Một số phương pháp giải phương trình vô tỷ

download Một số phương pháp giải phương trình vô tỷ

of 70

Transcript of Một số phương pháp giải phương trình vô tỷ

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    1/70

    I HC THI NGUYN

    TRNG I HC KHOA HC

    TRNH HNG UYN

    MT S PHNG PHPGII PHNG TRNH V T

    LUN VN THC S TON HC

    Chuyn ngnh: PHNG PHP TON S CPM s: 60.46.40

    Ngi hng dn khoa hc:GS. TSKH. NGUYN VN MU

    THI NGUYN - NM 2011

    1S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    2/70

    1

    Mc lc

    M u . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3Chng 1. Phng php gii phng trnh v t . . . . . . . . . . 5

    1.1. Phng php hu t ha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

    1.2. Phng php ng dng cc tnh cht ca hm s . . . . . . . . . . 241.3. Phng php a v h i xng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261.4. Phng trnh gii bng phng php so snh . . . . . . . . . . . . . . . 32

    Chng 2. Mt s phng php gii phng trnh v t chatham s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40

    2.1. S dng phng php bin i tng ng . . . . . . . . . . . . . . . . 402.2. S dng phng php t n ph. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 412.3. S dng nh l Lagrange . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 422.4. S dng phng php iu kin cn v . . . . . . . . . . . . . . . . . . 432.5. S dng phng php hm s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

    Chng 3. Mt s cch xy dng phng trnh v t. . . . . 483.1. Xy dng phng trnh v t t cc phng trnh bit cchgii. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 483.2. Xy dng phng trnh v t t h phng trnh. . . . . . . . . . . 523.3. Dng hng ng thc xy dng cc phng trnh v t . . 533.4. Xy dng phng trnh v t da theo hm n iu. . . . . . . 553.5. Xy dng phng trnh v t da vo hm s lng gic v phngtrnh lng gic. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 583.6. Xy dng phng trnh v t t php "t n ph khng tonphn". . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 603.7. Xy dng phng trnh v t da vo tnh cht vect. . . . . . . 603.8. Xy dng phng trnh v t da vo bt ng thc . . . . . . . . 613.9. Xy dng phng trnh v t bng phng php hnh hc . . 65Kt lun . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68

    2S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    3/70

    2

    Ti liu tham kho . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69

    3S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    4/70

    3

    M u

    Phng trnh v t l mt lp bi ton c v tr c bit quan trngtrong chng trnh ton hc bc ph thng. N xut hin nhiu trong cck thi hc sinh gii cng nh k thi tuyn sinh vo i hc. Hc sinh phii mt vi rt nhiu dng ton v phng trnh v t m phng phpgii chng li cha c lit k trong sch gio khoa. l cc dng tonv phng trnh v t gii bng phng php a v h (i xng hockhng i xng), dng phng php t n ph khng ton phn, dngn ph lng gic, . . . .

    Vic tm phng php gii phng trnh v t cng nh vic xy dngcc phng trnh v t mi l nim say m ca khng t ngi, c bit l

    nhng ngi ang trc tip dy ton. Chnh v vy, p ng nhu cuging dy v hc tp, tc gi chn ti "Mt s phng php giiphng trnh v t" lm ti nghin cu ca lun vn. ti nhm mtphn no p ng mong mun ca bn thn v mt ti ph hp msau ny c th phc v thit thc cho vic ging dy ca mnh trong nhtrng ph thng. Lun vn c hon thnh di s hng dn trc tipca NGND. GS.TSKH. Nguyn Vn Mu. Tc gi xin c by t lngbit n chn thnh v su sc i vi ngi thy ca mnh, ngi nhittnh hng dn, ch bo v mong mun c hc hi thy nhiu hn na.

    Tc gi xin chn thnh cm n qu thy c trong Ban gim hiu, Phngo to i hc v sau i hc Trng i hc Khoa hc, i hc ThiNguyn, cng qu thy c tham gia ging dy kha hc to mi iukin, gip tc gi trong sut qu trnh hc tp v nghin cu tcgi hon thnh kha hc v hon thnh bn lun vn ny.

    Lun vn gm phn m u, ba chng, phn kt lun v danh mc

    ti liu tham kho.

    4S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    5/70

    4

    Chng 1 trnh by h thng cc phng php gii c bn lp ccphng trnh v t.

    Chng 2 trnh by phng php gii v bin lun phng trnh v tc cha tham s.

    Chng 3 trnh by mt s cch xy dng phng trnh v t mi.

    Mc d c gng rt nhiu v nghim tc trong qu trnh nghin cu,nhng do thi gian v trnh cn hn ch nn kt qu t c tronglun vn cn rt khim tn v khng trnh khi thiu xt. V vy tc gimong nhn c nhiu kin ng gp, ch bo qu bu ca qu thy c,

    cc anh ch ng nghip lun vn c hon thin hn.Thi Nguyn 2011

    Trnh Hng Uyn

    5S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    6/70

    5

    Chng 1

    Phng php gii phng trnh vt

    1.1. Phng php hu t ha

    Nhn chung gii phng trnh v t ta thng quy v phng trnhhu t gii. Ta thng dng cc phng php sau y a ccphng trnh v t v phng trnh hu t m ta c th gi cc phngphp ny l "hu t ho".

    1.1.1. S dng cc php bin i tng ngNi dung chnh ca phng php ny l lu tha hai v vi s m ph

    hp.Mt s php bin i tng ng thng gp.

    [1]. 2n

    f(x) = 2n

    g(x)

    f(x) = g(x)f(x) 0g(x) 0

    [2]. 2n

    f(x) = g(x) khi v ch khi

    f(x) = g2n(x)g(x) 0

    [3]. 2n+1

    f(x) = g(x) f(x) = g2n+1(x).V d 1.1. Gii phng trnh

    2x + 1 = 3x + 1. (1.1)

    6S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    7/70

    6

    Gii. Ta c

    (1.1)

    3x + 1 02x + 1 = (3x + 1)

    2

    x 13

    9x2 + 4x = 0

    x 13

    x = 0, x = 49

    x = 0, x =

    4

    9

    (loi).

    Vy nghim ca phng trnh l x = 0.

    Nhn xt 1.1. Phng trnh trn c dng tng qut

    f(x) = g(x). Khigp dng phng trnh ny, ta s dng bin i sau.

    f(x) = g(x)

    g(x) 0f(x) = g2(x)

    V d 1.2. Gii phng trnh

    1 + 23

    x x2 = x + 1 x. (1.2)

    Gii. iu kin

    x x2 0x 01 x 0

    0 x 1.

    gii phng trnh ny, ta thng ngh n vic bnh phng hai vkhng m ca mt phng trnh c phng trnh tng ng.

    (1.2) 2(x x2

    ) 3x x2 = 0 x x2(2x x2 3) = 0

    x x2 = 0

    2

    x x2 = 3

    x x2 = 04x2 4x + 9 = 0 (v nghim)

    Suy ra x = 1 hoc x = 0.Kt hp vi iu kin bi ra, ta c x = 0; x = 1 l nghim phng

    trnh.

    7S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    8/70

    7

    Nhn xt 1.2. Dng tng qut ca phng trnh trn l

    f(x) +g(x) = h(x). Khi gp dng phng trnh ny ta bin itng ng nh sau

    f(x) +

    g(x) =

    h(x)

    f(x) 0g(x) 0f(x) + g(x) + 2

    f(x)g(x) = h(x)

    V d 1.3 (Hoc sinh gii quc gia nm 2000). Gii phng trnh4 310 3x = x 2. (1.3)

    Gii. Ta c(1.3)

    x 24 310 3x = x2 4x + 4

    x 24x x2 = 310 3x

    2 x 4x4 8x3 + 16x2 + 27x 90 = 0

    2 x 4(x 3)(x3 5x2 + x + 30) = 0

    2 x 4(x 3)(x + 2)(x2 7x + 15) = 0

    x = 3.

    Vy x = 3 l nghim ca phng trnh.

    1.1.2. Thc hin php nhn lin hp n gin vic tnh ton

    Ta bit nu x = x0 l nghim ca phng trnh f(x) = 0 th iu c ngha l

    x0 Dff(x0) = 0

    Nu x = a l nghim ca a thc P(x) th P(x) = (x a)P1(x), trong P1(x) l a thc vi deg P1 = deg P 1.

    Nu x0 l mt nghim ca phng trnh f(x) = 0 th ta c th aphng trnh f(x) = 0 v dng (x x0)f1(x) = 0 v khi vic giiphng trnh f(x) = 0 quy v phng trnh f1(x) = 0.

    8S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    9/70

    8

    V d 1.4. Gii phng trnh

    3(2 +

    x

    2) = 2x +

    x + 6. (1.4)

    Gii. iu kin

    x 2 0x + 6 0 x 2.

    Ta thy x = 3 l mt nghim ca phng trnh cho. Nhn xt rngkhi x = 3 th x 2 v 4x + 6 l nhng s chnh phng. Do ta tmcch a phng trnh cho v dng (x 3)f1(x) = 0.

    Bin i phng trnh v dng sau 2(x3)+(x + 6 3x 2) = 0.Vn cn li ca chng ta l phi phn tch

    x + 6

    3

    x

    2 = 0

    c tha s (x 3). Ta c (x + 6) 9(x 2) = 8(x 3), iu ny gipta lin tng n hng ng thc a2 b2 = (a + b)(a b). Ta bin i

    x + 6 3x 2 = (

    x + 6 3x 2)(x + 6 + 3x 2)

    x + 6 + 3

    x 2=

    8(x 3)x + 6 + 3

    x 3

    Suy ra phng trnh cho tng ng vi phng trnh

    (x 3)

    2 8x + 6 + 3

    x 2

    = 0.

    n y ta ch cn gii phng trnh

    2 8x + 6 + 3

    x 2 = 0

    hayx + 6 + 3x 2 = 4.

    Phng trnh ny c mt nghim x =11 35

    2, x =

    11 + 3

    5

    2

    Vy phng trnh c nghim l x = 3 v x =11 35

    2, x =

    11 + 3

    5

    2

    Nhn xt 1.3. Qua v d trn ta thy kh cn thc ta c th s dnghng ng thc

    an bn = (a b)(an1 + an2b + + abn2 + bn1).

    9S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    10/70

    9

    Ta gi hai biu thc a b v an1 + an2b + + abn2 + bn1 l ccbiu thc lin hp ca nhau. Nn phng php trn thng c gi tt

    l phng php nhn lin hp.V d 1.5 ( thi ngh Olympic 30-4 THPT Thi Phin, Nng).Gii phng trnh

    1 + 3

    x

    4x +

    2 + x 1 = 0. (1.5)

    Gii. iu kin

    x 02 + x 04x +

    2 + x

    = 0

    x 0.

    Ta c

    (1.5) 1 + 3x 4x 2 + x = 0 3x 2 + x = 4x 1 (3x 2 + x)(3x + 2 + x) = (4x 1)(3x + 2 + x) 8x 2 = (4x 1)(3x + 2 + x)

    (4x

    1)(3

    x +

    2 + x

    2) = 0

    4x 1 = 03

    x +

    2 + x = 2

    x =1

    416x2 28x + 1 = 0

    Gii h tuyn hai phng trnh trn, ta c

    x =1

    4, x =

    7 358

    , x =7 + 3

    5

    8l nghim cn tm.

    1.1.3. t n ph

    Ni dung ca phng php ny l t mt biu thc cha cn thcbng mt biu thc theo n mi m ta gi l n ph, ri chuyn phngtrnh cho v phng trnh vi n ph va t. Gii phng trnh theon ph tm nghim ri thay vo biu thc va t tm nghim theon ban u.

    Vi phng php ny ta tin hnh theo cc bc sau.

    10S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    11/70

    10

    Bc 1. Chn n ph v tm iu kin xc nh ca n ph.y l bc quan trng nht, ta cn chn biu thc thch hp t

    lm n ph. lm tt bc ny ta cn phi xc nh c mi quan hca cc biu thc c mt trong phng trnh. C th l, phi xc nhc s biu din tng minh ca mt biu thc qua mt biu thc khctrong phng trnh cho.

    Bc 2. Chuyn phng trnh ban u v phng trnh theo n phva t v gii phng trnh ny.

    Thng thng sau khi t n ph th nhng phng trnh thu c lnhng phng trnh n gin hn m ta bit cch gii.

    Bc 3. Gii phng trnh vi n ph bit xc nh nghim caphng trnh cho.

    Nhn xt rng, c rt nhiu cch t n ph. Ta s m t mt scch t n ph qua v d sau y.

    V d 1.6. Gii phng trnh

    1 +2

    3x x

    2 =

    x +

    1

    x. (1.6)

    iu kin

    x 01 x 0 0 x 1

    Phn tch. Ta c th la chn cc cch chn n ph nh sau.Cch 1. Ta nhn thy

    x x2 c th biu din qua x + 1 x nh

    vo ng thc(

    x +

    1 x)2 = 1 + 2

    x x2. (1.7)

    C th nu ta t x + 1 x = t, t 0 th x x2 = t2

    12 Khi phng trnh cho tr thnh phng trnh bc hai vi n t l

    1 +t2 1

    3= t hay t2 3t + 2 = 0 suy ra t = 1, t = 2.

    Vi t = 1, ta c

    x +

    1 x = 1 hay 2x x2 = 0, suy ra x = 0 hocx = 1.

    Vi t = 2, ta c

    x +

    1

    x = 2 v nghim.Vy x = 0, x = 1 l nghim phng trnh.

    11S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    12/70

    11

    Ta nhn thy cch gii trn da theo mi lin h l ng thc (1.7).Ngoi ra, ta c th ta c th to ra mi quan h khc gia cc i tng

    tham gia phng trnh theo cch sau.Cch 2. T phng trnh cho ta c th rt ra c mt cn thc theobiu thc cha cn cn li l

    x =

    3

    1 x 32

    1 x 3 Do , nu ta t

    1 x = t, t 0.

    Khi ta c

    x =3t 32t 3 V t ng thc

    (

    x)2 + (

    1 x)2 = x + 1 x = 1 (1.8)ta thu c phng trnh t(t 1)(2t2 4t + 3) = 0 c nghim t = 0 vt = 1, hay x = 1, x = 0 l nghim ca phng trnh cho.Cch 3. Nhn xt rng phng trnh cho ch cha tng v tch ca haibiu thc cha cn v chng tho mn (1.8), do ta c th t

    x = a,

    1 x = b, a 0, b 0. T phng trnh cho kt hp vi (1.8) ta ch phng trnh.

    1 +2

    3ab = a + b

    a2 + b2 = 1y l h i xng loi I. Gii h ny ta thu c nghim ca phng

    trnh l x = 0, x = 1.

    Tip tc nhn xt, ta thy ng thc (1.8) gip ta lin tng n ngthc lng gic sin2 + cos2 = 1. iu ny dn n cch gii sau.

    Cch 4. t x = sin2 t, vi t

    0;

    2

    (iu ny hon ton hp l v

    x

    [0; 1] nn ng vi mi gi tr ca x xc nh duy nht mt gi tr ca

    t).Khi , ta c

    (1.6) 1 + 23

    sin t. cos t = sin t + cos t

    3(1 sin t) +

    (1 sin t)(1 + sin t)(2 sin t 3) = 0 1 sin x[31 sin x (3 sin2x)1 + sin x] = 0

    Suy ra sin t = 1 hoc 3

    1

    sin t = (3

    2sin t)

    1 + sin t

    hay sin t(4 sin2 8sin t + 6) = 0 suy ra sin t = 0.

    12S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    13/70

    12

    Vy x = 1; x = 0 l nghim.

    Nhn xt 1.4. Qua v d trn ta thy c nhiu cch t n ph giiphng trnh v t. Tuy nhin t nh th no cho ph hp v cho cchgii hay l tu thuc vo kinh nghim pht hin ra mi quan h c thgia cc i tng tham gia trong phng trnh. Sau y l mt s dngton v mt s cch t n ph thng dng.

    Dng 1. Phng trnh dng F( n

    f(x) ) = 0, vi dng ny ta tn

    f(x) = t (nu n chn th phi c iu kin t 0 ) v chuyn v

    phng trnh F(t) = 0. Gii phng trnh ny ta tm c t, tip theo suy

    ra x t phng trnhn

    f(x) = t.Ta thng gp phng trnh c dng nh sau af(x)2 + bf(x) + c = 0.

    V d 1.7 ( thi ngh Olympic 30-4 Trng THPT Chuyn Chu VnAn, Ninh Thun). Gii phng trnh

    2x2 + 5x 1 = 7

    x3 1.Gii. iu kin x3

    1

    0

    x

    1.

    Khai trin phng trnh cho nh sau

    (1.7) 3(x 1) + 2(x2 + x + 1) = 7

    (x 1)(x2 + x + 1).Ta nhn thy x = 1 khng l nghim ca phng trnh nn chia c hai vca phng trnh trn cho x 1, ta c phng trnh

    3 + 2x2 + x + 1

    x

    1

    7

    x2 + x + 1

    x

    1

    = 0.

    t

    x2 + x + 1

    x 1 = t, t 0. Khi ta c phng trnh

    2t2 7t + 3 = 0 suy ra t = 3 hoc t = 12

    Vi t = 3, ta c x2 8x + 10 = 0 hay x = 4 6 (tha mn iukin).

    Vi t =1

    2

    , ta c 4x2 + 3x + 5 = 0 (v nghim).

    Vy nghim ca phng trnh l x = 4 6.

    13S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    14/70

    13

    V d 1.8. Gii phng trnh

    x2 +

    x2 + 11 = 31. (1.9)

    Gii. t

    x2 + 11 = t, t 0. Ta c

    (1.9) t2 + t 42 = 0

    t = 6t = 7 (loi)

    Vi t = 6 ta c

    x2 + 11 = 6 suy ra x = 5 l nghim.

    Vy nghim ca phng trnh l x = 5.V d 1.9. Gii phng trnh

    x 1 + 3x 1 2 = 0

    Gii. iu kin x 1 0 x 1.t t = 6

    x 1, t 0 phng trnh cho tr thnh

    t3 + t2 2 = 0 hay (t 1)(t2 + 2t + 2) = 0 suy ra t = 1.

    Vi t = 1 ta c6

    x 1 = 1 suy ra x = 2 tha mn iu kin.Vy x = 2 l nghim ca phng trnh.Nhn xt 1.5. Cc phng trnh c cha cc biu thc

    n1

    f(x), n2

    f(x), n3

    f(x), . . . . . . . . . nn

    f(x) th ta gii phng trnh

    bng cch t t = n

    f(x) trong n l bi s chung nh nht ca cc sn1, n2, . . . . . . . . . nn.

    Dng 2. Trong phng trnh c cha f(x) g(x) v f(x).g(x).Khi gp phng trnh dng ny ta t

    f(x) g(x) = t sau bnhphng hai v ta s biu din c nhng i lng cn li qua t v chuyn

    phng trnh ban u v phng trnh bc hai i vi t.

    V d 1.10. Gii phng trnh

    3 + x +

    6 x = 3 +

    (3 + x)(6 x).

    Gii. iu kin3 + x

    0

    6 x 0 3 x 6.

    14S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    15/70

    14

    t

    3 + x +

    6 x = t, t 0 suy ra

    t2 = 9 + 2(3 + x)(6 x). (1.10)p dng bt ng thc Cauchy ta c 2

    (3 + x)(6 x) 9 nn t

    (1.10), suy ra 3 t 32.Phng trnh cho tr thnh t = 3 +

    t2 92

    hay t2 2t 3 = 0c nghim t = 3 (tha mn). Thay vo (1.10), ta c phng trnh

    (3 + x)(6 x) = 0 c x = 3, x = 6 l nghim.

    V d 1.11. Gii phng trnh2x + 3 +

    x + 1 = 3x + 2

    2x2 + 5x + 3 16.

    Gii. iu kin

    2x + 3 0x + 1 0 x 1.

    t

    2x + 3 +

    x + 1 = t, t 0, suy ra

    t2 = 3x + 2

    (2x + 3)(x + 1) + 4. (1.11)

    Khi phng trnh cho tr thnh t = t2 20 hay t2 t 20 = 0 suyra t = 5 (do t 0).

    Thay t = 5 vo (1.11), ta c

    (1.11) 21 3x = 2

    2x2 + 5x + 3

    21 3x 0441 126x + 9x2 = 8x2 + 20x + 12

    1 x 7x2

    146x + 429 = 0 x = 3.V d 1.12. Gii phng trnh

    x3

    35 x3(x + 3

    35 x3) = 30.Gii. t x + 3

    35 x3 = t suy ra t3 = 35 + 3x 335 x3(x + 335 x3)

    hay

    x 3

    35 x3 = t3

    353t (1.12)

    15S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    16/70

    15

    (v t=0 khng l nghim ca phng trnh).Phng trnh cho tr thnh

    t3 353t

    t = 30 suy ra t = 5.

    Thay vo (1.12), ta c

    (1.12) x 3

    35 x3 = 6 x3(35 x3) = 216 x6 35x3 + 216 = 0 x = 2 hoc x = 3.

    Dng 3. Phng trnh dng a n

    f(x) + b 2n

    f(x)g(x) + c n

    g(x) = 0 (Vig(x) = 0).

    gii phng trnh dng ny ta chia hai v phng trnh cho n

    g(x)

    v t 2n

    f(x)

    g(x)= t, t 0 ta c phng trnh bc hai i vi n t c

    dng at2 + bt + c = 0.

    V d 1.13. Gii phng trnh

    10

    x3 + 8 = 3(x2 x + 6). (1.13)

    Gii. iu kin x3 + 8 0 x 2.Ta c

    (1.13) 10

    (x + 2)(x2 2x + 4) = 3[(x + 2) + (x2 2x + 4)].

    Chia hai v cho x2 2x + 4 (do x2 2x + 4 0 vi mi x).Ta c phng trnh

    10

    x + 2

    x2 2x + 4 = 3[x + 2

    x2 2x + 4 + 1]

    t

    x + 2

    x2 2x + 4 = u, u 0 phng trnh vi n u c dng

    3u2 10u + 3 = 0 hay u = 3 hoc u = 13

    Vi u = 3, ta c

    x + 2x2 2x + 4 = 3, hay 9x219x +34 = 0 v nghim.

    16S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    17/70

    16

    Vi u =1

    3ta c

    x + 2

    x2 2x + 4 =1

    3

    hay x2 11x 14 = 0. Suy ra x = 11 1772 (tha mn).Vy phng trnh cho c nghim x =

    11 1772

    V d 1.14. Gii phng trnh

    5

    x3 + 1 = 2(x2 + 2). (1.14)

    Gii. iu kin x3 + 1

    0

    x

    1. Ta c

    (1.14) 5

    (x + 1)(x2 x + 1) = 2(x2 x + 1) + 2(x + 1)

    2 x + 1x2 x + 1 5

    x + 1

    x2 x + 1 + 2 = 0 (do x2 x + 1 > 0 vi mi x).

    t

    x + 1

    x2 x + 1 = t vi t 0 ta c phng trnh

    2t2

    5t + 2 = 0 suy rat = 2 hoc t =

    1

    2Vi t = 2 ta c

    x + 1

    x2 x + 1 = 4 hay4x2 5x + 3 = 0 phng trnh v nghim.

    Vi t =1

    2ta c

    x + 1

    x2 x + 1=

    1

    4hay x2

    5x

    3 = 0

    x =

    5 372

    Vy nghim ca phng trnh l x =5 37

    2Dng 4. p(x)f(x) + g(x)

    f(x) + h(x) = 0.

    Vi dng phng trnh ny ta c th t

    f(x) = t, t 0.Khi ta c phng trnh theo n t lp(x)t2 + g(x)t + h(x) = 0, ta gii phng trnh ny theo t, xem x l

    tham s (ta tm c t theo x) nn ta gi dng ny l dng n ph khngtrit .

    17S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    18/70

    17

    V d 1.15. Gii phng trnh

    2(1

    x)x2 + 2x

    1 = x2

    6x

    1.

    Gii. iu kin x2 + 2x 1 0.t

    x2 + 2x 1 = t, t 0 ta c phng trnh

    t22(1x)t4x = 0. y l phng trnh bc hai n t ta coi x l thams c = (x + 1)2, do phng trnh ny c hai nghim t = 2, t = 2x.

    Vi t = 2 ta c

    x2 + 2x 1 = 2 hay x2 + 2x 5 = 0 suy rax = 1 6.Vi t =

    2x ta c

    x2 + 2x

    1 =

    2x hay x 0

    3x2

    2x + 1 = 0h

    ny v nghim.Vy phng trnh cho c hai nghim tha mn l x = 1 6.

    V d 1.16 ( thi ngh Olympic 30-4 THPT Bc Liu). Gii phngtrnh

    x2 + (3

    x2 + 2)x = 1 + 2

    x2 + 2.

    Gii.t

    x2 + 2 = t, t

    0 ta c x2 = t2

    2 nn phng trnh cho tr

    thnht2 (2 + x)t 3 + 3x = 0 hay t = 3 hoc t = x 1.Vi t = 3 ta c

    x2 + 2 = 3 suy ra x = 7.

    Vi t = x 1 ta c x2 + 2 = x 1suy ra

    x 1 0x2 + 2 = x2 2x + 1 (v nghim).

    Vy nghim ca phng trnh l x = 7.

    1.1.4. Phng php a v h khng i xngPhng trnh c dng sauA( n

    f(x)+ m

    g(x))+B n

    f(x) m

    g(x)+C = 0 vi (af(x)bg(x) = D)trong A, B, C , D, a, b l cc hng s.

    t

    n

    f(x) = u

    m

    g(x) = v

    Khi phng trnh cho tr thnh h phng trnh "hu t".A(u v) + Buv + C = 0aun + bvm = D

    18S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    19/70

    18

    V d 1.17. Gii phng trnh

    2(

    x

    1

    3

    x + 1) + 3

    x

    1. 3

    x + 1 + 7 = 0.

    Gii iu kin x 1.t

    x 1 = u, u 0

    3

    x + 1 = v

    Khi ta c h

    2(u v) + 3uv + 7 = 0u v = 2

    Rt u t phng trnh th hai ca h ta c u = v 2 thay vophng trnh u ta c

    3v2

    6v

    + 3 = 0 suy rav

    = 1 tha mn.Vy x + 1 = 1 khng tha mn iu kin.Phng trnh v nghim.

    V d 1.18. Gii phng trnh3

    24 + x +

    12 x = 6.Gii. iu kin 12 x 0 x 12.

    t 3

    24 + x = u,

    12

    x = v suy ra u

    3

    36, v

    0.

    Ta c

    u + v = 6u3 + v2 = 36

    v = 6 uu3 + (6 u)2 = 36

    v = 6 uu(u2 + u 12) = 0

    Suy ra u = 0; u = 4; u = 3 l nghim tho mn iu kin.T y ta c x = 24; x = 88; x = 3.Vy phng trnh c nghim x = 24; x = 88; x = 3.

    V d 1.19. Gii phng trnh3

    x + 7

    x = 1.

    Gii iu kin x 0.t

    u3 = x + 7v2 = x

    suy ra

    u 37v 0

    Ta c h

    u v = 1u3 v2 = 7

    Rt v t phng trnh th nht ca h ta cv = uv thay vo phng trnh th hai ca h ta c u3(u1)2 = 7

    hay u3

    u2 + 2u

    8 = 0 suy ra (u

    2)(u2 + u + 4) = 0. Phng trnh

    ny c nghim u = 2 vy v = 1.

    19S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    20/70

    19

    Tr v tm x ta gii

    u3 = 8v2 = 1

    suy ra x + 7 = 8x = 1

    suy ra x = 1 (tha mn).

    Vy x = 1 l nghim ca phng trnh.Mt s v d khc

    V d 1.20. Gii phng trnh

    x +

    1 x 2

    x(1 x) 2 4

    x(1 x) = 1.

    Gii iu kin

    x 01 x 0

    t 4x = u41 x = v vi u 0, v 0.

    T iu kin v t phng trnh cho ta c hu4 + v4 = 1u2 + v2 2uv + 1 2u2v2 = 0 hay

    u4 + v4 = 1(u v)2 + (u2 v2)2 = 0

    hoc

    u v = 0u2 v2 = 0u4 + v4 = 1

    suy ra

    u = v

    u4 = v4 =1

    2Tr v tm x ta c

    x = 12

    1 x = 12

    suy ra x =1

    2

    V d 1.21. Gii phng trnh

    8x + 1 +

    3x 5 = 7x + 4 + 2x 2Gii iu kin x 5

    3.

    t u =

    8x + 1, v =

    3x

    5, z =

    7x + 4, t =

    2x

    2 viu, v , z , t khng m.

    T cch t v phng trnh cho ta thu c hu + v = z+ tu2 v2 = z2 t2

    T phng trnh th hai ca h ta thu c (u+v)(uv) = (z+t)(zt).Li do u + v > 0 v u 0, v 0, u, v khng ng thi bng 0, ta thu

    c u v = z t kt hp vi phng trnh u ca h suy ra u = z.T ta c

    8x + 1 =

    7x + 4 suy ra x = 3. (tha mn).

    Vy x = 3 l nghim ca phng trnh.

    20S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    21/70

    20

    1.1.5. Phng php lng gic ha

    - Nu phng trnh cha

    a2

    x2 t x =

    |a

    |sin t vi

    2 x

    2hoc x = |a| cos t vi 0 x .- Nu phng trnh cha

    x2 a2 t x = |a|

    sin tvi t

    2; 0) hoc

    t (0; 2

    t x = |a|

    cos tvi t

    0;

    2

    hoc t

    2

    ;

    - Nu phng trnh cha

    x2 + a2 t x = |a| tan t vi t

    2

    ;

    2

    - Nu phng trnh cha a + x

    a

    xhoc

    a xa + x

    t x = a cos2t.

    - Nu phng trnh cha

    (a x)(b x) t x = a + (b a)sin2 t.V d 1.22. Gii phng trnh

    1 +

    1 x2 = x(1 + 2

    1 x2).Gii. iu kin |x| 1.

    t x = sin t vi 2

    t 2

    Khi (1.22) 1 + cos t = sin t(1 + 2 cos t)

    2cost

    2= sin t + sin 2t = 2sin

    3t

    2cos

    t

    2

    cos t2

    (

    2sin3t

    2 1) = 0

    cost

    2= 0

    cos

    3t

    2 =

    1

    2

    Suy ra t = (2k + 1) (k Z) hoc t = 6

    + k4

    3hoc t =

    5

    6+ k

    4

    3kt hp iu kin ta c t =

    6

    Vy x = sin

    6=

    1

    2

    V d 1.23. Gii phng trnh

    x3 3x = x + 2. (1.15)

    21S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    22/70

    21

    Gii. iu kin x 2.Vi x < 2 phng trnh khng xc nh.Vi x > 2 ta c x

    3

    3x = x + x(x2

    4) > x > x + 2.Vy gii phng trnh ta ch cn xt t [2;2].t x = 2 cos t vi t [0; ]. Khi

    (1.15) cos3t = cos t2

    t =

    k4

    5

    t =k7

    7

    Kt hp vi iu kin ta c t =4

    5, t =

    4

    7, t = 0.

    Vy x = 2, x = 2 cos4

    5, x = 2 cos

    4

    7

    V d 1.24. Gii phng trnh

    x2 + 1 +x2 + 1

    2x=

    (x2 + 1)2

    2x(1

    x2)

    (1.16)

    Gii. iu kin x = 0 v x = 1.t x = tan t vi t

    2;

    2

    , t = 0 v t =

    4

    Ta c

    (1.16) 1cos t

    +1

    sin2t=

    2

    sin4t

    1cos t

    (1 +1

    2sin t 1

    2sin t. cos2t) = 0

    2sin t. cos2t + cos 2t

    1 = 0

    2sin t(1 2sin2 t) 2sin2 t = 0 sin t(1 sin t 2sin2 t) = 0

    sin t = 0sin t = 1sin t =

    1

    2

    t =

    2+ k2

    t =

    6 + k2(k Z)

    22S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    23/70

    22

    Kt hp vi i kin ca t ta c t =

    6

    Vy phng trnh c nghim x = tan

    6=

    1

    3 1.1.6. Phng php s dng nhiu hn mt n ph

    V d 1.25. Gii phng trnh

    4x2 + 5x + 1 2

    x2 x + 1 = 9x 3. (1.17)

    Gii. iu kin 4x2 + 5x + 1 0x2

    x + 1

    0

    t4x2 + 5x + 1 = a

    2

    x2 x + 1 = b a 0, b 0.Khi

    (1.17) a2 b2 = 9x 3 (a b)(a + b 1) = 0

    a b = 0a + b

    1 = 0

    x =

    1

    3a b = 9x 32a = 9x 2

    x =1

    3x = 0

    x =56

    65

    Vy nghim phng trnh l x =1

    3; x = 0; x =

    56

    65

    V d 1.26. Gii phng trnh

    2(x2 3x + 2) = 3

    x3 + 8. (1.18)

    Gii. iu kin x3 + 8 0 x 2t u =

    x2

    2x + 4; v =

    x + 2, u

    0, v

    0.

    Ta c u2 v2 = x2 3x + 2.

    23S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    24/70

    23

    Lc

    (1.18)

    2(u2

    v2) = 3uv

    (2u + v)(u 2v) = 0 u = 2v (do 2u+v >0).

    Tm x ta giix2 2x + 4 = 2x + 2 x26x + 4 = 0 x = 313(tha mn).

    Vy phng trnh c nghim x = 3 +

    13; x = 3 13.V d 1.27. Gii phng trnh

    x = 3 x4 x + 5 x4 x + 3 x5 x.Gii. iu kin 0 x 3.

    t

    3 x = a; 4 x = b, 5 x = c; a,b,c 0 ta c h phngtrnh.

    ab + bc + ca = 3 a2ab + bc + ac = 4 b2ab + bc + ac = 5 c2

    hay

    (a + c)(a + b) = 3(b + c)(b + a) = 4(c + a)(c + b) = 5

    Suy ra (a + b)(b + c)(c + a) = 215.

    Vy

    a + b = 2

    3

    5

    b + c = 2

    5

    3

    c + a =

    15

    4

    a =23

    4

    15

    b =17

    4

    15

    c =7

    4

    15

    suy ra x =671

    240l nghim

    ca phng trnh cho.

    V d 1.28. Gii phng trnh3

    3x + 1 + 3

    5 x + 32x 9 34x 3 = 0.Gii. t 3

    3x + 1 = a; 3

    5 x = b; 32x 9 = c.

    Suy ra a3 + b3 + c3 = 4x 3.Khi phng trnh cho tr thnh(a + b + c)3 = a3 + b3 + c3 hay (a + b)(b + c)(c + a) = 0 suy ra a = b

    hoc a =

    c hoc b =

    c.

    Gii ra ta c nghim phng trnh l x = 3; x = 4; x = 85

    24S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    25/70

    24

    1.2. Phng php ng dng cc tnh cht ca hms

    1. Nu hm s y = f(x) n iu thc s, lin tc trn tp D thphng trnh f(x) = k vi k l hng s, nu c nghim x = x0 th lnghim duy nht ca phng trnh.

    2. Nu hm s y = f(x) n iu trn tp D v u(x), v(x) l cc hms nhn cc gi tr thuc D th f(u(x)) = f(v(x)) u(x) = v(x).

    Mt s lu khi s dng phng php hm s.Vn quan trng khi s dng phng php hm s l chng ta phi

    nhn ra c hm s n iu v "nhm hoc tnh c nghim caphng trnh vic ny c th nh my tnh".

    pht hin c tnh n iu ca hm s ta cn nm vng cc tnhcht.

    Nu hm s y = f(x) ng bin hoc nghch bin trn D th khi .- Hm s y = n

    f(x) ng bin hoc nghch bin trn D.

    - Hm s y =1

    f(x)vi f(x) > 0 nghch bin hoc ng bin trn D.

    - Hm s y = f(x) nghch bin hoc ng bin trn D.- Tng ca cc hm ng bin hoc nghch bin trn D l hm s ng

    bin hoc nghch bin trn D.- Tch ca cc hm s dng ng bin hoc nghch bin trn D l mt

    hm ng bin hoc nghch bin trn D.

    V d 1.29. T tnh n iu ca cc hm s y = x + 3, y = 3 x vy = 2

    x nu nm c tnh cht trn ta pht hin ra ngay cc hm s

    y = 3x + 3 + x + 3 + x l ng bin trn tp xc nh.Hm s y =

    6

    3 x +

    8

    2 x ng bin trn tp xc nh ca n.

    Hm s y =1

    x + 3+

    3 x nghch bin trn tp xc nh ca n.

    V d 1.30. Gii phng trnh

    5x3 1 + 3

    2x

    1 + x = 4.

    25S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    26/70

    25

    Nhn xt 1.6. Quan st v tri ca phng trnh, t tnh ng binnghch bin ca hm bc nht v tnh cht n iu ca hm s nu

    trn, ta thy v tri ca phng trnh l hm ng bin trn tp xc nh.V phi ca phng trnh l hm hng nn ta s dng tnh n iu cahm s gii bi ton.

    Gii. iu kin 5x3 1 0 x 13

    5

    Ta c f(x) =15x2

    2

    5x3 1 +2

    3 3

    (2x 1)2 + 1 vi mi x 1

    3

    5; +

    nn hm s ng bin trn 135; +

    M f(1) = 4 tc x = 1 l mt nghim ca phng trnh.Ta chng minh l nghim duy nht ca phng trnh tht vy.- Nu x > 1 th f(x) > f(1) = 4 suy ra phng trnh v nghim.

    - Nu13

    5 x < 1 th f(x) < f(1) = 4 suy ra phng trnh v nghim.

    Vy phng trnh c nghim duy nht x = 1.

    V d 1.31 ( thi ngh Olympic 30-4 Trng Chuyn L Qu n

    B Ra -Vng Tu). Gii phng trnh3

    6x + 1 = 8x3 4x 1. (1.19)Gii. Ta c

    (1.19) 6x + 1 + 36x + 1 = (2x)3 + 2xXt hm s f(t) = t3 + t l s ng bin trn R.

    Vy 3

    6x + 1 = 2x suy ra 8x3

    6x = 1. Nhn xt nu

    |x

    |> 1 th

    4x3 3 > 1, suy ra |8x3 6x| = 2|x|(4x2 3) > 2.Nn nghim nghim ca phng trnh cho phi thuc [1;1].t x = cos t, t [0; ] khi phng trnh cho tr thnh.4cos3 t 3cos t = 1

    2 cos3t = 1

    2 t =

    9+ k

    2

    3, k R.

    Vy nghim phng trnh cho l x = cos

    9, x = cos

    5

    9, x = cos

    7

    9

    V d 1.32. Gii phng trnh

    2x3 + 3x2 + 6x + 16 4 x = 23.

    26S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    27/70

    26

    Gii.iu kin

    2x3

    + 3x2

    + 6x + 16 04 x 0 2 x 4.Phng trnh cho c dng f(x) = 2

    3.

    Trong f(x) =

    2x3 + 3x2 + 6x + 16 4 x.f(x) =

    3(x2 + x + 1)2x3 + 3x2 + 6x + 16

    +1

    2

    4 x > 0 vi mi x (2;4)nn hm s ng bin trn [2;4].

    M f(1) = 2

    3, t ta c x = 1 l nghim duy nht ca phng

    trnh.V d 1.33. Gii phng trnh

    3

    x + 2 3

    2x2 + 1 =3

    2x2 3x + 1.Gii. Bin i phng trnh cho v dng

    3

    x + 2 + 3

    x + 1 =3

    2x2 +3

    2x2 + 1.

    Xt hm s f(t) = 3

    t + 3

    t + 1, ta c phng trnh f(x + 1) = f(2x2).V f(t) = 3t + 3t + 1 lin tc v ng bin trn tp xc nh nnf(x + 1) = f(2x2) 2x2 x 1 = 0 x = 1, x = 1

    2

    Vy phng trnh c hai nghim l x = 1, x = 12

    1.3. Phng php a v h i xng

    1.3.1. Phng trnh dng

    na+

    f(

    x) +

    nb f(x) = ct u = n

    a + f(x), v = n

    b f(x)

    Nh vy ta c hu + v = cun + vn = a + b

    l h i xng loi I.

    V d 1.34. Gii phng trnh4

    57 x + 4x + 40 = 5. (1.20)

    Gii. iu kin 40 x 57.

    27S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    28/70

    27

    t u = 4

    57 x v v = 4x + 40 u 0, v 0. Ta c

    (1.20) u + v = 5

    u4 + v4 = 97

    u + v = 5[(u + v)2 2uv]2 2u2v2 = 97

    u + v = 52(uv)2 100uv + 528 = 0

    u + v = 5

    uv = 6uv = 44.

    u + v = 5uv = 6u + v = 5uv = 44.

    (v nghim)

    u = 2v = 3u = 3v = 2.

    Vi u = 3 v v = 3 ta c4

    57 x = 24

    x + 40 = 3suy ra

    57 x = 16x + 40 = 81

    suy ra x = 41

    Vi u = 3 v v = 2 ta c h57 x = 81x + 40 = 81

    suy ra x = 24.

    Vy x = 41 hoc x = 24 l nghim phng trnh.

    Nhn xt 1.7. Xt v mt no cch dng n ph di dng ny cv ngc vi vic ta thng lm "Chuyn thnh bi ton nhiu n nhiuphng trnh hn bi ton ban u". y do tnh cht phc tp ca biton m ta nh chu "thit" v s lng tc lm tng s n v phngtrnh nhng li c ci c bn l chuyn c t bi ton kh v bi tond hn.

    V d 1.35. Gii phng trnh

    3

    7 + tan x +3

    2 tan x = 3.

    28S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    29/70

    28

    Gii.iu kin x =

    2+ k.

    t

    u = 37 + tan xv = 3

    2 tan x suy ra

    u3 = 7 + tan xv3 = 2 tan x

    T phng trnh cho v t cng thc t n ph ta thu c hu + v = 3u3 + v3 = 9

    hay

    u + v = 3(u + v)[(u + v)2 3uv] = 9 suy ra

    u = 2, v = 3 hoc u = 1, v = 2.Tr v tm x gii

    H 7 + tan x = 82

    tan x = 1

    tan x = 1

    x =

    4

    + k.

    H

    7 + tan x = 12 tgx = 8 tan x = 6 = tan x = + l

    (k, l Z).

    1.3.2. Phng trnh dng n

    ax + b = r(ux + v)n + dx + e

    a = 0, u = 0, r = 0 Vi cc h s tha mn

    u = ar + dv = br + e

    Cch gii. t n

    ax + b = uy + v.

    Sau a v h

    (uy + v)n = 1r

    (ux + v) dr

    x er

    (ux + v)n =1

    r(uy + v) d

    rx e

    r

    y l h i

    xng loi II c gii bng cch tr v vi v ca hai phng trnh trongh c mt phng trnh tch.

    V d 1.36 (Tp ch ton hc tui tr s 303). Gii phng trnh

    2x + 15 = 32x2

    + 32x 20. (1.21)Gii. iu kin x 15

    2

    Bin i phng trnh cho tr thnh

    2x + 15 = 2(4x + 2)2 28.t n ph

    2x + 15 = 4y + 2 (4y + 2)2 = 2x + 15 (4y + 2 0).

    Khi

    (1.21) (4x + 2)2 = 2y + 15.

    29S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    30/70

    29

    Vy ta c h phng trnh

    (4x + 2)2 = 2y + 15(4y + 2)2 = 2x + 15

    y l h i xng loi hai.Gii h trn bng cch tr v vi v ca hai phng trnh ta c

    nghim l x =1

    2, x =

    9 22116

    V d 1.37. Gii phng trnh

    3

    3x 5 = 8x3

    36x2

    + 53x 25. (1.22)Gii.

    (1.22) 33x 5 = (2x 3)3 x + 2.

    t 3

    3x 5 = 2y 3 suy ra (2x 3)3 = 3x 5, khi ta c h phngtrnh.

    (2x 3)3 = 2y 3 + x 2(2y

    3)3 = 2x

    3 + x

    2

    Gii h trn bng cch tr v vi v ca hai phng trnh trong h sau th tr li phng trnh u ta c phng trnh

    (x 2)(8x2 20x + 11) = 0 suy ra x = 2

    x =5 3

    4

    Vy nghim phng trnh cho l x = 2, x =5 3

    4

    1.3.3. Phng trnh dng (f(x))n + b = an

    af(x) bCch gii. t n

    af(x) b = t ta c h

    (f(x))n + b = attn + b = af(x)

    y l

    h i xng loi II.

    V d 1.38. Gii phng trnh

    x2 4 = x + 4.

    Gii. iu kin x 4.

    30S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    31/70

    30

    t

    x + 4 = t th ta c h sau

    x2 = t + 4t2 = x + 4

    Tr v vi v ca phng trnh th nht cho phng trnh th hai trongh ta c x2 t2 = t x hay (x t)(x + t + 1) = 0 suy ra t = x hoct = 1 x(t 0).Vi t = x ta c x2 = x + 4 hay x2 x 4 = 0 suy ra x = 1

    17

    2so

    snh iu kin x = t 0 ta c nghim phng trnh l x = 1 +

    17

    2

    Vi t = 1 x khi phng trnh x2 = 3 x hay x2 + x 3 = 0 suy

    ra x = 1

    13

    2 so snh iu kin ta c x = 1

    13

    2 Vy nghim phng trnh l x =

    1 +

    17

    2; x =

    1 132

    V d 1.39 ( thi hc sinh gii tnh Thi Nguyn Lp 10 nm 2011).Gii phng trnh sau

    x3 + 1 = 2 3

    2x 1.Gii. t y = 3

    2x 1 kt hp vi phng trnh cho ta c h

    x

    3

    + 1 = 2yy3 + 1 = 2x tr v vi v ca phng trnh th nht cho phngtrnh th hai ca h ta c (x y)(x2 + y2 + xy + 2) = 0 hay x = y (dox2 + y2 + xy + 2 > 0 vi mi x, y).

    Thay li c x3 2x + 1 = 0 suy ra x = 1, x = 1

    5

    2

    1.3.4. Phng trnh dng x = a +

    a +

    x

    Cch gii. t a + x = t phng trnh cho tng ng vix = a + tt = a +

    x

    l h i xng loi II.

    V d 1.40. Gii phng trnh

    x = 2007 +

    2007 +

    x.

    Gii. iu kin x 0. t 2007 + x = t. Ta c h phng trnhx = 2007 + tt = 2007 + x

    31S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    32/70

    31

    Ly phng trnh u tr i phng trnh th hai v vi v ta cx t = t x hay (t x)(t + x + 1) = 0 suy ra x = t.Khi ta c phng trnh xx2007 = 0 suy ra x = 8030 + 280294

    (do x 0).

    1.3.5. Phng trnh dng n

    ax + b = r(ux + v)n + e.

    Vi a = 0, u = 0, r = 0.Vi cc h s tha mn

    u = arv = br + e

    Cch gii t nax + b = uy+v. Sau a v h(uy + v)

    n

    =1

    r (ux + v) e

    r

    (ux + v)n =1

    r(uy + v) e

    rh ny c gii nh h i xng loi II bng cch tr v vi v ca haiphng trnh trong h c mt phng trnh tch.

    V d 1.41. Gii phng trnh

    4x + 928

    = 7x2 + 7.

    Gii. iu kin x 94

    Phng trnh cho tng ng vi

    4x + 9

    28= 7(x +

    1

    2)2 7

    4

    Kim tra a =1

    7, b =

    9

    28, r = 7, e = 7

    4, u = 1, v =

    1

    2(tha mn).

    t y +1

    2

    = 4x + 9

    28

    Ta c h

    (x +1

    2)2 =

    1

    7(y +

    1

    2) +

    1

    4

    (y +1

    2)2 =

    1

    7(x +

    1

    2) +

    1

    4y l h i xng loi II tr v vi v sau rt y theo x th vo

    phng trnh u gii ra ta c nghim phng trnh l

    x =6 50

    14, x =

    49 399784

    32S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    33/70

    32

    1.4. Phng trnh gii bng phng php so snh

    1.4.1. p dng tnh cht n iu ca hm s gii phngtrnh v t

    Ta p dng tnh nghch bin ca hm y = ax khi 0 < a < 1 v ngbin khi a>1 gii phng trnh cha cn.

    V d 1.42. Gii phng trnh

    4

    1 x + 4x = 1.

    Gii. iu kin 0 x 1.T iu kin suy ra4

    x x, 41 x 1 x 1 4x.Vy 4

    1 x + 4x 1.

    Du bng xy ra khi v ch khi x = 0, x = 1.p s x = 0, x = 1 l nghim ca phng trnh.

    V d 1.43. Gii phng trnh

    5 4

    x + 8

    1 5x = 1.

    Gii. iu kin 0 x 15

    T iu kin suy ra5 4

    x 5x, 81 5x 1 5x 1 5 4x.Vy 5 4

    x + 8

    1 5x 1.

    Du bng xy ra khi x = 0.

    p s x = 0.

    1.4.2. S dng bt ng thc lu tha gii mt s phngtrnh v t

    Mt s bt ng thc lu .1- Vi A,B > 0 ta cn

    A + n

    B

    2 n

    A + B

    2

    (*).

    Du bng xy ra khi v ch khi A = B.

    33S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    34/70

    33

    2- Vi A, B, C > 0 ta cn

    A + n

    B + n

    C

    3 nA + B + C

    3

    (**).

    Du ng thc xy ra khi v ch khi A = B = C.Ta chng minh cc bt ng thc trnVi a, b > 0, n, m N, ta c bt ng thcam+n + bm+n 1

    2(am + bm)(an + bn).

    Tht vy bt ng thc trn tng ng viam+n + bm+n ambn + anbm (am bm)(an bn) 0 (hin nhin

    ng).

    Ta can + bn

    2 1

    22(a + b)(an1 + bn1) 1

    2n(a + b)n.

    t an = A, bn = B ta c bt ng thc (*). Ta chng minhan + bn + cn

    3a + b + c

    3

    n, a, b, c > 0.

    Xt P = an + bn + cn +a + b + c

    3

    nhay P

    2a + b

    2n + 2c +

    a+b+c3

    2n 4

    a + b + c + a+b+c3

    4n =

    4a + b + c

    3

    nVy

    an + bn + cn

    3a + b + c

    3

    nt an = A, bn = B, cn = C.Bin i bt ng thc choA + B + C

    3

    n

    A + n

    B + n

    C

    3 n

    hayn

    A + n

    B + n

    C

    3 n

    A + B + C

    3

    Bt ng thc (**) c chng minh.V d 1.44. Gii phng trnh

    4x2 + x 4 +

    6 4x2 x = 2.

    Gii. iu kin

    4x2 + x 4 06 4x2 x 0

    p dng bt ng thc (*) ta c

    4x2 + x 4 + 6 4x2 x 222 = 2.34S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    35/70

    34

    Du bng xy ra khi4x2 + x 4 = 6 4x2 x hay 4x2 + x 4 = 6 4x2 x suy ra

    x = 1, x = 5

    4

    Vy nghim phng trnh l x = 1, x = 54

    V d 1.45. Gii phng trnh

    2

    x +

    3 2x = 3.

    Gii. iu kin 0

    x

    3

    2p dng bt ng thc (**) ta c

    x +

    x +

    3 2x 3

    x + x + 3 2x3

    = 3.

    Du bng xy ra khi v ch khi

    x =

    3 2x suy ra x = 1.Vy nghim ca phng trnh l x = 1.

    1.4.3. S dng mt s bt ng thc quen thuc so snh ccv ca phng trnh v t

    1-Bt ng thc Cauchy.Vi mi b s (xi, yi) ta lun c bt ng thc sau

    (ni=1

    xiyi)2 (

    ni=1

    x2i )(ni=1

    y2i )

    Du ng thc xy ra khi b s (xi) v (yi) t l nhau, tc l tn ticp s thc , khng ng thi bng 0, sao cho

    xi + yi = 0 vi mi i = 1, 2, 3, . . . np dng cho cc s a,b,c,d ta c(ac + bd)2 (a2 + b2)(c2 + d2).Du ng thc xy ra khi

    a

    c=

    b

    d

    2-Bt ng thc trung bnh cng trung bnh nhn

    Cho n s dng x1, x2, . . . , xn ta cx1 + x2 + . . . + xn

    n nx1x2 . . . xn

    Du ng thc xy ra khi x1 = x2 =

    = xn

    35S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    36/70

    35

    p dng cho hai s dng a, b ta ca + b

    2 ab. Du ng thc xy

    ra khi a = b.

    V d 1.46 ( thi ngh Olympic 30-4 THPT Chuyn Bn tre). Giiphng trnh

    2

    2x + 1

    +

    x =

    x + 9.

    Gii. iu kin

    x + 1 > 0x 0x + 9 0

    x 0.

    p dng bt ng thc Cauchy cho hai cp s saua = 2

    2, b =

    x + 1, c =

    1x + 1

    , d =

    x

    x + 1, khi

    22x + 1

    +

    x2

    =

    2

    21

    x + 1+

    x + 1

    x

    x + 1

    2 (8 + x + 1)

    1x + 1

    +x

    x + 1

    Suy ra 22x + 1

    + x 9 + x.

    Du bng xy ra khi2

    2x + 1

    =1

    x + 1

    x

    x + 1suy ra

    x =1

    7

    Vy x =1

    7l nghim phng trnh.

    V d 1.47 ( thi ngh Olympic 30-4 Trng Chuyn Thng Long Lt Lm ng). Gii phng trnh

    4x 1 + 48x 3 = 4x4 3x2 + 5x.

    Gii. iu kin 8x 3 0 x 38

    Vi iu kin trn ta chia c hai v ca phng trnh trn cho x ta c4x 1

    x+

    4

    8x 3x

    = 4x3 3x + 5.Theo bt ng thc trung bnh cng v trung bnh nhn ta c

    36S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    37/70

    36

    4x 1

    x 4x 1 1

    2x= 2 v

    4

    8x 3x

    8x 3 + 1 + 1 + 14x

    = 2

    Do

    4x

    1

    x +

    4

    8x

    3

    x 4.ng thc xy ra khi x =

    1

    2

    Mt khc 4x3 3x + 5 = 4x3 3x + 1 + 4 = (2x 1)2(x + 1) + 4 4vi x 3

    8

    ng thc xy ra khi x =1

    3

    Vy phng trnh c nghim l x =1

    2 V d 1.48. Gii phng trnh

    x +

    2 x2 = x2 + 1x2

    Gii. iu kin 2 x2 0 2 x 2, x = 0.Ta c x +

    2 x2 2, x2 + 1

    x2 2

    Hai v phng trnh bng nhau khi v ch khi x = 1.p s x = 1.

    V d 1.49. Gii phng trnh

    2x 1 = x3 2x2 + 2x.

    Gii. iu kin 2x 1 0 x 12

    Bin i phng trinh cho thnh

    2x 1x

    = 1 + (x

    1)2.

    Ta c2x 1

    x= 2

    1(2x 1)

    2x 21 + 2x 1

    2.2x= 1.

    Cn 1 + (x 1)2 1.Hai v bng nhau khi v ch khi x = 1p s x = 1.

    V d 1.50. Gii phng trnh

    2x

    2 1 + x2x 1 = 2x2

    .

    37S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    38/70

    37

    Gii. iu kin

    2x2 1 02x 1 0 x

    1

    2

    Bin i phng trnh cho thnh 2x2

    1x

    + 2x 1x

    = 2

    Tng t v d trn ta c

    2x 1x

    1 v

    2x2 1x2

    1.

    Vy

    2x 1x

    +

    2x2 1

    x2 2.

    Du ng thc xy ra khi v ch khi x = 1p s x = 1.

    V d 1.51 ( thi ngh Olympic 30-4 Trng Nguyn Bnh KhimQung Nam). Gii phng trnh

    x4 + 2006x3 + 1006009x2 + x 2x + 2007 + 1004 = 0. (1.23)

    Gii. iu kin 2x + 2007 0 x 20072

    .

    Phng trnh cho tng ng vi phng trnh

    (1.23)

    x2(x2 + 2x.1003 + 10032) +

    1

    2

    (2x + 2007

    2x + 2007 + 1) = 0

    x2(x + 1003)2 + 12

    (

    2x + 2007 1)2 = 0

    x(x + 1003) = 02x + 2007 1 = 0 x = 1003

    Vy x = 1003 l nghim ca phng trnh.V d 1.52 ( d b Olympic 30-4 Chuyn Hng Vng). Gii phngtrnh

    4x =

    30 +

    1

    4

    30 +

    1

    4

    30 +

    1

    4

    x + 30.

    Gii. iu kin x > 0.

    t1

    4

    30 +

    1

    4

    30 + x = u, u 0 ta thu c h

    4x =

    30 +

    1

    4

    30 + u

    4u =

    30 +

    1

    4

    30 + x

    Gi sx u suy ra 4u =

    30 + 1430 + x

    30 + 1430 + u = 4x.

    38S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    39/70

    38

    Vy x = u v ta thu c phng trnh 4x =

    30 +

    1

    4

    30 + x

    t v = 1430 + x ta thu c h

    4x = 30 + v4v = 30 + xGi sx v suy ra 4v = 30 + x 30 + v = 4x.Gi sx v suy ra 4v = 30 + x 30 + v = 4x.Vy x = v ta thu c phng trnh

    4x =

    30 + x hay

    x > 016x2 x 30 = 0 suy ra x =

    1 +

    1921

    32

    Vy nghim phng trnh l x =1 +

    1921

    32V d 1.53. Gii phng trnh

    x2 + 3x 2 + x + 3 = 2.Gii.

    iu kinx2 + 3x 2 0

    x + 3 0 1 x 2.Suy ra

    x + 3 2. Vy x2 + 3x 2 + x + 3 2.

    Du bng xy ra khi v ch khi x = 1.V d 1.54. Gii phng trnh

    x +

    1 x + 1 x = 2.

    Gii. iu kin 0 x 1.Ta c

    x x , du bng xy ra khi v ch khi x = 0, x = 1.

    1 x 1 x, du bng xy ra khi v ch khi x = 0, x = 1.1 + x 1, du bng xy ra khi x = 0.Suy ra x + 1 + x + 1 x 2.Du ng thc xy ra khi v ch khi x = 0.Vy x = 0 l nghim ca phng trnh.

    1.4.4. S dng tnh cht vc t

    Tnh cht 1.1. |a + b| |a| + |b|.Du bng xy ra khi hai vect a v b cng hng, iu ny xy ra khi

    a = kb vi mi s thc dng k.

    39S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    40/70

    39

    Dng phng trnh

    f2(x) + A2 +g

    2(x) + B2 = h2(x) + C2.

    Vi

    f(x) + g(x) = h(x)A + B = C

    t

    a = (f(x); A)b = (g(x); B)

    Suy ra a +b = (f(x) + g(x); A + B) = (h(x); C) (A, B, C c th l ccbiu thc cha x).

    Phng trnh cho tr thnh |a + b| = |a| + |b|.Du ng thc xy ra khi v ch khi hai vect a,b cng hng hay

    a = kb vi mi s thc dng k.V d 1.55 (Tuyn tp olympic 2003). Gii phng trnh

    x2 8x + 816 +

    x2 + 10x + 267 =

    2003.

    Gii. t

    (4 x; 202) = a(5 + x; 11

    2) = b

    suy ra a + b = (9; 31

    2).

    Ta c |a| = x2 8x + 816; |b| = x2 + 10x + 267; |a + b| = 2003.Phng trnh cho tr thnh |a + b| = |a| + |b|.Du ng thc xy ra khi v ch khi hai vc t a,b cng hng iu

    ny tng ng vi

    a = kb vi mi s dng k. Khi 4 x = 2011

    (5 + x). Gii ra ta c

    x = 5631

    Vy nghim ca phng trnh l x = 56

    31

    40S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    41/70

    40

    Chng 2

    Mt s phng php gii phngtrnh v t cha tham s

    2.1. S dng phng php bin i tng ng

    2.1.1. Phng trnh dng

    f(x, m) =

    g(x, m)

    Cch gii. Ta thng bin i phng trnh trn v hg(x, m) c ngha v g(x, m) 0f(x, m) = g2(x, m)

    Nhn xt 2.1. Khng cn t iu kin f(x, m) 0V d 2.1. Gii bin lun phng trnh

    x2 1 x = m.

    Gii. Ta c

    x + m 0x2 1 = (x + m)2 hay

    x m2mx = m2 1

    Ta xt cc trng hp.

    Vi m = 0 h v nghim do c mt phng trinh th hai trong h vnghim.

    Vi m = 0 h c nghim khi v ch khi phng trnh 2mx = m2 1c nghim tha mn x m iu ny xy ra khi m

    2 + 1

    2m m hay

    m2 12m

    0 suy ra m 1 hoc 1 m 0Vy m 1 hoc 1 m 0 l gi tr cn tm.

    41S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    42/70

    41

    2.1.2.Phng trnh dng

    f(x, m) +

    g(x, m) =

    h(x, m)

    Cch gii. Bin i phng trnh trn tng ng vi h

    f(x, m) c ngha v f(x, m) 0g(x, m) c ngha v g(x, m) 0f(x, m) + g(x, m) + 2

    f(x, m)g(x, m) = h(x, m)

    V d 2.2. Tm m phng trnh sau c nghimx2 + 3x 2 =

    2m + x x2.

    Gii. Ta c

    x2 + 3x

    2

    0

    x = m + 1 hay1

    x

    2

    x = m + 1Do iu kin phng trnh c nghim l 1 m + 1 2 hay

    0 m 1

    2.2. S dng phng php t n ph

    2.2.1. Mt s dng thng gp

    Cch t n ph trong trng hp bi ton phng trnh v t chatham s ging nh cch t n ph trong trng hp phng trnh v tkhng cha tham s c trnh by chng trc. Sau y l mt sv d minh ha.

    V d 2.3. Vi gi tr no ca m phng trnh sau c nghim?

    2(x2 2x) +

    x2 2x 3 m = 0.Gii. iu kin x2

    2x

    3

    0.

    t x2 2x 3 = t vi t 0.Khi phng trnh cho c dng2(x22x3)+x2 2x 3m+6 = 0 hay f(t) = 2t2+tm+6 = 0.Phng trnh cho c nghim khi f(t) = 0 c t nht mt nghim

    khng m. iu ny tng ng vi.

    a.f(0) 0

    0a.f(0) 0S2

    0hay

    6 m 0

    8m 47 06 m 01

    2 0

    42S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    43/70

    42

    Vy phng trnh c nghim khi v ch khi m 6.

    2.2.2. t n ph a v h phng trnh i xngV d 2.4. Vi gi tr no ca a th phng trnh sau c nghim3

    1 x + 31 + x = a.Gii. t

    3

    1 x = u3

    1 + x = vsuy ra u3 + v3 = 2.

    Khi phng trnh cho c chuyn v h.

    u3 + v3 = 2u + v = a

    hay(u + v)(u2 + v2 uv) = 2u + v = a

    suy raa(u2 + v2 uv) = 2u + v = a

    a. Nu a = 0 th h v nghim.b. Nu a = 0 th h c bin i nh sau

    u2 + v2 uv = 2a

    u + v = ahay

    (v + u)2 3uv = 2

    au + v = a

    suy ra

    u + v = a

    uv =1

    3(a2 2

    a)

    Phng trnh cho c nghim khi v ch khi

    a2 413

    (a2 2a

    ) 0 hay 8 a3

    3a 0 suy ra 0 < a 2.

    Vy phng trnh c nghim khi 0 < a

    2.

    2.3. S dng nh l Lagrange

    nh l Lagrange Cho hm s f(x) lin tc trn [a; b] v tn ti ohm trn (a; b) lun tn ti mt s c (a; b) sao cho

    f(c) =f(b) f(a)

    b aT ta c th s dng nh l Lagrange thc hin yu cu t ra chophng trnh l.

    Bi ton. Chng minh phng trnh c nghimT nh l Lagrange nu f(a) = f(b) th tn ti c (a; b) sao chof(c) =

    f(b) f(a)b a = 0 hay phng trnh f

    (x) = 0 c nghim thuc

    (a; b).

    Vy p dng c kt qu trn vo vic chng minh phng trnhf(x) = 0 c nghim trong (a; b) iu quan trng nht l nhn ra cnguyn hm F(x) ca hm f(x). C th l ta thc hin cc bc sau.

    43S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    44/70

    43

    Bc 1. Xc nh hm s F(x) kh vi lin tc trn [a; b] v tha mnF(x) = f(x) v F(a) = F(b).

    Bc 2. Khi tn ti mt s c (a; b) sao cho f(c) = f(b) f(a)b a .Vy phng trnh f(x) = 0 c nghim x = c.

    V d 2.5. Chng t rng vi a + 3b = 27, phng trnh

    2(6x b)x + 1 = a

    lun c t nht mt nghim dng.

    Gii. Bin i phng trnh v dng6x b = a2

    x + 1hay a

    2

    x + 1 6x + b = 0.

    Xt hm s F(x) = a

    x + 1 3x2 + bx kh vi lin tc trn (0;+)c F(x) =

    a

    2

    x + 1 6x + b

    v F(3) F(0) = (2a 27 + 3b) a = a + 3b 27 = 0.Khi tn ti c (0; 3) sao choF(x) =

    F(3) F(0)3

    0

    haya

    2

    c

    + 1

    6c + b = 0 tc l phng trnh cho lun c t nht mt nghim c (0; 3).

    2.4. S dng phng php iu kin cn v

    Phng php iu kin cn v thng t ra kh hiu qu cho ccdng ton tm iu kin ca tham s .

    Dng 1: Phng trnh c nghim duy nht.Dng 2: Phng trnh c nghim vi mi gi tr ca tham s.Dng 3: Phng trnh nghim ng vi mi x D. Khi ta cn thc

    hin cc bc:Bc 1: t iu kin cc biu thc trong phng trnh c ngha.Bc 2: Tm iu kin cn cho h da trn vic nh gi hoc tnh i

    xng ca h.Bc 3: Kim tra iu kin trong bc ny cn c mt s k nng

    c bn.

    44S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    45/70

    44

    V d 2.6. Tm m phng trnh sau c nghim duy nht

    1 x2 + 2

    31 x2 = m.

    Gii. iu kin cn.Nhn xt rng phng trnh c nghim x0 th cng nhn x0 lm

    nghim.Do phng trnh c nghim duy nht th iu kin l x0 = x0

    thay vo phng trnh ta c m = 3.iu kin .Vi m = 3 khi phng trnh c dng

    1

    x2 + 2 3

    1

    x2 = 3.

    V1 x2 1

    3

    1 x2 1 suy ra1 x2 + 2 31 x2 3.

    Do phng trnh c nghim khi v ch khi

    1 x2 = 13

    1 x2 = 1 hayx = 0.

    Vy phng trnh c nghim duy nht khi v ch khi m = 3.

    V d 2.7. Tm m phng trnh sau nghim ng vi mi x 0.

    x2 + 2x m2 + 2m + 4 = x + m 2.Gii.

    iu kin cn.Gi s phng trnh cho c nghim vi mi x 0 th x = 0 cng

    l mt nghim ca phng trnh khi thay x = 0 vo phng trnh tac

    m2 + 2m + 4 = m

    2 hay m 2 0m2 + 2m + 4 = (m 2)2

    suy ra

    m = 3.iu kin .Vi m = 3 khi phng trnh cho c dng

    x2 + 2x + 1 = x + 1 phng trnh ny lun ng vi mi x 0.Vy m = 3 l gi tr cn tm.

    2.5. S dng phng php hm s

    Kin thc cn nh

    45S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    46/70

    45

    Cho hm s y = f(x) lin tc trn D.Phng trnh f(x) = g(m) vi m l tham s c nghim x D khi v

    ch khi minD f(x) g(m) maxD f(x).Bt phng trnh f(x) g(m) c nghim x D khi v ch khi

    minD

    f(x) g(m).Bt phng trnh f(x) g(m) nghim ng vi mi x D khi v ch

    khi maxD

    f(x) g(m).Bt phng trnh f(x) g(m) c nghim x D khi v ch khi

    maxD

    f(x) g(m).Bt phng trnh f(x) g(m) c nghim ng vi mi x D khi v

    ch khi minD

    f(x) g(m).Nhn xt 2.2. Trong trng hp khng tn ti min

    Df(x), max

    Df(x) th

    ta s lp bng bin thin ca hm s y = f(x) trn D. Sau cn c vobng bin thin kt lun cho bi ton.

    Dng ton thng gp l bi ton tm gi tr ca tham s m sao chophng trnh cha tham s m c nghim ta lm nh sau.

    1. Bin i phng v dng f(x) = g(m).2. Tm max

    Df(x); min

    Df(x) (nu c). Nu f(x) khng t gi tr max

    Df(x)

    hoc minD

    f(x) th ta phi tnh gii hn v lp bng bin thin ca hm s

    y = f(x) trn D.3. T bng bin thin suy ra gi tr m cn tm.

    Ch 2.1. Trong trng hp phng trnh cha cc biu thc phc tpta c th t n ph.

    - t t = (x) ((x) l hm s thch hp c mt trong f(x)).- T iu kin rng buc ca x D ta tm iu kin t K.- Ta a phng trnh v dng f(t) = h(m).- Lp bng bin thin y = f(t) trn K.- T bng bin thin suy ra kt lun ca bi ton.

    V d 2.8 (Tuyn sinh i hc Cao ng khi A nm 2004). Tm m phng trnh sau c nghim.

    m(1 + x2

    1 x2 + 2) = 2

    1 x4 + 1 + x2

    1 x2.

    46S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    47/70

    46

    Gii. iu kin 1 x 1.t

    1 + x2 1 x2 = t vi x [1;1].

    Ta c t =x

    1 + x2

    +x

    1 x2 = x

    1

    1 + x2+ 1

    1 x2

    .t = 0 suy ra x = 0 vi x [1;1] ta c bng bin thin.

    x 1 0 1t 0 +t

    2 0

    2

    Nh vy 0 t 2.Phng trnh (2.11) tng ng vi phng trnh sau

    m(t + 2) = 2 t2 + t, t [0; 2] hay m = t2 + t + 2

    t + 2

    t m = g(t) = t +3 4t + 2

    , t [0; 2] khi g(t) = 1 + 4(t + 2)2

    g(t) = 0 suy ra t = 0 ta c bng bin thin

    t 0

    2

    g(t) 0 g(t) 1

    2 1

    Nh vy phng trnh c nghim khi m [2 1;1].V d 2.9. "i hc cao ng khi A nm 2007". Tm m phng trnhsau c nghim thc.

    3x 1 + mx + 1 = 24

    x2 1.Gii.

    iu kin x 1.Phng trnh cho tng ng vi 3( 4

    x 1x + 1

    )2 + m = 2 4

    x 1x + 1

    t t = 4

    x 1x + 1

    vi x 1.

    Ta c 0 x

    1

    x + 1 = 1 2

    x 1 < 1 suy ra 0 t < 1.

    47S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    48/70

    47

    Xt phng trnh theo n t vi t [0; 1) c dng3t2 + m = 2t hay m = 3t2 + 2t, t [0;1).Xt hm s f(t) = 3t

    2

    + 2t, t [0; 1)Bng bin thin

    t 0 13

    1

    f(t) 01

    3 1

    Nh vy phng trnh cho c nghim vi m (1; 13

    ]

    48S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    49/70

    48

    Chng 3

    Mt s cch xy dng phng trnhv t

    Phng trnh v t c nhiu dng v nhiu cch gii khc nhau. Ngigio vin ngoi vic nm c cc dng phng trnh v cc phng phpgii chng cn phi bit xy dng ln cc ton khc nhau lm ti liuging dy. Trong phn ny tc gi xin trnh by mt s cch xy dng lncc phng trnh v t, hy vng s em li nhng iu b ch.

    3.1. Xy dng phng trnh v t t cc phngtrnh bit cch gii.

    Con ng sng to ra nhng "phng trnh v t" l da trn c scc phng php gii c trnh by. Ta tm cch "che y" v bini i mt cht t du i bn cht, sao cho phng trnh thu c dnhn v mt hnh thc v mi quan h gia cc i tng tham gia trongphng trnh cng kh nhn ra th bi ton cng kh. Ta tm hiu mt s

    cch xy dng sau

    3.1.1. Xy dng phng trnh v t t phng trnh bc hai.

    T phng trnh dng at2 + bt + c = 0 ta thay th t =

    f(x) ta snhn c mt phng trnh v t t n ph a v phng trnh bchai gii.

    V d 3.1. T phng trnh 2t2

    7t + 3 = 0 ta chn t =x2 + x + 1

    x 1

    49S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    50/70

    49

    ta c phng trnh v t sau.

    2x2 + x + 1

    x 1 7

    x2 + x + 1

    x 1 + 3 = 0

    hoc bin i bi ton tr nn kh hn bng cch nhn c hai vca phng trnh trn vi x 1 ta c phng trnh sau

    3(x 1) + 2(x2 + x + 1) = 7

    x3 1

    t phng trnh ny ta xy dng ln mt bi ton gii phng trnh v tnh sau.

    Bi ton 3.1. ( thi ngh Olympic 30/4/2007) Gii phng trnh

    2x2 + 5x 1 = 7

    x3 1

    Hng dn 3.1. Phng trnh ny c gii bng phng php av dng phng trnh bc hai nh phng trnh ban u xy dng.

    Mt s dng phng trnh sau c gii bng phng php t n pha v dng phng trnh bc hai.

    Dng 1. ax + b +

    cx + d = 0 t

    cx + d = t khi x =t2 d

    cta

    thu c mt phng trnh bc hai at2 + ct + bc ad = 0.Dng 2. A(

    a + x +

    a x) + Ba2 x2 = C.

    t t =

    a + x +

    a x suy ra t2 = 2a + 2a2 x2.Ta thu c phng trnh bc hai At + B

    t2 2a

    2 = C.

    Dng 3. A(x + x + a) + B(x2 + x + 2xx + a) + C = 0.t t = x +

    x + a suy ra t2 = x2 + x + a + 2x

    x + a.

    Ta thu c phng trnh bc hai At + B(t2 a) + C = 0.Dng 4. A(x +

    x2 + a) + B(x2 + x

    x2 + a) + C = 0.

    t t = x +

    x2 + a khi t2 = 2x2 + 2x

    x2 + a + a hay

    x2 + x

    x2 + a =t2 a

    2

    Cui cng ta thu c phng trinh bc hai At + B

    t2

    a

    2 + C = 0.

    50S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    51/70

    50

    By gi mun to ra cc phng trnh v t mi ta c th thay thA,B,C,a,b,c bng cc s "hoc cc biu thc" theo mun l ta s c

    cc dng phng trnh v t c gii theo phng php t n ph av phng trnh bc hai.

    V d 3.2. ( Cho dng 2.)Chn A = 1, B = 2, C = 4, a = 1 ta c bi ton sau.

    Bi ton 3.2. Gii phng trnh phng trnh

    1 x + 1 + x + 21 x2 = 4.Hng dn 3.2. iu kin 1 x 1.

    t

    1 x + 1 + x = t, t 0 suy ra t2 = 2 + 21 x2 .Ta thu c phng trnh t2 + t 6 = 0 suy ra t = 2.Thay th tr li ta c

    1 x + 1 + x = 2 suy ra x = 0.

    3.1.2. Xy dng phng trnh v t t phng trnh tch.

    Phng trnh dng au + bv = ab + uv. Ta c au + bv = ab + uv hay(u b)(v a) = 0 suy ra u = b, v = a.

    Chn u, v l bng cc biu thc cha cn a, b bng cc s thc chotrc ta s xy dng c cc phng trnh v t.

    V d 3.3. chn a = 1, b = 5, u =

    x 1, v = x2 + 1. Ta thu cphng trnh

    x 1 + 5

    x2 + 1 x

    3 x2 + x 1 = 5

    v ta c bi ton sau.

    Bi ton 3.3. Gii phng trnh

    x 1 + 5

    x2 + 1

    x3 x2 + x 1 = 5

    Hng dn 3.3. Nghim ca phng trnh l nghim ca phng trnhl nghim ca mt trong hai phng trnh

    x2

    + 1 = 1 hoc x 1 = 5.

    51S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    52/70

    51

    Thc ra ta ang xy dng phng trnh v t da trn phng trnhc dng tch. Kh hn mt cht ta c th xy dng t phng trnh cha

    nhiu tch (u a)(v b)(w c) = 0 gn cho u, v , w cc biu thc chacn. Gn cho a,b,c l cc s thc thm ch c th l cc biu thc chacn. Bin i i mt cht l ta s c c cc phng trnh v t "p"hay "khng" ph thuc vo vic ta c kho chn hay khng.

    3.1.3. Xy dng phng trnh v t t mt s dng phngtrnh v t c gii theo phng php bin i tng tng.

    Xy dng phng trnh v t t phng trnh dng

    A +

    B =

    C +

    D

    Gn cc biu thc cha x cho A, B, C , D ta s c cc phng trnh vt c gii bng cch bnh phng hai v

    V d 3.4. Gn A = x + 3, B = 3x + 1, C = 4x, C = 2x + 2 ta c biton gii phng trnh v t sau.

    Bi ton 3.4. Gii phng trnhx + 3 +

    3x + 1 = 2

    x +

    2x + 1

    Hng dn 3.4. gii phng trnh ny khng kh nhng hi phctp mt cht.

    Phng trnh ny s n gin hn nu ta chuyn v phng trnh3x + 1 2x + 2 = 4x x + 3

    Bnh phng hai v ta c phng trnh h qu6x2 + 8x + 2 = 4x2 + 12x suy ra x = 1 th li thy x = 1 lnghim phng trnh.

    Tng t ta cng c mt s dng sauDng 1: Phng trnh

    A =

    B.

    Dng 2:Phng trnh

    A = B

    B 0A = B2

    Dng 3:

    A +

    B =

    C

    A 0B

    0A + B + 2AB = C

    52S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    53/70

    52

    Dng 4: 3

    A + 3

    B = 3

    C suy ra A + B + 3 3

    AB( 3

    A + 3

    B) = C

    i vi dng ny thng s dng php th: 3

    A + 3

    B = 3

    C ta c

    phng trnh A + B + 33

    ABC = CT cc dng ton ny gn cho A, B, C cc biu thc cha x ta s c

    cc phng trnh v t tuy nhin mc kh hay d ph thuc vo vicchn cc biu thc cho A, B, C sao cho sau khi lu tha hai v ln ta thuc mt phng trnh c th gii c.

    3.2. Xy dng phng trnh v t t h phng trnh.

    3.2.1. Xy dng t h i xng loi II

    Ta i xt mt phng trnh i xng loi II sau(x + 1)2 = y + 2(y + 1)2 = x + 2

    vic gii h ny th n gin.

    By gi ta s bin h trn thnh phng trnh bng cch t y = f(x)sao cho phng trnh th hai trong h lun ng vy y =

    x + 2 1, khi

    thay vo phng trnh u ca h ta c phng trnh(x + 1)2 = (x + 2 1) + 1 hay x2 + 2x = x + 2T c bi ton.

    Bi ton 3.5. Gii phng trnh

    x2 + 2x =

    x + 2

    Hng dn 3.5. Ta li tin hnh t nh trn v a v gii h i xng

    loai II.Bng cch tng t xt h tng qut dng bc hai

    (x + )2 = ay + b(y + )2 = ax + b

    ta s xy dng ln mt phng trnh dng sau.T phng trnh th hai trong h ta c y + =

    ax + b khi thay

    vo phng trnh u tin ca h ta c phng trnh

    (x + )2 =a

    ax + b + b a

    ()

    Tng t cho bc cao hn (x + )n = anax + b + b a

    (**)

    53S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    54/70

    53

    gii phng trnh ny ta li t y + = n

    ax + b a v hnh ban u xy dng.

    Vy c mt phng trnh v t gii bng cch a v h i xngloi II, ta ch vic chn , , a, b ph hp vi mc kh d ca bi ton.Sau xy dng phng trnh dng khai trin, hc sinh mun gii cphng trnh dng ny th phi bit vit phng trnh v dng phngtrnh (*) hoc (**) gii.

    V d 3.5. Ta xy dng bi ton nh sauChn = 2, = 3, a = 4, b = 5Ta c phng trnh(2x 3)2 = 24x + 5 + 11 hay 4x2 12x 2 = 24x + 5 suy ra

    2x2 6x 1 = 4x + 5Khi ta c mt bi ton mi.

    Bi ton 3.6. Gii phng trnh v t

    2x2 6x 1 = 4x + 5

    Hng dn 3.6. Hc sinh phi bit bin i dng khai trin ny vphng trnh (2x 3)2 = 24x + 5 + 11

    Sau t 2y 3 = 4x + 5 c h phng trnh.(2x 3)2 = 4y + 5(2y 3)2 = 4x + 5 suy ra (x y)(x + y 1) = 0

    Vi x = y khi 2x 3 = 4x + 5 suy ra x = 2 + 3Vi x + y 1 = 0 khi y = 1 suy ra x = 1 2

    3.3. Dng hng ng thc xy dng cc phngtrnh v t

    3.3.1. T nhng nh gi bnh phng A2 + B2 0.Ta xy dng nhng phng trnh dng

    A2 + B2 = 0 suy ra

    A = 0B = 0

    V d t phng trnh (

    5x

    1

    2x)2 + (

    9

    5x

    2)2 +

    x

    1 = 0

    khai trin ra ta c phng trnh

    54S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    55/70

    54

    4x2 + 12 +

    x 1 = 4x5x 1 + 49 5x)Khi ta c th xy dng bi ton.

    Bi ton 3.7. Gii phng trnh

    4x2 + 12 +

    x 1 = 4x5x 1 + 49 5x)

    Hng dn 3.7. Khi mun gii bi ton trn ta bin i a v phngtrnh trc khi khai trin v gii l tt nht. Sau p dng nh gi nh trnh by.

    3.3.2. T hng ng thc (A B)2 = 0 suy ra A = B

    V d chn A = 1, B =

    4x

    x + 3ta c phng trnh

    (1

    4x

    x + 3)2 = 0 khai trin ra ta c phng trnh

    1 +4x

    x + 3= 2

    4x

    x + 3

    Nhn hai v phng trnh vi x + 3 ta c phng trnhx + 3 +

    4xx + 3

    = 4x ta c bi ton.

    Bi ton 3.8. Gii phng trnh

    x + 3 +4x

    x + 3= 4x

    3.3.3. Xy dng phng trnh v t t hng ng thc sau.

    Ta c

    (A + B + C)3 = A3 + B3 + C3 + 3(A + B)(B + C)(C + A)

    Khi (A + B + C)3 = A3 + B3 + C3 khi (A + B)(B + C)(C + A) = 0iu ny xy ra khi A = B hoc B = C hoc A = CTa c th xy dng bi ton nh sau.Gn A = 37x + 2010, B = 3x2 + 2011, C = 3x2 7x + 2012

    55S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    56/70

    55

    Nh vy A3 + B3 + C3 = 2011. T ta c bi ton gii phng trnhnh sau.

    Bi ton 3.9. Gii phng trnh

    3

    7x + 2010 3

    x2 + 2011 +3

    x2 7x + 2012 = 3

    2011

    Hng dn 3.8. Bi ta tha mn (A + B + C)3 = A3 + B3 + C3. Nn

    nghim ca phng trnh l nghim ca h tuyn

    A = BB = CA = C

    Trong

    A,B,C l cc biu thc nh chn.

    Tng t ta c th xy dng nhiu bi ton theo cch ny!

    3.4. Xy dng phng trnh v t da theo hm niu.

    3.4.1. Xy dng phng trnh v t da theo tnh cht ca hmn iu.

    Da vo kt qu "nu hm y = f(x) n iu thf(x) = f(t) x = t" ta c th xy dng c nhng phng trnh v

    t.

    V d 3.6. Xut pht t hm n iu y = f(x) = 2x3 + x2 + 1 mix 0 ta xy dng phng trnh.

    f(x) = f(

    3x 1) hay 2x3 + x2 + 1 = 2(3x 1)3 +(3x 1)2 + 1Rt gn ta c phng trnh 2x3 + x2 3x + 1 = 2(3x 1)3x 1.

    Ta c bi ton sauBi ton 3.10. Gii phng trnh

    2x3 + x2 3x + 1 = 2(3x 1)3x 1

    Hng dn 3.9. Bi ton c gii theo phng php hm s.

    V d 3.7. T hm s ng bin trn R, f(t) = t3 + t v t phngtrnh f( 3

    7x2 + 9x

    4) = f(x + 1)

    Ta xy dng c bi ton sau.

    56S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    57/70

    56

    Bi ton 3.11. Gii phng trnh

    x3

    4x2

    5x + 6 =

    37x2 + 9x 4Hng dn 3.10. Bi ton c gii theo phng php s dng phngphp hm s. Gii phng trnh ta c nghim phng trnh l nghim caphng trnh.

    (x + 1) = 3

    7x2 + 9x 4 suy ra x = 5 hoc x = 1

    5

    2

    3.4.2. Xy dng phng trnh v t da vo cc c lng ca

    hm n iu. d s dng v kt hp nhiu c lng ta xy dng mt s c lng

    nh sau bng cch s dng tnh n iu ca hm s ta nhn c[1] 1 x 1 x 1Hm s f(x) =

    x 1 x l hm n iu tng trn [0; 1]

    Nn ta c 1 = f(0) f(x) f(1) = 1[2] 1 4x 41 x 1

    Hm s f(x) =4

    x 4

    1 x 1 l hm tng trn [0;1]Nn ta c 1 = f(0) f(x) f(1) = 1[3] 1 4x 1 x 1Hm s f(x) = 4

    x 1 x l hm tng trn [0;1]

    Nn ta c 1 = f(0) f(x) f(1) = 1[4] 0

    x + 3

    2 +

    1 x 1

    Hm s f(x) =

    x + 3

    2 + 1 xl hm tng trn [

    3;1]

    Nn ta c 0 = f(3) f(x) f(1) = 1[4] 0

    4

    x + 15

    2 + 4

    1 x 1

    Hm s f(x) =4

    x + 15

    2 + 4

    1 x l hm tng trn [15; 1]Nn ta c 0 = f(15) f(x) f(1) = 1[6] 3 +

    x 1 +

    1 x 1

    Hm s f(x) =

    3 + x 1 + 1 x l hm tng trn on [0;1]57S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    58/70

    57

    Suy ra f(x) f(1) = 1[7]

    x + 3 1 +

    1 x 1

    Hm s f(x) = x + 3

    1 + 1 x l hm tng trn [3;1]suy ra f(x) f(1) = 1S dng tnh cht nghch bin ca hm s m y = ax vi c s 0 a 1

    ta nhn c[8]

    x +

    1 x 1

    Ta c

    x x hoc 1 x 1 xsuy ra

    x +

    1 x x + (1 x) = 1

    Du ng thc t c khi x = 0 hoc x = 1Cng hai hay nhiu cc c lng c bn chng ta thu c cc phng

    trnh cha cn sau.

    Bi ton 3.12. Gii phng trnh

    x + 4

    x + 6

    x = 3 +

    1 x + 41 x + 61 x.Hng dn 3.11. iu kin 0 x 1

    Phng trnh cho tng ng vi.

    (x 1 x) + (4

    x 4

    1 x) + (6

    x 6

    1 x) = 3S dng cc c lng c bn ta thu c v tri nh hn hoc bng

    3, v du ng thc xy ra khi v ch khi x = 1p s x = 1

    Bi ton 3.13. Gii phng trnh

    x + 4

    x + 6

    x + 3 4

    1 x = 3.Hng dn 3.12. iu kin 0

    x

    1

    Phng trnh cho tng ng vi(

    x + 4

    1 x) + ( 4x + 41 x) + ( 6x + 41 x)V tri ln hn hoc bng 3. Du ng thc xy ra khi v ch khi x = 1.p s x = 1.

    Bi ton 3.14. Gii phng trnh

    x + 3

    2 + 1 x +

    3x + 1

    2 + 41 x

    58S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    59/70

    58

    Hng dn 3.13. iu kin 13

    x 1V tri nh hn hoc bng 2. Du bng xy ra khi x = 1.p s x = 1.Nhn cc c lng c bn dng ta thu c cc phng

    trnh cha cn sau.

    Bi ton 3.15. Gii phng trnh

    2x 1 44x 3 66x 5 = x3

    Hng dn 3.14. iu kin x 5

    6 Chia hai v cho x3 = 0 ta thu c

    2x 1x

    4

    4x 3x

    6

    6x 5x

    = 1

    V tri nh hn hoc bng 1. Du ng thc xy ra khi v ch khi x = 1.p s x = 1.

    3.5. Xy dng phng trnh v t da vo hm s

    lng gic v phng trnh lng gic.T cng thc lng gic n gin cos3t = sin t, ta c th to ra c

    nhng phng trnh v t.T cos3t = 4cos3 t 3cos t ta c phng trnh v t 4x3 3x =

    x2

    x2 1 (1)Nu thay x trong phng trnh (1) bi

    1

    xta s c phng trnh v t

    kh hn 4 3x2

    = x2

    x2

    1 (2).Nu thay x trong phng trnh (1) bi x 1 ta s c phng trnh vt kh 4x3 12x2 + 9x 1 = 2x x2(3).

    Tng t nh vy t cc cng thc sin3x, sin4x . . . ta cng c th xydng phng trnh v t theo kiu lng gic!

    V d 3.8. T phng trnh lng gic1

    cos t+

    1

    sin t= 2

    2 v t ng

    thc lng gic sin2 t +cos2 t = 1 suy ra sin t =

    1 cos2 t thay th cos tbi x, ta s c mt phng trnh v t nh sau 1x + 11 x2 = 22.

    59S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    60/70

    59

    Vy ta c bi ton gii phng trnh v t c gii theo phng phpt n ph lng gic nh sau.

    Bi ton 3.16. Gii phng trnh

    1

    x+

    1x2 + 1

    = 2

    2

    Hng dn 3.15. Khi phng trnh ny c gii theo phng phpt n ph lng gic.

    V d 3.9. T phng trnh cos3 t + sin3 t = 2cos t sin t thay th cos tbi x ta c phng trnh v t x3 +

    (1 x2)3 = x2(1 x2).

    V ta c bi ton gii phng trnh v t

    Bi ton 3.17. Gii phng trnh

    x3 +

    (1 x2)3 = x

    2(1 x2)

    Hng dn 3.16. Phng trnh ny c gii theo phng php t nph lng gic.

    V d 3.10. T phng trnh 5+3sin t = 8(cos6 t +sin6 t) thay th cos tbi x, ta c phng trnh v t. 5 + 3

    1 x2 = 8[x6 + (1 x2)3]. V

    ta c bi ton.

    Bi ton 3.18. Gii phng trnh 5 + 3

    1 x2 = 8[x6 + (1 x2)3]Hng dn 3.17. T iu kin

    |x|

    1 ta t x = cos t; t

    [0; ] v tathu c.

    5 + 3 sin t = 8(sin6 t + cos6 t) 3sin t = 8(1 3sin2 t cos2 t) 3sin t = 3 24 sin2 t cos2 t sin t = 1 8sin2 t cos2 t = 1 2sin2 2t = cos4t cos4t = cos

    2

    t

    .

    T phng trnh ny ta s tm c t, sau suy ra c x.

    60S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    61/70

    60

    3.6. Xy dng phng trnh v t t php "t nph khng ton phn".

    Ta xt bi ton xy dng lp phng trnh dng At2 + Bt + C = 0,trong t l biu thc cha cn ca x, cn A, B, C l cc biu thc hu tcha x, sao cho = B2 4AC lun lun l mt biu thc chnh phng.

    Thng cho tin ta chn BA

    = f(x) + g(x) cnC

    A= f(x)g(x) khi

    t = g(x) hoc t = f(x).

    V d 3.11. Ta chn t =

    x2 + 2, f(x) = 3, g(x) = x

    1.

    Ta c bi ton gii phng trnh v t nh sau.Bi ton 3.19. Gii phng trnh

    x2 + (3

    x2 + 2)x = 1 + 2

    x2 + 2

    Hng dn 3.18. gii bi ny hc sinh phi bit bin i v dng(x2+2)(2 + x)x2 + 23 + 3x = 0 sau t t = x2+ 2 th phng

    trnh cho tr thnh phng trnh n t l t2 (2 + x)t 3 + 3x = 0 rigii phng trnh ny.

    C th nhm nghim hoc tnh , c nghim t = 3, t = x 1.Vi t = 3 th

    x2 + 2 = 3 suy ra x = 7.

    Vi t = x 1(x 1) v nghim.Nh vy vi cch xy dng nh trn ta c th c nhiu bi ton. Gii

    phng trnh v t bng phng php n ph khng ton phn.

    3.7. Xy dng phng trnh v t da vo tnh chtvect.

    Tnh cht |a + b| |a| + |b| du "=" xy ra khi a,b cng hng.Ta xy dng nh sau.

    t

    a = (f(x); A)b = (g(x); B)

    suy ra a + b = (f(x) + g(x); A + B).

    Khi ta c phng trnh

    f2(x) + A2 +

    g2(x) + B2 =

    (f(x) + g(x))2 + (A + B)2

    61S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    62/70

    61

    V d 3.12. chn

    a = (4 x; 202)b = (5 + x; 10

    2)

    suy ra a + b = (9;31

    2).

    Vy |a| = x2 8x + 816, |b| = x2 + 10x + 267

    v |a + b| = 2003.Ta xy dng c phng trnh nh sau|a + b| = |a| + |b| x2 8x + 816 + x2 + 10x + 267 = 2003

    Bi ton 3.20 (Thi olympic 30-4 nm 2003). Gii phng trnh

    x2 8x + 816 +

    x2 + 10x + 267 = 2003.

    3.8. Xy dng phng trnh v t da vo bt ngthc

    3.8.1. Bt ng thc "tam thc bc (xem [2], trang 25).

    Vi mi > 1 ta c x + 1 x vi mi x 0 .Du ng thc xy ra khi x = 1.Chn =2010 ta c phng trnh

    x2010 + 2009 =

    2010x v ta c

    bi ton.

    Bi ton 3.21. Gii phng trnh

    x2010 + 2009 =

    2010x.

    Hng dn 3.19. S dng bt ng thc "tam thc bc " ta s cx = 1 l nghim.

    V d 3.13. C th to ra cc bi ton kh hn bng cch thay x phngtrnh trn bng cc biu thc cha x.V d thay x bng (x2 1)2 v = 3 ta s c phng trnh

    (x2 1)3 + 2 = 3(x2 + 1) hay x6 3x4 + 3x2 + 1 = 3(x2 1).Ta c bi ton sau.

    Bi ton 3.22. Gii phng trnh

    x6 3x4 + 3x2 + 1 = 3(x2 1).Hng dn 3.20. Gp bi ton ny hc sinh cn bit bin i a vphng trnh ban u xy dng p dng bt ng thc th bi ton

    62S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    63/70

    62

    tr nn d dng. p dng bt ng thc trn tm ra c nghim phngtrnh l khi du ng thc xy ra x2

    1 = 1 suy ra x =

    2.

    Nh vy c th thay x bng cc biu thc khc ca x ta s c ccphng trnh kh hay d tu thuc vo ta chn biu thc thay th cho x.

    3.8.2. Xy dng phng trnh v t da vo bt ng thc giatrung bnh cng v trung bnh nhn.

    S dng bt ng thc gia trung bnh cng v trung bnh nhn tanhn c

    [1]

    2x

    1

    x 1V

    2x 1

    x 2x 1 + 1

    2x= 1

    [2]4

    4x 3x

    1

    V4

    4x 3x

    4x 3 + 1 + 1 + 14x

    = 1 du ng thc xy ra khi x = 1

    [3]6

    6x 5x

    6x 5 + 1 + 1 + 1 + 1 + 1

    6x

    = 1 du ng thc xy ra

    khi x = 1[4]

    x +

    2 x 2

    V

    x +

    2 x 2

    x + 2 x2

    = 2 du ng thc xy ra khi x = 1

    [5] 4

    x + 4

    2 x 2V 4

    x + 4

    2 x 2 4

    x + 2 x

    2= 2 du ng thc xy ra khi x = 1

    [6] x +

    2 x2 2 vx + 2 x2 |x| + 2 x2 = x2 + 2 x2 2

    x2

    + 2 x2

    2= 2

    du ng thc xy ra khi x = 1[7] x + 4

    2 x4 2 v

    x + 4

    2 x4 |x| + 42 x4 =

    x2 + 4

    2 x4

    =4

    x4 + 4

    2 x4 2 4

    x4 + 2 x42

    = 1

    du ng thc xy ra khi x = 1

    [8] x +6

    2 x6

    2 v

    63S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    64/70

    63

    x + 6

    2 x6 |x| + 62 x6 6

    x6 + 6

    2 x6 2 6

    x6 + 2 x62

    = 1

    du ng thc xy ra khi x = 1.Ta gi y l cc c lng c bn. C th to ra c rt nhiu ccc lng c bn theo cch ny.

    Ta xy dng cc phng trnh v t nh sauCch 1. Cng hai hay nhiu cc c lng c bn

    Bi ton 3.23. Gii phng trnh

    2x

    1 + 4

    4x

    3 + 6

    6x

    5 = 3x

    Hng dn 3.21. iu kin x 56

    .

    Phng trnh cho tng ng vi2x 1

    x+

    4

    4x 3x

    +6

    6x 5x

    = 3

    V tri nh thua hoc bng 3. Du ng thc xy ra khi v ch khix = 1.

    Bi ton 3.24. Cng cc c lng c bn nh sau.

    (

    x + 4

    1 x) + ( 4

    x4 + 4

    1 x) + ( 6x + 41 x) = 3

    Vit li

    x + 4

    x + 6

    x + 3 4

    1 x = 3.Khi ta c bi ton sau.

    Bi ton 3.25.

    x + 4

    x + 6

    x + 3 4

    1 x = 3

    Hng dn 3.22. V tri phng trnh ln hn hoc bng 3. Du ngthc xy ra khi x = 1. Vy x = 1 l nghim phng trnh.Cch 2. Nhn cc c lng c bn ta c cc phng trnhcha cn.

    V d nhn cc c lung c bn ta c bi ton gii phng trnh.

    2x 1. 44x 3. 66x 5 = x3

    64S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    65/70

    64

    Hng dn 3.23. Vi iu kin x 56 Sau chia c hai v cho x ta

    thu c.

    2x 1x

    .44x 3

    x.

    66x 5x

    = 1

    V tri nh thua hoc bng 1. Du ng thc xy ra khi x = 1. Nhn ccc lng c bn ta c bi ton.

    Bi ton 3.26. Gii phng trnh

    2x

    1

    x(x + 1 x) = 1

    Hng dn 3.24. V1

    x +

    1 x 1;

    2x 1x

    1 suy ra v trinh hn hoc bng 1. Du ng thc xy ra khi v ch khi x = 1. p sx = 1 l nghim phng trnh.

    3.8.3. Xy dng phng trnh da theo bt ng thc Cauchy.

    T bt ng thc (AB + CD)2 (A2 + C2)(B2 + D2) du ng thcxy ra khi "AD = BC"

    V d 3.14. Ta chn cc cp s A = 2

    2, B =

    x + 1, C =1

    x + 1,

    D =

    x

    x + 1Ta xy dng phng trnh

    (221

    x + 1 + x + 1

    x

    x + 1)2

    (8 + x + 1)1

    x + 1 +

    x

    x + 1

    suy ra2

    2x + 1

    9 + xT y ta i xy dng bi ton gii phng trnh v t sau.

    Bi ton 3.27. Gii phng trnh

    x +

    2

    2x + 1

    =

    9 + x

    65S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    66/70

    65

    Hng dn 3.25. Nh vy hc sinh c th bin i phng trnh pdng bt ng thc Cauchy cho hai cp s A, C v B, D nh trn rt

    ra du bng xy ra khi 22x + 1

    = 1x + 1

    xx + 1

    suy ra x =1

    7

    Vy x =1

    7l nghim phng trnh.

    V d 3.15. T cc cp s A = 3

    2, B =

    2x + 1, C =

    x

    2x + 1,

    D =

    x + 1

    2x + 1Tng t nh trn ta c th xy dng bi ton gii phng trnh v t

    sau.

    Bi ton 3.28. Gii phng trnh

    3

    2x2x + 1

    +

    x + 1 =

    19 + 2x

    Hng dn 3.26. p dng bt ng thc Cauchy cc cp s A,C v B,Dnh trn ta c du ng thc xy ra hay nghim phng trnh l nghim

    ca phng trnh3

    22x + 1

    =

    x

    x + 1iu kin x 0. Bnh phng hai

    v gii phng trnh ta c x =17 +

    433

    4l nghim.

    3.9. Xy dng phng trnh v t bng phng php

    hnh hcCho tam gic ABC c ng AD l ng phn gic trong ca gc A,

    A = 2, m AD, t AM = x khi nu M BC th M BM C

    =AB

    AC

    V d 3.16. Xt tam gic vung ABC vung ti A c AB = 4, AC = 3.Gi AD l phn gic trong ca A. Trn AD ly im M, t AM = x.Trong tam gic AMC c CM2 = x2 32x + 9.

    Trong tam gic AMB c BM2 = x2

    4

    2x. Ta xy dng bi ton nhsau.

    66S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    67/70

    66

    Bi ton 3.29 (D b Olympic 30-4 THPT Chuyn Tin Giang nm2007). Gii phng trnh

    x2 3x2 + 9 +

    x2 4x2 + 16 = 5.

    Hng dn 3.27. Khi vi x < 0 th

    x2 3x2 + 9 > 3x2 42x + 16 > 4

    phng trnh v nghim.Vi x > 0 ta cCM + BM = x2 3x

    2 + 9 +x2 4x

    2 + 16 BC = 5.

    Du bng xy ra khi M trng vi D hay M chia BC theo t sk =

    4

    3 x = AD = 12

    2

    7

    V d 3.17. Cho tam gic ABC c AB = 3, AC = 4, A = 120o, AD lng phn gic trong gc A. Ly M AD, t AM = x

    Khi ta c BM =

    x2 3x + 9, CM = x2 4x + 16,BC = 9 + 16 2.3.4.

    1

    2 = 37.Ta xy dng phng trnh x2 3x + 9 + x2 4x + 16 = 37. Ta

    c bi ton.

    Bi ton 3.30. Gii phng trnhx2 3x + 9 +

    x2 4x + 16 =

    37

    Hng dn 3.28. Lp lun tng t nh hai bi ton trn ta c x < 0phng trnh v nghim.

    Vi x > 0 ta cBM + CM =

    x2 3x + 9 + x2 4x + 16 BC = 37.

    Du bng xy ra khi M trng vi D hay M chia BC theo t sM B

    M C=

    AB

    AC=

    3

    4

    x2 3x + 9

    x2 4x + 16 =3

    4 x = 12

    7

    V d 3.18. Cho tam gic ABC c AB = 5, AC = 4, A = 60o, AD lng phn gic trong gc A. Ly M

    AD, t AM = x

    Khi ta c BM =

    x2 53x + 25, CM = x2 43x + 16,67S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    68/70

    67

    BC =

    25 + 16 2.4.5.1

    2=

    21.

    Ta xy dng phng trnh

    x2 53x + 25 +

    x2 43x + 16 = 21. Ta c bi ton.Bi ton 3.31. Gii phng trnh

    x2 5

    3x + 25 +

    x2 4

    3x + 16 =

    21

    Hng dn 3.29. Vi x < 0 ta c x2 5

    3x + 25 > 5x2 43x + 16 > 4

    phng

    trnh v nghim.Xt x > 0 khi du bng ca phng trnh xy ra khiM B

    M C=

    5

    4hay 4

    x2 53x + 25 = 5

    x2 43x + 16.

    Bnh phng hai v gii ra ta c nghim phng trnh l x =20

    3

    9

    68S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    69/70

    68

    Kt lun

    Lun vn Mt s phng php gii phng trnh v t gii quytc nhng vn sau:

    - H thng cc phng php gii cc phng trnh v t.- Trnh by cc phng php gii v bin lun phng trnh v t ccha tham s.

    - a ra cc phng php xy dng phng trnh v t mi.Kt qu ca lun vn gp phn nng cao cht lng dy v hc Ton

    trng ph thng trong giai on hin nay.

    69S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7/28/2019 Mt s phng php gii phng trnh v t

    70/70

    69

    Ti liu tham kho

    [1] Nguyn Vn Mu, 1993, Phng php gii phng trnh v bt phngtrnh, NXB Gio Dc.

    [2] Nguyn Vn Mu, 2004, Bt ng thc, nh l v p dng, NXBGio Dc.

    [3] Cc chuyn phng php gii phng trnh bt phng trnh trnmng Internet.

    [4] Nguyn Vn Mu, 2002, a thc i s v phn thc hu t, NXBGio Dc.

    [5] Tp ch ton hc tui tr.[6] Cc tuyn tp thi Olympic 30-4, NXB i Hc S Phm.

    [7] Nguyn V Lng, 2008, H phng trnh phng trnh cha cn, NXBi Hc Quc Gia H Ni.