397

0100020003000

Şəkil 2. Seçilmiş rayonlar üzrə dögulanların sayının dinamikası, nəfər

1990-cı ildə gün ərzində Fizuli rayonunda orta hesabla 8 körpə doğulurdusa 2013-cildə

bu göstərici 7-ə düşmüşdür.

Ötən dövr ərzində Beyləqan rayonunda ölümün göstəricisi xeyli artaraq və əhalinin hər min

nəfərinə 1990-cı ildəki 5.3 nəfərə qarşı hazırda 6.1 nəfərə çatmış və ya əgər 1990-cı ildə rayon

üzrə 372 nəfər dünyasını dəyişmişdirsə 2013-cü ildə bu göstərici 560-a bərabər olmuşdur.

1990 1995 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

ölkə üzrə 501 393 321 389 408 416 417 417 454 482 478 473

Beyləqan rayonu 6 5 3 4 5 5 5 5 4 7 5 5

Füzuli rayonu 8 3 5 6 5 6 6 6 6 3 7 7

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

0

100

200

300

400

500

600

ölk

ə ü

zrə

Şəkil 3.Seçilmiş rayonlar üzrə gün ərizində doğulanların sayı, nəfər

Müqayisə edilən dövrdə Füzuli rayonunda da ölüm hallarının sayında artım baş

vermişdir. Belə ki, 1990-cı il ərzində bu rayonda 501 ölüm faktı qeydə alınmışdırsa, 2013-cü

ildə bu göstərici 245 vahid artaraq 746-ya bərabər olmuşdur. Əhalinin hər min nəfərinə görə

isə ölüm hallarının sayı 5.5-dən 6.1 -ə yüksəlmişdir.

Ölüm hallarının yaş qruplarına görə dəyişməsini isə aşağıdakı cədvəldən daha aydın görmək

olar.

Сədvəl 4. 2013-cü ildə Azərbaycan Respublikasında, seçilmiş iqtisadi və inzibati

rayonlarında yaş qrupları üzrə ölənlərin sayı

Azərbaycan

Respublikas

ı - c ə m i

Aran

iqtisadi

rayonu - c ə

m i

Beylə

qan

rayonu

Yuxarı

Qarabağ

iqtisadi

rayonu - c ə

m i

Füzuli

rayonu

Ölənlərin sayı -

cəmi

54383 11138 560 3003 746

o

cümlədə

n yaş

qrupları

üzrə:

0-4 2234 377 26 76 19

5-9 194 38 0 8 1

10-

14

187 29 0 12 3

15-19 373 74 3 19 6

20-24 619 143 7 39 9

25-29 669 163 6 39 10

30-34 731 174 10 22 4

35-39 900 189 9 41 7

40-44 1373 281 17 54 15

45-49 2299 460 23 128 31

50-54 3700 806 36 173 38

55-59 4180 841 45 180 44

60-64 4477 861 31 222 58

65-69 3245 623 33 161 46

70-74 6296 1330 73 365 96

75-79 9479 2075 91 577 147

80-84 7667 1548 79 504 117

85+ 5760 1126 71 383 95

Şəkil 4. 2013-cü ildə, seçilmiş inzibati rayonlarında yaş qrupları üzrə ölənlərin sayının

ayidiyyəti iqtisadi rayonlarda və Azərbaycan Respublikası üzrə müvafiq göstəricilərdə

xüsusi çəkisi

1990-cı ildə Beyləqən rayonunda 782 nigah bağlanmışdırsa, 2013-cü il ərzində bu göstərici

1,25 dəfə artaraq 978 olmuşdur. Həmin dövr ərzində nigahla bərabər boşanmaların sayında

kəskin artım müşahidə edilmişdir. Belə ki, baxılan dövrdə rayon üzrə boşanmaların sayı 2.6

dəfə artaraq 99-a çatmışdır. Bu da həmin il üzrə nigaha daxil olanların təxminən 10.1 faizinə

bərabərdir.

Füzuli rayonunda da nigah və boşanmaların sayında artım müşahidə edilmişdir. Belə ki, 2013-

cü ildə 1990-ci ilə nisbətən Füzuli rayonu üzrə nigaha daxil olanların sayı 13.7 faiz artaraq

1165-ə çatmış , boşanmaların sayı isə müvafiq dövr üzrə 67.8 faiz artaraq 181-ə yüksəlmişdir

ki, bu da 2013-cü ildə nigaha daxil olanların 15.5 fazini təşkil edir.

Tədqiq olunan rayonlar üzrə əhalinin sağlamlığı və rifahının davamlı yüksəlişi, tibbi

xidmətlərin keyfiyyətinin və əhatəliliyinin artırılması istiqamətində davamlı tədbirlər həyata

keçirilməsinə baxmayaraq 1 yaşa qədər ölən uşaqların sayı üzrə 2008-2013 –cü illər üzrə

dinamik meyillərin təhlili onu deməyə əsas verir ki, bu sahədə hələdə ciddi problemlər

qalmaqadır. Xüsusi ilə Füzuli rayonunda əhalinin sağlamlığı nın qorunması istiqamətində

profilaktik tədbirlərin artırılması vacibdir. Belə ki, bu rayonda 2013-cü ildə 2008-ci ilə

nisbətən uşaq ölümü 45.5 faiz artmışdır. Bu rayonda ölüm hallarının, xüsusi ilə uşaq ölümü

hallarının artmasına səbəb olan amillərdən biri səhiyyə xidmətinin yetərli səviyyədə

olmamasıdır. Digər əsas səbəbi isə rayon əhalisinin böyük qisminin erməni işğalı nəticəsində

məcburi köçkünə çevrilməsi və böyük qisminin yaşayış şəraitinin aşağı səviyyədə olmasından

irəli gəlir.

Beyləqan rayonunda isə uşaq ölümü səviyyəsi baxılan dövrdə sabit qalmış, hər min diri

doğulan uşağa görə isə ölüm hallarında azalma olmuşdur.

0

5

10

15

20

25

2008 2009 2010 2011 2012 2013Beyləqan rayonu 23 23 22 23 21 22

Füzuli rayonu 11 9 15 17 15 16

Şəkil 5.Seçilmiş rayaonlar üzrə 1 yaşadək ölən uşaqların sayının

dinamikası

Ana ölümü, nəfər

Qeyd edək ki, son illər tədqiq olunan rayonlar üzrə ana ölümü sayında baş vermiş

dəyişikliklər onu deməyə əsas verir ki, ana ölümünə səbəb əhalinin rifah halının və tibbi

xidmətlərin davamlı yüksəlişinin hesabına deyil, doğuşdan sonrakı dövrün, doğuşun və

hamiləliyin ağırlaşması və s. nəticəsində baş vermişdir. Bu rayonlar da olan ana ölümü ilə

bağlı rəqəmləri aşağıdakı cədvəldən daha aydın görmək olar.

Aparılan tədqiqatlardan məlum olur ki, bu regionda reallaşdırılan səmərəli demoqrafik

və sosial-iqtisadi siyasət nəticəsində 2013-cü il üzrə əhalinin orta ömür müddəti artaraq

təxminən 73,4 ilə çatmışdır

Cədvəl 6. Tədqiq edilən sərhədyanı rayonlar üzrə ana ölümü

İqtisadi və inzibati rayonların adları 2009 2010 2011 2012 2013

Azərbaycan Respublikası 37 26 27 26 25

Aran iqtisadi rayonu - cəmi 10 10 10 7 8

Beyləqan rayonu 2 3 0 0 1

Yuxarı Qarabağ iqtisadi rayonu -

cəmi 4 0 1 3 2

Füzuli rayonu 1 0 0 2 0

.

BÖLMƏ II.

FÜZULİ VƏ BEYLƏQAN RAYONLARINDA

İQTİSADİYYATIN İNKİŞAFI VƏ MƏŞĞULLUN VƏZİYYƏTİNİN

MÜQAYİSƏLİ TƏHLİLİ

2.1.İqtisadiyyatın sahələrinin və sahibkarlıq formalarının inkişafı vəziyyətinin müqayisəli

təhlili

2.1.1. Kənd təsərrüfatı

Kənd təsərrüfatı sahəsində ərzaq təhlükəsizliyinin təmin olunması üçün bitkiçilik və

heyvandarlıq sahələri inkişaf etdirilmiş, ərzaq məhsulları ilə özünü təminetmə səviyyəsi daha

da yaxşılaşdırılmışdır. Regionların sosial-iqtisadi inkişafına dair dövlət proqramlarında

nəzərdə tutulmuş tədbirlərin həyata keçirilməsi, kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçılarının

istifadə etdikləri yanacağın, motor yağlarının və mineral gübrələrin dəyərinin orta hesabla 50

faizinin dövlət tərəfindən ödənilməsi, eləcə də dövlət büdcəsinin vəsaiti hesabına buğda

istehsalının stimullaşdırılması məqsədilə yardım verilməsi, toxumçuluq və damazlıq işləri üzrə

müəyyən işlərin görülməsi, aqroservis xidmətlərindən güzəştli qiymətlərlə istifadə,

Azərbaycan Respublikasının Sahibkarlığa Kömək Milli Fondu və Kənd Təsərrüfatı Kreditləri

üzrə Dövlət Agentliyi tərəfindən kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçılarına verilmiş güzəştli

kreditlər kənd təsərrüfatı istehsalı sahəsində ilbəil dinamik inkişafın əldə edilməsini təmin edən

amillərdən olmuşdur.

Ümumiyyətlə, “Azərbaycan 2020: gələcəyə baxış inkişaf konsepsiyası”nda da nəzərdə

tutulduğu kimi qeyri-neft sektorunun inkişafı və ərzaq təhlükəsizliyi baxımından xüsusi

əhəmiyyət kəsb edən sahələrdən biri kimi, kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı və emalına

xüsusi diqqət yetiriləcək, müasir texnologiyaların tətbiqi yolu ilə mövcud aqroemal

müəssisələrinin istehsal gücünün artırılması və yeni belə müəssisələrin yaradılması

istiqamətində kompleks tədbirlər həyata keçiriləcəkdir. Aqrar sektorun intensiv və səmərəli

inkişafının stimullaşdırılması üçün dövlət dəstəyi tədbirləri beynəlxalq təcrübəyə uyğun olaraq

davam etdiriləcəkdir. Özəl bankları və kredit təşkilatlarını bu sektora vəsait (kredit) ayırmağa

daha da təşviq edən bir mühit yaratmaq üçün əlavə tədbirlər görüləcək, kənd təsərrüfatının

sığortalanması mexanizmi təkmilləşdiriləcəkdir. Nəticədə kənd təsərrüfatında məhsuldarlıq

artacaq və kənd əhalisi qabaqcıl beynəlxalq təcrübə ilə daha yaxından tanış olacaqdır.

Konsepsiyadan çıxış ederək qeyd etmək lazımdır ki, ölkə bölgələrinin inkişafının yeni

keyfiyyət mərhələsinə yüksəlməsində son on ildə regionların sosial-iqtisadi inkişafı ilə bağlı

qəbul edilmiş dövlət proqramlarının icrası böyük əhəmiyyət kəsb edir. 2004-cü ildən qəbul

olunmuş dövlət proqramlarının davamı olaraq "Azərbaycan Respublikası regionlarının 2014-

2018-ci illərdə sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı" hazırlanmışdır. "Azərbaycan Respubli-

kası regionlarının 2014-2018-ci illərdə sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı"nın icrası ölkə

iqtisadiyyatının inkişafında mühüm əhəmiyyət kəsb etməklə, makroiqtisadi sabitliyin təmin

olunmasında, regionlarda sahibkarlıq fəaliyyətinin genişlənməsində, yeni müəssisələrin və iş

yerlərinin yaranmasında, irimiqyaslı infrastruktur layihələrinin həyata keçirilməsində,

kommunal xidmətlərin səviyyəsinin yüksəldilməsində, nəticədə əhalinin rifah halının daha da

yaxşılaşdırılmasında və yoxsulluq səviyyəsinin aşağı düşməsində müstəsna rol oynayacaqdır.

Füzuli və Beyləqan rayonlarının əhalisinin çox hissəsi kənd yerlərində yaşadığına görə

(Beyləqan rayonda 01 oktyabr 2014 –ci il tarixə 58.7 faiz, Füzuli rayonunda isə 75.9 faiz) kənd

təsərrüfatı sahəsinin inkişafı mühim sosial-iqtisadi əhəmiyyətə malikdir. İstənilən regionda

kənd təsərrüfatının inkişaf imkanları mövcud torpaq fondunun həcmindən, strukturundan və

keyfiyyətindən asılıdır.

Füzuli rayonunun ərazisində olan kənd təsərrüfatına yararlı torpaq sahəsi onun ümumi

ərazisinin 70% - ni təşkil edir. Rayonun 16 təsərrüfatında torpaq islahatı aparılmış, 5437 ailəyə

8804 ha torpaq sahəsi paylanmışdır. Orta hesabla bir ailəyə 0.40 ha torpaq sahəsi düşür. 2013-

cü ildə rayonda kənd təsərrüfatına yararlı torpaqlardan 107.57 min hektarı və ya 90.5 faizi

əkin yeri və otlaqlardan ibarətdir. Otlaqların geniş sahə tutması heyvandarlığın inkişafı üçün

əlverişli şərait yaradır.Otlaqlardan məqsədyönlü istifadə edilməsi və onların məhsuldarlığının

qorunması hesabına heyvandarlığın inkişaf etdirilmək imkanlarını artırmaq mümkündür. Kənd

təsərrüfatına yararlı torpaqlarla yanaşı rayonda kənd təsərrüfatına yararsız torpaqlar da

mövcuddur ki,bu da ümumi torpaq sahəsinin 22.3 faizini təşkil edir. Eyni zamanda Füzuli

rayonunun torpaqlarının 67.6 min hektarı və ya ümumi torpaq sahəsinin təqribən 45 faizi işğal

altında olan torpaqlardır ki, bunların da 59.8 min hektarı kənd təsərrüfatına yararlı, 6.9 min

hektarı isə kənd təsərrüfatına yararsız torpaqlardır.

Cədvəl 2.1 Füzuli rayonunun torpaqlarının bölgüsü (ha)

01.01.2014-cü il

tarixinə

ümumi

sahə

əki

n

yeri

çox

illik

əkmələr

dincə

qoyulmu

ş sahələr

biçənə

klər

otlaq

lar

k/t-a

yararlı

torpaq

sahəsi

k/t-a

yararsız

torpaq

sahəsi

Rayon üzrə cəmi, o

cümlədən

15298

1

488

44 10526 360 444

587

27

11890

1 34080

Dövlət fondu

13619

7

383

46 10478 360 444

558

17

10544

5 30752

Bələdiyyə torpaqları 5530 402 _ _ _

291

0 3312 2218

Xüsusi mülkiyyətə

verilmiş torpaqlar 11254

100

96 48 _ _ _ 10144 1110

işğal altında olan

torpaqlar 67649

230

68 10376 360 444

255

41 59789 6848

həyətyanı sahə 1175 _ _ _ _ _ _ _

Beyləqan rayonu respublikamızın mühüm kənd təsərrüfatı rayonlarındandır. Rayonun

cəmi dövlət sərhəddi zolağında 113,11 hektar torpaq sahəsi vardır. Qeyd olunan torpaqların

69.8 faizini, yəni 78,9 hektarını kənd təsərrüfatına yararlı torpaqlar, o cümlədən 47.9 faizini və

ya 54,2 hektarını əkin sahəsi təşkil edir. Bundan əlavə, rayonun ərazisi daxilində "Ağ ğöl"

Milli Parkından 4,1hektar, kanal-kollektor və yollar altında 31,6 hektar, Araz çayı yatağı

altında 343 hektar və sərhəd zolağında 1,2 hektar olmaqla ümumilikdə 37,2 hektar torpaq

sahəsi vardır ki, bunlar da dövlət fondunda olan torpaqlardır.

Cədvəl 2.2 Beyləqan rayonunun torpaqlarının bölgüsü (ha)

01.01.2014-cü il

tarixinə

ümumi

sahə

əkin

yeri

çox

illik

əkmələr

dincə

qoyulmuş

sahələr

biçənəklə

r

otlaqla

r

k/t-a

yararlı

torpaq

sahəsi

k/t-a

yararsız

torpaq

sahəsi

Rayon üzrə

cəmi, o

cümlədən

123077 49183 348 539 _ 32190 82260 40817

Dövlət fondu 62049 6691 127 415 _ 29652 36885 25164

Bələdiyyə

torpaqları 18836 2457 44 _ _ 2508 5009 13827

Xüsusi

mülkiyyətə

verilmiş

42192 40035 177 124 _ 30 40366 1826

torpaqlar

Regionun kənd təsərrüfatının inkişaf istiqamətlərini müəyyənləşdirən əsas amillərdən

biri kənd təsərrüfatı əkin sahələrinin strukturunda baş verən dəyişikliklərdir. Yəni, əkin

sahələrinin strukturunun dəyişməsi rayonun tədricən hansı kənd təsərrüfatı məhsulları

yetişdirilməsində ixtisaslaşmasını özündə əks etdirir. Çünki iqtisadi baxımdan səmərə

verməyən və ya səmərəliliyi digər məhsullarla müqayisədə aşağı olan bitki növlərinin əkin

sahələri daha səmərəli bitki növlərinin əkin sahələri ilə əvəz edilir və onlardan istifadənin

səmərəliliyi artırılır.Buna da başlıca olaraq regionun təbii iqlim şəraiti, müxtəlif bitki

növlərinin əkin sahələrinin məhsuldarlığı, istehsal olunmuş məhsulun rəqabətqabiliyyətliliyi və

əhalinin tarixən formalaşmış təsərrüfatçılıq ənənələri və s. əhəmiyyətli şəkildə təsir göstərir.

Son illərdə əkin sahələrinin strukturu dəyişmişdir. Qeyd etməliyik ki,torpaqların

səmərəli şəkildə istifadəsi onların iqtisadi dövriyyəyə cəlb edilməsi səviyyəsindən asılıdır.

Cədvəl 2.3 Füzuli rayonunda kənd təsərrüfatı bitkiləri üzrə əkin

sahəsinin bölgüsü (min ha)

2000 2005 2008 2010 2011 2012 2013

Ölkə üzrə kənd təsərrüfatı

bitkilərinin əkin sahələri 1041.5 1327.9 1499.9 1583.9 1608.2 1647.1 1684.2

Rayon üzrə kənd təsərrüfatı

bitkilərinin cəmi əkin sahəsi 9.8 17.1 39.4 44.9 39.3 45.7 49.0

Ölkə üzrə əkin sahəsinə

nisbətən faizlə 0.94 1.29 2.63 2.83 2.45 2.77 2.91

Dənli və paxlalı bitkilər 7.04 10.35 30.55 35.72 30.02 36.29 39.84

o cümlədən

Buğda 5.63 7.50 27.45 26.60 24.33 26.58 28.66

Arpa 1.12 2.75 3.00 9.00 5.55 9.52 11.05

Dən üçün qarğıdalı 0.19 0.10 0.10 0.12 0.11 0.19 0.12

Texniki bitkilər 0.51 2.23 1.19 0.69 1.64 1.27 1.28

o cümlədən:

Tütün 0.02 - - - - - -

Şəkər çuğunduru 0.11 0.15 0.24 0.51 0.82 0.94 1.00

Dən üçün günəbaxan - 0.07 0.04 0.08 0.12 0.14 0.15

Pambıq 0.37 2.00 0.93 0.17 0.79 0.30 0.25

Kartof, tərəvəz, bostan

bitkiləri 0.68 1.10 1.18 1.23 1.23 1.26 1.26

o cümlədən:

Kartof 0.09 0.10 0.11 0.12 0.13 0.14 0.14

Tərəvəz 0.36 0.60 0.65 0.67 0.65 0.68 0.68

Bostan bitkiləri 0.24 0.40 0.42 0.44 0.44 0.45 0.45

Yem bitkiləri 1.55 3.41 6.50 7.22 6.45 6.89 6.64

Son illərdə Füzuli rayonunda əkin sahələrinin istifadəsi artmışdır. Belə ki, 2013-cü ildə

bu artım 2000-ci ilə nisbətən 5 dəfə, 2005-ci illə müqayisədə isə 2.9 dəfə olmuşdur. 2000-

2013-cü illərdə birillik əkin sahələrinin strukturunda da dəyişiklik baş vermişdir. 2013-cü ildə

yem bitkilərinin əkin sahələrinin ümumi əkin sahələrində xüsusi çəkisi 15,8 faizdən 13,5 faizə

qədər azalmışdır.

Beyləqan rayonunda Füzuli rayonundan fərqli olaraq əkin sahələri daha genişdir.

Cədvəldən göründüyü kimi, burada ən çox sahəni yem bitkiləri tutur ki, bunu da rayonda iri və

xırda buynuzlu mal-qaranın sayının daha çox artması ilə əlaqələndirmək olar.

Cədvəl 2.4 Beyləqan rayonunda kənd təsərrüfatı bitkiləri üzrə

əkin sahəsinin bölgüsü (min ha)

2000 2004 2005 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Ölkə üzrə

Кənd

təsərrüfatı

bitkilərinin

əkin sahələri

1041.5 1293.8 1327.9 1499.9 1705.4 1583.9 1608.2 1647.1 1684.2

Kənd

təsərrüfatı

bitkilərinin

cəmi əkin

sahəsi

34.1 42.3 45.1 50.4 54.2 52.6 49.6 51.3 53.6

Ölkə üzrə

əkin sahəsinə

nisbətən

faizlə

3.28 3.27 3.40 3.36 3.18 3.32 3.08 3.11 3.18

Dənli və

paxlalı

bitkilər

17.73 16.23 16.04 17.60 25.33 22.65 18.41 19.23 21.25

o cümlədən

Buğda 15.85 14.36 14.00 15.96 23.53 21.12 17.19 17.63 17.98

Arpa 1.85 1.84 1.98 1.54 1.59 1.35 0.97 1.27 1.51

Dən üçün

qarğıdalı

0.03 0.02 0.05 0.03 0.14 0.10 0.16 0.22 1.64

Texniki

bitkilər

4.30 4.48 7.76 3.40 2.13 2.91 2.97 1.27 1.53

o cümlədən

Tütün 0.02 - - - - - - - -

Şəkər

çuğunduru

- - 0.10 0.45 0.69 1.06 0.51 0.09 0.09

Dən üçün

günəbaxan

- 0.03 0.04 0.02 0.02 0.01 0.01 0.01 0.00

Pambıq 4.28 4.46 7.63 2.94 1.41 1.83 2.45 1.18 1.44

Kartof,

tərəvəz,

bostan

bitkiləri

1.24 1.74 1.77 1.89 1.90 1.77 1.98 2.03 2.05

o cümlədən:

Kartof 0.17 0.32 0.33 0.36 0.36 0.31 0.32 0.33 0.33

Tərəvəz 0.65 0.98 1.02 1.07 1.07 1.08 1.26 1.27 1.27

Bostan

bitkiləri

0.42 0.44 0.42 0.46 0.47 0.38 0.41 0.44 0.45

Yem

bitkiləri

10.85 19.80 19.54 27.50 24.83 25.33 26.23 28.78 28.73

Digər göstəricilərə nəzər saldıqda görmək olar ki,texniki bitkilərin əkin sahələrində

azalma müşahidə olunmuş, tərəvəz və bostan bitkilərində, o cümlədən dənli və paxlalı

bitkilərin əkin sahalərində artım çox cüzi olmuş və bu artım yalnız son 3-4 ili əhatə etmişdir.

Cədvəl 2.5 Füzuli rayonunda çoxillik əkmələr (min ha)

2000 2001 2005 2007 2008 2010 2011 2012 2013

Meyvə və

giləmeyvəliklər 0.09 0.09 0.09 0.50 0.50 0.56 0.56 0.56 0.56

ondan bar verən yaşda 0.09 0.09 0.09 0.28 0.28 0.28 0.28 0.28 0.28

Üzüm bağları - - 0.03 0.12 0.12 0.12 0.12 0.12 0.14

ondan bar verən yaşda - - - 0.01 0.02 0.01 0.02 0.04 0.12

Cədvəl 2.6 Beyləqan rayonunda çoxillik əkmələr (min ha)

2000 2003 2005 2007 2008 2010 2011 2012 2013

Meyvə və

giləmeyvəliklər 0.28 0.84 0.84 0.84 0.84 0.84 0.84 0.84 0.84

ondan bar verən

yaşda 0.25 0.81 0.81 0.72 0.76 0.78 0.78 0.78 0.78

Üzüm bağları - 0.06 0.07 0.11 0.11 0.11 0.11 0.11 0.11

ondan bar verən

yaşda 0.08 0.06 0.07 0.07 0.09 0.11 0.11 0.11 0.11

2000-2005 –ci illərdə Füzuli rayonunda çoxillik bitkilərin əkin sahəsi eynilik təşkil

etmiş, 2006-cı ildə isə kəskin artmışdır.Qeyd edilən dövrdə meyvə və giləmeyvə bağlarının

əkin sahəsi 6,2 dəfə, üzüm bağlarının əkin sahəsi isə 4,7 dəfə artmışdır.

Beyləqan rayonunda çoxillik əkmələrin əkin sahəsi meyvə və giləmeyvəliklər üzrə

Füzuli rayonundan daha qənaətbəxşdir, lakin artım dinamik deyil. Cədvəldən göründüyü kimi

meyvə və giləmeyvəliklərin əkin sahəsi 2003-cü ildə 2000-ci ilə nisbətən 3 dəfə artaraq 840

hektar olmuş və baxılan dövrə qədər bu sahələrdə dinamik artım müşahidə

olunmamışdır.Bununla bərabər rayonda üzüm əkini sahələrində də ciddi artım qeydə

alınmamışdır.

Qeyd etmək lazımdır ki,bu əkin sahələrinin bərpası nisbətən uzun müddət və iri

investisiya qoyuluşları tələb edir. Eyni zamanda üzümün bar verməsi də nisbətən uzun vaxt

(ilkin məhsul verimi 3 il, tam məhsuldarlıq 5 il) tələb edir.

Bütövlükdə, hər iki rayonda əhalinin məşğulluğunun təmin olunmasında böyük rol

oynayan əkinçiliyi inkişaf etdirmək və əhalinin səmərəli məşğullluğunu təmin etmək üçün ilk

növbədə kənd təsərrüfatına yararlı torpaq sahələrindən istifadənin həm həcmini, həm də

məhsuldarlığının artırılmasına diqqət yetirilməli, bu məqsədlə lazımi aqrotexniki qaydalara

riayət edilməlidir.

Cədvəl 2.7 Beyləqan rayonunda kənd təsərrüfatı istehsalının həcmi

Kənd

təsərrüfatı

məhsulları

(min manat)

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

bitkiçilik

məhsulları

15688 15971 17632 19338 18743 25710 31550 29715 30411,9

Heyvandarlıq

məhsulları

11836 12048 13269 14581 17814 24407 29950 36762 37819,9

Cəmi 27524 28019 30901 33919 36557 50117 61500 66477 68231,8

Cədvəl 2.7-in məlumatlarından göründüyü kimi, kənd təsərrüfatı məhsulu 2011-ci ildə

2003-cü ilə nisbətən 2,5 dəfə,2005-ci ilə nisbətən isə 2,2 dəfə artmışdır. 2011-ci ildə kənd

təsərrüfatı məhsulunun 55,4 faizini heyvandarlıq məhsulları, 45,6 faizini isə bitkiçilik

məhsulları təşkil etmişdir. Bu göstəricilər 2003-cü ildə müvafiq olaraq 43 faizə və 57 faizə

bərabər olmuşdur.

Göründüyü kimi, hər iki rayonda son illər aparılmış islahatlar kənd təsərrüfatı istehsalı

sferasında mövcud potensialın səmərəli şəkildə reallaşdırılmasına imkanlar yaratmış və hər iki

rayonun spesifik xüsusiyyətlərinə uyğun kənd təsərrüfatı strukturunun formalaşmasını

şərtləndirmişdir.Bu özünü qeyd etdiyimiz məhsulların istehsalının struktrunda da göstərmişdir.

Eyni zamanda qeyd etmək lazımdır ki, 2012-ci ildə ümumi dəyəri 4,5 milyon manat

olan soyuducu anbar kompleksi yaradılmışdır. İki hektar ərazidə inşa olunmuş anbar

kompleksinin ümumi tutumu 5 min tondur. Soyuducu anbar kompleksində əsasən Füzuli və

ətraf rayonlarda məskunlaşmış məcburi köçkünlər tərəfindən istehsal edilən tərəvəz

məhsullarının - kartof və soğanın saxlanılması nəzərdə tutulur.

Cədvəl 2.8 Füzuli rayonunda kənd təsərrüfatı bitkilərinin yığımı və məhsuldarlığı

(təsərrüfatın bütün kateqoriyalarında)

2000 2005 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Ümumi yığım, min ton

Taxıl: ilkin

mədaxil

çəkisində

13.62 24.66 85.75 101.27 61.85 66.58 102.58 111.88

Şəkər çuğunduru 1.13 1.25 8.95 11.15 15.30 30.52 32.47 39.95

Tütün 10 ton - - - - - - -

Pambıq 0.25 2.90 0.04 0.13 0.16 0.64 0.40 0.33

Kartof 0.87 1.03 1.19 1.32 1.38 1.61 1.62 1.62

Tərəvəz 0.70 4.76 5.02 5.05 5.68 5.53 5.85 5.86

Bostan

məhsulları

0.47 3.85 4.08 4.10 4.34 4.65 4.67 4.69

Üzüm - - 0.14 0.01 0.08 0.18 0.28 0.50

Meyvə və

giləmeyvə

0.10 0.29 0.80 0.96 0.97 1.01 1.09 1.16

Məhsuldarlıq, hektardan

sentner

Dənli bitkilər 19.3 23.8 28.1 23.5 17.3 22.2 28.3 28.1

Şəkər çuğunduru 100 84 373 433 - 371 352 399

Tütün 5.0 - - - - - - -

Pambıq 6.7 14.5 0.4 5.6 9.8 8.1 13.3 13.2

Kartof 102 103 108 110 120 120 120 120

Tərəvəz 19 79 78 76 85 85 86 86

Bostan

məhsulları

20 96 97 94 99 105 105 105

Üzüm - - 75.3 8.8 75.0 87.5 70.0 41.7

Meyvə və

giləmeyvə

11.0 31.3 28.9 34.5 35.0 36.5 39.3 41.9

Cədvəl 2.8-dan məlum olduğu kimi,son illərdə Füzuli rayonunda kənd təsərrüfatının

ümümi məhsulunun strukturunda ciddi dəyişikliklər baş vermişdir. Belə ki, 2000-2013-cü

illərdə taxıl istehsalı 8,2 dəfə, kartof istehsalı 1,9 dəfə, tərəvəz istehsalı 8,4 dəfə, meyvə və

giləmeyvələrin istehsalı 11,6 dəfə, bostan məhsulları təxminən 10 dəfə artmışdır. Üzüm

istehsalına isə 2006-cı ildə başlanılmış, 2013 cü ildə üzüm istehsalı 500 ton olmuşdur.

Həmçinin şəkər çuğunduru istehsalına gəlincə demək olar ki, 2001-2004-cü illər ərzində

rayonda şəkər çuğunduru istehsal olunmamış, yalnız 2005-ci ildən sonra bu məhsulun istehsalı

bərpa edilmiş və 2013-cü ildə 2005-ci ilin analoci dövrü ilə müqayisədə təqribən 32 dəfə çox

məhsul istehsal edilmişdir.

Füzuli rayonunda tütün istehsalına dair statistik məlumat 2000-ci ildə mövcud

olmuşdur. Belə ki, tütün istehsalı qeyd edilən ildə 10 ton olmuş və həmin ildə rayonda tütün

istehsalı dayandırılmışdır. Eyni zamanda pamıq istehsalı da azalmışdır. Rayonda pambıq

istehsalı 2005-ci ildə özünün ən yüksək həddinə çatmış, ondan sonra isə ilbəil azalmağa

başlamışdır. Ayrı-ayrı kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsal templəri arasındakı yuxarıda

qeyd olunan fərqlər kənd təsərrüfatı istehsalının strukturunda dəyişikliklərə səbəb olmuşdur.

Yeni təsərrüfatçılıq şəraitində sahibkarlıq mənafelərinin reallaşması kənd təsərrüfatı

məhsullarının istehsalında məhsuldarlığın artmasına səbəb olmuşdur.

Füzuli rayonu ilə müqayisədə Beyləqan rayonunda taxıl və şəkər çuğunduru istehsalı az

olsa da, pambıq, kartof, tərəvəz və s. istehsalı daha çoxdur. Belə ki, rayonda taxıl istehsalı

2009-cu ildə 2000-ci ilə nisbətən 1,5 dəfə artmış, 2013-cü ildə isə 2009-cu illə müqayisədə 1,4

dəfə azalmışdır. Şəkər çuğunduru istehsalına 2005-ci ildən başlanılmış, 2010 cu ildə başlanğıc

ilə nisbətən 27,8 dəfə artmışdır. 2013-cü ildə isə 2010-cu ilə nisbətən 11,6 dəfə azalmışdır. son

illər şəkər çuğunduru istehsalının həcmində artımın olması qonşu rayonda, yəni İmişlidə Şəkər

emalı ilə məşğul oan zavodun olması ilə bir başa bağlıdır.

Füzuli rayonunda olduğu kimi Beyləqan rayonunda da tütün istehsalına dair məlumatlar

mövcud deyil, yalnız 2000-ci ildə rayonda 7 ton tütün istehsal olunmuşdur. Digər illərdə

məlumatların olmaması rayonda tütün istehsalının dayandırılmasından xəbər verir. Bir vaxtlar

“ağ qızıl”ı ilə məhşur olan Beyləqan rayonu sovet ittifaqının əsas pambıqçılıq rayonu idi və

maşınla pambıq yığımının əsas məktəbi sayılırdı. İndi isə cədvəldən də göründüyü kimi

rayonda pambıq istehsalı azalmış və son illərdə baxılan 2000-2013-cü il zaman kəsiyində çox

aşağı səviyyəyə enmişdir. Bu da pambıq əkini sahələrinin azalması ilə əlaqədardır. Qeyd etmək

lazımdır ki, əkin sahaləri və istehsal azalsa da məhsuldarlıq artmışdır. Digər kənd təsərrüfatı

bitkilərinin yığımı və məhsuldarlığına nəzər saldıqda aydın görmək olar ki, Beyləqanda kartof

istehsalı 2013-cü ildə 3,24 min tona çatmış, məhsuldarlıq isə 1 hektar sahəyə 98 sentner

olmuşdur. 2011-2013-cü illərdə tərəvəz istehsalı gözəçarpacaq dərəcədə artmış 2013-cü ildə,

2000-ci illə müqayisədə təxminən 3.9 dəfə artaraq 17.77 min ton təşkil etmişdir.

Cədvəl 2.9 Beyləqan rayonunda kənd təsərrüfatı bitkilərinin yığımı və

məhsuldarlığı (təsərrüfatın bütün kateqoriyalarında)

2000 2003 2004 2005 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Ümumi yığım, min ton

Taxıl: ilkin

mədaxil çəkisində

63.7

4

60.7

4

53.1

6

54.0

6

62.7

4

94.9

9

46.4

1

57.3

6

60.4

8 70.14

Şəkər çuğunduru - - - 1.08

13.5

3

21.0

4

30.0

4

15.0

1 2.62 2.59

Tütün 7

ton - - - - - - - - -

Pambıq 4.69 7.46 8.70

14.6

7 3.18 2.05 3.21 3.57 2.59 2.80

Kartof 0.80 2.66 2.84 2.96 3.35 3.44 2.96 3.05 3.19 3.24

Tərəvəz 4.57 6.27 8.07 9.75

10.6

8

11.1

2

13.5

3

17.1

2

17.4

5 17.77

Bostan

məhsulları 3.36 3.89 4.12 4.17 4.65 4.71 4.48 4.82 5.21 5.48

Üzüm 1.39 0.50 0.38 0.91 1.26 1.34 0.83 0.89 0.97 1.02

Meyvə və

giləmeyvə 4.62 6.77 6.53 6.90 7.50 7.67 6.93 7.27 7.47 7.67

Məhsuldarlıq, hektardan sentner

Dənli bitkilər 36.0 36.8 32.8 33.7 35.6 37.5 20.5 31.2 31.5 33.0

Şəkər çuğunduru - - - 158 303 305 287 295 298 298

Tütün 4.3 - - - - - - - - -

Pambıq 10.9 19.9 19.5 19.2 11.0 15.1 17.5 14.6 22.0 19.5

Kartof 49 87 88 91 94 96 96 97 97 98

Tərəvəz 75 82 82 96 100 104 126 136 138 140

Bostan

məhsulları 79 94 94 99 100 101 117 119 120 122

Üzüm 56.2 81.8 59.3 68.1 78.1 79.6 46.7 50.0 55.2 56.7

Meyvə və

giləmeyvə

181.

8 83.1 80.2 84.7 99.1

100.

9 89.3 93.5 96.1 98.8

Füzuli rayonunda taxıl istehsalının tərkibində əsasən buğda istehsalı üstünlüyə malik

olmuş və 2000-ci ildə 10,1 min tondan 2005-ci ildə 18,4 min tona, 2013-cü ildə isə 82,8 min

tona qədər artmışdır. Rayonda istehsal olunmuş buğda taxıl istehsalının 2000-ci ildə 74,2

faizinə, 2005-ci ildə 74,4 faizinə, 2013-cü ildə isə təqribən 74 faizinə bərabər olmuşdur.

Taxıl məhsullarının ümümi həcmində arpanın xüsusi çəkisi 2000-ci ildə 11 faiz, 2005-

ci ildə 23,5 faiz, 2013-cü ildə 25,3 faizə qədər yüksəlmişdir. Buna da səbəb kimi əkin

sahələrinin artmasını və məhsuldarlığın yüksəlməsini göstərmək olar.

Cədvəl 2.10. Füzuli rayonunda taxıl əkin sahəsi, istehsalı və bir hekara olan

məhsuldarlığı

2000 2005 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Bitkilərinin əkin sahəsi, hektar

Dənli və dənli

paxlalılar 7039 10350 30545 43064 35718 30019 36290 39835

o cümlədən

buğda 5627 7500 27445 41504 26600 24334 26579 28660

Arpa 1117 2750 3000 1450 9000 5550 9518 11051

Dən üçün

qarğıdalı 191 100 100 110 118 110 185 117

Dən üçün

günəbaxan - 80 20 30 20 30 35 35

İstehsalın həcmi, ton

Dənli və dənli

paxlalılar 13616 24660 85745 101265 61845 66578 102577 111884

o cümlədən

buğda 10100 18359 77590 96950 43270 53520 74726 82778

Arpa 1502 5789 7530 3575 17990 12210 26535 28280

Dən üçün

qarğıdalı 1910 512 625 740 585 748 1277 819

Dən üçün

günəbaxan - 73 38 58 80 120 144 145

Hektara mehsuldarlıq, sentner/ha

Taxıl 19.3 23.8 28.1 23.5 17.3 22.2 28.3 28.1

o cümlədən

buğda 17.9 24.5 28.3 23.4 16.3 22.1 28.1 28.9

Arpa 13.4 21.1 25.1 24.7 20.0 22.0 27.9 25.6

Dən üçün

qarğıdalı 100.0 51.2 62.5 67.3 49.6 68.0 69.0 70.0

Dən üçün

günəbaxan - 9.1 19.0 19.3 40.0 40.0 41.1 41.4

Pambıq 6.7 14.5 0.4 5.6 9.8 8.1 13.3 13.2

Beyləqan rayonunda taxıl istehsalı əsas əkinçilik sahəsi kimi inkişaf etməkdədir.

Ümumiyyətlə istehsal olunan taxılın böyük bir hissəsini buğda təşkil edir. Cədvələ baxdıqda

aydın şəkildə görmək mümkündür ki, 2013-cü ildə qarğıdalı əkini kəskin şəkildə artmışdır.

Cədvəl 2.11 Beyləqan rayonunda taxıl istehsalı

2000 2004 2005 2008 2010 2011 2012 2013

Bitkilərinin əkin sahəsi , hektar

Dənli və dənli

paxlalılar

17731 16227 16036 17601 22648 18411 19227 21251

o cümlədən

buğda

15849 14361 14001 15963 21115 17187 17628 17984

Arpa 1847 1844 1984 1537 1347 966 1265 1514

Dən üçün

qarğıdalı

34 22 51 34 104 160 224 1638

Dən üçün

günəbaxan

- 25 37 20 11 11 6 2

İstehsalın həcmi, ton

Dənli və dənli

paxlalılar

63743 53157 54062 62744 46408 57356 60477 70136

o cümlədən

buğda

57530 47949 48141 58140 43712 54213 56101 57729

Arpa 6096 5157 5802 4194 1978 2204 3093 3985

Dən üçün

qarğıdalı

117 51 120 118 457 626 915 8036

Dən üçün

günəbaxan

- 44 68 44 26 27 15 5

Hektara məhsuldarlıq, sentner/ha

Taxıl 36.0 32.8 33.7 35.6 20.5 31.2 31.5 33.0

o cümlədən

buğda

36.3 33.4 34.4 36.4 20.7 31.5 31.8 32.1

Arpa 33.0 28.0 29.2 27.3 14.7 22.8 24.5 26.3

Dən üçün

qarğıdalı

34.4 23.3 23.5 34.6 43.9 39.2 40.8 49.1

Dən üçün

günəbaxan

- 17.6 18.5 21.9 23.4 24.5 25.5 26.5

Belə ki, baxılan 14 il ərzində qarğıdalının əkin sahəsi 2013-cü ildə 2012-ci ilə nisbətən

7,3 dəfə artmış, o cümlədən istehsalı da 8,8 dəfə çoxalmışdır.

Cədvəl 2.12-dan göründüyü kimi Füzuli rayonunda son dövrlərdə heyvandarlıq

sahəsində davamlı inkişaf təmin edilmişdir. Eyni zamanda rayonda dövlət fonduna məxsus

əkin sahələrinin geniş olması əhalinin daha çox mal-qara saxlamasına şərait yaradır.

Cədvəl 2.12 Füzuli rayonunda heyvandarlığın əsas göstəriciləri (ilin axırına

bütün təsərrüfatlar üzrə mal-qaranın sayı, baş)

İllər

Füzuli

rayonu İnək və

camışların

sayı, baş

Qoyun və

keçilər, baş

Donuzlar

, baş

Quşlar,

baş İri

buynuzlu mal-

qaranın sayı,

baş

2000 13278 7139 42812 - -

2001 13552 7361 46329 16 -

2002 14478 7969 50906 - -

2003 17324 8663 58262 - -

2004 17683 8819 61056 - 124811

2005 17983 8630 62148 - 106839

2006 19838 9876 69262 - 164848

2007 24907 12100 80995 - 201067

2008 27663 13702 96528 - 225002

2009 29225 14437 102197 - 235000

2010 30377 14801 108388 - 230000

2011 30831 14798 109189 - 235000

2012 31131 14830 113568 - 240000

2013 31355 14867 114756 - 320000

Belə ki, rayonda iri buynuzlu mal-qaranın sayı 2013-cü ildə 2000-ci ilə nisbətən 2,4

dəfə, 2005-ci ilə nisbətən 1,7 dəfə, qoyun və keçilərin sayı müvafiq olaraq 2,7 dəfə və 1,8 dəfə

artmışdır. Rayonda 2004-cü ilə qədər quşçuluq təsərrüfatları mövcud olmamışdır. 2004-cü ildə

təsərrüfat fəaliyyətinə başlanılmış və 124,8 min baş quş qeydə alınmışdır. 2013-cü ildə isə

2004-cü ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 2,5 dəfə artmışdır.

Cədvəldən məlum olduğu kimi, Beyləqanda heyvandarlıq dinamik olaraq inkişaf edir.

2013-cü ildə rayonun təsərrüfatlarında 57,2 min baş iri buynuzlu mal-qara, 300,4 min baş qoyu

və keçi 526,1 min baş quş bəslənmişdir. Regionda heyvandarlığın inkişafı heyvandarlıq

məhsulları olan ət və süd istehsalının həcminə də təsir göstərmişdir.

Cədvəl 2.13 Beyləqan rayonunda heyvandarlığın əsas göstəriciləri (ilin axırına

bütün təsərrüfatlar üzrə mal-qaranın sayı, baş)

İllər

İri buynuzlu

mal-qaranın

sayı, baş

İnək və

camışların sayı,

baş

Qoyun və

keçilər, baş Donuzlar, baş Quşlar, baş

2000 33167 16653 170830 55 -

2001 36935 18329 198769 - -

2002 39269 19347 216603 - -

2003 42885 21648 237935 - -

2004 45261 22506 250068 - 388279

2005 46558 22638 251821 - 397994

2006 49672 23708 262069 - 398642

2007 51200 24490 271011 - 399808

2008 52999 25307 281911 - 413257

2009 53996 25975 287159 - 432921

2010 55069 26358 289919 - 441016

2011 55670 26581 293236 - 442192

2012 56501 26788 297447 - 498176

2013 57265 27070 300412 - 526136

.

2013 - ci ildə kəsilmiş çəkidə 2713 ton ət, 17404 ton süd, 6461 min ədəd yumurta və

155 ton yun istehsal olunmuşdur. 2010-cu illə müqayisədə ət istehsalı 167,5 faiz, süd istehsalı

128 faiz, yumurta istehsalı 41 faiz, yun istehsalı 5.4 faiz artmışdır.

Cədvəl 2.14 Füzuli rayonunda əsas heyvandarlıq məhsullarının istehsalı

Məhsullar 2000 2005 2006 2009 2010 2011 2012 2013

Ət istehsalı (kəsilmiş

çəkidə), ton 744 773 778 731 1014 1076 1161 2713

Süd, ton 5926 7750 7850 6757 7631 9615 11628 17404

Yumurta, min ədəd 6319 4800 5000 4400 4580 5911 6240 6461

Yun istehsalı (fiziki

çəkidə), ton 76 108 110 140 147 151 155 155

Qeyd edək ki, 2014-cü ildə Füzuli rayonunun Mahmudlu-2 kəndində 1000 başlıq südlük

cins iribuynuzlu heyvandarlıq kompleksi yaradılır. Tikinti üçün Sahibkarlığa Kömək Milli

Fondu tərəfindən güzəştli kredit ayrılan müəssisənin ümumi sahəsi 7 hektardır. Artıq bir

fermanın və senaj quyusunun tikintisi başa çatmış, 420 baş cins heyvan gətirilmişdir. Hazırda

bir fermanın, sağımxananın, buzovlar üçün tövlənin, yem anbarının tikintisi davam etdirilir.

Heyvandarlıq kompleksi tam fəaliyyətə başlayandan sonra burada ildə 7,6 min ton süd

istehsal edilməsi nəzərdə tutulur.

Cədvəl 2.15 Beyləqan rayonunda əsas heyvandarlıq məhsullarının istehsalı

Məhsullar 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Ət istehsalı

(kəsilmiş çəkidə),

ton

1

799

2

592

2

674

2

719

3

076

3

414

3

817

3

913

4

086

4

411

Süd, ton

1

9818

2

2725

2

3236

2

3450

2

6733

3

0360

3

4768

3

6350

3

7740

3

8773

Yumurta, min ədəd

1

1347

7

580

7

592

7

707

8

950

9

755

1

3534

1

5238

1

5744

1

6450

Yun istehsalı

(fiziki çəkidə), ton

3

03

3

90

3

92

3

99

4

19

4

43

4

78

5

10

5

37

5

63

Heyvandarlıq rayonun kənd təsərrüfatının əsas sahəsidir. Son illər rayona xarici

dövlətlərdən gətirilən xeyli cins mal-qara alınmış, süni mayalanma məntəqələri, süd qəbulu və

emalı müəssisələri yaradılmışdır. 2013-cü ildə kəsilmiş çəkidə 4411 ton ət, 38773 ton süd,

16450 min ədəd yumurta, 563 ton yun istehsal edilmişdir.

2.1.2. Sənaye

Məlumdur ki, istənilən regionun inkişaf səviyyəsi onun sənayesinin inkişaf səviyyəsi ilə

müəyyən olunur. Çünki sənayenin inkişaf etdirilməsi və onun sahə strukturunun

təkmilləşdirilməsi ilə bir sıra problemlər: məşğulluq problemi həll edilir, sənaye sahələri üçün

xammal bazası olan kənd təsərrüfatı inkişaf etdirilir, əhalinin sənaye məhsullarına olan tələbi

ödənilir, regionlararası və regiondaxili, həmçinin xarici iqtisadi əlaqələr təkmilləşir və son

nəticədə əhalinin həyat səviyyəsinin yüksəlməsinə nail olunur.

1990-cı illərin əvvəllərində SSRİ-nin dağılması ilə əlaqədar olaraq respublikalar

arasında mövcud olmuş ünvanlı əlaqələrin qırılması, ermənistanın respublikamıza qarşı elan

olunmamış müharibəsi, bazar münasibətlərinə keçidlə əlaqədar meydana çıxan problemlər

respublika iqtisadiyyatında olduğu kimi Füzuli və Beyləqan rayonlarının da iqtisadi inkişafına

təsirsiz ötüşməmişdir. Bu amillərlə yanaşı Füzuli rayonunun böyük hissəsinin işğal olunması

onun sosial-iqtisadi inkişafında mənfi amil kimi öz rolunu oynayır.

Cədvəl 2.16 Füzuli rayonunda sənayenin əsas göstəriciləri

2005 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Yuxarı Qarabağ iqtisadi

rayonu 3 728 8 803 9 094 9 605 10 249 11 640 14 529 18112

Sənaye məhsulunun

(işlərin, xidmətlərin) həcmi,

faktiki qiymətlərlə, min

manat 18.6 2594 2252 3685 2926 2433 3509 5352

Sənaye istehsalının

indeksləri, sabit

qiymətlərlə,əvvəlki ilə

nisbətən, faizlə 153.4 518.6 69.8 114.2 60.3 98.1 142.0 105.1

Fəaliyyət göstərən

müəssisələrin sayı 3 4 5 7 7 7 8 8

Sənaye müəssisələrində

işləyənlərin sayı, nəfər 17 132 240 312 352 339 354 378

Əsas sənaye-istehsal

fondları, ilin axırına, balans

dəyəri ilə, min manat 2026 4880 7930 6746 17856 17980 27096 81302

Füzuli rayonunun sənayesi əsasən tikiş, qida məhsullarının istehsalı, elektrik enercisi,

qaz və suyun bölüşdürülməsi ilə xarakterizə olunur.

Cədvəl 2.16-dan göründüyü kimi rayonda 2013-cü ildə 8 sənaye müəssisəsi fəaliyyət

göstərmişdir ki, bu da 2005-ci illə müqayisədə təxminən 2.7 dəfə çoxdur. 2010-2011-ci illərdə

sənayə məhsulunun həcmi azalsa da, 2013-cü ildə sənaye müəssisələri tərəfindən faktiki

qiymətlərlə 5.4 milyon manatlıq məhsul istehsal edilmiş və xidmətlər göstərilmişdir. Bu da öz

növbəsində Yuxarı Qarabağ iqtisadi rayonunda istehsal olunmuş sənaye məhsulunun həcminin

29.5%-i miqdarındadır.

Regionların sosial-iqtisadi inkişafında ən vacib məsələlərdən biri yeni iş yerlərinin

açılması məsələsidir. Bu baxımından fərəhli haldır ki, digər sahələrdə olduğu kimi sənayedə də

iş yerlərinin sayı artmış, Füzuli rayonunda 2014-cü il yanvar ayının 1-i vəziyyətinə sənaye

müəssisələrində çalışan muzdlu işçilərin sayı 378 nəfər təşkil etmişdir ki, bu da 2005-ci illə

müqayisədə 21.2 dəfə artım deməkdir.2013-cü ildə işləyənlərin orta aylıq nominal əmək haqqı

274.2 manat olmuş və əvvəlki illə müqayisədə 5.1 faiz artmışdır.Eyni zamanda bu rəqəm

2005-ci ildəki səviyyədən təqribən 9.7 dəfə çoxdur. Rayonda əsas sənaye-istehsal fondlarının

ilin axırına balans dəyəri 2005-2009-cu illər aralığında artıb azalmış, yalnız 2009-cu ildən

sonra müəyyən templə artaraq 2013-cü ildə ən yüksək həddə, 81.3 milyon manata çatmışdır.

Beyləqan rayonuna gəlincə isə qeyd etmək lazımdır ki, sənaye istehsalının kəmiyyət

göstəriciləri iə yanaşı keyfiyyət göstəriciləri də pisləşmişdir. Belə ki, sənaye məhsulunun

həcmi, 2005-ci ildə 2648 min manata, 2006-cı ildə 119 min manat azalaraq 2529 min manata

bərabər olmuşdur.2007-ci ildə sənaye məhsulunun həcmi artmağa başlamış və 2008-ci ildə

2007-ci ilə nisbətən 3.2 dəfə artmışdır. 2009-cu ildə işlərin və xidmətlərin həcmi yenidən

azalmış, 2010-cu ildə 2009-cu ilə nisbətən 1.3 dəfə, 2010-cu ildə isə 2.2 dəfə artmışdır.2013-cü

ildə isə rayonun sənaye müəssisələri, habələ fiziki şəxslər tərəfindən faktiki qiymətlərlə 6075

min manatlıq sənaye məhsulu istehsal edilmiş və xidmətlər göstərilmişdir ki, bu da Aran

iqtisadi rayonu üzrə 0.7 faizə bərabərdir. Beyləqan rayonunda 2005-2013-cü illər arasında 8-10

civarında sənaye müəssisəsi fəaliyyət göstərmişdir. Bu müəssisələrdə çalışan işçilərin sayı

2005-2007-ci illərdə orta hesabla 477 nəfər olmuş, 2008-ci ildə əvvəlki ilə nisbətən 1.1 dəfə

artaraq 532 nəfər olmuşdur.2010-cu ildə yenidən artmış və 511 nəfər təşkil etmişdir.2013-cü

ildə isə 2010-cu illə müqayisədə 8 faiz artaraq 552 nəfər olmuşdur.

Cədvəl 2.17. Beyləqan rayonunda sənayenin əsas göstəriciləri 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Aran iqtisadi rayonu (mln

manat) 373.5 540.1 658.7 771.5 581.3 629.3 791.1 821.5 858.9

Sənaye məhsulunun (işlərin,

xidmətlərin) həcmi, faktiki

qiymətlərlə, min manat 2648 2529 2719 8709 3634 4634 8016 9937 6075

Sənaye istehsalının indeksləri,

sabit qiymətlərlə,əvvəlki ilə

nisbətən, faizlə 100.1 89.4 71.9 119.8 89.0 79.1 146.6 112.0 76.5

Fəaliyyət göstərən

müəssisələrin sayı 8 9 9 10 9 9 10 9 8

Sənaye müəssisələrində

işləyənlərin sayı, nəfər 475 478 477 532 417 511 510 542 552

Əsas sənaye-istehsal fondları,

ilin axırına, balans dəyəri ilə,

min manat 7225 7125 7440 10417 23197 25807 26159 26904 31808

Beyləqan rayonuna gəlincə isə qeyd etmək lazımdır ki, sənaye istehsalının kəmiyyət

göstəriciləri iə yanaşı keyfiyyət göstəriciləri də pisləşmişdir. Belə ki, sənaye məhsulunun

həcmi, 2005-ci ildə 2648 min manata, 2006-cı ildə 119 min manat azalaraq 2529 min manata

bərabər olmuşdur.2007-ci ildə sənaye məhsulunun həcmi artmağa başlamış və 2008-ci ildə

2007-ci ilə nisbətən 3.2 dəfə artmışdır. 2009-cu ildə işlərin və xidmətlərin həcmi yenidən

azalmış, 2010-cu ildə 2009-cu ilə nisbətən 1.3 dəfə, 2010-cu ildə isə 2.2 dəfə artmışdır.2013-cü

ildə isə rayonun sənaye müəssisələri, habələ fiziki şəxslər tərəfindən faktiki qiymətlərlə 6075

min manatlıq sənaye məhsulu istehsal edilmiş və xidmətlər göstərilmişdir ki, bu da Aran

iqtisadi rayonu üzrə 0.7 faizə bərabərdir. Beyləqan rayonunda 2005-2013-cü illər arasında 8-10

civarında sənaye müəssisəsi fəaliyyət göstərmişdir. Bu müəssisələrdə çalışan işçilərin sayı

2005-2007-ci illərdə orta hesabla 477 nəfər olmuş, 2008-ci ildə əvvəlki ilə nisbətən 1.1 dəfə

artaraq 532 nəfər olmuşdur.2010-cu ildə yenidən artmış və 511 nəfər təşkil etmişdir.2013-cü

ildə isə 2010-cu illə müqayisədə 8 faiz artaraq 552 nəfər olmuşdur.

Digər sənaye göstəricilərinin illər üzrə tez-tez artıb-azalan olmasına baxmayaraq

Beyləqan rayonunda əsas sənaye istehsal fondlarının balans dəyəri illər üzrə artaraq 2013-cü

ildə 31.8 milyon manat olmuş,bu da 2005-ci illə müqayisədə təxminən 340 faiz artımdır.

Cədvəl 2.18. Yuxarı Qarabağ iqtisadi rayonunda fəaliyyət növləri üzrə sənaye

istehsalının strukturu

2005 2008 2010 2011 2012 2013

İstehsal edilmiş sənaye məhsulunun

fəaliyyət növləri üzrə bölgüsü, min manat

3 728 9 094 10 249 11 640 14 529 18112

Mədənçıxarma sənayesi 14.2 - 18.5 23.4 30.3 108.4

daş, qum, çınqıl, duz və digər mədənçıxarma

sənayesi məhsullarının hasilatı

14.2 - 18.5 23.4 30.3 108.4

Emal sənayesi 1 997 2 479 1 670 1 161 2 411 3296

qida məhsullarının istehsalı ... ... 371.6 268.2 439.5 428,5

toxuculuq sənayesi ... ... 384.2 44 892.3 1,357

geyim istehsalı ... ... 352.8 378.1 332.6 254.7

ağac emalı və ağacdan məmulatların

istehsalı

... ... 176 230.6 1.4 102.7

poliqrafiya fəaliyyəti ... ... 20.9 4.5 53.5 74.9

rezin və plastmas məmulatların istehsalı ... ... - 58.4 173.5 129.9

tikinti materiallarının istehsalı ... ... 145.9 10.8 69.2 32

maşın və avadanlıqlardan başqa hazır metal

məmulatlarının istehsalı

... ... 218.7 164.5 359.6 848.3

elektrik avadanlıqlarının istehsalı ... ... - - - -

mebellerin istehsalı ... ... - 2.1 31.5 27.6

zərgərlik, musiqi, idman və tibb

avadanlıqlarının istehsalı

... ... - - 58 40.5

Elektrik enercisi, qaz və buxar istehsalı,

bölüşdürülməsi və təchizatı

1 291 5 481 6 017 7 151 8 106 10,489

Su təchizatı, tullantılarının təmizlənməsi

və emalı

426.8 1 134 2 543 3 304 3 981 4219.0

Cədvəl 2.18 Yuxarı Qarabağ iqtisadi rayonunda istehsal edilmiş sənaye məhsulunun

fəaliyyət növləri üzrə bölgüsünü əks etdirir.Qeyd edək bu bolgü Füzuli rayonu üzrə mövcud

olmadığı üçün ümumilikdə iqtisadi rayon üzrə verilmişdir.Sənayenin pay bölgüsündə Yuxarı

Qarabağ iqtisadi rayonunda ən geniş yeri Emal sənayesi və Elektrik enercisi, qaz və buxar

istehsalı, bölüşdürülməsi və təchizatı tutur. Bu iki sənaye sahəsi iqtisadi rayonun sənayesinin

70 faizdən cox hissəsini təşkil edir.

Cədvəl 2.19 Füzuli rayonunda natura ifadəsində əsas

məhsul növlərinin istehsalı Natura ifadəsində əsas

məhsul növlərinin

istehsalı

2005 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Çörək və çörək-bulka

məmulatları, ton - 1.6 14.7 4.2 2.4 2.4 2.4 2,4

Pambıq yataq ağları, ədəd 600 2 310 2 620 1 990 1 375 2 220 1619 2147

Kişi və oğlanlar üçün sair

pambıq parçalardan

hazırlanan şalvarlar, briclər

və s., ədəd 220 300 1 442 1 120 - 632 137 -

Qadın və qızlar üçün

pambıq xalatlar,

pantalonlar və s., ədəd 340 2 875 1 652 1 168 1 001 420 713 206

Cədvəl 2.19-dan məlum olduğu kimi, Füzuli rayonunda istehsal olunan məhsullar.

əsasən yerli tələbatın ödənilməsinə yönəldilən istehlak şeylərindən ibarətdir.Ayrı-ayrı məhsul

həcmlərinin azlığı, bu istehsalların iqtisadi inkişafda əhəmiyyətli rol oynamadığını göstərir.

Füzuli rayonunda sənaye məhsulu əsasən geyim və un məmulatlarından ibarətdirsə, Beyləqan

rayonunda isə bundan fərqli olaraq məhsul çeşidi geniş və müxtəlifdir. Qeyd edildiyi kimi

Beyləqan rayonu respublikanın əsas kənd təsərrüfatı rayonlarındandır.

Cədvəl 2.20. Beyləqan rayonunda natura ifadəsində əsas

məhsul növlərinin istehsalı

Natura ifadəsində əsas məhsul 2005 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

növlərinin istehsalı

Tikinti qumu, ton - 8519 7200 - 1468 2558 1506 -

Un, ton 10448 2041 13800 12063 5322 5454 6457 6400

Çörək və çörək məmulatları, ton 1677 2750 2764 2795 3056 2917 3229 2368

Pendir və kəsmik, ton 36.2 35.0 34.5 44.5 50.9 54.8 79 106,5

Pambıq mahlıcı, ton 5129 1604 2803 994 1146 1831 3026 1786

Plastik qapı və pəncərə blokları,

ədəd … … … 663 381 599 460 339

2013-cü ildə əsas məhsul növlərinin istehsalına nəzər saldıqda görmək olar ki, pendir və

kəsmik istehsalından başqa digər məhsul növlərinin istehsalı özündən əvvəlki illə müqayisədə

azalmışdır. Baxmayaraq ki, rayonda buğda istehsalı artmışdır, lakin un istehsalında azalma

müşahidə olunmuşdur.

2.1.3. Tikinti

Tikinti iqtisadiyyatın mühüm sahəsi olmaqla yanaşı iqtisadi inkişafın artım tempini

müəyyən edir. Ölkədə həyata keçirilmiş investisiya qoyuluşlarının həcmi və strukturu iqtisadi

artım tempini və iqtisadiyyatın strukturunu müəyyən edən amildir.

Ölkə iqtisadiyyatında struktur dəyişikliklərinin həyata keçirilməsi və iqtisadi artıma nail

olmağın zəruri şərti investisiyanın həcminin artırılması və onun səmərəliliyinin

yüksəldilməsidir.

İnvestisiyanın həcmi milli iqtisadiyyatda faiz dərəcəsindən asılıdır. Mənfəət norması faiz

dərəcəsindən yüksək olan halda əlavə investisiya həyata keçirilir.

Ölkə daxilində investisiya fəaliyyətinə təsir göstərən amillərin məcmusu onun

investisiya mühitini əmələ gətirir. İnvestisiya mühiti- investisiyanın cəlb olunması və axınını

müəyyən edən sosial-iqtisadi, siyasi, sosial-mədəni, təşkilati-hüquqi və maliyyə amillərinin

məcmusudur.

Ölkədə investisiya mühiti nə qədər əlverişsizdirsə, investor investisiya riskinin

səviyyəsini o qədər yüksək qiymətləndirir, nəticədə həyata keçirilən investisiya qoyuluşları

üçün mənfəət norması yüksək planlaşdırılır. Belə ki, ölkədə investor tərəfindən nəzərdə tutulan

mənfəət normasının səviyyəsinə risksiz dərəcə (dövlət qiymətli kağızlarından gəlirlilik faizi),

maliyyə və kommersiya risklərinə görə əlavədən ibarət olur. Eyni zamanda, faktiki mənfəət

norması ölkədə mövcud kadrların səviyyəsindən, infrastruktur obyektlərin inkişafından və s

asılıdır. Məhz investisiya riskinin səviyyəsinin yüksəlməsinə təsir edən amillər faktiki mənfəət

normasının aşağı olmasına səbəb olur. Beləliklə, investisiya riskinin yüksək olduğu şərairdə

investisiya fəallığı aşağı olur.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti 24 avqust 2014-cü ildə Beyləqan rayonunda

Olimpiya İdman Kompleksinin tikintisi ilə bağlı tədbirlər haqqında sərəncam imzalamışdır.

“Azərbaycanda idmanın inkişafı ilə bağlı tədbirlərin davam etdirilməsinin vacibliyini

nəzərə alaraq Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 32-ci bəndini

rəhbər tutaraq qərara alıram:

1. Beyləqan rayonunda Olimpiya İdman Kompleksinin tikintisinə başlamaq üçün

Azərbaycan Respublikasının 2014-cü il dövlət büdcəsində nəzərdə tutulmuş Azərbaycan

Respublikası Prezidentinin ehtiyat fondundan Azərbaycan Respublikasının Gənclər və İdman

Nazirliyinə ilkin olaraq 1,0 (bir) milyon manat ayrılsın.

2. Azərbaycan Respublikasının Maliyyə Nazirliyi bu Sərəncamın 1-ci hissəsində

nəzərdə tutulan məbləğdə maliyyələşməni müəyyən olunmuş qaydada təmin etsin.”

Beyləqan və Füzuli rayonlarında da investisiya fəallığının məhdudlaşdıran bir sıra

amillər mövcuddur. Bu amillər həm investisiya riskinin artmasına, həm də nəzərdə tutulan

mənfəət normasının əldə olunmasına imkanların məhdudluğuna səbəb olur.

Cədvəl 2.21 Beyləqan rayonunda tikintinin əsas göstəriciləri

1997 2000 2005 2010 2011 2012 2013

İstifadəyə verilmiş əsas

fondlar,min manat

216.4 113,8 1970,4 6 67,5 12178,4 43546,5 36138,0

Yaşayış evləri, ümumi sahə,

min kv.m

2.7 1.3 17.0 13.0 19.1 15.8 15.3

Onlardan: fərdi yaşayış

evləri

12.2 13.1 15.2

Əsas kapitala investisiyalar,

min manat

274.2 113,8 4043,9 8316,1 17921,8 48516,6 42212,0

o cümlədən: tikinti

quraşdırma işlərinə

257,0 62,2 3480,4 6097,1 15341,5 42809,2 37288,1

Podrat təşkilatlarının sayı,

ədəd

21 6 7 12 10 6 5

Onlarda çalışan işçilərin sayı 1028 775 765 769 498 500 495

Öz güclərinə yerinə

yetirilmiş podrat işlərinin

həcmi, min manat

398,1 486,4 1301,1 7070,5 5220,8 1563,1 898,3

Tikinti əsas fondların geniş təkrar istehsalını müəyyən etdiyindən, o, real sektorda

istehsalın və əmək məhsuldarlığının artırılmasında, elmi-texniki tərəqqidə və istehsalın

səmərəliliyinin yüksəldilməsində mühüm rol oynayır.

Beyləqan rayonunda investisiya fəallığı iqtisadi, sosial, coğrafi və digər amillərdən

asılıdır. Bu amillər içərisində rayonun maliyyə vəziyyəti həlledici əhəmiyyətə malikdir və bu

da istehsalın və sosial sferaya investisiya qoyuluşlarının həyata keçirilməsini müəyyən edir.

Aran iqtisadi rayonu ilə Beyləqan rayonunda istifadəyə verilmiş əsas fondların

müqayisəsi aşağıdakı cədvəl və diaqramlarda verilmişdir:

Cədvəl 2.22 İstifadəyə verilmiş əsas fondlar, min manat

2002 2005 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

İstifadəyə

verilmiş əsas

fondlar (Aran

iqtisadi

rauyonu üzrə) 17599.6

73523.6

197999.5

399557.8

207221.7

294226.2

510780.3

490481.4

767126.3

İstifadəyə

verilmiş əsas

fondlar

(Beyləqan

rayonu üzrə) 55

.0

19

70.4

49

52.9

43

915.7

22

190.0

60

67.5

12

178.4

43

546.5

36

138.0

Şəkil 2.1.Beyləqan rayonu və Aran iqtisadi rayonu üzrə istifadəyə verilmiş əsas

fondlar, min manatla

Şəkil 2.2. Beyləqan rayonu üzrə istifadəyə verilmiş əsas fondların Aran iqtisadi

rayonun üzrə müvafiq göstəricidə xüsusi cəkisi

İstifadəyə verilmiş əsas fondlar üzrə Aran iqtisadi rayonunda orta göstərici ilə Beyləqan

rayonunda istifadəyə verilmiş əsas fondların müqayisəsi :

Şəkil 2.3. Beyləqan rayonu üzrə istifadəyə verilmiş əsas fondların Aran iqtisadi

rayonun üzrə müvafiq göstəricidə xüsusi cəkisi

Əsas kapitala investisiyaların (min manat) dinamikası ildən-ilə qoyulan investisiyaların

artımını əks etdirir :

Şəkil 2.4.

Göründüyü kimi 2008-ci ildə əsas kapitala qoyulmuş investisiyalar kəskin artmışdır.

2008-ci il Beyləqan rayonu üçün uğurlu olmuşdur.

483-ü daimi olmaqla 6 min 140 yeni iş yeri yaradılmışdır. Bu dövrdə 5 min 280 nəfər

müvəqqəti, 12 min 110 nəfər mövsümi işlərə cəlb edilmişdir. Regionların sosial-iqtisadi

inkişafı Dövlət proqramına uyğun olaraq 25 min 619 yeni iş yeri yaradılmışdır. Bunun 4 min

646-sı daimidir.

Tikinti-quruculuq işləri 2008-ci ildə daha intensiv davam etdirilmişdir. Qarabağ

müharibəsi əlilləri və şəhid ailələri üçün 24 mənzilli yaşayış binası, 81 saylı Beyləqan Seçki

Dairəsi Dairə Seçki Komissiyası, rayon meliorasiya idarəsi, əhalinin sosial müdafiəsi mərkəzi,

məşğulluq mərkəzi və əmək müfəttişliyi, “Texnikabank”ın filialı üçün inzibati binalar, kənd və

qəsəbələrdə 191 fərdi yaşayış evi tikilmiş, tarix-diyarşünaslıq muzeyi, müsabiqələr mərkəzi,

“Beyləqan” ticarət mərkəzi, üzlük plitə sexi, qum-çınqıl istehsalı, süd, nar, meyvə-tərəvəz

emalı müəssisələri, bütövlükdə 300-dən çox ticarət, iaşə, digər istehsal, emal və xidmət

obyektləri istifadəyə verilmişdir. Və həmin ildə rayon mərkəzində 8 saylı ərazi vergilər idarəsi

üçün inzibati binanın, istehsal-satış kompleksinin, “Azercell”in müştəri xidmətləri

müəssisəsinin, avtovağzal binasının, Birinci Şahsevən kəndində özəl tibbi-diaqnostika

mərkəzinin və digər binaların tikintisində tamamlama işləri davam etməkdə idi.

Cədvəl 2.23. Beyləqan rayonunda istifadəyə verilmiş bəzi sosial obyektlər 1991 1993 2005 2008 2011 2012 2013

Ümumtəhsil məktəbləri,

şagird yeri 1 008 250 520 580 360 220 720

Məktəbəqədər təhsil

müəssisələri, yer 120 50 - 50 - - -

Xəstəxanalar, çarpayı 5 - - 25 - - -

Ambulatoriya-

poliklinika müəssisələri,

növbədə qəbul 155 15 25 - - - -

Klub və mədəniyyət

evləri, yer 300 - - - - - -

2008-ci il aprelin 18-ni beyləqanlılar üçün əlamətdar gün kimi qiymətləndirən İrşad

Əliyev bildirmişdir ki, həmin gün ölkə Prezidenti İlham Əliyev rayonda təbii qazı

alovlandırmış, Heydər Əliyev muzeyinin, Qarabağ əlilləri və şəhid ailələri üçün tikilmiş

yaşayış binasının və illik istehsal gücü 35 min ton olan “CTS AQRO MMC”-yə məxsus

pambıq emalı müəssisəsinin açılışında iştirak etmişdir. Səfərdən dərhal sonra ölkə başçısı

tərəfindən imzalanmış Sərəncamla abadlıq və quruculuq işlərini davam etdirmək üçün rayona

2 milyon manat vəsait ayrılmışdır.

Cədvəl 2.24. Füzuli rayonunda tikintinin əsas göstəriciləri

1997 2000 2005 2010 2012 2013

İstifadəyə verilmiş əsas fondlar,min

manat

- 497,7 1337,5 25833,8 35635,1 17490,0

Yaşayış evləri, ümumi sahə, min

kv.m

- - 0.07 0.46 40.3 7

Onlardan: fərdi yaşayış evləri - 40.1

Əsas kapitala investisiyalar, min

manat

2 438,1 3059,

2

865.3 31813,3 38895,7 21412,3

o cümlədən: tikinti quraşdırma

işlərinə

2 415,1 2146,

7

853.3 27043,2 35210,1 20235,9

Podrat təşkilatlarının sayı, ədəd 11 3 1 1 4 5

Onlarda çalışan işçilərin sayı 407 463 90 92 135 142

Öz güclərinə yerinə yetirilmiş podrat

işlərinin həcmi, min manat

141,2 830,4 193.5 642.2 12087,5 7989,1

Yuxarı-Qarabağ iqtisadi rayonu ilə Füzuli rayonunda istifadəyə verilmiş əsas fondların

müqayisəsi aşağıdakı cədvəl və diaqramlarda verilmişdir:

Cədvəl 2.25. Füzuli rayonunda istifadəyə verilmiş əsas fondlar

2002 2005 2008 2009 2010 2011 2012 2013

İstifadəyə verilmiş

əsas fondlar

(Yuxarı-Qarabağ

iqtisadi rauyonu

üzrə) 4539.8

22851

.0

119235.3

32613.0

78354.4

28573.9

72377.0

54

539.2

İstifadəyə verilmiş

əsas fondlar

(Füzuli rauyonu

üzrə) 833.7

1337.5

104152.8

28837.4

25833.8

8033.4

35635.1

17490.0

Şəkil 2.5. Füzuli rayonunda istifadəyə verilmiş əsas fondlar

Şəkil 2.6. Füzuli rayonunda istifadəyə verilmiş əsas fondlarin Yuxarı Qarabağ

iqtisadi rayonu üzrə müvafiq göstəricidə payı, faizlə

Şəkil 2.6. İstifadəyə verilmiş əsas fondlar üzrə Yuxarı-Qarabağ iqtisadi rayonunda

orta göstərici ilə Füzuli rayonunda istifadəyə verilmiş

əsas fondların müqayisəsi

Əsas kapitala investisiyaların (min manat) dinamikası ildən-ilə qoyulan investisiyaların

artımını əks etdirir:

Şəkil 2.8.

Füzuli rayonunda investisiya fəallığı eyni ilə bəzi mühüm amillərdən asılıdır. Rayonun

maliyyə vəziyyəti, coğrafi baxımdan yerləşdiyi iqtisadi rayon və s investisiya qoyuluşlarına

önəmli təsir edən faktordur.

Təhlil zamanı tikinti sahəsindəki əsas göstəricilərin 2008-ci il üçün ciddi

dəyişdiyini görürük. Buna səbəb olaraq aşağıdakıları göstərə biilərik :

2008-ci ildə qaçqınların və məcburi köçkünlərin sosial problemlərinin həllinə 338,1

milyon manat vəsait sərf edilmişdir (163,1 milyon manat büdcə, 145 milyon manatı Dövlət

Neft Fondunun, 30 milyon manatı isə beynəlxalq humanitar və inkişaf təşkilatlarının vəsaiti).

Bu da 2003-cü ildə (103,4 milyon manat, o cümlədən 53,4 milyon manat (AZN) büdcə,20

milyon manatı Dövlət Neft Fondunun, 30 milyon manatı isə beynəlxalq humanitar və inkişaf

təşkilatlarının vəsaiti) qeyd olunan məqsədlər üçün istifadə olunan vəsaitdən 3,2 dəfə çoxdur.

Cədvəl 2.27. Füzuli rayonunda istifadəyə verilmiş bəzi sosial obyektlər

1990 2004 2005 2007 2008 2009 2010 2012

Ümumtəhsil məktəbləri, şagird yeri 1426 - - 132 2060 - - 400

Məktəbəqədər təhsil müəssisələri,

yer

- - 28 - 250 - - -

Xəstəxanalar, çarpayı - 20 - - - 25 20 -

Ambulatoriya-poliklinika

müəssisələri, növbədə qəbul

- - - - 80 - 100 -

Klub və mədəniyyət evləri, yer - - - - - - - -

- Saatlı, Sabirabad rayonları ərazisində çadır düşərgələrində və İmişli rayonu ərazisində

dəmir yolu üzərindəki yük vaqonlarında müvəqqəti məskunlaşmış 4179 məcburi köçkün ailəsi

üçün Füzuli, Biləsuvar, Sabirabad, Ağdam və Ağcabədi rayonları ərazisində yeni qəsəbələrin

salınması, habelə Sabirabad və Saatlı rayonları ərazisindəki çadır düşərgələrinin ləğv edilməsi

nəzərdə tutulmuş müddətdə başa çatdırılmışdır.

- Beyləqan rayonu ərazisində Xocavənd rayonundan olan məcburi köçkünlər üçün 500

ailəlik yeni qəsəbənin tikintisi başa çatmış, məcburi köçkün ailələri qəsəbədə olan evlərə

köçürülmüşlər.

- 2008-ci ildə 1000 ailə 4500 nəfər məcburi köçkün üçün 5 yeni qəsəbə inşa edilmişdir.

Ümumi sahəsi 52 min kvadrat metr olan yaşayış evləri ilə yanaşı 5 məktəb, 2 uşaq bağçası, 2

tibb müəssisəsi, 2 rabitə evi, 2 klub - icma mərkəzi, 5 inzibati bina, 2 yanğın postu tikilib

istifadəyə verilmiş, 59 kilometr yol, 70 kilometr su xətti, 110 kilometr hava elektrik xətti

çəkilmiş, 6 ədəd artezian quyusu qazılmış müxtəlif həcmə malik 10 su anbarı inşa edilmiş, 33

transformator quraşdırılmışdır.

- İstismar müddəti başa çatmış fin tipli qəsəbələrdə, eləcə də ayrı-ayrı şəhər və

rayonlardakı məktəb binalarında müvəqqəti məskunlaşmış məcburi köçkün ailələrinə zəruri

sosial-texniki infrastrukturu olan yeni qəsəbələrin, binaların və evlərin layihələndirilməsi və

tikintisi ilə bağlı işlərin həyata keçirilməsi üçün MKSİF tərəfindən tender komissiyası

formalaşdırılmışdır.

2.2. Nəqliyyat, rabitə və mənzil – kommunal xidmətləri

2.2.1 Nəqliyyat

İqtisadi rayonunun ərazisinin nəqliyyatla təminatı onun sosial-iqtisadi inkişafının əsas

şərtlərindən biridir. Belə ki, ərazinin və əhalinin nəqliyyatla təmin olunması iqtisadi rayon

daxilində mövcud təbii və əmək ehtiyyatlarının istehsal dövriyyəsinə jəlb olunmasına, istehsal

sahələrinin yaradılmasına və bu zəmin üzərində iqtisadi əlaqələrin formalaşmasına əhəmiyyətli

şəkildə təsir göstərir. Regionda məhsulun istehsalı və reallaşdırma xərclərinin aşağı salınması,

sosial sabitliyin təmin olunması və digər iqtisadi rayonlar və xarici ölkələrlə əlaqələrin

formalaşması nəqliyyatın inkişaf səviyyəsindən əhəmiyyətli dərəcədə asılıdır.

Cədvəl 2.28 Beyləqan rayonunun avtomobil nəqliyyatının göstəriciləri

1990 1995 2000 2005 2009 2010 2011 2012 2013

Avtomobillərin sayı,

ədəd 4,683 3,998 4,143 4,008 4,212 4,344 4,095 4,491 5,204

Yük avtomobillərinin

sayı, ədəd 1,282 1,278 857 821 807 826 717 767 826

Sərnişin avtobusları,

ədəd 73 81 68 100 80 80 83 76 83

Sərnişin minik

avtomobilləri, ədəd 3,116 2,440 3,082 2,937 3,219 3,330 3,266 3,609 4,247

Avtomobil nəqliyyatı ilə

yük daşınmışdır, min ton 1,973 231 175 279 382 419 459 502 541

Avtomobil nəqliyyatı ilə

yük dövriyyəsi, milyon

ton-km 50.0 27.1 13.2 23.3 27.8 29.1 30.5 32.3 34.1

Avtomobil nəqliyyatı ilə

sərnişin daşınmışdır, min

sərnişin 3876 3152 3,192 4,692 6,051 6,608 7,190 7,808 8,456

Avtomobil nəqliyyatı ilə

sərnişin dövriyyəsi,

milyon sərnişin-km 44.9 28.0 28.6 36.8 44.2 48.2 52.6 57.0 61.7

Beyləqan rayonunda 2013-cü ildə avtomobillərin sayı 1990-cı ilə nisbətən 11,1 faiz,

1995-ci ilə nisbətən 30,2 faiz, 2002-ci ilənisbətən 28,8 faiz artmışdır.

Şəkil 2.9.

Şəkil 2.10

Qeyd edək ki, bu artım respublika üzrə müvafiq olaraq 209 faiz, 214 və 169,5 faiz təşkil

edir. Ölkədə mövcud olan avtomobillərin sayında Beyləqan rayonunun xüsusi çəkisi 1990-cı

ildə 1,2 faiz, 1995-ci ildə 1,02 faiz, 2002-cü ildə 0,88 faiz, 2013-cü ildə isə 0,42 faizə bərabər

olmuşdur.

Şəkil 2.11

Şəkil 2.12

Şəkil 2.13

Aran iqtisadi rayonunda mövcud olan avtomobillərin sayında Beyləqan rayonunun

xüsusi çəkisi 1990-ci ildə 5,7 faiz, 1995-ci ildə 4,9 faiz, 2002-ci ildə 4,9 faiz, 2013-cü ildə 4,6

faiz təşkil etmişdir.

Beyləqan rayonunda hər yüz ailəyə düşən şəxsi minik avtomobillərinin sayı 2013-cü

ildə 22 avtomobil olmuşdur ki, bu da respublika üzrə orta göstəricidən 2,27 dəfə azdır.

Cədvəldən məlum olur ki,ölkə üzrə hər 100 ailəyə düşən avtomobil sayı göstərilən ilk

üç ildə sabit qalsa da 2003-cü ildən başlayaraq dinamik olaraq artmış və 2013-cü ildə50 ədəd

təşkil etmişdir. Beyləqan rayonunda isə təhlil olunan 2000-2013-cü illərdə elə bir ciddi artım

müşahidə olunmamışdır və 2013-cü ildə 2000-ci ilə nisbətən hər 100 ailəyə düşən

avtomobillərin sayı 3 ədəd artmışdır.

Cədvəl 2.29 Beyləqan rayonunda hər 100 ailəyə düşən şəxsi minik avtomobillərinin

sayı, ədəd

2000 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Ölkə üzrə 19 24 25 29 32 35 38 40 42 46 50

Beyləqan

rayonu 19 18 18 17 15 18 18 19 18 20 22

2013-cü ildə Beyləqan rayonunda avtomobillə yük daşınması 1990-cı ilə nisbətən 3,6

dəfə azalsa da, 1995-ci ilə nisbətən 2,3 dəfə, 2002-ci ilə nisbətən 2,3 dəfə artmışdır.

Respublika üzrə avtomobillə yük daşımada Beyləqan rayonunun payı 1990-cı ildə 0,71 faiz,

1995-ci ildə 0,55 faiz, 2002-cü ildə isə 0,24 faiz və 2013-cü ildə 0,25 faizə bərəbər olmuşdur.

Beyləqan rayonunda avtomobil nəqliyyatı ilə sərnişin daşınması 2013-cü ildə 1990-cı ilə

nisbətən 2,18 dəfə, 1995-ci ilə nisbətən isə 2,68 dəfə,2002-ci ilə nisbətən isə 2,20 dəfə artaraq

8456 min nəfər olmuşdur.

Şəkil 2.14

QEYD :Nəqliyyatla bağlı Füzuli rayonuna aid statistik məlumatlar yoxdur.

2.2.2. Rabitə

“Azərpoçt” MMC-nin Beyləqan Poçt Filialı əsas fəaliyyət növü poçt rabitəsi olmaqla,

əhaliyə 40-dan yuxarı ənənəvi, qeyri-ənənəvi poçt və bank-maliyyə xidmətləri göstərir. Filialın

xidmət ərazisi Beyləqan rayonunun inzibati ərazisini tam əhatə edir. Bir şəhər, iyirmi beş kənd

poçt şöbəsi xidmət ərazisindəki şəhər, qəsəbə, kənd və yaşayış məntəqələrinə xidmət göstərir.

Son zamanlar Poçt Filialı üzrə ayrı-ayrı xidmət sahələrinin inkişafında və xidmətə müasir

informasiya texnologiyalarının tətbiqi sahəsində xeyli işlər görülmüşdür.

Beynəlxalq İnkişaf Assosasiyası ilə Azərbaycan Respublikası arasında imzalanmış

“İnkişaf krediti haqqında” Sazişin (Maliyyə xidmətlərinin inkişafı layihəsinin) həyata

keçirilməsi istiqamətində Beyləqan poçt filialının aparatının struktur quruluşunda müvafiq

dəyişiklik aparılmaqla bank-maliyyə xidmətlərinin göstərilməsinə başlanılmışdır. Hal-hazırda

filial üzrə Müştəri xidmətləri, Aşağı Çəmənli, Binnətli, 1-ci Aşıqlı, Daşburun, Dünyamallar,

Eyvazallar, Əlinəzərli, Xalac, Qarallar, Mil-2, Milabad, Örənqala, Yuxarı Aran, Təzəkənd,

Kəbirli, Qəhrəmanlı, Yuxarı Çəmənli, 2-ci Şahsevən, Tatallar cəmi 17 poçt şöbəsi Azərbaycan

Respublikasının Mərkəzi Bankı tərəfindən verilmiş bank-maliyyə xidmətlərinin göstərilməsi

ilə bağlı lisenziyalarla təmin olunmuş, bank müəssisələri kimi Vergilər Nazirliyindən

qeydiyyatdan keçmişdir.

Poçt Filialı üzrə hazırda aşağıdakı bank-maliyyə xidmətləri göstərilir:

-hüquqi və fiziki şəxslər üçün poçt hesablarının açılması və aparılması,

-beynəlxalq pul köçürmələrinin qəbulu və ödənişi (western union, contakt, poçt pul

baratları),

-valyuta mübadiləsi,

-kütləvi ödənişlər üzrə mərkəzləşdirilmiş informasiya sistemi vasitəsilə kommunal

xidmət haqlarının qəbulu,

-dövlət yol polisi cərimələrinin qəbulu

-vergi rüsumlarının qəbulu

-DSMF-nin məcburi sosial sığorta haqlarının qəbulu və sairə.

2012-ci ilin 2-ci rübündən başlayaraq “Atasığorta” və “Atəşgah” sığorta şirkətləri ilə

bağlanmış müqavilələr əsasında filialda avtomobillərin icbari sığortası xidmətidə fəaliyyətə

başlamışdır.

Poçt Filialının tabeçiliyində olan poçt şöbələri lazım olan sayda kompüter, faks,

sürətçıxaran aparatı, elektron tərəzi və yanmayan seyflərlə təchiz edilmişdir. Mövcud

kompüterlər, RİTN-nin Məlumat Hesablama Mərkəzinin serverinə, “Azərpoçt” MMC-nin

“colvir” bank sisteminə qoşulmaqla, “ON-LİNE” recimində informasiya mübadiləsi həyata

keçirir ki, bu da teleqram, pul baratı, şəhərləarası telefon danışıq haqlarının, Azercell, Bakcell,

Azerfon telefon haqlarının və s. qəbulunu, poçtun ünvanlara çatdırılmasını, pul ödənişlərin

həyata keçirilməsini ən qısa zamanda təmin edir, bank-maliyyə xidmətlərinin keyfiyyətini

yaxşılaşdırır.“Elektron imza və elektron sənəd haqqında” Azərbaycan Respublikasının qanunu,

Azərbaycan Respublikasında “Elektron imza və elektron sənədlə bağlı bəzi normativ-hüquqi

sənədlərin təsdiq edilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2006-cı il

28 yanvar tarixli 27 nömrəli qərarına və Milli Sertifikat Xidmətləri Mərkəzinin “sistem

istifadəçiləri üçün təlimat”ına uyğun olaraq Beyləqan Poçt Filialının müştəri xidmətləri

şöbəsində elektron imza xidmətləri üçün Qeydiyyat Mərkəzi yaradılmış hüquqi və fiziki

şəxslərə, dövlət qurumlarına elektron imza xidmətləri göstərilir. Poçt Filialının xidmət

ərazisinə ünvanlanmış poçt göndərişləri, dövrü mətbuat, bazar ertəsi istisna olmaqla hər gün

Bakı-Horadiz marşrutu ilə hərəkət edən “Azərpoçt” MMC-yə məxsus nəqliyyat vasitələri ilə

daxil olur. Şəhərə ünvanlanan poçt göndərişləri həmin gün, kəndlərə ünvanlanan göndərişlər

ən geci ertəsi gün çeşidlənərək rayon ərazisini əhatə edən iki istiqamətli marşrutla

çatdırılır.Poçt Filialı üzrə 60 ştat vahidi var. Bunlardan 16 nəfəri qadınlar, 44 nəfər kişilərdən

ibarətdir. Poçt filialı üzrə 16 nəfər ali təhsilli, 24 nəfər orta ixtisas təhsillidir, 13 nəfər 29 yaşa

qədər gənclərdən ibarətdir, bunların da 6 nəfəri ali təhsillidir.

Poçt Filialı Horadiz şəhərində fəaliyyət göstərir. İşğaldan azad olunmuş ərazidə 23 poçt

şöbəsi əhaliyə xidmət göstərir. 2000-2012-ci illər ərzində 23 poçt şöbəsindən 20-si yeni müasir

formada tikilmiş poçt şöbə binaları ilə təmin olunmuş, 3 ədədi isə 2013-cü ilin tikinti planına

salınmışdır.

Xidmət sahəsi: Məktub korrespondensiyaları, bağlamalar, bonderollar, teleqramlar,

moneqramlar, faks xidməti, beynəlxalq sürətli pul göndərişləri, valyuta mübadiləsi, bank

xidmətləri, avtomobillərin sığortası, kommunal haqlarının qəbulu, telefon pullarının qəbulu.

Bütün növ poçt göndərişləri elektron formada kompyuterlər tərəfindən “ştrixkod”-lar

vasitəsi ilə mərkəzi nəzarət sistemindən idarə olunur.

2013-cü ildə əhaliyə xidmət göstərilməsi məqsədi ilə "Azərpoçt" MMC-nin Füzuli

rayon filalı Horadiz şəhərində yerləşmişdir və burada bankomatlar quraşdırılmışdır. Rayon

Telekomunikasiya qovşağı rayonun bütün ərazisini əhatə etməklə EATS, CDMA və peyk

terminallarından istifadə etməklə ümumilikdə 1275 abunəçiyə telefon xidməti, 172 abunəçiyə

ADSL xidməti göstərir. Eləcə də rayonun müxtəlif yerlərində yerləşmuş idarə və müəssisələrin

tam əksəriyyəti telefon və data xidmətləri ilə təmin olunmuşdur. İl ərzində üzrə üst-üstə 6,1 km

TPP kabeli, 31 ədət rabitə dirəyi, 72 ədəd paylayıcı qutu, 1 ədəd paylayıcı şkaf təmir edilərək

texniki normaya uyğunlaşdırılmış, Bala-Bəhmənli, Kərimbəyli kəndləri də daxil olmaqla 82

yeni telefon çəkilişi həyata keçirilmişdir. 4 istiqamətdə rabitə kabeli, 26-ədəd abonent xətti 10

kvt -luq elektirik xətlərindən kənarlaşdırılmış, digər kəsişmələrin aradan qaldırılması üçün

tədbirlər planı hazırlanmışdır. Horadiz şəhərində elektron ATS-in rekonstruksiyası tam başa

çatdırılmış,əsas prospekt və yollar boyu daşıyıcı kabel təssərüfatı kənarlaşdırılmış, yaxud yer

altına keçirilmişdir. Rayonun rabitə çıxışı tam çəkildə optika üzərinə keçirilmiş, əhaliyə

göstərilən rabitə xidməti müasir standartlara cavab verəcək səvviyədə təşkil olunmuşdur.

Bununla yanaşı Dövlət proqramına uygun olaraq ilk növbədə sərhədyani kəndlər

olmaqla digər yaşayış məntəqələrinin optikləşdirilməsi və ADSL xidmətinin göstərilməsi üçün

ilkin hazırlıq işləri həyata keçirilmişdir.

Cədvəl 2.30 Beyləqan rayonunun rabitə sahəsinin əsas göstəriciləri

1990 2000 2005 2010 2011 2012 2013

Rabitə müəssisələri və

bölmələrinin sayı,

ədəd

Poçt

şöbələrinin

sayı 30 19 19 26 26 26 26

ATS-lərin

sayı 27 38 39 39 39

Cəmi 46 64 65 65 65

Əhalidə olan telefon

aparatlarının

sayı,nömrə 4652 5021 7209 10708 10830 10952 11035

Hər 100 ailəyə düşən

telefon aparatlarının

sayı, ədəd 29 29 41 59 58 57 57

Beyləqan rayonunda rabitə müəssisələrinin sayı 2013-cü ildə 2002-ci ilə nisbətən 51,2

faiz artıb, əhalidə olan telefon aparatlarının sayı bu dövrdə təqribən 88,5 faiz artaraq 11035

ədəd olmuşdur ki,bu da respublika əhalisində olan telefon aparatlarının 0,8 faizini, Aran

iqtisadi rayonunun əhalisində olan telefon aparatlarının 6,5 faizini təşkil edir.

Beyləqan rayonunda hər yüz ailəyə düşən telefon aparatlarının sayı 2013-cü ildə 1990-cı

ilə nisbətən 95 faiz, 2002-ci ilə nisbətən 66,3 faiz artaraq 57 ədədə bərabər olmuşdur ki, bu da

respublika səviyyəsindən 1,2 dəfə azdır. 2003-cü ildə Beyləqan rayonunda hər yüz ailəyə

düşən telefon aparatlarının sayı şəhərdə 39 ədədə, kənd yerlərində isə 70 ədədə bərabər

olmuşdur ki, bu da respublika üzrə orta göstəricidən müvafiq olaraq 2,5 dəfə az və 2,2 dəfə

çoxdur.

Cədvəl 2.31. Hər 100 ailəyə düşən telefon aparatlarının sayı,ədəd 2013-cü il üzrə

Şəhər yerlərində Kənd yerlərində Ümumi

Ölkə üzrə 97 32 68

Beyləqan üzrə 39 70 57

Şəhər və kənd yerlərində 100 ailəyə düşən telefon aparatlarının sayının resaublika

üzrə orta göstəricidən aşağı və yüksək, ümumi göstəricinin az olması əsasən şəhər və

kənd əhalisinin nisbəti ilə əlaqədardır. Belə ki, 2009-cu il əhalinin siyahıyaalınması

məlumatlarına əsasən Beyləqan rayonunda əhalinin 42,16 faizini şəhər əhalisi, 57,84

faizini kənd əhalisi təşkil edirdi.

Füzuli rayonu düşmənə daha yaxın olduğundan və ərazisinin çox hissəsinin işğal

alında olması, eləcə də bu rayon əhalisinin məcburi köçkün kimi digər rayonlarda

məskunlaşması səbəbindən bu rayonla bağlı statistik müəlumatlarda xeyli çatışmazlıqlar

vardır.

Füzuli rayonunda rabitə müəssisələrinin sayı 2013-jü ildə 2002-ji ilə nisbətən 28,6 faiz

artıb, əhalidə olan telefon aparatlarının sayı bu dövrdə təqribən 152 faiz artaraq 1361 ədəd

olmuşdur ki, bu da respublika əhalisində olan telefon aparatlarının 0,09 faizini, Yuxarı

Qarabağ iqtisadi rayonunun əhalisində olan telefon aparatlarının 11,5 faizini təşkil edir.

Cədvəl 2.32. Rabitə müəssisələri , bölmələrinin və əhalidə olan telefon

aparatlarının sayı

1990 2000 2005 2009 2010 2011 2012 2013

Rabitə müəssisələri və

bölmələrinin sayı, ədəd

Poçt şöbələrinin

sayı 35 20 20 23 24 23 23 23

ATS-lərin sayı 1 3 7 10 4 4

Cəmi 21 26 31 33 27 27

Əhalidə olan telefon

aparatlarının sayı,

nömrə 6442 425 666 1115 1152 1233 1278 1361

Hər 100 ailəyə düşən

telefon aparatlarının

sayı, ədəd - - - - - - - -

2.2.3. Mənzil-kommunal xidmətləri

Müasir cəmiyyətdə insan fəaliyyətinin əsas sahələrindən biri mənzil-kommunal

təsərrüfatıdır.

Mənzil-kommunal təsərrüfatına aşağıdakı alt sahələr daxildir:

- mənzil təsərrüfatı;

- su kəməri-kanalizasiya təsərrüfatı;

- istilik-enerci təsərrüfatı;

- yaşıllaşdırma;

- yaşayış yerlərinin abadlaşdırılması.

Cədvəl 2.33. Tədqiq olunan rayonlar üzrə mənzil fondu

(ilin sonuna, min kv.m.)

2005 2009 2010 2011 2012 2013

Aran iqtisadi rayonu üzrə bütün

mənzil fondu, ümumi sahə 31577,1 34293,5 34734,2 35312,4 35659,8 36040,5

Beyləqan rayonu üzrə bütün

mənzil fondu, ümumi sahə 1554,6 1794,2 1816 1840,2 1856 1864

yuxarı Qarabağ iqtisadi rayonu

üzrə bütün mənzil fondu, ümumi

sahə 2796,4 3526,5 3565,1 3580,9 3636,1 3649,9

Füzuli rayonu üzrə bütün mənzil

fondu, ümumi sahə 659,7 1001 1001,1 1001,5 1041,8 1047,9

Tədqiq olunan rayonlar üzrə mənzil fondunda ilbəil artım müşahidə olunmuşdur. Belə ki,

Beyləqan rayonda mənzil fondu 2013-cü ildə 2005-ci ilə nisbətən 14.1 faiz, Fizuli rayonunda

isə həmin dövrdə təxminən 1.59 dəfə artım olmuşdur.

Cədvəl 2.34. Tədqiq olunan rayonlar üzrə hər bir sakinə

düşən mənzil sahəsi , kv.m.-lə

2005 2009 2010 2011 2012 2013

Aran iqtisadi rayonu üzrə bir sakinə orta hesabla düşən

ümumi sahə 18,2 18,9 18,9 18,9 18,9 18,9

Beyləqan rayonu üzrə bir sakinə orta hesabla düşən

ümumi sahə 18,9 20,6 20,7 20,5 20,4 20,2

Yuxarı Qarabağ iqtisadi rayonu üzrə bir sakinə orta

hesabla düşən ümumi sahə 7,3 9,0 9,0 8,9 8,9 8,8

Füzuli rayonu üzrə bir sakinə orta hesabla düşən ümumi

sahə 5,4 8,6 8,4 8,4 8,6 8,5

2013-cü ildə Beyləqan rayonunda orta hesabla hər sakinə mənzil sahəsi 2005-ci ilə

nisbətən təqribən 6.9 faiz artaraq 20.2 m2-ə bərabər olmuşdur ki, bu da Aran iqtisadi rayonu

üzrə orta göstəricidən təqribən 6.9 faiz çoxdur. Füzuli rayonu üzrə müvafiq dövrdə hər sakinə

düşən mənzilin ümumi sahəsində isə təxminən 1.6 fəfə artım olmuşdur ki, bu da yuxarı

qarabağ iqtisadi rayonu üzrə orta göstəricidən 3.5 faiz, minimum yaşayış normasından isə

təxminən 30,0 faiz azdır.

Cədvəl 2.35. Tədqiq edilən rayonlar üzrə təbii mənbələrdən götürülən su, mlyn.

kub m

2005 2009 2010 2011 2012 2013

Beyləqan rayonu üzrə təbii mənbələrdən götürülən

su 3,6 4,7 4,5 6,9 1,5 1,1

Füzuli rayonu üzrə təbii mənbələrdən götürülən su 709 570 578,8 603,9 573,4 588,8

Cədvəldən göründüyü kimi Baxilan rayonlar üzrə təbii mənbələrdən götürülmüş suların

həcmin də 2013-cü ildə 2005-ci ilə nisbətən azalmalar olmuşdur. Belə ki, beyləqan rayonu

üzrə bu göstərici də azalma 2.5 milyon kub metr və ya 69.4 faiz, Füzuli rayonunda isə 120.2

milyon kub metr vəya 16.9 faiz təşkil etmişdir.

Cədvəl 2.36. Beyləqan rayonu üzrə istifadə olunan və istifadə zamanı itkiyə səbəb

olmuş su, mlyn. kub m.

2005 2009 2010 2011 2012 2013

Beyləqan rayonu üzrə istifadə olunan su 216 219,1 216,8 219 219 219,3

İstifadə olunan zaman su itkiləri 109 139,4 153,7 158,9 155,2 136,3

Ümumilikdə təbii mənbələrdən götürülmüş suyun həcmində azalma müşahidə edilsə də

müqayisə olunan 2005-ci və 2013-cü illər ərzində hər iki rayonda sudan istifadənin həcmində

artım olmuşdur. Beləki, Beyləqan rayonunda bu 2013-cü ildə 219.3milyon kub metr su istifadə

olunmuşdur ki, bu da 2005-ci ilə nisbətən 3.3 milyon kub metr vəya 1.5 faiz çoxdur. Onu da

qeyd edək ki, istifadə olunan suyun yalnız 1.1 milyon kub metri təbii mənbələrdən olan sular

təşkil etmişdir. Istifadə olunan suların 1 milyon kub metri məişətdə içmək məqsədi ilə yerdə

qalan hissəsi isə suvarma təyinatlı olmuşdur. Məişətdə içmək məqsədi ilə istifadə olunan suyun

isə həcmində 2005-cilə nisbətən 50.0 faizədək azalma baş vermişdir.

Füzuli rayonu üzrə aparılan araşdırmalardan aydın olur ki, məişətdə istifadə olunan suyun

həcmi ümumi həcmi 2013-cü ildə 6.6 milyon kub metr olmuşdur. Buda rayon üzrə istifadə

olunan suyun 4.8 faiz həcmindədir. Digər su istifadə olunan su ehtiyatlarından isə suvarma

işlərində yararlanılmışdır.

"Azərsu” Açıq Səhmdar Cəmiyyəti regionların sosial-iqtisadi inkişafı dövlət proqramına

uyğun olaraq bölgələrdə içməli su təchizatı və kanalizasiya sistemlərinin yenidən qurulması

istiqamətində tədbirləri davam etdirir. Azərbaycan hökuməti və Asiya İnkişaf Bankının birgə

maliyyələşdirdiyi “Su təchizatı və kanalizasiya investisiya proqramı” çərçivəsində Beyləqan

şəhərinin su təchizatı və kanalizasiya sistemlərinin yenidən qurulması layihəsinin icrası

yekunlaşmaq üzrədir. “Beyləqan şəhərinin su təchizatı və kanalizasiya sistemlərinin yenidən

qurulması layihəsi” 2035-ci ilə qədər perspektiv inkişafı nəzərə alınmaqla Beyləqan şəhərində

25 min nəfərin içməli su təchizatı və kanalizasiya xidmətlərindən istifadəsinin yaxşılaşmasına

hesablanmışdır. Bu layihə çərçivəsində rayonun Aşıqlı, Şəfəq və Əlinəzərli kəndlərinin 5200,

həmçinin bu ərazidə məskunlaşmış 800-dən artıq məcburi köçkünün içməli su problemi də öz

həllini tapacaqdır.

Təməli 2012-ci ilin oktyabrın 28-də Prezident İlham Əliyev tərəfindən qoyulmuş

layihəyə uyğun olaraq Beyləqan şəhərini və ətraf kəndləri içməli su ilə təmin etmək məqsədilə

Əlinəzərli kəndi yaxınlığında 5 ədəd subartezian quyusu qazılmış və buradan şəhərə 8,6 km

uzunluğunda magistral su xətti çəkilmişdir. Quyu ərazisində hər birinin tutumu 500 kubmetr

olan 2 ədəd anbar, nasos stansiyası tikilmişdir.

Ümumi uzunluğu 91 km olan şəhərdaxili su şəbəkəsinin 81 km-lik hissəsi çəkilmiş, 4791

ünvan şəbəkəyə qoşulmuşdur. Artıq yeni şəbəkə ilə istehlakçılara içməli suyun verilməsinə

başlanılmışdır. İçməli su və kanalizasiya xidmətlərindən istifadənin dəqiq uçotunun aparılması

məqsədilə smart-kart tipli sayğacların quraşdırılması davam etdirilir və indiyə qədər 5200-dən

çox abunəçinin 2 minə yaxını sayğacla təmin olunmuşdur. Yanğın təhlükəsizliyini təmin etmək

üçün 321 yanğın hidrantı quraşdırılmışdır. Layihə çərçivəsində Beyləqan şəhərinin

kanalizasiya sistemləri də yenidən qurulur. İndiyədək 89,9 km uzunluğunda kanalizasiya

xətlərinin 83 km-lik hissəsi inşa edilmiş, 2 mindən çox baxış quyusu tikilmişdir.

Layihənin növbəti mərhələsində məhsuldarlığı sutkada 10 min kubmetr olan çirkab

sutəmizləyici qurğu inşa ediləcəkdir. Bununla da Beyləqan şəhərində yaranacaq tullantı suları

bu qurğuda təmizlənərək zərərsizləşdiriləcəkdir. Qeyd edək ki, Beyləqan şəhərində içməli su

və kanalizasiya sistemləri 1980-ci illərdə yaradılmışdır. Layihənin icrasına qədər şəhər

sakinlərinin təqribən 30 faizi mərkəzləşdirilmiş qaydada qrafik rejimlə içməli su ilə təmin

olunurdu. Digər əhali içməli suya olan tələbatını fərdi qaydada ödəyirdi

2.3. Yeni iş yerlərinin açılması, əmək qabiliyyətli əhalinin və əmək ehtiyatlarının

işlə təmin olunması vəziyyətinin təhlili

Hər bir dövlətin makrоiqtisadi siyasətinin əsas məqsədlərindən biri də əmək qabiliyyətli

insanların məşğulluğunu yüksək səviyyədə təmin etməkdən ibarətdir. Məşğulluğun yüksək

səviyyədə təmin оlunması ölkədə оlan məhsuldar qüvvələrdən səmərəli istifadəyə gətirib

çıхarır. Məhsular qüvvələrin yerləşdirilməsi, eləcə də əhali sakinliyinin təmin edilməsi bütün

bölgələr üçün aktual məsələlərdən biri kimi mühüm əhəmiyyət kəsb etsə də, sərhədyanı

rayonlar üçün qeyd edilən bu məsələlərin həlli xüsusi önəm daşıyır.

İşsizliyin yüksək səviyyədə оlduğu ölkələrdə, eləcə də ölkə daxili bölgələrdə işçi

qüvvəsindən yarımçıq istifadə nəticəsində iqtisadi ststem özünün istehsal imkanlarından tam

istifadə edə bilmir. Eyni zamanda işsizlik problemi insanların həyati vacib maraqlarına ciddi

zərbə vurur və оnları yaşayış uğrunda mübarizə aparmaq hüdudlarına gətirib çıхarır.

İqtisadiyyat işləmək istəyən və оna qadir оlan bütün əmək qabiliyyətli insanlar üçün

kifayət edəcək qədər iş yerləri yarada bilmirsə pоtensial istehsal və хidmət biryоlluq və

dönməz оlaraq itirilir.

Beləliklə, işsizliyin səviyyəsi hər bir ölkədə iqtisadiyyatın ümumi vəziyyətinin əsas

göstəricilərindən biri kimi çıхış edir. Bu baxımdan hər bir ölkənin iqtisadi və sоsial siyasətinin

başlıca priоritetlərindən biri də məhz işsizlik göstəricilərinin minimal səviyyədə

saхlanılmasıdır. Hər bir ölkənin iqtisadi və sоsial siyasətində məşğulluğun təmin оlunması

üçün müəyyənləşmiş istiqamət və bu istiqaməti müəyyən edən qanunvericilik sistemi vardır.

Məşğulluğun təmin оlunması üçün dövlətlərin müəyyən etdikləri siyasət nə qədər fərqli оlsa da

оnları birləşdirən ümumi prinsiplər də mövcuddur. Hazırda Avrоpa Ittifaqının üzvü оlan

dövlətlərinin hər birində ayrı-ayrılıqda məşğulluq siyasəti mövcuddur və bu siyasət həmin

ölkələrin hər birində оturuşmuş iqtisadi sistemə əsaslanır. Bununla belə hazırda Avrоpada

vahid məşğulluq siyasətinin müəyyən оlunması ciddi aktuallıq kəsb etməkdədir. Beləliklə,

artıq dünyanın müхtəlif hissələrində sərhədləri aşaraq regiоnal və ya vahid siyasi məkan

hüdudları çərçivəsində məşğulluq siyasəti fоrmalaşmaqdadır. Işçi qüvvəsinin sürətli aхını və

yerdəyişməsi şəraitində və qlоballaşan dünyada ölkələrin, хüsusən də vahid siyasi məkana

daхil оlan ölkələrin məşğulluq siyasətinin uzlaşdırılması ciddi əhəmiyyət kəsb edir. Lakin

qlоbal məşğulluq prоblemlərində iştirak etmək istəyən hər bir ölkənin özünün Milli

hüdudlarında mükəmməl məşğulluq siyasətinin оlması vacibdir.

Digər ölkələrdə olduğu kimi, Azərbaycan Respublikasında da məşğulluğun təmin

оlunması baхımından davamlı tədbirlər həyata keçirilməkdədir. Belə tədbirlərin həyata

keçirilməsi zamanı regionlara, xüsusi ilə sərhəd rahonlarının inkişaf etdirilməsinə xüsusi

diqqət ayrılmaqdadır. Belə sərhəd rayonlarına aid olan Fuzüli və Beyləqan rayonlarını da aid

etmək olar. Məlumdur ki, bu rayonların sosial iqtisadi inkişaf səviyyəsinin yüksəldilməsinə

nail olmaq üçün “Azərbaycan Respublikasının iqtisadi rayonlarının inkişafı üzrə (2004-2008-ci

illəri əhatə edən birinci, 2009-2013-cü illər üzrə ikinci 2014-2018-ci illəri əhatə edən 3-cü)

Dövlət Proqramlarında tədqiq edilən regionlar xüsusi nəzərə alınmış, eyni zamanda Beyləqan

və Füzuli rayonlarının sosial-iqtisadi inkişafı istiqamətində tədbirlərin həyata keçirilməsi, o

cümlədən abadlıq-quruculuq işlərinin sürətləndirilməsi məqsədi ilə Azərbaycan Prezidentinin

Ehtiyat Fondundan da əlavə vəsaitlər ayrılmışdır.

Həyata keçirilmiş tədbirlər nəticəsində bu bölgələrdə həm infrastruktur yenilənmiş, həm

də yeni müəssisə və sahibkarlıq subyektlərinin yaradılmdır ki, bütün bunların nəticəsi olaraq

sərhədyanı regionlarda əhalinin məşğulluq səviyyəsinin yüksəldilməsi, eyni zamanda əmək

ehtiyatlarından səmərəli istifadə olunmasına hədəflənmişdir.

Həyata keçirilmiş tədbirlər nəticəsində Fizuli və Beyləqan rayonlarında məşğulluq və

işsizlik səviyyəsində baş vermiş dəyişiklikləri aşağıdakı təhlildən daha ətqaflı öyrənmək olar.

Belə ki, 2013-cü ildə Beyləqan rayonunda əmək ehtiyatlarının sayı 2000-ci illə

müqayisədə 17.4 min nəfər vəya 36.4 faiz artaraq 65.1min nəfər olmuş, onların da 10,2 min

nəfərini muzdlu işçilər təşkil edir.

Füzuli rayonunda isə əmək ehtiyatlarının sayı 2005-ci illə müqayisədə 3.1 min nəfər vəya

3.6 faiz artaraq 87.3 min nəfər olmuş, onların da 10,4 min nəfərini muzdlu işçilər təşkil edir.

Qeyd etmək lazımdır ki, son illər ölkə iqtisadiyyatında aparılan islahatlar nəticəsində

əmək bazarında əhəmiyyətli dərəcədə müsbət dəyişikliklərə nail olunmuşdur. Ölkədə aparılan

islahatlar iqtisadiyyatda əsaslı keyfiyyət dəyişikliklərinə səbəb olmuş, dinamik iqtisadi inkişaf

təmin edilmişdir. Əsas məqsəd iqtisadi inkişafın regional baxımdan tarazlığının təmin

edilməsi, bölgələrdə əhalinin sosial rifahı və həyat səviyyəsinin daha da yüksəldilməsi, ölkə

iqtisadiyyatının, xüsusilə qeyri-neft sektorunun dinamik inkişafına yönəldilmiş tədbirlərin

ardıcıl və əlaqəli şəkildə həyata keçirilməsindən ibarətdir. Əhalinin məşğulluğunu təmin etmək

məqsədilə yeni iş yerləri, müəssisələr, infrastruktur obyektləri və s. yaradılmışdır.

Tədqiq edilən rayonlar üzrə əhalinin məşğulluq səviyyəsində baş vermiş dəyişikləri

aşağıdakı cədvəldən daha aydın görmək olar.

Şəkil 2.14. Füzuli və Beyləqan rayonları üzrə muzdla

işləyənlərin sayı, min nəfər

-15,0

-10,0

-5,0

0,0

5,0

10,0

15,0

20,0

25,0

Azərbaycan

Respublikası

Aran iqtisadi

rayonuBeyləqan

rayonu

Yuxarı

Qarabağ

iqtisadi

rayonu

Füzuli

rayonu

24,3

11,3

17,2

-7,4

-14,8

Seçilmiş rayonlar üzrə müzdlu işçilərin sayının 2013-cü ildə 2000-ci ilə

nisbətən dəyişmə tempi, faizlə

Cədvəl 2.37. Muzdlu işçilərin ümumi sayının dəyişməsi meylləri (min nəfər)

2000 2003 2005 2008 2010 2011 2012 2013

2013-cü ildə

2000-ci ilə

nisbətən

faizlə

Azərbaycan

Respublikası 1217,8 1226,6 1297,1 1410,3 1382,9 1387,5 1480,7 1514,0 24,3

Aran iqtisadi

rayonu 193,1 190,8 209,4 216,7 206,9 206,7 215,0 214,9 11,3

o cümlədən:

Beyləqan

rayonu 8,7 10,0 10,1 10,4 9,9 9,9 10,2 10,2 17,2

Yuxarı 47,3 38,1 41,4 43,2 42,7 41,6 43,7 43,8 -7,4

Qarabağ

iqtisadi

rayonu

o cümlədən:

Füzuli

rayonu 12,2 7,0 8,8 9,3 9,5 9,5 10,3 10,4 -14,8

Göründüyü kimi həm Yuxarı Qarabağ iqtisadi rayonunda, həm dəonun tərkib hissəsi olan

Füzuli rayonunda muzdla işləyənlərin sayı 2000-ci ilə nisbətən artmamış, əksinə Yuxarı

Qarabağ iqtisadi rayonunda 7.4 faiz, Füzuli rayonunda isə 14.8 faiz azalmışdır. Halbuki

göstərilən digər regionlarda muzdla işləyənlərin sayı azalmamışdır.

Şəkil 2.15. Füzuli və Beyləqan rayonlarında mudlu işçilərin sayının müvafiq iqtisadi

rayonlarda xüsusi çəkisi, faizlə

0,7 0,8 0,8 0,7 0,7 0,7 0,7 0,7 0,7

4,5 5,2 4,8 4,8 4,8 4,8 4,8 4,7 4,7

1,0 0,6 0,7 0,7 0,7 0,7 0,7 0,7 0,7

25,8

18,421,3 21,5 21,3 22,2 22,8 23,6 23,7

0,0

5,0

10,0

15,0

20,0

25,0

30,0

2000 2003 2005 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Beyləqan rayonu üzrə muzdlu işçilərin sayının ölkə üzrə müvafiq göstəricidə xüsusi çəkisi

Beyləqan rayonu üzrə muzdlu işçilərin sayının Aran iqtisadi rayonu üzrə müvafiq göstəricidə xüsusi çəkisi

Fizuli rayonu üzrə muzdlu işçilərin sayının ölkə üzrə müvafiq göstəricidə xüsusi çəkisi

Fizuli rayonu üzrə muzdlu işçilərin sayının Yuxarı Qarabağ iqtisadi rayonu üzrə müvafiq göstəricidə xüsusi çəkisi

Cədvəldən göründüyü kimi, 2013-cü ildə Füzuli və Beyləqan rayonları üzrə muzdla

işləyənlərin sayı ölkə üzrə müvafiq göstəricinin 0.7 faizini təşkil etmişdir. Eyni zamanda

həmin göstərici üzrə Beyləqan rayonun xüsusi çəkisi Aran iqtisadi rayonu üzrə müvafiq

göstəricinin 4.7 faizini, Fizuli rayonunun xüsusi çəkisi isə Yuxarı Qarabağ iqtisadi rayonunun

23.7 faizi həcmində olmuşdur.

Beyləqan rayonu üzrə müzdlu işçilərin sayı rayon əhalisinin 10.04 faizini təşkil edir ki, bu

da rayonunun ümumi əhalisinin 11.4 faizinə bərabər olub, hər 9 nəfərə 1 muzdlu işçinin

düşdüyünü göstərir.

Qeyd edəki, Aran iqtisadi rayonu üzrə hər 9 nəfərə 1 muzdlu işçi, ölkə üzrə isə örta

göstəricidə hər 6 nəfərə 1 muzdlu işçi düşmüşdür. Göründüyü kimi Beyləqan rayonu üzrə olan

orta göstərici Aran iqtisadi rayonu üzrə orta göstəriciyə bərabər, respublika üzrə orta

göstəricidən 3 vahid çoxdur. Əgər nəzərə alsaq ki, respublika üzrə ev təsərüfatlarının orta

ölçüsü 4.5 nəfərə bərabərdir, onda rayonun ev təsərüfatlarının böyük qisminin sabit gəliridən

məhrum, mövsimi, fərdi sahibkarlıq fəyaliyəti ilə məşğul olan əhalidən ibarət olduğu öz

təsdiqini tapmış olar.

Cədvəl 2.38. 2014-cü ilin əvvəlinə Azərbaycan Respublikasının iqtisadi və inzibati

rayon və şəhərləri üzrə 14-29 yaşlı gənclərin sayı

Cəmi

o cümlədən:

şəhər

yerləri

üzrə

kənd

yerləri

üzrə

kişilər qadınlar

Beyləqan rayonu 14-29 yaşlı gənclərin

sayının Aran iqtisadi rayonu üzrə müvafiq

göstəricidə xüsusi çəkisi, faizlə 4,84 5,31 4,57 4,88 4,80

Beyləqan rayonu 14-29 yaşlı gənclərin sayı

Azərbaycan Respublikasının müvafiq

göstəricisində xüsusi çəkisi 1.00 0.79 1.23 1.01 0.99

Füzuli rayonu 14-29 yaşlı gənclərin sayı

Yuxarı Qarabağ iqtisadi rayonu üzrə

müvafiq göstəricidə xüsusi çəkisi, faizlə 19,44 13,53 22,18 19,37 19,50

Füzuli rayonu 14-29 yaşlı gənclərin sayının

Azərbaycan Respublikası üzrə müvafiq

göstəricidə xüsusi çəkisi, faizlə 1,31 0,56 2,11 1,27 1,34

Onu da qeyd edək ki, 2013-cü ildə Beyləqan rayonunda ümumilikdə 8007 təsərüfat

subyekti fəaliyyət göstərmişdir ki, bunlardan da 7201-i fiziki şəxs, 805-i isə hüquqi şəxs

qismindədir. Əgər fiziki şəxsləri fərdi sahibkar kimi qeyd etmiş olsaq onda regionda ümumi

işləyənlərin sayı 17.4 min nəfər təşkil etmiş olar.

Şəkil 2.16

0

1 000

2 000

3 000

4 000

5 000

Aran

iqtisadi

rayonu

Beyləqan

rayonu

Yuxarı

Qarabağ

iqtisadi

rayonu

Füzuli

rayonu

4 084

218

1 282

245

Dövlət qulluqçularının sayı, nəfər

Həmçinin şəkildən də göründüyü kimi Beyləqan rayonu üzrə işləyənlərin 218 nəfərini

dövlət qulluğunda çalışanlar təşkil edir ki, bu da Aran iqtisadi rayonu üzrə bu sadədə

işləyənlərin 5.3 faizinə, Beyləqan rayonu üzrə muzdlu işçilərin isə 2.1 faizinə bərabərdir.

Fizuli rayonu üzrə müvafiq təhlili apardıqda isə aydın olur ki, Yuxarı Qarabağ iqtisadi

rayonu üzrə hər 15 nəfərə 1 bir muzdlu işçi, ölkə üzrə isə örta göstəricidə hər 6 nəfərə 1

muzdlu işçi düşmüşdüyü halda bu rayon üzrə olan orta göstərici Yuxarı Qarabağ iqtisadi

rayonu üzrə orta göstəricidə 3 vahid az olmaqla 12-yə bərabər olmuşdur ki, bu da respublika

üzrə orta göstəricidən 5 vahid çoxdur.

Əgər nəzərə alsaq ki, respublika üzrə ev təsərüfatlarının orta ölçüsü 4.5 nəfərə bərabərdir ,

onda rayonun ev təsərüfatlarının böyük qisminin sabit gəliridən məhrum, mövsimi, fərdi

sahibkarlıq fəyaliyəti ilə məşğul olan əhalidən ibarət olduğu öz təsdiqini tapmış olar.

Həmçinin şəkildən də göründüyü kimi Füzuli rayonu üzrə işləyənlərin 245 nəfərini dövlət

qulluğunda çalışanlar təşkil edir ki, bu da Yuxarı Qarabağ iqtisadi rayonu üzrə bu sadədə

işləyənlərin 19.1 faizinə rayon üzrə muzdlu işçilərin isə 2.4 faizinə bərabərdir.Buradan aydın

olur ki, tədqiq olunan rayonlarda daimi iş yerlərinin sayı olduqca azdır. Onu da qeyd edək ki,

Beyləqan rayonu ərazisində 2005-2013-cü illərdə 6703 yeni iş yerləri açılmışdır ki bunlardan

da 4622- daimi iş yerləri olmuşdur.

Şəkil 2.17. Beyləqan rayonunda açılmış yeni iş yerlərinin sayı, ədədlə

2043

492399

843934

1992

1225

492399

843864 799

0

500

1000

1500

2000

2500

2005 2009 2010 2011 2012 2013

Açılmış iş yerlərinin sayı, cəmi ondan daimi iş yerləri

Yeni aşılmış iş yerlərinin 2005-2013-cü illər ərzindəki sayı ilə, daimi iş yerlərinin sayını,

habelə muzdlu işçilərin 2013-cü ildə 2005-ci ilə nisbətən sayında olan fərqi müqayisə etdikdə

aydın olur ki, qeyd edilən illər ərzində yeni yaradılmış daimi iş yerlərinin yalnız 100-ü muzdlu

işçilər hesabına işlə təmin olunub, digər yerlər bu müddət ərzində fəaliyyətini ya tam

dayandırıb, yaxud da vakant olaraq qalmaqdadır, və ya fərdi sahibkar kimi qeydiyatdan

keçmişdir.

Bütün bunlar isə Beyləqan rayonunda əhalinin məşğulluq səviyyəsinin qeydiyatının

təşkilində ciddi problemlərin olmasını göstərən faktlardır. Tədqiq edilən dövr ərzində Füzuli

rayonu ərazisində isə 2756 yeni iş yerləri açılmışdır ki bunlardanda 2681-i daimi iş yerləri

olmuşdur

Şəkil 2.18 Füzuli rayonunda açılmış yeni iş yerlərinin sayı, ədədlə

Yeni aşılmış iş yerlərinin 2005-2013-cü illər ərzindəki daimi iş yerlərinin sayı ilə, muzdlu

işçilərin 2013-cü ildəki sayı ilə 2005-ci ildəki sayında olan fərqi müqayisə etdikdə aydın olur

ki, qeyd edilən illər ərzində yeni yaradılmış daimi iş yerlərinin yalnız 1600-ü muzdlu işçilər

hesabına işlə təmin olunmuşdur. Bu da yeni yaradılmış daimi iş yerlərinin 42.5 faizinə

bərabərdir. Digər yerlər bu müddət ərzində fəaliyyətini ya tam dayandırıb, yaxud da vakant

olaraq qalmaqdadır, və ya fərdi sahibkar kimi qeydiyatdan keçmişdir.

Bütün bunlar isə Füzuli rayonunda əhalinin məşğulluq səviyyəsinin qeydiyatının təşkilində

müəyyən problemlərin olmasını göstərən faktlardır.

Aparılan təhlildən aydın olur ki, yeni yaradılmış iş yerlərinin böyük əksəriyyətinin öz

sahibini gözləməsinə baxmayaraq tədqiq edilən ərazi üzrə hələdə işsizlik səviyyəsi yüksək

olmaqdadır.

Bunu aşağıdakı cədvəldən daha aydın görmək olar. Cədvəldən göründüyü kimi, Beyləqan

rayonunda 2013-cü ildə 534 yeni daimi iş yeri açılmasına və əvvəlki ilə nisbətən muzdla

işləyənlərin sayında dəyişiklik olmamış, eyni zanada həmin il 93 nəfər işsiz kimi aidiyyəti

təşkilatlardan qeydiyatdan keçmişdir. Bu da onu deməyə əsas verir ki, bu rayonda işsizliyin

yüksək olmasının əsas səbəblərindən biri də məhz yaradılmış müəsissələrin fəaliyyət

istiqamətinə uyğun olan ixtisaslı kadr çatışmamazlığı və yaxud da yaradılmış iş yerlərinin

sayının şişirdilməsidir.

Qeydiyyatın səviyyəsinin az olması ilə bögələrdə muzdlu əməklə məşğul olanların hər

nəfərinə düşən əmək qabiliyəti yaşda olmayan, əmək qabiliyətini itirmiş, işsiz və ya mövsümi

işlərlə məşğul olanların sayını müqayisə etmiş olsaq onda bölgələrdə işsizliyin səviyəsinin

daha yüksək olduğunu qeyd etmək olar. Bölgələrdə əhalinin işsiz kimi qeydiyyatdan

keçməməsində isə bir sıra maraqlar ola bilər ki, bunlarada

1. Verilən müvanitlərin aşağı olması;

2. Əhalinin kifayət qədər marifləndirilməməsi məşğulluq idarələrində işsiz statusu

alanların bir çoxunun lazimi işlə təmin ola biməməsinin ətrafda yaşayan işsizlərə

piscoloc təsiri səbəbində;

3. İşsiz əhalinin işaxtarmaq məqsədi ilə paytaxta və ya digər respublikalara üz tutması və

s.

Regionlarda məşğulluğun səviyyəsinin yüksəlməsinə təsir edən əsas amillərdən biri də

əmək haqqıdır. Beləki, əməkhaqqının dinamikasında baş vermiş artım həmin sahəyədə əhalinin

arasında müvafiq olaraq marağı və rəqabəti daha artırır ki, bu da işsizliyin azaldılmasına və

əhalinin rifah səviyyəsinin yüksəldilnməsinə birbaşa təsir edir.

Qeyd edək ki, son illər məşğul əhalininn əmək haqqında davamlı olaraq artım olmuşdur.

Lakin bu rayonların orta aylıq əmək haqqı Respublikanın orta göstəricisindən xeyli aşağadır.

Bunu aşağıdakı cədvəldən daha aydın görmək olar.

Şəkil 2.19. Seçilmiş rayonlar üzrə əhalinin orta aylıq əmək haqqının ölkə üzrə

müvafiq göstəricidə xüsusi çəkisinin dinamikası, faizlə

46,0

66,861,1 60,9 58,6 57,8

53,959,1 56,8

59,855,0 52,5

0,0

10,0

20,0

30,0

40,0

50,0

60,0

70,0

80,0

2005 2009 2010 2011 2012 2013

Füzuli rayonu üzrə orta aylıq nominal əmək haqqınin respublika üzrə müvafiq

göstəricidə xüsusi çəkisi

Beyləqan rayonu üzrə orta aylıq nominal əmək haqqınin respublika üzrə müvafiq

göstəricidə xüsusi çəkisi

Cədvəl 2.39. Orta aylıq nominal əmək haqqı, manat 2005 2009 2010 2011 2012 2013

Füzuli 56,9 199,2 202,5 221,9 233,5 245,7

Beyləqan 66,6 176,2 188,3 217,8 219,2 223,3

ölkə üzrə orta aylıq əməkhaqqı, 123,6 298,0 331,5 364,2 398,4 425,1

manatla

Belə ki, cədvəldən də göründüyü kimi, ölkə üzrə orta aylıq əmək haqqı 2013-cü ildə 2005-

ci ilə nisbətən 3.4 dəfə artım olmuşdur. Qeyd edək ki, bu səpkidə regionlarda da, o cümlədən,

Fizuli rayonunda 4.3 dəfə, Beyləqan rayonunda isə 3.4 dəfə artım müşahidə olunmuşdur.

Lakin ölkə üzrə orta göstəriciyə nisbətdə müəyyən fərqliliklər mövcuddur. Beləki, baxılan

dövrdə artım müşahidə olmasına baxmayaraq ölkə üzrə orta göstəriciyə nisbətən Füzuli

rayonunda əhalinin orta aylıq əmək haqqı 2013-cü ildə olkə üzrə müvafiq göstəricinin 57.8

faizini, Beyləqan rayonunda isə 52.5-ni təşkil etmişdir ki, bu da regionlarda əmək haqlarının

daha aşağı və məşğul əhalinin daha az olmasını şərtləndirir. Onu daqeyd edə ki, 2005-ci ildə

2013-cü ilədək olan dövrdə bu nisbətin ən yüksə olduğu il 66.8 və 59.1 faiz xüsusi çəkiyə

malik olmaqla 2009-cu ildə müşahidə olunmuşdur. Növbəti dövrdə isə bu nisbət azalan

istiqamətdə müşahidə olunmuşdur. Bu rayonlar üzrə 2013-cü ildə olan orta aylıq əmək haqqı

Azərbaycan Respublikasının da qoşulduğu minimal yaşayış səviyyəsi ilə bağlı Avropa

xartiyasının tələblərinə uyğun olaraq median gostəricidən də aşağı olmuşdur. Beləki, Avropa

xartiyasının tələblərində qeyd edilir ki, ölkə üzrə orta aylıq əmək haqqının 60 faizindən aşağı

gəlirli olan əhali yoxsul hesab edilir. Bu prizmadan yanaşmış olsaq tədqiq olunan rayonlar

yoxsulluq səviyəsinin yüksək olduğu bir bölgə kimi dəyərləndirilə bilər.

Regionda əhalinin təbii artımının daha sürətli olması və real işsizlik səviyyəsi regionda

məşğulluq probleminin həllini daha da aktuallaşdırır. Əhalinin məşğulluğu və həyat səviyyəsi

iqtisadi inkişafın səviyyəsi ilə müəyyən olunur. Təhlil göstərir ki, hazırda respublikanın

regionlarında iqtisadi inkişaf səviyyəsi aşağıdır. Buna görə də regionların iqtisadi inkişafı

sahəsində dövlətin aktiv rol oynaması zəruridir. Bu rolun yüksək olmasını zəruri edən amillərdən

biri də yerli sahibkar təbəqəsinin zəif inkişafı ilə əlaqədardır.

Digər rayonlarda olduğu kimi tədqiq edilə bu sərhədyanı rauonlarda da dövlətin

tənzimləmə siyasəti aşağıdakı məqsədlərə nail olmağa istiqamətlənməlidir:

- yeni müəssisələrinin yaradılması və inkişafı etdirilməsi;

- istehsalın respublikanın inzibati rayonları üzrə optimal yerləşməsi;

- məhsulunun ixracının genişləndirilməsi;

- mənfəətin reinvestisiyası, yə’ni yığım prosesinin stimullaşdırılması;

- iqtisadiyyatın sahə quruluşunun təkmilləşdirilməsi.

Həyata keçirilən tədbirlər bu problemin həllinə yönəlsə də bir sıra spesifik məsələlərin həlli

də zəruridir:

- regionda yeni açılmış, eyni zamanda fəaliyətini dayandırmış və istiqamətini dəyişmiş iş

yerlərinin uçotunun aparılması. Qeyd edək ki, bu sahədə statistik məlumatların əldə edilməsi çox

çətindir. Belə bir uçotun təşkili regionda məşğulluğun səviyyəsinə, onun dəyişməsinə nəzarət

etmək üçün şərait yarada bilər;

- ölkədə işsizliyə görə verilən müavinətin məbləğinin minimum yaşayış səviyyəsinə

tədricən yaxınlaşdırılması. Müavinətin məbləğinin artırılması əhalinin işsiz kimi qeydiyyatdan

keçməkdə maraqlı olmasına səbəb olar və işsizlik problemi haqqında daha dürüst məlumat

almağa imkan verər;

- Regional məşğulluq xidmətinin yenidən təşkili və inkişaf etdirilməsi;

- ölkə səviyyəsində hazırlanmış inkişaf proqramlarında siyasət tədbirlərinin ayrı-ayrı

rayonlara ünvanlanması, başqa sözlə, tədbirlərin regionlar üzrə ünvanlılığı təmin edilməlidir;

- büdcə təşkilatlarında əmək haqqının yüksəldilməsi mexanizminin işlənib hazırlanması;

2.4. Ticarət və xidmət

Pərakəndə ticarət dövriyyəsinin həcmi nəinki əhalinin istehlak səviyyəsini, həm də

ölkədə iqtisadi inkişafı əks etdirən vacib göstəricilərdən biridir. Bu baxımdan regionda

ticarətin inkişafı əhalinin istehlak tələbini tam və keyfiyyətli ödəməyə imkan verir.

Cədvəl 2.40. Beyləqan rayonu üzrə pərakəndə ticarət dövriyyəsi 2005 2009 2010 2011 2012 2013

Pərakəndə ticarət dövriyyəsi milyon

manat 29,2 67,2 78,9 86,8 88,2 92,8

Ölkə üzrə ümumi pərakəndə

ticarət dövriyyəsində xüsusi çəkisi 0,64 0,58 0,59 0,55 0,50 0,47

əvvəlki ilin müvafiq dövrünə

nisbətən fiziki həcm indeksi 109,9 103,0 110,6 101,2 100,7 103,3

Bölgədə pərakəndə ticarət müəssisələri tərəfindən 92.8 milyon manat ticarət dövriyyəsi

olunmuşdur ki, bu da 2005-ci ilin müvafiq göstəricisindən təxminən 3.2 dəfə çox olmasına

baxmayaraq, baxılan dövrdə ölkə üzrə ümumi pərakəndə ticarət dövriyyəsində xüsusi çəki

etibarı ilə 0.16 faiz azalma olmuşdur. Bütün bunlara baxmayaraq pərakəndə ticarət

dövriyyəsinin belə sürətlə artması əhalinin gəlir səviyyəsinin yüksəlməsi ilə birbaşa bağlı

olduğunu və 2005-2013 cü illər arasında inflyasiyanın bir rəqəmli həddən yuxarı qalxmadığını

nəzərə almış olsaq bölgə əhalisinin maddi rifah səviyyəsində yüksəlişin olduğunu qeyd edə

bilərik.

Cədvəl 2.41.-dən göründüyü kimi təhlil olunan dövrdə əhaliyə göstərilmiş pullu

xidmətlərin həcmində də kifayyət qədər artım müşahidə olunmuşdur. Belə ki, əhaliyyə

göstərilmiş pullu xidmətlərin həcmində 5.5 dəfə, iaşiə dövriyyəsinin həcmində 8.7 dəfə artım

olmuşdur ki, bütün bunlar rayon əhalisinin son illər müxtəlif pullu xidmət və iaşə

xidmətlərindən daha çox yararlanmasını göstərir. Dünya təcrübəsinə əsaslanaraq qeyd edə

bilərik ki, iaşə və pullu xidmətlərin həcminin daha sürətlə artması əhalinin rifah səviyyəsinin

yüksəlməsi ilə bir başa bağlıdır.

Cədvəl 2.41. Beyləqan rayonunda əhaliyə göstərilmiş pullu xidmətlərin həcmi

2005 2009 2010 2011 2012 2013

Əhaliyə göstərilmiş pullu

xidmətlərin həcmi, min manat 4388,7 16314,3 18822,8 21707,0 22146,0 23917,0

əvvəlki ilə nisbətən, faizlə 127,7 107,1 110,6 110,1 100,8 104,3

hər nəfərə düşən, manat 44,57 160,00 183,94 208,91 210,86 225,94

Pullu xidmətlərin ümumi həcmində

məişət xidməti , min manat 965,0 2187,3 2653,0 2695,0 2790,0 2925,0

əvvəlki ilə nisbətən, faizlə 123,9 103,4 118,2 100,0 101,9 103,7

hər nəfərə düşən, manat 9,80 21,45 25,93 26,02 26,57 27,63

İaşə dövriyyəsi, min manat 432,1 1617,4 1916,0 3055,0 3217,0 3763,0

əvvəlki ilə nisbətən, faizlə 124,6 106,3 110,5 144,4 104,1 115,4

hər nəfərə düşən, manat 4,39 15,86 18,72 29,50 30,63 35,55

Eyni zamanda son illər ərzində müxtəlif xidmət sahələrinin mərkəzdən regionlara

doğru genişlənməsi də bu xidmət növündən daha çox yararlanmağı şərtləndirən amillərdəndir.

Cədvəl 2.42 Füzuli rayonunda pərakəndə ticarət dövriyyəsi

2005 2009 2010 2011 2012 2013

Pərakəndə ticarət dövriyyəsi milyon

manat 11,7 27,6 31,7 36,6 37,9 38,8

Ölkə üzrə ümumi pərakəndə ticarət

dövriyyəsində xüsusi çəkisi 0,26 0,24 0,24 0,23 0,22 0,20

əvvəlki ilin müvafiq dövrünə

nisbətən fiziki həcm indeksi 116,7 112,8 108,5 106,1 102,6 100,4

Füzuli rayonunda pərakəndə ticarət müəssisələri tərəfindən 38.8 milyon manat ticarət

dövriyyəsi olunmuşdur ki, bu da 2005-ci ilin müvafiq göstəricisindən təxminən 3.3 dəfə çox

olmasına baxmayaraq, baxılan dövrdə ölkə üzrə ümumi pərakəndə ticarət dövriyyəsində xüsusi

çəki etibarı ilə 0.6 faiz bənd azalma olmuşdur. Pərakəndə əmtəə dövriyyəsinin 35 faizi hüquqi

şəxslərin, 65 faizi isə bazarlarda və çadırlarda fəaliyyət göstərən fiziki şəxslərin payına düşür.

Bütün bunlara baxmayaraq pərakəndə ticarət dövriyyəsinin belə sürətlə artması əhalinin gəlir

səviyyəsinin yüksəlməsi ilə birbaşa bağlı olduğunu və 2005-2013 cü illər arasında

inflyasiyanın bir rəqəmli həddən yuxarı qalxmadığını nəzərə almış olsaq bölgə əhalisinin

maddi rifah səviyyəsində yüksəlişin olduğunu qeyd edə bilərik.

Cədvəl 2.43. Füzuli rayonunda əhaliyə göstərilmiş pullu xidmətlərin həcmi

2005 2009 2010 2011 2012 2013

Əhaliyə göstərilmiş pullu xidmətlərin

həcmi, min manat 1705,0 7546,3 7986,3 8518,6 10489,1 11020,0

əvvəlki ilə nisbətən, faizlə 124,4 123,3 101,5 101,9 121,7 101,5

hər nəfərə düşən, manat 30,64 115,92 121,81 127,96 157,4 159,71

Pullu xidmətlərin ümumi həcmində məişət

xidməti , min manat 430,6 1 144,0 1325,4 1396,5 1429,7

1

475,40

əvvəlki ilə nisbətən, faizlə 122,4 112,1 112,9 103,7 100,8 102,1

hər nəfərə düşən, manat 7,74 17,57 20,22 22,17 21,45 21,38

Cədvəldən göründüyü kimi təhlil olunan dövrdə əhaliyyə göstərilmiş pullu xidmətlərin

həcmində də kifayət qədər artım müşahidə olunmuşdur. Belə ki, əhaliyyə göstərilmiş pullu

xidmətlərin həcmində 6.5 dəfə artım olmuşdur ki, bütün bunlar rayon əhalisinin son illər

müxtəlif pullu xidmət və iaşə xidmətlərindən daha çox yararlanmasını göstərir. Dünya

təcrübəsinə əsaslanaraq qeyd edə bilərik ki, iaşə və pullu xidmətlərin həcminin daha sürətlə

artması əhalinin rifah səviyyəsinin yüksəlməsi ilə bir başa bağlıdır.

Eyni zamanda son illər ərzində müxtəlif xidmət sahələrinin mərkəzdən regionlara doğru

genişlənməsi də bu xidmət növündən daha çox yararlanmağı çərtləndirrən amillərdəndir.

2013-cü ildə əhaliyə 2012-cu illə müqayisədə 14 faiz çox müxtəlif növ pullu xidmətlər

göstərilmişdir. Hüquqi şəxslər üzrə əhaliyə göstərilən pullu xidmətlərin həcmi 1.9 mln manat

olmuşdur. Orta hesabla rayonun hər bir sakini tərəfindən ticarət şəbəkəsindən 280 manatlıq və

ya 2012- illə müqayisədə 30 faiz çox istehlak malları alınmışdır.

Apardığımız təhlili ümumiləşdirərək belə qənaətə gəlirik ki, keçən illərdə Beyləqan və Fizuli

rayonlarındakı ticarət və əhaliyyə pullu xidmətlər kifayyət qədər sürətlə artmışdır. bununla

yanaşıbu sahələrin artım sürəti Republikanın orta artım göstəricisindən aşağı olmuşdur.

Nəticədə hər iki rayonun Respublikanın ticarət və pullu xidmət dövriyyəsində xüsusi çəkisi

aşağı düşməkdədir.Bu fərq Füzuli rayonunda daha böyükdür. yaxın illərdə rayonda əhaliyə

göstərilən pullu xidmətlərin daha sürətlə artması zərurəti doğurur.

2.5. Sosial sektor

2.5.1. Səhiyyə

Mürəkkəb sosial-iqtisadi sistem və xalq təsərüfatının spesifik sahəsi kimi, səhiyyə

mühüm sosial prinsipin - vətəndaşların sağlamlığının qorunub saxlanılması və

yaxşılaşdırılması, onlara yüksək ixtisaslaşdırılmış müalicəvi-proflaktik yardımın göstərilməsini

həyata keçirir.

2013-cü ildə Beyləqan rayonunda 4 xəstəxana fəaliyyət göstərmişdir ki, onlarda da

bütün ixtisaslardan olan 138 nəfər həkim və 402 nəfər orta tibb işçisi çalışır.

Cədvəl 2.44 Beyləqan rayonunda səhiyyənin əsas göstəriciləri

2005 2009 2010 2011 2012 2013

Həkimlərin sayı 115 115 131 132 138 125

Orta tibb işçilərinin sayı 355 361 419 402 402 408

Xəstəxanaların sayı 11 11 4 4 4 4

Xəstəxana çarpayılarının sayı 565 565 185 185 185 185

Əhaliyə ambulator-poliklinika

yardımı göstərən müalicə

müəssisələrinin sayı 21 22 21 21 21 21

Ambulator-poliklinika

müəssisələrinin gücü (növbədə

gəlişlərin sayı) 564 578 561 566 566 569

Əhalinin nər 10000 nəfərinə

həkimlər 14,0 13,5 14,9 14,7 15,2 13,5

orta tibb heyəti 43,1 41,4 47,7 44,8 44,1 44,2

xəstəxana çarpayıları 68,6 64,9 21,0 20,6 20,3 20,0

2012-ci ildə Beyləqan rayonunda xəstəxanalarla yanaşı 185 çarpayısı olan 12 qadın məs-

ləhətxanası, uşaq poliklinikası və ambulatoriyası, 2 müstəqil stamotoloji poliklinika və 21 tə-

cili yardım stansiyaları (şöbələri) fəaliyyət göstərir.

Beyləqanda 2012-cü ildə xəstəxanaların sayı 2005-cı ilə nisbətən 1,1 dəfə, bütün

ixtisaslardan olan həkimlərin sayı 1,2 dəfə azalmış, orta tibb işçilərinin sayı 1,1 dəfə, xəstəxana

çarpayılarının sayı 1,2 dəfə, əhaliyə ambulatoriya-poliklinika yardımı göstərən müalicə

müəssisələrinin sayı 1,2 dəfə, hamilə və zahı qadınlar üçün çarpayıların sayı 1,05 dəfə

artmışdır. Əhalinin hər 10000 nəfərinə düşən bütün ixtisaslardan olan həkimlərin sayı 2012-cü

ildə 15.2 olmuşdur ki, bu da respublika üzrə göstəricidən (36,4 nəfər) 1,9 dəfə azdır. Qeyd

edilən fərq əsasən respublikada səhiyyə müəssisələrinin və tibbi heyətin əsas hissəsinin Bakı

şəhərində yerləşməsi ilə əlaqədardır.

Beyləqanda hər 10000 nəfərə orta tibb işçilərinin sayı 2005-cı ildə 42.9 nəfərdən 2012-cü

ildə 44.1 nəfərə qədər artmisdir.

Beyləqanda əhalinin hər 10000 nəfərinə düşən xəstəxana çarpayılarının sayı 2012-cü ildə

2005-cı ilə nisbətən 3,03 dəfə azalaraq 20.3-a bərabər olmasına baxmayaraq, o, respublika üzrə

orta göstəriciyə (2012-cü ilin məlumatına əsasən 83,6) nisbətən yaxşıdır və ondan 21,3 vahid

çoxdur.

Cədvəl 2.45 Beyləqan rayonunda əhaliyə təcili tibbi yardımın göstərilməsi 2005 2008 2010 2011 2012 2013

Təcili yardım stansiyalarının (şöbələrinin) sayı 5 7 7 7 7 7

Ambulator yardımı və çağırış zamanı yardım

göstərilmiş şəxslərin sayı - cəmi, min nəfər

46,9

88,2

76,5

93,5

93,9

94.2

Əhalinin hər 1000 nəfərinə hesabı ilə 154,4 263,4 210,7 255,5 254,9 255.6

2013-cü ildə 93,9 min nəfərə ambulator yardımı və çağırış zamanı yardım göstərilmişdir

ki, bu da 2005-cı ilə nisbətən 47 min nəfər çoxdur. Əhalinin hər min nəfərinə hesabı ilə bu

göstərici müvafiq olaraq 154,4 nəfərdən 254,9 nəfərə qədər artmışdır. Ölkə üzrə əhalinin hər

min nəfərinə bu göstərici isə 2013-cü ildə 109,4 nəfər olmuşdur. Beləliklə, aparılmış təhlil

göstərir ki, Beyləqan rayonunda səhiyyənin inkişaf səviyyəsi ölkə üzrə orta səviyyəyə

uyğundur.

Əhalinin sağlamlığının yaxşılaşdırılması məqsədilə bədən tərbiyəsi və idmanın da

inkişafına fikir verilir.

Cədvəl 2.46. 2013-cü ildə ölkənin iqtisadi və inzibati rayon və şəhərləri üzrə idman qurğularının sayı

İqtisadi

və

inzibati

rayon və

şəhərləri

n adları

İdman

qurğu-

larının

sayı,

cəmi

Olimp

iya

idman

kompl

ekslər

i

onlardan: Bədən

tərbiyəsi

və

idmanla

məşğul

olanları

n

ümumi

sayı,

nəfər

onlardan

qadınlar

Tribun

aları

1,5 min

və daha

çox

yerli

stadion

lar

Tribun

aları

1,5

mindən

az yerli

stadion

lar

Komp

leks

idman

qurğul

arı

Üzgü

çülük

hovu

zları

Atıcılıq

tirləri

İdman

zalları

olan

təhsil

ocaqları

Azərbay

can

Respubli

kası 10574 38 72 108 191 80 179 2572 1685090 677170

Beyleqa

n 76 - 1 - 28 - 2 23 18960 6540

2.5.2. Təhsil

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin 11 iyul 2011-ci il tarixli

Sərəncamına əsasən, “2011-2025-ci illərdə Azərbaycan təhsilinin inkişafı üzrə Milli

Strategiya”-nın hazırlanması ilə bağlı Dövlət Komissiyasının yaradılması yeni dərs ili

ərəfəsində ölkəmizin ictimai-siyasi və sosial həyatında ən mühüm və əhəmiyyətli hadisə

olmuşdur. Müstəqli Azərbaycanda informasiya cəmiyyətinin təşəkkülünü və biliklərə

əsaslanan iqtisadiyyata keçid şəraitində yeni təhsil modelinin qurulmasını təmin edəcək Milli

Strategiyanın hazırlanması təhsilin inkişafının dövlət siyasəti səviyyəsində prioritet istiqamət

kimi nəzərdə tutulmasına, ölkə Prezidentinin təhsil sahəsinə göstərdiyi müntəzəm diqqət və

qayğıya əyani sübutdur.

Etiraf olunmalı faktdır ki, təhsil sistemimizin yenidən qurulması ilə əlaqədar 1999-cu

ildən başlanan və bu günümüzə qədər məqsədyönlü şəkildə həyata keçirilən islahatlar bu vacib

strateji fəaliyyət sahəsinin inkişafına güclü təkan vermiş, ölkə təhsilin qabaqcıl dövlətlərin

təhsil sistemlərinə inteqrasiyasına əlverişli şərait yaratmışdır. Nəticə etibarı ilə dünya

təcrübəsində sınaqdan çıxmış innovasiyaların tətbiqinə geniş meydan açılmış, ötən müddət

ərzində hər bir dərs ili özünəməxsus əlamatdar hadisələrlə zəngin olmuşdur.

Bu mənada 2010-2011-ci dərs ili də istisna deyildir. Belə ki, “Təhsil haqqında”

Azərbaycan Respublikası Qanununa və Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham

Əliyevin həmin Qanunun tətbiq edilməsi barədə 5 sentyabr 2009-cu il tarixli fərmanına uyğun

olaraq, ümumi təhsil orqanlarının, ümumtəhsil məktəblərinin, pedaqoji işçilərin fəaliyyətini

tənzimləyən normativ-hüquqi sənədlər, o cümlədən “Ümumi təhsil pilləsinin dövlət standartı

və proqramların (kurikulumları)”, “Ümumtəhsil məktəbinin Nümunəvi Nizamnaməsi”,

“Ümumi təhsil pilləsində təhsil haqqında dövlət sənədlərinin nümunələri və onların verilməsi

qaydası”, “Ümumi təhsili xüsusi nailiyyətlərlə başa vuran məzunların qızılı və ya gümüş

medalla təltif olunma Qaydası”, “Təhsildə xüsusi nailiyyətlərə görə” qızıl və gümüş medalların

təsviri”, “Təhsil proqramlarının (kurikulumların) yerinə yetirilməsi müddəti”, “Ümumi təhsil

müəssisəsinin Pedaqoji Şurası haqqında Əsasnamə” hazırlanıb müəyyən olunmuş qaydada

təsdiq ebnbnişdir.

Sərhədyanı bölgələrimizdən olan Beyləqan və Füzuli rayonlarından təhsil və

mədəniyyətin inkişaf səviyyəsinə görə Azərbaycan Respublikasının ən qabaqcıl regionlarından

biridir.

Respublikada təhsil sisteminin əsas həlqələrindən birini məktəb yaşına çatmamış

uşaqların tərbiyyəsi ilə məşğul olan məktəbəqədər müəssisələr şəbəkəsi təşkil edir.

Məktəbəqədər tərbiyə müəssisələri təhsil sisteminin ayrılmaz hissəsi və başlanğıc pilləsidir.

Belə müəssisələrin fəaliyyətinin əsas məqsədi məktəbəqədər yaşlı uşaqların sağlamlığının

mühafizə edilməsi, ailə ilə birlikdə onların tərbiyə olunması və körpə yaşlı uşağı olan

valideyinlirin işləməsini mümkün edən şəraiti yaratmaqdan ibarətdir.

Tədqiq edilən bölgələr üzrə məktəbəqədər uşaq müəssisələri haqqında aşağıdakı

cədvəldə daha geniş məlumat verilmişdir.

Cədvəl 2.47. 2014-сü ilin əvvəlinə seçilmiş inzibati rayonlar üzrə dövlət

məktəbəqədər təhsil müəssisələri

Məktəbəqədər

təhsil müəssisə-

lərinin sayı,

vahid

Onlarda

uşaqların

sayı, nəfər

Məktəbəqədər

təhsil müəssisə-

lərində 100 yerə

düşən uşaqların

sayı

Azərbaycan Respublikası - cəmi 1639 106138 89

Aran iqtisadi rayonu - cəmi 365 19760 93

o cümlədən:

Beyləqan rayonu 30 845 99

Yuxarı Qarabağ iqtisadi rayonu - cəmi 107 5280 98

o cümlədən:

Füzuli rayonu 30 1336 99

Cədvəl 2.47-nin məlumatlarından göründüyü kimi, Füzuli rayonunda daimi

məktəbəqədər müəssisələrin sayı 2013-cü ildə 30-a bərabər olmuşdur ki, bu da Yuxarı Qarabağ

iqtisadi rayonu üzrə müvafiq müəsissələrin 28.1 faizini, ölkə üzrə aidiyyəti göstəricinin isə

təxminən 2.0 faizini təşkil etmişdir. Rayon üzrə bu təhsil müəsissələrində oxuyan uşaqların

sayı 1336-ya bərabər olmuşdur ki, bu da hər 100 yerə 99 uşaq nisbətinə bərabərdir. Onu da

qeyd edək ki, məktəbəqədər uşarlarin sayının Yuxarı Qarabağ iqtisadi rayonu üzrə xüsusi

çəkisi 25.3 faiz, ölkə üzrə müvafiq göstəricinin isə 1.2 faizini təşkil etmişdir. Ümumilikdə

götürdükdə isə Füzuli rayonu üzrə məktəbəqədər təhsil yaşda olanların yalnız 15 faizə qədəri

məktəbəqədər təhsil müəsisələrindən yararlana bilir. Digər bu yaşda olan uşaqların belə təhsil

müəsisələrindən yararlanması üçün isə hazırda nə əlavə bu tip təhsil müəsisəsi yoxdur, nə də

olanlarda uşaqların belə müəssisələrə yerləşməsində 100 faizlik əmsal yoxdur. Bu isə əhalinin

maddi təlabatının rtəmin olunmasında, eyni zamanda işsizliyin, xüsusilə, himayəsində bu yaş

qrupuna daxil olan valideyinlər arasında işsizliyin yüksək olduğunu deməyə əsas verir.

Cədvəl 2.48-in məlumatlarından göründüyü kimi, Beyləqan rayonunda daimi

məktəbəqədər müəssisələrin sayı 2013-cü ildə 30-a bərabər olmuşdur ki, bu da Aran iqtisadi

rayonu üzrə müvafiq müəsissələrin 8.2 faizini, ölkə üzrə aidiyyəti göstəricinin isə təxminən 1.8

faizini təşkil etmişdir. Rayon üzrə bu təhsil müəsissələrində oxuyan uşaqların sayı 845-ə

bərabər olmuşdur ki, bu da hər 100 yerə 99 uşaq nisbətinə bərabərdir. Onu da qeyd edək ki,

məktəbəqədər uşarların sayının Aran iqtisadi rayonu üzrə xüsusi çəkisi 4.3 faiz, ölkə üzrə

müvafiq göstəricinin isə 0.8 faizini təşkil etmişdir. Ümumilikdə götürdükdə isə Füzuli rayonu

üzrə məktəbəqədər təhsil yaşda olanların yalnız 13 faizə qədəri məktəbəqədər təhsil

müəsisələrindən yararlana bilir. Digər bu yaşda olan uşaqların belə təhsil müəsisələrindən

yararlanması üçün isə hazırda nə əlavə bu tip təhsil müəsisəsi yoxdur, nə də olanlarda

uşaqların belə müəssisələrə yerləşməsində 100 faizlik əmsal yoxdur. Bu isə əhalinin maddi

təlabatının rtəmin olunmasında, eyni zamanda işsizliyin, xüsusilə, himayəsində bu yaş qrupuna

daxil olan valideyinlər arasında işsizliyin yüksək olduğunu deməyə əsas verir.

Cədvəl 2.48 tədqiq edilən inzibati rayonlar üzrə 2013/2014-cü tədris ilinin əvvəlinə dövlət və qeyri-

dövlət əyani ümumi təhsil müəssisələri

Əyani ümumi

təhsil

müəssisələri

onlarda

şagirdlərin

sayı, nəfər

II və III növbələrdə

oxuyanların xüsusi çəkisi 1)

Azərbaycan Respublikası - cəmi 4 505 1 289 272 15,1

Aran iqtisadi rayonu - cəmi 931 254 925 12,1

Beyləqan rayonu 54 12 102 9,1

Yuxarı Qarabağ iqtisadi rayonu - cəmi 365 54 613 16,4

Füzuli rayonu 81 12 354 11,5

Təhsilin növbəti pilləsi əyani ümumtəhsil müəsisələridir. 2013-cü ilin sonuna Füzuli

rayonunda ümumtəhsil məktəblərinin sayı 81ədəd olmuşdur ki, bunlardan 1-i ibtidai, 5 ümumi

orta, 74 tam orta məktəb kimi fəaliyyət göstərir. Bundan əlavə rayonda 1 Gimnaziya da

mövcuddur. Ümumilikdə bu təhsil müəsisələörində 12354 şagird təhsil almışdır. cədvəldən

görünür ki, Füzuli və Beyləqan rayonlarında II və III növbədə təhsil alan şagirdlərin xüsusi

çəkisi, həm respublikanın, həm də müvafiq iqtisadi rayonların göstəricilərinə (15.1; 12.1 və

16.4 faiz) nisbətən aşağıdır. Beyləqan rayonu 9.1 faiz, Fizuli rayonu 11.5 faizdir. bu

göstəricilər hər iki rayonun ümumtəhsil müəsisələri ilə daha yaxşı təmin olunduğunu göstərir.

Onu da qeyd edək ki, 2013 – 2014-ci tədris ilində XI sinfi bitirmiş şagirdlərdən 480

nəfər ali məktəblərə sənəd vermiş, onlardan 260 nəfəri tələbə adını qazanmışdır.

Ümumi təhsil bazasından 280 nəfər TQDK-ya sənəd vermiş,bunlardan 89 nəfəri ölkənin

müxtəlif orta ixtisas məktəblərinə daxil olmuşdur.

Ümumiyyətlə, 2014-ci ildə məzunlarıın 349 nəfəri ali və orta ixtisas məktəblərinə daxil

olaraq tələbə adını qazanmışdır.

Onu da qeyd edək ki, müstəqilik əldə etdikdən sonra rayonda həm məktəbəqədər

ümumilikdə 270 yerlik, həm də ümumtəhsil müəsisələri üzrə ümumilikdə 4998 şagird yerlik

yeni məktəb binaları tikilib istifadəyə verilmiş, eyni zamanda bir çox məktəblər əsaslı təmir

edilmişdir.

Hazırda Beyləqan rayonunda 54 ümumtəhsil məktəbi fəaliyyət göstərir və bu məktəblərdə

təhsil alan 12925 nəfər şagirdin təlim-tərbiyəsi ilə 1982 nəfər müəllim məşğul olur. Şagirdlərin

qabiliyyətlərinin inkişaf etdirilməsi, onların asudə vaxtlarının səmərəli təşkili üçün 3

məktəbdənkənar müəssisəyə (Uşaq Şahmat məktəbi, Gənclər İdman Məktəbi və Uşaq

Yaradıcılıq Mərkəzi) 4556 nəfər şagird cəlb edilmişdir. Ötən ildə rayonun ümumtəhsil

məktəblərinin maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi, məktəb binasının təmiri sahəsində

rayon da müəyyən işlər görülmüşdür.

Cədvəl 2.49 Füzuli rayonunda istifadəyə verilmiş bəzi sosial obyektlər

1991 1992 1993 2004 2005 2006 2007 2008 2011 2012 2013

Ümumtəhsil

məktəbləri,

şagird yeri 1 008 540 250 440 520 240 120 580 360 220 720

Məktəbəqədər

təhsil

müəssisələri, yer 120 50 50 - - - - 50 - - -

Cədvəl 2.50 Beyləqan rayonunda istifadəyə verilmiş bəzi sosial obyektlər

1990 1991 2004 2005 2007 2008 2012 2013

Ümumtəhsil məktəbləri,

şagird yeri 1426 1910 - - 132 2060 400

360

Məktəbəqədər təhsil

müəssisələri, yer - 180 - 28 - 250 -

Yerli büdcə vəsaiti hesabına rayonun 3 məktəbində - Bahar, Şərq tam orta və Əhmədli

ümumi orta məktəbində cari, 2 məktəbində - Bünyadlı və II Şahsevən kənd tam orta

məktəblərində əsaslı təmir işləri aparılmışdır. Rayonda Təhsil Nazirliyinin vəsaiti hesabına 360

yerlik şəhər 3 nömrəli orta məktəbin binasının inşası artıq başa çatmışdır. Rayonun qalan

məktəblərində isə yerli bələdiyyələr və müvafiq icra qurumları tərəfindən cari təmir işləri

görülmüşdür.

Cari dərs ilində məktəblərimizə 700 dəst şagird masası, 70 ədəd yazı lövhəsi, 70 ədəd

müəllim masası, 70 ədəd sinif şkafı və 289 ədəd müəllim stulu alınıb rayonun təhsil

müəssisələrinə çatdırılmışdır.

Məlum olduğu kimi, ümumi təhsilin keyfiyyət göstəricilərindən biri də məzunların ali

məktəblərinə qəbulunun nəticələridir. Keçən dərs ilində rayonun tam orta ümumtəhsil

məktəblərini bitirən məzunlardan 414 nəfəri ali məktəblərə qəbul olmaq üçün sənəd vermişdir.

Qəbul imtahanlarının nəticələrinə əsasən rayonun 164 nəfər məzunu ali məktəblərə qəbul

olmuşdur. Ən çox qəbul olan məzunlar rayonun Dünyamalılar 1, şəhər 4, 2 nömrəli və I Aşıqlı

tam orta məktəblərinin yetirmələridir. 500-700 bal intervalında bal toplayan məzunlarımızın

sayı əvvəlki illərdən çox olaraq bu il 15 nəfər olmuşdur. 8 nəfər məzun ( Araz, Bahar, I

Şahsevən 2, şəhər 4 nömrəli, Türklər, Xalac və Kəbirli 1 nömrəli) 500-dən yuxarı bal

toplamışdır. 7 nəfər məzun (Əlinəzərli 1, I Şahsevən 2 nömrəli, Yeni Mil, Dünyamalılar 1

nömrəli, Tatalılar və şəhər 1 nömrəli ) 600-dən yuxarı bal toplamışdır. Rayon üzrə ən yüksək

nəticəni Əlinəzərli kənd 1 nömrəli tam orta məktəbinin məzunu Məhəmmədli Türkan (641 bal)

göstərmişdir. Bu məzunlar ölkənin ən nüfuzlu ali məktəblərinə qəbul olunmuşdur.

Onu da qeyd etmək lazımdır ki, qəbul imtahanlarında bütün orta məktəblərin məzunları

iştirak etsə də, bunların arasından bir nəfər də olsa məzunu ali məktəblə qəbul ola bilməyən

Qarallar, Çəmənli, Baharabad, Əmirzeyidli və Gödəklər məktəbləri vardır.

Rayonda, xüsusi ilə ucqar kənd məktəblərində mövcud olan problemlərin həlli istiqamətini

həmişə diqqət mərkəzində saxlayır. Təhsil müəssisələrinin kadr təminatı üzrə İnkişaf

Proqramına uyğun olaraq 10 nəfər gənc mütəxəssis rayonun müəllim ehtiyacı olan ucqar kənd

məktəblərinə təyinatla göndərilmişdir. Onlara Dövlət Proqramı əsasında güzəştli əmək haqqı,

həmçinin kommunal xərclər ödənilir. Lakin bununla belə rayonun bəzi kənd məktəblərində

müəllim çatışmazlığı bu gün də hiss olunur. Kimya-biologiya və xarici dil müəllimlərinə

ehtiyac vardır. Ucqar kənd məktəblərinin maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi və

onların tədris avadanlıqları ilə təmin olunması diqqət mərkəzində saxlanılır. Onu da qeyd edək

ki, 20 məktəbəqədər tərbiyə müəssisəsində musiqi rəhbəri çatışmır.

Cədvəl 2.51 Məzunların sayı, nəfər

İllər 2009 2010 2011 2012 2013

Məzunların sayı 1231 1006 764 881 742

Həmin il məzunlardan sənəd verənlər 473 463 420 439 414

Qəbul olunan 140 143 139 161 164

BÖLMƏ 3.

İQTISADİYYATIN İNKİŞAFI VƏ MƏŞĞULLUQ PROBLEMLƏRİNİN

HƏLLİ İSTİQAMƏTLƏRİ

Müasir dövrdə respublika iqtisadiyyatının bazar münasibətlərinə əsaslanması şəraitində,

hökumət iqtisadi inkişafın prioritet istiqamətlərini müəyyən etməli, bu sahədə həyata

keçiriləcək tədbirləri dəqiqləşdirməli və müəyyən olunmuş məqsədlərin yerinə yetirilməsi

üçün tənzimləmə metodlarından istifadə etməlidir. Bu metodlar inzibati və iqtisadi metodlara

bölünür. Hökumət bu metodlardan istifadə edərək qarşıya qoyulmuş məqsədlərə nail olur.

Hökumətin iqtisadi siyasətinin prioritet istiqamətlərindən biri də məhsuldar qüvvələrin

ərazi üzrə rasional yerləşdirilməsinə nail olmaqdır. Bu isə hər bir rayonda inkişaf

prioritetlərinin müəyyən olunmasını zəruri edir.

Sərhədyanı (Füzuli və Beyləqan) rayonların sosial-iqtisadi inkişafının əsas məqsədəlrinə

aşağıdakılar aiddir:

- Bölgədə davamlı iqtisadi artımın təmin olunması;

- iqtisadiyyatın strukturunun təkmilləşdirilməsi;

- bu rayonlarda əmək qabiliyyətli əhalinin məşğulluq səviyyəsinin yüksəldilməsi;

- bir işçiyə düşən əmək haqqının və adambaşına real gəlirlərin artırılması;

- istehsalın texniki-iqtisadi səviyyəsinin artırılması və istehsal olunan məhsul və

xidmətlərin rəqabət qabiliyyyətinin yüksəldilməsi;

- əhalinin həyat səviyyəsinin yüksəldilməsi və sosial bərabərsizliyin azaldılması.

Müasir şəraitdə digər rayonlarda olduğu kimi tədqiq edilən bu sərhəd yanı rayonlarda da

sosial-iqtisadi inkişaf səviyyəsi orta aylıq əmək haqqının və adambaşına düşən ümumi milli

gəlirin həcmində əks olunur. Ona görə də bu rayonlarda iqtisadi artım siyasəti iqtisadi inkişafın

və insanların iqtisadi həyatının bütün tərəflərini əhatə etməlidir. Bölgədə bu sahədəki tədbirlər

təkcə iqtisadi deyil, həm də sosial istiqamətli olmalıdır. Aparılan təhlillər və ekspert

qiymətləndirmələri əsasında tədqiqat qrupu tərəfindən regionda mövcud olan problemlərin

həlli imkanları və inkişaf perspektivləri nəzərə alınaraq, bu rayonlarda inkişafına xidmət edə

biləcək əməli tədbirlər təqdim olunmuşdur.

3.1. Kənd təsərrüfatı və emal sənayesinin inkişafı

Müasir şəraitdə Sərhədyanı rayonlarda (eləcə də, bütün inzibati rayonlarda) kənd

təsərrüfatı və sənayenin inkişafında dövlətin rolu sosial-iqtisadi inkişafa nail olmaq məqsədilə

özəl bölmənin inkişafını stimullaşdırmaqdan, bu məqsədlə dövlət tənzimlənməsi vasitələrindən

səmərəli istifadə etməkdən, münasib bazar və istehsal infrastrukturlarını formalaşdırmaqdan və

təsərrüfat subyektlərinə bəzi xidmətlərin göstərilməsindən ibarət olmalıdır.

Hökumətin qeyd edilən vəzifələri içərisində mühüm əhəmiyyət kəsb edəni işgüzar

təşəbbüslərin sürətlənməsinə səbəb olacaq əlverişli sahibkarlıq mühitinin yaradılması yolu ilə

özəl sektorun fəaliyyətini, yeni müəssisələrin yaradılmasını stimullaşdırmaq və onların

fəaliyyətini dəstəkləməkdir. Belə ki, xüsusi mülkiyyətin qorunması, qanunların aliliyi və şəf-

faflıq iqtisadi inkişafın əsasını təşkil edir. Regionda münasib nəqliyyat və kommunikasiya

sistemlərinin inkişafı, su və enerjinin istehsal-təsərrüfat obyektləri üçün fasiləsiz verilməsi

kimi məsələlər də iqtisadi inkişaf üçün zəruri şərtlərdir. Dövlət tənzimləmə vasitələrindən

səmərəli istifadə etməklə, məhsulların bazara çıxarılması və satışı zamanı yaranan problemlə-

rin həllinə kömək etməli və haqsız rəqabətin aradan qaldırılması üçün tədbirlər görməlidir.

3.1.1. Kənd təsərrüfatı

Perspektivdə regionunun kənd təsərrüfatı istehsalının inkişafı və səmərəliliyinin

artırılmasının əsas şərti onun intensivləşdirilməsi, maddi-texniki bazasının yaxşılaşdırılması,

suvarma sisteminin təkmilləşdirilməsi və sudan səmərəli istifadə və s. bu kimi istiqamətlərdə

tədbirlərin həyata keçirilməsidir. Tədqiqat qrupu bu bölgələrin, yəni, kənd təsərrüfatı sahəsində

aşağıdakı tədbirlərin həyata keçirilməsini təklif edir:

1. Torpaq islahatları nəticəsində rayonlarda əhaliyə düşən torpaq paylarının kiçik olması

onların bu sahələrdən səmərəli istifadə etmək imkanlarını məhdudlaşdırır. Belə ki, iri

təsərrüfatlar kiçik təsərrüfatlara nisbətən istehsalın intensivləşdi-rilməsi, borc vəsaitlərinin cəlb

olunması və s. sahəsində müəyyən üstünlüklərə malikdir. Fikrimizcə, kiçik torpaq sahələrinin

birləşdirilərək iri təsərrüfatların yarıdılması üçün kəndlilərin maarifləndirilməsi, bu istiqamətdə

onlara maddi-texniki yardımların və məsləhət xarakterli xidmətlərin göstərilməsi zəruridir. Bu

məqsədlə texnikanın təmiri, kimyəvi preparatların satışı, baytar və aqronom xidmətlərin

göstərilməsi və s. işlərlə məşğul olan özəl aqroservis müəssisələrinin yaradılması

məqsəduyğundur. Həmçinin bu müəssisələr ilk mərhələdə dövlət tərəfindən yaradıla və sonra

isə özəlləşdirilə bilər. Onlar ayrı-ayrı kəndlərdə dövlət büdcəsindən maliyyələşən layihələr

həyata keçirə bilərlər. Bu layihələrin əsas məqsədi iri təsərrüfatların yaradılması,

kooperasiyanın inkişaf etdirilməsi, ixtisaslaşmanın kəndlilər üçün səmərəsinin izah olunması,

fermerlərin kənd təsərrüfatı sahəsində maarifləndirilməsi və s. ola bilər.

Qeyd etmək lazımdır ki, iri təsərrüfatların yaradılmasına nail olmaq üçün tədqiq edilən

rayonlarda, xüsusilə, Beyləqan rayonunda “Aqropark” –ın yaradılması daha əlverişli ola bilər.

2. Bölgə atmosfer yağıntılarının məhdudluğu ilə səciyyələnir. Buna görə də əkinə yararlı

torpaqların böyük bir hissəsi suvarılır. Aparılan müşahidələr göstərir ki, bölgədə mövcud su

ehtiyatlarından kənd təsərrüfatı məqsədləri üçün istifadəni daha da yüksəldərək, suvarılan

torpaq sahəsini artırmaq imkanları mövcuddur. Əvvəlki fəsildəndə göründüyü kimi Fizuli

rayonunda nəql edilərkən su itkilərinin həcmi 2013-cü ildə 117.9 milyon kub metr, Beyləqan

rayonunda isə 93.5 milyon kub metr təşkil etmişdir. Belə böyük həcmli itkilərin qarşısını

almaq baxımdan, suvarma sistemini təkmilləşdirmək və inkişaf etdirməklə, melorasiya

tədbirləri həyata keçirməklə əkin sahələrini artırmaq mümkündür.

Göründüyü kimi bölgədə suvarma sistemlərinin yenidən qurulmasına və yenilərinin

çəkilməsinə böyük ehtiyac var. Bu məqsədlə, suvarma sistemlərinin yenidən qurulması, su

anbarlarının bərpası və inkişaf etdirilməsi vacibdir.

3. Bölgədə əkinə yararlı torpaq sahələri məhduddur. Bu istiqamətdə hyata keçiriləcək

tədbirlərdən biri də yararsız və ya az məhsuldar torpaqların yararlı hala salınmasıdır. Bunun

üçün qədimdə istifadə edilən arxların, kəhrizlərin bərpa edilməsi, geniş sahədə torpaqların

daşlardan və kol-koslardan təmizlənməsinin mühüm əhəmiyyəti vardır.

4. Bu rayonlarda əkinə yararlı torpaq sahələrinin məhdudluğu əkinçiliyin inkişafını

məhdudlaşdırdığı halda, otlaqların geniş sahə tutması heyvandarlığın inkişafı üçün əlverişli

şərait yaradır. Otlaqlardan məqsədyönlü istifadə edilməsi və onların məhsuldarlığının

qorunması hesabına heyvandarlığı inkişaf etdirmək imkanlarını artırmaq mümkündür. Bununla

əlaqədar təbii bərpaya kömək məqsədilə səpin tədbirlərinin həyata keçirilməsi, intensiv və

növbəsiz otarmalar nəticəsində yarana biləcək ekoloji problemlər, tarlaqoruyucu meşə

zolaqlarının əhəmiyyəti, bitkilərin vegetasiya dövrlərini başa vurmaları üçün imkan

yaradılması, mövsümün sonunda faydalı yem bitkilərinin məhsuldarlığının artırılması

məqsədilə səpin aparılmasının əhəmiyyəti və sair bu kimi mövzularla bağlı izahat işlərinin

aparılması zəruridir.

5. Azərbaycanın digər regionlarına nisbətən bu rayonlarda meşə sahəsi azdır. Meşə

örtüyünün, səth sularının seyrəkliyi, yeraltı suların məhdudluğu yay aylarında iqlimin quraq

keçməsinə şərait yaradan əsas amillərdən biridir. Belə şəraitdə torpaqqoruyucu meşəliklərin

salınmasına və əlavə meşə ağaclarının əkilməsinə böyük ehtiyac vardır.

6. Bitkiçilik məhsullarının istehsalının həcmini ekstensiv amillər hesabına əhəmiyyətli

şəkildə artırmaq imkanlarının məhduduluğu torpaqlardan rasional istifadəni zəruri edir. Bu

baxımdan kənd təsərrüfatı sahələrində məhsuldarlığı artırmaq məqsədilə aqrotexniki tədbirlər

vaxtlı-vaxtında həyata keçirilməli, təsərrüfatların gübrə və dərman preparatları ilə təminatı

yaxşılaşdırılmalı, daha məhsuldar toxumlardan istifadə edilməsi üçün toxumçuluq müəssisələri

inkişaf etdirilməli və yüksək məhsuldar toxumlarla təsərrüfatlar təmin edilməlidir.

7. Yerli bazarlara kifayət qədər ucuz və keyfiyyətsiz məhsullar daxil olur və yerli

məhsulların keyfiyyəti yüksək olduğu halda belə bu məhsullarla rəqabət apara bilmirlər. Yerli

əhalinin ucuz xarici məhsullara üstünlük verməsi son nəticədə, yerli məhsul istehsalçıları

haqsız rəqabət səbəbindən öz mövqelərini itirirlər. Bu istiqamətdə əhalinin imkanlarını və

bazarın təlabatlarını nəzərə alaraq dövlət kənd təsərrüfatı məhsullarının idxalını

tənzimləməlidir. Respublikada bu sahədə tədbirlər həyata keçirilir. Lakin, bu tədbirlərin

bazarda qiymətlərin tənzimlənməsi və məhsulun keyfiyyətini və məhsuldarlığını yüksəltmək

üçün yerli istehsalçıların stimullaşdırılması tədbirləri ilə uzlaşdırılması vacibdir.

8. Kənd təsərrüfatının inkişafını stimullaşdırmaq məqsədilə yeni emal müəssisələrinin

yaradılmasına ehtiyac vardır. Bu isə “istehsal - tədarük - ilkin emal - emal - satış”

mərhələlərini tam və səmərəli əlaqələndirilməsinə imkan verməklə yanaşı, kənd təsərrüfatı

məhsullarının reallaşdırılması sahəsində pərakəndiliyi və qeyri-müəyyənliyi aradan qaldırar.

9. Rayonlarda kənd təsərrüfatı məhsulları emal edən müəssisələrin sayının məhdud

olması və təsərrüfatların kiçik və sayının çox olması nəzərə alaraq hökumət həm idxalın

tənzimlənməsi, həm də dövlət sifarişləri vasitəsilə kənd təsərrüfatı məhsullarının qiymətlərini

tənzimləməlidir ki, bu təsərrüfatlar normal mənfəət əldə edə bilsin. Digər tərəfdən, təhlil

göstərir ki, bazarda qiymətlərin kənd təsərrüfatı istehsalını stimullaşdıran səviyyədə olması

zəruridir. Çünki, əhalinin gəlirləri istehsal nəticəsində yaranır və bu da tələbin artmasına səbəb

olur. İstehsalın həcminin azalması isə, əhalinin maddi rifah səviyyəsinin aşağı düşməsi ilə

nəticələnir.

10. Sərhədyanı rayonlar üzrə ayrı-ayrı kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsal həcmi və

məhsuldarlığının təhlili göstərir ki, ayrı-ayrı rayonların məhsuldarlığı yüksək olan məhsullar

üzrə ixtisaslaşması lazımi səviyyədə deyildir. Kənd təsərrüfatı istehsalının rayonlar üzrə ərazi

strukturunun təkmilləşdirilməsi, hər bir rayonun özünün təbii üstünlüklərinə görə daha yüksək

məhsuldarlığı təmin edən kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalı üzrə ixtisaslaşması nəticəsində

istehsalın həcmini artırmaq mümkündür. Bu baxımdan, bölgədə kənd təsərrüfatı bitkilərinin

əkin sahələrinin optimal yerləşməsi xəritəsinin tərtib edilməsi və məhsuldarlıq səviyyəsinə

görə istehsalın optimallaşdırılması işinin həyata keçirilməsi zəruridir.

11. Sərhədyanı rayonun kənd təsərrüfatında mövcud olan mənfi meyllərdən biri də

texniki bitkilərin istehsalının kəskin şəkildə azalmasıdır ki, bu da əhalinin sosial vəziyyətinə

mənfi təsir göstərir. Regionda təbii şəraitin əlverişliliyi və işçi qüvvəsinin çoxluğunu nəzərə

alsaq burada daha çox əməktutumlu sahələr olan pambıqçılıq və üzümçülüyün inkişaf etdiril-

məsi məqsədəuyğundur.

12. Kənd təsərrüfatı məhsulları ilə özünü ilboyu təmin etmək üçün məhsullar üzrə

ixtisaslaşmış soyuducu qurğulara malik anbarların yaradılması məqsədəuyğundur. Bu, həm

təsərrüfatlara məhsullarını nisbətən uzun müddət saxlamağa, həm də daxili bazarı nisbətən

fasiləsiz və itkisiz təmin etməyə imkan verər. Kənd təsərrüfatı məhsullarının əksəriyyəti adi

şəraitdə nisbətən qısa dövür ərzində saxlanıla bildiyindən uzun müddət saxlanma imkanı

olmadığı şəraitdə bu məhsulların qiyməti yığım mövsümü ucuz, qalan vaxtlarda isə baha olur.

Hər bir məhsulun soyuducuda saxlanma xüsusiyyətlərini nəzərə alaraq ixtisaslaşmış soyuducu

qurğuların yaradılması kəndlilərin və təsrrüfatların bununla əlaqədar olan itkilərini azaltmağa

imkan verər.

13. Torpağın mühafizəsi məqsədilə Araz çayının və digər çayların ətrafında mövcud

suqoruyucu bəndlərinin təmirinə ehtiyac vardır.

14.Sərhədyanı bu rayonlarda kənd təsərrüfatının inkişaf etdirilməsi üçün fermer

birliklərinin kooperasiya əlaqələrinin yaradılması da vacibdir. “İstehsal - tədarük - ilkin emal -

emal - satış” mərhələlərini tam və səmərəli yerinə yetirə biləcək və hal-hazırda, dünyanın

müxtəlif ölkələrində kənd təsərrüfatının inkişafı məqsədi ilə yaradılan “aqroholdinqlər”lərin

təcrübəsindən istifadə etmək səmərəli ola bilər. Bu tip kooperasiya forması “istehsal - tədarük -

ilkin emal - emal - satış“ mərhələlərini ardıcıl şəkildə həyata keçirə bilən aqrar birliklərdən

təşkil olunur. Həmçinin, bu birliklər digər istehsalçılarla kooperasiya əlaqələrini qurmaqla

onların bazar problemlərini də həll edə bilər.

3.1.2. Sənaye

Bütövlükdə təhlil göstərir ki, rayonların sənayesinin perspektiv inkişafı yeyinti

sənayesinin inkişafı ilə əlaqədardır.

1990-1997-ci illərdə sənaye istehsalında ciddi geriləmələrdən sonra son illərdə kənd

təsərrüfatı məhsullarının emalı sənayesi kənd təsərrüfatı sahəsinin potensialına nisbətən o

qədər də yüksək inkişaf etməmişdir. Digər sahələrdə olduğu kimi burada da həllini gözləyən

çoxsaylı problemlər mövcuddur.

1.Bölgənin aqrar-sənaye sahələrinin inkişafı ayrı-ayrı rayonların kənd təsərrüfatı

istehsalının potensial imkanlarına uyğun olaraq aqrar-sənaye müəssisələrinin yaradılmasını

tələb edir. Sovet dövründən qalan emal müəssisələrinin avadanlıqlarının köhnə olması, və

istismar müddətini başa vurması səbəbindən fəaliyətini dayandırmışdır. Bu səbəbdən o dövrdə

bu bölgə üçün ənənəvi emal sənayesi sahələrinə investisiya qoyuluşlarına, yeni emal müəssisə-

lərinin yaradılmasına istiqamətlənməsi daha məqsədəuyğun hesab edilir.

2. Kənd təsərrüfatı istehsalının artımını nəzərə alaraq, istehsal olunmuş məhsulun bazara

çıxarılması üçün onun markalanması və qablaşdırılmasının təşkil olunması da bu sahənin

inkişafı üçün mühüm əhəmiyyətə malikdir.

Hər iki rayonda ət, süd və dəri emalı müssisələrinin, süd və dəri tədarüki məntəqələrinin

yaradılması və həm bu müəssisələrlə ilkin istehsalçılar, həm də bu müəssisələrin özləri

arasında kooperasiya əlaqələrinin qurulması regionda heyvandarlığın inkişafı baxımından

səmərəli nəticələr verə bilər. Eyni zamanda, qoyunçuluğun bazasında yun tədarükü

müəssisələrinin yaradılması da bu sahənin inkişafına əlverişli şərait yaradacaqdır.

3. Bölgədə, xüsusi ilə Füzili rayonunda şərabçılığın və konserv sənayesinin inkişaf

etdirilməsi zəruridir. Qeyd etmək lazımdır ki, son dövrlərdə meyvə-tərəvəz və heyvandarlıq

məhsullarının istehsalının artımı konserv, ət-süd məhsullarının istehsalı üçün xammal təminatı

baxımından əlverişli şərait yaratmışdır.

4. Füzili rayonunda kiçiktutumlu müasir üzüm emalı sexlərinin yaradılmasına diqqət

yetirilməli, üzüm istehsalçılarının kooperativlərinin yaradılmasına köməklik göstərilməlidir.

5. Füzuli və Beyləqan rayonlarında heyvandarlığın, xüsusi ilə ətlik istiqamətində

heyvandarlıq sahələrinin inkişaf etdiyini nəzərə alsaq, burada gön-dəri məhsularının ilkin

emalı və modul ayaqqabı fabrikinin yaradılması məqsədəuyğundur. Təcrübə göstərir ki

ayaqabı istehsalında istehsalın həcminin artması ilə məhsul vahidinə çəkilən xərclərin azalması

(miqyasdan müsbət effekt) tez başa çatır. Bu baxımdan ayaqqabı istehsal edən müəssisənin

optimal ölçüsü nisbətən kiçik olur ki, bu da ilk dövrlərdə daxili bazara istiqamətlənən

müəssisənin yaradılmasını məqsədəuyğun edir.

6. Qarışıq yem istehsalı sahəsində də müəssisələrin optimal ölçüsü nisbətən kiçikdir. Bu

baxımdan bölgədə rayonun qarışıq yemə olan təlabatını ödəmək məqsədilə qarışıq yem

istehsalı müəssisəsinin yaradılması məqsədəuyğundur. Heyvandarlığın yüksək qidalı yemlərlə

təmin olunması məqsədilə qarışıq yem istehsal edən sexlərin yaradılması da

stimullaşdırılmalıdır.

7. Rayonların qədim tarixi abidələrlə zəngin olması, xüsusi ilə, pir və ziyarətkahların

mövcudluğu xalçaçılığın və digər xalq sənətkarlığı sahələrinin turizmlə əlaqələndirilməsini

tələb edir. Ənənəvi sənətkarlıq və turizm arasında güclü sinergetika mövcuddur. Belə ki,

hazırda regionda turistlər üçün suvenirlər demək olar ki, yoxdur. Məsələn, xalçaçılıq

emalatxanalarında 20x40 sm ölçüdə “mini” xalçaların hazırlanması və turistlərə satılması

mümkündür. Bu həm də xalçaçılıq və sənətkarlıq sahəsində mövcud ənənələrin qorunub sax-

lanmasına gətirib çıxarar.

8.Bölgədə pambıqçılığın inkişaf etdirilməsi üçün əlverişli şəraitin olması xalq

sənətkarlığının qabaqcıl sahələrindən olan xalçaçılıq üçün xammal kimi istifadə olunan ipliyin

istehsalını təşkil etmək üçün əlverişli şərait yaradır. İdxal olunan ipliyin əvəz olunması üçün

burada onun istehsalının təşkil edilməsi mümkündür. Həmçinin, ipliyin rənginin yerli floradan

alınması imkanları da istehsal prosesinin təşkilinin qiymətləndirilməsi zamanı əlavə bir üstün-

lük kimi nəzərə alınmalıdır.

9. Sərhədyanı bu rayonlarda meyvə-tərəvəz konservlərinin qablaşdırılması üçün şüşə

qablara olan tələbatın ödənilməsi məqsədi ilə yerli şüşə qabların istehsalının təşkili üçün

potensial imkanlar var.

Qeyd edək ki, ölkəmizdə müxtəlif formaya malik şüşə butulkalar istehsalı mövcud

tələbatı tam ödəmir, bu baxımdan regionda belə bir istehsalın təşkili ölkə daxilində ciddi

təlabatla qarşılaşar.

10. Bölgədə dəmir və şose yolunun olması, eləcədə xaricə çıxmaq imkanlarının olması

yeni yaradılan sənaye müəssisələrinin stimullaşdırılması üçün sənaye məhəllələrinin

yaradılması məqsədəuyğundur.

Təcrübə göstərir ki, hazırki dövrdə bölgədə iqtisadi inkişafa nail olmaq iri və orta

müəssisələrin yaradılması hesabına mümkündür. Buna görə də onlarda istehsal edilən

məhsulların maya dəyərini aşağı salmaq, istehsala xidmətin keyfiyyətini artırmaq üçün sənaye

zonaların yaradılmasına ehtiyac vardır. Bu sənaye zonalarında infrastruktur obyektlərdən

ümumi istifadə, müəssisələrin qarşılıqlı fəaliyyəti, onlara xidmət göstrən təchizat və satış

müəssisələrinin yaradılması son nəticədə istehsal edilən məhsulun rəqabət qabililiyyətinin

artmasına gətirib çıxarar.

3.2. İnvestisiya mühiti

1. Sərhədyanı rayonda sahibkarlığın inkişafı investisiya mühitinin əlverişliliyindən

əhəmiyətli dərəcədə asılıdır. İnvestisiya riski yüksək olan regiona investisiyanın cəlb olunması

çətinləşir. Belə ki, yüksək investisiya riski şəraitində nəzərdə tutulan mənfəət normasının sə-

viyyəsi də yüksək planlaşdırılır. Nəzərdə tutulan mənfəət norması investisiya riski və faiz

dərəcəsinin səviyyəsindən asılı olduğu halda, əldə edilə bilən mənfəət norması infrastrukturunn

inkişafından, kadrların ixtisasından və s. asılıdır. Bu baxımdan regionda investisiya fəallığını

təmin etmək üçün investisiya riskinin aşağı salınması üçün tədbirlərin görülməsilə yanaşı,

mənfəət normasına təsir göstərən amillərin də nəzərə alınması vacibdir. Təcrübədə bu amillər

qarşılıqlı əlaqədə olurlar, yəni mənfəət normasına təsir edən amillər, həm də investisiya

riskinin səviyyəsinə də təsir göstərir.

İnvestisiya siyasətinin məqsədlərinə nail olmaq üçün bölgədə əlverişli investisiya

mühitinin yaradılması vacibdir. Bu da aşağıdakıları tələb edir:

- Bu rayonlarda investisiya mühitinin əlverişliliyini artıran sahibkarlar və yerli dövlət

orqanları arasında sıx təşkilati-işgüzar əlaqələrin yaradılması;

-ərazinin infrastrukturunun inkişaf etdirilməsi, tikinti bazasının, kommunikasiya

şəbəkəsinin (nəqliyyat, rabitə,) inkişaf etdirilməsi.

2. Bölgədə büdcə vəsaitlərindən investisiya qoyuluşu üçün səmərəli istifadə edilməsi

iqtisadi inkişaf baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Fikrimizcə, sosial obyektlərlə yanaşı,

investisiya qoyuluşları aşağıdakı istiqamətlərdə də həyata keçirilə bilər:

-iqtisadi inkişaf prioritetlərinə uyğun layihələrin özəl sektorun nümayəndələrinin iştirakı

ilə müştərək maliyyələşdirilməsi məqsədilə birbaşa dövlət investisiyalarının həyata

keçirilməsi;

-ixrac əməliyyatlarının kreditləşdirilməsi;

-müəssisələrin sanasiyası ilə əlaqədar tədbirlərə kapital qoyuluşlarının həyata keçirilməsi.

3.3. Bazar və istehsal infrastrukturunun inkişafı

Tədqiq edilən bu sərhədyanı bölgədə sosial-iqtisadi inkişafa, əlverişli sahibkarlıq

mühitinin yaranmasına nail olmaq üçün bazar və istehsal infrastrukturu sahələrinin inkişaf

etdirilməsi zəruridir. Nəqliyyat və kommunikasiya sistemlərinin inkişafı, su, qaz və enerjinin

fasiləsiz verilməsi kimi məsələlər müəssisələrin yerləşdirilməsi və istehsal prosesini səmərəli

təşkilinin başlıca şərtlərindəndir.Belə ki, bu sahələrin inkişafı digər sahələrin inkişafına

əlverişli şərait yaratmaqla, istehsal edilən məhsulun maya dəyərinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir

göstərir.

Qeyd edək ki, bu sahələrin inkişaf etdirilməsi üçün həm dövlətin, həm özəl sektorun, həm

də beynəlxalq donor təşkilatlarının imkanlarından istifadə etmək lazımdır.İri həcmdə kapital

qoyuluşu tələb edən yol təsərrüfatı, su, qaz, enerji sistemlərinin inkişafı üçün ilkin kapitalın

dövlət tərəfindən (və ya onun təminatı əsasında digər maraqlı tərəflərin investisiya qoyuluşu

əsasında) qoyulması zəruridir. Belə ki, ölkəmizin və həmçinin, regionun reallıqlarından çıxış

edərək qeyd etməliyik ki, bu sahələrin inkişafını yerli sahibkarlar tərəfindən təmin edilməsi

mümkün deyildir. Çünki hazırda yerli sahibkarlığın inkişaf səviyyəsi buna imkan vermir.

Digər tərəfdən isə iri həcmli investisiya tələb edən sahələrin dövlət tərəfindən inkişaf

etdirilməsi, başqa sahələrin özəl sektor və donor təşkilatlar tərəfindən inkişafını şərtləndirə

bilər. Dövlətin maliyyə dəstəyi ilə istismara verilən infrastruktur sahələri növbəti mərhələlərdə

özəlləşdirilə bilər.

Bölgədə bazar və istehsal infrastrukturunun aşağıdakı istiqamətlərdə inkişaf etdirilməsi

məqsədəuyğundur:

1. İnzibati rayon mərkəzlərini və iri yaşayış məntəqələrini bir-biri ilə əlaqələndirən

avtomobil yollarının salınması və mövcud yolların əsaslı təmir edilməsi;

2. Rayonlarda konsaltinq, tədris, informasiya, reklam və s. bazar infrastruktur

müəssisələrinin yaradılmasına kömək göstərilməsi.

3.4 Nəqliyyat

1. Bölgədə avtomobil nəqliyyatının inkişaf etdirilməsi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Belə

ki, hazırda yüklərin əsas hissəsi avtomobil nəqliyyatı ilə həyata keçirilir. İndiki şəraitdə

daşınma sahəsində ixtisaslaşmış nəqliyyat müəssisələrinin maddi-texniki bazasının

yaxşılaşdırılması mühüm əhəmiyyət kəsb edir.

2. Araz çayı üzərində İrana çıxış imkanı verən körpülərin tikilib istifadəyə verilməsi

nəqliyyat sektorunun inkişafında mühüm əhəmiyyətə malikdir. Beləki, burada sərhəd keçid

məntəqəsinin yaradılması Biləsuvar keçid məntəqəsində olan sıxlığın aradan qaldırılmasına

şərait yaradar, eləcə də sahibkarların beynəlxalq bazara çıxış imkanlarını artırmış olar.

3.Daşınma tariflərinin aşağı salınması istiqamətində konkret tədbirlərin həyata

keçirilməsi zəruridir.

3.5 Rabitə

1. Son dövrlərdə bölgədə əhalinin telefonla təminat səviyyəsi əhəmiyyətli dərəcədə

yüksəlmişdir. Bununla yanaşı bu sahədə işlər (xüsusilə, internet və telefaks xidmətlərinin

keyfiyyətinin yüksəldilməsi) kəndlərdə davam etdirilməlidir.

2. Mobil rabitə xidmətləri üçün ötürücü stansiyaların quraşdırılması məqsədəuyğun

olardı.

3. Rabitə əlaqələrinin yaxşılaşdırılması məqsədilə fiber-optik kabelinin çəkilməsi

məqsədəuyğundur.

3.6. Mənzil-kommunal

Rayonlarda ev təsərrüfatlarının böyük hissəsinin mənzil-kommunal problemləri vardır.

Mənzil-kommunal problemlərinin aktuallığını və yerli budcənin maliyyə imkanlarının məhdud

olmasını nəzərə alaraq, aşağıdakı istiqamətlərdə tədbirlərin həyata keçirilməsi təklif olunur:

1. rayonun şəhər və qəsəbələrində su təchizatı sisteminin yenidən qurulması. O

cümlədən:

- rayonlarda istismar müddəti başa çatmış su borularının yenisi ilə əvəz olunması;

- magistral su xətlərinin təmiri;

2. rayonlarda mövcud kanalizasiya sisteminin təmiri və yeni kanalizasiya xəttinin

çəkilməsi.

3. rayon mərkəzlərində təmizləyici qurğuların yenidən qurulması.

3.7. Pul-kredit sistemi və bank sektorunun inkişafı

Rayonlarda sahibkarlığın inkişafın əsas tələblərindən biri də pul-kredit sektorunun fəaliy-

yətinin real sektorun inkişafına yönəlməsindən ibarətdir. Başqa sözlə, bu sektor sahibkarlar

tərəfindən edilən işgüzar təşəbbüsləri dəstəkləyə bilməlidir. Rayonlarda müşahidələrimiz

sahibkarların, xüsusən də kiçik və orta sahibkarlığın kredit əldə etmək imkanlarının məhdud

olmasını, onların bu imkandan istifadə etmək haqqında təsəvvürlərinin məhdud olduğunu

göstərmişdir. Qeyd edək ki, kredit imkanlarının məhdudluğu kənd təsərrüfatının, kiçik sənaye

müəssisələrinin, ticarətin və özəl sektor tərəfindən həyata keçirilən digər xidmət sahələrinin

inkişafına maneçilik törədir. Bu baxımdan, rayonlaarda kreditlə bağlı problemlərin həlli üçün

aşağıdakı tədbirlərin həyata keçirilməsi vacibdir:

- bankların regionlarda fəaliyyətini stimullaşdırmaq lazımdır. Stimullaşdırıcı tədbirlərin

həyata keçirilməsi məqsədilə kənd təsərrüfatına, eləcə də, real sektorun digər sahələrinə daha

çox kredit yönəltmiş bank və digər kredit təşkilatlarına bir sıra güzəştlər tətbiq edilməlidir;

- rayonda sahibkarlara, xüsusilə, fermerlərə məxsus torpaqların və daşınmaz əmlakın

kredit girovu kimi banklar tərəfindən qəbul edilməsi istiqamətində ciddi tədbirlər görülməli,

regional torpaq bazarı, ipoteka mexanizmi formalaşdırılmalıdır. Girov probleminin həlli torpaq

bazarının formalaşdırılması, qarşılıqlı öhdəliklər əsasında borc mexanizminin tətbiqi məqsədə-

uyğundur;

- təcrübə sübut edir ki, rayonlarda inkişafında mikrokredit xəttinin genişləndirilməsi və

mikrokredit təşkilatlarının fəaliyyətinin inkişaf etdirilməsi daha səmərəli nəticə verir. Bu

təşkilatların fəaliyyəti ilə bağlı hüquqi-normativ bazanın təkmilləşdirilməsi, bu istiqamətdə bir

sıra stimullaşdırıcı tədbirlərin həyata keçirilməsi zəruridir;

- aktiv müştərilərinə növbəti kredit müqavilələrinin şərtlərində güzəştlər tətbiq edilməsi

mexanizmi banklar tərəfindən işlənilib hazırlanmalıdır;

- real sektorun inkişafı üçün uzunmüddətli kreditlərin verilməsinə görə banklar dövlət

tərəfindən stimullaşdırılmalıdır;

- kənd təsərrüfatına yönəldilən kredit resurslarının həcmi sahibkarın, fermerin təklif

etdiyi girov müqabilində deyil, təqdim etdiyi biznes layihəsinə, o cümlədən malik olduğu əsas

istehsal fondlarının həcminə müvafiq müəyyən edilməlidir.

- kredit ittifaqlarının yaradılmasına və onların fəaliyyətinə köməklik göstərilməlidir;

- sahibkar və fermerlərin, iş adamlarının, eləcə də, fərdi təsərrüfata malik əhalinin kredit

mədəniyyətinin artırılması, kredit resurslarının düzgün və məqsədyönlü idarə olunması

qabiliyyətinin aşılanması məqsədilə kurslar, treninqlər təşkil edilməlidir, onlara biznes plan-

ların hazırlanmasında köməkliklər göstərilməlidir.

3.8. Büdcə-maliyyə sektorunun inkişafı

Bələdiyyə büdcəsi

Hər iki rayonda bələdiyyələrin maliyyəsi ilə bağlı apardığımız təhlillər, bu sektorda

mövcud olan problemlərin, ümumiyyətlə, daha çox bələdiyyə sisteminin özü ilə bağlı olan

problemlərlə əlaqədar olduğunu göstərir. Məsələn, bələdiyyə mülkiyyətində olan əsas

fondların və torpaqların icarəsinə tələbatın azlığı bu əsasda yerli büdcəyə bələdiyyə

əmlakından və torpağından daxilolmaların aşağı olmasına səbəb olur.Yerli büdcənin bir sıra

gəlir mənbələri real olaraq mövcud deyil, yaxud müəyyən hallarda, xüsusilə, kənd bələdiyyələ-

rində rəmzi xarakter daşıyır.Məsələn, reklam şitlərindən, avtomobil dayanacaqlarından əldə

olunan gəlir və s.

Ümumi qənaət ondan ibarətdir ki, bələdiyyələr öz maliyyə imkanlarını genişlən-

dirməyəndək dövlət büdcəsindən bələdiyyə büdcələrinə ayrılan dotasiyaların həcmi

azaldılmamalıdır. Lakin bu zaman dotasiya mexanizmi elə qurulmalıdır ki, o, bələdiyyələrin

hər keçən dövr ərzində daha da aktivləşməsinə səbəb olsun. Başqa sözlə bələdiyyələrin öz

büdcələrini öz fəaliyyətləri əsasında formalaşdırması stimullaşdırılmalıdır.

Həmçinin, vergi ödənişlərini stimullaşdırmaq məqsədilə bələdiyyələr tərəfindən torpaq və

əmlak vergilərinin ödənişində fəallığı ilə seçilənlər üçün bir sıra həvəsləndirici tədbirlər həyata

keçirilə bilər.

Ümumiyyətlə, mövcud problemlərin qismən aradan qaldırılması üçün bələdiyyə

büdcəsinin tərtibi və icrası prosesinə ictimai nəzarət gücləndirilməli, gəlirlərin və xərclərin

şəffaflığı təmin edilməlidir.

Bələdiyyələrin maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətinə cavabdeh olan kadr potensialının zəif

olmasını nəzərə alaraq, onların bu sahədə potensialının gücləndirilməsi məqsədilə mütəmadi

treninqlərin, kursların təşkil olunması məqsədəuyğundur.

3.9. Sığorta

Qeyd edək ki, ümumilikdə sığorta sektorunun inkişaf etdirilməsi problemləri spesifik

olmayıb, əhali gəlirlərinin aşağı səviyyəsi və real sektorun zəif inkişafı ilə xarakterizə

olunur.Belə bir şəraitdə sığorta işinin inkişaf etdirilməsi olduqca mürəkkəbdir.

Regionda sığorta şirkətlərinin sayı məhduddur və demək olar ki, bütün sığorta

əməliyyatları Azərbaycan Respublikası Dövlət Sığorta Şirkətinin rayonlar üzrə Dövlət Sığorta

Agentliyi tərəfindən həyata keçirilir.Fikrimizcə, hər iki rayonda özəl sığorta şirkətlərinin və ya

onların filiallarının yaradılmasının təşviq edilməsi məqsədəuyğun olardı.

Qeyd edək ki, əhalinin bu sahəyə inamsızlığı da müşahidə olunur. Bu məqsədlə, əhalinin

və sahibkarların sığorta işi ilə bağlı maarifləndirilməsi istiqamətində tədbirlər həyata

keçirilməli, real sığorta ödənişi halları (“yaxşı təcrübə”) təbliğ edilməlidir.

Bundan əlavə, bank sektorunda sığorta işi təmin edilməli, regionda bank risklərinin

sığortlanması yerli sığorta şirkətləri vasitəsilə həyata keçirilməlidir.

3.10. Sosial sektorun inkişafı

3.10.1. Təhsil

Yuxarıda göstərdiyimiz prinsiplərə əsaslanaraq təhsil sektorunun fəaliyyətinin səmərəli

təşkili üçün aşağıdakıları təklif edirik:

1. Müəllimlərin maddi vəziyyətinin yaxşılaşdırılması - əmək haqqlarının artırılması

və sosial təminatlarının gücləndirilməsi. Bu, yüksək ixtisaslı müəllimlərin rayona cəlb

olunması probleminin qismən həll edilməsinə səbəb olar. yüksək ixtisaslı müəllimləri cəlb

etmək məqsədilə mərkəzə nisbətən daha yüksək və həqiqətən də real fərq yarada biləcək əmək

haqqı əmsallarının tətbiqi səmərəli ola bilər.

2. Xüsusilə qeyd edilən meyl ucqar kəndlərə aiddir. Belə ki, hazırda ucqar kəndlərində

kadr çatışmamazlıqları vardır. Bununla əlaqədar bu kəndlərə ixtisaslı müəllimləri cəlb etmək

üçün onların maddi vəziyyətlərinin yaxşılaşdırılması sahəsində işlər görülməlidir.

3. Məktəblilərin sağlamlığının yaxşılaşdırılması, onların fiziki tərbiyəsinin düzgün

qurulması məqsədi ilə ümumtəhsil məktəblərində bədən tərbiyəsi və idmanın maddi bazasının

möhkəmləndirilməsi və bunun üçün əlavə vəsaitin cəlb olunması lazımdır.

4. Məktəblərdə kommunal problemlərin həll olunması üçün maliyyə vəsaitinin ayrılması.

Demək olar ki, bütün məktəblərin su və kanalizasiya sistemlərinin təmiri, qış aylarında

siniflərin qızdırılması problemi çox aktualdır;

5. Təhsil sektorunun inkişafına alınan kreditlər üçün hazırlanan texniki tapşırıqlarda

məktəblərin laboratoriya, kitabxana və kompüterlərlə təhciz olunması nəzərə alınmalıdır;

6.Ümumilikdə təhsilin keyfiyyətinin yüksəldilməsi məqsədilə müəllimlər üçün

ixtisasartırma kurslarının təşkilinə (yerlərdə, Bakıda və xaricdə) ehtiyac vardır;

7. İctimai kitabxanaların resurs bazasının gücləndirilməsinə ciddi ehtiyac vardır.Kitabxa-

naların müasir ədəbiyyatla təmin edilməsi zəruridir.Bu məqsədlə beynəlxalq donor təşkilatları

ilə əməkdaşlığın gücləndirilməsi məqsədəuyğundur.

8.Uşaq bağçalarının strukturunun genişləndirilməsi və maddi bazasının möh-

kəmləndirilməsi, o cümlədən, uşaqların yeməklə və lazımi təlim materialları ilə təmin

olunmasına diqqətin artırılması. Uşaq baxçalarının, körpələr evinin elektrik, qaz, kanalizasiya,

istilik və su təchizatı sistemlərinin təkmilləşdirilməsi də burada öz əksini tapmalıdır.

3.10.2. Səhiyyə

Sosial sektor üçün ümumi müəyyənləşdirdiyimiz prinsipləri rəhbər tutaraq, səhiyyənin

inkişaf etdirilməsi üçün aşağıdakıları təklif edirik:

1. Tibb işçilərinin maddi vəziyyətinin - əmək haqlarının artırılması və sosial təminatın

gücləndirilməsi. Bu, həkimlərin kənd yerlərində işləməsi probleminin qismən həll edilməsinə

səbəb olar. Kəndlərə savadlı həkimləri cəlb etmək məqsədilə kəndlərdə (xüsusən də, ucqar

kəndlərdə) mərkəzə nisbətən daha yüksək və həqiqətən də real fərq yarada biləcək əmək haqqı

əmsallarının tətbiqi səmərəli ola bilər.

2. Tibb müəssisələrində elektrik xətlərinin, qaz, kanalizasiya, istilik sistemlərinin təmiri,

su təchizatının yaxşılaşdırılması və xəstaxanalararası telekommunikasiya xidmətlərinin

təkmilləşdirilməsi üçün maliyyə vəsaitinin ayrılması.

3.Səhiyyə ocaqlarının enerji generatorları ilə təmin olunması xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.

4. Yerli həkimlərin ixtisaslarına uyğun olaraq Bakıda və xaricdə tematik və ixtisasartırma

kurslarına göndərilməsi. Bu məqsədlə, Səhiyyə Nazirliyi ilə birgə beynəlxalq donor

təşkilatlarının dəstəyilə müxtəlif tədris layihələri hazırlayıb həyata keçirilməlidir.

3.10.3. Mədəniyyət

Ümumiyyətlə, aparılan təhlil və müşahidələr bu sahədə mövcud olan problemlərin

həllinin ikitərfli xarakter daşıdığını göstərir. Bir tərəfdən mədəniyyət obyektlərinin vəziyyəti

müasir tələblərə cavab vermirsə, digər tərəfdən də yerli əhalinin maddi vəziyyəti müasir

tələblərə cavab verən nisbətən baha mədəniyyət xidmətlərindən istifadəyə imkan vermir.Belə

olan halda bu sahənin inkişafı yalnız qoyulacaq investisiyalardan deyil, həm də əhalinin həyat

səviyyəsinin yaxşılaşmasından asılı olacaqdır.

Mədəniyyət sahəsinin ən ümumi problemlərinin həllinə yönəlmiş aşağıdakı təklifləri irəli

sürürük:

1.Mədəniyyət sahəsində çalışanların maddi vəziyyətinin yaxşılaşdırılması.

2.Mədəniyyət obyektlərinin maddi-texniki bazasının gücləndirilməsi.

3.Mədəniyyət sektorunun inkişafına özəl sektorun cəlb edilməsinin dövlət tərəfindən

stimullaşdırılması.

3.8. Turizm sektorunun inkişafı

Beyləqan rayonunda turizm zəif inkişaf etsə də, gəldiyimiz qənaətə görə bu sahə

regionun inkişafı baxımından geniş potensiala malikdir. Hesabatın bu hissəsində tədqiqat

qrupu tərəfindən regionda turizmin inkişaf perspektivləri və onun üstünlükləri, başlıca

maneələr, eyni zamanda, bu sahədə həyata keçirilməsi zəruri hesab olunan bir sıra təkliflər əks

olunub.

Qrupun apardığı geniş tədqiqatlar region turistlər üçün cəlbedici edəcək bir sıra fərqli

xüsusiyyətlər aşkara çıxartmışdır. Bütün bunlar regional inkişaf proqramının tərkib hissəsi ola-

caq regional turizmin inkişaf planı üçün baza ola bilər.

Beyləqan rayonunun insan və təbii resurslardan istifadə etməklə turizm üçün cəlbedici bir

regiona çevirmək məqsədilə regional turizmin inkişaf proqramı çərçivəsində bir sıra təkliflər

hazırlanmışdır.

Turizmin inkişafına maneə ola biləcək səbəblər kimi aşağıdakıları qeyd etmək olar:

- turist marşurutlarının azlığı və bu marşurutlar üzrə yolların əsaslı təmirə ehtiyacın

olması;

- turizm reklamının və bu sahədə marketinqin aktiv və sistemli təşkil olunmaması;

- turizm obyektləri ola biləcək yerlərin abadlaşdırılmasının lazımi səviyyədə olmaması;

- xidmət obyektlərində işləyənlərin ingilis və digər xarici dillərdə ünsiyyət saxlamaq

imkanlarının məhdud olması.

Turizmlə yerli sənətkarlıq arasında əlaqənin təmin edilməsinə ehtiyac var. Belə ki,

regiona gələn turistlər üçün xalq sənətkarlığı emalatxanalarına pullu ekskursiyalar təşkil edilə

bilər ki, bu da turizm və xalq sənətkarlığı sahələri üçün əlavə gəlir mənbəyi kimi dəyərləndirilə

bilər.

3.11. Regional idarəetmə sisteminin təkmilləşdirilməsi

Son illərdə ölkədə idarəetmə sisteminin bazar iqtisadiyyatının tələblərinə uyğun

qurulması istiqamətində köklü işlər həyata keçirilmişdir.Bu sahədə həyata keçirilmiş tədbirlər

davam etdirilir.Bununla belə, qeyd etmək lazımdır ki, dövlət idaretmə sistemi daim

təkmilləşdirilməlidir.Bu, ilk növbədə, ayrı-ayrı idarəetmə orqanlarının tənzimləmə

funksiyalarının istehsal təsərrüfat fəaliyyətindən ayrılmasına əsaslanmalıdır.

Eyni zamanda, idarəetmə sisteminin iqtisadi inkişaf qarşısında qoyulan məqsədlərin

həyata keçirilməsinə uyğunlaşdırılması, onun çevikliyinin və strukturunun optimallığının

artırılması istiqamətində tədbirlər davam etdirilməlidir.

Qeyd edilənlər dövlət orqanları ilə yerli özünüidarəetmə subyektləri arasındakı əlaqələrə

də aiddir.

Həm rayonunda, həm də ümumən ölkədə yaranmış vəziyyətin spesifikliyini nəzərə

alaraq, əvvəlcədən demək olar ki, dövlət tərəfindən müəyyən təminatlar və əməli kömək

olmadan, yerli özünüidarəetmənin səmərəliliyi aşağı olacaq.Bunu nəzərə alaraq bələdiyyələrin

rolunun artırılması ilə yanaşı onların maliyyə imkanlarının gücləndirilməsi ilə əlaqədar

tədbirlər də həyata keçirilməlidir.Bu məqsədlə, əks mərkəzləşdirmənin gücləndirilməsi

sahəsində fəaliyyət planının işlənib hazırlanması zəruridir.

Regionda və ölkədə yerli özünüidarəetmənin inkişafı və mövcud problemlərin həlli üçün

aşağıdakı tədbirlərin görülməsinə ehtiyac vardır:

- regionda yerli özünüidarəetmə sisteminin şaquli və üfüqi istiqamətdə gücləndirilməsi.

Şaquli istiqamət dedikdə, bələdiyyə-dövlət münasibətləri, üfüqi istiqamət dedikdə isə

bələdiyyələr arasında münasibətlərin təkmilləşdirilməsi nəzərdə tutulur. Bu məqsədlə;

Şaquli istiqamətdə:

1. Yerli icra hakimiyyəti ilə bələdiyyələr arasında səlahiyyətlərin bölgüsünün

dəqiqləşdirilməsi;

2. Bələdiyyələrin maliyyə dayaqlarının möhkəmləndirilməsi üçün dövlət tərəfindən

köməkliklərin göstərilməsi. Bu məqsədlə, dövlət subsidiyalarının, mikrokreditlərin və

beynəlxalq donor təşkilatlarının qrantlarının cəlb olunması;

3. Bələdiyyələrə qarşı ictimai etibarın formalaşdırılmasının dövlət tərəfindən

dəstəklənməsi;

Üfüqi istiqamətdə:

1.Regionda fəaliyyət göstərən bələdiyyələr arasında əməkdaşlığın gücləndirilməsi;

2. Bələdiyyələrin əlaqələndirmə şurasının fəaliyyətinin gücləndirilməsi;

3. Region üçün vahid bələdiyyə assosiasiyanın formalaşdırılması həyata keçirilməlidir.

- regionlarda yerli özünüidarəetmənin problemlərinin və bələdiyyə xəbərlərini

işıqlandıran qəzet, curnal və məlumat bülletenlərinin çap edilməsi;

- yerli özünüidarəetmə sahəsində xarici ölkələrin bələdiyyələri ilə təcrübə mübadiləsinin

təşkili;

-bələdiyyələrin qeyri-hökumət təşkilatları, donorlar, beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlığın

gücləndirilməsi;

- bələdiyyələrin kadr potensialının gücləndirilməsi üçün seminarların, treninqlərin və

kursların təşkili;

- hər bir bələdiyyənin strateci inkişaf planının hazırlanması. Strateci planların

hazırlanması mütləq geniş ictimai iştirak prinsipləri əsasında təşkil olunmalıdır.

-icma əsaslı bələdiyyə müəssisələrinin yaradılması.

Fikrimizcə, bu tədbirlərin həyata keçirilməsi həm də regional inkişaf baxımından mühüm

əhəmiyyət kəsb edir.

3.12. Məşğulluq və əhalinin həyat səviyyəsi

Regionda əhalinin təbii artımının daha sürətli olması və real işsizlik səviyyəsi regionda

məşğulluq probleminin həllini daha da aktuallaşdırır.Əhalinin məşğulluğu və həyat səviyyəsi

iqtisadi inkişafın səviyyəsi ilə müəyyən olunur.Təhlil göstərir ki, hazırda muxtar respublikanın

iqtisadi inkişaf səviyyəsi aşağıdır.Buna görə də iqtisadi rayonun iqtisadi inkişafı sahəsində

dövlətin aktiv rol oynaması zəruridir.Bu rolun yüksək olmasını zəruri edən amillərdən biri də

yerli sahibkar təbəqəsinin zəif inkişafı ilə əlaqədardır.

İqtisadi rayonda dövlətin tənzimləmə siyasəti aşağıdakı məqsədlərə nail olmağa

istiqamətlənməlidir:

- yeni müəssisələrinin yaradılması və inkişafı etdirilməsi;

- istehsalın optimal yerləşməsi;

- məhsul ixracının genişləndirilməsi;

- mənfəətin reinvestisiyası, yəni yığım prosesinin stimullaşdırılması;

- iqtisadiyyatın sahə quruluşunun təkmilləşdirilməsi.

Əvvəlki bölmələrdə qeyd olunan təkliflər bu problemin həllinə yönəlsə də bir sıra

spesifik məsələlərin həlli də zəruridir:

- regionda açılmış yeni iş yerlərinin uçotunun aparılması. Qeyd edək ki, bu sahədə

statistik məlumatların əldə edilməsi çox çətindir. Belə bir uçotun təşkili regionda məşğulluğun

səviyyəsinə, onun dəyişməsinə nəzarət etmək üçün şərait yarada bilər;

- ölkədə işsizliyə görə verilən müavinətin məbləğinin minimum yaşayış səviyyəsinə

tədricən yaxınlaşdırılması. Müavinətin məbləğinin artırılması əhalinin işsiz kimi qeydiyyatdan

keçməkdə maraqlı olmasına səbəb olar və işsizlik problemi haqqında daha dürüst məlumat

almağa imkan verər;

- rayonlar üzrə dövlət sosial müdafiə fonduna ayırmaların differensiallaşdırılmasına

ehtiyac var;

- büdcə təşkilatlarında əmək haqqının yüksəldilməsi mexanizminin işlənib hazırlanması;

- regionlarüzrə müxtəlif sahələrdə əmək haqqları əmsallarının real fərq yarada bilməsi

üçün yenidən hesablanılması məqsədəuyğun olardı.

İSTİFAFƏ OLUNMUŞ ƏDƏBİYYATLAR

1. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin Saatlı, Beyləqan və İmişli rayonlarına səfəri:

Beyləqanda ümummilli lider Heydər Əliyevin abidəsini ziyarət (Azərbaycan

Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev oktyabrın 28-də Beyləqan rayonuna səfərə

gəlmişdir) // Xalq qəzeti. - 2012.-30 oktyabr. - № 241. - S. 4.

2. Beyləqanda Heydər Əliyev Mərkəzi açılmışdır: Prezident İlham Əliyev Mərkəzdə

sahibkarlarla görüş keçirmişdir (28 oktyabr 2012-ci il) // Xalq qəzeti. - 2012.-30

oktyabr. - № 241. - S. 4.

3. Beyləqanda əsaslı təmir olunan və yenidən qurulan Mədəniyyət Sarayı istifadəyə

verilmişdir (Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev oktyabrın 28-də

Beyləqan rayonuna səfəri çərçivəsində əsaslı təmir olunan və yenidən qurulan

Mədəniyyət Sarayının açılışında iştirak etmişdir) // Xalq qəzeti. - 2012.-30 oktyabr. - №

241. - S. 4.

4. Prezident İlham Əliyev Beyləqan-Kəbirli-Baharabad avtomobil yolunun açılışında

iştirak etmişdir (28 oktyabr 2012-ci il) // Xalq qəzeti. - 2012.-30 oktyabr. - № 241. - S.

5.

5. Beyləqan şəhərinin su və kanalizasiya sistemləri kompleksinin təməli qoyulmuşdur

(Oktyabrın 28-də Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev Beyləqan

şəhərinin su və kanalizasiya sistemləri kompleksinin təməlqoyma mərasimində iştirak

etmişdir) // Xalq qəzeti. - 2012.- 30 oktyabr. - № 241. - S. 5.

6. Beyləqanda Aran və Yuxarı Qarabağ bölgələrində fəaliyyət göstərən sahibkarlarla

görüş keçirilmişdir: Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev görüşdə iştirak etmişdir:

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin giriş nitqi (28 oktyabr 2012-ci il) // Xalq qəzeti. -

2012.-31 oktyabr. - № 242. - S. 1-2.

7. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin yekun nitqi (28 oktyabr 2012-ci il) // Xalq

qəzeti. - 2012.-31 oktyabr. - №242. - S. 2-3.

8. Elnur İbiş oğlu Səfərov. Kiçik Qafqazın faydalı qazıntı yataqları. “Apostrof” Çap Evi.

Bakı, 2012. 120 səhifə.

9. Səfərov. E. “Füzuli rayonunun geoloji quruluşu”. Paritet qəzeti. Bakı. 2012 №20(1741).

10. Səfərov. E. “Beyləqan rayonunun geoloji quruluşu”. Paritet qəzeti. Bakı. 2012

№49(1770).

11. Süleymanov S. M. . Azərbaycan faydalı qazıntı yataqlarının geologiyası məsələləri.

BDU, Bakı, 1981.

12. Əlizadə Q. Ə. , Məmmədov T. Ə. Azərbaycanın geologiya tarixindən bə'zi səhifələr.

Bakı, 1961

13. Quliyev, Lazım. Füzulidə taxıl bol, alıcı isə yoxdur: Bu gün rayonun kəndlərində 4 min

ton satlıq taxıl qalıb // Azərbaycan. - 2009.- 14 aprel. - № 78. - S. 4.

14. Hüseynoğlu, Səməd. Füzuli: Bu yerlərdə yaşayanlar əsl qəhrəmanlardır // Xalq qəzeti. -

2009.- 5 iyun. - № 120. - S. 5. - Qeyd: Füzuli rayonun sosialinkişafı haqqında

15. Şahinoğlu, Aqşin. Füzuli rayonu sürətli inkişaf yoluna qədəm qoyub: "Azərbaycan

Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı"nın uğurla icra

olunması nəticəsində müharibənin ağır fəsadlarını aradan qaldıran Füzuli rayonu

müasirləşmə, yeniləşmə dövrünü yaşayır" // Yeni Azərbaycan. - 2009.- 4 iyul. - № 122.

- S. 4.

16. Şərəfxanlı, Nəsimi. Füzuli - döyüşən və dəyişən rayon // Ədalət. - 2009.-26 oktyabr. -

№ 173. - S. 12.

17. Quliyev, Lazım. Ümidlərin gerçəkləşdiyi ünvan: Prezident İlham Əliyevin qayğısı ilə

Füzulidə kəndlərin bərpası və yenidən qurulması əhalidə böyük razılıq hissi doğurur //

Azərbaycan. - 2009.- 17 noyabr. - № 257. - S. 4.

18. Quliyev, Lazım. Füzulinin işğal olunmayan ərazilərində həyat şəraiti yaxşılaşır //

Azərbaycan. - 2010.- 19 fevral. - № 39. - S. 6. - Qeyd: Füzuli rayonunun sosial-iqtisadi

inkişafı haqqında

19. Hüseynli, İ., Elmanoğlu, S. Füzuli düşmən qarşısında möhkəm sipərə çevrilib //

Azərbaycan. - 2010.- 1 aprel. - № 67. - S. 3. - Qeyd: Qaçqın və məcburi köçkünlərə

dövlət qayğısı artırılır

20. Sultanov, Ziyəddin. Cəbhə xətti, mübarizə əzmi... bir də inkişaf və quruculuq:

Füzulilərin həyat tərzi, gündəlik qayğısı və problemləri // Xalq qəzeti. - 2010.- 26 may.

- № 113. - S. 5.

21. Alıoğlu, Salman. Füzuli: hər şey yaxşılığa doğru // Respublika. - 2010.- 26 iyun. - №

135. - S. 8. - Füzuli rayonun sosial-iqtisadi inkişafı haqqında

22. Sadayoğlu, Pərviz. Azərbaycan hökuməti qaçqın və məcburi köçkün vətəndaşlarımızın

sosial təminatının yüksəldilməsi istiqamətində ardıcıl tədbirlər həyata keçirir: Yevlax,

Ağdam və Füzuli rayonlarında qaçqın və məcburi köçkünlərin həyat şəraitinin

yaxşılaşdırılması üçün yeni iaşə obyektləri və mənzillər sakinlərin ixtiyarına verilib //

Yeni Azərbaycan. - 2010.- 14 noyabr. - № 214. - S. 10.

23. Şahinoğlu, Aqşın. Füzuli rayonu bütün problemlərin öhdəsindən gələrək inkişaf yoluna

qədəm qoyub: Ermənistanın işğalçılıq siyasətinin Azərbaycan Respublikası

Prezidentinin İşlər İdarəs ayonda yaratdığı ağır fəsadlar Azərbaycan hökumətinin diqqət

və qayğısı nəticəsində aradan qaldırıb, Füzulidə yeni qəsəbələr salınıb, məktəblər

tikilib, yollar çəkilib // Yeni Azərbaycan. - 2010.- 3 dekabr. - № 225. - S. 6. 12.

Qismətoğlu, Faiq. Bir Günəş işığı... // Ədalət. - 2011.- 17 may. - №86. - S. 7. - Füzuli

rayonunun sosial-iqtisadi inkişafı haqqında 13. Qismətoğlu, Faiq. İnsanı yaşadan tarix...

// Ədalət. - 2011.- 15 iyul.- № 126. - S.

24. Füzuli rayonunun sosial-iqtisadi inkişafı haqqında

25. Sultanov, Ziyəddin. Füzuli: cəbhəyanı bölgələrin problemləri sürətlə aradan qaldırılır //

Xalq qəzeti. - 2011.-23 iyul. - № 159. - S. 7. - Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı Alı

Alıyevin hesabatı

26. Əliyev, Oqtay. Füzuli rayonu quruculuğun yeni mərhələsinə qədəm qoyur //

Azərbaycan. - 2011.-21 avqust. - № 184. - S. 1. - Regionların sosialiqtisadi inkişafı

27. Əliyev, Oqtay. Füzuli rayonu: quruculuğun yeni ünvanı // Respublika. - 2011.-6

dekabr. - № 263. - S. 6. – Füzuli rayonunun sosialiqtisadi inkişafı haqqında

28. Mədətoğlu, Əbülfət. Göz oxşayan uğurlar: Horadiz bu gün // Ədalət. - 2011.-20 dekabr.

- № 231. - S. 7. – Füzuli rayonunun sosialiqtisadi inkişafı haqqında

29. Quliyev, Füzuli. Dəmir yolunun inkişaf tarixində yeni mərhələ // Xalq qəzeti. - 2012.-

17 yanvar. - № 11. - S. 6.

30. Qismətoğlu, Faiq. Ağ örpəyə bürünən şəhər.. // Ədalət. - 2012.- 26 yanvar. - № 14. - S.

6. - Füzuli rayonunun sosial-iqtisadi inkişafı haqqında

31. Alıoğlu, Salman. Füzuli: hər şey yaxşılığa doğru // Respublika. - 2012.- 11 aprel. - №

77. - S. 6. - Füzuli rayonunun sosial-iqtisadi inkişafı haqqında

32. Sultanov, Ziyəddin. Düşmənin gözünə ox olan, böyüyən, gözəlləşən Füzuli // Xalq

qəzeti. - 2012.- 29 aprel. - № 93. - S. 6. - Füzuli rayonunun sosial-iqtisadi inkişafı

haqqında

33. Qismətoğlu, Faiq. Yurda ürəkdən bağlananda... // Ədalət. - 2012.- 12 iyun. - № 101. -

S. 7. - Füzuli rayonunun sosial-iqtisadi inkişafı haqqında

34. Alıyev, Alı. Füzuli: sabaha inam və ümidlə // Respublika. - 2012.- 21 iyun. - № 135. -

S. 13. - Füzuli rayonunun sosial-iqtisadi inkişafı haqqında

35. Alıoğlu, Salman. Füzuli döyüşür, dəyişir və gözəlləşir // Respublika. - 2012.-23 avqust.

- № 186. - S. 4. - Füzuli rayon icra hakimiyyətinin başçısı Alı Alıyevin açıqlaması

36. Qismətoğlu, Faiq. Bu yerləri gəlib görsən... // Ədalət. - 2012.- 11 sentyabr. - № 162. -

S. 3. - Füzuli rayonunun sosial-iqtisadi inkişafı haqqında

37. Alıoğlu, Salman. Füzuli: cəbhə xəttində həyatın axarı daha gurdur // Respublika. -

2012.-17 oktyabr. - № 233. - S. 9. - Regionların sosial-iqtisadi inkişafı

38. Sultanov, Ziyəddin. Düşmənə göz dağı, abadlaşan, gözəlləşən, böyüyən Füzuli: Söhbət

cəbhə xəttində, çətin şəraitdə yerləşməsinə baxmayaraq, son vaxtlar burada əldə edilmiş

yüksək inkişaf və yüksəlişdən gedir // Xalq qəzeti. - 2012.- 25 noyabr. - № 263. - S. 5.

39. Mədətoğlu, Əbülfət. Bakıdan görünən Horadiz // Ədalət. - 2012.- 14 dekabr. - № 227. -

S. 7. - Füzuli rayonunun sosial-iqtisadi inkişafı haqqında

40. İsmayılqızı, Xuraman. Füzulinin bərpası Azərbaycan dövlətinin gücünü göstərir:

Dövlət başçısı Füzuli rayonuna səfəri zamanı ulu öndərin adı ilə bağlı yerlərin, Yeni

Azərbaycan Partiyası rayon təşkilatının inzibati binasının, Su Elektrik Stansiyasının və

bir neçə obyektin açılışında iştirak etmişdir // İki sahil. - 2012.-18 dekabr. - № 232. - S.

11.

41. Qismətoğlu, Faiq. Keçmişdən gələn səslər // Ədalət. - 2013.- 11 yanvar. - № 4. - S. 7. -

Füzuli rayonunun sosial-iqtisadi inkişafı haqqında

42. Qismətoğlu, Faiq. Zirvəyə gedən yol // Ədalət. - 2013.-18 yanvar. - № 9. - S. 7. - Füzuli

rayonundakı 7 nömrəli tam orta məktəb haqqında

43. Zümrüd Abbas. Füzuli rayonu gündən-günə inkişaf edir // Respublika. - 2013.- 30

yanvar. - № 21. - S. 5. - Füzuli rayonun sosialiqtisadi inkişafı haqqında

44. Qismətoğlu, Faiq. Qarabağdan gələn səslər // Ədalət. - 2013.- 8 fevral. - № 24. - S. 7. -

Füzuli rayonundakı Böyük Bəhmənli kənd uşaq musiqi məktəbinin fəaliyyəti haqqında

45. Sultanov, Ziyəddin. Füzulidə həyat standartları yüksəlir // Xalq qəzeti. - 2013.-7 mart. -

№ 52. - S. 6. - Füzuli rayonunda ötən ilin uğurları haqqında

46. Sultanov, Ziyəddin. Füzuli: sahibkarlığa şərait də var, qayğı da // Xalq qəzeti. - 2013.-

20 mart. - № 62. - S. 4. - Füzuli rayonunun sosialiqtisadi inkişafı haqqında

47. Alıoğlu, Salman. Füzuli: məcburi köçkünlərə dövlət qayğısı davamlı xarakter alıb //

Respublika. - 2013.-13 aprel. - № 76. - S. 10.

48. 37. Əmircanov, Paşa. Ərgünəşdən bir az bəri // Xalq qəzeti. - 2013.- 28 aprel. - № 90. -

S. 8. - Füzuli rayonunun sosial-iqtisadi inkişafı haqqında

49. Рязанцев И.П. Социология региона : учебное пособие /И.П.Рязанцев. – М.: КДУ ,

2009. – 408с.: табл. ил. İSBN 978-5-98227-568-4 (Серия “Современная

социология») İSBN 978-5-98227-611-7 (Серия «20 лет социологическому

факультету МГУ»).

50. Барыгин И.Н. Международное регионоведение: Учебник для вузов. – СЛб: Питер,

2009.- 384 с.: ил: İSBN 978-5 -588-00688-2.

51. Бутов В.И. и др.Основы региональной экономики.Учебное пособие: Москва.

Ростов н/Д, 2001. – 448 с.

52. Гаврилов А.И. Региональная экономика и управление: Учеб. пособие для вузов.-

М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2002.-239 с.

53. Гладкий Ю.Н. и др. Регионоведение: Учебник. – М.:Гардарики, 2002. – 384 с.

54. Гапоненко А.Л. Стратегия социально-экономического развития: страна, регион,

город. Учебное пособие. М.: Изд-во РАТС,2001. – 224 с.

55. Гутман В.Г. и др. Управление региональной экономикой. / Г.В. Гутман, А.А.

Мироедов, С.В.Федин Под ред. Г.В.Гутмана. – М.: Финансы и статистика, 2002. -

176 с.: ил.

56. Гутман Г. и др. Экономический рост и проблемы бедности в регионе. – М.:

Издательско-торговая корпорация «Дашков и Ко», 2002. – 204 с.

57. Кистанов В.В., Копылов Н.В .Региональная экономика России.Учебник. – М.:

Финансы и статистика, 2002. – 584 с.: ил.

58. Королевская В.И., Хохлов С.К. Управление региональной эко-номикой в

условиях рынка: Учеб.пособие для вузов /Под ред. В.А.Персианова.-М.:

ЮНИТИ-ДАНА, 2001-64 с.

59. Маршалова А.С., Новоселов А.С. Основы теории регионального

воспроизводства. Курс лекций /НГАЭиУ-М.: ОАО Издательство «Экономика»,

1998.-192 с.

60. Новоселов А.С.Теория региональных рынков: Учебник. – Ростов-на-Дону,

Феникс; Новосибирск: Сибирское соглашение, 2002. - 448 с.

61. Настенко А.Д, Васина Т.В. Прогнозирование отраслевого и ре-гионального

развития- М.: Гелиос АРВ, 2002-144., ил. Настенко А.Д., Васина

Т.В.Прогнозирование отраслевого и регионального развития. – М.: Гелиос АРВ,

2002. – 144 с.:ил.

62. Региональные проблемы переходной экономики: вопросы теории и практики.

/Под ред. В.Г.Алиева. – М.: ЗАО «Издательство «Экономика», 2002. – 466 с.

63. Адирим И.Г. и Янов Я.А. Система моделей регионального прогнозирования

.М.,»Экономика»,1977.-174с.

64. Актуальные вопросы социально-экономического анализа развития хоз-

яйственного комплекса региона-М., 1981-158с.

65. Алаев Э.Б.. Региональное планирование в развивающихся странах. М,

1973.-215с.

66. Алаев Э.Б.. Региональное планирование в развивающихся странах. М, 1973.-215с.

67. Байзаков С.Б. Оптимизация региональной экономики.-М.: Наука, 1980-.-182с.

68. . Балансовый метод и его использование и планировании региональной

экономики .-Т.: НИИЭ и нормативов с вычислительным Центром Госплана

Узбекской ССР 1988.-84с

69. Балансовый метод в анализе и планировании региональной экономики. Науч.

Ред.д.эк.н. Р. И. Шнипер. Новосибирск, 1977.-173с.

70. Вешкуров Ю.Н. Управление научно-техническим прогрессом в усло-виях

интенсивного развития региона. /М.: наука, 1988-112 с.

71. Вопросы оптимизации внутрирайонного размещения промышленности в регионе.

(Сборник научных трудов) Фрунзе.1982. 55 с.

72. Воротилов В.А. Эффективность производства в регионе. (Методоло-гия,

нормирования, управления)-Л.: Наука, 1985.-208 с.

73. Демина М.П. Развитие и планирование региональных агропромышленных

комплексов-М.: колос, 1981-144 с.

74. Зиядуллаев Н.С. Моделирование региональных экономических сис-тем-М.:

Наука. 1983. 239 с.

75. Зыкин Б.И. Эффективность региональной экономики. (Анализ методы

измерений)-М.: Наука, 1981-192с.

76. Изард У. Методы регионального анализа. М.1966. 68 с.

77. Исследование региональных проблем развития производства и переработки

сельскохозяйственных продуктов. Сборник статей. М., 1974. 133 с.

78. Килин П.М. Региональные межотраслевые балансы.-М.: Наука, 1979.-190с.

79. Левин А.И. Эффективность промышленного производства (Региона-льные

проблемы). - М., «Экономика», 1982, 144стр.

80. Мамедов А.И. Экономические взаимоотношения в региональных АПК.М.,

Агропромиздат, 1985, 207стр.

81. Некрасов Н.Н. Региональная экономика. Теория, проблемы, методы. Изд. 2-е М.,

«Экономика», 1978. 344 с.

82. Региональные проблемы совершенствование форм организации производства и

строительства (сборник статей). М., 1979, 136 стр.

83. Региональные проблемы развития инфраструктуры и межотрас-левых

производства. /С.Л.Герашенко, Я.А.Гольбин, Л.В.Козловская и др. Под. ред.

Л.В.Козловская. Мн.: Наука и техника, 1985, 246 стр.

84. Сергеев М.А. Региональная экономика и заканомерности ее развития-М.: Наука,

1985-160с .

85. Балансовый метод в анализе и планировании региональной экономики. Науч.

Ред.д.эк.н. Р. И. Шнипер. Новосибирск, 1977.-173с.

86. Калинникова И.О. Управление социально-экономическим потенциалом региона:

Учебное пособие. – СПб.: Питер, 2012. – 240 с. 65/К17 ISBN 978-5-459-01056-5

87. http://president.az/articles/11089

88. http://www.stat.gov.az/

ƏLAVƏLƏR

Füzuli rayonunun Birinci və On birinci Qayıdış qəsəbələrarası avtomobil yolunun

tikintisi ilə bağlı tədbirlər haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı

Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 32-ci bəndini rəhbər tutaraq

qərara alıram:

1. On iki min nəfər əhalinin yaşadığı 11 yaşayış məntəqəsini birləşdirən Birinci və On

birinci Qayıdış qəsəbələrarası avtomobil yolunun tikintisi məqsədilə Azərbaycan

Respublikasının 2014-cü il dövlət büdcəsində nəzərdə tutulmuş Azərbaycan Respublikası

Prezidentinin ehtiyat fondundan Füzuli Rayon İcra Hakimiyyətinə ilkin olaraq 2,0 (iki) milyon

manat ayrılsın.

2. Azərbaycan Respublikasının Maliyyə Nazirliyi bu Sərəncamın 1-ci hissəsində nəzərdə

tutulan məbləğdə maliyyələşməni müəyyən olunmuş qaydada təmin etsin.

İlham Əliyev

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti

Bakı şəhəri, 30 avqust 2014-cü il.

Füzuli rayonunun sosial-iqtisadi inkişafının sürətləndirilməsinə dair əlavə

tədbirlər haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı Füzuli rayonunun

22 yaşayış məntəqəsi 1994-cü ilin yanvar ayında erməni işğalından azad edildikdən sonra

Horadiz şəhəri də daxil olmaqla, bütün ərazilərdə geniş tikinti-bərpa və abadlıq-quruculuq

işləri aparılmışdır. 4300-ə yaxın ailə üçün 16 yeni qəsəbə salınmış, 13 ümumtəhsil məktəbi, 13

uşaq bağçası, 2 xəstəxana, 10 tibb məntəqəsi tikilmiş və bir sıra mühüm infrastruktur layihələri

icra edilmişdir.

Rayon mərkəzi olan Horadiz şəhərində Olimpiya İdman Kompleksi, Tibb Mərkəzi, Tarix-

Diyarşünaslıq Muzeyi, Muğam Mərkəzi, Su Elektrik Stansiyası, Gənclər Mərkəzi və digər

sosial yönümlü obyektlər tikilmiş, Mədəniyyət Sarayı və Şahmat Məktəbi yenidən qurulmuş,

Tikiş Fabriki inşa edilərək istifadəyə verilmişdir.

Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 32-ci bəndini rəhbər tutaraq,

Horadiz şəhərində abadlıq-quruculuq işlərinin davam etdirilməsini, habelə “Azərbaycan

Respublikası regionlarının 2014-2018-ci illərdə sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı”nda

rayon üzrə müəyyən olunmuş tədbirlərin həyata keçirilməsini təmin etmək məqsədi ilə qərara

alıram:

1. Füzuli rayonunun sosial-iqtisadi inkişafının daha da sürətləndirilməsi məqsədilə Füzuli

Rayon İcra Hakimiyyətinə Azərbaycan Respublikasının 2014-cü il dövlət büdcəsində nəzərdə

tutulmuş Azərbaycan Respublikası Prezidentinin ehtiyat fondundan 2,0 (iki) milyon manat

ayrılsın.

2. Azərbaycan Respublikasının Maliyyə Nazirliyi bu Sərəncamın 1-ci hissəsində nəzərdə

tutulan məbləğdə maliyyələşməni müəyyən olunmuş qaydada təmin etsin.

İlham Əliyev

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti

Bakı şəhəri, 30 avqust 2014-cü il.

Füzuli rayonunun Qarabağ-Böyük Bəhmənli-Arayatlı-Mirzənağılı avtomobil

yolunun tikintisi ilə bağlı əlavə tədbirlər haqqında Azərbaycan Respublikası

Prezidentinin Sərəncamı Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 32-

ci bəndini rəhbər tutaraq qərara alıram:

1. İyirmi səkkiz min nəfər əhalinin yaşadığı 13 yaşayış məntəqəsini birləşdirən Qarabağ-Böyük

Bəhmənli-Arayatlı-Mirzənağılı avtomobil yolunun tikintisinin davam etdirilməsi məqsədi ilə

Azərbaycan Respublikasının 2014-cü il dövlət büdcəsinin dövlət əsaslı vəsait qoyuluşu

xərclərinin bölgüsündə kəndlərarası avtomobil yollarının tikintisi və yenidən qurulması üçün

nəzərdə tutulmuş vəsaitin 5,4 milyon (beş milyon dörd yüz min) manatı Füzuli Rayon İcra

Hakimiyyətinə ayrılsın.

2. Azərbaycan Respublikasının Maliyyə Nazirliyi bu Sərəncamın 1-ci hissəsində nəzərdə

tutulan məbləğdə maliyyələşməni müəyyən olunmuş qaydada təmin etsin.

3. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti bu Sərəncamdan irəli gələn məsələləri həll

etsin.

İlham Əliyev

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti

Füzuli rayonunun sosial-iqtisadi inkişafının sürətləndirilməsinə dair əlavə

tədbirlər haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı Azərbaycan

Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 32-ci bəndini rəhbər tutaraq qərara alıram:

1. İyirmi səkkiz min nəfər əhalinin yaşadığı 13 yaşayış məntəqəsini birləşdirən Qarabağ-Böyük

Bəhmənli-Arayatlı-Mirzənağılı avtomobil yolunun tikintisi məqsədi ilə Azərbaycan

Respublikasının 2013-cü il dövlət büdcəsinin dövlət əsaslı vəsait qoyuluşu xərclərinin

bölgüsündə kəndlərarası avtomobil yollarının tikintisi və yenidən qurulması üçün nəzərdə

tutulmuş vəsaitin ilkin olaraq 3,0 (üç) milyon manatı Füzuli Rayon İcra Hakimiyyətinə

ayrılsın.

2. Azərbaycan Respublikasının Maliyyə Nazirliyi bu Sərəncamın 1-ci hissəsində nəzərdə

tutulan məbləğdə maliyyələşməni müəyyən olunmuş qaydada təmin etsin.

3. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti bu Sərəncamdan irəli gələn məsələləri həll

etsin.

İlham Əliyev

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti

Bakı şəhəri, 5 oktyabr 2013-cü il.

Horadiz şəhərində erməni işğalı zamanı dağıdılmış evlərin bərpasına dair əlavə

tədbirlər haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı Füzuli rayonunun

1994-cü ilin yanvar ayında erməni işğalından azad olmuş 22 yaşayış məntəqəsində geniş

bərpa-tikinti və abadlıq-quruculuq işləri aparılmış, 4300-ə yaxın ailə üçün 16 yeni qəsəbə

salınmış, 13 ümumtəhsil məktəbi, 13 uşaq bağçası binası, 2 xəstəxana, 10 tibb məntəqəsi

tikilmiş, Horadiz şəhərində yandırılmış və dağıdılmış 1565 yaşayış evinin əksəriyyəti bərpa

olunaraq sakinlərin istifadəsinə verilmiş, qaz, elektrik xətləri çəkilmiş, digər mühüm

infrastruktur layihələri yerinə yetirilmişdir. Həyata keçirilən tədbirlər nəticəsində ölkənin

müxtəlif bölgələrində məskunlaşmış 120 min nəfər rayon sakinindən 70 min nəfəri, o

cümlədən 6 min nəfərdən çox Horadiz şəhər sakini öz doğma torpaqlarına qayıtmış və bu gün

də bilavasitə cəbhə xəttində düşmənlə üz-üzə duraraq rayonun sosial-iqtisadi inkişafı üçün

əzmlə çalışırlar.

Bu istiqamətdə aparılan işlərin davam etdirilməsinin xüsusi əhəmiyyətini və yandırılmış,

dağıdılmış evlərin sakinlərinin öz doğma yurdlarına qayıtması üçün zəruri şəraitin

yaradılmasının vacibliyini nəzərə alaraq Horadiz şəhərində 1398 nəfər üzvü olan 341 ailənin

əvvəllər yaşadığı 227 evin və 3 çoxmənzilli binanın bərpası məqsədi ilə Azərbaycan

Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 32-ci bəndini rəhbər tutaraq qərara alıram:

1. Horadiz şəhərində erməni işğalı zamanı yandırılmış və dağıdılmış 227 yaşayış evinin 3

çoxmənzilli binanın bərpa edilməsi məqsədi ilə Füzuli Rayon İcra Hakimiyyətinə Azərbaycan

Respublikasının 2013-cü il dövlət büdcəsində nəzərdə tutulmuş Azərbaycan Respublikası

Prezidentinin ehtiyat fondundan 6,0 (altı) milyon manat ayrılsın.

2. Azərbaycan Respublikasının Maliyyə Nazirliyi bu Sərəncamın 1-ci hissəsində nəzərdə

tutulan məbləğdə maliyyələşməni müəyyən olunmuş qaydada təmin etsin.

İlham Əliyev

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti

Bakı şəhəri, 27 iyun 2013-cü il.

Füzuli rayonunun sosial-iqtisadi inkişafının sürətləndirilməsinə dair əlavə

tədbirlər haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı Füzuli rayonunun

22 yaşayış məntəqəsi 1994-cü ilin yanvar ayında erməni işğalından azad edildikdən sonra

Horadiz şəhəri də daxil olmaqla, bütün ərazilərdə geniş tikinti-bərpa və abadlıq-quruculuq

işləri aparılmışdır. 4300-ə yaxın ailə üçün 16 yeni qəsəbə salınmış, 13 ümumtəhsil məktəbi, 13

uşaq bağçası, 2 xəstəxana, 10 tibb məntəqəsi tikilmiş, ümumi uzunluğu 300 km olan yeni

yollar inşa edilmiş, qaz, elektrik xətləri çəkilmiş, digər mühüm infrastruktur layihələri icra

edilmişdir. Ölkəmizin müxtəlif yerlərində məskunlaşmış rayon sakinlərindən 70 min nəfəri

həyata keçirilən bu tədbirlər nəticəsində bilavasitə cəbhə xəttində yerləşən doğma torpaqlarına

qayıtmışdır və bu gün də düşmənlə üz-üzə, rayonun sosial-iqtisadi inkişafı üçün əzmlə çalışır.

2003-cü illə müqayisədə ümumi məhsul buraxılışı 2,4 dəfə, sənaye məhsulu 5,9 dəfə, kənd

təsərrüfatının ümumi məhsulu 2,0 dəfə artmış, Su Elektrik Stansiyası, Olimpiya İdman

Kompleksi, Tibbi Diaqnostika Mərkəzi, “Muğam evi”, Şahmat Məktəbi, Gənclər Mərkəzi və

digər sosial yönümlü obyektlər tikilmiş, iri kənd təsərrüfatı və sənaye müəssisələri yaradılmış,

3 mindən çox yeni iş yeri açılmış, Horadiz şəhəri də daxil olmaqla, 19 yaşayış məntəqəsi

qazlaşdırılmışdır.

Daha 16 qəsəbənin qazlaşdırılması ilə əlaqədar müvafiq tədbirlər görülür.

Horadiz şəhərində abadlıq-quruculuq işlərinin davam etdirilməsi, “Azərbaycan Respublikası

regionlarının 2009-2013-cü illərdə sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı”nda rayon üzrə

nəzərdə tutulmuş tədbirlərin həyata keçirilməsini sürətləndirmək məqsədi ilə Azərbaycan

Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 32-ci bəndini rəhbər tutaraq qərara alıram:

1. Füzuli rayonunun sosial-iqtisadi inkişafının sürətləndirilməsi məqsədi ilə Füzuli Rayon İcra

Hakimiyyətinə Azərbaycan Respublikasının 2012-ci il dövlət büdcəsində nəzərdə tutulmuş

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin ehtiyat fondundan 2,0 (iki) milyon manat ayrılsın.

2. Azərbaycan Respublikasının Maliyyə Nazirliyi bu Sərəncamın 1-ci hissəsində nəzərdə

tutulan məbləğdə maliyyələşməni müəyyən olunmuş qaydada təmin etsin.

İlham Əliyev

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti

Bakı şəhəri, 17 dekabr 2012-ci il.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2004-cü il 1 iyul tarixli 298 nömrəli Sərəncamı ilə

təsdiq edilmiş “Qaçqınların və Məcburi Köçkünlərin yaşayış şəraitinin yaxşılaşdırılması

və məşğulluğunun artırılasım üzrə Dövlət proqramı”nın 1.7 bəndinə əsasən Bakı,

Sumqayıt və digər şəhərlərdətəcili təmirə ehtiyacı olan 130 yataqxananın təmiri və Füzuli

rayonunda Olimpiya-İdman Kompleksi, Biləsuvar rayonunda Cəbrayıl RİH üçün

inzibati binanın tikintisinə görə sifarişçi təşkilat MKSİF-in təyin olunması barədə

Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin Sərəncamı

N211 10 iyun 2008-ci il

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti 2004-cü il 1 iyul tarixli 298 nömrəli Sərəncamı ilə

təsdiq edilmiş “Qaçqınların və Məcburi Köçkünlərin yaşayış şəraitinin yaxşılaşdırılması və

məşğulluğunun Arlması üzrə” Dövlət Proqramı”nın 1.7-ci bəndinə əsasən Bakı, Sumqayıt,

digər şəhər və rayonlardan məcburi kökçkünlərin müvəqqəti məskunlaşdığı, təcili təmirə

ehtiyacı olan 130 yataqxanada təmir işlərinin aparılması həmçinin Füzuli rayonu ərazisində

Olimpiya-İdman Kompleksinin və Biləsuvar rayonu ərazisində salınmış yeni qəsəbədə

Cəbrayıl rayon İcra Hakimiyyətinə İnzibati binanın lahiyələndirilməsi və onların tikintisi ilə

bağlı işlərin həyata keçirilməsi üçün sifarişçi təşkilat Azərbaycan Respublikasının Məcburi

Köçkünlərin Sosial İnkişaf Fondu təyin edilsin.

Bu sərəncam imzalandığı gündən qüvvəyə minir.

Azərbaycan respublikasının

Baş naziri A. Rasi-zadə

Azərbaycan respublikası Prezidentinin 2004-cü il 1 iyul tarixli 298 nömrəli Sərəncamı ilə

təsdiq edilmiş “Qaçqınların və Məcburi Köçkünlərin yaşayış şəraitinin yaxşılaşdırılması

və məşğulluğunun artırılması üzrə Dövlət Proqramı”na

Əlavələr

1.12 Füzuli rayonunun işğaldan azad olunmuş yaşayış məntəqələrində 1500 evin bərpası

məcburi köçkünlərin mənzil-məişət şəraitinin yaxşılaşdırılması 2008-2010 Azərbaycan

Respublikasının İşğaldan Azad Olunmuş Ərazilərinin Bərpası və Yenidən Qurulması üzrə

Agentlik, Füzuli Rayon İcra Hakimiyyəti

1.13 Ağdam rayonunda 80, Ağcabədi rayonunda 10, həmin rayondakı Taxta Körpü ərazisində

15, Şuşa rayonunun qış yataqlarında 8, Füzuli rayonunda 30, Xocavənd rayonunda 10, Bərdə

rayonunda 10, İsmayıllı rayonunda 5, Goranboy rayonunda 3 subartezian quyusunun qazılması

məcburi köçkünlərin içməli və suvarma suyu ilə təminatının yaxşılaşdırılması 2008-2010

Azərbaycan Respublikasının Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi, Azərbaycan Meliorasiya

və Su Təsərrüfatı ASC, «Azərsu» ASC, müvafiq rayon icra hakimiyyətləri

1.14 Füzuli rayonunun Qarabağ və Babı kəndlərinə içməli su xətlərinin çəkilməsis məcburi

köçkünlərin içməli su ilə təminatı-nın yaxşılaşdırılması 2008 «Azərsu» ASC, Azərbaycan

Respublikasının Qaçqınların və Məcburi Köçkünlərin İşləri üzrə Dövlət Komitəsi, Füzuli

Rayon İcra Hakimiyyəti

1.18 Füzuli rayonunun Horadiz qəsəbəsinə kanalizasiya xəttinin çəkilməsi məcburi

köçkünlərin kommunal şəraitinin yaxşılaşdırılması 2008-2010 «Azərsu» ASC, Qaçqınların və

Məcburi Köçkünlərin İşləri üzrə Dövlət Komitəsi, Füzuli Rayon Icra Hakimiyyəti

1.19 Füzuli rayonunda modul tipli su elektrik stansiyasının tikilməsı məcburi köçkünlərin

enerci təminatının yaxşılaşdırılması 2007-2008 «Azərenerci» ASC, Füzuli Rayon Icra

Hakimiyyəti

1.20 Füzuli rayonunda diaqnostika mərkəzinin tikilməsi məcburi köçkünlərə səhiyyə

xidmətinin 2007-2008 Azərbaycan Respublikasının Səhiyyə Nazirliyi, Füzuli Rayon icra

hakimiyyəti

1.21 Füzuli rayonunda Xlll əsr abidəsi-Babı türbəsinin bərpası tarix-mədəniyyət abidələrinin

qorunması 2008-2009 Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi, Füzuli

Rayon Icra Hakimiyyəti

1.31 Füzuli rayonunun Horadiz qəsəbəsinə və ətraf yaşayış məntəqələrinə təbii qaz xəttinin

çəkilişi məcburi köçkünlərin yaşayış şəraitinin yaxşılaşdırılması 2008-2009 «Azəriqaz» QSC

və Füzuli Rayon Icra Hakimiyyəti

1.33 AzTV QSC və İctimai televiziyanın televiziya və radio proqramlarının Ağdam və Füzuli

rayonları ərazisində yayımlanmasının həyata keçirilməsi televiziya və radio proqramlarının

Ağdam və Füzuli rayonları ərazisində yayımlan-masının təmin edilməsi 2007-2008

Azərbaycan Respublikasının Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyi, Ağdam və

Füzuli rayon icra hakimiyyətləri

1.34 Füzuli rayonunun Horadiz qəsəbəsində orta ixtisas məktəbinin təşkili məcburi

köçkünlərin təhsil almaları üçün lazımi şəraitin yaradılması 2008 Azərbaycan Respublikasının

Təhsil Nazirliyi, Füzuli Rayon İcra Hakimiyyəti

2.4 Füzuli rayonu ərazisində quraşdırılmış bankomatların fasiləsiz işinin təmin edilməsi və

Ağcabədi rayonunun Taxta Körpü ərazisində bankomatların quraşdırılması

Füzuli rayonu üzrə 11000 ailə və Ağcabədi rayonu Taxta Körpü ərazisində Laçın rayonundan

olan 1000 məcburi köçkün ailəsinin yemək xərci üçün verilən və digər müavinətlərin ban-

komatlar vasitəsilə ödənişinin təmin edilməsi 2007

«Kapitalbank» ASC, Azərbaycan Respublikasının Qaçqınların və Məcburi Köçkünlərin İşləri

üzrə Dövlət Komitəsi, Füzuli və Laçın rayon icra hakimiyyətləri

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin

2007-ci il « 31 » oktyabr tarixli 2475 nömrəli

Sərəncamı ilə təsdiq edilmişdir

Füzuli rayonunun sosial-iqtisadi inkişafının sürətləndirilməsinə dair əlavə tədbirlər

haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı

Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 32-ci bəndini rəhbər tutaraq

qərara alıram:

1. 16 min nəfər əhalinin yaşadığı 8 yaşayış məntəqəsini birləşdirən Əhmədbəyli-Alxanlı-

Zobucuq avtomobil yolunun tikintisi məqsədi ilə Azərbaycan Respublikasının 2011-ci il dövlət

büdcəsinin dövlət əsaslı vəsait qoyuluşu xərclərinin bölgüsündə kəndlərarası avtomobil

yollarının tikintisi və yenidən qurulması üçün nəzərdə tutulmuş vəsaitin 7,0 (yeddi) milyon

manatı Füzuli Rayon İcra Hakimiyyətinə ayrılsın.

2. Azərbaycan Respublikasının Maliyyə Nazirliyi bu Sərəncamın 1-ci hissəsində nəzərdə

tutulan məbləğdə maliyyələşməni müəyyən olunmuş qaydada təmin etsin.

3. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti bu Sərəncamdan irəli gələn məsələləri həll

etsin.

İlham Əliyev

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti

Bakı şəhəri, 13 iyul 2011-ci il.

Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı

(2004-2008-ci illər)

Füzuli rayonu

3.2.7.11. Bitkiçilik və heyvandarlıq məhsullan istehsalımn və etnahmn dəstəklənməsi Əhalinin

məşğulluğtmun təmin edilmesi 2004-2008- ci illər Kənd Təsərrüfatt Nazirliyi, İqtisadi tnkişaf

Nazirliyi, Maliyyə Nazirliyi

3,2.7.12. İpəkçiliyin və meyvə- ıərəvez mehsullaıı istehsalının və emalının inkişafının

dəstəklənməsi Əhalİnin məşğülullğunun yüksoldilməsi, məhsul istehsalınm arıtılması 2004-

2008- ci illər Kənd Təsərriifatı Nazirliyi, İqtisadi İnkişaf Nazirlİyi, Maliyyə Nazirliyi, yerli

icra hakimiyynti ve belədiyyə orqanlan

3.2.7.13, İstehsal olunan kənd tesərriifatı məhsuliarının saxlüinlması üçiin müasir tipli

soyudııcu anbar binasmın tikilməsinin dəstəklənməsi Əhaiinin yeyinti məhsullarından uzun

müddətli istifadəsinin təmin olunması 2004-2008- ci illər İatisadi İnkişaf Nazirliyi. Kənd

Təserrüfatc Nazirliyi, Maliyye Nazirlİyi, yerli icra hakimiyyəti ve bolədiyyə oraanları

3.2.7.14. Tikinti materialları (gil, qıım, mişar daşı və s.) istehsahnın inkişafımn Rayonun

sonaye potensialınm gücləndiriiməsi və dəstəklənməsi, yeni tikinti ınaterialları yataqlarmın

axtarışı vo kəşfıyyatının gücləndirilməsi məşğulluğun təmin edilməsi 2004-2008- ci illər

İqtisadi İnkişaf Nazirliyi, Maliyyə Nazirliyi, Ekologiya Təbii Sərvətlər Nazirliyi, yerli icra

hakimiyyəti və bələdiyvə orqanları

Beyləqan və Füzuli rayonlarının sosial-iqtisadi inkişafı istiqamətində tədbirlərin həyata

keçirilməsi, o cümlədən abadlıq-quruculuq işlərinin sürətləndirilməsi məqsədi ilə qərara

alıram:

Dövlət başçısı Azərbaycanın 2008-ci il dövlət büdcəsində nəzərdə tutulmuş Azərbaycan

Respublikası Prezidentinin Ehtiyat Fondundan Beyləqan və Füzuli rayon icra

hakimiyyətlərinin hər birinə 2,0 milyon (iki milyon) manat məbləğində vəsait ayırıb və

Maliyyə nazirliyinə vəsaitin ödənilməsini tapşırıb.

21 aprel 2008-ci il

Füzuli rayonu,

Böyük Bəhmənli

Kəndi müasir çörək istehsalı müəssisəsinin

yaradılması;

• müasir süd emalı müəssisəsinin

yaradılması;

• kiçik və orta həcmli üzümçülük

təsərrüfatlarının yaradılması;

• müasir üzüm emalı müəssisəsinin

yaradılması.

Fizulidə

soyuducu anbar kompleksində (15 dekabr 2012-ci il tarixində) olmuş, kompleks Füzuli

rayonunun Əhmədbəyli kəndində ən müasir standartlara cavab verən səviyyədə qurulmuşdur.

Ümumi dəyəri 4,5 milyon manat olan kompleksin yaradılması məqsədilə İqtisadi İnkişaf

Nazirliyinin Sahibkarlığa Kömək Milli Fondu tərəfindən 3,2 milyon manat məbləğində

güzəştli kredit verilmişdir. İki hektar ərazidə inşa olunmuş anbar kompleksinin ümumi tutumu

5 min tondur. Kompleksdə Almaniya, İtaliya və Finlandiyadan alınan, havalandırma,

nəmləndirmə sistemləri və kompressorlar qurulmuş, çeşidləmə-qablaşdırma sexi yaradılmış və

müasir avadanlıqla təchiz edilmişdir. Soyuducu anbar kompleksində əsasən Füzuli və ətraf

rayonlarda məskunlaşmış məcburi köçkünlər tərəfindən istehsal edilən tərəvəz məhsullarının -

kartof və soğanın saxlanılması nəzərdə tutulur. hazırda soyuducu anbara iki min tondan artıq

soğan və kartof vurulmuşdur, daha üç min ton məhsul tədarük olunacaqdır. Burada məhsullar

müxtəlif çəkilərdə qablaşdırılır və birbaşa satış mərkəzlərinə göndərilir.

“Qarabağ Broyler” fabriki barədə də məlumat verildi. Bildirildi ki, fabrik 1994-cü ildə

ümummilli lider Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycan Ordusunun düşmən işğalından

azad etdiyi ərazidə - Füzuli rayonunun Qarabağ kəndində yerləşən və yararsız vəziyyətdə olan

heyvandarlıq kompleksinin bazasında yaradılmışdır. Bu layihənin də həyata keçirilməsində

dövlətin güzəştli kreditlərindən istifadə olunmuşdur. Fabrikin ümumi dəyəri 7,2 milyon

manatdır. Sahibkarlığa Kömək Milli Fondu tərəfindən isə 5 milyon manat güzəştli kredit

verilmişdir. Ümumi ərazisi 25 hektar olan fabrikdə 14 quş fermasında yenidənqurma işləri

aparılmış, kəsim sexi, tutumu 150 ton olan soyuducu və şoklama kameraları inşa edilmişdir.

Quşçuluq fabriki Türkiyədən gətirilən müasir yemləmə, havalandırma, kəsim, soyutma və

şoklama avadanlığı ilə təchiz edilmişdir. Fabrikdə ildə 2,1 min ton müxtəlif çeşiddə quş əti

məhsulları istehsalı nəzərdə tutulur. İstehsal olunan məhsullar bazara “Qarabağ Broyler”

brendi ilə çıxarılacaqdır. Fabrikdə Füzuli və ətraf rayonlardan 120 nəfər məcburi köçkün yeni

iş yeri ilə təmin olunmuşdur.

Füzuli SES Baş Mil kanalı üzərində 14 hektar ərazidə inşa olunmuşdur.

Stansiyanın ümumi gücü 25,2 meqavatdır. Su elektrik stansiyası Füzuli rayonundakı 110

kilovoltluq "Haramı" yarımstansiyası vasitəsilə respublikanın enerci sisteminə birləşdiriləcək

və sistemlə paralel recimdə işləyəcək. Stansiyanın təməli 2008-ci ildə qoyulub. Tikinti işləri

yerli "Azenco" şirkəti tərəfindən həyata keçirilib.

Füzuli rayonunun Mahmudlu-2 kəndində 1000 başlıq südlük cins iribuynuzlu heyvandarlıq

kompleksi yaradılır. SİA-nın məlumatına görə, tikintisi üçün İqtisadiyyat və Sənaye

Nazirliyinin Sahibkarlığa Kömək Milli Fondu tərəfindən güzəştli kredit ayrılan müəssisənin

ümumi sahəsi 7 hektardır. Artıq bir fermanın və senac quyusunun tikintisi başa çatmış, 420 baş

cins heyvan gətirilib. Hazırda bir fermanın, sağımxananın, buzovlar üçün tövlənin, yem

anbarının tikintisi davam etdirilir. Qeyd edək ki, heyvandarlıq kompleksi tam fəaliyyətə

başlayandan sonra burada ildə 7,6 min ton süd istehsal edilməsi nəzərdə tutulur.

721 ailə üçün yeni qəsəbənin salınması nəzərdə tutulmuşdur.

Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı

(2009-2013-ci illər)

Füzuli rayonu

Sənaye və kənd təsərrüfatı istehsalının genişləndirilməsi tədbirləri

4.3.9.18. Heyvandarlıq, taxılçılıq, pambıqçılıq və tərəvəzçiliyin

inkişafının dəstəklənməsinin davam etdirilməsi

2009-2013 Kənd Təsərrüfatı

Nazirliyi

4.3.9.19. Aqroservis xidmətlərinin yaxşılaşdırılması 2010-2011 Kənd Təsərrüfatı

Nazirliyi, "Aqroservis"

ASC

Ekologiya və təbii sərvətlərdən istifadə tədbirləri

4.3.9.20. Rayonda tikinti materialları (gil, qum, mişar daşı və s.)

yataqlarının axtarışı və kəşfiyyat işlərinin aparılması

2011-2013 Ekologiya və Təbii

Sərvətlər Nazirliyi

Yol təsərrüfatı və nəqliyyat tədbirləri

4.3.9.21. Rayon ərazisində kəndlərarası yolların əsaslı təmiri 2010-2013 Nəqliyyat Nazirliyi

Elektrik enercisi, istilik və qaz təchizatı

4.3.9.22. Rayonun elektrik şəbəkələrinin yenidən qurulması və

hava elektrik verilişi xətlərinin özünüdaşıyan

izolyasiyalı naqillərlə əvəz olunması

2010-2013 “Azərenerci” ASC

4.3.9.23. Rayonun yaşayış məntəqələrinin qazlaşdırılması 2010-2011 “Azəriqaz” QSC

Rabitə xidmətlərinin yaxşılaşdırılması tədbirləri

4.3.9.24. Rayon ərazisində yaşayış məntəqələrinin

telefonlaşdırılması

2009-2011 Rabitə və İnformasiya

Texnologiyaları

Nazirliyi

Su təchizatının və kanalizasiya xidmətlərinin yaxşılaşdırılması tədbirləri

4.3.9.25. Rayonun kəndlərinin su təchizatının yaxşılaşdırılması 2010-2013 “Azərsu” ASC

4.3.9.26. Rayonda subartezian quyularının qazılması, kəndlərin

içməli su xətlərinin çəkilməsi

2009-2010 “Azərsu” ASC

4.3.9.27. Horadiz şəhərinin su təchizatının yenidən qurulması və

kanalizasiya şəbəkəsinin yaradılması

2010-2011 “Azərsu” ASC

Meliorasiya və irriqasiya tədbirləri

4.3.9.28. Rayonun əkin sahələrinin suvarma suyu ilə təminatının

yaxşılaşdırılması

2009-2013 Azərbaycan Meliorasiya

və Su Təsərrüfatı ASC

Əhalinin təhlükəsizliyi tədbirləri

4.3.9.29. Araz çayında sahilbərkitmə işlərinin davam etdirilməsi 2010-2013 Azərbaycan Meliorasiya

və Su Təsərrüfatı ASC

4.3.9.30. İşğaldan azad olunmuş ərazilərin minalardan və

partlamamış hərbi sursatlardan təmizlənməsi

2010-2013 Ərazilərin Minalardan

Təmizlənməsi üzrə Milli

Agentlik

Səhiyyə, mədəniyyət, idman və təhsil müəssisələrinin inşası və yenidənqurulması

4.3.9.31. Rayonun kəndlərində yeni səhiyyə müəssisələrinin

tikintisi

2010-2013 Səhiyyə Nazirliyi

4.3.9.32. Rayonda yeni mədəniyyət obyektinin tikintisi, rayonun

kəndlərində tarix-mədəniyyət abidələrinin bərpası

2010-2012 Mədəniyyət və Turizm

Nazirliyi

4.3.9.33. Rayonda idman-sağlamlıq obyektlərinin tikintisi 2009-2012 Gənclər və İdman

Nazirliyi

4.3.9.34. Rayonun orta məktəbləri ücün əlavə sinif otaqlarının

tikintisi

2010-2012 Təhsil Nazirliyi

Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı

(2014-2018-ci illər)

Sıra

№-si Tədbirin adı

İcra

müddəti İcraçılar

Füzuli rayonu

Sənaye və kənd təsərrüfatı sahəsinin inkişafı tədbirləri

4.2.9.19. Cins heyvandarlıq, taxılçılıq, üzümçülük,

tərəvəzçilik, meyvəçilik, toxumçuluq və tingçilik

sahələrinin inkişafının dəstəklənməsi

2014-2018 Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi,

İqtisadiyyat və Sənaye

Nazirliyi, yerli icra

hakimiyyəti

4.2.9.20. İri taxılçılıq təsərrüfatının yaradılmasının

dəstəklənməsi

2014-2018 İqtisadiyyat və Sənaye

Nazirliyi, Kənd Təsərrüfatı

Nazirliyi, "Azərbaycan

Meliorasiya və Su

Təsərrüfatı" ASC, yerli icra

hakimiyyəti

4.2.9.21. Kənd təsərrüfatı istehsalının inkişafına xidmət edən

infrastrukturun maddi-texniki bazasının

möhkəmləndirilməsi

2014-2018 Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi,

yerli icra hakimiyyəti

Ekologiya və təbii sərvətlərdən istifadə tədbirləri

4.2.9.22. Rayonun yaşayış məntəqələrində modul tipli su

təmizləyici qurğuların quraşdırılması

2014-2018 Ekologiya və Təbii Sərvətlər

Nazirliyi

Yol təsərrüfatı və nəqliyyat tədbirləri

4.2.9.23. Rayon ərazisində kəndlərarası avtomobil yollarının

tikintisinin, yenidən qurulmasının və əsaslı təmirinin

davam etdirilməsi, o cümlədən Qarabağ-Böyük

Bəhmənli-Arayatılı-Mirzənağılı avtomobil yolunun

tikintisi və 1-11 saylı Qayıdış qəsəbə arası avtomobil

yolunun yenidən qurulması

2014-2018 Nəqliyyat Nazirliyi, yerli icra

hakimiyyəti

Elektrik enercisi təchizatı

4.2.9.24. Rayonun elektrik enercisi təminatının

yaxşılaşdırılması sahəsində müvafiq işlərin davam

etdirilməsi, o cümlədən elektrik verilişi xətlərinin

tikintisi və yenidən qurulması

2014-2018 "Azərenerci" ASC

İstilik təchizatı

4.2.9.25. Rayonun istilik təchizatının yaxşılaşdırılması

sahəsində müvafiq işlərin davam etdirilməsi

2014-2018 "Azəristiliktəchizat" ASC

Qaz təchizatı

4.2.9.26. Rayonun qaz təchizatının yaxşılaşdırılması

sahəsində müvafiq işlərin davam etdirilməsi

2014-2018 Dövlət Neft Şirkəti

Rabitə xidmətlərinin yaxşılaşdırılması tədbirləri

4.2.9.27. Rabitə və informasiya xidmətlərinin

yaxşılaşdırılması sahəsində müvafiq işlərin davam

etdirilməsi

2014-2018 Rabitə və İnformasiya

Texnologiyaları Nazirliyi

Meliorasiya və irriqasiya tədbirləri

4.2.9.28. Rayonun torpaqlarının su təminatının

yaxşılaşdırılması üçün meliorasiya-irriqasiya

işlərinin həyata keçirilməsinin davam etdirilməsi, o

cümlədən Horadiz şəhərində, Gecəgözlü (3 quyu),

Şpartı, Üçüncü Zobucuq, Dilağarda, 3 № li Qayıdış

və 4 № li Qayıdış (2 quyu) yaşayış məntəqələrində

subartezian quyusunun qazılması

2014-2018 "Azərbaycan Meliorasiya və

Su Təsərrüfatı" ASC, yerli

icra hakimiyyəti

Əhalinin təhlükəsizliyi tədbirləri

4.2.9.29. Rayоnda işğaldan azad оlunmuş ərazilərin

minalardan və partlamamış hərbi sursatlardan

təmizlənməsinin davam etdirilməsi

2014-2018 Ərazilərin Minalardan

Təmizlənməsi üzrə Milli

Agentlik

Sıra

№-si Tədbirin adı

İcra

müddəti İcraçılar

Mənzil təsərrüfatı və abadlıq-quruculuq tədbirləri

4.2.9.30. Horadiz şəhəri üzrə müfəssəl planın hazırlanması 2014-2018 yerli icra hakimiyyəti

4.2.9.31. Rayonda abadlıq-quruculuq işlərinin davam

etdirilməsi

2014-2018 yerli icra hakimiyyəti

Səhiyyə müəssisələrinin tikintisi və yenidənqurulması

4.2.9.32. Səhiyyə müəssisələrinin əsaslı təmiri və tikintisi

sahəsində işlərin davam etdirilməsi

2014-2018 Səhiyyə Nazirliyi, yerli icra

hakimiyyəti

Mədəniyyət müəssisələrinin tikintisi və yenidənqurulması

4.2.9.33. Mədəniyyət obyektlərinin əsaslı təmiri, tikintisi və

tarix-mədəniyyət abidələrinin bərpası sahəsində

işlərin davam etdirilməsi

2014-2018 Mədəniyyət və Turizm

Nazirliyi, yerli icra

hakimiyyəti

Gənclər və idman müəssisələrinin tikintisi və yenidənqurulması

4.2.9.34. İdman-sağlamlıq obyektlərinin əsaslı təmiri və

tikintisi sahəsində işlərin davam etdirilməsi

2014-2018 Gənclər və İdman Nazirliyi,

yerli icra hakimiyyəti

Təhsil müəssisələrinin tikintisi və yenidənqurulması

4.2.9.35. Təhsil müəssisələrinin əsaslı təmiri və tikintisi

sahəsində işlərin davam etdirilməsi, o cümlədən

rayonda yeni uşaq bağçasının, Qazaxlar kənd 120

şagird yerlik tam orta məktəbinin və Musiqi

təmayüllü 340 şagird yerlik gimnaziyanın tikintisi

2014-2018 Təhsil Nаzirliyi, yerli icra

hakimiyyəti

Əlavə 2.

Füzuli və Beyləqan rayonunda muzdla işləyənlərin sayının respublika üzrə müvafiq

göstəricidə xüsusi çəkisi

Əlavə 3

Füzuli və Beyləqan rayonları üzrə topdansatış ticarət dövriyyəsi

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Aran iqtisadi

rayonu

547,937.

6 666,279.9

884,10

8.8

1,111,603

.5

1,294,

061.9

1,58

1,97

2.5

1,879,

756.7

1,927,6

52.7

1,986,0

48.1

Beyləqan 26,693.2 27,810.6

37,076

.6 47,963.2

56,025

.5

62,9

79.0

73,33

6.5

73,958.

8

74,254.

6

Yuxarı

Qarabağ

iqtisadi rayonu 33,487.8 34,312.0

49,042

.3 59,886.6

66,593

.9

74,5

40.2

84,70

6.5

85,662.

7

87,585.

7

Füzuli 9,221.3 7,045.3

10,954

.5 16,101.9

15,534

.3

17,2

44.3

22,17

1.5

22,187.

6

22,631.

4

İqtisadi rayonlar üzrə pərakəndə ticarət müəssisələrində ərzaq mallarının ehtiyatları

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Aran iqtisadi

rayonu 9719.8

11167

.7 11215.2

11239.

1

13,379.

0

15,989.

2

16,830

.4

27,494

.8 25,125.6

Beyləqan 442.8 540.0 542.9 531.1 664.6 772.8 720.8 1,013.

3 927.2

Yuxarı

Qarabağ

iqtisadi rayonu

635.6 613.6 653.9 679.3 823.6 927.4 991.0 1,587.

2 1,418.9

Füzuli 143.5 184.1 197.4 172.9 231.2 257.6 288.3 416.5 309.8

1.10. 2. 2014-сü ilin əvvəlinə Azərbaycan Respublikasının iqtisadi və inzibati rayon və şəhərləri üzrə

dövlət məktəbəqədər təhsil müəssisələri

Məktəbəqədər təhsil

müəssisə- lərinin sayı Onlarda

uşaqların

Məktəbəqədər

təhsil müəssisə-

lərində 100 yerə

düşən uşaqların

sayı

Azərbaycan Respublikası - cəmi 1639 106138 89

Aran iqtisadi rayonu - cəmi 365 19760 93

o cümlədən:

Beyləqan rayonu 30 845 99

Yuxarı Qarabağ iqtisadi rayonu -

cəmi 107 5280 98

o cümlədən:

Füzuli rayonu 30 1336 99

1.10.4. Azərbaycan Respublikasının iqtisadi və inzibati rayon və şəhərləri üzrə 2013/2014-cü tədris

ilinin əvvəlinə dövlət və qeyri-dövlət əyani ümumi təhsil müəssisələri

Əyani ümumi

təhsil

müəssisələri

onlarda

şagirdlərin

sayı, nəfər

II və III növbələrdə

oxuyanların xüsusi çəkisi 1)

Azərbaycan Respublikası - cəmi 4 505 1 289 272 15,1

Aran iqtisadi rayonu - cəmi 931 254 925 12,1

Beyləqan rayonu 54 12 102 9,1

Yuxarı Qarabağ iqtisadi rayonu - cəmi 365 54 613 16,4

Füzuli rayonu 81 12 354 11,5

Şəkil*** Füzuli rayonunda işsizlik orqanlarında qeydiyyatdan keçmiş işsizlərin sayı və

orta aylıq əmək haqqının dinamikası

1.10.9. Azərbaycan Respublikasının iqtisadi və inzibati rayon və şəhərləri üzrə 2014-сü

ilinin əvvəlinə ilk peşə-ixtisas təhsili müəssisələri

İqtisadi və inzibati rayonlar

İlk peşə-ixtisas

təhsili

müəssisələrinin

sayı

Qəbul

olanların

sayı,

nəfər

Təhsil

alanların

sayı,

nəfər

Bitirənlərin

sayı, nəfər

Azərbaycan Respublikası 112 16 066 29 234 16 708

Aran iqtisadi rayonu - cəmi 17 2 483 4 821 2 653

Beyləqan rayonu 1 140 240 158

Yuxarı Qarabağ iqtisadi rayonu -

cəmi 7 653 773 746

Füzuli rayonu 2 200 220 200

1.10.16. Azərbaycan Respublikasında iqtisadi və inzibati rayon və şəhərləri üzrə 2013-cü ildə əyani

ümumi təhsil müəssisələrini bitirmiş və həmin il ölkənin ali təhsil müəssisələrinə qəbul olunmuş tələbələrin

cins üzrə bölgüsü

İqtisadi və inzibati

rayonlar

Əyani tam orta ümumi təhsil

müəssisələrini bitirmiş və tam orta təhsil

haqqında attestat alaraq həmin il ali

təhsil müəssisələrinə qəbul olmuş

tələbələrin sayı, nəfər

tam orta ümumi təhsil müəssisələrini

bitirmiş və attestat almış məzunların cins

üzrə sayına nisbətən, faizlə

Cəmi o cümlədən

Cəmi o cümlədən

kişilər qadınlar kişilər qadınlar

Azərbaycan

Respublikası

23422 12457 10965 26,6 25,1 28,4

Aran iqtisadi 3236 1856 1380 17,5 17,5 17,6

rayonu - cəmi

Beyləqan rayonu 179 110 69 21,0 22,8 18,7

Yuxarı Qarabağ

iqtisadi rayonu -

cəmi

955 485 470 25,5 22,8 29,2

Füzuli rayonu 255 140 115 27,1 25,9 28,7

ƏLAVƏ

ƏHALİNİN YAŞ QRUPLARI ÜZRƏ SAYI

(2014-cü ilin əvvəlinə)

Cəmi Kişi Qadın

nəfər faiz nəfər faiz nəfər faiz

Füzuli rayonu 123346 100,0 60606 100,0 62740 100,0

o cümlədən:

0-4 10801 8,76 5917 9,76 4884 7,79

5-9 8694 7,05 4722 7,79 3972 6,33

10-14 9262 7,51 4982 8,22 4280 6,82

15-19 9458 7,67 4970 8,20 4488 7,15

20-24 12094 9,81 5987 9,88 6107 9,74

25-29 12314 9,98 5724 9,44 6590 10,50

30-34 10769 8,73 5178 8,54 5591 8,91

35-39 8513 6,90 4065 6,71 4448 7,09

40-44 8072 6,55 3864 6,38 4208 6,71

45-49 8331 6,76 3866 6,38 4465 7,12

50-54 8229 6,67 3877 6,40 4352 6,94

55-59 6192 5,02 2962 4,89 3230 5,15

60-64 3287 2,66 1520 2,51 1767 2,82

65-69 1785 1,45 764 1,26 1021 1,63

70-74 1806 1,46 730 1,20 1076 1,72

75-79 2160 1,75 852 1,41 1308 2,08

80-84 1091 0,88 437 0,72 654 1,04

85-89 377 0,31 161 0,27 216 0,34

90-94 90 0,07 25 0,04 65 0,10

95-99 18 0,01 3 0,00 15 0,02

100 və yuxarı 3 0 0 0 3 0,00

MİLLİ TƏRKİB

(2009-cu il əhalinin siyahıyaalınması məlumatları əsasında)

Füzuli rayonu 115495 100,0 56723 100,0 58772 100,0

o cümlədən:

azərbaycanlı

lar 115439 99,95 56713 99,98 58726 99,92

ruslar 31 0,03 3 0,01 28 0,05

ləzgilər 7 0,01 3 0,01 4 0,01

tatarlar 5 0,00 1 0,00 4 0,01

ukraynalılar 3 0,00 0 0,00 3 0,01

türklər 2 0,00 2 0,00 0 0,00

digər

millətlər 8 0,01 1 0,00 7 0,01

Sərəncamlar

Beyləqan rayonunun sosial-iqtisadi inkişafının sürətləndirilməsinə dair əlavə tədbirlər

haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı

Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 32-ci bəndini rəhbər tutaraq

qərara alıram:

1. İyirmi min nəfər əhalinin yaşadığı 12 yaşayış məntəqəsini və 4 köçkün qəsəbəsini

birləşdirən Beyləqan-Kəbirli-Baharabad avtomobil yolunun tikintisi məqsədi ilə Azərbaycan

Respublikasının 2012-ci il dövlət büdcəsinin dövlət əsaslı vəsait qoyuluşu xərclərinin

bölgüsündə kəndlərarası avtomobil yollarının tikintisi və yenidən qurulması üçün nəzərdə

tutulmuş vəsaitin 6,0 (altı) milyon manatı Beyləqan Rayon İcra Hakimiyyətinə ayrılsın.

2. Azərbaycan Respublikasının Maliyyə Nazirliyi bu Sərəncamın 1-ci hissəsində nəzərdə

tutulan məbləğdə maliyyələşməni müəyyən olunmuş qaydada təmin etsin.

3. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti bu Sərəncamdan irəli gələn məsələləri həll

etsin.

İlham Əliyev

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti

Bakı şəhəri, 23 fevral 2012-ci il.

Beyləqan rayonunun sosial-iqtisadi inkişafının sürətləndirilməsinə dair əlavə tədbirlər

haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı

Son illərdə Beyləqan rayonunun sosial-iqtisadi həyatında əsaslı dəyişikliklər baş vermiş, bir

sıra sosial yönümlü obyektlər istifadəyə verilmiş, mühüm infrastruktur layihələri yerinə

yetirilmiş, o cümlədən yeni yollar çəkilmiş, əhalinin elektrik enerjisi və təbii qazla təminatı

yaxşılaşdırılmış, geniş abadlıq-quruculuq işləri həyata keçirilmişdir.

Beyləqan şəhərində abadlıq-quruculuq işlərinin davam etdirilməsi, “Azərbaycan Respublikası

regionlarının 2009-2013-cü illərdə sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı”nda rayon üzrə

müəyyən olunmuş tədbirlərin həyata keçirilməsinin sürətləndirilməsi məqsədi ilə Azərbaycan

Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 32-ci bəndini rəhbər tutaraq qərara alıram:

1. Beyləqan rayonunun sosial-iqtisadi inkişafının sürətləndirilməsi məqsədi ilə Beyləqan

Rayon İcra Hakimiyyətinə Azərbaycan Respublikasının 2012-ci il dövlət büdcəsində nəzərdə

tutulmuş Azərbaycan Respublikası Prezidentinin ehtiyat fondundan 2,0 (iki) milyon manat

ayrılsın.

2. Azərbaycan Respublikasının Maliyyə Nazirliyi bu Sərəncamın 1-ci hissəsində nəzərdə

tutulan məbləğdə maliyyələşməni müəyyən olunmuş qaydada təmin etsin.

İlham Əliyev

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti

Bakı şəhəri, 1 noyabr 2012-ci il.

Beyləqan rayonunun sosial-iqtisadi inkişafının sürətləndirilməsinə dair əlavə tədbirlər

haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı

Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 32-ci bəndini rəhbər tutaraq

qərara alıram:

1. İyirmi beş min nəfər əhalinin yaşadığı 8 yaşayış məntəqəsini birləşdirən Birinci Şahsevən-

Əhmədli-Dünyamalılar avtomobil yolunun tikintisi məqsədi ilə Azərbaycan Respublikasının

2013-cü il dövlət büdcəsində nəzərdə tutulmuş Azərbaycan Respublikası Prezidentinin ehtiyat

fondundan Beyləqan Rayon İcra Hakimiyyətinə ilkin olaraq 2,0 (iki) milyon manat ayrılsın.

2. Azərbaycan Respublikasının Maliyyə Nazirliyi bu Sərəncamın 1-ci hissəsində nəzərdə

tutulan məbləğdə maliyyələşməni müəyyən olunmuş qaydada təmin etsin.

İlham Əliyev

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti

Bakı şəhəri, 12 avqust 2013-cü il.

Beyləqan rayonunun sosial-iqtisadi inkişafının sürətləndirilməsinə dair əlavə tədbirlər

haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı

Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramlarının uğurla

yerinə yetirilməsi nəticəsində ölkənin bütün bölgələrində olduğu kimi Beyləqan rayonunda da

bir sıra mühüm işlər görülmüş, Mərkəzi Rayon Xəstəxanası, Mədəniyyət Sarayı, 3000 yerlik

Mərkəzi Stadion yenidən qurulmuş, Gənclər Mərkəzi, Şahmat Məktəbi, əlil və şəhid ailələri

üçün yaşayış binası və digər sosial yönümlü obyektlər tikilərək istifadəyə verilmiş, yeni yollar

çəkilmiş, genişmiqyaslı abadlıq-quruculuq işləri həyata keçirilmiş, iritutumlu logistik mərkəz

və taxıl anbarları, istehsal və emal müəssisələri yaradılmış, 11 mindən çox yeni iş yeri

açılmışdır.

Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 32-ci bəndini rəhbər tutaraq,

Beyləqan şəhərində abadlıq-quruculuq işlərinin davam etdirilməsini, habelə “Azərbaycan

Respublikası regionlarının 2014-2018-ci illərdə sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı”nda

rayon üzrə müəyyən olunmuş tədbirlərin həyata keçirilməsini təmin etmək məqsədi ilə qərara

alıram:

1. Beyləqan rayonunun sosial-iqtisadi inkişafının daha da sürətləndirilməsi üçün Beyləqan

Rayon İcra Hakimiyyətinə Azərbaycan Respublikasının 2014-cü il dövlət büdcəsində nəzərdə

tutulmuş Azərbaycan Respublikası Prezidentinin ehtiyat fondundan 2,0 (iki) milyon manat

ayrılsın.

2. Azərbaycan Respublikasının Maliyyə Nazirliyi bu Sərəncamın 1-ci hissəsində nəzərdə

tutulan məbləğdə maliyyələşməni müəyyən olunmuş qaydada təmin etsin.

İlham Əliyev

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti

Bakı şəhəri, 29 avqust 2014-cü il.

Beyləqan rayonunun Birinci Şahsevən-Əhmədli-Dünyamalılar avtomobil yolunun tikintisi ilə

bağlı əlavə tədbirlər haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı

Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 32-ci bəndini rəhbər tutaraq

qərara alıram:

1. İyirmi beş min nəfər əhalinin yaşadığı 8 yaşayış məntəqəsini birləşdirən Birinci Şahsevən-

Əhmədli-Dünyamalılar avtomobil yolunun tikintisinin davam etdirilməsi məqsədi ilə

Azərbaycan Respublikasının 2014-cü il dövlət büdcəsində nəzərdə tutulmuş Azərbaycan

Respublikası Prezidentinin ehtiyat fondundan Beyləqan Rayon İcra Hakimiyyətinə 2,0 (iki)

milyon manat ayrılsın.

2. Azərbaycan Respublikasının Maliyyə Nazirliyi bu Sərəncamın 1-ci hissəsində nəzərdə

tutulan məbləğdə maliyyələşməni müəyyən olunmuş qaydada təmin etsin.

İlham Əliyev

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti

Bakı şəhəri, 29 avqust 2014-cü il.

Beyləqan rayonunda Olimpiya İdman Kompleksinin tikintisi ilə bağlı tədbirlər haqqında

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı

Azərbaycanda idmanın inkişafı ilə bağlı tədbirlərin davam etdirilməsinin vacibliyini nəzərə

alaraq Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 32-ci bəndini rəhbər

tutaraq qərara alıram:

1. Beyləqan rayonunda Olimpiya İdman Kompleksinin tikintisinə başlamaq üçün Azərbaycan

Respublikasının 2014-cü il dövlət büdcəsində nəzərdə tutulmuş Azərbaycan Respublikası

Prezidentinin ehtiyat fondundan Azərbaycan Respublikasının Gənclər və İdman Nazirliyinə

ilkin olaraq 1,0 (bir) milyon manat ayrılsın.

2. Azərbaycan Respublikasının Maliyyə Nazirliyi bu Sərəncamın 1-ci hissəsində nəzərdə

tutulan məbləğdə maliyyələşməni müəyyən olunmuş qaydada təmin etsin.

İlham Əliyev

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti

Bakı şəhəri, 29 avqust 2014-cü il.

2004-2008 ci illər üçün tədbirlər planı

Sıra N2- si Tədbirin adı Tədbirin məqsədi Yerinə yetirilmə

müddəti

İcraçılar

3.2.6.55. Pambıqçılığm.

üzümçülüyün və

taxilçılığm inkişaf

etdirilmesi

Pambıqçılığın

inkişafınıtemin

edilmesiməhsul

istehsahnın

arıtılması

2004-2008- ci illər Kend Tesərrüfatı Nazirliyi,

İqtisadi İnkişaf Nazirliyi,

Meliorasiya ve Su

Tesərrüfatı Komitəsi, yerli

icra hakimiyyəti və

bəlediyye orqanlan

3.2.6.56. Heyvandariıq

məhsulları

istehsalının və

emaiının inkişaf

etdirilməsi

Rayonun mövcud

iqtisadi

potensiahndan

maksimum

istıfadenin təmin

edilməsi

2004-2008- ci illər Kənd Tesərrüfatı Nazİrliyi,

İqtisadi İnkişaf Nazirİiyi,

Maliyyə Nazirliyi, yerli

icra hakimiyyəti ve

belədiyyə orqanlan

3.2.6.57. Toxucııluq vo

tikiş mohsııllan

istehsalının

inkişafmın

dəstəkiənməsi

Rayonun sənaye

potensiahnın

gücləndirilməsi və

əhalinin

məşğulhığunun

təmin edilmesi

2004-2008- ci illər İqtisadi İnkişaf Nazirliyi,

Maliyyə Nazirliyi, yerli

icra hakimiyyəti

3.2.6.58. Beylaqan

Regionai

AqrarElm

Merkezinin

madditexniki

bazasının

güciondirilməsi

Bölgədə bitki

mühafızə

iisullannın

təkmilləşdirilməsi

və müasir aqrar

elmi naiiyyətlerin

tətbiqinin

yaxşıiaşdınlması

2004-2008- ci illər Kənd Teserriifatı Nazirliyi,

İqtisadi İnkişaf Nazirlİyi,

Maliyyə Nazirliyi, yerli

icra hakimiyyəti

3.2.6.59. Suvanna - drenaj

şəbəkolərinin

bərpası

Su itkisinin

qarşısının alınması

və kənd tesərrnfatı

bitkilerinin

məhsuldarlığının

artırılması

2004-2007- ci illər Meliorasiya ve Su

Tesorrüfatı Komitəsi, Kend

Təserrüfötı Nazirliyi,

İqtisadi İnkişaf Nazirliyi,

Maliyye Nazirliyi

3.2.6,60. Kgnservlsşdirilmif

meyvə- terevəz və

digər ərzaq

sərıaye

məhsullarmın

istehsalmın

inkişafmın

dəstəkləmrıəsi

Yeyinti sənayesinin

İnkişaf etdirilməsi

və əhalinin

ınəşğulluğunun

təmin edilməsi

2004-2008- ci illər Kend Təsərriifatı Nazİrliyi,

tqtisadi tnkişaf Nazirliyi.

Maliyyə Nazirliyi, yerli

icra hakimiyyəti

3.2.6.61. 240 şagirdlik

şəhər orta

məktəbinin

tikintisi, 5

məktəbdə əsaslı

təmir apanlması, 1

möktəbdə isə 120

şagirdlik 6 əlavə

sitıif otaqlannm

tikintisi

Təbsil sisteminin

yaxştlaşdtnlmast

2004-2007- ci illər Təhsil Nazirliyi, Dövlət

Tikinti və Arxitektııra

Komitəsİ, Maliyye

Nazirliyi, ttjtisadi tnkişaf

Nazİriiyi, yerli icra

hakimiyyəti ve bələdiyyə

orqanlan

2009-2013 ci illər üçün tədbirlər planı

Sıra №-si Tədbirin adı İcra müddəti Əsas icraçılar

Sənaye və kənd təsərrüfatı istehsalının genişləndirilməsi tədbirləri

4.3.2.86. Heyvandarlıq, pambıqçılıq və

taxılçılığın inkişafının

dəstəklənməsinin davam etdirilməsi

2009-2013 Kənd Təsərrüfatı

Nazirliyi

Ekologiya və təbii sərvətlərdən istifadə tədbirləri

4.3.2.87. Rayonda sement xammalı, tikinti

qumları və s. tikinti materialları

yataqlarının axtarışı və kəşfiyyat

işlərinin aparılması

2011-2013 Ekologiya və

Təbii

SərvətlərNazirliyi

Yol təsərrüfatı və nəqliyyat tədbirləri

4.3.2.88. Rayon ərazisində yerli əhəmiyyətli

avtomobil yollarının təmiri və

asfaltlaşdırılması

2010-2013 Nəqliyyat

Nazirliyi

4.3.2.89 Şəhər küçələrinin asfaltlaşdırılması 2010-2013 yerli icra

hakimiyyəti

Elektrik enerjisi, istilik və qaz təchizatı

4.3.2.90. Rayonun yaşayış məntəqələrinin

elektrik enerjisi təchizatı

şəbəkələrinin yenidən qurulması və

bərpası

2010-2013 “Azərenerji” ASC

4.3.2.91. Beyləqan şəhərinin

qazlaşdırılmasının başa

çatdırılması, rayonun digər yaşayış

məntəqələrinin qazlaşdırılması

2010-2013 Dövlət Neft

Şirkəti

Su təchizatının və kanalizasiya xidmətlərinin yaxşılaşdırılması tədbirləri

4.3.2.92. Beyləqan şəhərinin su təchizatının

yenidən qurulması və kanalizasiya

sisteminin yaradılması

2009-2011 “Azərsu” ASC

4.3.2.93. Rayonun yaşayış məntəqələrinin su

təchizatının yaxşılaşdırılması

2010-2013 “Azərsu” ASC

Meliorasiya və irriqasiya tədbirləri

4.3.2.94. Rayon ərazisində torpaqların

meliorativ vəziyyətinin

yaxşılaşdırılması və suvarma-drenaj

şəbəkələrinin bərpası

2010-2013 Azərbaycan

Meliorasiya və Su

Təsərrüfatı ASC

4.3.2.95. Rayonun əkin sahələrinin su

təminatının yaxşılaşdırlması

2009-2013 Azərbaycan

Meliorasiya və Su

Təsərrüfatı ASC

Səhiyyə, mədəniyyət, idman və təhsil müəssisələrinin inşası və yenidənqurulması

4.3.2.96. Rayon ərazisində səhiyyə

müəssisələrinin təmiri, tikintisi və

avadanlıqlarla təchiz olunması

2010-2013 Səhiyyə Nazirliyi

4.3.2.97. Mədəniyyət obyektlərinin əsaslı

təmiri və təchizatı

2011-2013 Mədəniyyət və

Turizm Nazirliyi

4.3.2.98 Rayonun idman obyektlərinin əsaslı

təmiri

2010-2011 Gənclər və İdman

Nazirliyi

4.3.2.99. Rayonun məktəblərinin əsaslı

təmiri, əlavə sinif otaqlarının və

yeni məktəb binalarının tikintisi

2010-2013 Təhsil Nazirliyi