YKSEK LSANS TEZ

Frat Caner SELUK

Anabilim Dal: LETME MHENDSL Program: LETME MHENDSL

MAYIS 2008

STANBUL TEKNK NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

MOBL LETM SEKTRNDE NOVASYONLARIN YAYILIM SREC:

TRKYE RNE

STANBUL TEKNK NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

MOBL LETM SEKTRNDE NOVASYONLARIN YAYILIM SREC:

TRKYE RNE

YKSEK LSANS TEZ Frat Caner SELUK

(507041047)

MAYIS 2008

Tezin Enstitye Verildii Tarih : 18 Nisan 2008 Tezin Savunulduu Tarih : 14 Mays 2008

Tez Danman : Yrd.Do.Dr. Mehmet EREK Dier Jri yeleri Prof.Dr. Sekin POLAT

Prof.Dr. Fatma KSK

ii

NSZ

Yaadmz dnyada her gn ortaya konan bilimsel gelimeler, gittike artan rekabet ve kresellemenin kanlmaz etkileri i dnyas liderlerinin zellikle takip ettikleri konular olmaktadr. evrede meydana gelen bu gelimeleri dikkatle gzlemleyen liderlerin, byyebilmek veya hayatta kalabilmek iin son dnemde gelitirmeye zen gsterdikleri yeteneklere bakldnda en st srada inovasyonun yer ald grlmektedir. novasyon, srdrlebilir ekonomik bymenin yannda istihdam arttrmann, rekabet gc kazanmann ve toplumsal refahn salanmasnn anahtar olarak gsterilmektedir.

Son dnemlerde, lkelerin ekonomik bymesine yardmc olan ve kresel ortamda rekabet edebilme glerini arttrmalarn salayan sektrlerin arasnda mobil iletiim sektrnn ayr bir nem kazand grlmektedir. Birok kresel lekli firma mobil teknolojileri kullanarak yeni pazarlara almaktadr. Bu pazarlarda yeni rn, hizmet ve i modelleri tasarlamak iin ise yeni ve gelien fikirler retmek kanlmaz olmaya balamtr. Trkiye, mobil iletiim teknolojileri asndan incelendiinde gelimekte olan pazarlar snfna dahil olmaktadr. lkemizde mobil iletiim sektrnn daha da gelimesi ve kresel pazarlara alm salanabilmesi iin inovasyon yeteneinin gelitirilmesi bir ihtiyatan ziyade zorunluluk haline gelmitir. Bu deerlendirme erevesinde, Trkiyedeki mobil iletiim sektrnde faaliyet gsteren firmalarn, inovasyonun ne olduunu, neden nemli olduunu, kurumlar dzeyinde nasl ynetileceini ve bundan nasl yararlanlacan anlamalar gerekli olmaktadr.

Tez aratrma konumu belirlememde ve almann yrtlmesinde bana rehberlik eden ve destek salayan Yrd. Do. Dr. Mehmet Ereke, alma sresi boyunca bana olan inanlarn hibir zaman kaybetmeyen ve beni srekli motive eden annem Sevin Seluk, babam Ylmaz Seluk, abim Alper Seluk, yengem Alev Seluk ve yeenim Ege Seluka, aratrmalarm sresince paylatklar bilgi birikimiyle bana yol gsteren yksek lisans arkadalarm Serkan Trkeli ve Alper Acndya, dier yksek lisan arkadalarm Rasim Sattarov, Buket zgr, Gzde Eren ve Yekta Balcaya, stanbulda bulunduum sre zarfnda yanmda olan manevi destekilerim Glten Yataan, Hayrettin Can Tulunay, Cem Tulunay, Ali Ufuk Kandemir, zgr Kandemir, Frat Ekinci, Fatih ahan, Volkan Bal ve Esin Bakra, en kritik anmda benden yardmn esirgemeyen Duygu etinkla teekkr ederim.

stanbul,2008 Frat Caner Seluk

iii

NDEKLER

NSZ ii NDEKLER iii KISALTMALAR v TABLO LSTES vi EKL LSTES vii ZET viii SUMMARY ix 1. GR.1 1.1. almann Amac..2 1.2. almann nemi..3

2. NOVASYON KAVRAMI VE GELM SREC..4

2.1. novasyonun Tanm4 2.2. novasyon Modelleri...6

3. NOVASYON TRLER13

3.1. Firmalarn Kulland Bilgiye Gre novasyonlar.13 3.1.1. Sosyal novasyonlar.....14 3.1.2. novasyonlar.......15 3.1.3. Pazar novasyonlar.....17 3.1.4. Teknolojik novasyonlar......19 3.2. Firmalarn rettikleri ktnn Trne Gre novasyonlar...21 3.2.1. rn novasyonlar..................................................................................21 3.2.2. Servis novasyonlar22 3.2.3. Sre novasyonlar.24 3.3. Mteri ve Pazara Olan Etkisine Gre novasyonlar24 3.3.1. Artmsal Yenilikler..26 3.3.2. Kkl Yenilikler..27

4. MOBL LETM SEKTRNDE NOVASYONLAR...31

4.1. Mobil letiim Sektrnn Douu ve Geliimi....31 4.2. Dnyada Mobil letiim Sektr ve novasyon rnekleri.......37

5. NOVASYON SREC...42

5.1. novasyon Sreci Modelleri...42 5.2. Firmann novasyon Stratejisi....51 5.3. Firmann Modeli....56 5.4. Firmalarn A Yaplar..62

6. TEORK EREVE...69

iv

7. ARATIRMADA KULLANILAN YNTEMLER..73 7.1. Vaka almas ve Nitel Aratrmann Aklanmas.73 7.2. Vakalarn Seimi....74 7.3. Katlmclarn Seimi.75 7.4. Aratrma Sorular ve Veri Toplama Yaklam75

8. VAKA ALIMASI: TRKYE MOBL LETM SEKTR NOVASYON UYGULAMALARI77 8.1. Trkiye Mobil letiim Sektrne Genel Bak.77 8.2. GPRSLand ve EkipMobil Vakas..80 8.2.1. irket Profilleri.81 8.2.1.1. Turkcell.81 8.2.1.2. Infotech.83 8.2.2. rnlerin Genel zellikleri.85 8.2.2.1. GPRSLand85 8.2.2.2. EkipMobil 88 8.2.3. GPRSLand novasyon Sreci..92 8.2.4. EkipMobil novasyon Sreci.............105 8.3. Vodafone 225 Vakas...117 8.3.1. irket Profilleri...118 8.3.1.1. Vodafone.118 8.3.1.2. ZTE.121 8.3.2. Vodafone 225 rn zellikleri.122 8.3.3. Vodafone 225 novasyon Sreci....124 8.4. Kstlar..138

9. SONULAR...140

10. NERLER..155

KAYNAKA..158

EKLER163

ZGEM166

v

KISALTMALAR

AB : Avrupa Birlii ACSI : American Customer Satisfaction Index AR&GE : Aratrma&Gelitirme CBS : Corafi Bilgi Sistemi CRM : Customer Relationship Management ECSI : European Customer Satisfaction Index GPRS : General Packet Radio Service GPS : Global Position System GSM : Global System for Mobile Telecommunication IT : Information Technology MPS : Mobil Position System OECD : Organization for Economic Co-Operation and Development TV : zel Tketim Vergisi SMS : Short Message Service UNDP : United Nations Development Programme 3G : Third Generation

vi

TABLO LSTES

Sayfa No

Tablo 1.1 Dnya Ekonomik Forumu (WEF) 1998 yl raporuna gre lkelerin rekabet sralamalar

3

Tablo 2.1 Abernathy ve Clark novasyon Modeli 7 Tablo 2.2 Henderson ve Clark novasyon Modeli 7 Tablo 2.3 Tushman novasyon Modeli 8 Tablo 2.4 Chandy ve Telis novasyon Modeli 9 Tablo 2.5 novasyonlarn Snflandrlmas 10 Tablo 2.6 Be Nesil novasyon Modelleri 11 Tablo 3.1 Sosyal novasyonlar Kurgusu 14 Tablo 3.2 novasyonlar Kurgusu 15 Tablo 3.3 Teknolojik novasyon Kurgusu 20 Tablo 3.4 Artmsal ve Kkl Yeniliklerin Farklar 25 Tablo 4.1 Dnyada Mobil letiim Sektrnn Nesillere Gre Geliimi 34 Tablo 4.2 Mobil Servislerin Fiyat-Veri-Deer Ekseninde

Deerlendirilmesi 35

Tablo 5.1 novasyon Srecine likin Gelitirilen Modeller 42 Tablo 5.2 novasyon Stratejisine Etki Eden Faktrler 51 Tablo 5.3 Firma i Gelitirme, Satn Alma ve Stratejik Ortakln

Karlatrlmas 64

Tablo 8.1 Yllara Gre Trkiye Pazar GSM Abone Saylar 77 Tablo 8.2 EkipMobil Servisinin Fonksiyonlar 89 Tablo 8.3 Yllara Gre Cep Telefonu Sahiplik Saylar 109 Tablo 8.4 EkipMobil Proje Bedeli artlar 113 Tablo 8.5 Vodafone 225 rn Genel zellikleri 121 Tablo 9.1 novasyonun Yaylm Srecine Etki Eden Girdiler 138 Tablo 9.2 novasyonun Yaylm Srecine Etki Eden Firma i Faktrler ve

novasyon Tipleri 139

Tablo 9.3 novasyonun Yaylm Srecine Etki Eden Firma D Faktrler 143 Tablo 9.4 novasyonun Yaylm Srecine Etki Eden Ortakl ve

Modeli Stratejileri 146

Tablo B.1 Vodafone 225 rnne ait 2007 yl Eyll ay sat bilgileri 164

vii

EKL LSTES

Sayfa No

ekil 3.1 : Mobil letiim Sektrnde Yeni Servis Gelitirme Modeli 23 ekil 3.2 : Hindistan ve ngilteredeki Artmsal Yeniliklerin

Karlatrlmas 27

ekil 3.3 : Hindistan ve ngilteredeki Kkl Yeniliklerin Karlatrlmas 29 ekil 4.1 : Japon Mobil Telefon Pazarna Ynelik renme Katsays

Erisi 39

ekil 5.1 : novasyon Sre Modeli 44 ekil 5.2 : novasyon Srecine likin Makro Model 45 ekil 5.3 : novasyon Srecine likin Mikro Model 47 ekil 5.4 : Stratejik Ortaklk Sreci 66 ekil 6.1 : Mobil letiim Sektrnde novasyonlarn Yaylm Sreci

Modeli 70

ekil 8.1 : 2006 yl itibariyle GSM Pazar Pay Bilgileri 81 ekil 8.2 : Turkcell GPRSLand Servisinin Pazarlama Bror 86 ekil 8.3 : EkipMobil Servisinin Pazarlama Bror 90 ekil 8.4 : CreaWorld Teknoloji Platformu 100 ekil 8.5 : Vodafone Globalin Organizasyon Yaps 119 ekil 10.1 : Trkiyedeki Mobil letiim Sektr in nerilen novasyon

Sreci Modeli 152

viii

ZET

MOBL LETM SEKTRNDE NOVASYONLARIN YAYILIM SREC: TRKYE RNE

inde bulunduumuz global dnyada, irketlerin performanslarn iyiletirmek ve byme stratejileri kefetmek iin yenilikler gelitirmeleri ve yeni deer yaratmalar kanlmaz olmaya balamtr. novasyon alannda atlmlar gerekletiren dnyann en yeniliki organizasyonlar, yarattklar baar hikayeleri ile bu dnceyi kantlar nitelikte olmaktadr.

Bu gereklilik anlald zaman, devamnda yaplmas gereken, yeni fikirlerin nasl yaratldn ve ynetildiini, firmalarn bymelerini salayacak ana motorlar nerede bulabileceklerini belirleyebilmektir. Kurumsal dzeyde yeniliin balang noktas, yeni fikirlerin yaratlmasnda sakldr. Bunun yannda firmalarn inovasyon stratejilerini belirlemeleri, bu strateji erevesinde firma ii faktrlerini ve evre artlarn iyi analiz etmeleri gerekmektedir. Ancak bu ekilde, yenilii gelitirmeye ynelik i modeli ve i ortakl stratejileri gelitirilebilir. Trkiyede, mobil iletiim sektrnde faaliyet gsteren firmalarn gelitirdikleri yeniliklerin yaylm sreci, yukarda belirtilen firma ii faktrler, evre artlar ve stratejiler erevesinde deerlendirilmektedir. Mobil iletiim sektrnde gerekletirilen mobil rn ve servis yeniliklerine ilikin uygulamalar incelenerek, faaliyet gsteren firmalar iin yeniliklerin yaylm srecine etki eden faktrler belirlenmeye allmtr. Trkiye pazar iin i modeli ve ortakl stratejilerinin analiz edilmesi nemli olmaktadr. Yaplan incelemede de zellikle i modeli ve i ortakl stratejilerine dahil olan faktrler zerinde durulmaktadr.

Mobil iletiim sektrndeki yeniliklerin yaylm sreci asndan belirlenen faktrlerin etkileri, yeniliklerin pazarda yakalad yaylm baarsna gre deerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler: novasyon, novasyon Sreci, modelleri, Ortaklk Stratejileri

ix

SUMMARY

DIFFUSION PROCESS IN MOBILE COMMUNICATIONS SECTOR: CASE OF TURKEY

In the global world we live, it becomes inevitable for companies to create new trends and become innovative by the purpose of improving business performances and discovering development and growing strategies. The modernist companies which succesfully act in innovative fields are proving the need for this thought with their success stories.

After recognizing the need of innovative ideas, there comes the next step which consists of deciding how to create and manipulate the innovative ideas and where to find the wheels to operate these ideas and make the companies bigger and better than they used to be. In constitutional levels, the origin of innovation is hidden inside the development of new ideas. Besides, The companies should define their innovation strategies and analyze the inner factors of their structure combined with environmental needs and conditions. Only then it is possible to develop new models concerning modernizing the innovative ideas and cooperation strategies between companies. In Turkey, the progress of diffusion is evaluated by aforementioned criterias such as inner factors, environmental needs and strategies. The effort being made is to define the factors directly effects the diffusion period for active companies by examining the practices of mobile products and service innovations. It is vital to analyze the business models and cooperation strategies in order to succeed in Turkish Market. In the examination, the main focus is on the factors involved in business models and cooperation strategies.

In mobile communications sector, the evaluation of achievement score of factors -concerning the diffusion process of innovations- is calculated by the success of the diffusion in the market.

Key Words: Innovation, Process of Innovation, Business Models, Cooperation Strategies

1

1. Giri

novasyon, bilgi teknolojilerinin yaygnlamasyla birlikte aradaki snrlarn giderek

azald globalleen dnyada, gerekleen deiimleri, farkllklar, yenilikleri ifade

etmek iin son dnemlerde ska kullanlan bir kavram haline gelmitir. Bu kavramn

neminin, hem firmalar seviyesinde, hem de daha makro boyutta lkeler seviyesinde

birok alanda vurguland grlmektedir.

ABDnin bata gelen 265 sanayi irketinin ortak organizasyonu olan Endstriyel

Aratrma Enstits (IRI), 1996daki Bakanlk seimleri ncesinde, Birleik

Devletlerin ekonomi ve teknoloji politikas ile ilgili olarak, Bakan adaylarna

yaymlad bildiriye u cmle ile balyordu:

Geen 50 ylda ABDde kaydedilen ekonomik bymenin en az yarsn teknolojik

inovasyona borluyuz (Tsiad, 2003).

Firmalar asndan da inovasyonu, irket kltrnn nemli bir paras olarak gren

ekonomi dnyasnn nde gelenleri, bu kavramn nemini vurgulamak iin, 2006

yln novasyon yl olarak belirlemilerdir (Ate, 2007).

nl ynetim uzman Arie De Guesin aratrmasna gre, ortalama irket mr,

Almanyada 45 yldan 18 yla, Fransada 13 yldan 9 yla, ngilterede ise 10 yldan 4

yla inmitir. Dnyann En Byk 500 irketi aratrmasna katlan irketlerin

ortalama yaam sresi ise 40 yl olarak tespit edilmitir. Stanford niversitesinin

yapt bir aratrmaya gre ise Kuzey Amerika ve Bat Avrupada irketlerin

ortalama yaam sreleri 10 ile 20 yl arasnda deimektedir (Ate, 2007). irket

mrlerinin ksalmas, pazarlarda gittike artan rekabetin sonucu olarak

grlmektedir. zellikle, srekli yenilenen teknolojilerin sektr nemli ekilde

etkiledii ve kyasya yaanan rekabetin basksnn fazlasyla hissedildii pazarlarn

banda gelen mobil iletiimde, firmalar hayatta kalabilmek iin youn aba

gstermektedir. Srdrlebilir rekabet avantajn korumak isteyen birok global

2

firmann srekli olarak sunduklar yeniliklere bakld zaman, bu firmalarn

inovasyonu bir irket kltr haline getirmenin nemini kavram olduklar

anlalmaktadr. novasyonun doasnn anlalmas, bu sektre nclk eden global

firmalar gibi, bu savata ayakta kalmak iin onlarla rekabet edebilme gc kazanmak

isteyen Trkiye pazarndaki firmalar iin de byk nem arz etmektedir.

Avrupa Komisyonunun 2005 ylnda gerekletirdii, lkelerin inovasyon

performanslarn deerlendirdii Avrupa novasyon Gstergeleri (EIS) almasnda

elde edilen veriler ise Trkiyenin inovasyona ynelik aratrmalarda, lke ve firma

baznda snfta kaldna iaret ediyor. Aratrmann sonular, lke ve irketler

genelinde inovasyonun nemine vurgu yapan almalarda bir boluk olduunu

gsteriyor.

Gerekletirilen bu tez almas, mobil iletiim sektrnde inovasyonun yaylmna

dair Trkiye rnei zerinde oluturulacak bir modelle inovasyon kavramna dikkat

ekmekte ve irketler iin hayati nem tayan inovasyon srecini incelemeye

almaktadr.

1.1. almann Amac

Bu tezde, ncelikle inovasyon kavramnn tanm, inovasyon trleri ve inovasyon

modelleri ile ilgili yazn taramas gerekletirilecektir. Ardndan, dnyada mobil

iletiim sektrnn douu ve geliimi anlatlacaktr. Daha sonra da inovasyon sre

modelleri, tanmlanm kavramlar ve modellerde ortaya koyulan sonulardan yola

karak, inovasyonun yaylmna ilikin bir teorik ereve oluturulacaktr.

Uygulama ksmnda da inovasyonun yaylmna etki eden faktrler incelenen vakalar

zerinde uygulanacak ve yaylm srecine ilikin analiz yaplacaktr. Ama, Trkiye

artlarna uygun, mobil iletiim sektrndeki yeniliklerin gerekletirildii sreci

kapsayan bir model ortaya koymaktr. Ayrca bu alma, konuyla ilgili kstl bir

birikime sahip olan aratrma sahasna katkda bulunarak, bundan sonra yaplacak

almalara rehberlik etmeyi hedeflemektedir.

3

1.2. almann nemi

Yaplan alma, yksek teknolojilerin kullanld mobil iletiim sektrnde

yeniliklerin yaylm srecini analiz ederek, bu alanda faaliyet gsteren firmalarn,

inovasyon sreciyle ilgili verimliliklerini arttrabilecekleri bilgilere ulamalar

asndan yol gsterici olma niteliindedir.

Urabe (1988) yapt almasnda, inovasyonun ulusal ekonomilerin dinamik bir

ekilde bymesinde etkili olduunu belirtmi ve firmalarn istihdam yaratmas

asndan nemini vurgulamtr. Pianta (2004) da global lekte ekonomik

gelimenin salanmas ve srdrlebilir bymenin gerekletirilebilmesi iin

yeniliklerin anahtar durumunda olduunu belirtmitir. Ayn almada, yeni bir rn

gelitirmenin istihdam zerindeki pozitif etkisinden de bahsedilmitir. stihdam

yaratma asndan hep sknt yaam ve srekli bymeyi hedefleyen Trkiye

asndan inovasyon, lke ekonomisine ve i gcne olan pozitif yndeki etkisi

nedeniyle iyi analiz edilmesi gereken bir kavram hviyetine sahip olmaktadr.

novasyon, lkelerin rekabet gc kazanmalar asndan itici bir gce sahip

olmaktadr. Dnya Ekonomik Forumunun 1998 ylnda aklad ve lkeleri

rekabet durumlarna gre sralad raporda Trkiyenin alt sralarda yer alyor

olmas bu srecin analiz edilmesinin nemini daha iyi vurgulamaktadr.

Tablo 1.1: Dnya Ekonomik Forum (WEF) 1998 yl raporuna gre lkelerin rekabet sralamalar (House, 2004)

lke 1998 WEF Sras Arjantin 36 ABD 3 Kanada 5 in 28 Danimarka 16 Finlandiya 15 Fransa 22 Hong Kong 2 Malezya 17 Singapur 1 sve 23 Tayvan 6 Trkiye 40

4

ngiltere 4

5

2. novasyon Kavram ve Geliim Sreci

2.1 novasyonun Tanm

novasyonu tanmlamaya alanlarn zerinde durduu en belirgin nokta yenilik

vurgusu olsa da, kavramsal olarak bu baln ieriini tmyle ortaya koymaya

alan, farkl zamanlarda ortaya atlm, birbirinden farkl birok tanmlama

mevcuttur.

novasyon tabiri ilk olarak 1934de Joseph Schumpeterin ekonomik kalknmann

temelleri adl kitab ile radikal bir ekilde hayatmza girmitir. Schumpeter

irketlerin rekabet gc kazanmasnn temel anahtar inovasyondur cmlesini

getii kitab ile birlikte bu yeni kavramn varlna ilikin akademik evrelerin

dikkatini ekmitir. lerleyen yllarda, Adam Smith ile balayan ekonominin retim

faktr ile ilgili kuramna dair deiiklikler sz konusu olunca, inovasyona olan

ynelimlerde de artlar gzlemlenmitir. Bu konu ile ilgili olarak aratrmalarda

bulunan bir baka bilim adam olan Solow, 1988 ylnda Nobel dl kazand

almasnda, yeni olan teknolojik ve bilimsel bilginin ekonomik gelime iin

gerekliliinden bahsetmitir (Liyanage ve Poon, 2002).

Rekabet stnlne ynelik iktisat almalarnn nde gelen isimlerinden Michael

Porter (1991) Uluslarn Rekabet stnl adl eserinde gelien ekonomiyi, yeni

ve karmak sanayilerde baaryla rekabet edebilme yeteneine sahip ekonomi olarak

tanmlayarak yeniliklerin nemine dikkat ekmitir.

novasyona dair baka bir zmlemede, endstrilerde artarak devam eden rekabetin

pazarlar ve ham maddeyi kontrol etmek iin deil, yeni fikirler ve bunlarn

ticariletirilmi hali olan inovasyonlar iin olduu belirtilmitir (Rivette ve Kline,

2000). Bu zmlemede inovasyonlarn, yeni fikirlerin pazara uygulamas olarak

tanmland grlmektedir. Buna vurgu yapan bir baka tanmlamada da inovasyon,

6

pazarlanabilir, yeni ya da gelitirilmi rn, yntem ya da hizmet olarak ifade

edilmitir (European Commission, 1995). Konuyla ilgili olarak ABnin inovasyon

kapasitesini gelitirmeye ynelik neriler gelitirdii ve 1995 ylnda yaymlanan

ayn dokmanda inovasyonun yaamsal nemi u cmleler ile vurgulanmtr:

Btn giriimlerin rekabet glerini srdrebilmek iin srekli yenilenmeye

gereksinimleri vardr. Ekonomik bymelerini, rekabet glerini ve istihdam

olanaklarn srdrebilmek iin lkeler de yeni fikirleri sratle, teknik ve ticari

baarya dntrmek zorundadr.

Avrupa Komisyonu ve OECD ortak almas olan ve 1992 ylnda yaynlanan Oslo

Klavuzunda ise inovasyon, yeni veya nemli lde deitirilmi rn, hizmet,

sre, bir pazarlama teknii veya bir organizasyonel yntem olarak tanmlanmtr.

Popadiuk ve Choo (2006) yaynladklar makalelerinde inovasyonla ilgili olarak, eer

bir fikir gelitirilmemi, bir rn/hizmet/sre haline dntrlmemise veya bir

rn, ticari kimliine kavuamamsa yenilik olarak saylamayacan belirtmilerdir.

Urabe (1988) bunlara ek olarak, inovasyonun bir defaya mahsus bir olgu olarak

dnlemeyeceini belirtmitir. novasyonun, yeni fikirlerin gelitirilmesinden

uygulama aamasna kadar saysz organizasyonel karar ieren, birikerek artan uzun

dnemli bir sre olarak grlmesi gerektiini sylemitir. Bu zmlemede de

inovasyonun, organizasyon kltr haline gelen bir sre olmas gerektii

vurgulanyor.

Verimliliini ykseltmek ve rekabet gc kazanmak isteyen organizasyonlar iin

inovasyon; yeni fikirleri, bu fikirlerin dntrlmesi iin gerekli karar yapsn, fikri

pazarlanabilir hale getirecek sreci, bu sre sonunda ticarilemeye hazr kty ve

bunun srekli hale gelmesini salayacak bir kltrn oluturulmasn salayacak

dinamik yapy kapsayan bir sistem olarak tarif edilebilir.

Bu yapy detaylar ile beraber daha iyi analiz edebilmek iin literatrde geen,

inovasyonun kavramsal geliim srecinde yaplan modeller ve bu modellerden

faydalanarak ad geen kavramlar incelenecektir.

7

8

2.2. novasyon Modelleri

Literatre bakldnda inovasyonun, adaptasyonu ve yaylmnn, farkl birok

disiplinin dahil edildii geni bir perspektiften deerlendirildi grlmektedir.

Aratrmaclar sosyal bilimler, pazarlama, mhendislik ve ynetim dallarn birlikte

kullanarak inovasyonun doasn anlamaya almlardr. Yaplan bu aratrmalar

balangta, inovasyon ve organizasyonel adaptasyonuna ynelik younlarken,

endstrilerde bilgisayar ann etkileri grlmeye baladktan sonra teknolojik

inovasyona ynelik aratrmalarn says da artmaya balamtr. zellikle 1980den

sonra, almalar teknolojik inovasyonlara younlamtr (Tornatsky ve Fleischer,

1990).

Oluturulan modellerde yeniliin teknolojik taraf n plana karken, pazar taraf da

teorik evreyi tamamlayan dier ksm olmaktadr. Bunun nedeni de gerekletirilen

inovasyonun sadece teknolojik yenilik getirmesinin yeterli olmad, ayn zamanda

pazarn ihtiyalarna da cevap verebilmesinin gerekliliidir. Hem teknoloji hem de

pazar perspektifi asndan bakarak gelitirilen modellerden drt tanesi inovasyonlar

getirdikleri yeniliklere gre snflandrmaktadr. lk model, Abernathy ve Clarkn

1985 ylnda inceledikleri modeldir.

Abernathy ve Clark, analizlerinde, inovasyonlar firmalarn pazar bilgisi ve

teknolojik yeteneklerine olan etkisine gre snflandrmtr. Bu bilgi ve yeteneklerin

korunmasna veya yeniden yaplandrlmasna gre yaplan deerlendirmede: (a) Var

olan retim teknolojisi yeteneinin ve pazar bilgisinin korunduu yenilikleri Dzenli

(Regular) yenilikler; (b) Teknolojik yeteneklerde bir deiiklik olmamasna ramen

yeni pazar bilgisiyle hareket edildii yenilikler Ni (Niche) yenilikler; (c)

Dokunulmayan pazar bilgisine ramen eskimi teknolojilerin yerine yenisinin

getirildii ve pazara yeni girenlere kar avantajn korumak amal yaplan yenilikler

Devrimci (Revolutionary) yenilikler; (d) Eskiyen pazar bilgisi ve teknolojik

yeteneklerin ikisinin de yeniden yaplandrld yenilikler ise Yapsal (Architectural)

yenilikler olarak belirtilmitir. Gelitirilen modele dair bilgiler ilgili tabloda

gsterilmektedir.

9

Tablo 2.1: Abernathy ve Clark novasyon Modeli (Popadiuk ve Choo, 2006)

Teknolojik Yetenekler Pazar Bilgisi

Korunmu Yaplandrlm

Korunmu Dzenli novasyon Devrimci novasyon

Yaplandrlm Ni novasyon Yapsal novasyon

kinci model ise Henderson ve Clarkn inceledii modeldir. Henderson ve Clark

1990 ylnda oluturduklar modelde, rn iin talep edilen rn bileeni bilgisindeki

ve bu bileenler arasndaki yapsal bilgideki deiikliklere gre ifade edilen

yenilikleri snflandrmlardr. Hendersen ve Clark rn tam bir sistem olarak

tanmlarken, bileenleri de bu sistemin asl ieriini oluturan, fonksiyonlar

tanmlanm ayr paralar olarak ifade etmilerdir. Getirilen yeniliklerin de bileen

bilgisinin veya bu bileenler arasndaki balantlarla ilgili yapsal bilginin

deimesiyle meydana getirildiini belirtmilerdir. Modele gre inovasyonlar: (a)

Bileen ve yapsal bilginin ierii de e zamanl olarak arttrlrsa Artmsal

(Incremental) yenilikler; (b) Hem bileen bilgisi hem yapsal bilgi kkl bir ekilde

deitirilirse Kkl (Radical) yenilikler; (c) Bileen bilgisinin ierii gelitirilirken

yapsal bilgi tamamen deiirse Yapsal (Architectural) yenilikler; (d) Farkl

bileenler kullanlp aradaki yapda gelitirmelere gidilirse de Birimsel (Modular)

yenilikler olarak adlandrlr. Bu model grld zere sadece teknik bilginin

zerine odaklanlarak gelitirilmi bir modeldir. Gelitirilen modele dair bilgiler ilgili

tabloda gsterilmektedir.

Tablo 2.2: Hendersen ve Clark novasyon Modeli (Popadiuk ve Choo, 2006)

Yapsal Bilgi Bileen Bilgisi

Arttrlm Yeniden Yaplandrlm

Arttrlm Artmsal novasyon Yapsal novasyon

Yeniden Yaplandrlm

Birimsel novasyon Kkl novasyon

10

ncelenen nc modeli Tushman 1997 ylnda ortaya koymutur. Bu modelde

Tushman, Abernathy ve Clark modelinde olduu gibi yenilikleri yine teknoloji ve

pazar perspektifinde deerlendirmi ve pazar bilgisini de o modelden ok farkl

olmayarak yeni ve var olan olarak ayrmtr. O modelden farkl olarak teknoloji

boyutu AR&GE ile yaplan yenilikleri kapsamaktadr. Ayrca gerekletirilen

yeniliklerde teknolojik ksm artmsal ve kkl deiikliklere gre ayrlmtr.

Tushmann teorik erevesinde inovasyonlar: (a) Yeni pazarlarn yaratld buna

karlk teknolojik anlamda sadece gelitirmelere gidildii Yapsal (Architectural)

yenilikler (Sony firmasnn gelitirdii walkman ad verilen portatif radyolar); (b)

Ayn pazara rn, hizmet veya srelerde teknolojik gelitirmeler yaplarak sunulan

Artmsal (Incremental) rn, hizmet, sre yenilikleri; (c) Hem kkl teknolojik

deiimlerin yapld hem de yeni pazarlar yaratan yenilikler Majr (Major) rn ve

hizmet yenilikleri (DOS iletim sistemi yerine Windows iletim sistemi, analog

teknolojilerin yerine gelitirilen dijital teknolojiler); (d) Pazar ayn kalrken kkl

teknolojik deiimleri getiren yenilikler Majr (Major) sre yenilikleri olarak

belirtilmitir. Gelitirilen modele dair bilgiler ilgili tabloda gsterilmektedir.

Tablo 2.3: Tushman novasyon Modeli (Popadiuk ve Choo, 2006)

Teknoloji (AR&GE) Pazar

Artmsal Kkl

Yeni Yapsal novasyon Majr rn ve Hizmet novasyonu

Var Olan Artmsal rn, Hizmet, Sre novasyonu

Majr Sre novasyonu

Chandy ve Tellisin 1998 ylnda gelitirdikleri modelde de yine teknoloji ve pazar

erevenin iki boyutunu oluturmaktadr. Teknolojik ksm nceki teknolojiden ne

kadar farkl olduunu gz nnde bulundururken, pazar taraf da mevcut olan rne

gre Birim Para karl salanan Mteri Memnuniyeti kyaslamas yapmaktadr.

Modele gre, gerekleen inovasyonlar: (a) Teknolojik anlamda kk bir yenilik

11

dk bir mteri memnuniyeti getiriyorsa Artmsal (Incremental) yenilik; (b) Kk

bir yenilik olmasna ramen birim para karl yksek bir memnuniyet salanmsa

Pazar yenilii (Market Breakthrough); (c) Byk bir teknolojik yenilik getirilmi ve

yksek olmayan bir memnuniyet salanmsa Teknolojik yenilik (Technological

BreakThrough); (d) Her ikisinin de yksek seviyelerde olmas Kkl (Radical)

yenilik olarak adlandrlmtr.

Tablo 2.4: Chandy ve Tellis novasyon Modeli (Popadiuk ve Choo, 2006)

Birim Para Karl Mteri Memnuniyeti Teknolojinin Yenilii

Dk Yksek

Dk Artmsal novasyon Pazar Yenilii

Yksek Teknolojik Yenilik Kkl novasyon

Bu drt modele bakldnda, Hendersen ve Clark modeli dnda teorik erevenin

teknoloji ve pazar eksenlerinde analiz edildii grlmektedir. Hendersen modeli

genel yapya pazar boyutunu katmamasndan dolay eksik kalmaktadr. Mteri

isteklerini anlamann ok nemli olduu son dnemler dikkate alnrsa, pazar

bilgisinin de deerlendirilmesi yenilikler iin gerekli olmaktadr. Modeller

incelendiinde birinci ve nc modellerdeki snflandrmada pazar bilgisinin

korunduu grlrken, teknolojik bilginin genel olarak artmsal veya kkl deiim

gereklemesine gre ayrld grlr. Bu da gerekletirilen yeniliklerde teknoloji

gelitirmeye verilen nemi gsteriyor. Dolaysyla teknolojik deiimlerin hzl bir

ekilde gerekletii, yksek teknolojilerin yaygn olduu sektrlerdeki firmalarn

srekli ve hzl bir ekilde teknolojilerini yenilemeleri gerekmektedir. Amerika

Ulusal Planlama Kurulunun almasna gre, 1990 ylnda bir rn teknolojisinin

tamamlanma sresi ortalama 35,5 ay iken bu sre 1995 ylnda 23 aya dmtr

(Rycroft, 2006). Bu alma da srekli olarak teknoloji gelitirmenin

organizasyonlarn rekabet edebilmeleri iin ne kadar nemli olduunu bizlere

gstermektedir.

Afuah (1988) inovasyonu rn, sre veya hizmet haline getirilmi yeni bilgi olarak

ifade ederken, yenilikleri teknolojik, pazar ve idari karakteristiklerine gre

12

snflandrmtr.

Tabloda grld zere yenilikler teknolojik manada; rn, hizmetler ve sre,

pazar asndan; pazarlamann 4Psi olarak bilinen eleri rn, fiyat, yer,

promosyon, idari olarak da strateji, yap, sistem ve insan zerine younlamaktadr.

Tablo 2.5: novasyonlarn Snflandrlmas (Afuah, 1998)

novasyonlarn Genel Snflandrmas

Teknolojik Pazar dari

rn

Sre

Hizmet

rn

Fiyat

Yer

Promosyon

Strateji

Yap

Sistem

nsan

Allee (2003) de inovasyonlar, karakteristiklerine ve evredeki deiimlere yant

verebilmek iin oluturduu yaplara gre e ayrmtr. Allee, firmalarn, bilgi

tabanl renen organizasyonlar haline gelebilmeleri iin, bu tip inovasyonu ve

oluturduklar a yaplarn iyi anlamalar gerektiini vurgulamtr. almada

firmalarn evrelerinde meydana gelen deiimlere cevap verebilmenin yolunun, bu

a yaplarnn iinde bilginin paylalmasndan getii belirtilmitir. Yaplan

snflandrmada bu inovasyon, i inovasyonlar, sosyal inovasyonlar ve teknolojik

inovasyonlar olarak ayrlmtr.

novasyonun ieriine ynelik daha kapsaml ve evrimsel snflandrma ise Rothwell

(1992,1994) ve Von Stamm (2003) kaynakl olarak literatrde yer alan, inovasyon ve

karakteristiklerinin be nesil altnda toplanm olduu modeldir. Modeldeki ilk

snflandrmada sadece teknoloji kaynakl, sadece ihtiyaca ynelik veya bu ikisi

arasndaki geri bildirimlerin gereklemesiyle oluan yenilikler anlatlrken, daha

sonraki nesillerde tedarikiler, reticiler, mteriler, dier firmalar hatta rakip

firmalarn da dahil olduu a yaplar srele ilikilendirilmitir. Rothwell,

kurgulanan bu snflandrmada, zellikle beinci nesil modelin, firmalarn yenilikleri

13

gelitirme hzlarn arttrmas ve yeniliki fikrin gelitirilmesinden pazarda son

kullancya ulamasna kadar geen sreyi ksaltmas asndan nemli olduunu

belirtmitir. lgili tabloda bu inovasyon snflandrmas ve karakteristikleri beraber

verilmitir.

Tablo 2.6: Be Nesil novasyon Modelleri (Rothwell, 1992;1994, Von Stamm, 2003)

Modelin snf

Modelin Tipi Modelin Karakteristii

1. Nesil Teknoloji Kaynakl Model

Basit, dorusal ve adm adm ilerler. Birinci nesil modelde, yeni rn fikrinin kefedilmesinden ticariletirilmesine kadar geen srete sadece teknolojik aratrma ve gelitirme zerinde durulmutur. Yeniliki fikrin dnm sreci ve pazarn rolne odaklanlmamtr.

2. Nesil htiyaca Ynelik Model

Basit, dorusal, ardk olarak ilerleyen srete pazara odaklanlr. Kiinin ihtiyalar ve istekleri gz nnde bulundurularak onlar iin yenilikler getirmeye allmaktadr. Pazarlama tarafnda yer alanlar aratrma ve gelitirme tarafndakileri ynlendirir.

3. Nesil Teknoloji ve htiya E

Modeli

Pazarlama ve teknoloji taraf birbirilerinden ayr ama gerektiinde etkileim kurarak, geri bildirimlerde bulunarak yenilii ortaya koyarlar. Modelde vurgu, pazarlama ile AR&GE tarafnn birbirileriyle btnlemeye balamalarna yaplr.

4. Nesil Tmleik Model Modelde vurgu, fonksiyonlarn kendi aralarndaki ve dier firmalarn birbirleriyle gerekletirdikleri daha btnleik etkileime yaplr. retim, tasarm ve AR&GE ksm mteri ve tedarikileri de srece dahil ederek, onlarla iletiim kurarak yenilikleri gelitirirler.

5. Nesil Btnlemi Sistemler ve A

Yap Modeli

Tam olarak btnlemenin gerekletii, paralel gelitirmelerin uyguland yenilikleri konu alr. Tedarikilerle stratejik bir btnlemeye gidilir ve mterilerle kuvvetli ilikiler kurulur. Paydalar srece dahil edilir. Firmann esneklii ve gelitirme hz zerinde durulur. Uzman sistemler, simulasyon modelleme, bilgisayar tabanl tasarm, ibirliki aratrmalar, pazar anlamalar yaplr. novasyonun ynettii firma stratejileri takip edilir.

14

Sonu olarak, inovasyon ile ilgili yaplan modeller ve snflandrmalar gsteriyor ki;

deiimlere cevap verebilmek adna gelitirilen yenilikler teknolojik bilgi, pazar

bilgisi, pazarlama eleri, stratejiler, a yaplar gibi birok karakteristii

kapsamaktadr. Tablodan da anlalaca zere, inovasyon sreci bu farkl

karakteristiklerle beraber giderek karmaklaan bir sistem haline gelmitir. Bunun

en byk nedeni, globalleen dnyada etkileimin, gerekletii alann genilemesi

ve bu alan ierisindeki younluunun giderek artmasdr. Bilgi ve iletiim

teknolojilerindeki gelimelere paralel olarak mterinin yeniliklere ynelik

farkndal artm ve ihtiyalar daha karmak hale gelmeye balamtr. Bu

farkndalk ve karmaklk ayn zamanda, yeninin daha abuk eskimesine neden

olmu ve yeni zelliklerin eitlenmesine olan ihtiyac arttrmtr. Bu da firmalarn

talep eden tarafla olan i ilikisinde farkllamasna neden olmu ve inovasyon

yapmalarnn nemini farkl bir yere getirmitir. Global dnyada rekabetin artan

basks da bu yenilik kltrn daha karmak bir hale getirmitir.

Yukarda belirtilen karakteristiklerin eitlilii ayrca endstrilerde farkl inovasyon

tiplerini karmza kartmaktadr. Bu farkl inovasyon tiplerinin firmalarn

inovasyon stratejilerini belirlerken dikkat etmeleri gereken hususlardan biri olmalar

onlarn incelenmelerini de gerekli klmaktadr.

15

16

3. novasyon Trleri

ncelenen inovasyon modellerinde grld zere, yeniliklerin ortaya kmasnda

birok faktr etkilidir. Yeniliklere etkiyen bu faktrlerin eitlilii erevesinde

farkl inovasyon trlerinden bahsedilmektedir. novasyon trleri;

Mevcut pazar bilgisinin ve/veya teknolojinin deimesine,

Bu bilgiler nda gelitirilen srecin ve i modellerinin farkllamasna,

Mterinin ihtiyac olan zelliklerin getirilmesi veya gizli taleplerinin ortaya

kartlmasna,

retilen ktnn trne gre adlandrlmaktadr.

Bu aratrmada, yenilii meydana getirmek iin firmalarn esas olarak kulland

bilgiye gre; teknolojik inovasyonlar, pazar inovasyonlar, sosyal inovasyonlar, i

inovasyonlar incelenecektir. Firmalarn rettikleri ktnn trne gre; rn

inovasyonlar, hizmet inovasyonlar, sre inovasyonlar ve mterinin ihtiyalarna

ve pazara olan etkisine gre; artmsal ve kkl olarak snflandrma yaplacaktr.

3.1 Firmalarn Kulland Bilgiye Gre novasyonlar

Bu blmdeki snflandrmalar Popadiuk ve Choo (2006) ve Allee ve Taug (2006)

makaleleri dikkate alnarak yaplmtr. lk makalede Afuah (1998) inovasyonlar

teknolojik, pazar ve ynetim balklar altnda snflandrmtr. kinci makalede ise

Allee (2003), yenilikleri i inovasyonlar, sosyal inovasyonlar ve teknolojik

inovasyonlar olarak ayr trde incelemitir. Bu blmde yenilikler, firmann

kulland bilgiye gre drt ayr ksmda incelenecektir. Ynetim inovasyonlar,

aratrma sahasnda kendileri ile ilgili yeterli bir yaplandrma bulunamad iin

incelemeye dahil edilmemilerdir.

17

3.1.1 Sosyal novasyonlar

Sosyal inovasyonlar, firmalarn, kendi faaliyetlerini daha verimli hale getirmek iin,

bnyelerinde yer alan farkl takmlarn birbirileriyle efektif olarak almalarna

ynelik gelitirdikleri srelerden meydana gelirler. Bu yeni fikir, bilginin a yaps

ierisinde verimli bir ekilde yaylmas iin nemlidir. Sosyal inovasyonlar, esas

olarak, alanlarn takm davranlarn renmelerinde etkili olmaktadr. Bunun iin

onlara farkl konularda birok eitim verilir. Bu eitimleri alan kiilerden, dier

blgelerde yer alan alanlara a yaplar zerinden bilgilerini aktarmalar ve ekip

olarak pratie dktkleri uygulamalar paylamalar istenmektedir (Allee, 2006).

Allee (2003) yapt almasnda sosyal inovasyonlar aada belirtilen tabloda

grld zere yaplandrmtr.

Tablo 3.1: Sosyal novasyonlar Kurgusu (Allee, 2003)

zmlenecek Sorun Destekleyiciler A Yaps

Firma iindeki ekipleri kullanarak, yerel veya global lekte, bilgi a yaplar ve ibirliki, uzman topluluklar oluturmak

Mevcut Uzman Topluluklar

Hikayeler Anlatma

Organizasyonel A Yaplar Analizleri

birlii ile oluturulan sreler

Bilgi Haritalar Oluturma

Bilgi

Sosyal inovasyonlara telekomnikasyon alannda faaliyet gsteren Telenor firmas

gzel bir rnektir. Telenor firmas bakan Jan Taug, Google ve Skype gibi

firmalarn mterilerine vermi olduklar bedava konuma hizmeti ile daha iyi

rekabet etme yolunun, mobil iletiim alannda verdikleri hizmette farkllamay

salamaktan getiini belirtmitir. Mobil iletiimi kullananlarn gnn 24 saatinde

mobil cihazlarn yannda tadklarn, buna karlk gnde ortalama 15 dakikalk bir

konuma yaptklarn belirten bakan, geriye kalan 1.425 dakikalk srenin deer

18

yaratma adna nemli olduunu savunmutur. Bunun farkna varan Telenor firmas,

mterilerine bu farkll yaratmak iin sosyal kaynaklarn kullanmada yenilie

gitme kararn almtr. renen bir organizasyon olmak ve renileni

organizasyonun her tarafna yaymak adna alanlarna eitimler vermi, bilgi a

yaplar oluturmu ve bu a yaplar sayesinde baary getirecek uzman topluluklar

meydan getirmilerdir. Bu sayede Telenor firmas sadece birka yl iinde nemli bir

byme salamtr. 12 ayr lkeden 27.000 alanyla Kuzey Avrupa, Orta Avrupa

ve Asyada faaliyet gsteren nemli bir firma hviyetine kavumulardr (Allee ve

Taug, 2006).

3.1.2 novasyonlar

Bulunulan sektrde rekabet edebilmek ve byyebilmek iin yeniliklerin yapld

alanlardan bir dieri firmalarn i modelleri olmaktadr (Allee, 2003). Son yllarda

firmalar, faaliyet gsterdikleri endstrilerde rekabet edebilmek iin maliyetlerini

drme yoluna gitmeye balamlardr. Bu dnemde dnyada ykselen irketler

incelendiinde, bu firmalarn yeni bir keif yapmalarnn dnda, onlarn i yap ve

sunu ekillerinde farkllamaya gittikleri grlmektedir (Capital Dergisi, 2005).

Onlarn pazara egemen olabilmek iin, kullandklar srelerde farkllamaya giderek

yeni i modelleri oluturduklar ve bu sayede deer zinciri yaratabildikleri

sylenmektedir. Bugn iin firmalarn genilemesi, onlarn ieride ve darda

oluturduklar deer a yaplarna odaklanan mekanistik modeller sayesinde

olmaktadr (Allee, 2006).

Allee (2003) yapt almasnda i inovasyonlarn aada belirtilen tabloda

grld zere yaplandrmtr.

Tablo 3.2: novasyonlar Kurgusu (Allee, 2003)

zmlenecek Sorun Destekleyiciler A Yaps

19

Mekanistik modeller kullanlarak dinamik ve karmak sistemin analiz

edilmesi

Soyut Kavramlarn Deerlendirilmesi

Deer A Yaplar Analizi

Karmaklk ve Yaayan Sistemler Analizi

Srdrlebilir Ekonomiler

Deer

Bu inovasyonlarda tablodan da anlalaca zere hedeflenen, mteriye deer

salamaktr. Bu deeri salayacak stratejiye uygun, a yaplarn destekledii i

modelleri oluturularak bunun srdrlebilirlii salanmaldr. Srdrlebilir

ekonomiler bu i modellerinin verimliliini arttracaktr.

Bu i inovasyonunu gerekletiren yeniliki firmalar arasnda, Business Week

dergisinin yaynlad Dnyann En novatif irketleri listesinde ilk 25 iersinde

yer alan Wal-Mart ve IKEA firmalar da yer almaktadr. IKEA firmasna

bakldnda, mobilya sektrne getirdii yeniliki i modeli sayesinde 1994 ylnda

7 milyar dolar seviyelerinde olan cirosunu 2004 ylnda 14,5 milyar dolara kartt

grlmektedir. IKEA firmasnn i modeli hedefi, ok dk maliyetler ile

mterilerine mobilya satmaktr. Strateji olarak, dk kar marjlar ile yksek

hacimlerde sat yapmay belirlemilerdir.

Firma rnlerin tasarmna nce fiyat etiketinden balyor. Bir mobilyann ne kadara

satlaca belirlendikten sonra tasarmc bu fiyata gre rn tasarlyor. Firmann

kendi tasarmclar kimi zaman fabrikalarda kullanlmayan atk maddeleri nasl

kullanabileceklerine dair almalar yapyorlar. Bu da firmaya maliyet avantaj

salyor. Firma rn retirken de beraber alt tedarikilerle uzun dnemli

ibirliklerini tercih ediyor. Hatta onlarn fabrikalarna yatrmlar yapyorlar.

Srdrlebilir ekonomiyi salamak iin bu eit bir ortaklk dncesinin nemli

olduunu dnyorlar. Daha ucuz mal alabilmek iin farkl tedarik noktalar ile

alyorlar. yi fiyat veren firma ile anlama yaplyor. nemli hacimlerde almlar

yaplarak buradan da maliyet avantaj salanyor. Firmann ayrca kendi test

laboratuarlar var. Burada kendi rnleri dayankllk ve kalite asndan retimden

sonra kontrol ediliyorlar (Captal Dergisi, 2005)

Firmann i modelinde mterisine deer yaratt esas ksmlar ise montaj ve nakliye

20

ksmlar oluyor. IKEA firmasnda her rn yass kolilerde ve montajlanmam

biimde sata sunuluyor. Dolaysyla mteriye daha uygun fiyatl rnler

sunulabiliniyor. Montaj mteri kendisi yapabildii gibi talep ederse cret karl

firmaya da yaptrabiliyor. Teslimatlar ise ince kutular halinde yapld iin nakliyat

kolayl salanyor ve arabaya bu ince kutular koyarak nakliyat cretinden de

tasarruf etmi olunuyor (Capital Dergisi, 2005).

Mobilya sektrnde mteriye deer salama adna ilkleri gerekletiren IKEA

firmas, yukarda bahsedilen i modeli sayesinde maliyetlerini rakip irketlere oranla

%20 aa ekerek dnya mobil sektrnn zirvesine kmay baarmtr. Bu da

bizlere i modelinde gerekletirilen inovasyonlarn firmalar getirdikleri nokta

asndan nemini gstermektedir (Capital Dergisi, 2005).

inovasyonlarna ynelen firmalarn mobil iletiim sektrndeki rnei olarak

Vodafone firmas gsterilebilir. Gelimekte olan pazarlara ynelik gelitirdii i

modeliyle maliyetlerini drp yksek hacimlerde satlar yapmay hedefleyen

firma, bu sayede daha geni mteri kitlesine ulamay amalamaktadr. Vodafone

firmasnn bu stratejiyi uygulayarak gelitirdii rnle ilgili vaka, almann

uygulama ksmnda incelenecektir.

3.1.3 Pazar novasyonlar

Pazar inovasyonlar, pazarlamann eleri olarak gsterilen rn, fiyat, yer ve

promosyon stratejileri gz nnde bulundurularak en iyi ekilde hizmet verilebilecek

pazarn seilmesi ve bu pazardaki mterilere ynelik gelitirilecek yenilikler ile

ilgilenir. Burada ama, yeni pazarlar belirleyebilmek ve bu hedef pazarlara hizmet

verebilme anlamnda yeni yollar bulabilmektir. Bu belirleme, bilinli yaplan pazar

segmentasyonu sonucunda gerekleir. Pazar segmentasyonu ile kastedilen tm

pazarn ynetilebilir daha kk blmlere ayrlmasdr. Eer bu segmentasyon tam

olarak yaplmazsa, firmalarn hedefledikleri geliri salamalar zorlar (Johne, 1999).

Pazar inovasyonlarn getiren firmalar, yeni pazarlara ynelik corafi analizlerini

yaptktan sonra bu corafyada yaayanlarn demografik verilerini nesnel kriterler

zerinden analiz ederek, onlarn hayat tarzlar ve satn alma davranlaryla ilgili

bilgi edinmeye alrlar (Johne, 1999).

21

Pazara ynelik baka bir snflandrma da fayda segmentasyonu olmaktadr (Hooley,

1998). Bu fayda segmentasyonu, pazarla ilgili sahip olunan tm frsatlarn mterinin

satn alma davranlarna gre analiz edilmesi ve onlar mterinin rn ve hizmetten

bekledii fayda erevesinde snflandrlmas sonucu gereklemektedir.

Mterilerin ve iin blmlendirilmesine ynelik olarak yaplan snflandrma ise

tketicinin nesnel karakteristiklerine (ya, arlk, cinsiyet v.s), znel

karakteristiklerine (kiisel zellikler, hayat tarz v.s), tutum ve satn alma

davranlarna gre gerekletirilmektedir (Kotler, 1999).

Baz aratrmaclar, getirilen yeniliklerde gz nnde tutulmas gereken dier bir

hususun pazarlama eleri olduunu belirtmilerdir. Getirilen yeniliklerde esas

olarak gelitirilen stratejilerin fiyat, rn, kampanya ve yerle ilgili olduu

belirtilmektedir (Kotler ve Armstrong, 1993). Afuah (1998) ise firmann datm

kanalarna, rnlerine, uygulamalarna, mterilerinin beklentilerine, tercihlerine,

ihtiyalarna ve isteklerine ynelik gelitirilen yeni bilgi ile birlikte pazar

inovasyonlarnn gerekletirilebileceini savunmutur. Manual (2004) ise pazar

inovasyonlarn; pazar testleri, rnlerin pazarlara adaptasyonu ve reklam

uygulamalarn kapsayan yenilikler olarak belirtmi ve datm a yaplarn bu

deerlendirmenin dnda brakmtr.

Amazon, Starbucks, eBay yllardr var olan rnleri alp, bunlardan ciddi bir

pazarlama inovasyonu yaratarak yola km ve karllklarn katlayarak arttrrken

yeni pazarlar kurmay baarm firmalarn banda gelirler. rnein Starbucks

insanlarn kahve ime alkanlarnda, kltrnde farkllklar yaratan bir marka olarak

karmza kyor. Dnyann saysz lkesinde at binlerce ubesi ile mterilerine

kahve imek istedikleri zaman kolayca kendisine ulama imkan salamaktadr.

Bunun dnda ubelerde yaratlan Starbucks ortam kahve imek isteyen

mterilerine keyifle mzik dinleyebilecekleri, verilen kablosuz a hizmeti sayesinde

internet kullanma olanana sahip olduklar ve bu ekilde kahve ierken de onlarn

rahatlamalarn salayan bir atmosfer yaratmaktadr. Ayrca 30 farkl rnyle hibir

rakibinde olmayan rn eitliliine de sahiptir. Amerikadaki Starbuckslarda bir

nescafe fiyatnn 10 kat fiyata bir kahve satlmasna ramen ortalama bir Starbucks

mterisinin ayda 18 kez Starbucks tercih etmesine neden olacak kadar ballk

22

salamay baarmlardr. Bu demektir ki pazarlama tarafnda getirilen bu tarz

devrimci yenilikler sradan bir kahve rnnden bile nemli bir gelir elde edilmesini

salayabiliyor.

3.1.4 Teknolojik novasyonlar

Endstrilerde bilgisayar ann etkileri grlmeye baladktan sonra teknolojik

inovasyona ynelik aratrmalar da artmaya balamtr. zellikle 1980 ylndan

sonraki almalarda teknolojik inovasyonlara younlama olduu grlmektedir

(Tornatsky ve Fleischer, 1990).

Teknolojik deiimlerin ekonomiye katksn inceleyen birka bilim adam, Denison

(1979), Griliches (1980), Mansfield (1968) ve Rosenberg (1976), teknolojik

inovasyonlar verimlilii arttrc ynde etkisi bulunan yenilikler olarak

tanmlamlardr (Liyanage ve Poon, 2003).

Ayn makalede Solowun 1988 ylnda Nobel dl kazand almasna da yer

verilmitir. Solow bu almasnda ekonomik byme ile teknolojik bilgiyi

ilikilendirmi ve teknolojik inovasyonun salad yeni rnlerin ekonomik byme

asndan nemli olduu belirtilmitir.

OECD (1981) ylnda yapt almada teknolojik inovasyonlar, yeni fikirlerin

endstrilerde satlabilir hale gelmi veya ticariletirilmi rnleri meydan getirirken

geirdii dnm, operasyonel sre olarak tanmlamtr (pattern of technological

innovations). Yine OECD ile Avrupa Komisyonunun 1992 ylnda yaynladklar

Oslo Klavuzunun ilk srmnde bu yenilikler iin daha ok teknolojik yatrmlara

odaklanlmtr. Teknolojik yenilikler ierdikleri karmak bilginin ihtiyac olan

salam teknolojik alt yap, kalifiye igc ve bu bilginin yeni rnlere dnmesi

iin gerekli karmak a yaplar nedeniyle yksek yatrmlarn yaplmasn zorunlu

klmaktadr. UNDP, konuyla ilgili olarak 2001 ylnda yapt almasnda,

teknolojik yenilikleri insan potansiyelinin verimli bir ekilde kullanlmas olarak

belirtirken, firmann sahip olduu teknolojik altyapy da bu yenilikleri kolaylatrc

bir unsur olarak vurgulamtr. Teknolojik yenilikler, yatrmlardan baka firmann

inovasyon stratejisi, teknoloji gelitirebilme yetenei, mterilerin talepleri, rekabet,

pazarda yer alan frsatlar, AR&GE altyaps gibi farkl birok faktre bal

23

olmaktadr (Subrahmanya, 2003).

Afuah (1998) ylnda yapt zmlemesinde teknolojik inovasyonun;

Bileen bilgisinin,

Bileenler arasndaki ilikiye dair bilginin,

Yntemlerin, srelerin ve teknik bilginin rn ve hizmetlere aktarlmas

sonucu olutuunu belirtmitir.

Bu yenilikleri rn, hizmet ve sre olarak e ayran Afuah, rn ve hizmet

inovasyonlarnn amacnn pazarn ihtiyalarn karlamak olduunu sylemitir.

Sre yenilikleri ise rn veya hizmet gelitirmek iin gerekli girdi materyalleri,

grev aklamalar, i ve bilgi ak mekanizmalar, ekipman ve donanm gibi

organizasyonun operasyonlarnda kullanlacak elementlerle alakal olmaktadr

(Popadiuk ve Choo, 2006).

Allee (2003) ise yapt almasnda teknolojik inovasyonlar ilgili tabloda belirttii

zere yaplandrmtr.

Tablo 3.3: Teknolojik novasyon Kurgusu (Allee, 2003)

zmlenecek Sorun Destekleyiciler A Yaps

htiya olunan bilgiyi kodlayacak, organize edecek ve btnletirerek a yaplar

arasnda dolamn salayacak teknolojilerin kullanm

Firma A Yaplar

Veri ntegrasyonu

Akll Teknolojiler

Web Tabanl Portallar

Sre ve Uygulamalarn Dkmantasyonu

nternet Tabanl Uygulamalar ve Aralar

Teknoloji

Teknolojik yenilikler ile ilgili yakn zamana dair verebileceimiz en iyi rnekler

Internet ve Cep Telefonu olmaktadr. Radikal manada hayatmza giren bu

24

teknolojik yenilikler yaammza derinlemesine nfuz etmeyi baarm ve iletiim

eklimizi batan aa deitiren inovasyonlar olarak gze arpmaktadrlar.

Internet, yenilik tarihinde ok nemli yere sahip olan ve yaylm gsterdikleri

zamanlarda yine birer kkl yenilik olarak kabul edilen telefon ve bilgisayardan

yararlanlarak gelitirilmitir. Cep telefonlar ise ok nceleri kefedilmesine ramen,

birinci nesil analog telefonlar olarak kabul edilen ara telefonlarn kullanan kiilere

ynelik olarak ticari hale gelmitir. Kullandmz sabit telefonlarla ayn temel

zelliklere sahip olmasyla birlikte kullanclarn iletiim eklinde devrim yaratmas

itibariyle tamamyla radikal bir yenilik olarak kabul edilirler. Her iki yenilik de ileri

teknolojiyi getirmeleri asndan byk yatrmlar gerektiren, kiinin gizli yani

farknda olmad isteklerine cevap verebilmi ve ksa zamanda ok byk bir

yaylm salamay baarm inovasyonlar olarak grlmektedir. Tabi bu yaylmn

ok geni bir alana yaylmasna ynelik karmak srelerin uygulanmas ve

kompleks a yaplarnn kullanlmas gerekli olmutur. Bu srecin ileyiine dair

bilgiler novasyon Sreci ksmnda incelenecektir.

3.2 Firmalarn rettikleri ktnn Trne Gre novasyonlar

Bu blmde rn, hizmet ve sre inovasyonlarna dair genel tanmlar verilecektir.

Bu inovasyonlar gerekletirirken belirlenen amalar tanmlanacak ve firmalarn

kendilerine saladklar faydalardan bahsedilecektir.

3.2.1 rn novasyonlar

rn inovasyonlar yeni veya gelitirilmi rnler iin tanmlanmaktadr (Black,

1997). Ferguson ve Ferguson (1994), rn inovasyonlarn artmsal ve temel

(fundamental) olarak iki gruba ayrmlardr. Artmsal rn inovasyonlar, nceden

gelitirilmi rn iin gerekli grlen veya istenen en az bir zelliin daha

gelitirilmesi eklinde olabildii gibi ayn zelliklerle daha iyi donatlm bir rn

oluturularak da gerekletirilebilir. Temel rn inovasyonlar ise alan yeni

pazarlardaki mterilerin gizli veya gelimemi isteklerini tatmin etmeye ynelik

olarak gerekletirilen esasl yeniliklerdir.

25

rn inovasyonlarnn gerekletirilme amac ounlukla gelir oluturabilmektir.

Ayrca, artmsal veya kkl olarak gelitirilen bir rn uzun dnemli bymeyi

hedeflemektedir (Hart, 1996). rn inovasyonlarnn gc, firmaya bu byme ve

rekabet etme stratejilerinde salad yarardan gelmektedir (Johne, 1999).

rn inovasyonlar iin belirlenmesi gereken, mevcut rnn sahip olduu temel

zelliklerinden hangisi/hangilerinin gelitirilecei veya tamamen deitirileceidir.

Temel zelliklerde farkllamaya gidilebilmesi iin zel mterilerin ihtiyalar da

gz nnde bulundurulmaldr (Johne, 1999). Farkl mteri gruplarnn ihtiyalar

belirlenip ayn rne dair farkl seenekler de oluturulabilir.

Getirilen yenilie dair zel bir fiyatlandrma yaplmas da firmann kazancn

arttrmasnda ve rekabet gc kazanmasnda nemlidir. Bu fiyatlandrma, her mteri

grubunun gelirine ynelik farkl tercihleri gz nnde bulundurmakta ve ayn rnn

deiik mteri gruplarna satlmas iin olanak salamaktadr (Storey ve

Easingwood, 1998).

3.2.2 Hizmet novasyonlar

Akademik sahada hizmet sektrnde gerekletirilen inovasyonlara dair almalar

uzun sre olduka kstl kalmtr (de Brentani, 2001; Johne ve Storey, 1997;

Lievens ve Moenaert, 2001). Son yllarda, hizmet sektrnn gelimesi ile beraber

yaplan almalarda art grlmektedir (Johnston, 1999).

Son yllarda gerekletirilen hizmet inovasyonlar ile ilgili olarak, bu inovasyonlarn

byk lekte byme olana yarattklar ve sektrlere dinamizm getirdikleri

belirtilmektedir (de Brentani, 2001). zellikle finans sektrinde bu etkiler belirgin

bir ekilde grlebilmektedir. Bu sektrde gelitirilen hizmet inovasyonlarnn

bymek isteyen dier firmalar tarafndan hzl bir ekilde taklit ediliyor olmas ise

yeniliki firmalarn rekabet avantaj salamalarnn nnde bir engel oluturmaktadr

(Drew, 1995).

Hizmet inovasyonlarnn farkllamasn salayan karakteristikleri mteri tarafndan

daha soyut olarak alglanmalar ve ok trl bir yapya sahip olmalarna ilikindir.

(Johne ve Storey, 1997; Song, 1999). rn inovasyonlar mterinin fiziksel

26

zelliklere ilikin somut tercihlerine ynelik gerekletirilirken, hizmet inovasyonlar

daha ok mterinin algsna hitap eden soyut tercihlerine hitap etmeye

almaktadr.

Hizmet inovasyonlar gerekletirilirken zellikle zerinde durulan operasyonlar

kapasite ynetimi, tasarm, toplam kalite ynetimi, strateji gelitirme ve esneklik

olmaktadr (Sullivan, 1982; Harvey, 1990; Collier ve Meyer, 2000; Klassen ve

Rohleder, 2002; Aranda, 2003). Hizmetin mterinin algsna ulatrlabilmesinde bu

operasyonlar kritik neme sahiptir.

Telekomnikasyon sektr de hizmet inovasyonlarnn en yaygn olarak gelitirildii

sahalardan birisidir (Oke, 2007) Riel ve Lievens (2004) mobil iletiim sektrndeki

hizmet inovasyonlarn inceledikleri almalarnda kapsaml bir teorik model

gelitirmilerdir. Modelde, gelitirilecek hizmete ilikin karar vericilerin sahip

olduu uzmanlk ile firma ii organizasyona, hedef mteriye, sahip olunan

teknolojiye ve evre artlarna uygun yeniliin getirilmesinin amaland ifade

edilmektedir. Hizmetin gelitirilmesine karar verenlerin katlmc, giriimci ve

tecrbe sahibi olmalar yeniliin baars iin nemli saylmaktadr. Bu giriimcilik

ve uzmanlk, yenilie ilikin zor olarak alglanan grevlerin bile stesinden

gelinmesine yardmc olmaktadr. Modelde ayrca, grevlerin alglanan zorluuna

neden olarak mobil sektrn yer ald evredeki karmaklk, zaman basks ve

belirsizlikten bahsedilirken, bu zorluklarn mevcut uzmanlk yardmyla gelitirilen

karar stratejileri erevesinde ynetilebilecei belirtilmektedir. Hizmet inovasyonun

baars iin efektif karar verebilmek art olduundan, gelitirilen yapnn anlanmas

firmalar iin gerekli olmaktadr. Gelitirilen teorik model ilgili ekilde

grlmektedir.

27

ekil 3.1: Mobil letiim Sektrnde Yeni Hizmet Gelitirme Modeli (Riel ve Lievens, 2004)

3.2.3 Sre novasyonlar

Sre inovasyonlar kalite fonksiyonunun yaylm ve i srelerinin yeniden ina

edilmesine yneliktir (Cumming, 1998). Amac net bir ekilde belirlenmezse

gerekletirilmesi zor olan bir inovasyon tipidir. Beklenen verimliliin salanmas

iin, gelitirilen rnn daha dk maliyet ile ayn performans gstermesi

gerekmektedir. Maliyette salanan azaltma ile mterinin rn daha dk bir

fiyatla almas salanm olur. Sre inovasyonu ile operasyon maliyetleri azaltld

gibi gelitirilen rn ve hizmetin kalitesi de arttrlabilir (Johne, 1999).

Sre inovasyonlar eitli ekillerde gerekletirilebilir. Firma, gelitirdii yeni bir

teknik ile ayn rn daha az sayda girdi kullanarak retebilir. Bu srece alternatif

olarak, gelitirilen yenilikte kullanlan girdilerin maliyetinde de azaltmaya gidilebilir

(Ferguson ve Ferguson, 1994).

Hizmetlere ynelik olarak gerekletirilen sre inovasyonlarnn baarya

Hizmet/Organizasyon

arayz

Hizmet/Mteri

arayz

Hizmet /Teknoloji

arayz

Hizmet/Dzenleyiciler

arayz

Giriimcilik

Uzmanlk

Karmaklk Zaman

Basks

Belirsizlik

Alglanan Grev Zorluu

Karar Stratejileri

Efektif Karar

Verme

28

ulamasnda ise kurulan kiisel ilikiler nemli olmaktadr. Sre inovasyonlarn

doru bir biimde ynetebilmek, yneticilerin hassasiyet ile zerinde durmalar

gereken bir konudur (Johne ve Storey, 1998).

3.3 Mteri ve Pazara Olan Etkisine Gre novasyonlar

novasyonlar daha nce kurgulanm modellerde belirtildii zere, getirdii yeniliin

nemine gre artmsal (incremental) veya kkl (radical) olarak adlandrlrlar.

Kiiler veya firmalar tarafndan nce kkl yenilikler gelitirilir. Ardndan, yeniliin

geliim srecinde de artmsal gelitirmeler yaplr. Bu artmsal gelitirmeler kimi

zaman rnn genel zelliklerinde kkl yeniliklere yakn deiiklikler getirirler.

Bunlar da yar-kkl (semi-radical) yenilikler olarak adlandrrz. Biz almamzda

sadece artmsal ve kkl yenilikler bal altnda inovasyonlar inceleyeceiz.

ki tr de tanmlamaya gemeden nce ikisinin 9 odak noktasnda birbirleriyle

farklarnn verildii tabloyu incelemek yararl olacaktr.

Tablo 3.4: Artmsal ve Kkl Yeniliklerin Farklar (Stamm, 2003)

Odak Noktas Artmsal Kkl

Zaman Dilimi Ksa dnemler. 6 ay ile 24 ay aras.

Uzun dnemler. Genelde 10 yl ve st.

Geliim Rotas Adm adm ilerlenir. Yksek seviyede belirlilik hakimdir.

Kesintili olur ve srekli yinelenir. Yksek seviye belirsizlik hakimdir.

Frsatlar Belirleme ve Fikir Oluturma

Devaml olarak artmsal gelitirmeler gerekleir. Kritik olaylar nceden grlebilir.

Fikirler beklenmedik bir ekilde ve beklenmedik kaynaklardan doar. ou eyi nceden grmek zordur. Odak noktas ve amalar gelime sreci iersinde deiebilir.

Sre Resmi srelerdir ve aamalar bellidir.

Resmi ve yaplandrlm sreler yeniliin geliimi iin engel tekil ederler.

29

alma ekli in yry ekli batan bellidir. Mteri tepkisini sezmek kolaydr.

le ilgili vakann ekli i gelitike deiebilecektir. Tepkileri anlamak zordur.

Oyuncular apraz takmlar kurarak allr. alanlarn ile ilgili stlendikleri roller bellidir.

Oyuncularn yeteneklerine ihtiya var. Kiilerde arananlar esneklik, srarc olma ve tecrbedir.

Gelitirme Yaps Tipiktir. apraz ekiplerde alanlar var olan i birimleri iinde projeyi ynetirler.

AR&GE temelli allr. Aratrma almalar ise genelde yeterli donanma sahip kiinin nderliinde yrtlr.

Gerekli Kaynaklar ve Yetenekler

Gerekli tm yetenekler proje ekibine dahil edilir. Kaynaklarn tahsisi belirli, standart sreleri takip eder.

htiya olunan yetenekleri bulmak zor olabilir. Bu yzden dardan uzman yardm alnabilir. Resmi olmayan a yaplar ve esneklik gerektirir.

letme Birimi Kapsam Her ey batan belirlenir. Projenin gidiatna gre kapsam deiebilir.

3.3.1 Artmsal Yenilikler

OECD, 2004 ylnda yaynlad Oslo Klavuzunda artmsal yenilikleri, rn ve

srelerde meydana gelen kk gelitirmeler veya yeterli seviyede yenilik

iermeyen deiiklikler olarak tanmlamtr. Artmsal yenilikler daha ok estetie

veya rnle ilgili dier znel zelliklere ynelik yaplr (Popadiuk ve Choo, 2006).

rne ynelik artmsal gelimeler, ncekilerle kyasland zaman rne en az bir

tane istenen zelliin eklenmesini salayan veya ayn zellikler kullanlmasna

ramen daha fazla fayda salayan bir rnn gelitirilmesine yarayan yenilikler

olmaktadr (Ferguson ve Ferguson, 1994).

Subrahmanya (2005), teknolojik inovasyonlarn konusu olarak kkl ve artmsal

yenilikleri inceledii Hindistan ve ngiltere rneklerinin yer ald makalesinde, rn

anlamnda bu lkelerde yaplan artmsal yenilikleri modellemitir. Firmalar, kendileri

iin stratejik neme sahip olacak yeniliklerin gelitirilmesini daha ok isel

30

kaynaklarn kullanarak yaparken artmsal gelitirmeler dardan yardm alarak da

yaplabilmektir. Dier firmalarla i birliine gitmek firmann rn gelitirme hzn

da arttracak bir unsur olmaktadr.

Subrahmanyann yapt incelemede, yenilik gelitirme konusunda Trkiye gibi

dnyadaki yeniliklere kendini adapte etmeye alan Hindistan ile teknoloji lideri

lkeler arasnda yer alan ngilterede gerekleen artmsal yeniliklerin karlatrmal

modellemesi bulunmaktadr.

ekilden de anlalaca zere iki lke arasnda, gerekleen inovasyon srecinde

sadece bir yerde fark var. O fark da Hindistandaki firmalarn yenilik fikri

gelitirirken, ngiltereden farkl olarak, kendi motivasyonlarn kullanyor

olmalardr. ngilterede ise mteriler fikrin gelimesinde tek etken olarak

grlmektedir. Ayrca iki srete de ortak olarak gze arpan nemli unsur, artmsal

yeniliklerin pazarn ynlendirmesi sonucu ortaya ktdr. Bu yeniliklerin ortaya

kmasnda mteriyi gz nnde bulundurmak firmalar iin nemli olmaktadr.

kartlacak bir baka sonu ise yeniliklerin firmann bymesinden ok hayatta

kalma stratejisi ile alakal olduudur. Getirilen yenilikler, rekabet edebilme adna ya

dier firmalarn rettii rnleri ksa zamanda gelitirmeyi (me-too inovasyon) ya da

kendi mevcut rnlerine ek zellikler kazandrarak hayatta kalmay amalamaktadr.

31

ekil 3.2: Hindistan ve ngilteredeki Artmsal Yeniliklerin Karlatrlmas (Subrahmanya, 2005)

Artmsal yeniliklere elektronik aralar sektrnden walkman verilebilir. Turizm

sektrnden online rezervasyon, tekstil sektrnden kendiliinden kuruyan gmlek,

mobil iletiim sektrnden tasarmnda q klavyenin kullanld blackberry artmsal

yeniliklere rnek olarak gsterilebilir.

3.3.2 Kkl Yenilikler

Bu inovasyonlar, gerek teknoloji alannda gerek dier alanlarda getirdikleri devrimci

deiikliklerle, mevcut rnlerden ve uygulamalardan farkn ak bir ekilde ortaya

koyan yeniliklere iaret ederler (Ettlie, 1983; Ettlie, Bridges ve OKeefe, 1984).

Hindistanda Artmsal Yenilik

Kendi Motivasyonu

Mteri Etkisi

Pazarn htiyalarn Anlamak

Kendi Bana

Mteri Destekli

Mevcut rnlerde Gelitirme

Hayatta Kalma/Byme

Hayatta Kalma Stratejisi

ngilterede Artmsal Yenilik

Mteri Etkisi

Pazarn htiyalarn Anlamak

Kendi Bana

Mteri Destekli

Mevcut rnlerde Gelitirme

Hayatta Kalma/Byme

Hayatta Kalma Stratejisi

32

Kkl yenilikler, yeni pazarlarn almasn salad gibi, tketicinin farkna

varmad gizli isteklerini de tatmin etmi olmaktadr (Ferguson ve Ferguson, 1994).

Bu zellikleriyle pazarn ynlendii inovasyonlar olarak deil de, firmalarn veya

kiilerin kendi abalar sonucu ortaya kard yenilikler olarak karmza

kmaktadrlar.

Bu yeniliklerle retilen rn ve hizmetler iin kompleks bilgi ve ileri seviyede

teknoloji kullanlmaktadr (Subrahmanya, 2005). Ayrca Stammin yenilikleri

kyaslad ilgili tablodaki almasnda belirttii zere, gelitirilmeleri artmsal

yeniliklere gre ok daha uzun zaman almaktadr. Srelerin standartlatrlmas da

sz konusu olamad iin hata yapma riski yksektir. Btn bunlar gz nne

alndnda da gerekletirilmeleri byk yatrmlar gerektirmektedir. Hata yapma

riskini azaltmak adna da kalifiyeli i gcne dayal deneyim ve yeteneklerin

kullanlmas, bu insan gcnn ve finansal kaynaklarn gerekli ekilde tahsis

edilmesini salayacak doru inovasyon stratejilerinin belirlenmesi gereklidir.

Subrahmanya, Hindistan ve ngiltere rnekleri zerinde bir modelleme yaparak

kkl yeniliklerle ilgili sreci aklamaya almtr.

ekilde de grlecei zere firmalar kendi motivasyonlarn kullanarak pazarn ihtiyalarn alglamaya alyorlar. Bu yenilikler firmann kendi abalar sonucunda oluurken, firmann byme stratejisini gerekletirmelerine de yardmc oluyorlar.

Inovent firmas, 2007 ylnda gerekleen 3. Blgesel novasyon Forumunda

sunduu almasnda tarihin en byk etki yaratan 10 inovasyonunu sralamtr. Bu

inovasyonlar son 150 yllk dnemde kefedilmi yenilikler olup, her biri u an

dnyann her tarafna yaylm ve bizim hayatmzn vazgeilmezleri olmulardr. Bu

yenilikler iersinde en gen olan ise 25 yllk gemii ile cep telefonu olmaktadr.

Yine bu almada belirtildii zere, en hzl ekilde yaylm gsterenler bilgisayar

ve cep telefonu olmutur. Dier etki yaratan inovasyonlar ise internet, elektrik, kredi

kartlar, e-mail, televizyon, arabalar ve arabalarn seri retim teknolojisi, radyo

frekans ve kamera olarak kabul edilmektedir (Grgn, 2007).

33

ekil 3.3: Hindistan ve ngilteredeki Kkl Yeniliklerin Karlatrlmas (Subrahmanya, 2005)

Bu yenilikler arasnda ksa srede ok hzl bir yaylm gsteren internet, yine radikal

ekilde hayatmza giren iki yenilikten, telefon ve bilgisayar, faydalanarak ortaya

kmtr. Cep telefonlar dnyadaki iletiimi farkl bir boyuta tam, eski

alkanlklarmz krm ve bizleri 24 saat iletiim halinde olabilen insanlar

durumuna getirmitir. Finans sektrnde devrim yaratan kredi kartlar da tketim

davranlarnda devrimci deiiklikler yaratm ve ksa zamanda insanlar arasnda

yaylmay baarmtr.

Bu saydmz inovasyonlar, insanlarn farknda olmad gizli isteklerine hitap eden

ve direkt olarak alglarna dokunabilecek yenilikleri iermektedirler. Bu zellikleri

Hindistanda Kkl Yenilik

Kendi Motivasyonu

Pazarn htiyalarn Alglamak

Kendi Bana

Yeni rn Gelitirme

Pazarda Byme

Byme Stratejisi

ngilterede Kkl Yenilik

Kendi Motivasyonu

Pazarn htiyalarn Alglamak

Kendi Bana

Yeni rn Gelitirme

Pazarda Byme

Byme Stratejisi

34

ile ticariletirilme baarsn gsteren kkl yenilikler, kendileri iin bal bana yeni

pazarlar yaratrken birok byk sektrn de hayata gemesine sebep olmulardr.

rnek vermek gerekirse; arabann kefi tama sektrnn gelimesine, radyo ve

televizyon medya sektrnn gelimesine, bilgisayar ve internet de yazlm

sektrnn vazgeilmez bir ekilde hayatmza girmesine neden olmulardr.

35

36

4. Mobil letiim Sektrnde novasyonlar

Bu blmde mobil iletiim sektrnn douu ve geliim sreci anlatlacak ve

dnyada mobil iletiim sektrne nclk eden lkeler erevesinde inovasyon

rneklerine yer verilecektir. Sre, hem ses hem de veri iletimine ynelik

anlatlacaktr. novasyon rneklerinde de lkelerin inovasyonlar gerekletirme

yaklamlar incelenecektir.

4.1 Mobil letiim Sektrnn Douu ve Geliimi

Bu blmde cep telefonu fikrinin ortaya kn, bir yenilik haline geliini, birinci

nesil iletiim kabul edilen ses iletimini, ses iletiminden veri iletimine gei srecini

ve en sonunda u anda lkemizde uygulanmas beklenen nc nesil iletiiminden

bahsedeceiz. Yaplan bu incelemede, Morhange ve Fontage (2003) ve Kallio,

Tinnila ve Tseng (2006) makalelerinden yararlanlmtr.

Cep telefonu fikri bulunduumuz zamandan ok nceleri, 1947 ylnda, Bell

Laboratuarlarnda ortaya atlm ve gelitirilmiti. Ancak cep telefonunun yenilik

haline gelmesi iin uzun bir zaman gemesi gerekti. Pratik uygulamalarn ilk olarak

hayata geii 1981 ylnda svete gerekleti. Ardndan Amerikann Chicago

ehrinde 1983 ylnda mobil telefonla konuma yapld. Mobil telefonun yldznn

parlamas ve yaygn bir ekilde kullanlmaya balanmas ise 10 senelik bir sre

sonucunda gerekleti. Bu on yllk sre ierisinde lkelerin birounda

telekomnikasyon pazar serbestlemi ve tm OECD lkelerinde, belirlenmi

kurallara uygun standartlar erevesinde cep telefonu teknolojisi yerlemeye

balamtr. Monopol durumundaki birok kamu sektr tamamen ya da ksmen

zelletirilmi, rekabete uygun hale gelinmesi iin normlar ve dzenlemeler

belirlenmitir (Morhange ve Fontage, 2003).

Piyasaya ilk ktklar zaman mobil telefonlarn esas fonksiyonu ses iletimini

37

gerekletirmekti. 1980li yllarn balarnda ara telefonu pazarna ynelik olarak

kullanlyorlard. 1990l yllarn balarnda rekabetin daha ak bir hale gelmesiyle

birlikte mobil sektr de gelimeye balad. Mobil telefonlar birok lkede yaygn

olarak kullanlmaya balamt. Bu gelimelerle birlikte mobil telefonlar, klasik

kullanmndan daha kapsaml bir kullanma doru dnm srecine girdiler. Eer

bu sre gerekletirilmeseydi; mobil telekomnikasyon sektr sadece ses

iletimiyle snrl kalacak ve sektr istedii genilemeyi salayamayacakt. O yzden

yenilikler artt. Gelitirilen teknolojiler birbirini takip etti ve veri iletimi zellii de

telefonlara kazandrld. letiim hz ve kullanlan bant genilii arttrld. Bu

gelimelerin gereklemesinde, sektrde servis hizmeti veren operatrlerin, byk

AR&GE yatrm yapmalar ve nemli teknolojik gelitirmelere gitmeleri olduka

etkili oldu. Bylelikle nce ikinci nesil dijital uygulamalara ardndan da 1992 yl

itibariyle global sistemlerin kullanld GSM uygulamalarna geilmi oldu

(Morhange ve Fontage, 2003). Avrupada GSM standard kullanlrken, Japonya ve

Gney Korede ise farkl olarak CDMA standartlar kullanlyordu. ABDde ise hem

GSM hem de CDMA standard seilebiliyordu. Ses ve veri iletimi bu alt yaplar

zerinden salanyordu (Kallio, Tinnila ve Tseng, 2006).

SMS uygulamas, 1994 ylnda bu nesille beraber hayata geirilmitir. Ksa mesaj

hizmetinin faaliyete gemesinden sonra mobil iletiim sektr gerek manada bir

byme salamtr. Kullanlan sabit telefonlara gre de tamamyla farkl bir zellik

olan mesaj uygulamas, bu dnemde mterilerin algsna hitap etmek adna nemli

bir yenilik olarak grlmtr.

nternet teknolojisi zerinden veriye ulaabilmek ve bu verinin biimlendirilmesini

gerekletirmek iin kullanlan WAP teknolojisi yine bu nesilde gelitirilmitir.

Gney Kore, Avrupa lkeleri ve A.B.D biimlendirme dili olarak bu teknolojiyi

benimsemitir. Bu sayede, ikinci nesil uygulamalar internet zerinden veri iletiminin

ilk olarak gerekletirildii uygulamalar olma zelliini kazanmtr (Morhange ve

Fontage, 2003).

kinci nesil uygulamalarn da yaygnlamasndan sonra, ayn alt yap kullanlarak 2,5

nesil uygulamalar gelitirilmitir. Bu uygulamalarla birlikte veri iletiminin hz 64-

144Kb/s byklne ykselmitir (Morhange ve Fontage, 2003). Bu da veri iletimi

38

hznda 10 katlk bir art manasna gelmektedir. Mobil iletiim sektr,

gerekletirilen teknolojik yeniliklerle birlikte zellikle bu nesilde ok hzl bir

ekilde gelimeye balamtr. GPRS yine bu dnemde gelitirilmi ve mobil iletiim

sektrnde mobil hizmetlerin yaygnlamasn salamtr. Japonyann en byk

mobil servis operatr NTT DoCoMo, 1999 ylnda kablosuz internet hizmeti -

Modeu gelitirmitir. Hizmet 3 yl iinde yaklak 35 milyon aboneye ulam ve

tarihte en hzl byyen ierik olma baarsn gstermitir. ebeke olarak DoPa,

uygulama ara yz olarak cHTML kullanlmtr. Hizmeti kullanmak iin ise 150

gramdan daha hafif, ortalama bir PCnin fiyatndan daha ucuz bir cihaz

gelitirilmitir (Polat, 2007). Konuyla ilgili detayl bilgi ileriki blmlerde

verilecektir.

2002 ylna gelindiinde ise dnya mobil iletiim sektr nc nesil uygulamalarla

tant. Bu uygulamalar ok salam teknolojik alt yap ve olduka byk rakamlarda

yatrm gc gerektiriyordu. Baz servis operatrleri bu uygulamalara gemek iin

acele etmeme karar aldlar. Vodafone gibi baz servis operatrleri ise bu

uygulamalara bir an nce yatrm yaplmas gerektiini dnyordu. Yatrm

yapmak riskliydi. Nitekim yatrm yaptklar dnemde Japonya pazarndaki

paylarnn nemli bir ksmn kaybettiler. Bu uygulamalar uygulayan lkelerin

banda Japonya ve Gney Kore geliyordu. Burada bulunan servis operatrleri bu

nesli hayata geirmede nc firmalar oldular.

erik olarak bakldnda, nc nesil uygulamalarnn olduka geni bir sahaya

sahip olduu grlmektedir. 3. nesil hizmetlerini kullanarak, intranet ve extranet

zerinden kiisel bilgilere ulaabilmektedir. Konum tabanl hizmetler sayesinde

herhangi bir yerin adresini renebilir veya firmalarn saha ekibinde yer alan mobil

durumdaki alanlar ynlendirip, irketlerin verimlilii arttrabilir. Ayrca video

ierikli MMS mesaj atma seeneine ve grntl konuma olanaklarna sahip

olunabilmektedir. 3. nesille birlikte verinin iletim hz ilk aamada 384Kb/s-2Mb/s

arasnda deiirken, ilerleyen zamanlarda bu rakam 384Kb/s-10Mb/s seviyesine

ulamtr. (Morhange ve Fontela, 2003). Bu da daha ncekine gre yaklak 100 kat

daha hzl veri iletimi manasna gelmektedir.

Mobil iletiim sreciyle alakal olarak buraya kadar anlatlanlar erevesinde oluan

39

genel grnm de ilgili tabloda grlmektedir.

Tablo 4.1: Dnyada Mobil letiim Sektrnn Nesillere Gre Geliimi (Morhange ve Fontela, 2003)

Dnem Sistem Aklama

1. Nesil Analog Sistem Sadece ses iletimi yaplabilmektedir.

2. Nesil Dijital

GSM

CDMA

WAP

Dijital sistemlerde hem ses iletimi hem de 14,4Kb/s hznda veri iletimi salanyor.

WAP ile birlikte cepten internete eriim salanyor.

2,5. Nesil Veri

GPRS

-Mode

CDMAone

Veri iletim hz 64-144Kb/s seviyesine ykselmitir.

Japon NTT DoCoMo firmas -Mode teknolojisini gelitirmitir.

ABD ve Asya lkeleri internete eriim iin CDMAone teknolojisini kullanmaya balar.

3. Nesil Geni Bant

EDGE

IMT 2000

UMTS

W-CDMA

Geni bantta, ilk aamada veri iletim hz 384Kb/s-2Mb/s arasnda deiirken, daha sonra yaplan gelitirmelerle 384Kb/s-10Mb/s seviyesine ykseltilmitir.

EDGE teknolojisi ile veri teknolojisinde gelitirmelere gidilmitir.

UMTS, Avrupa iin gelitirilmi, nc nesil uygulamalara dair standartlardr.

Morhange ve Fontela (2003) almalarnda mobil telekomnikasyon sektrndeki

sreci analiz ederken, mobil hizmetleri; veri iletimine, kullanc bana elde edilen

gelire ve saladklar deere gre snflandrmlardr. Her grup da kendi ierisinde

ksma ayrlmaktadr.

40

(1) Veri iletimi: Veri iletim hzna ve verinin kapsad bant aralnn geniliine

gre e ayrlmaktadr.

Dk seviyede veri iletimi (2.Nesil);

Orta seviyede veri iletimi (2,5. Nesil); ve

Yksek seviyede veri iletimi (3.Nesil)

(2) Kullanc Bana Elde Edilen Gelir: Her bir kullanc bana elde edilen ortalama

gelir gz nnde bulundurularak ana balkta toplanmtr.

Dk Fiyat (0 ile 25 Euro);

Orta Fiyat (25 ile 50 Euro); ve

Yksek Fiyat (50 Euro ve st)

(3) Salanan Deer: Kullanclara sunulan hizmet ve salanan deere gre

ksmda incelenir.

Dk seviyede deer salanmsa (Sadece kiiler aras konuma);

Orta seviyede deer salanmsa (Ses ve tek tarafl veri iletimi);

Yksek seviyede deer salanmsa (Etkileimli, oklu ortamlar)

Morhange ve Fontale yaynladklar bu almada yukarda yaplan snflandrma

erevesinde kbik bir yap oluturmulardr. Bu kbik yap ierisinde mobil

hizmetler; fiyat, veri, deer eksenlerinde deerlendirilmilerdir. Yaplan

deerlendirme sonucunda ortaya yle bir tablo kmtr.

Tablo 4.2: Mobil Hizmetlerin Fiyat-Veri-Deer Ekseninde Deerlendirilmesi (Morhange ve Fontale, 2003)

Hizmetler Kullanc Profili Koordinatlar

(M: Maliyet, SD: Salanan Deer)

41

Ses iletimi, Fatural ve hazr

kartlar

Gen ve dk gelirli bireysel

kullanclar

SD: Yok

M: Dk

Ses iletimi, Srekli olmayan uluslar

aras dolam hizmeti (Kullanm

miktarna gre deme)

Orta yataki, orta gelirli bireysel

kullanclar

SD: Yok

M: Orta

2. Nesil

Ses iletimi, dk seviyede veri

iletimi, SMS, basit oyunlar

Orta ve yksek gelirli bireysel

kullanclar

SD: Snrl

M: Orta

Snrl saydaki internet

hizmetlerine zel olarak

eriim

Youn i gezileri gerekletiren, yksek gelirli,

kurumsal kullanclar

SD: Yok

M: Yksek

ans oyunlar, uak bileti alma

Orta ve yksek gelirli kullanclar

SD: Snrl

M: Orta

2,5. Nesil

1. nesil konum tabanl hizmetler, turizm ve kamu

sektrne ynelik hizmetler

Yksek gelirli bireysel

kullanclar ve kurumsal

kullanclar

SD: Yksek

M: Yksek

IP zerinden ses iletimi (VOIP)

Orta ve yksek gelirli kullanclar

SD: Snrl

M: Dk

3. Nesil

TV programlarn izleme, kiisel mobil portallar

Orta ve yksek gelirli kullanclar

SD: Yksek

M:Yksek

42

oklu ortamlar ve btnleik kurumsal hizmetler

PDA, PC, Intranet ve Extranet gibi birok sistemi

birlikte kullanan kullanclar

SD: Yksek

M:Yksek

Yukardaki tablo incelediinde grlecektir ki; hizmetler kiiye veya kurumlara gre

zelletirildii vakit salanan deer ve dolaysyla hizmetin maliyetinde artma

grlmektedir. Mobil hizmetlerin en nemli karakteristik zellii salad deerler

olduu iin, nesiller ilerledike servis operatrleri zellikle bu konu zerinde

younlam ve pazar segmentasyonu yaparak her segmente uygun hizmetler

gelitirmeye almlardr.

Bundan sonraki blmde mobil iletiim sektr ve mobil hizmetlerle ilgili lke

rnekleri incelenerek yaplan inovasyonlar hakknda bilgi verilecektir.

4.2. Dnyada Mobil letiim Sektr ve novasyon rnekleri

Son dnemlerde bilgi ve iletiim teknolojilerine dnk kurumsal ve akademik alanda

aratrmalarn artt grlmektedir. zellikle, hzl bir ekilde byyen mobil

telefon ve internet bu alandaki almalarn balca ilgi alann oluturmaktadr.

Uluslar Aras Telekomnikasyon Birlii (ITU) 2004 ylnda yaynlad raporda, son

dnemlerde global manada telekomnikasyon sektrnde gerekleen bymenin,

mobil iletiim ve internet sayesinde olduunu belirtmitir. 2004 ylnda yaynlanan

raporda tm Dnyadaki mobil kullanc saysnn 1 milyar 300 milyona ulat,

mobil iletiimin kullanm orannn da 2003 sonu itibariyle %24 e ykseldii

belirtilmitir (Chen, Watanabe, ve Brown, 2006).

Bu iki teknolojik inovasyonun tm dnyada yaylmasndan sonra ve her iki yenilik

iin pazarn doymaya balamasyla birlikte, pazara dair gelimelerin

deerlendirilmesinde nitel ve nicel gzlemlemelerin ikisinin de kullanlmas nemli

hale gelmitir. Mobil kullanc saysnn yannda, kullanm kalitesine ynelik

deerlendirmeler de aratrma konusu haline gelmeye balamtr. Mobil telefon ile

internetin bir arada dnlmeye balamasyla mobil internet teknolojisinin

kullanlmas mmkn hale gelmi ve bu da mobil iletiimin kalitesini arttrmtr.

Mobil telefon kullanm oranlarnn yksek seviyede olduu lkeler arasnda

43

gsterilen Japonya ve Kore, mobil internet uygulamalarnn yer ald 3. nesil mobil

iletiimi hayata geiren ilk iki lke olmutur. 2005 ylnda Japonyada yaplan

aratrmalara gre, Japon mobil kullanclarn %90, kendi mobil telefonlar

zerinden internete eriim uygulamasn kullanabilmektedir (Chen, Watanabe, ve

Brown, 2006). Ayrca, ITUnun 2002 ylnda Pasifik Asya Telekomnikasyonun

gstergelerini gz nnde bulundurarak yaynlad raporda, mobil iletiimin can

alc merkezinin Kuzey Amerika ve Bat Avrupadan Pasifik Asyaya tand

belirtilmitir. Bu yzden de zellikle Japonya, Asya pazarlarnn nasl gelimesi

gerektiine dair nemli bir model haline gelmeye balamtr (Chen, Watanabe, ve

Brown, 2006).

Japonyadaki mobil iletiim pazarna bakldnda, pazar iin gelitirilen yeniliklerin

hzl bir yaylm gsterdii grlmektedir. Japonyadaki elektronik eya pazarndaki

uygulamalar dier lke pazarlarna gre daha yava bir yaylm gsterirken, mobil

telefon pazarndaki gelimeler tam aksine ok hzl bir ekilde yaylmaktadr

(Yamada ve Furukawa ve Ishihara, 1995).

Japonyadaki mobil iletiim ile alakal tarihsel geliimine bakldnda, mobil

internet uygulamalarnn kullanlmad 1. nesil ve 2. nesil iletiimde mobil telefon

kullanmnn yaylmas iin fiyat ve yeni zellik gerekli iki deiken olmutur.

Mobil internet hizmetlerine geilmesiyle birlikte ise teknik fonksiyonlarn

temellendirildii bir snflandrma ve bunun iin de pazara dair blmlemenin

yaplmas gerekli olmutur (Chen ve Watanabe, 2006). Bu tarz bir blmlendirme

yaplmaya balandktan sonra mteri odakl teknoloji gelitirme, pazarn nemli bir

karakteristii haline gelmitir. Nagamachi (2002) gerekletirdii almasnda

belirttii zere, Japon telefon reticileri (Sharp, Sanyo, Matsushita ) rnleri

tasarlarken Kansei mhendislik uygulamalarn kullanarak mterinin talep ettii

zellikleri gelitirmeye ve ona istedii tatmini salamaya almlardr. Jonnson

(2004) ise yapt almasnda, NTT DoCoMo ve AU KDDI servis operatrlerinin

3. nesil uygulamalara ynelik stratejilerinden ve Avrupa pazarnda baarsz

olmasna ramen Japon pazarnda baary getiren yksek kalite-yksek maliyet

stratejisinden bahsetmitir. Hem tedarikilerin hem servis operatrlerinin ayr ayr

sahip olduklar etkiye ramen Japon mobil iletiim pazarnn geliimini dier

pazarlarn stnde tutan zellii, tedarikiler, servis operatrleri ve mteri tarafnn

44

yakn ilikiler kurmalar olmutur. Bu ilikinin gelimesinde mterinin yeni

zellikleri renmeye ve kullanmaya olan istei de etkili olmaktadr. Bu ekilde

gelitirilen bir iliki ile yeniliklerin yaylm kolaylarken, pazara global firmalarn

girmesi zorlamakta ve yerel firmalarn glerine g katmalar salanm

olmaktadr (Chen, Watanabe, ve Brown, 2006).

Japonya pazarnda gelitiren bu iliki ile alakal en gzel rnek kameral cep

telefonlarnn piyasada kendisine yer edindii srele alakaldr. Japonyada kameral

cep telefonunu piyasaya ilk sren, imdiki ismiyle Vodafone, eski adyla J-Phone

firmas olmutur. O zaman iin Japonyann 3. byk mobil servis operatr

olmasna ramen pazarda dier iki yerel operatre gre kk bir etkiye sahip olan

Vodafoneun 2000 ylnn Aralk aynda kard kameral cep telefonu, o sene ve

sonraki iki sene yaylma baars gsterememitir. Kameral cep telefonlarnn

piyasada yaylm ise NTT DoCoMo ve AU KDDI servis operatrlerinin ayn

zelliklerle bu mobil telefonlar pazara sunmasyla balamtr. Her iki servis

operatrnn kameral cep telefonlarn piyasaya sunmasndan sonra yaylmn

gereklemesi, yksek seviyede kaliteyi arz eden yerel firmalarla, talep eden mteri

arasnda salanan youn etkileimin getirdii gl renme yetenei ile alakal

olmaktadr. Japonya pazarnda servis operatrlerinin telefon reticilerine nazaran

daha gl bir konumda olduu da sylenmektedir (Chen, Watanabe, ve Brown,

2006).

ekil 4.1: Japon mobil telefon pazarna ynelik renme katsays erisi (Ocak

45

1997- Mays 2006), Kaynak: Japon Bankasnn Fiyat Endeksi Raporlar (2004) ve (TCA, 2005)

Japonyadaki mobil telefon pazarna ait renme katsays erisinde, kameral cep

telefonlarnn renme zerinde etkisi de grlebilmektedir.

Japonyada gelitirilen bir baka nemli yenilik ise 1999 ylnda NTT DoCoMo

firmasnn gelitirdii -Mode mobil hizmet ierii olmutur. Bata Vodafone olmak

zere Gney Kore, Avrupa, ABD ve indeki mobil servis operatrleri bu

inovasyondan yararlanarak kendi mobil hizmet ieriklerini gelitirmilerdir (Kallio,

Tinnila ve Tseng, 2006).

1992 ylnda kurulan NTT DoCoMo firmas 1997 ylnda -Mode takmn

oluturmutur. -Mode takmnda Keiichi Enoki (Proje Lideri), Mari Matsunaga

(Medya Direktr) ve Tadeshi Natsuno ( Uygulamalar ve Otaklklar) yer almtr.

-Mode byk bir hzla gelitirilmi ve 1999 ylnda piyasaya srlmtr. Mobil

hizmet, yeniliki ieriinden dolay ok rabet grm ve 3 sene ierisinde 35

milyon kullancya hizmet verir hale gelmitir. 2007 yl itibariyle ise bu rakamn

47,8 milyona ulat belirtilmektedir (Polat, 2007).

-Mode mobil hizmetinin deer zinciri ise u elerden olumaktadr:

ebeke (DoPa)

Portallar

Uygulama arayz (cHTML)

Grafikli

Renkli

erik

Finans

Sar Sayfalar

Yaam Tarzlar ve Elence

Cihaz

150 gramdan daha hafif

PCden ok daha ucuz

46

Sat&Datm

Mteri NTT DoCoMo firmas -Mode ile interneti hi kullanmam insanlar hedeflemitir.

Bu blmlemeden dolay da aylk sabit cretini (3 USD/Ay) ve veri kullanm

cretini (0, 02 USD/Kb) dk bir fiyatta karar klmtr. Hizmet kullanm creti ise

ierie gre deimektedir. Drt ana balkta toplanan zengin bir ierii vardr. Bu

kategorize olmu ierii, kurduu ok saydaki i ortaklklar sayesinde

gerekletirmitir. Ayn zamanda bu mobil hizmet, tm Japonya apnda kapsama

zelliine sahip olmaktadr (Polat, 2007). Ksa sre ierisinde o kadar byk bir

yaylm baars gstermitir ki dier birok lke de -Mode ve onu gelitirirken

kullanlan i modelini rnek almtr (Kallio, Tinnila ve Tseng, 2006).

47

48

5. novasyon Sreci

Bu blmde ncelikle, inovasyon sreciyle ilgili olarak daha nceki yllarda sreci

analiz eden aratrmaclarn ortaya koyduklar modeller incelenecektir.

ncelemede;

Modelin ana hatlar,

Kullanlan deikenler,

novasyon sahasna salanan katma deer ve

Modellerin eksik ynleri ifade edilecektir.

Daha sonra ise makro ve mikro boyutta yaplan bir baka aratrma zerinden,

yenilik fikrinin ortaya atlmas ve ticariletirilmesi arasnda sistematikletirilen sre

kavramsal erevede anlatlacaktr.

Mobil iletiim sektr ile ilikilendirilen analizde ise firmann;

novasyon stratejilerinden,

Stratejilere ve gelitirilen teknolojilere uygun i modellerinden,

modelleri ierisinde kurulan a yaplar ve stratejik ortaklklardan

bahsedilecektir.

5.1 novasyon Sreci Modelleri

Bu blmde inceleyeceimiz modellerden bazlar Rothwell ve Von Stammin

gelitirdii ve novasyon Modelleri ksmnda incelenen snflandrma ile de ilikili

olmaktadr. Srece ilikin gelitirilen modeller iin McFadzean, OLoughlin ve Shaw

49

(2005) makalesinden