Moskof Mezalimi Text

7/23/2019 Moskof Mezalimi Text

1/289

i< J I =.; ihtilali, : !'". I)tmet'ika'da Zenc MiislUmanlik Hareketi, (1967).' Klirtiiluq Sava$wda Sarikli MUcahidler, (1967,2. Baski 1969) !1966 yilmda "MACAH MITILALf' isimli csel-indcn dolayi MU I

ili'tc ^;;>^i:s "UUK MA; AR YAZARLAUI DiRLtCl NEMZETORi l RUPU" tarafincl n "G0MU MADALYA" ile taltit edllml^tlr,

Evii ve tkl gocuk babasidir. Yakin tarlhlmize ;iit Incclcmeleri.vlc tamncnj t:v.

a TARiH SCYwNCA 3IR CI H^-KALIM MUCADE.ESi HAUNDE DE-V'A.V, tT.v.i? OLAN TURK-RUS KARJILA3MALARI...

:

Pl..

o 1'STiKI.AL HARBI'NDE TURK-RUB MUNASEBETLERi VE Bl'R YARDEFSANESiiJIN JCYUzO. .

duras; orsrr dasimevI ?i r, ;t

w

; .

" *fcft

tsmui "V". '-:'"% W \C$-^' ; * /-' ' \ J^vSt^ - , r~~\f \\ '''-A r* w ' ;.w-


2/289

-V

SEBtL YAYINLARI Nil.KAPAK KOMPOZISYONUKAPAK BASKISIKLlELERDiZG-t VJ3 BASKI

YiRJII u


3/289

KtCASevgili Okuyucu!...Yuzyillar siiren MOSKOF MEZAUtMtnin mil-

yonlarca magdur ve mazlumuyla, miibarek sehid ve ga-zilerimizin ebediyete intiikal eden a/.iz nihlari, senden IirFATlHA beklemektedir. Onlari sadetmek imaa ve vatanborcundur.

HEK HAKKI MAHFUZDUK

l Q l n n k k i. L k bONS0Z 17BiRiNOi bOeum. :RUS TARlHlNJN ANA HA.TEARI VE TURK

(OSKAMLI) - RUS MUNASEBETLERININK1SA. TAKiH(;ESJ 25I - . OSMANET - RUS MUNASEBKTEBRlN'lNBASEANGKUNA. KADAR RUSYA'NIN

DURUMU 25a Ilk eevirebr 25B - RUS DEVEETlNlN KURULUSU 29a Kiyef Devri 29b Hristiyanhgin Kabul!) 84

C TURK - MOOOL iSTiLASI VE RUSYA'DATCRK (TATAR) HAKlMlYETi" 36a Mogollar 37b Altinordu Devletlnin Kurulugu 41

' Mogol Hakimiyetinin Hususiyetleri 43d Attinordu Idaresinde Rusya'nm Eurumu 47t- .. Moskova Knezliginin Yl;kseli?i 49f Altinoidu Devletlnin Yik-.hsi ve Ruslarin

Turk - .viogol Hakimiyetinden Qikislan 53g Moskova Ugttncti Roma Fikrinin Dog-uju 58II _ OSMANLI - RUS MUNASEBETLERi: 63A _ BU .MUXASEBETLERIX HUSUSIYETLERi 63B - lEK MCNASEEKTLER 69a Osmanli Ttirkleri 69b . Timur 74c - Turk - Rus Miinasebetlerinin Balay:! 77d Tipik bir Moskcf S3e EjdeHian Seffiii SOf Dili Petro'ya kadar Rusya'mn Durumu ve

Osmanli - Rus Miinasebetleri 82g Azak Kales! Mes'elesj 95

C OSMANLI RMS HARPLERl VE BUNLAKAMUTEAT.UK. MKS'EEEI.ER 971 iEK CAT1SMA. VE A5SAK SEFEREERl 97

a. Ilk Catisina 37b Azak Seferleri 101

2 i:. PEJTRO'NUN SAHSlYYETi VE 1711PRUT SEEKRl 107a. I. Petro'nun ahsiyyoti ' 107b 1711 Prut Seferi Ill


4/289

3 KATERiNA VE RUS jMPARATORBCTGUNUNJtI4A.NI 121.a Katerlna 121b Rus imparatorlngunun llani 122

4 . - 1736 TURK - RUS - AVUSTURYA HARBt 1235 1768 - 74 SEFERl VE KOCttK KAYNARCAMUAHEDESt 1276 KIRIM HANLIGTNIN SUKUTU VE

1787 HARBi 136a Kirim Hanhgmm Sukutu 136b -- 1787 Harbi L40

7 1807 TORK RUS HARBi 1468 YUNAN tSYANI VE 1828 - 29 TURKRUS HARBi 157

a Yunan Isyani 157b 1828 - 29 Turk - Rus Harbi 163

9 MISIR MES'EEESt VE KAVABABIMEHMED ALjt PASA 16710 BlR MOSKOF TESHtSi : "HASTA ADAM"VE KIRIM HARBi 176

a Hasta Adam 176b - K-.nm Harbi 177

11 1777-78 TURK- RUS HARBt (93 HARBt) 182a Tuna Cepheai 195b Kafkasya Ccphesi 206c Ayastefanos Muahedesi 208d Berlin Muahedesi 212

12 BlRiNCl CiHAN HARBlNDE TURK - RUSKARSILASMAST VE BUNA TEKADDUMEDEN MES'ELEDER 213a 1874-1914 Arasmda Tiirk - Rus Munasebellerive Rus Tahrikiyle Ortaya Cikan Mes'eleler 213aa Bosna - Hersek Mes'elcsi 214bb Girit Mes'elesi 215cc Bulgaristan Mes'elesi 21855 Ermeni Mes'elesi 220dd Bogazlar Mes'elesi 2:52

b Rus Tahrik ve Tesviklcrinin Eseri Olan.Balkan Harbi t 237

c Birmci Cihan Harbinde Tiirk - RusCahsmast 255aa Kafkas Cephesinde Tiirk - Rus

Miicadelesi 264

HI - RUS BODSEVt'K iHTtBADi VE tSTtKBABHARKtNTSB TURK - RUS MUNASEBETLERI ... 269A RUS BOUSEVlK tHTtLAL? 263a) HazirlayiCl Se.beplcr 269b) Benin 271B ISTlKBAB HARBINDE TURK - RUSMtiNASERETBERi 288a) Tehlikeli Alakalar , 288b) Bit- Yardim Efsanesi 296

iKlNGt BObUM :MOSKOF MEZABlMtN KISA BDANCOSU 312I DOGU KARADENlZ VE DOGU ANADOLUDAMOSKOF .MEZABtMt 312A TRABZON VtBAYETt 313B - KRZiNCAN VILAYETt 332

C ERZURUM VtBAYETl 335D KARS VtLAYETt 349E - BATUM ViBAYETl 357F VAN ViLAYETt 359C - BtTBtS. MU VtLAYETLERl VEDlGERLERt 382

II KAFKASYA VE AZERBAYCAN'DAMOSKOF MEZABiMl 407

' . A KAFKASYA 407a) Ruslann Kafkasya' ya Saldirmalan 407b) Moskof Tehcir, Katliam ve

Tahakkiimu Faciaian 421c) Drau Faciasi 436

B AZKRBEYCAN 440a) Birmci Rus isgali 440b) Talihsiz Bir Cumhuriyet ; 442el Bolsevik isgali Aitmda Azerbeycan 447d) Bir Yilzkarasi 450

III KIRIM'DA MOSKOF MEZABiMl 453IV - TlJRKtSTAN'DA MOSKOF MEZABiMl 466

a) Turkistan'tn Rus isgali Altma Girisi 468b) . Rus isgali Aitmda TUrkistan ve Burada

Cercyan Eden Mezalimin Kisa BlanQOsu ... 476UCONCtt BOBUM : GiZLt RUS VEStKABARiYBETURKiYE'YE KARSI TARtHl RUS EMEBBERt 542A CARDI.K DEVRt 542B KOMUNtZM DEVRt " 561DORDUNCtt BOBUM : TtJKKtYB RUSYA VE TURK -RUS .MttNASEBWTBERtNtN GEBECEGl 570


5/289

"%V nS** 'jm&am*9

MUSLttMAN TURK EVLADI!. SANA "KISAS" I EMRESDBN BUiLAHl KELAMIN MEA.U KERIMWl KARgI SAHtFEDE OKU,VE HAFIZANA. NAKSET!..

MKAlJ KRtMlEY LMAN EDENLER;GLDURUbKNUSR HAKKINDA

SlKE KISAS FARZEDiLDl. HURHURE. ROLE KOLEYE, KAJDINKAD1KA KARSII.IK OLARAKKISAS EDlUR. FAKAT OLEXiNKARDKSt (VELlSll TARAFIN-DAN KATlI,, BAGlLANM3SA OZAMAN ORFE UYMAK VE GU-ZEUJKLE DlYET ODEMEK GE-REKTIR. BU, RABBtNlZ TARA-FINDAN BlK HAFlFLETME VERAHMETTiR. ARTIK BUNDANSONRA DA. TECAVUZE YELTE-NENLERE ACIKLI BlR AZAPVARDIR. EY AKIL SAHIPLERl.KISASTA SiZlN tgtN HAYATVARDIR. StZDEN DE TAKVA SA-HiBl OLMANIZ REKEENlR.

KUR*AN-I KERtJJ(Bakara Sim-si. 178 ve l~9

uncu siyetler)


6/289

RtWjYOGRAFYATurk - Rus mUnasebetleriyle ilg'Ui eserlerin tarn bir bibiiyog-

rafyasim vermeye Alien imk&n yoktur. Biz ancak bu kittibm hazir-ianmasinda mUracaat ettigimiz vo sahsi kiittiphanemlzclo bulunanescrlerin bir kismimn bibliyografyasim takdim ilc iktifa ediyoruz :

ABDURRAHMAN EREF Tarih Musahabcleri, Istanbul 1339ABDURRES.tT fBRAHtM Alem-i islam, Istanbul 1328ACLAN SAYILGAN Sol'im 94 Yih, Ankara 1968AHMET REFlK Kafkas Yollarmda, Istanbul 19:19AHMET REFlK Meinalik-i Osmaniye'de Demirbas ^ar! Is-

tanbul 1332AHMET REFlK TUrkler ve BUyiik Petro, Istanbul 1932AHMET MUHTAR ('Pasa, Gazi) SergUzest-i HayatinnnCild-i S&nisi, Istanbul 1328A&AOGLU SAMET - Sovyet Rusya Imparatorlugu, Istan-

bul 1967AKCHURA ISKEXDER - Genocide Behind The iron CurtainNew York 1963AKNERLl CRiGOR Mogol Tarih;, Istanbul 1954ALi KEMAL Bir Safha-i Tarih, Istanbul 1329ALI FUAT 1293-94 Osmanli - Rus Scfcri, Istanbul 1326-27arikoGLU damae (Zamir) Hatiralanm, Istanbul 19B1BALYAYEF Kizil Bayraklar Altmda, Berlin 1921CEMAL PAA Hatnalar, Istanbul 1922CREEL GEORGE Ruslanri Asya Siyasoti, Istanbul 1949CEBESOY ALi FUAD Moskova Hatiralan. Istanbul 1955CARK Y. Tiirk Dcvieti Hizmetinde Ermeniler, Istanbul 1953CAGATA.Y TAHtR TUrklstan Kurtulus Hareketleriyle tl-

gili Olaylardan Derlemeler, Istanbul 1959BAYSUN ABDULLAH RECEP TUrklstan Millt Hareket-leri. Istanbul 1945

- Islam In The Soviet Union,London 1967

- t/.ahli Osmanli Tarihi Kro-nojisi C. IV. Istanbul 1961Baltacinm Prut Zaferi, ts-tanhul 1955

DAViD J. DALLtN - The Rise of Russia In Asia, London 1950"DiRlYOL EDVARD ark Mes'elesi, Istanbul 1329DEGUiGNES (H. CAHlD) - Hunlarin. TUrklerin, Mogolla-rm ve sair Tatarlarin Tarih-1 Umumlsi, Istanbul. 1923

EENNIGSEN ALENKANDREDANlSMEND ISMAIL HAMtTJANlSMEND ISMAIL HAMt -

DEWEY JOHN Impressions of Soviet Russia, New York1682

Documents Sur Les Atrooites Armeno Russes (Tarihsiz)DENIS FAHEY The Rulers of Russia, Dublin 1967ERHttj gERAFETTlN Dagistan ve Dafistanlilar, Istanbul

1961BREN AHMET CEVAT - Seiim III. tin Biyografisi, Istanbul1964

ERIM NlHAT Tiirkiye'nin Yirmi Yillik Dts Siyascti, Anka-ra 1945ERIM NtHAT Devletlerarasi Hukuk ve Siyasi Tarih Me-tinier: C. I. Ankara 1953

Ermenl Komitelerinin Amal ve Harekat-i Ihtilaliyesi. Istanbul1332 ve Ermenl Amal ve Harekat-i Ihtilaliyesi, Tesavir ve VesaikENGELHARD - Titrkiye ve Tanzimat, Istanbul 132SEDELMAN MAURICE - TJrailann Gezisinde Rusya Nasil

Hazirlandi, Istanbul 1944GOZAYDIN ETHEM FEYZt Ksrnn. Istanbul 194SGURSKL HALUK F. Tarih Boyunca TUrk - Rus Iliskileri,

Istanbul 1968HABtL ADEM *- Rusya'r.in ark Siyaseti, Istanbul 1332HAYREDDlN 1270 Kirar. Muharebesinin Tarih-i Siyasisi,Istanbul 1326HAYIT BAYMiRZA Esir TUrkler, Ankara 1966H'AYIT BAYMtRZA KomUnist Emperyalizmi Karstsmda

TUrklstan, Istanbul 1962HAMT.tN CYRUS My Life And Times, Boston 1928HAMMER Devlet-i Osmaniye Tarihi C. IV. Istanbul 1330HAIUSH KASPUR Soviet Russia And Asia 1917-27 Genova

I960HUSEYIN RACi - Tarihce-i Vak'a-i Zalra, Istanbul 1326HUSEYtN RAHMt Anadolunun Taksimi, Istanbul 1926HIZAL M. ZlHNl Kuzey Kafkasyada Sovyet Rus Vahseti,Ankara 1964HIZAL AHMET HAZKR Kuzey Kafkasya, Ankara 1861ISMAIL HAKKI imalden Malumat. Istanbul 1302KAMiL PASA Tarihi Siyasi C. I Istanbul 1327ICURAT AKDES NlMET - Rusya Tarihi, Ankara 1948KURAT AKDES NlMET Prut Seferi ve Bansi (Iki Cild),Ankara 1951-53KARABEKtR KAZIM (pasa) Cihan Harbine Nasil Girdik?

(iki cild) Istanbul 1937-38


7/289

KEQECtZADE; 12SMT FUAT Kacmlan Firsatlar, Istanbul1325K3RZIOGLU FA.H.RETTiN Kara Tarihi C. T. Istanbul 1953KIREMAL EDlGK . KinmcVa. Turk Kntljami, Istanbul l


8/289

YAZARIN YAYINI,ANMI ESERLERti LOZAN, ZAFER Mi_ HEZiMET Mi? C. I. (1965)TURK'UN S1YAH KITABI CYTJNAN MESZALtMf)(1966, - Ikinci baski 1968)MACAR IHTILALI (1966)AMERIKA'DA ZENCl MtJSLUMANLlKHAREKETl (1967)KURTULtT SAVAINDASARIKLI MUCAHITLER (1967, Ikinci baski 1969)MOSKOF MEZALIMi (1970)

it I R, i B R E I E k V H A s II _ XtJRKtYE TARlHTE EN QOK RUSLARXAHARP ETMiSTlK. ILK TURK - RtJS gATIMASI OEAN

Ki7~'l)i;N I'ltS BtRtNOl OtHAN HAKKlXK KAMI! iKt-YtJZ KIRKltlR YIL StJRMt} BEEUNAN Bl) MtJCADE-EKNtN KIXI YIIJ I'ilEl MXJHAREBE tt,E GEgMlgTtR.YAXi HER I5ES GDNDEN BtRi BIT mCBDET ZAR-l-'INDA O.M (/ KERE TtfRK - RUS MCUHAREBESl CKRJE-YAX ETMJSTtU.

II _ Tt)RK DONANMASI TARlHTE DORT KEREJMHAYA MARTJZ KAEMISTIR. Bl MX f(,'t: RTJSLAKTAKAF1NDAX GERgEKXEgTtRtLMtfTtR.1 _ I77()'I>E CEgiME'DE2 _ 1827'DE NAVABlX'DE3 __ 1853'DE SlNOP'TA

III _ TURK DEVLETlNE ILK DEFA "HASTAADAM" AI)IM TAKARAK Bl TABIRl StYASl EUEBi-YATA SOKAN DA BiK MOSKOF OEMl.STIR : CAR I. NI-KOLA.

IV TttRKlYE'Yl TAKSKM IQIN TARtH BOYTJN-


9/289

"AL-t OSMAN ILK MOSKOF BEYNtNDE CENG-tJCtDAX OLMAYIP, Ar,-t OSMAX SAtR KtTFFAR ILK GA-ZA VE CtHADIA MEGUL OUttUTUR. VOKSA BVKtXFFAR OYLK BlR MKI.'IXDCK Kl, EGER BKS OX SK-UNK TATAR'IX (.APlLUXnAX KIliTl'MI', REFAH-IHAL H.K DKYLKTlXK FfcLOtiMXE XlZA.U VERECEKOLIRSA, BI MKLAlXK BiK DKVLKT MUKABELE KI)K--MKYtP, OCMLE KAZAK'I LEHl ISTtLA EDtP TINAVALILARINA pIKACAK OLURSA, BtK TfJKLt) DEV-LKT-t AL-t OSMAN'A RAHAT VKRMKYtP MAZA1XAHBELK1 HRDTI ISTiLA EDER... BK KAltKDKX DEV-LET-t ALIYVK'YK ZARAR-I AZlM TERETTtiP EDECEGt-Nt, 17KALA CEZM EDtYORIAR."Evliya elebl Seyahatnamcsi

(O. VII. sh. r,34)

OnsOzKy Tiirk oglu.. Sana damarlarmdaki kan:

ihdA (bcdiye) cdenler kanlarimn son katreleriniMoskof tnuharcbelerinde doktiiler. Sen bugiin,yann nc olursan ol, fakat unutma ki. o sebidlerincbcdi bir yetimisin!.. Bu din, Bu devlet, Bu vatat.gibi bu gayiz. bu kin, bu intikam da cnlann ssnabir miras-i miibarekidir. Diinyada bir Rusya vebir Rus kaldikva bu hakkina ve bu vaziiene hiir-metkar ol!...Hakkm oldiirmek vaziien iktiza ederse he-men blmektir, Tiirk oglu!.. l

Siileyman NAZlFFahr-i Kainatin miistesna bir medhine mazhar olan 2

Fatih Sultan Mehmed Han Hazretleri, bir bahar sabahi,kohnc Bizansi gevreleyen ihtiyar suriarm Topkapi civa-nnda yarilmasiyla aqilan gedikten i^eri girmis, G u 1 -bang-i M u h a m m e d i ile T e k b i r in ulvive heybetli bestelerine kari^an bir alki tufam icinde ya-va yavas s?hre dogru ilerliyordu. Yirmi iki yain tera-vcti vc bir gciincik citjegi kadar zarif endami ile kir ati-nm iistunde kendisini, iek yagmuruna tutan Rum kizla-

1 Siileyman NAZlF - Batat-ya ile Atosj - Istanbul 1335 Sh. 5

c - >( . 'ji:X\ 'dui'j Jg\ '{*p j t*

i. 2


10/289

18 MOSKOF MEZAliMlrma devrinin manevi sultam Akfjemseddiii Hazretleri'iiiigdsteriyor ve miiyesser olan P c t h - i M ii b i n i ommhimmetine atfediyordu. Bu suretle, mazhar oldugu sere-fe liyakatinin ifadesi olan vekar, tev&ZU ve siikran hisle-ri iginde Ayasofya'ya dogru ilerleyen gcng Tiirk Hiikiim-dan, biitiin Hristiyanlik alemi igin daima B n g i z i s-y o n M e z a 1 i ra i ile hatirlanacak olan uzun ve ka-ranhk bir gagi kapayarak I k i n c i R o m a yi ebe-diyyen H i 1 a 1' e ram etmis oluyordu.Bu sirada M o s k o v a P r e n s 1 i g i ndenibaret bir devletgik olan Ruaya, iki yiiz yildan beri Alti-nordu - Tiirk hakimiyyeti altmda zelilane yasamaktaydi.Ancak onbesinci yiizyil sonlarma dogru Altinordu'dakidahili nifak ve pargalanmadan faydalanarak mlistakiihale gelebilmisse de basta prensler olmak iizere biitiinidareci sinif, Turk-Tatar hakimiyetinin hala derin izleri-ni tasimaktaydilar. Bu yiizden Osmanhlara karsi tertip-lenen hacli ittifaklarma girmeyi reddetmekte ve katolikalemini kendilerine birinci derecede diisman saymaktay-dilar. Boyleee, bilhassa mezhep farki yiiziinden Rus des-tegini elde edemiyen Avrupa, Osmanhlar karsismda mii-tevali magiiibiyetlere ugruyordu.

Fakat, birgiin gelip de Rusya gibi Ortodoks olan Bi-zans'm Tiirkler eliyle yikilmasi, Istanbul ve Ortodokslukigin bir Tiirk - Rus gatismasmi muhtemel hale getirmii?oldu. Bu sebeple harekete gegen Papa, Rusyayi B i-zans v a r i s 1 i g i davasma imale eden bir planigergeklestirme'k iizere 1472 yihnda bir Bizans prensesiolan Sofiya'nm III. ivan'la evlenmesini temin etti.

iste bu hadiseden sonradir ki, hususi bir telkine me-mur olarak K r e m 1 i n S a r a y i na yerlesen bastaBizans prensesi Sofiya olmak iizere rahip ve casus birgrupun tesiriyle e s i r manasma gelen s 1 a v hgingergek mahiyeti unutularak ortaya kavgasi asirlarca sii-

HOSKOF MKZAJ.lMf 19recek olan bir iitopya konuldu., Moskova-uqunciiR o m a adiyle bilinen bu iitopyaya gore: istanbul kur-tanhp (!) Carigrad (Car sehri) yapilacakdir!.. CiinkiiHristiyanhgm en kudretli ve yeni bir merkezi olan Mos-kova, 1 k i n c i Rom a kabul edilen Bizansm yikil-masiyle U q ii n c ii R o m a olmustur. Hristiyanlik,taki teslis'e kiyasen de bir D 6 r d ii n c ii Rom aolmayacaktir!..

Yiizyillarca siircn Tiirk - Rus gatismasimn temelinitcskil eden bu iitopya, kisa zamanda gelistirilip dini birnas.s haline getirilmig, gitgide biitiin Tiirk ve islam alemi-ni yutmaya yonelen Rus emperyalizmi igin hayalperestSlav halkinm duygularuu kamalamaya yariyan efsanevibir miiessir olarak kulamlmistir. O kadar ki, bunu dahailk kurulus yillarmda benimseyen Rusya'nin tarihi, ade-ta Turk - Rus miicadeleleri tarihidir. Gercektcn ilk kanlibogusmayi teskil cdcn 1677 - 1681 den son Tiirk - Ruskarsilasmasi olan Birinci Cihan Harbine kadar takribeniki yiiz elli yil siiren bu miicadele, yekununu elli yil tu-tan on iic. kanll ve canhiras muharebeye miincer olmus-tur. Demek ki, bu iki yiiz elli yil iginde her bes giinden bi-rini Moskofla hesaplasarak gegirmeye mecbur kalmiiz.Bize, toprak altmda kefensiz yatan milyonlarca miiba-rek sehid le bir cihan imparatorlugunun kaybina malolan bu oliim kahm miicadelcsi; bugiinkii mana ve mad-dede kiiciik Tiirkiye haline gelisimizi intac eden en mii-essir vc menfi bir amil olmustur. Ciinkii Moskof Po-1 i t i k a s i , Miisliiman Tiirk'iin tarih sahnesinden si-linmesini, sasmaz bir milli hedef ittihaz etmistir. Esasen z a h i r e a m b a r i n a k a p a t i 1 m i s bir f a-r e durumunda olan Rusya'nin biiyiik devlet olabilmekigin agik denizlere gikabilmek maksadiyle Batida Lehis-tan, Glineyde ise, Osmanh Devletiyle miicadeleye mecburoldugu mubakkakti. Bu, tarih ve cografyamn ihdas etti-

i


11/289

20 MOSKOF MBZAlJMtgi bir mecburiyetti. Bu hususta Rus Can Deli Pelro'nunmehur vasiyetnamesi, ister mevcut olsun, istcr olma-sm Moskof siyasetinin vazgeqilmez bir nassi halindetakip ve tatbik edilegelmigtir.

Rusya bu gayesini gerqekletirebilmek iqin bir qokkereler diger hristiyan devletlerini de aldatip oyuna ge-tirebilmistir. Mesela daha diin Y a 1 1 a. K o n f c r a n -s 1 nda hiir diinyanm saf diplomatlanni aldatarak bu-tton Avrupaya kar$i bile tatmin olunmaz igtihasma sahave imkan bulabilmitir.:: Esasen Osmanli Devletinin tak-simi manasma gelen a r k M e s ' e 1 e s i niri Tiir-kiye hesabina en kotii, kendisi hesabma ise en iyi bir su-rette halli igin hristiyan miittefiklerini aldatmakta otedenberi maharet sahibi oldugunu bir qok kereler gbstermisj-ti. Tiirkiye'nin Taksimine Dair Yiiz Proje ' adini tas>yan ve bu projelerin beli bash yiiz adedini bir araya top-layan eser, bu gerqegi dogrulayan bir qok vesika ihtivaetmektedir.

Gercekten Rusya, Grek Projesi adiyle bilincn vebir Moskof icadi olan ilk taksim projesinden itibaren, Os-manli topraklarindan aslan payini alabihnek iqin miitte-fiklerini bir qok kereler aldatarak milli hedefine dogruyurumiigtiir. Pakat tatmin olmaz istihasi yuzunden ba-zan da devletler muvazenesini miittefiklerinin aleyhinebozmaya curet edecek kadar ileri gittigi iqin onlan kar-gismda bulmustur. Bunun en iyi misali Klriffl H a r -b i ' dir. Hakikat u ki, bunca taksim projesine ragmen,Osmanli Devletinin mirasindan en biiyiik hisseyi Rusya

Bak. Karl VIETZ - Verrat an Europa (Avrupa'ya ilvanet) -Berlin 1938Bak "Cent projets de partage lax turqtiie" (TllrkiyeninTaksimine Dair Yiiz Proje) adh eser, veya b\inun, Donan-ma Mecmuasimn 49 uncu ve Mtiteakip sayilarmcta yayin-lanan tereilmesi.

MOSKOK MKZAl.lMt 21almistir. Hatta aci bir gerqektir ki, bugiin Moskof'un zu-liim ve istibdadi altinda bulunan esir Osmanh Toprak-lannixi yekunu, Osmanhlarm tabii varisi olan bugiinkiiTiirkiyenin, elindeki araziden bile kat kat fazladir. Bira-kmiz Kirnn, Kafkasya ve Rumeli gibi halis Turk toprak-lanni, Rusya, Tiirkiyeyi giineyden qevirmek suretiyleSuriye, M i a i r vc hatta. Yemen gibi bircokuzak Osmanli topraklanm da ele geqirmenin mlicadele-sini tamamlamak iizeredir. Ne hazindir ki, arkasmdan birmersiye bile yazamadiguniz ve adeta mirasim reddederekkendisini yabaneilardan daha haksiz ve olqiisiiz bir su-rctte ten kit vo tarizlere ugratigimiz biiyiik devletimizinmirasma konmu bulunan Rusya, bugiin elimizdeki en sonvatan parqasi Anadolu'da bile huzur ve siikunumuzu bo-zacak kangikhklar gikmasma sebep olabilmektedir.

Esasen dahilde binbir nifak kazani kaynatmak, Mos-kofun gok eski bir taktigidir. Onun, Ortodoks Os-m anli t e b e a s l iizerinde gtiya onlan himaye etmekbahanesiyle icra ettigi tahrikler, hem Osmanli Devleti vehem de bu ortodoks unsurlar iqin cidden miihlik badireleresebep olmustur. Bu tahrikler sebebiyle dortyiiz yil siikunve adaletle idaremiz altinda yasayan Balkan kavimleri, bu-giin hirer Rus peyki haline gclmislerdir. Bunlardan Yuna-nistan bile aym hale diisjmesine ramak.kalmis.ken, mos-kofqu komiinistlerin Qikardiklari iq harp badiresinden an-cak dis* yardimlarla kurtulabilmistir.

Biitiin bu du.?manhklar yetmiyormus gibi, devletiniziparqalayarak onun mirasma konmak iqin sabirsizlananRusya, ugursuz bir soz olan H a s t a A d a m ta-birini icad cdip miittefiklerini taksimde acele davranma-ya davet etmistir.

Yalmz Anadolu ve Rumeli Tiirklugunu degil onlarlabirlikte uzak ve yakm biitiin Tiirk diinyasini hirs ve hu-sumetine hedef kilan Rusya, kaq bin yilhk halis Tiirk


12/289

22 M.OSKQF MK/.A.IVlfcrl;topraklan iizerinde yasiyan elli milyonu miitecaviz Mus-ltiman Tiirk'ii bugiin kahir ve zulmii altmda inletraekte-dir. Bizim ozbeoz din ve kan kardesimiz olan bu bedbahfcinsanlar, tarihte ilk defa Moskofun zalim pengesi altmdaesaretin aci lzdirabim tatmislardir.

Bircok cihan imparatorluklan kurup yagatmi olanTurk Miletinin Moskof esaretine kolay kolay katlanmiya-rak, en kiiciik firsattan bile istifade edip zmcirlcrini kir-maya calisjinasindan daha- tabii ne olabilir? Hele bu esa-reti tatmamis olanlann asla hayal bile edemiyeeekleri zu-liimlerle, kitle halinde imha ve siirgiinleri hesaba katar-sak, kurtulus icin ne canhiras hamleler yapilabileceginitahmin edebiliriz. Yazik ki, korkunc. kuvvetler muvazene-sizligi yiiziinden Kirim, Kafkasya ve Tiirkistan'da yiizyil-larca Tiirk kanina doymamis. bulunan Moskoflann her kur-tulus hareketini bastingi, birbirinden daha kanh olmu-tur. Eger Turk'un ezeli ve ebedi diismam Moskof eliyleddkiilen miibarek kam T a k 1 a m a k a n C 6 1 U 'ndetoplamp biriktirilmis. olsaydi; OrtaAsya'da gercekten biri deniz tesekkiil edebilirdi.

Son zamanlarda agizlan sampanya kopiikleri ile sal-yalanmis. sarhos. salon sosyalistleri, Rusya'yi kuzu postu-na sarmakta ve kanh Rus istibdadmm gogu din kardeste-rimiz olan masura kurbanlarmm aci hatiralanm kiilleme-ge sahsmaktadirlar. Hatta. iicyiiz yildanberi en akjakqadiismanliklarma hedef oldugumuz Moskof'u, adeta birhami veya kurtanci; komiinizmi de en ileri bir fikir olarakgostermeye gahsmaktadirlar. Bu adi propagandalarm ha-in kalemgorleri, Babiali'nin butiin koprii basjarmi tut-mu bulunmakta, Ruslarm daha dun Ikinci Cihan Harbisonlannda Kars, Ardahan, Sankamis. ve Bogazlar iize-rinde tarihi isteklerini tekrarlayarak tehditler savurma-larim unutturmaya cahgmaktadirlar. Halbuki Ruslar, buhareketleri ile degien rejimlere ve kadrolara ragmen, hep

MOSKOF MKZAi.lMt 23ayni T ii r k d ii m a n i R u s olduklartm birken; daha gostermis degiller midir.? Bu salon sosyalist-lerinin dillerine doladiklari bir mevzu da Ruslann bizeMill! Miicadele yillannda yardim (!..) etmis. olmalan ha-discsidir. Halbuki bu kitap'da mudellel bir surette anla-tildigi iizere bu bir efsaneden ibarettir.

Rusya ile yeni ve tehlikeli alakalarm basladigi u si-:rada, gogu Rus ajani olan ve Tiirk -. Rus Muharebelerin-de s.ehit olmus. ecdadin ruhlarim tazip eden bu meddahkalems.drlcrin alkol bozugu suratlarmda, Turk - Rus mii-nasebetlerinin hakikatlerini kirbac gibi gaklatmayi bir va-tan borcu telakki ettik. Ne hazindir ki bu eserde um-mandan bir katre nevinden nakiedilen zulum ve vahset-lerin kan icjci canavari, bu giin sahte bir suih ve hur-riyet havarisi kesilmitir. Onun, dinmek bilmeyen Tiirk veislam dumanlik ve ihtirasma karsi, vatan cocuklarinintenvirine bir nebze medar olabilir ve bu suretle Tiirk -Rus muharebelerinin aziz sehit ve gazilerinin ruhlarim.taziz edebilirsek ne mutlu!

27 Ramazan 1389 (7 Tesrinievvel 1969)Serencebey / IstanbulKadir MISIROGLU


13/289

M O S K O V ABir memleket, bir memleket ki biitiinHiyanetlerle kararmiij iilkesi..Sur'u, burcu ve barusu - TiirkliigiinHasrm olan bir ejderha gblgesi.O bcldenin sokaklari yilandir:Kivranarak, aQilarak siiriiniir.Rii/.garlan karanhk bir dumandir.Paslj, boguk qan sesinc burunur.Bir gbz yasji ve kan nehri biiyiik CarSarayimn xiiidamna akiyor.Kuhleri kiyam etmi$ timsahlar:Asirlann ummanina bakiyor.

Bu $ehirden nefret duyar bayalimMazilerde o beldenin miifterisBulutundan kararm:$ti HtLAL'im:Ruhumda var Sdoxkova'ya'> kanh bis.'Asirlardan bir ses duydum; diyor ki: Dinle beni ey! Moskova PrensilBen Turan'in sayhasiyim: ey cski,


14/289

26 MOSKOF MH/.AUmIlu) Krali Mitridat'a yenildller. Daha sonra arazilerini feth-cden Sa r m a t 'lar tarafmdan ortadan kaldirildilar.Fakat Roma'hlar az tamnmig olan Kuzeyin biitiin in-sanlarim bu adla anmiglardir.

Daha sonra burasi, kavimler muhacercti ilc Jed-1

1e r , Raksolanlar, B a s i j 1 e r , Godlar veI s k a n d i n a v y a 1 i I a r 'm hercumercme maruz kal-

di, tgte bu kavimler arasinda bulunan ve Orta CagdaVandal adiyla bilinen ve God tarihcjleri tarafindankendilerine islav (Slav) adi verilen V e'n e t 1 e rvardi.

Slavlar Hind - Avrupai denilen A r i I r k amensupturlar. Yeryuziinde saf bir irk yoktur. Bu itibarlailk Siaviar (Protoslavlar) in da safkan bir irk olmadik-lan muhakkaktir. Slav irkina t'esir ederek onunla karisanunsurlarm en onemlilerinden biri de yakin komguluk vetarihi miinasebetler sebebiyle Turin! U n s u r -1 a r dir. O derecede ki ; Osmanli Turklerinin Avrupayayayilma devirlerinde Altinordu (Altin Orda) Hanlarmatabi bir takim beyliklerden ibaret bulunan Ruslar ara-sinda, ta Onbesinci Yiizyil sonlarma kadar Tiirkler ekse-riyet tegkil eden hakim bir ziimre manzarasi arzctmek-teydiler.8

Slavlarm ilk yerlesme sahalan V'i s t ii ] N e h -r i 'nden itibaren Pripet H a v z a s i ve OrtaE i n y e p e r (Ozii) havalileridir. Pripet II a v -z a z i ndan (Bugunkii Polezya) gikarak etrafa yaydma-lari Milattan sonra vuku bulmugtur. Cografi gartlarm in-san karakteri iizerindeki tesiri inkar edilemez. Slavlarmyerlestikleri bu sahanin cografi hususiyetleri de onlaru*

7 Prof. Dr. Akdes Ntmet KURAT : Rusya Tarihi: Ankara1948 sh. 3.s Turk Tarihi Tekkik Cemiyoti - Tarih, c. ITT, sh. S

MQSKOJD'* uMBZALtMi 27tarihi karekterlerinin en belli bash amillerinden biridir..Bu saha, bir kavmin yerlegip kendi hususiyetlerini mu-hafaza edcbilecegi tabii ve cografi manialardan mahrum-dur. Biteviye bir ova ve batakhk manzarasi arzeder. Bol-geleri birbirindon ayirdetmeye yarayacak tabii engelleryoktur. Slavlar da bu iklim hususiyetlerine muvazi olaraktarih boyunca seyyal vc amipvari bir yayilma, dagilma vehareket halinde bulunma gibi hususiyetlerle temayiiz et-miglerdir. Bu gercegi ifade igin Car Birinci Nikola 1 k -Jim, ben d e m e k t i-r demigtir. Hakikaten hicjbirmilletin tarihinde Car Birinci NSfeola'iun buz gibi sogukve miistebit ruhuyla, hagin Rus iklimi arasindaki kadarayniyete varan bir benzerlik ifadesiyle kargllagllamaz.

Ekscrisi klgin donan nehirier miinakalata eiverigsiz-dir. Biitiin bu cografi amiler ve bunlara eklenen igtimaiamiller t g i n e k a p a n i k ve m e 1 a n k o 1 i kR u a t i p i ni meydana Qikarmistir. Bu cografi amiile-re E k I e a e n a m i 1 1 e'r diye ifade ettigimizmiiessirlerin hepsine birden I r k diyebiliriz. Fakatbu kelime miigterek soy manasini degil, kendini oyle ka-bul eden insanlarin toplulugunu ifade eder. Bu manadaSlav Irkinin en bariz hususiyeti, hissin akla hakimiyeti,anargizm ve tabii' caizse ictimai mistisizm'dir. Ruslar riiyayi realiteye, miisterek miilkiyeti ferdimulkiyete tercih eden romantik ve buna ragmen de ha-gin vc soguk ruhlu insanlardir.

Slav (Slovene) adina ilk defa Altinci Yiizyilda ya-sgamig bir tarihgi olan Preudocesarios'un kita-binda rastlamaktayiz. 1 " Bu hale nazaran Slavlar o tarihekadar isimlerini duyuracak hicbir ciddi ve miiessir hadi-.seye amil olamamujlar demektir.

Galip Komali SOYLEMEZOGLU: Rusya Tarihi: Istanbul1!M9 sh. ."

'" Prof. Dr. A. N. KURAT: a..e. sh. 4


15/289

28 MOSKOK MKZAl.lMlSlav kelimesinin Latince esir manasma gelen

S 1 a v u s, S 1 a v e den gehnis; oldugu kabul edil-mektedir" Esasen Slavlar uzun miiddet bir hakimiyyettesis edemiyerek esir olarak yagamiglardir. Hatta tarihcnsabittir ki, bir 50k kereler ecnebi boyundurugunu hicjbirzor bahis mevzuu olmadan kendiliginden kabul etmigler-dir. Koktiirk Kaganhgi 'nm kurulmasmdansonra (M.S. 552) Batiya dogru ilerleyen Avar T ii r k -1 e r i , Slavlarm yerlesjtikleri sahayi iggal ve idareleri al-tma aldilar. Yedinci Yiizyila kadar Avar Tiirklerinin ha-kimiyetleri altmda yaayan Slavlar, ilk defa derlenip to-parlanmak ve barbar bir kavimken yavasj yava$ san'at,ziraat ve tekilat hu&usunda Avarlardan ogrendikleriylebelirli bir varhk haline gelmeye JSalamilardir. Fakat butesirler Avar hakimiyeti nihayet bulurken bile onlannmListakil bir siyasi varhk, yani devlet halinde ortaya gik-malarma kafi gelmemis, Avar hakimiyetini, II a z a rT ii r k 1 e r i 'nin hakimiyeti takip etmigtir. Eski Rus ve-kayinameleri, Tttrklerin Slavlara asla kotii muamcle et-mediklerine ve agir miikellefiyetler yiiklemediklerine da-ir pek 50k kayitlar ihtiva etmektedir."Bu tarihlerde D g u , B a t 1 ve G ii n e yS 1 a v 1 a n olmak iizere uq grup tekil eden bugiinkiiRuslarm cedleri, ehemmiyetli bir varhk ve birlik goster-mekten tamamen mahrumdular. Ellerinde bulunan araziumumiyetle batakhk oldugundan ziraatten ziyade avcihkve balikihkla gecmiyorlardi. Bulunduklari sahalardakiav hayvanlari azaldikga siir'atie yerlerini defigtiriyor-lardi. Umumiyetle boyle yer degigtirmeler esnasinda kar-

11 Bak: Redhouse - tst. 1962 sh. 966 veya prof. Dr. AhmetTBMiR - Rus fmparatorlugunun Kurulugu ve Genigleme-Si (Turk Kultiirii Dergisi) s. 21 - ANKARA 1961

32 Prof. Dr. A. N. KURAT: a.g.e. sh. 7

MOSKOIi' MKZAhlMl 29sjilannda mukavemet edecek beseri ve cografi engellermevcut olniadigindan arazilerini bir hayli genislettiler. Buavci, bahkgi ve gocebe kavim, ancak Tiirk hakimiyeti al-tmda bulundugu sirada onlardan ogrenmek suretiyleziraat ve san'atlarda ilk adimlanni atabilmistir. FakatOnuncu Yiizyilda bile ziraat ve san'at hayatlan gayet ip-tidal bir durumda bulundugundan hakim vasiflan bahk-gilik ve avcihk olmakta devam etmigt'ir.

Slavlarm yedinci yiizyil sonlanna kadar hicbir siya-si varhk gosterememig bulunmalan, devlet kurma vasif-larmin gayet zayif oldugunu gostermektedir. Ilk siyasilupirdamslarm Tiirklerle temas sonunda ve onlann haki-miyetleri altmda bagladigi muhakkaktir. Bu bakimdanRuslara idare ve siyaset sahasmda ilk dersi, cedlerimizvermiijlerdir. kadar ki, Rus siyasi ve idari davramsla-larmm ilk basladigi ve gelistigi yer, Hazar Tiirklerinin enfazla miiessir olduklan Kiyef olmutur.

B RUS DEVLETlNlN KURULUSUa) Kiyef Devri:Ruslarm Kuzey komsjulan olan Normanlar,

jsvec, Norveg ve Danimarka Devletlerini kurarak ziraatve san'at sahalarmda bir hayli ileriye gitmilerdi. Bun-larm QOgu Hristiyanhgi kabul etmi oldugu halde az birkismi da eski putperestliklerinde inad edip direnmektey-diler. Bu sebeple Normanlar arasinda (jikan anlasmazhk.Hristiyanhgi kabul etmeyenlerin Hristiyan olanlar tara-findan tazyik ve bulunduklari yerden surulmeleri ile so-nuclanmis, onlar da t s t a n b u 1 u za ptetmekraaksadiyle gayet elverish olan nehir yollarmi ta-kip ederek topiuca Giineye dogru gog etmislerdir. Onlerineilk olarak Slavlarm oturduklan bolge ciktigindan bura-

I


16/289

30 MOSKOF WK/.AjJmIsmi iggal ve istila ettiler. Slavlarm o zaman en onemli se~hirleri olan Kiyef'i merkez yaparak bir Prenslik kur-dular. (M. S. 854). Fakat sayica Slavlara nazaran gayetazdilar. Bu sebeple daha medcrn olmalarma ragmen Sl&v-lar tarafindan yutulup eritildiler. 1 '1

Ruslarui yan hayvani bir hayat yasarken bu durum-dan Qikarak yavag yava siyasl bir varhk halinde toplan-malannm en miihim amili, kuzeyden gelen bu Normanlarolmuglardir. O derecede ki, R u s adi da bu Nor m a njSgal ve istila hareketinden dogmustur. Normanlar iicret-h asxerlerine V e r e g derlerdi. GUneye yiiriiyerekSlavlan idareleri altma alan Norman toplulugu da buVareglerden oldugu halde, onlara R u s denmistirBu kenmenin ash, R u s i dir. Finee R u o t si 'den gelmektedir. Finler Maeller G 6 1 ii kenarmdayasayan lsvecliiere R u o t s i yani kayikci veya kii-rekeUer diyorlardi. Bu kelime Slavcaya R u s i olarakgecmi? sonra da R u & sekline donmiistiir. OnceleriSlavlar sadece Isvecten gelenleri bu ad ilc annuglardiFakat sonradan Normanlarm devam eden hakimivetlcridevrmde bu isim umumileserek zamanla Slavlan da icinealan bir ifade genisligi kazannustir. Bir miiddet Ruslarla Aksine propagar.dalara ragmen, parlik zamamndan dahafazla Sl&vhk gayreti giiden bugiinkii komunist Rusya'da yerlesti-ritoieye galiftmlan uydurma bir tarih tezi ile, Kiyef devri Rus-yasini kuranlarin yerli (Otoktan) Slav unsurlar oldugu iddia edil-mektedir. Halbuki diger Rus propagandalanmn muhtovas. gibibunun-da tarih! bir hakikat olmakla alakasi yoktur. Komtinist

idareciler, komiinizmi biiti'm insanhga gamil, kurtarici (') birdoktnn olarak gostermeye sahgirlarken diger taraftan da Slavlikgayretmi, tarihi gergekleri tahrif etmeye kadar ilcri gotiirmok-tedlrler. Mesela Dlinyanin meghflr kagiflerinin Slav asi'lli oldu-gamu iddia etmek gibi hayalperest Slav Irkimn duyguSanm oksa-yan yalanlar da komunist devrin, Slavhk gayreUni ortaya koyanasm tezaluirler olarak miisahade cdilmekledif.

MOSKOF MKxAijMt 31yani Normanlarla Slavlar arasmda ismen ve fiilen ayrilikgozetilmisj ise de zamanla bu fark tamamen ortadan kalk-migtir."

Normanlarm iggal ve istilasi zamanmda burada ya-giyan Slavlar gayet iptidai bir durumda idiler. Konugmadileri pek basit oldugu gibi yazilari da yoktu. Gocebe ha-linde yasnyor ve putlara tapiyorlardi. Vahsi ve sert mi-zaglarmm neticesi olarak ahlak tclakkileri de oldukga de-gisikti. Bir misafirleri geldigi zaman kendiierinde bulun-mayan her hangi bir geyi bu misafir igin komsularmdangalmakta bir beis gormezlerdi.

Evlilik baglan da gayet zayifti. Su almak icjn gegmeveya kuyu basjlarma gelen gene, kizlan kapip kagarlardi.Cocuklan fazlaysa yeni dogan kiz cocuklarmi oldiiriirler-di. JIatta gegim giigliikleri ile karsilastiklan zaman ailefertleri arasmdaki, yagh kadmlan da oldiiriirlerdi. Esa-sen Slavlar arasmda kadm adeta bir mal durumundaydi.Dcvamh evlilik usuliinu hie bilmezlerdi.Ormanlarda bulduklari her tiirlii pis seyleri yerlerdi.Oliilerini bir odun yigmi iizerine koyup yakarak kullerinitoplayip merasimle yollarm kenarmdaki bir siitun iize-rine birakirlardi.

Slavlarm ilk devirlerinden bahseden Nestor Kro-n i g i bu adetleri kaydettikten sonra pe'kgok tafsilatvermektedir. .Hristiyanhgi, Slavlara telkin igin bu bol-geyi dolas.au Andre admda bir Rahip, onlar hakkmda birgok ilgi gekici miisahade nakletmektedir: ... Slavlarmbeni hayrettc birakan adctlerinden biri de teroda-s i ' dir. S'Jyle ki, son derece sieak olan bu odada tama-miylc caplak bulunduklari halde kaynar ve sabunlu suigine dalarak, kendiierinde gormiig oldugum bir gubuk va-sitasiyle birbirlerini bayiltasiya kadar kamgiladiktan son-

Prof. Dr. A. N. KURAT: a.g.e. Sh, 17


17/289

32 MOSKOir mkzai.ImI:ra soguk suya dahyorlardi. Isjn ehemmiyetli olan yam s/uki; bu hareketi hergiin birkac. kere tekrarlamaktaydilar.Bu suretle hamam yapmak Slavlar iciu bir eglence degil-dir. Bilakis birbirlerine zulmetmek ve eziyet Qektirmek-ten ruhi bir haz duymaktadirlar. ,: ' isjte tS. ilk zamanla-ra ait olmak iizere bize kadar gelmis. bulunan bu miisa-hadeler, moskofun asli vasiflanm tesbit etmektedir. Ger-(jekten k a n, v a h 's e t v e zullimden herd e v i r d e b u y ii k bir haz d u y m u olanRuslar, bu asli ve irki m e y i 1 1 e r i n izamanimiza kadar d e v a m ettiregel-m i 1 e r d i r .

Slavlarm devlet haline gelmeleri, Vareg - Rus bag-buglari (Knezler) nin cahgmalanyle ortaya qikmigtir. K n e z Vareg kit'alarmm bagmdaki kumandanlaraverilen bir isimdir. Carhk zamanma kadar, Rus prenslik-lerinin basmda bulunan ahislar da bu nam ile amlmisjlar-dir. Rusyamn biraz gelisiip biiyiimesinden sonra terkedi-len Knez yerine C a r kelimesi kullamlmigtir. Bu,Rorna'nm ohretli imparatoru Se z a r m adindanalmarak C a r sekline Qevrilmis ve imparator mana-sma kullamlmitir.

Vareg - Ruslar idaresincle kurulmus. olan sehirlerdenKiyef ve Novgorot kisa zamanda ehemmiyetkazanarak merkezi bir duruma gecmislerdir.

Dokuzuncu Yiizyilda Dogu Avrupa, Giineyde Hazar,Kuzeyde de bu Normanlar (Vareg - Raslar) olmak iize-re iki siyasi niifuz mintikasina ayrilmis bulunuyordu. Do-gudan gelen Pec.eneklerin tazyiki ile Hazarlanu ruifuzuzayifladikca, Rus knezlerinin siyasi imkan ve iktidarlarida artmigtir. Bu suretle birkag Vareg - Rus knczini haki-

gimalclen Malumat yahut Muhtasar Rus Tarihi (Tore. Is-mail Hakki) istanbtii 1302 sh. 8

MOSKOF MKZAl.tMt 33aniyeti altina alan Rurik, Ostragard (Yenisehir) dayerlegmigtir. lte Rus Devletinin bu tarihte kurulmus. ol-dugu kabul edilmektedir. (M.S. 862). Bu husustaki bil-gilerin yegane kaynagi bu vak'adan yiizelli yil sonra ya-zilan ve tamamen efsanevi bir mahiyet arzeden N e s -tor K r o n i g i dir.Bu devletin kurucusu kabul edilen Rurik oli'mce, onunyerine Igor gegti. Fakat bu knez, cocuk oldugundan ken-disine Oleg vasi tayin edildi. Fiituhata girigen Oleg, Ki-yef'i zaptederek orada yerlesti.

Kiyef'e yerlegtikten sonra Buyuk ticarety o 1 u denen Iskandinav - Bizans yolunu ele gecirmekistiyen Oleg, Istanbul iizerine bir sefer tertip etti. Bili-yoruz ki, Normanlarin yurtlarmdan cikarak giineye dog-ru yiiriimelerindeki ilk saik istanbulu fethetmekti. Sek-senbin kisi ile gelen Vareg - Ruslar istanbulu yagmala-dilar. Sonra da Bizansin verdigi hediyeleri kabul edip iyibir ticari anlasma yaparak Istanbulun igal ve yagma-lanmasindan vaz gegtiler.

Rus yazari Puslun'in eserlerine mevzu olan bir ef-saneye gore Oleg atini kaybetmisti. Ararken onun oliisii-nii buldu. Yanma yaklasmca hayvanm kafatasmdan ci-"kan bir yilan Oleg'i lsirarak oldiirdii.

Oleg'den sonra basa gegen Rurik'in oglu Igor da is-tanbula bir sefer yapti. (M. S. 941). Fakat gemileri G r e g u a r A t e i ile yakildigi igin fazla bir ba-san saglayamadi.

tgor daha once Hazar Denizinin Glineyinde yerle-mis. bulunan mUsluman halka da hiicum etmigti. Fakataskerlcrinin gogu miislumanlar tarafmdan siddetle piis-kiirtuliip kiligtan gecjrilmisti. (M.S. 913)Sonralari Slavlar, NormanlarinDevlctlcri ile birlikte bu Istanbul

f. 3


18/289

34 M OS KOI'' Ml-!/.A 1.1 Mlhiilyasini da tevarii. s edecck ve si-yasetlerinin vazgegilmez bir umde-si haline getireceklerdir.

b) Hristiyanligm KalmliiIgor, ig isyanlarda bldurulunce yerine heniiz kiigUk

olan Suyatoslav gegti ise de, idareyi onun kansi Olga di-ne aldi. Sonradan Ortodoks Kilisesi tarafmdan azizelerarasma katilacak olan bu kadin, daha o zaman Hristiyan-lig"i kabul etmis. buhmuyordu. Fakat bir miiddet sonraidarede soz sahibi olan Suyatoslav, annesinin tazyikir.emukavomet ederek Hristiyanhgi redle, Slavlai^miyarakhakiki bir Bareg Basbugu kalmayi tercih etmigtir. Bunaragmen, Vareg - Rus Knezleri daha uguncu nesildc Slav-larmlardir.

Gergek bir ftituhatgi olan Suyatoslav, Balkanlar veAzak Deniziyle Kuzey Kafkasya'ya seferler yapti. Bu so-ferlerinin birinde Pegenekler 'in hueumuna ugradi.Askerlerinin cogu kihctan gecirildi. Kendisi de olenlerarasindaydi. Pecenek Basbugu Kiire, Rus Knezinin ka-fatasmdan bir igki masrapasi yaptiririigtir."

Suyuatoslav olunce, ogullan arasinda rekabet ve mii-cadele baladi. Nihayet, onun iic oglundan biri olan Vi-ladimir, 980 tarihinde kardeslerini maglub ederek baba-sinin yerine gegti. Bunun annesi Malyusa, slavdi. Saray-da hizmetcilik ederken gebe kalmigti. Bu suretle gaynmeru evlad olan Viladimir ile Kurik Hanedanina Slav ka-m kanmi oluyordu. Bunun zamanmda Rusya gok kuv-vetlenmis. ve Hristiyanlik resmi bir din olarak kabul cdil-migtir. zamana kadar aralannda hristiyanlar da bulun-makla beraber Ruslar esaa itibariylc gok basit dini inang-lara sahiptiler. ButUn iptidai dinlerde oldugu gibi, tabiat

Prof. Dr. A. N. KUKAT: a.g.c. sh. 26

WOSKOP Ml-;y,Ai;I.Ml 35kuvvetterine tapiyorlardi. Sonradan bunlan temsil edenputlar da viicuda getirmislerdi. Birgok tabiat kuvvetleri-e izafe edilen putlar vardi. Kar yagdiran ilaha B e -y a z 1 1 a h derlerdi. Bu, iyilik edici bir tann idi.L a d a ilahes i, Slavlarm bir nevi V e n ii s 'ii idiHate Rus kizlarmm bahar gtinlerinde soyledikleri bir sar-in vardir ki; ara nagmesi Lada didi L a d a dirBu putlara kurbanlar keserlerdi. Kurbanlar ekseriya esir-ler arasindan segilirdi. Rahiplerin biiyukliik ve dogruluguda sakallanmn uzunlugu ile olguliirdti. Onuncu yiizyildaresmen Hristiyanhgi kabul ederek bu iptidai dinin inanc-lar.ni terketmiglerdir. Ruslar, bu sirada her tarafa yayil-mis. olan islam miieahitleriyle de kar,?ilamilardi/ Esa-sen en yakin komsulan ve hatta cogu zaman efendileriolan Tiirkler de Miisliimanligi kabul etmislerdi. Diger ta-raftan evvelce zikredildigi gibi, Kuzey komsulan tskan-dmavyalilar (Normanlar) Dokuzuncu Yuzyildan itibarenHristiyanliga girmig bulunuyorlardi. Bu suretle Giineyve Kuzeyden semavi dinlerle eevrilmis bulunan Slavlarm,komsulariyle temaslar sonunda artik eski basit inamsla-n kendilerini tatmin eimez olmustu. Viladimir, Ruslarayeni bir din segmek hususunda harekete gegti. Gergi Gii-ncydeki Musliimanlarla da temaslan vardi, fakat Bizans-la mimasebetleri daha fazlaydi. Gergekten bu sirada Bi-zans tmparatoru, dahilde gikan bir isyani bastirmak iginVUMimir'den yardim talebinde bulunmus, buna mukabilde kizkardeginj O'na. nikahlamayi vaad etmiti. FakatViladimir tarafmdan gonderilen altibin kisilik kuvvetleisyaii bastinldigi halde, Imparatorun sozunde durmaya-rak kiz kardeini vermek istemedigi gorulmutii. Sebepolarak Viladimir'in putperestligini ileri suriiyordu. Bu-nun iizerine zaten din. segmek iizere arastirmalarda bu-lunan VHaumiir, Hristiyanhgi bizzat kabul ettigi gibi as-kcr ve teb'asma da kabul cttirdi. Tuhaftir ki, adlarina


19/289

36 MOSKOP MKZAr.tMtkendi eliyle dahi bircok insan kesip kin-ban ettigi putla-n kirdinp pargalatti. Dinyeper Nehrine attirch. Slavlarcoluk cocuk yan bellerine kadar putlann arkasindan re-hire daldilar. tte bu suretle Onbirinci asra cikarken Ki-yef Rusyasi tamamiyle Hristiyanlassmis oldu. Rus Kilise-si kurularak Istanbul Patrikhanesine bagh bir metropo-litlik haline getirilip tekilat tamamlandi. tlerde goriile-cegi iizere, Bizansm yiklh^mdan sonra Rusya, Ortadoks-lugun liderligini eline alacak ve bunu istila siyasetindemiiessir bir vasita olarak daima kullanacaktir.

Hristiyanhk o zamana. kadar miicadele halinde bu-lunan Slavlann birbirleriyle kayna^malarini saglannstir.Bu sebeple Hristiyanhgin Rus Milletinin teekkuli'mde ta-mamlayici bir rol oynadigi soylenebilir. oyle bir umuraihristiyanlasmamn biiyuk ve miiessir amili olan Viladimir,daha sonra Ortodoks Kilisesi tarafindan A z i z ilanedilmistir. GerQekten ortodoksluk, hasin Rus karekteriile mukemmel kaynamitir.

C TURK - MOOOL ISTILASI VE RUSYADATURK (TATAR) HAKIMlYETiViladiinir'in ollimunden sonra ogullan arasmda cetin

miicadeleler oldu. Nihayet bunlardan Yaroslav, idareyiele aldi. Bu knez, Hristiyan kiilturiinu yaymakla s.ohretyapmisstir. Hayattayken ulkesdni iic. og!u arasmda bizzatbolmugtu. Onlarin ogullan da kendilerine isabet eden ki-simlari kendi gocuklari arasmda bir kere daha paylagti-rinca gercek bir parcalanma (feodalizm) ortayacikmis. oldu. Kiyefte oturan Knez bu devrede B ii y ii kK n e z olarak tanmiyordu. Bu feodal goriiniifje rag-men, Rusya miigterek bir din, dil vo soy (Viladiinir'in ev-latlan) sayesinde az gok birligini koruyabiliyordu. Gii-

MOSKOF MMfcAUMi 37neyde once Peceneklerin, sonra da. Kumanlarin ayn birirk olarak devamh saldinglanna maruz bulunmalari. Ba-tidaki Lehlilere nazaran da Hristiyanhk icinde farkh birmezhebe tabi olmalan, onlan kendi aralarmda az cok bir-lik halinde bulunmak suretiyle miiijterek diismanlara kar-gi ayakta durmaga zorluyordu. Buna ragmen Ural Dag-larma kadar uzanan Rus kolonileri, Mogol - Turk istila-sina kadar (1223) birbirleriyle miicadeleden asla vazgec-memisjlerdir.

Bu sirada Ruslarin yerlegtikleri bolgede gorunerekRuslar iizerinde ikiyiiz elli yillik bir hakimiyet tesis edenMogollar hakkmda kisa bir bilgi vermeyi faydah goriiyo-ruz.

a) Mogollar:Mogollarm" Tiirk irkmdan olup olmadiklari, cpk mu-

nakasa edilmig bir meseledir.' s Hakikat udur ki, Mogol-" Mogol kelimesinin asli Munf-ol dir- (Bak: Dr. RizaNUR- Tiirk Taribi. istanbul 1924 C. I Sh, 40) - "Mung" (Munk)

kaygu, emek, hizmet, elem v.s. "01" da "Sadc dil" maanlarina gel-mektediv. 'Bale. Hiiseyin Katun KAVRl TUrk Ltlgati C. 4 Istan-bul 1945, Sh. 426)

1S Bu mtlnakasalar hala kapanrms degildir:Ismail Himi Dani^mcnd, Yeni Istanbul gazetesinde ya-

ymlanan "E s k i T u V k ' ii n Diinyayi h ay r an eden g u -zellifii" baslikh makalesinde: ".... Bizde bilhassa ikinci Mcs-rutiyetten itibaren pek yaygin bir bale gelmi fahis. ve mttthigbir dalalet vardir. QJlnliler glbi sari irka mensup olan Mogol-lan ve onlarin bir kolu olan Tatarlan da kendimiz gibi Tiirk zan-nederiz!... tste bundan dolayi biitUn tarih boyunca TUrklugUn enmUthis dUsmanlan olan "Cengiz" ve "Timui" gibi mahlukatmisimlerini hem -soy adi, bom g6bek adi olarak kullamp durmak-ta tereddut etmeyiz!.." "... Bunun sebebi, Ikinci Megrutiyettenitibiuen memleketimize luilfil edip yerlesmis ve ye.rlilemis birtakim Mogollarla Tatarlann kendilerini TUrk zannelinnek isin


20/289

98 ttoaiww mk/.mjmiIar, Turklere yakin fakat onlardan tamamen am bir ka-vimdirler.

Avrupahlar M o g o 1 kelimesini bizden dahadogru olarak M o n g o 1 tclaffuz cderler. BunlaraRuslar umumiyetle T a t a r derler. Bu kelime Pa-pa IV. ino.san (Inoccent) dan beri Batida T a r t a r e seklinde kullanilmaktadir. Gayet keskin nisanci olmala-rmdan dolayi k c u K a v i m diye de adlandin-hrlar. 1,1

Hakikatte ise Mogol veya Tatar kelimelcri, irki ol-maktan ziyade tarihi bir mana. tagimaktadir. Zira hicbirzaman T a t a r diye bir kavim mevcut olmamistir.Tarih boyunca Tatar ismi, tamamen Tiirkqe konuijan,dnceleri budist veya samanist sonra da musliiman olanaslen Mongol (Mogol) fakat zamanla turklegmig olan birQok kavim ve kabilelere verilmisj uraurai bir isimdir. Be-hind yiizyilda T a t a r yahut Tatare de-nen bir kisim halk, Mogolistan'in kuzey dogusunda Kal-ka ve Kerolin Nehirleri arasinda ve goeebe halinde Man-curya dolaylarmda yagiyorlardi. Tatar ismi bu topluluk-tan gikarak zamanla sumullenmistir. Bunlar renk itiba-riyle de san veya sari - siyah melezi idiler.muhtelif sekillerde propogandalar yapip mtttemadi telkinlerdebulunmug olmalaridir. Hakikatte isc Tiirk'iln ne dil bakimindan,ne irk bakimmdan sari irkia da Mongollukla da his Mr alaka vemunasebeti yoktur." demektedii'.

Ismail Hami Danismcnd'in bu makalesine cok aert bir .sekil-de cevap veren " Til rkistanlilar Kliitii r v e Y a r d i m -lasma D e r n e g i " Katibi Hasan Oraltay, kendisinin Mongolve aym zamanda Turk oldugunu bildirerek, bu di'isuncenin linsyave Cin'e yarayaeagini .ve belki yazari bu kanaatlerinden dolayitaltif bile edebileceklerini ileri stlrmilstUr. (Kak: Tiirk DunyasiDergisi s. 2, Istanbul 1966) Aknerli GRtGOR- Mogol Tarihi - Istanbul 1934 Sh. 2.

MOSKOF MEZALlilt 39Eski kaynaklar, Tiirklerle Mogol veya Tatarlari ay-

Mi irktan telakki etmekte birleiyorlar." Bu yiizden Tiirkve Mogollara ait tasrir ve beyanlar birbirine kangmis bu-lunmaktadir." 1 Ashnda Mogollar ayn bir kavim olmaklaberaber, tarihen inkar edilemeyecek bir gercek vardir ki,o da Mogol istilasindan cok once gegitli Tiirk Kollarminbu istilaya maruz kalan sahalarda yerlesip devlet kurmusbuhmmalari ve bunlann Mogollardan evvel Slavlan ha-kimiyetleri altina almis olmalari keyfiyetidir. DordiinciiYiizyilda Hunlar, altinci yiizyilda Avarlar, Yedi ve Onun-cu Yiizyillarda Bulgarlar, Dokuzuncu Yiizyilda Macarlar,Omincu Yiizyilda Pecenekler, Onbirinci Yiizyilda Kuman-lar ve Kipcaklar Mogollara tekaddiim etmislerddr. Bu yiiz-den Mogollarm biiyiik oicude Tiirklesmelerine mukabil,Tiirkler iizerinde de bazi Mogol tesirleri miisahade olun-tr.aktadir."

-'" Irklann baslangicma ait bilgiler mitolojik bir mahiyetarzeder. Bu hususta birbirine yakm birkac degisik rivayet vardir.Bunlann hemen hepsi de once Haxret-i Adem'den baglayarak NuhTufanma. kadar gellrler.

Haxret-i Nuh, Tufan dinip do C U d I D a g i 'nda karaya ayakbasinca DUnya'nin yeniden senlenmesi icin ogullarmdan herbiri-r.i gelinlerlyle birlikte yerytlzUnun bir bucagin'a gbndermistir.Hazret'i Nuh'vm Us oglu vardi: Ham, Sam, Yafes. BunlardanYafes, J t i I ve Yayi k Irmaklannm kenarlarma gelip yer-legmisti. Kendisinin seki* coougu olmustu ki; bunlann en biiyii-gUnun adi "Tiirk" idi. Bundan "Turan Nesli" yani Tiirk lr-kimn muhtelif kollari ttiremisUr.

TUrk'Un dordiincii batmdan torunu olan Alinca Han'm iki og-lu olmugtu. Bunlardan buyiigiinUn adi Tatar Han, kuciiguniin adiMojo/ Han iniis. ('Fazla bilgi igin bak Ebulgazi Bahadir Han -Tiirk Secercsi - Nakleden Riza NUR) Istanbul 1925 sh. 11-16.

-' Bak: Prof. Dr. Osman TURAN - Tiirk Cihan HakimiyetiMefkurosi C. 1 Istanbul 1969 sh. 36

as Bak Prof. Dr. Osman TURAN a.g'.e. sh. 38


21/289

40 MOSKOF MKS'.Al.iMlMogol istilasi sonunda buradaki TUrklerin etnik hu-susiyetleri umumiyetle aym kalnug, hattS Mogol Impara-torlugu genisledikce saf Mogolluk kaybolarak bunlarmturklegtikleri gorulmiistur. Nitekim Mogol Imparatorlu-gunun enkazindan kurulan devletlerin bariz Tiirk husu-siyetleri ile ortaya cikmis bulunmalan, bunu teyid edentanhi bir vakjadir. Mogollarla Turklerin bu kaynagmala-ri aebebiyle88 Ruslar ve biitun Avrupah Tarihciler Mo-gol veya Tatar kelimeleriyle biitun Kuzey Turklugu-nu ifade etmis, ancak Osmanhlann zuhuriyle Tiirk ke-limesini Giiney Tiirklugii icin kullanmislardn-.Bu itibarla Mogollarm Turk irkma mensub olarakkabul edilmelerine imkan bulunmasa bile, kurduklan dev-letleri T u r k D e v 1 e t i saymak tarihi bir za-rurettir.a "Tatar. Mogol tevaifinden bir ktlcttk agirettir. Hiikil-meti zaptettikleri.nden ellerinde bulunan tevaif-i etrake karugupcUmlesine sonra hey'et-j Tatar denmigtir. Ve halcn Tata- aglretikalmamigtir. Yokaa Asya'mn garb-! simall tevaifine Siber ve-Degt ve Kazan ve Kirim v e Bueak taraflarinin TUrklerine ve on-lann lehcelerine Tatar tablrinin itlaki sirf galat olur. Nogay veOzbek ztlmrelerinden mada cUmlesi TUrktUr."

"Lchqe-i Ostnani"b "Volga, Kazan, Ejderhan, Kafkasya, Buhara ve Sibiryaahalisine umumiyetle Tatar tabir edllir. Azerb'eycan TUrkleri gi-mal TUrklerine alelumum Tatar namini verirler.Tatarlar en eski bir Tiirk kabilesine mensupturlar. Avrupamiiverrihleri bunlardan 1224 sene-i miladiyyesine dogi'u bahset-meye baslamislardir."Tarih-i K;ivm-i Tiirki

c Tatarlar Mofallarla beraber Avrupaya geldiler. MogolHUkiimeti de aradan biraz zaman gegtikten sonra, Tatar huktt-metine inkilap etti ve bunlarm idarele.rinc gecen biitun . Tiirkkavimlerine Tatar Unvafci verildi. Tatarlarm Yafes'ln allincibatin oglu Tatar bin Alinqe (Alinca) tfan'dan tUredikleri rivayetibittabii bir hurafedir.Tarih-i Kavm-i Tiirki

MOSKOF MKZAlJMt 41Gerek Tiirk ve gerekse Hristiyan kaynaklarinda Mo-

gol veya Tatarlarla ilgili vasiflar gayet fenadir.21 Bu nef-ret, tarihi hadiselerin milletler iizerinde biraktigi tesir-ler ile izah edilmelidir.

b) Altmordu (Orda) Pevletinin KuruluuRusya'ya kar^i Mogol istilasi Cengiz Han zamamn-

da baglamigti. Cengiz Han, Kafkas seferini bitirince Ku-manlar iizerine de bir sefer emretti. KumandanlarindanOebe-Noyun ile Subutay-Batutr'un idaresinde Yirmibegbin kisjlik bir kuvvetle Rus iilkesine akin baslayinca, Ku-manlar, Rus knezlerin'den yardim istediler. Mogollar, Rusknczlcrini bu yardimdan vaz geqirmeye gahstilarsa daikazlan bir fayda vermedi. tlstelik Mogol elgilerini vahsibir surette bldtirerek onlara aikc,a meydan okuma yolu-nu tuttular."

Bunun iizerine harekete gecen Mogollarla Ruslar a-rasinda 1224 tarihinde K a 1 k a M u h a r e b e s-i ol-du. Ruslar korkunc. bir hezimete ugnyarak kiliqtan ge-cjrildilcr. Kiyef Prensi bile Mogollara esir diijtil ve buesarette oldii.- Fakat Mogollar daha ileriye gitmeyip za-ferlerinin neticesini tarn bir surette elde etmek istemiye-rek geldikleri yere dondiiler. Maamafih 1223 senesi son-larina kadar uzayan bu seferde Mogollar, Giiney Rusya'-yi kamilen tahrip ettiler. Kinm'a girerek ahalisi tarafm-dan Kumanlara cizye verilen ve Rusya igin Karadeniz'-de miihim bir ticaret merkezi olan S u v a k 'i aldilar.

' Bak Aknerli GRtGOR a.g.e. sh. 7 - Osmanli kaynaklarin-da bile Tatar-i Lageh&r, Tatar-i bed-girdar gibi tabirlere sik siterastlamr.

"' Mustafa RAHMT - Mogol Tarihi - Istanbul 1340 Sh. 15r Mustafa RAHMl: a.g.e. Sh. 157


22/289

12 MOSKOF MKZAUmIMogollann Rusya'ya karsu ikinci vo miihim istila ha-

reketi, Cengiz Han'in torunu Batu Han tarafindan yapii-:mitir. 1.236 yihnda B a 1 1 s e f c r i igin hareke-te gegen Mogol Ordulan, bir sene sonra Iclil Bulgarlan-nm memlekctlerini zapt ve isgal edip Rusya'ya yoneldi-ler. Oniki sene evvel ugradiklan biiyiik hezinieti unutanRuslar; yaklagan Mogol tehlikesini goriip herhangi birtedbir alamadilar. Dahili kargasjahklardan vazgegcrekdiismana karsn miiessir bir birlik moydana getiremedi-ler. Ilk hiicuma ugrayan Ryazan Knezi Viladimir, biiyiikKneze haber salarak, yarchm istedigi halde o, Ryazan'h-lar yenilsc bile kendisinin Mogollara tek basma dahi kar-ji koyabilecegi zanni ile gerekli yardimi yapmadi.

Rus Prensleri Mogollarla tek tek canhirag bir mii-cadeleye giristiler. Fakat boyle miinferit miicadelelerinhie. bir fayda vermiyecegi asjkardi. Sonunda birer birerteslim olmaya mecbur kaldilar.

Bir iki sene iginde biitiin Rus Prenslik (Knezlik) le-rini tariimar edip, ahalisini kihgtan geciren, sehirleri ya-kan Mogollar, o sirada kiiciik bir Prenslik olan Mosko-v a 'yi da tamamen tahrip ve imha ettiler. Batu Han'mbu ftituhati, daha da ilerlemek istidadindaydi. O zamankiRusya'nm en onemli merkezi K i y e f .' ten sonra G a -1 i q y a 'yi istila eden Mogol Ordulan, Polonya ve Ma-caristana da saldirdilar. V i y a n a muhasara edilmekiizereydi. Polonyahlardan kagan bazi Kumanlar ve Rus-lar, Macaristana sigmmig oldugundan. Mogol istilasminMacaristam smmulune almasi onlenemedi.

Macaristan ve Polonyayi istila ettikten sonra Al-manya'ya yonelen ve burasini da issgal ve istilaya hazir-lanan Mogol Ordularmi durduracak hicbir kuvvet yoktu.Almanya'mn da istilasina ramak kalmi iken tuhaf birtesadiif onun bu durdurulmaz tehlikeyi atlatmasmi te-;min etti. 6yle ki: Cengiz Han'dan sonra K a g a n

MOSKOF MKZAI.lMl: 43olan Oktay Han 1241 yihnda vefat etti. Batu Han, heryeni Kagan segiminde adet oldugu tizere toplanan kurul-taya isjtirak etmek istemiyerek i^gal ettigi topraklardakendi hesabina yerlejjmcyi tercih etti. Esasen Oktay Han'in vefati haberi, Batu Han'a gcg ulasmigti. Bu sebepleMogol Imparatorlugunun merkezi olan K a r a k u-r u m 'a gitmeyip bulundugu yerde hiikumran bir devletkurmak yolunu tuttu. Fakat yine de Kagan segiminde veimparatorluk idaresinde kendi nufuzunu nisbeten kullana-bilmek igin, merkezden 50k uzakta bulunmayi dogru bul-madi. Bu sebeple istila hareketini durdurarak Ordulan-m Asagi Idil Boyuna gekti.

Boyleec Cengiz Han'm torunu olan Batu Han'm bes,alti yil devam eden B a t 1 S e f e r i ile isgal etti-gi sahalarda yerleserek Karakuruma donmekten vazgegipkendi bagina idareye kalkismasiyla tarihte Altmordu(Alton Orda) devleti adiyle bilinen devlet kuruimus ol-du.'- 7 K 1 p g a k Devleti de denilen bu devle-tin merkezi S a r a y s>ehri idi.

Batu Han, Asagi Idil boyuna yerietikten sonra i-gal edilmis olan yerlerin idaresi icin gerekli nizami te-sis etti. Bu iste, Rusyanm hususiyetleri goz online alm-mak artiyle daha evvel isgal edilmis. olan Iran, Cin veMaveraiinnehir'deki esaslara sadik kahndi.

Rus Knczlcrinden sag kalanlarla harplerde olenlerinmegru haleflcri, Mogol Kaganina itaat etmek sartiyle es-ki knezliklerinin basma yeniden gegirildiler. Bu suretleRusya, Altinordu Hanlarimn vesayeti altma girmis oldu.

c) Mogol HaMmiyetinin Hususiyetleri:Ruslan hakimiyetleri altina alan Mogollar, onlarin

dinlerine, adet ve an'anelerine asla kangmadilar. CunkuProf. Dr., A. N. KURAT: %..: Ankara- 1948 Sh. 70


23/289

u MOSKOF Mk/AMmJCengiz Han haleflerine: HiCbir dini tercih etmeyiniz.Her dmin mensuplanna aym ekilde muamele ediniz di-ye vasiyyet etmisjti. = Gereekten Cengis Han'in bu vasi-yetine biitiin Altmordu Hanlan riayet etmislerdir. Hat-ta Ba,lti Han'm, Rusyanm istilasiyla neticelenen mahutseferinde bile, kiliselere ve din adamlanna asla doku'nul-

MOSKOF MKzAtfMl 45

a m a sonra S a-mamisti. Altinordu Hanlan once Lman daha sonra da Musliiman olduklan haldehigbir zaman kimseyi kendi dinlerini kabule zorlainamis-lardir.

Rusya iizerinde ikiyiiz elli yil devam eden bu Mogolyahut Tatar hakimiyetinin tahlili yapilirsa, bunun Rus-ya hesabina tamamen bir yikim ve felaket tekil etmedi-gi goriiliir. Hakikaten Mogol idaresi, birgok medeni neti-celer hasil ederek Rus Millet ve Devletinin tesekkiiliindeciddi bir amil olmutur.Mogol Hanlan zamanla kendi yerlerine gccecek olanMoskova Biiyiik Prenslerinin Rus birligini kurmalanigin gerekli zemini hazirlamisjardir. Devamli surette bir-

birleriyle mucadele halinde bulunan Rus Prenslikleriiginde en musait ve muktedir gordiikleri Moskova Prensiile igbirligine giriserek biitiin memleketin siikununu te-min etmek yolunu tuttular. Bu isbirligi, Moskova Prens-lerinin zamanla niifuz ve hakimiyetlerini arttirmistir.Aynca bu suretle Altinordu Hanlarmdan merkeziyetgibir idare iejn bircok siyaset ve idare dersleri de almisoldular. Gergekten Mogol hakimiyeti Rusya iizerindenoyle birdenbire kalkmayip hiikiimet merkezinin S a r a ydan M o s k o v a ya nakli ve adeta M o g o 1 Han imn C a r a inkilap etmesi suretiyle yavas yavas vukii-bulmutur.

Vergiler onceleri Mogollar tarafindan bizzat tnpla-2S Mustafa RAHMI: a.g.e. Istanbul 1,140 Sh. 177

mrken, sonradan Rus Biiyiik Prensleri bu vergileri ken-dileri toplayarak Mogol Hanlanna taktim etmek miisa-adesini almislardir. tleride izah edilecegi vechile bu daMoskova Knezliginin otoritesini takviye etmistir.Uzun siiren Mogol hakimiyeti devrinde, Hanlann ya-kmlari ile Rus Prensleri veya onlarin yakmlan arasin-da sik sik vuku bulmus olan bircok evlenme hadisesi deMogol H a n 1 1 g i' mn Moskova C a r 1 i g i'nainkilap etmesinde yardimci bir unsur olmustur.Moskova, diger bir kac prenslik hilafina Alogol ya-hut Tatar ruhunu benimseyip kabul etmis ve bunu aslaziil saymamistir. Bu Tatar tesirinin biitiin Rusyaya sa-mil olarak zamammiza kadar devam ettigi bile soylene-bilir. Turk "istiklal Harbi devresinde Murahhas safatiyleMoskovaya gitmis bulunan Dr. Riza Nur, bu hususta dik-kate sayan bir hatira kaydetmektedir. Dr. Riza Nur, Mos-kovadan donusiinde kendisini Sinop'a getiren denizaltmm.zabit ve neferleri arasinda gegen bir konusmayi nakle-derken

Geminin zabit ve neferlerine parkta bir ziyafet ver-dim. Diikkancilara da tenbih ettim. Ne ahrlarsa paraalmayin. Ben verecegim dedim. Bazi eyler almilar. Pa-ralarmi ben verdim. Bu tahtelbahir kumandani bir yiiz-basi idi. Ziyafette konusurken diger bir siirii zabitiylearalannda iniinakasa zuhur etti. Devam etti. Sonundasordum. Anlatti, Konustuklan Tiirkl.iik ile Rusluk mes'ele-siymis. Ve ilave etti: Rusca bir darbimesel vardir: BirRus'u biraz kazirsan altindan ya Turk, ya Tatar gikarder. Bu bbyledir. Biz hep, bir Turk ve Tatardan Rus olmainsanlanz dcdi. Aman, bunu ogrendigime pek memnunoldum, -'' demektedir.

Dr. Riza NUR - Hayat ve Hatiralim - Istanbul 1968 C 3Sh. 944


24/289

46 MOSKOF .MEZAljMlMogol istil&sroin Ruslan birkac, yiizyil Avruya kiit-tiiriinden uzak kalmaya mahkiim ettigine dair bazi Batitarihgilerinin mubalagah goriisleri vardir. Fakat bu asil-siz bir iddiadir. Zira Mogol tesirini tamamen benimsemiolmak digmda, sirf mezhep farki dolayisiylc de Ruslar,Avrupahlan kendilerine bag dtisman kabul ediyorlardi!Bu sebeple zaman zaman Batidaki komgulan olan Macar-

lar, Polonyahlar ve Almanlar uzerine yiirtimiislerdir ki,bunu sirf Tatarlar tesiriyle izah mumkiln degildir. Fil-hakika daha once tsvec. ve Almanya'ya kargi da harp et-mi bulunan Rus Knezi Aleksamdre Nevski, Papa IV.inosaji (Innocent) in Miiiikhler diye yadettigi Tiirkle-re kargi mueadele icin vaki miiteaddit miiracaatini gid-detle reddetmigti. Kendinden sonra da daha bir miiddetMoskova Carlan onun izinden giderek Batihlarm Turk veMogollara kargi birlikte miicadele etmek hususundaki tck-lifierini hemen hemen umuniiyetle kabul etmemiglerdir.Fakat bilahare kendilerini Bizans imparatorlugunun va-risi sayarak M o s k o v a Uciincu Roma* na-zariyesini kabul edip bu eski siyasete tarn manasiyla zitbir yol tutmuslar ve bunu milli siyaset halinde benimsi-yerek .zamanimsza kadar surdiirmuglerdir.Bu yeni siyasetin 0 r t o d o k s 1 a r i n Miisl um a n 1 a r a Karsi H i m a y e si suretindc bas-layarak nasil canhiras. bir Turk diigmanhg] haline geldi-gini ve R u s un Turk Milleti icin iic. asirhk amansizbir can hasmi ifade eden M o s k o f luga inkilfib ede-rek onun ruhunu tegkil eyledigini ileride tafsilaLiyla go-recegiz.Halbuki Hazarlardan baslamak suretiylc medeniyctve siyaset vadisinde Ruslara, Tiirk Millctinin yapmis oi-dugu biiyiik ve uzun onderlik, Rus tarihinin her safha-sim silinmez izlerle doldurmus bulunmaktadir. Bilhassa.kendilerini ikiyiizelli yil hakimiyetleri altinda bulunduran

MOSKOF MEZAlJtMl 47"Mogol yahut Tatarlarin izlerini Rus tarihinden silmeyeimka.n yoktur. Gercckten Ruslara nazaran o zaman 50kileri bir medeni ve siyasi seviyede bulunan Mogollar, tes-kilatci bir kavimdiler. Kurduklan Biiyiik Imparatorlugaait genis topraklar iizerinde gayet disiplinli ve merkezi-yetgi bir devlet tesis etmislerdi. P o 1 n y a d a nSari Denize Kadar bir kopek bileo jilar in izni o 1 m a d a n havliyam'a z-d i. Hemen her tarafta muntazam posta teskilati, ko-naklar, zahire anbarlan, tiiccarlarm makbuz mukabilindeinallarim teslim edebilecekleri doklar kurmuslardi. Is-tenildiginde altin vcya giimiisie degistirilebilen bir dekagit paralari vardi. ao

Bu giin Rus dilinde hala mevcut olan Mogol asilli ke-limelerin coklugu vc bunlann idari, siyasi ve medeni mef-humlara ait olmasi, Ruslarm Mogollardan ne olcjide is-tifade etmig olduklarini gosteren aldatmaz sahitlerdir.Mesela: Maliye: Kazna, Hazinedar: Kaznedar, Giimriik:Tamojnia vs.

d) AHmonlii tdaresi Altinda Rusya'nui DurumuRusyada gercjek bir feodalite rejimi olan eski siyasi

statu, Altinordu hakimiyeti zamaninda da aynen devametmistir. Su kadar ki, Rus Knezlerinin Batu Han'in dev-letine mcrkcz ittihaz ettigi Saray sehrinc gidip Y a r 1 1 g(ferman) almalari gartti. Bu, hakimiyyet ve idare iginbir nev'i icazetti. Bu suretle Ordu'ya giderek Y ii z S ii-r e n Biiyiik Knez Yaroslav'in biitiin Rus Knezlerininbagi oldugu tasdik edilmisti. Onu takiben diger Knezlerde Batn Haa'in Ordugahina giderek Y U" z S ii r ii pY arli k aldilar. Sadece Cernigov Knezi Mihail ileGalig Knezi Dauiil Komauovic. Y ii z S ii r ii p Y a r-

so Galip Kemali SOYT.KMEZOGLU - St.g.e, Sh. 55


25/289

48 IfOSKOF MKZAl.tMl1 i k almak istememiglerse de sonradan etraftan limitettikleri yardimi gbremediklerinden onlar da itaate mec-bur olmuslardir.

Bu devrede de Rus Knezlcri arasinda rekabet ve qc-ki^meler devam etmistir. Mesela bir defasinda Mogolis-tanm merkezi K a r a k u r u m ' a kadar gitmis olanBiiyiik Knez Yaroslav, diger Rus Knezlcri tarafindan Ka-gan'a ihanetle itham edildiginden muhakeme cdilmis, fa-kat sucsuz goriilerek serbest birakilmisti.

Mogollar mecbur olmadikqa Ruslarm ic isjerine mii-dahale etmezlerdi. GdQebe olmalan ve adetce azhk bulun-malari sebebiyle batakhk olan Rus arazisinde bir devam-hlik haleti ruhuyesiyle oturmuyorlardi. Sadece asker!teskiliitlarina istinaden Rus yerli halkmdan vergi alarakve burasmi bir gelir menbai olarak ellerinde bulundurmakyolunu tuttular. Bunun k;in 1257 yilmda ciddi bir mifussayimi yaptirarak vergi isini saglam esaslara bagladilar.Bir kere daha bu vesile ile ifade edelim ki, din adamlaribir cok muafiyetlerden baska bu vergi rmikellefiyetindende muaf tutulmustu. Mogollar, hayvanlan iqin daha iyibir yerlesme bolgesi olan Karadeniz'in Kuzey kesimlerinitercih edip arazisi bircok goller ve batakhklarla dolu olanRus topraklanna yerlesmemislerdi. Bu itibarla Mogollar,Ruslar iizerinde hakimiyetlerini biiyiik olciide hissettir-meyen bir idare kurmuslardi. Vergi tahsili ve umumiyet-Iti Y a r 1 i k almak yani hakimiyct ve idare fousu-sunda Hanlarm icazetine tabi olmak keyfiyetleri dismdamecbur olmadikga Ruslarin ic. islerine kansmazlardi.

BuCengiz Han Haleflerine: Hicbir dini tercih etmeyinizdurumda Altinordu hakimiyetini, Bir N e v iMuhtariyet kabul etmek zarureti vardir. Fakatne de olsa yabanci bir idareyi yiiriitmeleri hasebiyle Mo-gollar, Ruslar arasinda ruhanilerin tegkil ettigi smif di-

HOSKOF HEHSAI4ME 4Csmdaki halk kitleleri icin pek de cazip degitdiler. Irk vedin bakimindan ayn olan bir azmugm tahakkiimu altm-da bulunmak ve onlann vergi ve idar'i disiplin olarak koy-duklari kaidelere uymak mecburiyeti, Rus halki icin nm-hakkak ki; sikici bir keyfiyetti. Gerei Mogollar yukaridada ifade edilmis oldugu iizere knezler arasindaki eski sta-tiiyii muhafaza etmeye caiisryoriardi. Fakat zaman za-tnan aralanndaki ic miicadeleler dolayisiyle bunlara mii-dahale mccburiyetinde kalmislardir. N.itekim YaroslavKarakurum'dan donerken yolda eceli ile oltince, onun ikioglu arasinda biiyiik Knezlik i$n miicadele baslamisti.Altinordu Han'i, Yaroslav'm vasiyetine uyarak mutadhilafina O'nun kiicuk oglu Ajodre'nin Biiyuk Knezligegecmesini sagladi. Bu yiizden Yaroslav'm diger ogluAteksandr Nevs-ki, kardesinin bu mevkie gecmesini kabuletmcdi ve omuila miicadeleye giristi. Andre'yi kac.ip is-vec/e siginmaya mecbur etti. Ve kendisi Biiyiik Knez ol-du. Fakat Afeksamlr Nevski, 1263 yilmda oliince, ogul-lan arasinda da vine aym miicadele basladi. 3u miicade-lede Tver Knezi olan Yaroslav Altinordu Haninin tasdiki.ile Biiyiik Knezligi elde etti. Biiyuk Knezlik miicadelesm-de hemen dain;a Hanin tuttugu taraf kazamyordu.

e) Moskova IVitraliginiH Yuksetesn:Moskova Knezliginin kuruldugu yer, Ku^ko adli btr

asilin malikanesi idi. Knez Yuri, buravt Sazdal mmtikasi-t\i miidafaa icin bir nevi hudut karakoiu olarak kurmugve oradan gecjen nehre izafeten de admi Moskova>koymustu. Burasi, bdlgeler arasindaki bir cok eheinmiyet-li yolun kavsak noktasmda bulunuyordu. Bu yiizden cog-raft vaziyeti dolayisiyle cok eabuk inkisaf etmistir. Ale!k-Bomb* Nevski, kiicuk oglu l>mmW^ buraarai bir raalikane

f. 4


26/289

so MOSKOF MKZAI.t.Ml MOSKOK MKZAljMl 51olarak verdi. O da bu raaJikaneyi kisa zamanda gelisti-rerek teskilath bir knezlik haline getirdi. Bu suretlekurulan Moskova Knezligi, Fcodal sistemin biitikttun hususiyetleriyle tem.ayttz ettiginden birgok B o y a r(Asil) in buraya. yerlesmcsiyle oldukga ehemmiyet ka-zkqdi. Sonradan ortaya gikan biiyiik Rus knezleri vc hat-ta Rus Qarlari burasini Knezlik haline getiren Dauiil A-leksajulrovig-'in siilalesinden gelmigtir,

DanhTin oglu Yuri de, babasmin izinden giderek ara-zisini genisletmis bir taraftan da Altmordu Hanlanylegayet iyi geginerek niifuzunu arttirma yolunu tutmugtur..Kismen Fiituhatla ve kismen de miras yohiyla arazisi ge-nisledi. Ayrica Altmordu Hanlari nezdinde itibari dayiikselince, Biiyiik Knez olmak arzusuna kapildi. O sira-larda Altmordu tahtina. Ozbek Han gegmis bulunuyordu.Moskova Kneziiginin yiikselerek Rusyanm temelini tegkiletmesinde; Knezlerin zeka. ve galigkanliklan kadar entri-kaciliklar; da rol oynanugtir. Oyle ki, kuvvet ve kudret-lerini arttirmak icin her gareyi mubah sayip, gikan firsat-lari degerlendirrnek hususunda son derece maharet gos-termiglerdir. Moskova Knezi Yuri, Altmordu Haninm nii-fuzundan istifade ederek Biiyiik Knezlige yiikselmck icinharekete gegti.

Yuri, Saray'a giderek Ozbek Han'm kiz kardegi Kon-cak ile evlc-ndi. Bu suretle mevkiini takviye eden Mosko-va Knezligi, artik Rus tarihinde en miiessir roliinii oyna-yabilmek igin ilk adimini atmis oldu. Bir Mogol ordusu ileMoskovaya donen Yuri, Tver Knezligine harp agti. Sa-vasi kaybettigi gibi Hamn kardegi olan Koncak da esiroldu. Koncak'm Tver Knezi tarafindan zehirlenerek oldii-ruldugii iddia edilinee Biiyiik Knez Mihail merkeze gag-nidi ve orada Moskova Knezi Yuri tarafindan oldimildu

Tver Knezi, en azmdau Mogol elgilerinin katline gozyummugtu. Han, or,u cezalandirmak istiyordu. Moskova

Knezi bu ii iizerine aldi ve goze girdi. Maamafih TverKnezirim oglu da Yuri'yi Hanm huzurunda bigaklayarakkatletti. Bu durum, knezler arasmdaki ihtilaflarm giddetve derinligini gostermek bakimmdan gok ilgi gekicidir.

Mogoilar Ruslann ig iglerine kansmaya adeta zor-liamyorlardi. Hatta bu Mogol - Rus miinasebetleri o kadarigli dish idi ki, Rus biiyiiklerinden bazilarmin Hanm sa-raymda kalarak hizmete girdigi hatta miisliimanhgi ka-bul ettigi de goriiliiyordu. Buna mukabil Mogol asilzade-ierinden bazilan da ortodokslugu kabul etmek suretiyleRuslarla kaynaijarak ruslasiyordu. Esasen Mogoilar dinbahsinde yukarida da izah edildigi veghile agiri miisama-hakar idiler.

Yiiri'nin oldiiriilmesinden sonra Moskova Knezi olankardegi Ivan onun basladigi miicadeleye devam ederekOzbek Han'm itimadmi kazandi ve 1328 yilmda BiiyiikKnez imvanim elde etti. Daha sonra Han'dan vergilerionun adma bizzat toplayarak kendisinc taktim etmek hu-susunda bir musaade de aldi. Bu suretle Han adma vergitpplarken kcndi hesabma da bir ilave yaptigmdan zaman-la gok zenginlegti. Parayi gok sevmesinden dolayi kendi-sine Polonya lisanmdaki Kaletar kelimesindcn gelenK a 1 i t a lakabi takilmistir. Arapga K h e r i t &torba veya kese demektir. Bu lakab ona, rivayet olundu-gu gibi fukaraya dagitmak iizere hususi bir keseyi daimaiizcrinde tagidigi igin degil, bilakis hasisliginden ve paradelisi olmasmdan dolayi yakigtirilmigti. -1

Parasiz kalan prenslerden timarlarmi gok ucuza sa-tin aldigi gibi bazen cebren de ele gegirdigi oluyordu. 1340yilmda bu yiizdcn. gikan ayaklanmayi bastirmak igin birMogol ordusuyla miistereken hareket ederek ortahgi ya-

:l1 Galip Kemali S&YUEiMTSZO&LiU a.gc. - Sh. 85

;


27/289

52 KOSKOIT MBZAltKlkip yikmis ve arazisini bir hayli genisletip niifuzunu art-tirmisti.

Bu suretle Moskova Knezligi Aitinordunun adeta birmiiltezimi oldu. tvau Kallta zamaninda Rus MctropolifcligiMoskovaya nakletti. Bu hadise de Moskovanm ilcridc da-ha da parlayacak olan talihini takviye etmis oldu.

Bu itibarh durumu yiiziinden diger knezliklerde otu-ran ve B o y a r adiyla anilan asiller ile diger bir ki-sim halk akin akin Moskovaya gelip yerlestiler. Mosko-va en kalabahk knezlik oldu.

Ivan Kalita'nm ogullan zamaninda Moskova bir araBiiyiik Knezligi kaybetmisse de bu sadece iki yil siirmuij-tiir. Daha sonra Moskova Knezligi, otoritesini, diger bii-tiin knezlere kabul ettirmek icin cetin bir dahili mucade-leye giristi.

Altinordu nezdinde oldukqa niifuz sahibi bulunanMamay Mir/a, Rus Knezligintn istiklale dogru vol alanbu gelismesini farketti. Moskova Knezi Dnnitri Ivanovig,bir muddettcn beri Saray ile irtibati kesmig, kendi basi-na buyruk bir hale gelmisti.Mamay Mirza, Moskova Knezini yola getirmek icinharekete gecti. Dbnitri Ivanovic, iki yil evvel, Mogollarakarsi ehemmiyetsiz bir zafer kazanmis oldugundan kendi-ne giiveniyor ve boyle bir miicadeleyi goze alabiliyordu.1380 yilmda iki taraf Kulikova'da karsilastQar. Once Rus-lar yenildilerse de arkadan yetisen yeni Rus kuwetleri,Mamay Mirza'nin ordusunu bozarak ka


28/289

54 MOSKGF MK/.Al.tMlGercekten bu sirada Kazan Hanhgmi kuran Olliiji"Mwhammet Han. 1445 yilinda Moskovayi kusatarak XI.

Vasili'ye karsi biiyiik bir zafer kazandt. kadar ki, II.Vasili kendisi bile Kazan Haiuna esir diigtii. Biiyiik birfidye odemek suretiylo haya.tim giiclukle kuratarabildi.

Burada ehemmiyet ve ibrctle belirtilmosi gerekennokta sudur ki, II. Vasili igin fidye yani kurtulus parasmiveron Ktrogono vcya strogonov adindaki boyar (Asil)evvelce Altmordudan Rusya'ya gidip yerleserek hristi-yanlasmis bir Mogol idi. Onun ailesi Perm ve Ural ara-sinda adeta bir Pronslik sayilabilecek kadar niifuz sahi-bi bulunuyordu. Ruslann yiizyillarca esir yasamiskenzamanla yiikselcrek Tiirk'im amansiz diismam Moskofx-haline gelmelerinde boyle Turk asilh bircok kimsenin bii-yiik olciide yardimi oldugu ileride daha genis bir surctteizah edilc-cektir. Burada su kadarmi soylemek gcrekir ki,Avrupadaki Osmanh - Tiirk iterleyisini en az elli yil ge-rileten ve devamh akmlariyle Altmordu Dovletini sarsiportadan kaldirarak Moskova Knezliginin R u s B i r 1 i-g i kurmasmi temin eden Timiir ile Papahkla dahi itti-faktau qekinmiyerek Osmanhlari arkadan hangerlemeyecahsan Karaman Ogullari etrafindaki tari-hi gercekler de boyle aci ve ibret vericidirler.

Vasili Vasiliyev'in maglubiyeti sonunda Kazan Han-ligi ile yapilan andlasmaya gore Moskova Knezligi artikAltmordu'ya degil, Kazan Hanhgma tabi oluyordu. Bun-dan boyle mutad olan vergiyi de Kazan Hanhgma gonde-recek, ayrica Ulug Muhajmmed'in ogullarmdan Kasun veYakup Mirzalara da Moskova Knezligi civannda yurt ve-rilecekti. Bunlar anlagmayi miiteakip askerleriyle birlik-te Moskova'ya geldiler. Vasili onlara Oka Nehri boyuncaGorodets gehfini verdi. Kisa zamandaYakup ortadan kay-boldu ise de kardesi Kasun bu sehirde K a s i m Han-1 l g i m kurdu. Bu hanlik cok kisa bir zaman sonra

MOSKOF MHZAW'Mt 55MoSkovaya tabi (vasal) bir hale geidi. Merkezleri Goro-dets de Kasiniof (Kasun sehri) aduu aldi. Fakat is bu-nunla kalmadi. Ruslar bu Kasim Hanhgmi bir nevi kuk-la. halinde kendi emir ve direktiflerine tabi kilarak Tatar-larla mucadelelerinde ondan cok defa istifade ettiler. Busuretle Kasun Hanligi da kendi milleti ve irkdaslan aley-hine olarak daima Ruslara yardim etmek suretiyle Rus-Tiirk mlinasebetleri iQinde mis'ali maalesef pek az olmayanH a i n lere katildilar.

Moskova. Knezligi icin biiyuk bir tehlike teskil edenKazan Hanligi, Ulug Muhanmied'in vefatiyla dahili buh-ranlara suriiklendi. Kisa zamanda Moskova Knezligi igincickli bir tehlike olmaktan gikti.

II. Vasili 1462 yilinda dliince Moskova Knezligi ogul-lari arasinda paylagildi. Onun bes oghmdan en buyiiguolan Ivan. Moskova Knezliginin en miihim yerlerini al-misti. HI. ivan adim alan bu Prens, babasnun gozlerinemil cekildikten sonra devlet islerinde onun yanuida, hiz-rnet edip alakadar olmaya baslamisti. Bu suretle tecrii-bcli bir knez olarak ise girisen Ivan sabir ve itidal ile ha-reket ediyordu. Fakat hedefine varmak icin icabmda Ruskam bile akitmaktan cekinmiyectk kadar azimli ve hun-fiar idi. Ruslugu Ort.odokslukdan ibaret telakki ettigi icinde birinci derecede batih Hristiyanlara karsi bir diisman-lik gostcriyordu. Mogollara kari husumet ilanimn heniizzamani gelmedigi ve bu mevzuda ihtiyatla hareket etmekgerektigi kanaatiylc hareket ediyordu. Ciinkii AltmorduDevleti Thftiur'Un devamh akmlari ve ic ihtilaflar yuziin-den bir hayli sarsilmis ise de heniiz tamamen ortadankalkmami.s1:i. Ustelik Altmordu Devletinde bu su-ada es-ki itibar v(! kuvvetin yeniden tesisi icin bir kipirdanmada oluyordu.

Gereekten Altmordu Hani Seyyid Ahmed Haa, Rus-lun yeniden Saraya baglamak icin harekete gecti. 1465


29/289

m KOSKOF MKZAiJmIyihnda Ruslara hares yeni bir sefer agti. Fakat KinmHani, Haci CUray Han, Altmordu Kuvvetlerine arkadanhticura ederek onlan Ru seferinden geri donmeye mec-bur biraktj. Karon hanmm bu Larzda hareket etmesininsebebi, kendi geli^mesine rakip gordtigii Altmordu Hanh-S ortadan kalkmasim ve onun elindeki arazinin ken-disine kalmasim istemesiydi. Bu diisjince ile AltmorduHanlanna kargi amansiz bir clubman, Moskova Knezligi-ne ise dost muamelesi yapiyordu. Kinm Hanlarmin bututumlan da Moskova Knezliginin Altmordu hakimiyctin-den Qikarak miistakil hale gelmesinde ve asirlarca din-miyecek Tiirk diisrnanugmi mill! bir kin halinde yagata-cak olan Moskoflugun yukseliginde belli bash amillerdenbiri qlmustur. Bu guursuz kardes dumanhgunn bize ne~ye mal oldufunu bu kitabin Moskof mezalimim hikayeeden miiteakip kisimlarmda gorecegiz.

Kinrn. Hanhgmm Altmordu'ya kari rekabeti sebe-.biyle rahat bir nefes almak imkanmi bula:i HI. Ivan, dev-letinin mifuzunu daha fazla artirmak igin harekete gegti.En onomli knezliklerden biri olan Novrogot'u basit birbahaneyle igal etti. 1479 da HI. tvan'w idaresine isyaneden Novrogatta. gpk kan dokuldu. Boyle genis, bir ulke-yi ilhak etmek, Moskova Knezligini siiphesiz bir haylikuwetlendirdi.

Bu sirada Altmordu Han'i Seyyit Ahmet Han, Mosko-va iizerine bir sefer daha agti ise de hicbir netiee eldeedemedi. Yukarda ijzah edilmi olan Kazan HanligminMoskovaya karsi hareketi sirasinda, UIng Muhiunmed'ineoeuklan tarafmdan Moskova yakmlannda kurulmus bu-lunarj Kasim Hanhgi ve onu takiben de K a-zan Hanhgi tamamen Moskovaya tabi birer dev-let halme gehni bulunuyorlardi.ML Ivaanfm, bunlara ilaveten Kinm Hanligmi da Ai-tinordu'ya karsi kullanmak imkanmi elde etmesi, rahat

MOSKOF MBSCAUhMt 57nefes almak igin isjine son derecede yaramujti. Kmm Han-llan artik yikilmaya yih: tutan Altmordu Devletine aitbutton arazi iizerinde hak iddia etmekte olduklarmdanSeyyit Ahmet Han' a amansiz diisman oldular. Ve bu dii-snince ilo Moskova Knezligine daima, dostane davrandilar,Buna mukabil Altmordu, da L i t v a n y a (Lehistan)ile Mosko raya kargi birlikte hareket yollarini aradi.

Seyyit Ahmet Han, Moskova Knezliginin bu gelisme-sini onleyerek onlarin eskisi gibi Altmordu'ya bagbhfi-ni temiri etmek istiyordu. 1474 de III. tvan'a bir elci g;>n-dererek dderimiycn vergileri istedi. Buna aldins edilintNyince 1476 da bizzat kendisinin T a h t i I i ne gel-mesini istedi. tvan biraz hediye yollamakla iktifa etti vetehlikeyi bu suretle geciijtirmeye gahgti. Bimdan memnunolmayan Seyyit Ahmet Han, 1477 de harekete gegti. Le-histan Krah Kazimfr ile de miisjterek hareket hususundaanlasildl. 'Ugra Nehri kiyismda buluularak Mos-kova. Knezligine karsji birlikte savasjlacakti.

Seyyit Ahmet Han, 1480 yilmda karalastirilan UgraNehri kenarina geldi. Moskovada biiyiik bir panik pasla-di. Birgok kimseler fjehirden kacmaya tegebbiis ettiler.tvan ordusuyla Seyyit Ahmet Han'i karsilamaya giktiy-sa da askerlerinin coklugunu goriince sehre geri dondu.Ahali bu hareketine kizarak onu cok fena karsiladi. Is-tenilen vergiyi vermeyip Han'i kizdirmak suretiyle basla-rma bu belayi getirdiginden dolayi, Ivan'i sikistirdilar.Moskova sehrinde duramiyarak mecburen Ugra Nehri:boyimdaki Ordusunun ba.sma dondii. Fakat Leh Krahlia/irnjr'i bekliyen Seyyit Ahmet Han, hiicuma gecmedi..Oncii kuvvetler arasinda bir iki kiicuk Qarpi^ma olduysada HI. Ivan, savasi kabule cesaret edemediginden anlag-ma teklifinde bulundu. Seyyit- Ahint Han, fvan'dan mut-iak bir itaat ve dokuz yxldir veriimiyen vergiyi istedi.Bu yiizden anla^ma rniimkiin olmt'di.


30/289

"58 MOSXOF MK/AlJftliLeh .Krah Kamnir, vcrdigi sozc ragmen gelmedigisi-

den Seyyit Ahmet Han, nchrin bir kiyiswda iki hafta ha-reketsiz bekledi. Nehir buz tutunca Ivan, Mogollarm neh-ri kolayca geeebilecegini sanarak geri qekildi. Ahmet Banise bunu bir taktik zannederek kendisj de askerlerini da-ha giineye cekti. Ivan takip edilmedigini goriinco yavagyavas. bir kahraman tavn taknidi.

Seyyit Ahmet Han, Leh Krah Kazmir'in gelmeyisirne kizarak Lehistan topraklarma girip birkac. koyii ya-kip yikti. Bilahare kii gecirmek icin Don Nehri boyuhacckildi ise de 1481 yilinda Sibir Ham Ivak (Ayberk) veKirim Hani Menglighay'm gondcrdigi adamlar Seyyit Ah-met Han'i cadirmda bastirarak oldiirdiiler.

Seyyit Ahmet Han'm oguilan arasmda cikan mtica-dele Altinordu Devletinin artik bir knwet olmaktan ci-karak parcalanmasiyla sonuclandi.Moskova Knezligi, bu durumdan faydalanarak kifiazamanda Altm Ordu Devletinin hakimiyetinden cikip ta-mamen mustakil hale geldi.

fte daha sonra carlik Rusyasini te.^kil ederek Rustarihinde en biiyiik rolii oynayacak olan Moskova Knez-liginin elde ettigi bu netice ile tarihte ilk defa Slay irkiistiklal elde etmis oldu. Osmanh - Rus miinasebetleri debu biiyiik isi. gerceklestiren HI. Ivan zamamnda basja-migtir. Fakat Osmanh - Rus miinasebetlerinin tetkikinegirismeden once, Rus tarihinde an'anevi bir siyaset hali-ne gelecek olan, ideolojik ve emparyalist hayal ve dava-lann, baslangici bakimindan son derece ehemmiyetli ge-lismeler kaydeden III. Ivan devrinin, bir de bu yoniiniibiraz ineeliyelim:

g Moskova Uouucii Roma fikrinia dogu$u.1469 yihnda ilk kansi-vefat eden III. Ivan kendine

evlenebilecegi asil bir es aramaya baslach. Fakat zalim

MOSKOF MfBZALtMt 59bir hiikumdar oldugu ve bu sebeple tebasi ile arasi birhayli acik bulundugu igin yerli Prenslerden herhangt fai-ri ile evlenmesi imkansiz denebilecek dercccde giictii. Budurumda yabanci bir kadm bulmasi daha normal ve miim-kiin gbruniiyordu. ivan'm Polonya ve Litvanya tic de ara-si tamamen acikti. Binaenaleyh oralardan da kiz aramakyolu kapahydi. Kala kala Mogollar kahyordu. Esaseneskiden de Mogol ve Rus asilleri arasmda karsjhkh ola-rak evlilikler vuku buldugunu biliyoruz. Fakat gayethirsli ve magrur bir hiikiimdar olan III. Ivan lierkesdendaha screfli bir evlilik yapmak istiyordu.

Isjte tarn bu sirada, giiya diplomat fakat daha ziya-de san'atkar ve hatta hilekar bir adam. olan Italyan asil-h Volpe ortaya cikti. Aslmda katolik oldugu halde ken-disini ortodoks olarak tamtmakta be'is gormeyen Volpeyahut Rus tariiiQilerinin adlandirdigi sekilde soyletneklllzim gclirsc Ivan Friazieh : Rus tarihinde Moskovanm U c ii n cii R o m a telakki edilmesiyle baslayacakolan B i v. a n s V a r i s 1 i g i davasmin gergek-legmesi icin ilk ve ugursuz admu atti.

Bu sirada Bizans imparatorlugu islam ideolojisininbiiyiik manevi degerleriyle bezenen T ii r k ler tara findan ortadan kaldirumis bulunuyordu. Bizans KraliyetAilesinin mensuplan sjuraya buraya dagilarak hayatlan-ni idame etmeye galisiyorlardi. Bunlardan biri de son Bi-zans Imparatoru XIII. Konstantiu'in kardesi ve Roma

' Friozine, Prison voya Franc tabirinden grelen bu kelimeRuslar tarafindan Rus asilli o'mayan herkes hakkinda s?.decetahkir ve tahfif i?in kuHamhrdi. Esasmda Volpe hakkindaki ma-Itimat, oldukca karigik ve birbirlni tulmaz bir mahiyette ise *deherhalde ger


31/289

60 m'oshOj. m-::/.Ai.iuiDesportu Ttoatasfm kw Sofia *veya Moya (Zoe) PaJcoIog.Mi. Romada Papa neaJinde ve.onun himayesi altmda ya-Siyordu. Yagrain bir hayli ilerlemis olmasma ragmen he-rnia miinasip bir asil ile evlenmok imkanmi bulamamisb.lte bu sirada III. Ivaa'in Koma nezdinde tegebbtiste bu-lunarak bu Bizans Prensesi ile evlenmesini temin edenVolpe olmiifjtur.

Ihtimal ki, papa bu evlenmeden Ortodoks mezhebinebagh olm.ala.ri dolayisiyle diger Hristiyan mezheplerinekargi hasimane bir tavir alan Rusya'yi bu suretle vo nis-beten kendi nufuzu altina almak maksaduii da takip edi-yordu. Esasen daha once de bu istikamette tesjebbiisler-de bulunmug olan V a t i k a n 'in kendi himayesi altm-da bulunan bir Prenses ile Rus Hukiimdarmin evlenme-sinden boyle bir iimide kapilmasi akla yakm bir keyfiyet-tir. Gercj bu evlenme mes'elesi dolayisiyle Vatikan'datoplanan KardinaUer meclisinin' mazbatasmda boyle birtemayullin emareleri goriilmcdigi gibi o zamanki, Vatika-nin Rusya hakkinda ciddi bir malumata sahip olmadigida anlasiunaktadir. 3?

Vatikan'm bu evlenmeden bckiedigi ikinci ve en mii-him netice ise, Istanbul iizerinde catiacak olan Tiirk -Rus emelleri dolayisiyle bu iki milletin devamh surettemiicadele halinde bulunmalanni temin etmek ve bu su-retle Avrupayi tehdit etmek iizere bulunan Tiirk fiituha-tmi Ruslar eliylie durdurmaya ealigmakti. Rusyayi Kato-liklik hesabma kazanmak istikametindeki emelinde mu-vaffak olamiyao Vatikan, bu ikinei mes'elede cidden bu-yiik bir muvaffakiyet elde etmitir. Ger


32/289

62 MOSKOF MKZAl.tMigolgesi a.I.tia,da fil'izlenen impara-t orluk a g a c m i n y e n i bir r k n ii ka~bul odip, kendisinin Allah tarafindan Car'a gonderildigihususunda efsanevl bit- kanaat, Rus halkimn miiatevli ru-bunda gayet derm ve genis bir tasvip gSrmustiir. Bu se-beple Moskova'mn Ikinci bir Bizans yani Uc. ii c iiR o m a olacagi hususunda yiizyillarca devam edecekve Turk - Rus catismasmm temolini tekil edecek olaniitopik bir moskof emeli dogmas, oldu.

Kendisine Hie dc hakki olmadigi bald B i -z a n s Pre n s e s i denen Sofiya'nin tesiri ile or-taya Qikari ve M o s k o v a - O c ii n c ii R o m a n. a z a r i y e s i adim alan bu goriisii Filofey adh birrabip bilahare daha da gelistirerek bir rapor halinde III. tvan-'dan sonra basa gecen III. Vasili'ye takdira etti.Bu nazariyeye gore: Eskidcn Diinya hakimiyetininmerkezi Roma gehri idi. Biitiin Diinyaya hiikmedenlerorada otururlardi. Sonra bu merkezflik Bizansa yani Is-tanbula gegmistir. Bu suretle Istanbul i k i n c i R o -m a olmustu. Fakat hem Birinci Romas ve hem de2kinci Roma* olan Moskova, Ug u n c ii Roma*adiyla yad olunmaga deger bir ehemmiyet kazanmigtir.O halde Moskovayi Hristiyanligin en kuvvetli merkezi ol,masi dolayisiyle U c ii n c ii Roma* kabul etmekzartireti vardir. Artik DUnyanin kaderinc Moskovadanhiikmedilecektir!..

Nasil ikinci Roma* telakki olunan Bizans, BirinciRomaya varis idiyse Uguncti Roma olan Moskova dahern Birinci ve hem de Ikinci Roma'nm tabii varisidir.Hristiyanhktaki teslLs yani M u k a d d e s (J c efciyasen (Mukaddes Run, Hz. Meryem, Hz. isa) D 6 r -


33/289

'64 MOSKOF Mi;/At.i'.V!lde bir daimi el


34/289

mistir. Ruslar, gergekten G r e k P r o j c s i advy-la bilinen mahut gizli anlagmadan itibaren bircok diplo-masi faaliyetindc chilli taktikler takip etmisterdir. Hat-ta daha diin, butiin Avrupaya yoneltilmig bir suikast ma-hiyctinde olan Y a 1 t a Konfer a n s 1 nda htirPiinyamn saf diplomatlarma kargi da Hile yi kullan-mak firsatmi kagirmamiglardir. Esasen son zamanlardaartik tamamen Osmanli Devletinin taksimi manasina kul-lanilan a r k Mes'el'esl* nin Tiirkiyc hosabinaen kotii bir surette halli maksadiyle yapilmig sayisiz pro-jenin herbirinde mes'um roltinii oynayan Rusya, yalmzTiirkiye'yi degil gercktigi zaman Hristiyan miittefiklerinide aldatmaktan gekinmemigtir. T tt'r k i y e n I nT aksimine d a i r y U z p r o j e adini tasiyanve bu taksim projclerinin bellibagh yiiz adedinin bir ara-ya getiren eserin"' tahlili de bu gergegi riyazi bir kat'iyet-le ortaya koymaktadir.

Hakikat u ki, bunca taksim projesine ragmen, Os-manli Devletinin mirasmdan en biiyiik hisseyi Rusya al-migtir. Hatta aci bir gergektir ki, bugtin Moskofun zullimve istibdadi altinda esir Osmanli Topraklarinin yekuniiOsmanlilann tabii varisi olan bugiinku Ttirkiyenin elin-deki araziden bile kat kat fazladir. Birakiniz Kin m,K a f k a s y a ve Rumeli gibi halis Tiirk toprak-larini, Rusya Ttirkiyeyi giineyden gevirmek suretiyleS u r i y e , M 1 s 1 r ,ve hatta Yemen gibi bircokuzak Osmanli Topraklarmi da ele gegirmenin mticadele-sini tamamlamak iizeredir. No hazindir ki arkasindan birmersiye bile yazmadigimiz ve adeta mirasim reddererekkendisini yabancilardan daha haksiz ve olcusiiz bir suret-

40 Bak: "Centp rojets de partage La Turquie"adli nsei" veyabunun Donanma Mecmuasmin 49. ve miiteakip sayilarindayaymlanmig bulunan tercume ve tahlili.

moskof mkzaumi: 67te tenkid ve tarizlere ugrattigimiz biiyiik devletimizin mi-rasmdan en biiyiik hisseye konan Rusya, bugiin Anadolu'-da bile huzur ve siikunumuzu bozacak kansjkliklar cik-masma sebep plabilecek kadar hileyi kullanabilmektedir.Ruslann Osmanli Tiirkliigti ilc miinasebetlerinde ol-dugu kadar Kafkas ve Tiirkistan Tiirklugii ile miinase-betlerinde de ayni farik vasiflar miisahede edilir ki, bun-Ian ilgili bahislerinde inceleyecegiz.b) TIOUDlr: Osmanli - Rus miinasebetlerinin en bel-

li bash hususiyetlerinden bin de Ruslann her firsatimbuldukga diplomasi usft] ve kaidelerini hiee sayarak kiis-tah bir tavir almalandir. Tabiatiyle bu tavirlar Osman-li - Rus miinasebetlerinin daha ziyade son devirlerinde go-riiliir. Cesjtli ibmal ve ihanetlerin neticesi olarak Turk'tintalihi donerken bunun aksine Moskof da her gun yenibir hamle yaparak gittikge kuvvetleniyordu. Artik, Bal-taci Mehmed Paga'nin gadirada aglayip sizlayarak amandileyen Rus elgilerinin yerini, nemrudvari bir gurur vekiistahhgin tamsali olan Rus elgileri alarak Babialiyi hergiin yeni bir bahane ile rahatsiz eder olmuslardi. Bunla-nn tavirlarmdaki girkinlik ve bahane olarak ele aldiklanraeselelerde kasden ihdas ettikleri anlasmazlik ve tezvi-rat etrafa kadar rahatsizhk veriyordu ki, devrin vak'anuvisleri bunlan tavsif igin kelime bulamiyorlardi. O dev-rin tarihlerinde, hepsi birbirinden daha asagihk olan RusSefirlurinin m e 1' u n ve m e 1 ' u n - u Mela-i n gibi sifatlarla anlatilmaya galiildigini goriiyoruz.-11Rus elgileri Moskof Qarlanndan aldiklan direktifle-rin icabi olarak hemen daima kabulhne imkan olmayacak

" "Bundan mukaddem gerek Feyzullah Efencli ve gerek Sey-yid llayri Efendi ve husiusen Ataullah Etendi, Reisulkuttap Stiley-mat, Feyy.i Efendi riyasetinde ada-yi din, yani Moskoflumm asi-tnnede mukim elgisi ve bazi mcvad muzakeresine murahhas olanliuihakol nam mel'un...." Tarihi Enveti

MOSKOfc' MK'/AI.lMf


35/289

68gartlar ileri

Moskof Mezalimi Text

Documents

Transcript of Moskof Mezalimi Text