Model biblioteki a standardy biblioteczne
description
Transcript of Model biblioteki a standardy biblioteczne
Model biblioteki Model biblioteki a a
standardy bibliotecznestandardy biblioteczne
Teresa Urszula SzmigielskaTeresa Urszula Szmigielska
Podlaskie Forum BibliotekarzyPodlaskie Forum Bibliotekarzy
Białystok - 22 kwietnia 2010Białystok - 22 kwietnia 2010
2
Struktura wystąpienia
1. Ustalenia terminologiczne
2. Model biblioteki
3. Standardy międzynarodowe: IFLA, ISO 11620
4. Standardy narodowe: BIX, AFBN
5. Narzędzie do pomiaru funkcjonowania biblioteki naukowej
6. Tabelaryczne zestawienie danych
7. Podsumowanie
3
• Standard to wielkość czegoś, norma, przeciętny typ, model, wzorzec.*
W bibliotekarstwie używa się słowa standard w celu wyznaczenia optymalnego poziomu działania biblioteki, tak aby wytwarzała ona produkt najlepszy z możliwych.
Standard = cel
• Model – wzór, według którego coś jest lub ma być wykonane. Model ekonomiczny, model organizacyjny.
Model = wzór
* Słownik języka polskiego, pod. red. nauk. M. Szymczaka, PWN, Warszawa 1979, s. 199, 294.
Definicje
Model biblioteki naukowej
• aspekt historyczny,
• podstawowe zadanie – gromadzenie, w Polsce wzmocnione przez czynniki
patriotyczne,
• opracowanie – inwentaryzacja posiadanego zbioru,
• udostępnianie – niewielka liczba godzin do dyspozycji czytelników,
• XIX i XX wiek – gwałtowny wzrost zasobów bibliotecznych,
• potrzeba sprawnego zarządzania udostępnianiem zbiorów,
• wzrost liczby korzystających, presja na podniesienie jakości usług bibliotecznych.
4
Przyspieszenie zmian – znak współczesności• permanentna edukacja bibliotekarzy i czytelników,• wzrost interakcji między biblioteką a czytelnikiem,• gotowość na zmiany pozwalające na szybkie udostępnienie właściwej
informacji,• przesuniecie zadań biblioteki z własności do dostępu,• przejście od pojedynczych bibliotek do systemów sieciowych,• od modelu opartego na pośredniku do modelu opartego na użytkowniku
końcowym,• od rozpowszechniania jednokierunkowego do komunikacji interaktywnej,• od formatu fizycznego do danych pozbawionych formatu,• informacja staje się płynna i ponadzmysłowa, • w procesie digitalizacji zostaje pozbawiona fizycznej objętości. Staje się
strategicznym wkładem w kształtowanie się społeczeństwa informacyjnego.
PIOTROWICZ G., Model hybrydowy współczesnej polskiej biblioteki akademickiej, [online], dostęp 10 marca 2010, tryb dostępu: http://bg.p.lodz.pl/konferencja2004/pelne_teksty/piotrowicz.pdf
Model Biblioteki 2.0• Realizacja tradycyjnych procesów bibliotecznych. Projektowanie
i udostępnianie nowych usług informacyjnych oraz kształtowanie zasobu dokonywane jest w ścisłej współpracy bibliotekarzy i czytelników. Nadawcy, współtwórcy społeczni, bierni użytkownicy.
• Idea Długiego ogona w kontekście bibliotek oznacza uaktywnienie posiadanych niszowych zasobów lub uruchomienie usług dla niszowych odbiorców, najczęściej takich, którzy zwykle nie korzystają z oferty biblioteki.
• Tworzenie biblioteki dzięki interaktywnym właściwościom zastosowanych w niej nowych technologii komunikacyjnych, umożliwiających uczestnictwo szerokiej rzeszy użytkowników.
• Otwarte opisy bibliograficzne i folksonomie (folks + taxonomy = zarządzanie klasyfikacją przez ludzi).
• Systematyczna ocena (ewaluacja) wprowadzonych zmian.
Folksonomia, Wikipedia, the free encyclopedia, [online], dostęp 10 kwietnia 2010, tryb dostępu: http://en.wikipedia.org/ wiki/Folksonomy; http://www.slideshare.net/AgaK/biblioteka-20-usugi-biblioteczne-z-wykorzystaniem-technologii-i-narzedzi-web-20-presentation
7
• 1997 r. opracowano zalecenia zawierające 17 17 wskaźników
(jakościowe i ilościowe, bez kosztowych).
• Opublikowane w wersji polskojęzycznej w 2004 r. pt. Mierzenie
jakości. Międzynarodowe zalecenia do pomiaru wykonania
zadań w bibliotekach akademickich.
• Prace nad standardami jakości wyłącznie dla bibliotek
akademickich nie są kontynuowane.
Zalecenia IFLAZalecenia IFLA
8
PN-ISO 11620:2006PN-ISO 11620:2006 Informacja i dokumentacja. Wskaźniki funkcjonalności bibliotek
3434 wskaźniki
Komitet Techniczny ISO TC 46ISO TC 46 Informacja i dokumentacja
ISO 11620:1998ISO 11620:1998 Information and documentation. Library performance indicators29 29 wskaźników
Norma ISO 11620Norma ISO 11620
PN-ISO 11620:2008PN-ISO 11620:2008 Information and documentation. Library performance indicators
4545 wskaźników
.
Porównanie
IFLAIFLA*
zawiera 17 wskaźnikówPN-ISO 11620:2006PN-ISO 11620:2006
zawiera 34 wskaźniki
w tym: wskaźniki równoważne 12 wskaźników 12 wskaźników
wskaźniki kosztowe brak 4 wskaźniki
Zalecenia IFLA zawierają wskaźniki istotne dla bibliotek akademickich, których brak w PN-ISO 11620:2006. Są to:
• godziny otwarcia biblioteki w zestawieniu z oczekiwaniami,
• jakość zbiorów – eksperckie zestawienie wzorcowe,
– wykorzystanie zbiorów w aspekcie rzeczowym.
*Wg stanu na 2006 rok
Analiza Funkcjonowania Bibliotek Naukowych w Polsce
• Podlegają badaniu: biblioteki naukowe (akademickie państwowe i niepaństwowe, branżowe, publiczne naukowe),
• Start: 2002 r.
• Uczestnicy: za 2006 r. ankietę w całości wypełniły 44 biblioteki naukowe,
w tym 24 państwowe, 15 niepaństwowych; za 2008 47 bibliotek naukowych w tym 30 państwowych i 12 niepaństwowych.
• Organizowane przez: Zespół ds. Standardów dla Bibliotek Naukowych, koordynator Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu,
• Wskaźniki: około 100 wskaźników,
• Publikowanie wyników: szczegółowe rezultaty dostępne wyłącznie dla uczestników; w zestawieniach ogólnie dostępnych wyniki wg średniej arytmetycznej, mediany, minimum i maksimum,
• Ranking: nie.
• Szczegóły: projekt ogniskuje swe zainteresowania na zbieraniu i archiwizacji danych oraz szkoleniu obecnych i potencjalnych użytkowników.
• Aktualność: opracowywanie danych po ok. 2 lat.10
BIX – Bibliotheksindex
• Podlegają badaniu: niemieckie biblioteki publiczne i akademickie (oddzielne zestawy wskaźników),
• Start: biblioteki publiczne od 1999 r., biblioteki akademickie od 2002 r.
• Uczestnicy: ponad 260 bibliotek (nie wszystkie kontynuują),• Organizowane przez: Bertelsmann Foundation (start); Deutscher
Bibliotheks Verband (DBV)• Wskaźniki: dla bibliotek publicznych: 17
dla bibliotek akademickich: 19• Publikacje: rocznik drukowany i w Internecie BIX-website• Ranking: tak• Szczegóły: wskaźniki bibliotek akademickich mają strukturę
umożliwiającą zastosowanie Zrównoważonej Karty Wyników • Aktualność: opracowywanie danych ok. 6 m-cy.
11
12
BIX – Bibliotheksindex BIX – Bibliotheksindex
sześć grup wskaźników:
OGÓLNE
FINANSOWE
DOTYCZĄCE ZBIORÓW
USŁUGI BIBLIOTECZNE
PRACOWNICY
ZDALNE USŁUGI KATALOGOWE
ZASOBY, INFRASTRUKTURA(czy infrastruktura jest użyteczna)
WYKORZYSTANIE(jak realizowana jest usługa biblioteczna)
SPRAWNOŚĆ(jakie są koszty oferowanej usługi)
ROZWÓJ(czy biblioteka ma potencjał wystarczający do rozwoju)
AFBN wykazuje podobieństwo do BIX AL i BIX PL wykorzystując w 10 przypadkach wskaźniki zbliżone lub identyczne.
AFBN
Wykorzystuje Zrównoważoną kartę wyników
13
Materiał źródłowy
Analiza Funkcjonowania Bibliotek Naukowych Analiza Funkcjonowania Bibliotek Naukowych • obejmuje biblioteki akademickie, publiczne i branżowe
Corocznie zawiera:
• 10 tabel,
• około 100 wskaźników,
• dane w 6 kategoriach i 4 podkategoriach,
• grupowanie danych wg średnich, median, minimum i maksimum,
• brak dostępu do danych źródłowych
i możliwości tworzenia własnych porównań.
14
Materiał źródłowyPrzykładowa tabela zestawienia AFBN
15
Budowa narzędzia do badania jakości pracy biblioteki
Fragment tabeli zestawienia AFBN
16
Zastosowane metody badawcze:• Opracowanie praktycznego zastosowania jednokryterialnej metody punktowej dla
utworzenia zbioru wskaźników do badania bibliotek szkół wyższych
niepaństwowych,
• Wykorzystanie metody statystyki opisowej z tabelaryczną i graficzną prezentacją
wyników.
Budowa narzędzia do badania jakości pracy biblioteki
Podstawowe cele:
• Utworzenie narzędzia przydatnego do oceny bibliotek, o ograniczonej liczbie
wskaźników
• Ocena istotnych funkcji bibliotek szkół akademickich za pomocą wybranych
wskaźników
17
Kolejność działań:
1. Przygotowanie zestawu wskaźników na podstawie danych AFBN;
2. Powołanie zespołu ekspertów złożonych z doświadczonych menedżerów
bibliotek szkół wyższych;
3. Wybranie przez każdego z ekspertów dwudziestu wskaźników z przedstawionej
do oceny grupy 92 wskaźników;
4. Przypisanie punktów wskaźnikom wskazanym przez ekspertów;
5. Przeprowadzenie badania na danych opublikowanych na stronie internetowej
AFBN;
6. Wnioski.
Budowa narzędzia do badania jakości pracy biblioteki
18
Spośród 9292 wskaźników funkcjonalności* wyłoniono 66 wskaźników
w następujących grupach:
• finanse
• zbiory i infrastruktura
• pracownicy
• użytkownicy
* dot. lat 2005/2008
Budowa narzędzia do badania jakości pracy biblioteki
19
Finanse
Wykorzystanie narzędzia badawczego
Procentowy udział wydatków w budżecie biblioteki na zbiory ogółem
Wydatki na funkcjonowanie biblioteki
niepaństwowe państwowe2002 21,4 32,82003 29,4 27,02004 32,9 26,92005 38,3 26,22006 39,0 25,32007 33,8 24,62008 34,5 24,1
Procentowy udział wydatków w budżecie biblioteki na zbiory ogółem
29,432,9
38,3 39,0
33,8 34,532,8
21,4 24,124,625,3
26,226,927,0
0,0
5,0
10,0
15,0
20,0
25,0
30,0
35,0
40,0
45,0
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
%
niepaństwowe państwowe
Tabela 1
20
Zbiory i infrastruktura
Wykorzystanie narzędzia badawczego
Godziny pracy wypożyczalni
niepaństwowepaństwowe2002 64,5 50,22003 65,0 50,02004 68,0 51,02005 51,0 51,02006 52,0 50,32007 54,9 62,22008 54,7 61,6
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
50,250,0 51,0 51,0 50,3
62,2 61,6
64,565,0 68,0
51,0 52,0 54,9 54,7
0,0
10,0
20,0
30,0
40,0
50,0
60,0
70,0
Godziny pracy wypożyczalni w tygodniu
niepaństwowe państwowe
Tabela 2
21
Zbiory i infrastruktura
Wykorzystanie narzędzia badawczego
Aktywność wykorzystania zbiorów (%)
2002 230,5 98,8
niepaństwowepaństwowe
2002 2,3 12003 4,8 2,12004 3,8 0,72005 1,4 0,62006 1,0 0,62007 1,8 0,72008 1,7 0,7
Aktywność wykorzystania zbiorów
2,3
4,8
3,8
1,41,0
1,8
1
1,72,1
0,70,7
0,60,60,7
0
1
2
3
4
5
6
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
%
niepaństwowe państwowe
Tabela 3
22
Zbiory i infrastruktura
Wykorzystanie narzędzia badawczego
Czas przysposobienia dokumentu
niepaństwowepaństwowe
2002 22 132003 5 142004 4 142005 5 142006 5 142007 3 142008 4 14
0
5
10
15
20
25
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
22
5 4 5 53 4
13 14 14 14 14 14 14
dni
Czas przysposobienia dokumentu
niepaństwowe
Tabela 4
Pracownicy
Wykorzystanie narzędzia badawczego
Liczba wypożyczeń na jednego pracownika
niepaństwowe państwowe2002 1302 16592003 10337 18662004 11577 22442005 4447 22402006 5559 20132007 7124 19522008 8011 2013
Liczba wypożyczeń na jednego pracownika
11577
71248011
5559
10337
4447
1302
201319521866 20131659 224022440
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
niepaństwowe państwowe
Tabela 5
24
Pracownicy
Wykorzystanie narzędzia badawczego
Liczba użytkowników na jednego pracownika biblioteki
niepaństwowe państwowe2002 195 3512003 1048 7672004 980 3712005 930 3702006 653 3242007 905 3172008 847 323
Liczba użytkowników na jednego pracownika biblioteki
195
1048980
653
905847
351 317 323
930
324371
767
370
0
200
400
600
800
1000
1200
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
niepaństwowe państwowe
Tabela 6
25
1. Wykorzystanie wskaźników wybranych przez ekspertów pozwoliło na
wyłonienie ograniczonej liczby „punktów porównawczych.”
2. Przyjęcie sześciu wskaźników do porównania jakości bibliotek
akademickich wykazało, że ograniczoną liczbą wskaźników można
zbadać wybrane funkcje biblioteki akademickiej.
3. Wyłonienie zawężonej liczby wskaźników pozwoliło na dokonanie
benchmarkingu bibliotek szkół niepaństwowych i państwowych.
Dla uzyskania poprawnych wyników konieczna jest:
stabilna grupa uczestników ankiety,
jednakowa struktura danych przez cały okres ich gromadzenia.
Wnioski dotyczące badań ankietowych
26
1. Bibliotekarze pragną tworzyć modele pozwalające ustalić pożądane
parametry funkcjonowania biblioteki w zakresie: finansów, zarządzania
personelem, wyposażenia, jakości usług itp.
2. Formy funkcjonowania biblioteki podlegają ciągłym zmianom.
3. Biblioteki uczestniczą w badaniach narodowych i międzynarodowych
oceniających ich funkcjonowanie.
4. Powstają standardy określające optymalny, uznany powszechnie za
pożądany w danym momencie poziom jakości pracy biblioteki. Na
podstawie standardów można tworzyć aktualny model biblioteki jako
całości lub wybranych jej funkcji.
Wnioski końcowe