Mübarek Öncesi Mısır Jeopolitik Konum,İç ve Dış Politika

8/3/2019 Mbarek ncesi Msr Jeopolitik Konum, ve D Politika

1/6

nceleme

83Ocak 2012 - Cilt: 4 - Say: 37

1981de Sedatn suikaste kurban gitmesinin ardndan devlet bakan olan Hsn Mbarek lkeyi 30 yl boyunca ynetti.

Mbarek ncesi Msr: Jeopolitik Konum, ve D Politika

Pre-Mubarak Egypt: Geopolitical Position, Domestic and Foreign Policy

Ali Ouz DRZBilkent niversitesi UBAratrma Grevlisi

Abstract

Te pyramids in Egypt, the land o the Pharaohs, can be perceived as a symbol o social pyramid, and or thecenturies that rulers o Egypt have governed their people. Te events that started with protests concentratedin ahrir Square in Cairo, and resulted in the resignation o the ormer president Mubarrak in early 2011,demonstrated that the Arab Spring would not be limited to unisia. Te most populated Arab country wasable to oust a dictator via protests. It can be observed that the people o Egypt were opposed to increasingood prices such as bread and this was one o the important actors in the protests against the 30 years orepressive regime o Mubarrak. Te increase o basic ood prices across the world, were also as eective as therole o social media in the organization o the protestors in the Arab Spring. Beore looking at the increasingood prices, it is worth briefy looking at the main elements o Egypts geopolitical location, as well as its do-mestic politics and oreign policy.


2/6

nceleme

84Ocak 2012 - Cilt: 4 - Say: 37

Msrn jeopolitik konumu, Afrika ile Asya arasnda gei noktas olma

zelliini tamasnn yan sra, Akdenizden Kzl Denize, oradan daHint okyanusuna alan Svey kanal ile stratejik bir gei noktas

olarak Avrupa iin kritik bir neme sahiptir.

Firavunlar lkesi Msrda bulunan piramitleri, a-deta gemiten gnmze o lkeyi ynetenlerin

halk zerindeki basksnn ve toplumun sosyalpiramit yapsnn simgesi olarak alglamak mm-kndr. Tahrir Meydannda 2011 balarnda ya-anan gsteriler sonucu Mbarekin grevdenayrlmas ile sonulanan hadiseler, Arap Baha-rnn Tunus ile snrl kalmayacan ve en kala-balk Arap devletinde dahi gstericilerin devletbakann istia ettirebileceklerini gstermitir.Bu srete, 30 yldr bask rejimi ile ynetilenMsr halknn, bata ekmek olmak zere hzlaartan gda fyatlarna kar gelmelerinin nem-

li etkisi olduu grlmektedir. Arap Baharndagstericilerin rgtlenmesinde nemli olan sos-yal medya kadar, bu sre ncesinde dnya a-pnda artan temel gda fyatlarnn nemini deMsr rneinde grmek mmkndr. Gda f-yatlarndaki arta bakmadan evvel Msrn Tah-rir ncesi jeopolitik, i ve d politikasnn anaunsurlarna ksaca baklmasnda ayda vardr.

Msr yaklak 80 milyon civarnda nusuyla1,Arap Dnyasnn, Ortadounun ve Arikann

en kalabalk lkelerindendir. Ayrca, Suudi Ara-bistan, Cezayir ve Birleik Arap Emirliklerindensonra, Arap Dnyasnn en byk 4. ekonomi-si de Msr ekonomisidir.2 Nus ve ekonomikbyklnn yan sra, jeopolitik konumuile Msr en nemli Arap devletlerinden biridir.Msrn jeopolitik konumu, Arika ile Asya ara-snda gei noktas olma zelliini tamasnnyan sra, Akdenizden Kzl Denize, oradan daHint okyanusuna alan Svey kanal ile strate-jik bir gei noktas olarak Avrupa iin kritik bir

neme sahiptir.

1882 ngiliz igali ile Osmanlnn kontroln-den kan Msr, aslnda Kavalal Mehmet Ali

Paadan beri Osmanl kontrolnden km-tr. Msrda yaplan Svey kanal ile ngiltereHindistana daha abuk ulaabildii iin 19. yy.dan itibaren ngilizler ve Avrupallar iin kanal jeostratejik adan savunulmas gereken en -nemli yerlerden biri olmutur.3 1800lerin ban-da Napolyonun Msr igalinden beri bu stratejikgei noktasnn kontrol ngiliz imparatorluuasndan kilit konumda idi.

Birinci Dnya Savana kadar szde bir Osmanl

topra olan ama filen ngilizlerin kontrolndeolan Msr, Savan balamasyla imparatorluktankopmutur. Falih Rk Atay Zeytinda kitabndaKanal Taaruzunun detaylarn vermektedir. Ce-mal Paa, savan balarnda baarl olmu veKanala taarruz etmitir.4

1922de Msrda Krallk kurulmu ve 1936daKral Faruk 1952deki Hr Subaylar Hareketi tara-ndan devrilinceye kadar lkeyi gl bir ngilizhimayesi altnda ynetmitir. kinci Dnya Sa-

vandan sonra Msrda da milliyetilik akmlarhz kazanmtr ve 1947-48 Birinci Arap-srailsavanda Msr ordular sraile kar savamama baarl olamamtr. Cemal Abdul Nasr dao savaa katlan subaylardan biridir.

1952 ylnda Cemal Abdul Nasr nderliindeHr Subaylar Hareketi, Kral Faruka kar birdarbe gerekletirerek lke ynetimine el koy-mutur. Bu hareketin temelindeki Arap Milliyet-ilii de lkenin kaynaklarnn lke halkna daha

adil datlmasn savunmaktayd. Dolaysyla


3/6

nceleme

85Ocak 2012 - Cilt: 4 - Say: 37

gda, benzin, gibi pek ok rne sbvansiyongelmitir. Bu gda sbvansiyon sistemi Msrnyllk GSYHsnn yaklak %8,6sna tekabl et-mektedir. Ancak Nasrn kurduu bu sistemideitirmek de siyasi adan ok byk risklergetirmektedir.5

Nasrn Batl glerle kar karya gelmesininen nemli sebeplerinden biri de milliletirme po-litikasdr. 1956 Svey Kanal milliletirmesi de

en balca meseleydi. Svey Kanal her zamanstratejik neme sahip olmutur. Ancak esas ne-mi 1947e kadar ngilterenin Hindistana gidenyolunu korumaktan geerken, gnmzde batapetrol olmak zere uluslararas gemi tamacl ve ticaret asndan Avrupa ve Asya arasndakitrafin ykn tamaktadr. Bir Choke Point(kritik tkanklk olabilecei nokta) olarak grl-mektedir.

1956 Svey Krizi ise Nasrn kanal millile-

tirmesi karsnda, srail, Fransa ve ngiltereninbu lkeye askeri mdahalede bulunmasndan

kaynaklanmtr. 1956 Svey Krizi, Eisenhowerbakanlnda ABDnin, Souk Savan ortasndaolunmasna karn Fransay, sraili ve ngiltereyiciddi ekilde uyarp onlara kar bir tutum sergi-lemitir. srailde Ben-Gurion hkmeti 1957deSinadan geri ekilme karlnda srailin snrgvenliini arttrmak amacyla Sinann bazblgelerinin silahszlandrlm olmas gibi ba-z garantiler talep etmitir.6 Bu srailin Msr ileilerde Camp Davidde yrtecei mzakereler-

deki Bara karlk Toprak iadesi prensibininilk rnei saylr.7 Svey krizinden sonraki srailile olan Alt Gn Sava (1967) ve Yom KippurSavalarnda (1973) da srail yeniden Sina yarmadasn hede alp Kanal zerinde de bask kur-maya almtr.

Svey krizi sonucu, askeri adan baar eldeetmemi olmasna karn, siyasal adan Ce-mal Abdul Nasr byk bir baar elde etmitir.Kanal milliletirmekle kalmam, uluslarara-

s kamuoyunu ve Arap Milliyetilerinin bykdesteini arkasna almtr. Nasrn bu dnemki

Nfus ve ekonomik byklnn yan sra, jeopolitik konumu ile Msr en nemli Arap devletlerinden biri.


4/6

nceleme

86Ocak 2012 - Cilt: 4 - Say: 37

nuzu o denli kuvvetliydi ki 1958de Suriye ileortak bir lke kurma admlar atlmtr. 1958 y-lnda kurulan ve Suriye ile birlikte kurulan Bir-

leik Arap Cumhuriyeti her ne kadar 1961 yln-da dald ise de, ksa sre devam eden bir ArapMilliyetilii projesi olmutur.

Uluslararas kamuoyunda da Nasrn Batl em-peryalist glere kar duruu da Balantszlarhareketi asndan nemli bir sembol olarakgrlmtr. 1961de Belgradda Tito, Nasr veNehru, Balantszlk Hareketini kurmutur. So-uk Savata Balantszlar hareketine nclketmi liderlerden biri olarak Nasr, Aswan Baraj

gibi dev projelerle lkesinin modernizasyonunuBatl glerden bamsz ekilde gerekletir-mek istemitir. Bu erevede milli kaynaklarasahip klmas ve lke iin kritik neme haizSvey Kanal gibi yatrmlarn milliletirilmesiNasr iin nemliydi.

1967de sraile kar Alt Gn Sava, Nasr iinciddi bir hayal krkl ile sonulanmtr srailin1967 ylnda Msrdan Sina yarm adasn igalettii Alt Gn Savann bir nleyici sava

olduu gr yaygnd. Son yllarda, aslndasavan srailin iine geldiini savunan yeni ta-rihiler, yaygn grlerin yeniden sorgulanma-sna neden olmutur.8 Esas nedeni her ne olursaolsun, Atl Gn Sava Msr hava kuvvetleri veordusu asndan ar kayplarn yaand birhadise olup, Sinann da Camp David Anlama-sna kadar srail igali altnda kalmasna sebepolmutur.

Enver Sedat 1970lerin banda lkenin bana

gemi ve 1973 Yom Kippur Sava ve ardndan

gelen Petrol Krizinde nemli roller stlenmitir.Enver Sedat hazalara srail ile kalc bir baranlamas imzalayan Arap lider olarak gemi

olmasna karn, 1973te Suriye ile ezamanl o-larak sraile sava amt. 1973 Yom Kippur Sa-vanda Msr ve Suriyenin ani saldrs karsn-da srail hazrlksz yakalanm ve ar kayplarvermitir. Bu savan srailin aleyhine giderkenABDnin havadan yardm ve ikmal desteindendolay tekrar glenip kuvvetli bir ekilde saldra-bildii kans yaygndr. Arap lkelerinin oun-lukta olduu Petrol hra Eden lkeler rgt(OPEC)in, ABDnin sraile verdii bu destektendolay, savan ardndan, petrol retimini azalt-

masyla Dnyadaki ilk petrol krizi gereklemi-tir. Bu sava her iki tara iin de ypratcyd ve1970lerin sonlarnda Msrdaki Sedat hkmetiile sraildeki Begin hkmeti, uzlamaya hazr-d. sraile ani bir ziyarette bulunan Enver Sedat,Knessette de konuarak bu konuda barn sin-yallerini vermitir.

srail, Sinay 1978 Camp Davidde varlan muta-bakat ve 1979da imzalanan anlama ile Msrakalc bir bar anlamas karlnda iade et-

mitir. 1978 Camp David mutabakat ve ardn-dan 1979 Msr-srail arasndaki bar anlamasbyk lde Bara karlk Toprak iadesi or-mlne dayanmaktadr.9 Camp David mutaba-katlar ile Enver Sedat, srail ile kalc bir baranlamas yapm ve 1981 ylna gelindiinde bu-nun bedelini belki de canyla demitir.

1981de Sedatn suikast kurban olmasnn ar-dndan Hsn Mbarek Devlet Bakan olmu ve 30 yl boyunca lkeyi ynetmitir. Mbarek

ynetimi, srail ile bar iinde olma karl

2011in balarnda, Tahrirde sosyal piramit ters evrilmi ve Firavun

Mbarek halkn hareketi ile istifa etmitir. Ancak askeri konseyin he-nz gei srecini tamamlamam olmalarndan dolay halk yeniden

Tahrir Meydanna akn etmeye balamtr.


5/6

nceleme

87Ocak 2012 - Cilt: 4 - Say: 37

milyarlarca dolar Amerikan yardm alm ve bubakmdan en azla dorudan ABD yardm alanlkeler arasnda en balarda yer almtr. Msr

Ordusu da ABDden dorudan maddi ve tehi-zat yardm almtr. Ancak Msr ynetiminin1978den itibaren srail ile yrtt barl dpolitikalar halkn nemli bir ksmnn kar k-masna ramen yrtlmtr. Msrdaki siya-sal yap Mbarek dneminde Milli DemokratikPartinin glgesi altnda, yasal olarak muhaleetetmesine zaman zaman izin verilen Wad Parti-si ile Nasrc Demokratik Arap Partisi, Milliyetilerleyici Birlik Partisi (Tagammu Partisi olarakda bilinir) ve Ghad Partisi (Yarn Partisi) gibi

partiler ile srmtr.10 Gerek bir muhali golan Mslman Kardeler ise yasaklanmtr.

1928de Msrda kurulan Mslman Kardeler,rejime kar en ciddi muhaleet hareketi olmu-tur. Msrdaki en eski siyasi rgtlerden biri olanMslman Kardeler, 1928 ylnda bir okul -retmeni olan Hassan Al-Banna tarandan kurul-mutur. Toplumun slami prensipler temelinde yeniden yaplandrlmasn savunan Al-Banna,siyasi ve sosyal reormlar yaplmasn arzula-

maktayd. Ancak rgt ilk etapta bir insani hayrkurumu olarak balam ve zellikle akirlerinhaklarn savunmann yan sra ngilizlere kar- Msr Milliyetiliini de desteklemitir. Bataiddet olaylarna karmayan rgtn 1939 sene-sinde askeri kanad kurulmu ve o dnemden buyana Msrdaki ynetimlerin kara listesinde yeralmtr. 1949 senesinde Al-Banna ldrlm veselef Hassan al-Hudaybi, rgtn askeri kanad-n tasfye etmeye almtr. Mslman Karde-ler, 1952de Nasrn nderliinde Kral Faruka

darbe yapan Hr Subaylar Hareketini destekle-mi olmasna karn, 1954te Nasra suikast gi-riiminde bulunmakla sulanp yasaklanmtr.Mslman Kardelerin en mehur fkir babala-rndan biri olan Seyit Kutup da, 1966 senesindeMsr ynetimince idam edilmitir. MslmanKardeler bu tarihten itibaren iddet yanls mi-litan gruplar ile arasnda bir mesae korumu ol-masna karn yasak kalmtr. 2005 seimlerindebir parti olarak deil, destekledikleri bamszadaylar ile siyasi arenada yerini almtr.11 Batlkesimler, Mslman Kardeleri radikal bir hare-

ket olarak grrken, Mbarek sonras dnemde,Selefler Suudi Arabistan benzeri ok kat bir yo-rum ile Mslman Kardelerin kimilerince daha

lml olarak grlmesine sebep olmaktadr.

Sonu Yerine: Arap Bahar ve Msr

Arap Bahar srecinde sosyal medyann rol okbyk olmutur. Ancak bu Nil Devrimi gste-rilerine gelinen sre ierisinde gda fyatlarnnartm olmasnn rol de byktr. Arap dn-yasnda nde gelen lkelerden biri olan Msrnekonomik bymenin var olduu bir dnemdeliberal politikalar uygulamaya balam ve bu da

byme perormansnn gerilemesinin arkasn-daki sebep olarak grlmektedir. Bu politika-larn sebep olduu ekonomik bymedeki d- yznden de Msr 2009 krizine hazrlkszyakalanmtr.12 2009 krizinden sonra halknaen temel gda olan ekmei daha pahal satmakdurumunda kalp sbvansiyonlar azaltmak du-rumunda kalmtr. Halbuki Msrda Nasrnkurduu sbvansiyon sitemi ile halk 130 gram-lk ekmei 1 cent civarna alabilmektedir. Fakatekmek gibi, buday, eker, pirin ve bitkisel ya

fyatlarna yaplan sbvansiyonlarn yllk mali-yeti 5.5 Milyar $ ABD Dolar olduu ve bununda yllk Gayri Saf Yurtii Haslann %8,6 ora-nna denk gelen bir bte ana sebep olduuhesaplanmaktadr. Ancak Nasrn bu sistemini1977de Enver Sedat deitirmeye kalkp ekmekfyatlarnn artmasna sebep olunca ciddi ayak-lanmalar ile karlamt. Mbarek hkmeti debu konuda 2008den bu yana aralklarla protes-to edilmekteydi.13 Msrda ekmek en temel gdaolup Msrdaki ailelerin %60 kadarnn bu sb-

vansiyonlu ekmee muhta olduu tahmin edil-mektedir.14

2011in balarnda, Tahrirde sosyal piramit tersevrilmi ve Firavun Mbarek halkn hareketiile istia etmitir. Ancak Tantavi ve askeri kon-seyin henz gei srecini tamamlamam olma-larndan dolay halk yeniden Tahrir Meydannaakn etmeye balamtr ve son gnlerde olaylaryeniden artmtr. imdiki srete Askeri Kon-sey ve Tantavi geici olarak ynetime el koymudurumdadr. Ancak seimlerde eski Atom Ener-


6/6

nceleme

88Ocak 2012 - Cilt: 4 - Say: 37

ji Ajans Bakan, Nobel dll Muhammed ElBaradeyin yan sra Mslman Kardeler de g-l halk destei grmektedir. Yani Msrn siyasal

gelecei belirsizliklerle doludur. Bu belirsizliklernda, ABD, srail ve Batl lkeler srail ileMsr arasndaki barn devam edip etmeyeceikonusunda endieli olup, Mslman Kardelerekukuyla bakmaktalar. ABD, srail ve Bat lkele-ri, jeopolitik kar ve srail ile bar anlamasnnsrdrlmesi adna Msrdaki baskc Mbarek

rejimine ciddi maddi yardmlarda bulunmu veyllarca istikrar uruna demokrasi eda edilmi,halk ise elitist bir rejimin basks altnda sbvan-

siyonlar ile susturulmutur. Yardmlarda sorunkmas ile beraber honutsuzluk yaylmtr. M-srdaki durum halen belirsizliini korumaktadr,ama her kim gelirse gelsin, neredeyse 60 yldrvar olan sbvansiyonlar kaldrmas kolay olma-yacaktr.

O

1 CIAWorldFactbooktaMsrnfusu82milyonolaraktahminedilirken,Wikipediada81milyonolaraktahmin

edilmektedir.Msrdayaplansonresmisaymdatoplamnfus76milyondur.

CIAWorldFactBookhttps://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/eg.html(SonEriim

24Aralk2011),Wikipediahttp://en.wikipedia.org/wiki/List_of_countries_by_population(SonEriim24Aralk

2011)

2 TrkiyeveMsrTicariveEkonomiklikileri,T.C.DileriBakanlResminternetSitesi,http://www.mfa.gov.

tr/turkiye-misir-ticari-ve-ekonomik-iliskileri.tr.mfa,(SonEriim22Aralk2011)

3 StanfordJ.Shaw&EzelKuralShawHistoryoftheOttomanEmpireandModernTurkey,VolumeII:Reform,Re-

volutionandRepublic:TheriseofModernTurkey1808-1975CambridgeUniversityPress,CambridgeUnitedKingdom,2002(FirstPublished1977).Syf.193-195.

4 FalihRfkAtayZeytinDaVarlkYaynlar,stanbul,5.Bask,1964.Syf.44-48ve182-192.

5 AhramOnline,http://english.ahram.org.eg/News/22944.aspx,(SonEriim22Aralk2011)

6 JohnJ.MearsheimerandStephenM.WaltTheIsraelLobbyandU.S.ForeignPolicyPenguinBooks,London

England2008(ilkbask2007).Syf.24-25.

7 WilliamB.QuandtCampDavid:PeaceMakingandPoliticsTheBrookingsInstitutions,WashingtonD.C.USA,

1986.Syf.32-33.

8 JohnJ.MearsheimerandStephenM.WaltTheIsraelLobbyandU.S.ForeignPolicyPenguinBooks,London

England2008(ilkbask2007).Syf.84-86.

9 WilliamB.QuandtCampDavid:PeaceMakingandPoliticsTheBrookingsInstitutions,WashingtonD.C.USA,

1986.Syf.3-4ve33.10 NihadGoharMappingParticipationinEgyptSyf179,inPoliticalParticipationintheMiddleEast,editedby

EllenLust-OkarandSalouaZerhouni,RiennerLondon,2008:pp.171191.

11 NihadGoharMappingParticipationinEgyptSyf179,inPoliticalParticipationintheMiddleEast,editedby

EllenLust-OkarandSalouaZerhouni,RiennerLondon,2008:pp.171191.

12 TrkiyeMsrSiyasilikileri,T.C.DileriBakanlResminternetSitesi,http://www.mfa.gov.tr/turkiye-mi-

sir_siyasi-iliskileri-.tr.mfa,(SonEriim22Aralk2011)

13 AhramOnline,http://english.ahram.org.eg/News/22944.aspx,(SonEriim22Aralk2011)

14 NewYorkTimes,1Haziran2011LessterR.BrownWhentheNilerunsdryEgyptsFoodSupplyindanger,

http://www.nytimes.com/2011/06/02/opinion/02Brown.html?tntemail0=y&_r=1&...6/2/2011,(SonEriim20

Aralk2011)

DPNOTLAR

Mübarek Öncesi Mısır Jeopolitik Konum,İç ve Dış Politika

Documents

Transcript of Mübarek Öncesi Mısır Jeopolitik Konum,İç ve Dış Politika