Mikroekonomi 2

TREGU

Mikroekonomi 2Ermon Cervadiku

Përmbajtja

• Ndërtimi i një modeli ekonomik, optimizimi dhe ekuilibri

• Lakorja e kërkesës, ofertës, ekuilibri i tregut• Statika krahasuese• Lloje (institucione ekonomike) tjera të alokimit të

apartamenteve: – Monopolisti diskriminues, monopolisti i zakonshëm dhe

kontrolli i qerasë

• Eficenca Pareto dhe ekuilibri në afatë të gjatë

Ndërtimi i një modeli

• Modeli i një dukurie shoqërore • Paraqitje e thjeshtësuar e realitetit

– Harta• Paraqitje e thelbit të dukurisë duke lënë anash

detajet e panevojshme • Detajet supozohen të pandryshueshme• Modeli mund të bëhet më realistik duke përfshirë

detajet e lëna anash më parë

Ndërtimi i një modeli

• Tregu i apartamenteve në qytetin e studentit• Dy lloj apartamentesh:

1. Apartamente afër universitetit – më të preferuar2. Apartamente më larg universitetit – qasje më e

vështirë (udhëtim me autobus, biçikletë, etj)• Pyetjet

– Si përcaktohet çmimi i apartamenteve afër universitetit?

– Kush do t’i marrë ato?• Supozimi: apartamentet janë identike

Optimizimi dhe ekuilibri

• Për të analizuar sjelljen njerëzore duhet një kornizë

• Ekonomiks - korniza ndërtohet mbi dy parime bazë 1. Parimi i optimizimit – njeriu zgjedhë kombinimin

më të mirë për konsum që mund ta sigurojë2. Parimi i ekuilibrit – çmimet ndryshojnë derisa

sasia që kërkohet barazohet me sasinë që ofrohet

Lakorja e kërkesës

• Supozim 1: kemi vetëm një person që për arsye të caktuara është i gatshëm dhe në gjendje të jap çmimin maksimal prej 500Euro

• Supozimi 2: një person tjetër është i gatshëm dhe në gjendje të paguaj 490 Euro

• Çfarë ndodhë nëse çmimi është 494 Euro?• Çmimi rezervë – paraqet çmimin maksimal që një

person është i gatshëm ta paguaj


• Nëse çmimi do të ishte p*, atëherë numri i apartamenteve që do të kërkohen me qera do të jetë numri i personave të cilët kanë çmim rezervë më të lartë apo të barabartë me çmimin p*

• Këtë mund ta paraqesim grafikisht përmes lakores së kërkesës që tregon raportin në mes të kërkesës dhe çmimit


500

490

480 …

Çmimi rezervë (Euro)

Lakorja e kërkesës –Pjerrësi ngative: me rritjen e cmimit kërkesa zvogëlohet

Numri i apartamenteve0 1 2 3 …

Lakorja e ofertës

• Supozimi 1: numër i madh i qeradhënësve tëcilët janë të interesuar për cmimin më të lartëqë mund të ofrohet në treg

• Supozimi 2: treg me konkurrencë• Supozimi 3: informata të plota

Lakorja e ofertës

• Supozimi 4: afati i shkurtër, prandaj ofertaështë fikse– Pavarësisht nga cmimi i njëjti numër I

apartamenteve do të ofrohet për qera, pasiqë nëafat të shkurtër nuk mjafton koha për ndërtimin e apartamenteve të reja

Lakorja e ofertës

500

490

480 …


Lakorja e ofertës –afat i shkurtër: pavarësisht nga cmimi, oferta mbetet e njëjtë

Numri i apartamenteve0 S

Ekuilibri në treg

• Në ekuilibër nuk ka arsye për të ndryshuarsjelljen

• Me cmimin p* numri i apartamenteve tëkërkuara është I barabartë me atë tëapartamenteve të ofruara

• Oferta është e barabartë me kërkesën• Cka nëse p<p*?• Cka nëse p>p*?

Ekuilibri në treg

500

490

480 …

Çmimi rezervë (Euro)Lakorja e ofertës


p*Lakorja e kërkesës

p>p*

p<p*

Ekuilibri në treg

• Në ekuilibër nuk ka arsye për të ndryshuarsjelljen

• Nëse p<p*, kërkesa do të jetë më e madhë se oferta, prandaj cmimi do të rritet

• Nëse p>p*, oferta do të jetë më e madhe se kërkesa, prandaj cmimi do të zvogëlohet

• Përgjigja: të gjithë ata që janë të gatshëm dhenë gjendje të paguajnë p* do të marrinapartamente afër universitetit

Statika krahasuese

• Si ndryshon çmimi ekuilibrues nëse ndryshonsituata në treg?– Krahasimi mes dy ekuilibrave statikë

• Supozim 1: rritet oferta në treg• Rezultat: kur rritet oferta, çmimi ekuilibrues bie. • Supozim 2: apartamentet shndërrohen në banesa

kolektive• Rezultat: kërkesa dhe oferta zvogëlohen me të

njëjtën masë, prandaj çmimi ekuilibrues mbetet i njëjti

Statika krahasuese

500

490

480 …



p*D

S1

p*1

ƐƐ1

Statika krahasuese

500

490

480 …



p*D

S1

p*1

Ɛ

Ɛ1

Ɛ2

Statika krahasuese

• Çka nëse qeveria lokale fillon aplikimin e tatimit në qera në vlerë prej 50 Euro për apartament?

• Cili është supozimi në bazë këtij modeli?

Monopolisti diskriminues

• Supozim: një person është pronar I të gjitha apartamenteve (ose bashkëpunim në m es të disa pronarëve) – MONOPOL

• Shitje përmes ankandit– Diskriminim i blerësve përmes çmimit (në bazë të

çmimit rezervë të tyre)– Duke maksimizuar profitin monopolisti realizon

alokimin e njëjtë të apartamenteve sikur në rrethana të konkurrencës së plotë

Monopolisti i zakonshëm

• Supozim: Monopolisti duhet t’i shesë të gjitha apartamentet me të njëjtin çmim

• Nëse ulë çmimin, mund të shesë më shumë apartamente, por kjo nuk nënkupton gjithsesi fitim më të madh

• Nën supozimin se nuk ka kosto, monopolisti do të tentojë të mbajë çmimin në nivelin që i siguron atij të hyra maksimale

Monopolisti i zakonshëm

500

490



pˆ

D

S1

Ɛ

Kontrolli i qerasë

• Supozim: autoritetet komunale kanë vendosur çmimin tavan pmax i cili është më i ulët se sa çmimi ekuilibrues në konkurrencë të plotë

• Rezultat: teprica në kërkesë• Çfarë ndodh, nëse oferta nuk është e

barabartë me kërkesën?• A do t’i marrin njerëzit e njëjtë

apartamentet?

Mënyra më e mirë e alokimit

• Tregu me konkurrencë • Monoplosti diskriminues• Monopolisti i zakonshëm• Kontrolli i qerasë

• Çka nënkupton fjala “më e mirë”?• Cilat kritere duhet përdorur për të krahasuar këto

mënyra?– Eficienca Pareto

Eficienca Pareto (eficienca ekonomike)

• Kriter për krahasimin e rezultateve të institucioneve të ndryshme ekonomike

• Definicion: Nëse mund të përmirësojmë situatën e disa personave pa e përkeqësuar situatën e asnjë personi tjetër, atëherë kemi Pareto përmirësim– Rrjedhimisht, situata në të cilën nuk ka hapësirë

për Pareto përmirësim quhet Eficienca Pareto

Ekuilibri në afat të gjatë

• Supozim: në afat të gjatë oferta mund të ndryshojë

• Nëse ndryshon oferta, atëherë shtrohet pyetja sa persona do të marrin apartamente varësisht nga institucioni ekonomik

• Cila nga institucionet ekonomike do të mundësojnë Efiçiencën Pareto?

•

KUFIZIMI BUXHETOR


Kufizimi Buxhetor

• Kufizimi buxhetor • Tiparet e zonës buxhetore• Vija buxhetore dhe si ndryshon ajo• Variabla njësi• Taksat, subvencionet dhe racionimi

Kufizimi Buxhetor

• Bashkësia e zgjedhjeve konsumatore paraqet kombinimin e produkteve dhe shërbimeve që i ka në dispozicion konsumatori

• Ç'është kufizimi buxhetor • Supozim: kemi vetëm dy produkte në dispozicion,

çmimet e tyre si dhe buxhetin e konsumatorit– Bashkësia e konsumit (x1, x2) ose shkurtimisht X– Çmimet (p1, p2)– Buxheti m

• Kufizimi buxhetor– p1 x1+ p2 x2≤m.

Kufizimi Buxhetor

• Zona buxhetore:– Bashkësia e konsumit të cilën konsumatori është në

gjendje ta blejë me çmimet dhe buxhetin e dhënë– p1 x1+ p2 x2≤m

• Supozim: supozojmë që X paraqet bashkësinë e të gjitha produkteve dhe shërbimeve tjera që konsumatori mund t’i konsumojë gjegjësisht pjesa e mbetur e të hyrave

• Atëherë, kufizimi buxhetor: – p1 x1+ x2≤m

Tiparet e Zonës Buxhetore

• Vija buxhetore– Tërësinë e bashkësive konsumatore që kushtojnë

saktësisht m:• p1 x1+ p2 x2=m

• Zona buxhetore:– Bashkësia e konsumit të cilën konsumatori është

në gjendje ta blejë me çmimet e dhëna dhe buxhetin e dhënë

Zona dhe Vija Buxhetore

Pjerrësia e vijës buxhetore= - (p1/p2)

Pikëprerja horizontale=m/p1

Zona buxhetore

Pikëprerja vertikale=m/p2

Vija Buxhetore• p1 x1+ p2 x2=m nga kjo rrjedhë se• x2=(m - p1 x1)/p2

• Kjo formulë tregon se sa njësi të produktit 2 duhet të konsumojë konsumatori për të realizuar kufizimin buxhetor nëse konsumon x1 njësi të produktit 1.

• Shembull:– Nëse shpenzohen të gjitha të hyrat për produktin 2, atëherë mund të

blihen m/p2 njësi (pikëprerja me boshtin vertikal)– Nëse shpenzohen të gjitha të hyrat për produktin 1, atëherë mund të

blihen m/p1 njësi (pikëprerja me boshtin horizontal)– Për të paraqitur grafikisht vijën buxhetor, vetëm bashkoni pikëprerjet

mes vete

Vija Buxhetore

• Pjerrësia e vijës buxhetore “- (p1/p2)” matë normën e zëvendësimit të produktit 1 me produktin 2 sipas çmimeve të tregut– matë koston opurtune të konsumit të produktit 1

Ndryshimet e Vijës Buxhetore

• Kur ndryshojnë të hyrat dhe çmimet në treg, atëherë ndryshon edhe vija buxhetore

• Supozim 1: nëse rriten të ardhurat, vija buxhetore zhvendoset djathtas paralel me vijën paraprake dhe pjerrësia nuk ndryshon

• Supozim 2: nëse dyfishohen çmimet e produkteve, vija buxhetore zhvendoset majtas paralel me vijën paraprake dhe pjerrësia nuk ndryshon

Ndryshimet e Vijës Buxhetore – rritja e të hyrave



Zona buxhetore


Vija buxhetore

Ndryshimet e Vijës Buxhetore:dyfishimi i çmimeve

• Vija buxhetore: p1 x1+ p2 x2=m• Nëse dyfishohen çmimet, atëherë:• 2*p1 x1+ 2*p2 x2=m• Kjo është e njëjtë me përgjysmimin e të hyrave• p1 x1+ p2 x2=m/2

Ndryshimet e Vijës Buxhetore: dyfishimi i çmimeve



Zona buxhetore


Vija buxhetore

Variabla njësi

• p1 x1+ p2 x2=m • Kur pjesëtojmë të dy anët me p2 është e njëjtë me

• (p1/p2)x1+ x2=m/p2 • Kur pjesëtojmë të dy anët me m është e njëjtë me

• (p1/m)x1+ (p2/m)x2=1

Tatimet, Subvencionet dhe Racionimi

• Politika ekonomike ndikojnë në kufizimin buxhetor përmes tatimeve

• Akciza paraqet tatimin që i paguhet shtetit për çdo njësi të produktit x

• Ç'farë ndodhë kur shteti vendos akcizë mbi produktin x?– Konsumatori: akciza paraqet çmim më të lartë,

p*=p1+t– Ç'farë ndodhë më kufizimin buxhetor?


• Tatimi ad valorem (mbi vlerë dhe jo sasi): paraqet përqindjen e çmimit që i paguhet shtetit si tatim

• Ç'farë ndodhë kur shteti vendos tatim advalorem mbi produktin 1?– Konsumatori: tatimi ad valorem paraqet çmim më

të lartë, p*=p1(1+τ)=p1+ p1*τ– Ç'farë ndodhë me kufizimin buxhetor?


• Subvencioni në sasi: shuma që shteti ia jep konsumatorit për njësi të produktit 1

• Ç'farë ndodhë kur shteti ndanë subvencione për sasi për produktin 1?– Konsumatori: subvencioni ulë çmimin, p*=p1-s– Ç'farë ndodhë më kufizimin buxhetor?


• Subvencioni në vlerë: përqindja e çmimit që shteti ia jep konsumatorit për produktin 1

• Ç'farë ndodhë kur shteti ndanë subvencione në vlerë për produktin 1?– Konsumatori: subvencioni ulë çmimin, p*= p1(1-

σ)=p1- p1*σ– Ç'farë ndodhë më kufizimin buxhetor?


• Tatimet ndikojnë në rritjen e çmimit• Subvencionet ndikojnë në uljen e çmimit• Në të dy rastet ndryshon pjerrësia e vijës

buxhetore


• Racionimi: kur shteti e kufizon nivelin e konsumit të produktit 1


x1

Zona buxhetore

x2

Vija buxhetore

ˉx1

Bashkësia e zgjedhjeve konsumatore që jemi në gjendje t’i blejmë, por nuk lejohet

Zonabuxhetore


x1

Zona buxhetore

x2

Vija buxhetore

ˉx1

Zonabuxhetore

Shteti kombinon tatimin me racionim


Pjerrësia e vijës buxhetore= - {(p1+t)/p2)}

Ndryshimet e Vijës Buxhetore

• Çka nëse kemi inflacion prej rreth 5% edhe në produkte edhe në të hyra?

PREFERENCAT


Përmbajtja

• Preferencat e konsumatorit• Supozimet mbi preferencat e konsumatorit• Lakoret e indiferencës• Karakteristikat e Lakoreve të Indiferencës• Preferencat normale• Lloje të ndryshme lakoresh indiference • Norma marxhinale e zëvendësimit• Interpretimet e normës marxhinale të

zëvendësimit dhe sjellja e saj

Preferencat e Konsumatorit

• Analiza e zgjedhjes konsumatore nënkupton jo vetëm listëne të gjitha produkteve dhe shërbimeve, por edhe përgjigjetnë “ku”, “kur” dhe “në çfarë rrethanash”

• Supozim: dy bashkësi të konsumit (x1, x2) dhe (y1, y2)– Rreptësisht preferohet:

• Varësisht nga niveli i dëshirueshmërisë ndaj njërës apo tjetrësbashkësi, njëra rreptësisht preferohet ndaj tjetrës: (x1, x2) > (y1, y2) ose(y1, y2) >(x1, x2)

– Dobët preferohet:• Varësisht nga niveli i dëshirueshmërisë ndaj njërës apo tjetrës

bashkësi, njëra preferohet apo konsumatori është indiferent ndajbashkësive: (x1, x2) ≥ (y1, y2) ose (y1, y2) ≥(x1, x2)

– Indiferent: • Nëse niveli i njëjtë i dëshirueshmërisë, indiferent ndaj tyre: (x1, x2)

~(y1, y2)

Supozimet mbi Preferencat e Konsumatorëve

• Aksioma:1. Komplete (konsumatori mund të zgjedh)

• Supozojmë që çdo bashkësi konsumi mund të krahasohetme një tjetër: (x1, x2) ~(y1, y2) ose…

2. Refleksive• Supozojmë që çdo bashkësi konsumi është po aq e mirë sa

vetë bashkësia: (x1, x2) >~(x1, x2)3. Transitive

• Supozojmë që nëse (x1, x2) >~(y1, y2) dhe (y1, y2) >~(z1, z2)atëherë rrjedhë se (x1, x2) >~(z1, z2)

• Nëse shkelet kjo aksiomë, atëherë nuk do të ketë zgjedhjeoptimale

Lakoret e Indiferencës

• Preferenca e një konsumatori (zgjedhja) në mesbashkësive të ndryshme të produkteve dheshërbimeve mund të ilustrohet përmes lakores sëindiferencës.

• Lakorja e indiferencës paraqet bashkësi tëndryshme të produkteve që sigurojnë nivelin e njëjtë të kënaqësisë (dobisë) së konsumatorit. – Ajo tregon kombinimet e produkteve që i sigurojnë

konumatorit nivel konstant të dobisë.


U1

.

x2

x1

Lakorja e indiferencës:Bashkësi konsumiindiferente ndaj (x1, x2)

x1

x2

Dobët preferohet: Bashkësi konsumi që vetëm dobëtpreferohen ndaj (x1, x2)


Z

U1U2

.

x2

x1

Nëse X rreptësisht preferohet daj Y;Nëse X~Z dhe Y~Z, atëherë X~Y;Këto dy supozime janë në kundërshtimme njëra tjetrën.

Y

X..Prandaj, lakoret e indiferencës që japinnivele të ndryshme të kënaqësisë nukpriten

Rastet Ekstreme: Lakoret e Indiferencës

• Zëvendësuesit perfekt: – Dy produkte janë zëvendësues perfekt kur një

konsumator është i gatshëm të zëvendësojë njërinprodukt me tjetrin me normë konstante (2 lapsatë kuq me 2 lapsa të kaltër)

– Konsumatori është indiferent ndaj çfarëdokombinimi mes lapsave të kuq dhe të kaltër qëjapin gjithsej 4 lapsa

– Lakoret e indiferencës janë paralele ndaj njëratjetrës dhe kanë pjerrësinë të barabartë me -1

Zëvendësuesit Perfekt

PicaU1 U2 U3

6

4

2

Sandwich

Rastet Ekstreme: Lakoret e Indiferencës

• Plotësuesit perfekt: – Dy produkte janë plotësues perfekt kur

konsumohen në proporcion të caktuar– Nëse kemi 10 këpucë të majta dhe 10 të djathta

(10,10), nëse shtojmë një këpucë të majtë (11,10) konsumatori do të jetë indiferent

• Këpuca e majtë shtesë nuk i nevojitet asgjë pa tëdjathtën

– Lakoret e indiferencës janë drejtëza normale nënjëra tjetrën.

Plotësuesit Perfekt

Këpucë të djathta

U1

U2

“E keqja”

• Një produkt është i keq kur konsumatori nuk e pëlqen

• Supozim: – Konsumatorit i pëlqen pershuta por jo kërpudhat

në pica– Atëherë duhet që në pica të ketë pak më shumë

pershutë për ta kompensuar konsumatorin

• Lakorja e indiferencës ka pjerrësi pozitive

“E keqja”

Përshutë

U1U2

U3

Kërpudha

“Neutrali”

• Një produkt është një e mirë neutrale atëherëkur konsumatorit nuk i bëhet vonë për të

• Supozim:– Konsumatorit i pëlqen përshuta– Nuk i bëhet vonë për kërpudha

• Sa më shumë përshutë, kënaqësia më e madhe

• Sasia shtesë e kërpudhave nuk i jep kënaqësishtesë

“Neutrali”

Përshutë

U1 U2 U3

Kërpudha

“Kënaqësia”

• Situata kur një bashkësi e konsumit konsiderohetsi më e mira

• Sa më afër kësaj bashkësie, aq më mirë për ngaaspekti i preferencës së konsumatorit

• Lakoret e indiferencës janë të rrumbullakëta• Kur konsumatori ka shumë pak ose tepër nga të

dy produktet, pjerrësia është negative• Kur konsumatori ka tepër nga njëri prej

produkteve, pjerrësia është pozitive– Produktit shndërrohet në produkt të keq

“Kënaqësia”

çokolatë

Akullore

..Pika e kënaqësisëmaksimale

x2

x1

Produktet Diskrete

• Veturat– Konsumi i matur sipas kohës së vozitjes– Konsumi sipas numrit të veturave

Lakoret e Indiferencës me Sjellje tëMirë

• Supozimet:– Monotoniciteti i preferencave

• Pjerrësi negative

– Mesatarja më e mirë se ekstremi• Lakoret janë konvekse

Karakteristikat e Lakoreve të Indiferencës

Lakoret e indiferencës më larg origjinës janëmë të preferuara se ato më afër saj. Lakoret e indiferencës kanë pjerrësi negative. Lakoret e indiferencës nuk priten mes vete. Lakoret e indiferencës janë konvekse.

Norma Marxhinale e Zëvendësimit

• Paraqet pjerrësinë e lakores së indiferencës(MRS)– Matë normën sipas së cilës konsumatorit është i

gatshëm të zëvendësojë një produkt me tjetrin• Nëse i marrim pak nga produkti x1 (∆ x1) dhe i japim pak

nga produkti x2(∆ x2) ashtu që konsumatori të mbetetnë të njëjtën lakore të indiferencës (nivel të kënaqësisë)


– Raporti ∆x2/∆x1 paraqet normën e zëvendësimit– Nëse ∆x2/∆x1 është shumë e vogël (marxhinale),

atëherë këtë e quajmë norma marxhinale e zëvendësimit

– Sa më e vogël aq më e përafërt me pjerrësinë e lakores së indiferencës

– MRS ka vlera negative, pasi që matë pjerrësinë e lakores së indiferencës


U1

.

x2

x1

Lakorja e indiferencës:Bashkësi konsumiIndiferente ndaj (x1, x2)

∆x1

∆x2

Pjerrësia=Norma Marxhinale e Zëvendësimit= ∆x2/∆x1


• Suppozim: – Konsumatori ka preferenca me sjellje të mirë, pra

monotone dhe konvekse; – Tani konsumon bashkësinë (x1 ,x2);– I mundësojmë të zëvendësojë produktin 1 me

produktin 2, ose anasjelltas me normën e këmbimit E

– Nëse sakrifikon ∆x1 do të merr ∆x1*E– Nëse sakrifikon ∆x2 do të merr ∆x2/E


• Rezultati:– Drejtëza duhet të jetë tangjente në lakoren e

indiferencës– Nëse MRS është e barabartë me normën e

këmbimit E, atëherë konsumatori nuk do të jetë i gatshëm të këmbejë produktin 1 me produktin 2

Norma Marxhinale e Zëvendësimit:interpretime tjera

• Gatishmëria marxhinale për të paguar– MRS matë gatishmërinë marxhinale për të sakrifikuar

paratë (produktin 2) për të blerë pak më shumë ngaprodukti 1

– MRS matë sasinë e produktit 2 (që matet në vlerëmonetare) që konsumatori është i gatshëm të paguajpër një sasi marxhinale shtesë të konsumit tëproduktit 1

– Sa duhet të paguani – varet nga çmimi– Sa jeni të gatshëm të paguani – varet nga preferenca

Norma Marxhinale e Zëvendësimit:sjellja

• Zëvendësuesit perfekt– MRS është konstante (=-1)

• Neutralët– MRS është infinit

• Plotësuesit perfekt– MRS është ose 0 ose infinit

• MRS është normë marxhinale zvogëluese e zëvendësimit

DOBIA

Mikroekonomi 2Mrika Kotorri

1

Përmbajtja

• Funksioni i Dobisë• Dobia ordinale• Dobia kardinale• Shembuj të funksioneve të Dobisë• Dobia marxhinale• Dobia marxhinale dhe Norma Marxhinale e

Zëvendësimit (MRS)

2

Funksioni i Dobisë• Matës numerik i lumturisë• Matës i mirëqenies individuale• Probleme konceptuale

– Prandaj dobia përshkruan preferencat e konsumatorëve

– Cila bashkësi konsumi ka dobi më të madhe• Interesim në rangim dhe jo madhësi të diferencës

3

Funksioni i Dobisë• Funksioni i dobisë na ndihmon të caktojmë një

vlerë numerike për secilën bashkësi të konsumit– Bashkësitë më të preferuara kanë numër më të madh

• Bashkësia (x1, x2) preferohet ndaj bashkësisë (y1,y2) vetëm nëse dobia nga (x1, x2) është më e madhe se dobia nga (y1, y2)

• Pra (x1, x2) > (y1, y2) atëherë dhe vetëm atëherë kur u(x1, x2) > u(y1, y2)

4

Dobia ordinale• Rëndësi ka rangimi i bashkësive të konsumit

sipas dobisë– Nuk ka rëndësi magnituda e dobisë, por vetëm

rangimi që ajo i bën bashkësive të konsumit

5

Dobia ordinale• Supozim: A preferohet ndaj B dhe B

preferohet ndaj C– Vetëm rangimi i bashkësive sipas dobisë është me

interes, vlerat numerike nuk kanë rëndësi

Bashkësia U1 U2 U3

A 3 17 -1

B 2 10 -2

C 1 0.02 -4

6

Transformimi monotonik

• Transformimi monotonik:– Nënkupton transformimin e një bashkësie

numrash në një bashkësi tjetër duke ruajtur rangimin e tyre

• ashtu që u1>u2 nënkupton f(u)1>f(u)2

– Paraqitet përmes f(u)– Transformimi monotonik dhe funksioni monotonik

janë e njëjta gjë

7


• Shembull:– Shumëzimi me një numër

• f(u)=3u

– Mbledhja• f(u)=u+20

– Ngritja në fuqi• f(u)=u6

8


• Nëse f(u) është ndonjë transformimmonotonik i funksionit të dobisë që paraqetpreferenca të caktuara– Atëherë f(u(x1, x2)) është funksion i dobisë që

paraqet preferencat e njëjta

9

Transformimi monotonik• Arsyeja:

– Nëse u(x1, x2) paraqet preferenca të caktuara, u(x1,x2)>u(y1,y2) atëherë dhe vetëm atëherë kur (x1, x2)>(y1, y2)

– Nëse f(u) është një transformim monotonik, u(x1,x2)>u(y1,y2) atëherë dhe vetëm atëherë kur f(u(x1,x2))>f(u(y1, y2))

– Prandaj, f(u(x1, x2))>f(u(y1, y2)) atëherë dhe vetëm atëherë kur (x1, x2)>(y1, y2)

• Pra funskioni f(u) paraqet preferencat në të njëjtën mënyrë sikur u(x1,x2)

• Transformimi monotonik i një funksioni të dobisë është një funksion i dobisë që paraqet preferencat e njëjta sikurse funksioni origjinal i dobisë

10

Dobia Kardinale

• Sipas teorisë, dobisë mund t’i caktohet magnituda (madhësia)– Madhësia e ndryshimit në mes të dobive ka rëndësi

• Ç'ka nëse Arianit bashkësia A i pëlqen 2 herë më shumë se bashkësia B?

• A duhet kjo të shprehet në vlerë monetare, vlerë në kohë, apo diçka tjetër?

• Megjithatë, ne na intereson vetëm cila bashkësi preferohet dhe jo magnituda e preferencës.

11

Dobia Kardinale

• Megjithatë, ne na intereson vetëm cila bashkësi preferohet dhe jo magnituda e preferencës

• Prandaj, nuk na nevojitet teoria e dobisë kardinale për të shpjeguar sjelljen konsumatore

12

Funksioni i Dobisë

• Nëse kemi rangimin e preferencave, kjonënkupton që kemi edhe funksionin e dobisë sipas të cilit do të rangojmë bashkësitë e konsumit?

• Çka nëse preferencat janë intransitive?– Nëse A>B>C>A, atëherë funsioni i dobisë duhet të

mundësojë vlera numerike për u(A)> u(B)>u(C)>u(A)

– E pamundur!

13

Funksioni i Dobisë

• Nëse përjashtojmë preferencat intransitive, atëherë gjejmë funksionin adekuat të dobisë

• Supozim: kemi një numër lakoresh të indiferencës të paraqitura si më poshtë

14

Funksioni i Dobisë

U1

.

x2

x1

Matë distancën nga origjinae sistemit koordinativ

U2

U12

4

5

Lakoret e indiferencës

15

Shembuj të Funksioneve të Dobisë

• Supozim: kemi funskionin e dobisë u(x1, x2) – Për të paraqitur lakoren e indiferencës paraqit

grafikisht të gjitha pikat ku kombinimi (x1, x2) jep një vlerë konstante

– Për çdo vlerë tjetër të konstantës paraqitet një lakore tjetër e indiferencës

16


• Supozim: funksioni i dobisë është u(x1,x2)=x1*x2– Funksioni i dobisë nënkupton që bashkësia (x1,x2)

ka një vlerë konstante (niveli i kënaqësisë është i njëjtë përgjatë lakores së indiferencës)

– Prandaj, x2=k/x1

17


• Supozim: funksioni i dobisë është u(x1,x2)=x12*x2

2

– Funksioni i dobisë nënkupton që bashkësia (x1,x2) ka një vlerë konstante (niveli i kënaqësisë është i njëjtë përgjatë lakores së indiferencës)

– Prandaj, matematikisht u(x1,x2)=(x1*x2) 2=v(x1*x2) 2

– Pra, kemi një transformim monotonik të funskionit të dobisë

– v(x1*x2) 2 paraqet të njëjtat preferenca sikur u(x1,x2), pasiqë i rangon bashkësitë në të njëjtën mënyrë

18

Zëvendësuesit Perfekt

PicaU1 U2 U3

6

4

2

Sandvich

19

Zëvendësuesit perfekt

• Supozim: u(x1,x2)=x1+x2– ky funskion është konstant për çdo kombinim të

(x1,x2) dhe ka vlerë numerike më të madhe, nëse kemi një bashkësi më pak të preferuar se kjo

– Çfarëdo transformimi monoton i këtij funksionimund të paraqes funksionin e dobisë për zëvendësuesit perfekt

– Çka nëse x1 është 2 herë më i preferuar se x2?

20

Zëvendësuesit perfekt

• Forma gjenerale e funksionit të dobisë për zëvendësuesit perfekt është:

• u(x1,x2)=ax1+bx2

– a dhe b paraqesin “vlerat” që konsumatorët u caktojnë produkteve x1,x2.

– Pjerrësia e lakores së indiferencës është –a/b

21


Këpucë të djathta

U1

U2

22


• Shembulli i këpucëve• Numri i palëve të këpucëve tregon numrin

minimal të këpucëve të majta gjegjësisht të djathta

• Funksioni i dobisë për plotësuesit perfekt është– u(x1,x2)=min{x1,x2 }

• Çka nëse kemi bashkësinë (11,10)? Çka nëse x1 është 2 herë më i preferuar se x2?– Çfarëdo transformimi monoton i këtij funksion mund

të paraqes funksionin e dobisë për plotësuesit perfekt

23


• Forma gjenerale e funksionit të dobisë për plotësuesit perfekt është:– u(x1,x2)=min{ax1,bx2 }– a dhe b paraqesin proporcionet në të cilat

konsumohen produktet x1,x2

– Pjerrësia e lakores së indiferencës është 0 ose infinit

24

Preferencat Cobb-Douglas

• Forma gjenerale e funksionit të dobisë është – u(x1,x2)=x1

c*x2d

• c dhe d paraqesin preferencat e konsumatorëve për produktet x1,x2

• Vlerat e ndryshme për c dhe d japin forma të ndryshme të lakoreve të indiferencës

• Ato paraqiten grafikisht si më poshtë– Kanë formën e lakoreve të indiferencës me sjellje

të mirë, pra monotone dhe konvekse

25

Preferencat Cobb-Douglas

U1

.

x2

x1

U2

U12

4

5


26

Preferencat Cobb-Douglas –transformimet monotonike

• Nëse përllogarisim logaritmin natyral në të dy anët kemi – u(x1,x2)=ln(x1

c*x2d)=clnx1+dlnx2

• Çfarëdo transformimi monoton i këtij funksioni mund të paraqes funksionin e dobisë për Cobb-Douglas, përderisa shuma e eksponentëve është baraz me 1

27

Dobia Marxhinale

• Supozim: kemi bashkësinë e konsumit (x1, x2)– Çfarë ndodhë nëse konsumatorit i ofrojmë sasi shtesë

të produktit x1? • Norma e ndryshimit shtesë quhet norma

marxhinale e dobisë nga produkti x1 dhe e shënojmë me MU1– MU1=∆U/∆ x1= u[(x1+∆x1,x2)- u(x1,x2)]/∆x1

• Kjo matë normën e ndryshimit në dobi pasi të rrisim sasinë e produktit 1 (∆x1)

• Produkti 2 është supozuar që nuk ndryshon

28

Dobia Marxhinale

• Ndryshimin në dobi– Shumëzojmë ndryshimin në konsumin e produktit 1

me normën marxhinale të dobisë nga produkti 1– ∆U=MU1*∆ x1

• Si definohet dobia marxhinale nga produkti 2?• Magnituda e dobisë marxhinale varet nga

magnituda e dobisë• Magnituda e dobisë marxhinale nuk është e

rëndësishme– Interesimi në rangimin e preferencave

29

Dobia Marxhinale dhe Norma Marxhinale e Zëvendësimit

• Funksioni i dobisë u(x1,x2) mund të shfrytëzohet për matjen e MRS– MRS paraqet pjerrësinë e lakores së indiferencës

(MRS)– Matë normën sipas së cilës konsumatorit është i

gatshëm të zëvendësojë një produkt me tjetrin• Nëse ia marrim pak nga produkti x1 (∆ x1) dhe i japim

pak nga produkti x2(∆ x2) ashtu që konsumatori të mbetet në të njëjtën lakore të indiferencës (nivel të kënaqësisë)

30

Dobia Marxhinale dhe Norma Marxhinale e Zëvendësimit

• Supozim: ndsryshojmë sasinë e të dy produkteve nga pak (∆x1, ∆x2) ashtu që dobia të mbetet konstante u=konstantë– Lëvizje përgjatë lakores së indiferencës

• atëherë:– MU1∆ x1+MU2∆x2=∆U=0

• Pjerrësia e lakores së indiferencës:– MRS=∆x2/∆x1=MU1/MU2

• Zakonisht MRS analizohet në vlerën e saj absolute• Nuk ndryshon në rast të transformimit monotonik

31

ZGJEDHJA


Përmbajtja

• Zgjedhja optimale• Disa shembuj• Të mirat asnjajëse dhe të mirat e padëshiruara• Të mirat në njësi të pandashme• Preferencat konkave• Preferencat Cobb-Douglas• Vlerësimi i funksionit të dobisë• Implikimet e kushtit MRS• Zgjedhja e tatimeve

Kufizimi buxhetor

Tregon kombinimet e të mirave që konsumatorët mund t’i sigurojnë, duke marrë parasysh të ardhurat dhe çmimet e të mirave.

Preferencat: Cka dëshiron konsumatori

Preferenca e një konsumatori (zgjedhja) në mes bashkësive të ndryshme të produkteve dhe shërbimeve mund të ilustrohet përmes lakores së indiferencës.

Lakorja e indiferencës paraqet bashkësi të ndryshme të produkteve që sigurojnë nivelin e njëjtë të kënaqësisë (dobisë) së konsumatorit. Ajo tregon kombinimet e produkteve që i sigurojnë konsumatorit nivel konstant të dobisë.

Zgjedhja Optimale• Konsumatori zgjedhë shportën më të preferuar

nga zona e tij buxhetore• Zgjedhja optimale:

– Pika ku vija e buxhetit është tangjente në lakoren e indiferencës, (x1

*, x2*)

• Nëse e pret lakoren e indiferencës, do të ketë një pikë tjetër

– Bashkësia konsumatore më e mirë që mund të përballohet

Zgjedhja optimale e konsumatorit

PicaU1

U2

Kufizimi buxhetori konsumatorit

U3



PicaU1

U2

U3.QPepsi

QPica

Zgjedhja optimaleduke marrë parasysh preferencën personale dhekufizimet buxhetore

Zgjedhja optimale - përjashtimet

• Kushti i tangencialitetit nuk nënkupton patjetër zgjedhje optimale

• Përjashtimet:1. Nëse lakorja e indiferencës ka një kënd, atëherë

tangjenta nuk është e definuar• Optimum i brendshëm

2. Nëse konsumi i produktit është zero• Pjerrësia e lakores së indiferencës është e ndryshme

nga ajo e vijës buxhetore• Optimum i kufitar

Zgjedhja optimale - optimumi ibrendshëm

PicaU1

U2

.QPepsi

QPica

Vija buxhetore

Zgjedhja optimale – optimumikufitar

PicaU1

U2

U3

QPepsi

QPica

Zgjedhja optimale – optimumikufitar

PicaU1

U2

U3

QPepsi

QPica

Zgjedhje optimale

Vija buxhetore

Zgjedhja optimale - optimumi ibrendshëm

• Kushti i tangencialitetit është i domosdoshëm, por jo i mjaftueshëm për zgjedhjen optimale

• Në rastin kur lakorja e indiferencës është plotësisht konvekse– Kushti i tangencialitetit është i domosdoshëm dhe

i mjaftueshëm– MRS është e barabartë me pjerrësinë e vijës

buxhetore • MRS= - (p1/p2)

Vija Buxhetore

• Pjerrësia e vijës buxhetore “- (p1/p2)” matë normën e zëvendësimit të produktit 1 me produktin 2 sipas çmimeve të tregut– matë koston opurtune të konsumit të produktit 1


• Paraqet pjerrësinë e lakores së indiferencës (MRS)– Matë normën sipas së cilës konsumatorit është i

gatshëm të zëvendësojë një produkt me tjetrin• Nëse ia marrim pak nga produkti x1(∆ x1) dhe i japim

pak nga produkti x2(∆ x2) ashtu që konsumatori të mbetet në të njëjtën lakore të indiferencës (nivel të kënaqësisë)

Funksioni i kërkesës

• Bashkësia e kërkuar paraqet kombinimin e produktit 1 dhe 2 me çmimet e dhëna dhe të hyrat e dhëna

• Funksioni i kërkesës paraqet ndërlidhjen e zgjedhjes optimale me çmimet dhe të hyrat– x1(p1 p2,m) dhe x2(p1 p2,m)– Kur ndryshojnë të hyrat dhe çmimet, ndryshon

zgjedhja optimale• Preferencat e ndryshme çojnë në funksione të

ndryshme të kërkesës

Shembull - Zëvendësuesit Perfekt

PicaU1

U2 U3

6

4

2

SandvichVija buxhetore

Shembull - Zëvendësuesit Perfekt• Nëse p2 >p1, pjerrësia e vijës buxhetore është më e

vogël se MRS– Zgjedhja optimale kur të gjitha të hyrat shpenzohen për

produktin 1• Nëse p1>p2, pjerrësia e vijës buxhetore është më e

madhe se MRS– Zgjedhja optimale kur të gjitha të hyrat shpenzohen për

produktin 2• Nëse p1=p2

– Zgjedhja optimale është në cilëndo pikë ku pjerrësia e vijës buxhetore është e barabartë me MRS

•

Shembull - zëvendësuesit e plotë

• Nëse dy produkte janë zëvendësues të plotë, konsumatori do të blejë produktin më të lirë

m/p1 kur p1<p2

X1 çfarëdo numri në mes të 0 dhe m/p1 kur p2=p1

0 kur p1>p2

Shembull – bashkëplotësuesit e plotë

Këpucëtë djathta

U1

U2

Këpucëtë mjafta

Vija buxhetore

Shembull – bashkëplotësuesit e plotë

• Nëse dy produkte janë bashkëplotësues të plotë, konsumatori do të blejë sasi të njëjta nga të dy produktet pavarësisht nga çmimet

• p1 x1+ p2 x2=m• x1=x2=x=m/(p1+ p2)

Shembull – produktet asnjënëse apo tëpadëshiruara

• Produktet anjënëse dhe të padëshiruara– Konsumatori të gjitha të hyrat do t’i shpenzojë për

blerjen e produktit të mirë• Kërkesa për produktin asnjënës apo të padëshiruar

është 0

Shembull – produktet diskrete (tëpandashme)

• Nëse produkti një është i pandashëm, konsumatori mund të zgjedhë bashkësitë (1,m-p1), (2,m-2p1), (3,m-3p1),• Nëse çmimi shumë i lartë, atëherë konsumatori zgjedhë 0

nga produkti 1• Nëse çmimi i ulët, konsumatori zgjedhë të paktën 1 nga

produkti 1

Shembull – lakoret e indiferencëskonkave

PicaU1

QPepsi

Z

U2

Zgjedhjajooptimale

Zgjedhjaoptimale

A

Shembull – lakoret e indiferencëskonkave

• Zgjedhja optimale– është optimumi kufitar (pika Z) dhe jo optimumi i

brendshëm brendshëm (pika A), pasi që pika Z është në një lakore indiference më të lartë

Shembull – Preferenca Cobb-Douglas

• Funksioni i dobisë për Cobb-Douglas u(x1,x2)=x1c*x2

d

• Zgjedhjet optimale janë:• x1=(c/c+d)*(m/p1)• x2=(d/d+c)*(m/p2)

– Supozim: • konsumatori konsumon x1 njësi të produktit 1, atëherë

pjesa e të hyrave që shpenzohet për këtë është p1 x1/m• Kërkesa për x1:

– p1 x1/m = [p1/m][c/(c+d)][m/p1/ x2]=c/(c+d)– Pasi që shuma e exponentëve është 1, atëherë Pjesa e të hyrave që

shpenzohet për produktin 2 është d/(c+d)

Shembull – Preferenca Cobb-Douglas

• u(x1,x2)=x1a*x2

1-a

– Ku a është pjesa e të hyrave që shpenzohet për produktin 1, ndërsa 1-a është pjesa që shpenzohet për produktin 2

• Kjo pasi që shuma e eksponentëve zakonisht supozohet të jetë e barabartë me 1

– Pjesa e të hyrave që shpenzohet për produktet është:

• s1 = p1 x1/m• s2= p2 x2/m

Vlerësimi i funksionit të dobisë

• Funksioni i dobisë që i paraqet këto preferencaështë u(x1,x2)=x1

1/4*x23/4

Viti p1 p2 m x1 X2 s1 s2 Dobia

1 1 1 100 25 75 .25 .75 57.0

2 1 2 100 24 38 .24 .76 33.9

3 2 1 100 13 74 .26 .74 47.9

4 1 2 200 48 76 .24 .76 67.8

5 2 1 200 25 150 .25 .75 95.8

6 1 4 400 100 75 .25 .75 80.6

7 4 1 400 24 304 .24 .76 161.1

Vlerësimi i funksionit të dobisë

• Supozim:– Shteti aplikon një politikë tatimore që ndikon që

çmimet të jenë (2,3); nëse të hyrat janë 200 Euro, ndërsa eksponetët janë ¼ dhe ¾ (sikur në shembullin më lartë), atëherë

• kërkesa për këto dy produktet është:» x1=(c/c+d)*(m/p1)=(1/4)*(200/2)=25» x2=(d/d+c)*(m/p2) (3/4)*(200/3)=50

– atëherë dobia nga këto dy produkte është:– u(x1,x2)=x1

c*x2d=u(25,50)=25 1/4*503/4=42

– ç’farë ka ndodhur?

Zgjedhja e taksave

• Supozimet: • Shteti i ka dy opsione

1. Të aplikojë taksën në sasi2. Të aplikojë taksën në vlerë (çmim)

– Kufizimi buxhetor është: p1 x1+ p2 x2=m• Sa është kufizimi buxhetor nëse produkti 1 tatimohet me t?

• (p1 +t)x1+ p2 x2=m– Të hyrat buxhetore janë R=t*x1

Zgjedhja e taksave

• Supozimet: • Shteti i ka dy opsione

1. Të aplikojë taksën në sasi2. Të aplikojë taksën në vlerë (çmim)

– Kufizimi buxhetor është: p1 x1+ p2 x2=m– Sa është kufizimi buxhetor nëse të hyrat tatimohen me

t?• p1 x1+ p2 x2=m-R*• p1 x1+ p2 x2=m-t*x1

– Të hyrat buxhetore janë R=t*x1


Zgjedhjaoptimaleme tatimnë çmim

X*2

Zgjedhja optimaleduke marrë parasyshpreferencën personale dhekufizimet buxhetore

X*1

Zgjedhja optimalefillestare

Zgjedhja optimaleme tatim në të ardhura

Zgjedhja e taksave

• Përgjigja:– Zgjedhja (x*1,x*2) nuk është optimale, prandaj

• Për konsumatorin tatimi në të ardhura është politikë më e mirë, sesa tatimi në produkt

– Çështjet:1. Çka nëse konsumatori nuk konsumon produktin 1?2. Çka nëse tatimi në të ardhura ndikon në preferenca të

konsumatorit?3. Çka me ofertën pas taksës?

KËRKESA


1

Përmbajtja

• Të mirat normale dhe inferiore• Lakorja e të ardhurave të ofruara dhe lakorja e

Engelit• Disa shembuj: zëvendësuesit e plotë,

bashkëplotësuesit e plotë, preferencat Cobb-Douglas

• Të mirat e zakonshme dhe të mirat Giffen• Lakorja e çmimeve të ofruara dhe lakorja e

kërkesës• Lakorja e anasjelltë e kërkesës

2

Funksioni i kërkesës• Funksioni i kërkesës paraqet ndërlidhjen e zgjedhjes

optimale me çmimet dhe të hyrat e dhëna• X1= X1 (p1, p2,m) dhe • X2= X2(p1 p2,m)

• Kur ndryshojnë të hyrat dhe çmimet, ndryshon zgjedhja optimale

• Preferencat e ndryshme çojnë në funksione të ndryshme të kërkesës

• Statika krahasuese– Statika: fokusi në zgjedhjen ekuilibruese dhe jo proces– Krahasuese: fokusi në krahasimin mes situatës para dhe pas

ndryshimit

3

Të mirat normale

4

Të mirat normale

PicaU1

U2

.QPepsi

QPica

Zgjedhja optimaleduke marrë parasyshpreferencën personale (lakoret e indiferencës) dhekufizimet buxhetore

5

A2

A1

Pepsi

Të mirat inferiore

6

Të mirat inferiore

x1

U1

U2

Zgjedhja optimaleduke marrë parasyshpreferencën personale (lakoret e indiferencës) dhekufizimet buxhetore

7

A1

A2

x2

Lakorja e të ardhurave të ofruara dhe Lakorja e Engelit

• Nëse dy të ardhura janë të mira normale, atëherë kërkesa për to do të rritet me rritjen e të ardhurave

• Lakorja e të ardhurave të ofruara:– Tërësia e pikave që paraqesin zgjedhje optimale

sipas niveleve të ndryshme të të ardhurave(çmimet e pandryshueshme)

– Kur të mirat janë të mira normale, atëhere shteguka pjerrësi pozitive

8

Lakorja e të ardhurave të ofruara

PicaU1

U2

QPepsi

QPica9

A2

A1

A3...

Lakorja e tëardhurave të ofruaraPepsi

Lakorja e të ardhurave të ofruara dhe Lakorja e Engelit

• Lakorja e të ardhurave të ofruara për produktinx1:– Tërësia e pikave që paraqesin zgjedhje optimale për

produktin x1 sipas niveleve të ndryshme të tëardhurave (çmimet e pandryshueshme)

• Gjegjësisht kërkesa për produktin x1

• Lakorja e Engelit:– Paraqet tërësinë e zgjedhjeve optimale për produktin

x1 sipas niveleve të ndryshme të të ardhurave (çmimete pandryshueshme)

• Gjegjësisht kërkesa për produktin x1

10

Nga Lakorja e të ardhurave të ofruara teLakorja e Engelit

X1

Të ardhurat

11

Lakorja e Engelit

Shembull - Lakorja e Engelit përZëvendësuesit e Plotë

• Nëse dy produkte janë zëvendësues të plotë, konsumatori do të blejë produktin më të lirë

m/p1 kur p1<p2

X1 çfarëdo numri në mes të 0 dhe m/p1 kur p2=p1

0 kur p1>p2

12


• Zëvendësuesit e plotë:– kur p1<p2 rritja e të ardhurave çon në rritjen e

produktit x1

– boshti horizontal paraqet lakoren e tëardhurave të ofruara (kërkesën) për produktinx1

– boshti horizontal paraqet Lakoren e Engelit(kërkesën) për produktin x1

– Pjerrësia e lakores është p1

13


U1U2 U3

X2

Vija buxhetore

14X1


X1

Të ardhurat

15

Lakorja e Engelit

Zëvendësuesit e plotë:• kur p1<p2 rritja e të

ardhurave çon nërritjen e produktit x1

• Lakorja e Engelit(kërkesa) përproduktin x1 ështëx1=m/p1

• Pjerrësia e lakoressë Engelit është p1


• Nëse p2>p1, pjerrësia e Lakores së Engelit është p1– Zgjedhja optimale kur të gjitha të hyrat shpenzohen

për produktin 1

• Nëse p1>p2, pjerrësia e Lakores së Engelit është 0– Zgjedhja optimale kur të gjitha të hyrat shpenzohen

për produktin 2

• Nëse p1=p2– Zgjedhja optimale është në cilëndo pikë ku pjerrësia e

vijës buxhetore është e barabartë me MRS

16

Shembull - Lakorja e Engelit përBashkëplotësuesit e Plotë

• Bashkëplotësuesit e plotë:– Nëse dy produkte janë bashkëplotësues të plotë,

konsumatori do të blejë sasi të njëjta nga të dy produktet pavarësisht nga relacioni mesçmimeve, por varësisht nga të ardhurat

• p1 x1+ p2 x2=m• Kërkesa për produktet është:

• x1=x2=x=m/(p1+ p2)

17


Këpucëtë djathta

U1

U2

Këpucëtë mjafta

Vija buxhetore

18

Lakorja e tëardhurave tëofruara


Këpucëtë djathta

19

Lakorja e EngelitTë ardhurat

Shembull - Lakorja e Engelit përPreferencat Cobb-Douglas

• Funksioni i dobisë për Cobb-Douglas u(x1,x2)=x1a*x2

1-a

• Supozim: • Për vlerë të pandryshuar të p1 (p2) funskioni është linear në të

ardhura (m)

• Kërkesa:• x1=am/p1, atëherë lakorja e Engelit ka pjerrësinë

p1/a• x2=(1-a)m/p2

20


PicaU1

U2

QPepsi

QPica21

A2

A1

A3. ..

Lakorja e tëardhurave të ofruaraPepsi


X1

22


Shembull - Lakorja e Engelit përPreferencat homotetike

• Zëvendësuesit e plotë, bashkëplotësuesit e plotë dhe preferencat Cob-Douglas– Kërkesa për këto të mira rritet me normë të njëjtë

sikur të ardhurat– Shembull: nëse dyfishohen të ardhurat, dyfishohet

kërkesa për produktet• Preferencat me këtë veti quhen preferenca homotetike

• Prandaj, Lakorja e Engelit për to është drejtëzme pjerrësi pozitive

23


U1

U2

X2

X1 24

A2

A1

A3. ..

Lakorja e tëardhurave të ofruara

U3

Shembull - Lakorja e Engelit përPreferencat homotetike

• Të mirat e luksit– Të mirat për të cilat kërkesa rritet me normë më të

lartë sesa rritja e të ardhurave

• Të mirat e domosdoshme– Të mirat për të cilat kërkesa rritet me normë më të

ulët sesa rritja e të ardhurave

25

Shembull - Lakorja e Engelit përPreferencat pothuajse lineare

• Të mirat për të cilat preferenca ështëpothuajse lineare– Ato të mira për të cilat rritja e të ardhurave nuk e

ndryshon kërkesën për to; të gjitha të ardhuratshkojnë për konsumin e të mirave tjera

– Efekti i të ardhurave është zero

26


U1

U2

X2

27

A3

A1

A2

...Lakorja e tëardhurave të ofruara

X1

U3


28


X1

Të mirat e zakonshme

29

Të mirat e zakonshme

U1

U2

X2

30

A2

A1.Zgjedhjetoptimale

X1

.

Të mirat Giffen

31

Të mirat Giffen

U1

U2

X2

32

A1

A2.

Zgjedhjetoptimale

X1

.

Lakorja e të çmimeve të ofruara teLakorja e Kërkesës

33


U1

U3

X2

34

.Zgjedhjetoptimale

X1

..U2

Lakorja e çmimevetë ofruara


35


p1

X1

Shembull - Lakorja e Kërkesës përZëvendësuesit e Plotë

• Nëse p2>p1, pjerrësia e lakores së kërkesës ështënegative– Zgjedhja optimale kur të gjitha të hyrat shpenzohen

për produktin 1• Nëse p1>p2, pjerrësia e lakores së kërkesës është

infinit– Zgjedhja optimale kur kërkesa për x1 është 0 dhe të

gjitha të hyrat shpenzohen për produktin 2• Nëse p1=p2

– Zgjedhja optimale është në cilëndo pikë ku pjerrësia e vijës buxhetore është e barabartë me MRS

36


U1U3

X2

37X1



38


p1

X1

p1=p*2

p*2

P1>p*2

p1<p*2

Shembull - Lakorja e Kërkesës përBashkëplotësuesit e Plotë

• Bashkëplotësuesit e plotë:– Nëse dy produkte janë bashkëplotësues të plotë,

konsumatori do të blejë sasi të njëjta nga të dy produktet pavarësisht nga relacioni mesçmimeve, por varësisht nga të ardhurat

• p1 x1+ p2 x2=m• Kërkesa për produktet është:

• x1=x2=x=m/(p1+ p2)

39


Këpucëtë djathta

U1

U2

Këpucëtë mjafta

Vija buxhetore

40



Këpucëtë djathta

41


p1

Zëvendësuesit dhe Bashkëplotësuesitjo të plotë

42

Zëvendësuesit dhe Bashkëplotësuesitjo të plotë

43

Lakorja e Anasjelltë e Kërkesës

44


• Lakorja e anasjelltë e kërkesës– Paraqitje e funksionit të kërkesës, ku çmimi është

funsion i sasisë p1= f(X1), ceteris paribus– Tregon se çfarë çmimi duhet të ketë një e mirë, në

mënyrë që të kërkohet sasia e caktuar– Kujtojmë se MRS është e barabartë me pjerrësinë e

vijës buxhetore MRS= - (p1/p2)• Prandaj, në nivelin optimal çmimi i të mirës një mat se sa

është i gatshëm konsumatori që të heqë dorë nga e mira 2 për të marrë pak më shumë nga e mira 1

– Pra mat MRS

45

Lakorja e Anasjelltë e Kërkesës• MRS mat gatishmërinë marxhinale për të paguar, prandaj

p1 është matës i gatishmërisë marxhinale për të paguar– Prandaj, për çdo sasi të së mirës 1, lakorja e kërkesës mat

se sa euro është i gatshëm të japë konsumatori për pak mëshumë nga e mira 1

• Konveksiteti dhe pjerrësia negative nënkuptojnë se:– Për nivel të ulët të sasisë së x1 konsumatori është i gatshëm të

jap shumë para për të rritur sasinë e x1– Për nivel relativisht mesatar të sasisë së x1 konsumatori është i

gatshëm të jap relativisht më pak para për të rritur sasinë e x1– Për nivel shumë më të lartë të sasisë së x1 konsumatori është i

gatshëm të jap shumë më pak para për të rritur sasinë e x1• Prandaj, MRS është negative

46

EKUILIBRI


1

Përmbajtja

• Ekuilibri i tregut • Lakoret e anasjellta të kërkesës dhe ofertës• Statikë krahasuese, zhvendosjet e lakoreve• Tatimet, kalimi i një tatimi të tjerëve• Ngarkesa e Tepërt Tatimore apo Humbja

Shoqërore Neto• Efiçenca Pareto

2

Ekuilibri i Tregut• Supozim: treg me konkurrencë të plotë ku asnjë agjent

individualisht nuk mund të ndikojë në çmimin e tregut(nuk ka fuqi tregu)

• Çmimi ekuilibrues është çmimi në të cilin kërkesaështë e barabartë me ofertën, gjegjësisht çmimi kulakorja e kërkesës e pret atë të ofertës, atëherë:

D(p*)=S(p*)

– Ku, p*, gjegjësisht çmimi ekuilibrues është zgjidha e ekuacionit

3

Ekuilibri i Tregut

• Ekuilibri i tregut paraqet atë situatë ku tëgjithë agjentët zgjedhin veprimin më të mirëtë mundshëm për veten e tyre dhe sjellja e çdo personi është në përputhje me atë të tëtjerëve

• Lakorja e kërkesës dhe ofertës paraqesinzgjedhjet optimale të agjentëve

4

Ekuilibri i Tregut

• Shembull: 1. Nëse p’<p*, atëherë kërkesa më e madhe se

oferta dhe ka presion për rritje të çmimit

2. Nëse p’>p*, atëherë oferta më e madhe se kërkesa dhe ka presion për ulje të çmimit

5

Ekuilibri i Tregut: dy raste ekstreme

6

çmim

i

0 q

Kërkesa

Oferta

• Shembull 1:– Oferta e pandryshuar,

ku numri i ofruesveështë i dhënë dheoferta nuk varet ngaçmimi;

– Sasia varet tërësishtnga oferta, ndërsaçmimi varet tërësishtnga kërkesa

Ekuilibri i Tregut: dy raste ekstreme

7

0 q

p

Oferta

Kërkesa

• Shembull 2:– Sasi e pacaktuar

ofrohet me një çmimtë pandryshueshëm

– Sasia varet tërësishtnga kërkesa, ndërsaçmimi varet tërësishtnga oferta


• Lakorja e anasjelltë e kërkesës– Paraqet e funksionin e kërkesës, ku çmimi është

funksion i sasisë p1= f(X1), ceteris paribus– Tregon se çfarë çmimi duhet të ketë një e mirë, në

mënyrë që të kërkohet sasia e caktuar– Kujtojmë se MRS është e barabartë me pjerrësinë e

vijës buxhetore MRS= - (p1/p2)• Prandaj, në nivelin optimal çmimi i të mirës 1 mat se sa

është i gatshëm konsumatori që të heqë dorë nga e mira 2 për të marrë pak më shumë nga e mira 1

– Pra mat MRS

8

Lakoret e Anasjellta të Kërkesës dhe Ofertës

• Lakorja e anasjelltë e kërkesës– Mat çmimin të cilin agjenti është i gatshëm ta

paguajë për të marrë një sasi të dhënë të një tëmire

• Lakorja e anasjelltë e ofertës– Mat çmimin për të cilin agjenti është i gatshëm ta

ofrojë një sasi të dhënë të një të mire

9


• Çmimi ekuilibrues përcaktohet duke gjetur atësasi për të cilën çmimi që konsumatorët janëtë gatshëm të paguajnë për të marrë atë sasi, është i barabartë me çmimin që ofruesit duhettë sigurojnë për të ofruar sasinë e njëjtë; atëherë vlen:

Ps(q*)=Pd(q*)Ku Ps(q) është funksioni i ofertës dhe Pd(q) është funksioni i kërkesës

10


• Supozim: lakorja e ofertës dhe kërkesës janëlineare, atëherë

D(p)=a-bpS(p)=c+dp

Ku a, b, c dhe d paraqesin koeficientët qëtregojnë pikëprerjen me boshtin horizontal (a dhe c) dhe pjerrësinë (b dhe d)

11


• Çmimi ekuilibrues është:D(p)=a-bp=S(p)=c+dpa-bp=c+dpa-c=dp+bpp(d+b)=a-cp*=(a-c)/(d+b)

Ku a, b, c dhe d paraqesin koeficientët që tregojnëpikëprerjen me boshtin horizontal (a dhe c) dhepjerrësinë (b dhe d)

12


• Sasia ekuilibruese sipas kërkesës:D(p*)=a-bp*D(p*)=a-b{(a-c)/(d+b)}

13

Statikë Krahasuese

14

0

q1

p Oferta1

Kërkesa1

• Shembull 1:– Nëse zhvendoset

lakorjka e kërkesësdjathtas:

• Rritet sasiaekuilibruese

• Rritet çmimiekuilbrues

Kërkesa2

q2

p1

p2

q

Statikë Krahasuese

15

0 q1

p

Oferta1

Kërkesa1

• Shembull 2:– Nëse zhvendoset

lakorjka e ofertësdjathtas:

• Rritet sasiaekuilibruese

• Zvogëlohet çmimiekuilbrues

Oferta2

q2

p1

p2

q

Statikë Krahasuese

16

0 q1

p Oferta1

Kërkesa1

• Shembull 3:– Në tregun me

konkurrencë të plotë tëapartamente, një ofruesrritë për m apartamentesasinë e apartamenteveqë shiten, të cilat blihennga banorët, cfarë ndodhme çmimin ekuilibrues?

• Rritet sasia ekuilibruese• çmimi ekuilbrues mbetet i

njëjti

P1

q

Statikë Krahasuese

17

0 q1

p Oferta1

Kërkesa1




njëjti

Oferta2P1

q

Statikë Krahasuese

18

0 q1

p Oferta1

Kërkesa1




njëjti

Oferta2

q2

P1= p2

q

Tatimet

• Kur ekziston tatimi për një produkt të caktuar(p.sh. TVSH), atëherë– çmimi bruto (PD) paraqet çmimin që paguhet nga

konsumatorët– çmimi neto (PS) paraqet çmimin që pranohet nga

ofruesit pasi të paguajnë tatimin

T= PD – PS dhePD = PS + T

19

Tatimet• Dy lloje të tatimeve:

1. Tatimi në sasi• Nëse tatimi në sasi është 0.25 Euro dhe çmimi bruto (PD)

është 1.15Euro, atëherë• çmimi neto (PS) = PD -T=1.15 – 0.25= 0.9Euro, pra

PD = PS + T dhe Ps = PD - T

1. Tatimi në vlerë (ad valorem)• Nëse tatimi në vlerë është 10% dhe çmimi bruto (PD) është

1.1Euro, atëherë• çmimi neto është 1Euro

PD = (1+T)PS

20

21

çmim

i

Gasoline per Year (Gallons) 0

Ngarkesa e tepërt=humbja neto

Të hyrattatimore

T = $0.25

ST = MSC + $0.25

∆Q

Q*

S = MSC

D = MSB

1.00 B

Q1

1.15 = PD

0.90 =PS A

C

Tatimet që ndryshojnë çmimin: Ndikimi i tyre në ekuilibër

Ekuilibri fillestar është në pikën B me sasinëekuilinbruese Q* .

Kur aplikohet tatimi, kostoja marxhinale rritet përshumën e tatimit.

Për shkak të tatimit, kostoja totale rritet, prandajduhet të rritet çmimi

Kjo e zhvendos lakoren e ofertës majtas(St=MSC+25 cent)

Për shkak të rritjes së çmimit, sasia e kërkuarzvogëlohet në Q1,

Ekuilibri i ri pas aplikimit të tatimit është në pikënC

Të hyrat tatimore nga kjo paraqiten përmeskatërkëndëshit PdCAPs

Ngarkesa e tëpërt totale paraqitet përmestrekëndëshit ABC, i cili paraqet humbjen neto tëshoqërisë. Kjo humbje është rezultat i zvogëlimittë outputit

22

Kalimi i një Tatimi të Tjerëve: Incidenca e tatimit

• Incidenca e tatimit paraqet shpërndarjen e ngarkesës së tatimit. – Incidenca tatimore i kalohet grupit, i cili në fund të fundit e bartë

ngarkesën tatimore

• Kalimi i tatimit paraqet bartjen e ngarkesës tatimore nga ata që ligjërishtjanë të obliguar ta paguajnë te të tjerët

• P.sh. Një taksist mund t’ia kalojë rritjen e tatimit pasagjerëve dhe njëdistributor i ushqimeve mund t’ia kalojë atë supermarketeve, të cilat iakalojnë ngarkesën tatimore konsumatorëve

• Kalimi i ngarkesës tatimore varet nga elasticiteti i kërkesës dhe ofertësndaj çmimit

• Nëse kërkesa është shumë elastike ndodh që e tërë ngarkesa tatimore t’ibartet ofruesit

23


• Kalimi përpara është transferi i ngarkesës tatimore nga ofruesi, i cili është ligjërisht i obliguar ta bëj pagesën e tatimit, tekonsunmatori përmes rritjes së çmimit

• Kalimi prapa është transferi i ngarkesës tatimore nga blerësi, i cili është ligjërisht i obliguar ta bëj pagesën e tatimit, te ofruesipërmes uljes së çmimit

• Nganjëherë, ngarkesa tatimore ndahet në mes të blerësit dheshitësit

24


wG = 5.20

Të hyrattatimore

WN = 4.16

Q1

Paga

(Dol

lars

)

0Numri i orëve të punës të ofruara

Ngarkesa e tepërt= humbja neto

Paga neto = wG (I – t)

E'

5.00

Q*

D = paga bruto

S

E

A

Tregu i punës është në ekuilibërnë pikën E.

Pas vendosjes së tatimit në vlerët=20% në paga që duhet ligjërishttë mblidhet nga punëtorët, punëtorët reagojnë duke zvogëluar sasinë e punës sëofruar.

Për shkakt të zvogëlimit të ofertëspër punë, paga rritet, edhepsepjesa më e madhe e ngarkesëstatimore paguhet nga punëtorët. Paga neto që e marrin punëtorëtzvogëlohet nga WG në WN = WG(1-t).

Një pjesë e ngarkesës tatimorekalohet te punëdhënësit pasiqëpaga rritet nga $5.00 to $5.20

25


• Ekonomikisht, nuk ka rëndësi nëse blerësi apo shitësi ështëligjërisht i obliguar ta paguajë tatimin– Për këtë arsye, nganjëherë ngarkesa tatimore kalohet të

konsumatori final

• Incidenca ekonomike e tatimit , nuk varet nga incidencaligjore, por varet nga elasticiteti i kërkesës dhe ofertës ndajçmimit, norma tatimore tatimit dhe sasia dhe çmimi fillestarekuilibrues

26


• Vendosja e tatimit mund të ndikojë në rritjen e çmimit tëproduktit apo shërbimit

• Mirëpo, masa me të cilën ndryshon çmimi varet ngaelasticiteti i kërkesës ndaj çmimit për atë produkt

• Nëse kërkesa për një produkt të caktuar është plotësishtjoelastike, çmimi i produktit do të rritet më shumë dhe njëpjesë më e madhe e ngarkesës tatimore do t’i kalohetblerësve

27


Q 1

Pric

e (C

ents

)

Housing per Month Square Feet

MC + T = S' E' 60

0 Q*

50

D

MC = S E

Shembull 1: kalimi përpara

Kur oferta është plotësishtelastike tatimi i kalohetplotësisht blerësve – kalimipërpara

Kjo ndodh kur kostoja e prodhimit është shumë e lartë, prandaj ofruesit nuk janë tëgatshëm të marrin përsipërndonjë kosto shtesë

Për shkak të rritjes së çmimit, sasia e kërkuar zvogëlohet

28


D = w

S

wG*

Q*

E

G

ëage

s(Do

llars

)

0 Labor Hours per Year

tw*

wN= wG*(1-t) F

wN= wG*(1-t)

Shembull 2: kalimi prapa Nëse oferta për punë është

plotësisht joelastike, tatiminë pagë do të ulë pagënneto për shumën e tatimit

Pasiqë punëtorët janë tëgatshëm të ofrojnë fuqinëe tyre punëtore, e tërëngarkesa tatimore i kalohetpunëtorëve si ofrues –kalimi prapa

Kjo ndodh në rastet kur kapapunësi të lartë dheprobleme me gjetjen e vendeve të punës

29


wG = 5.20

Të hyrattatimore

WN = 4.16

Q1

Paga

(Dol

lars

)

0Numri i orëve të punës të ofruara

Ngarkesa e tepërt= humbja neto

Paga neto = wG (I – t)

E'

5.00

Q*

D = paga bruto

S

E

A

Shembull 3: ndarja e ngarkesëstatimore Tregu i punës është në ekuilibër në

pikën E.

Pas vendosjes së tatimit në vlerë, t=20% në paga që duhet ligjërisht tëmblidhet nga punëtorët, punëtorëtreagojnë duke zvogëluar sasinë e punëssë ofruar.

Për shkakt të zvogëlimit të ofertës përpunë, paga rritet, edhepse pjesa më e madhe e ngarkesës tatimore paguhetnga punëtorët. Paga neto që e marrinpunëtorët zvogëlohet nga WG në WN = WG (1-t).

Një pjesë e ngarkesës tatimore kalohette punëdhënësit pasiqë paga rritet nga$5.00 to $5.20

30

Ngarkesa e Tepërt Tatimore apo HumbjaShoqërore Neto

• Tatimet rrisin çmimet e produkteve dhe shërbimeve

• Pasi që Pg>Pn, atëherë MSB<MSC në Q1.

• Për shkak të tatimit, më pak se sasia efiçiente që është Q* do tëshitblehet

• Prandaj, ngarkesa e tepërt tatimore paraqet një kosto shtesë përshoqërinë që tejkalon shumën totale të të hyrave tatimore të paguaranga qytetarët

• Ngarkesa e tepërt tatimore mat humbejn në benefitin neto nga resursetprivate si rezultat i ndikimit negativ të tatimit në efiçiencën e tregut

31


• Sa herë që ngarkesa tatimore është pozitive, edhe sikur tëgjitha të hyrat buxhetore nga tatimi t’i ktheheshinqytetarëve, ngarkesa tatimore nuk do të mund të shlyhejkomplet– Prandaj, shpesh ngarkesa e tepërt tatimore quhet

humbja shoqërore neto

32


• Përsërisim, një tatim në sasi apo vlerë ndikon që çmimi të rritetdhe sasia e kërkuar të zvogëlohet

• Ndryshimet në sasinë e shitblerë (Q) varen nga rritja në çmim

• Për shkak që ndryshimet në çmim varen nga norma e tatimit, atëherë edhe ndryshimet në sasi do të varen nga norma e tatimit

• Ceteris paribus, sa më e lartë norma tatimore aq më e vogëlsasia e shitblerë në treg

• Zvogëlimi në sasi varet nga elasticiteti ndaj çmimit

33

Efekti i Tatimit kur Kërkesa ose Oferta janëplotësisht jo-elastike

Oferta pas tatimitKërkesa

Oferta

çmim

i

Sasia0 q

A

çmim

i

0 q

B Oferta

Kërkesaçmimi neto pas tatimit

Sasia

• Grafikoni A, kërkesa për produktin e tatimuar është plotësisht joelastike. Në këtë rast, tatimi ndikon që çmimi tërritet; mirëpo, kërkesa nuk ndryshon; prandaj, sasia nuk ndryshon dhe ngarkesa e tepërt tatimore (humbja neto) është e barabartë me zero

• Ngarekesa tatimore bie mbi blerësit• Prandaj, sa më joelastike që është kërkesa për një produkt të tatimuar, aq më e vogël është ngarkesa e tepërt

tatimore (humbja neto).• Grafikoni B, oferta për produktin e tatimuar është plotësisht joelastike. Në këtë rast, tatimi ndikon që çmimi neto i

pranuar nga shitësi të zvogëlohet, por jo edhe sasia që ofrohet në treg; prandaj, sasia nuk ndryshon, derisa ngarkesae tepërt tatimore tatimore (humbja neto) është e barabartë me zero

• Ngarkesa tatimore bie mbi shitësit• Prandaj, sa më joelastike që është oferta për një produkt të tatimuar, aq më e vogël është ngarkesa e tepërt

tatimore (humbja neto) .

34

Efekti i Tatimit kur Kërkesa ose Oferta janëplotësisht elastike

Kërkesa

Oferta

çmim

i

Sasia0 q

A

çmim

i

0 q pas tatimit

B

Oferta

Kërkesa

Sasia

•Grafikoni A, kërkesa për produktin e tatimuar është plotësisht elastike. Në këtë rast, tatimi ndikon qëçmimi neto për shitësin të zvogëlohet; mirëpo, kërkesa nuk ndryshon;

• Ngarekesa tatimore bie mbi shitësit•Grafikoni B, oferta për produktin e tatimuar është plotësisht elastike. Në këtë rast, tatimi ndikon që

çmimi bruto që paguajnë blerësit të rritet, ndërsa sasia zvogëlohet; •Ngarekesa tatimore bie mbi blerësit

çmimi neto pas tatimit

q

çmimi brutoOferta pas tatimit

35

Efiçenca Pareto

• Kriter për krahasimin e rezultateve të institucioneve të ndryshme ekonomike

• Definicion: Nëse mund të përmirësojmë situatën e disa personave pa e përkeqësuar situatën e asnjë personi tjetër, atëherë kemi Pareto përmirësim– Rrjedhimisht, situata në të cilën nuk ka hapësirë

për Pareto përmirësim quhet Efiçienca Pareto

36

Efiçenca Pareto

• Supozim: tregu me konkurrencë të plotë kuvendoset se sa të prodhohet dhe për kë tëprodhohet

• Supozim: nëse prodhohet një sasi më e vogëlse sasia ekuilibruese, q<q*, atëherë ekzistondikush që është i gatshëm të ofrojë sasi shtesëme një çmim më të ulët se çmimi të cilin njëkonsumator është i gatshëm ta paguajë– Prandaj, kjo nuk është situatë Pareto eficiente,

meqë ka hapësirë për Pareto përmirësim

Efiçenca Pareto

0

q*

p Oferta1

Kërkesa1

ps =pd

pd

q

ps

Të gatshëmpër të blerë

Të gatshëmpër të shitur

TEKNOLOGJIA


1

Përmbajtja• Firma dhe llojet e kufizimeve• Faktorët e prodhimit dhe produktet• Kufizimet teknologjike• Shembuj të teknologjisë• Tiparet e Teknologjisë• Produkti marxhinal, Produkti mesatar, Norma

marxhinale teknike e zëvendësimit• Ligji i produktit marxhinal zbritës dhe Norma

marxhinale teknike zbritëse• Faktori kohë• Të ardhurat e shkallës

2

Firma dhe Llojet e Kufizimeve

• Tre burime të kufizimeve1. Blerësit si kufizim2. Konkurrentët si kufizim3. Natyra si kufizim

3

Faktorët e Prodhimit dhe Produktet

Faktorët e prodhimit janë burimet qëpërdoren për të prodhuar mallra dheshërbime:1. Burimet natyrore:

Gjëra të krijuara nga veprat e natyrëssikurse toka, uji, mineralet, rezervat e karburanteve dhe gazit, burimet qërigjenerohen dhe që nuk rigjenerohen.


Faktorët e prodhimit janë burimet qëpërdoren për të prodhuar mallra dheshërbime:2. Puna:

Aftësitë njerëzore, fizike dhe mendore, që përdoren nga punëtorët në prodhimin e mallrave dhe shërbimeve.


Faktorët e prodhimit janë burimet qëpërdoren për të prodhuar mallra dheshërbime:3. Kapitali fizik dhe financiar:

- Kapitali fizik: të gjitha makinat, ndërtesat, pajisjet, rrugët dhe objektettjera të bëra nga qeniet njerëzore për tëprodhuar mallra dhe shërbime.

- Kapitali financiar: paratë e gatshme dheinstrumetet tjera financiare


Faktorët e prodhimit janë burimet qëpërdoren për të prodhuar mallra dheshërbime:4. Kapitali njerëzor:

Njohuritë dhe aftësitë e fituara nga një punëtor nëpërmjet edukimit dhe eksperiencës.


Faktorët e prodhimit janë burimet qëpërdoren për të prodhuar mallra dheshërbime:5. Ndërmarrësia (aftësitë sipërmarrëse)

Aftësia për të koordinuar prodhimin dheshitjen e mallrave dhe shërbimeve. Ndërmarrësit rrezikojnë dhe shpenzojnëkohë dhe para në një biznes pa ndonjëfitim të garantuar.

Kufizimet Teknologjike

• Natyra si kufizim teknologjik– Vetëm disa kombinime të faktorëve të prodhimit

paraqesin mënyrë prodhimi të pranueshmeteknologjikisht

• Zonë e prodhimit:– Paraqet tërësinë e mënyrave të prodhimit

teknologjikisht të pranueshme– Zgjedhjet e mundshme të prodhimit që mund të

përballojë firma

9


10X=Faktorët e prodhimit

Y= O

utpu

ti/Pr

odhi

mi

Zona e prodhimit

Y=f(X) = funksioni i prodhimit

P.sh. Supozojmë sekemi vetëm një faktor prodhimi, X, dhe një produkt (output), Y;

Një pikë është në zonën e prodhimit, nëse teknologjikisht është e mundur që sasia Y të prodhohet me sasinë X.


• Funksioni i prodhimit:– Paraqet funksionin e kufirit të zonës së prodhimit– Mat produktin maksimal që mund të marrim nga

një sasi e dhënë e faktorëve të prodhimit, Y=f(X1,X2)

11

Shembuj të Teknologjisë: Izokuantet(Vijat barazsasi)

• Izokuanti është një lakore që paraqet të gjithakombinimet e mundshme të inputeve që japinnivelin e njëjtë të autputit.

• Pjerrësia e lakores së izokuantit paraqet normënteknike të zëvendësimit; – p.sh. Sasia e prodhimit prej 24 njësi mund të prodhohet

duke përdorur 3 njësi punë dhe 2 njësi kapital, ose 2 njësi punë dhe 3 njësi kapital.

12


Karakteristikat e izokuanteve:1. Izokuantet më larg origjinës janë më të

preferuara se ato më afër saj2. Izkuantet kanë pjerrësi negative3. Izkuantet nuk priten mes vete4. Izkuantet janë konvekse

13


14Puna

Kap

itlai

Q=35

Q=24

Q=45


Izokuanti1

Izokuanti2

Izokuantet me raporte të pandryshueshme(bashkëplotësuesit e plotë)

Puna/X1

Funksioni i prodhimit:Y=f(X1,X2)=min[X1,X2]

Kap

itlai

/X2

Një faktor prodhimi nukmund të zëvendësohetme faktorin tjetër tëprodhimit

16


Izokuantet

Puna/X1

Kap

itlai

/X2

Izokuantet për zëvendësuesit e plotë

Funksioni i prodhimit:Y=f(X1,X2)= X1 + X2;

Funksioni I prodhimit Cobb-Douglas ka këtë formë: Y=f(X1,X2)= AXa

1 + Xb2

Parametri A mat shkallën e prodhimit, derisa parametrat a dhe b masin se sipërgjigjet sasia e prodhimit ndajndryshimeve në faktorët e prodhimit

Norma teknike e zëvendësimit të njëfaktori me faktorin tjetër ështëkonstante

Tiparet e Teknologjisë

• Supozimi 1:– Teknologjitë janë monotonike – nëse rrisim sasinë

e të paktën njërit faktor të prodhimit, do të mundtë prodhojmë po aq produkt sa më parë

• Supozimi 2: – Teknologjitë janë konvekse – nëse kemi dy mënyra

për të prodhuar një sasi Y të produktit, atëherëmesatarja e ponderuar e këtyre dy mënyrave do tëna mundësojë prodhimin e të paktën sasisëfillestare Y

17

Produkti Marxhinal• Produkti marxhinal mat ndryshimin në produktin

total që rezulton nga ndryshimi për një njësi nëmadhësinë e inputit të përdorur dhe shënohetme MP.

• Psh. Nëse kapitalin e mbajmë tëpandryshueshëm, produkti marxhinal i punësështë ndryshimi në prodhimin total që rezultonnga ndryshimi për një njësi në punën shtesë tëpërdorur (cetiris paribus).

18

Produkti Marxhinal

19

Produkti Mesatar

AP = Produkti total/inputi i shfrytëzuar p.sh. numri i punëtorëve

20

Relacioni në mes MP dhe AP

21Puna

16

14

12

10

8

6

4

2

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Aut

puti/

Prod

him

i

AP

MP

Relacioni në mes MP dhe AP Kur produkti marxhinal është i barabartë me atë mesatar, arrihet

vlera më e lartë e produktit mesatarMP = AP

Kur produkti marxhinal është më i madh se ai mesatar, produktimesatar rritet me shtimin e inputit variabil.

MP > AP Kur produkti marxhinal është më i vogël se ai mesatar, produkti

mesatar zvogëlohet me shtimin e inputit variabil.

MP < AP

22

Norma Teknike e Zëvendësimit

• Norma teknike e zëvendësimit mat normënsipas së cilës mund të bëhet zëvendësimiteknik i faktorëve të prodhimit pa ndryshuarnivelin e prodhimit

• MRTS mat për sa njësi shtesë duhet të rrisimsasinë e kapitalit për të zëvendësuar një njësitë punës për të mbajtur të pandryshuar sasinëe prodhimit

23

Norma Marxhinale Teknike e Zëvendësimit

24

Norma Marxhinale Teknike e Zëvendësimit

25Puna

Kap

itlai

Q=35

Norma teknike e zëvendësimit mat pjerrësinë e izokuantit nëpikën C .C

• Në qoftë se një sasie të dhënë të faktorit të pandryshueshëm (kapitali konstant) i shtohen sasi të njëpasnjëshme të një faktori të ndryshueshëm të prodhimit (në rastin tonë punës) produkti marxhinal dhe ai mesatar i faktorit të ndryshueshëm eventualisht do të bien.

• Supozimet thjeshtëzuese: • periudha afatshkurtëra;• të paktën njëri faktor i prodhimit është i pandryshueshëm,

dhe• teknologjia e pandryshueshme 26

Ligji i Produktit Marxhinal Zbritës

Ligji i Produktit Marxhinal zbritës

27Puna

16

14

12

10

8

6

4

2

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Aut

puti/

Prod

him

i

AP

MP

Norma Marxhinale Teknike e Zëvendësimit Zbritëse

• Kur të gjithë faktorët tjerë të prodhimit i mbajmë të pandryshuar, nëse rrisim sasinë e faktorit punë, atëherë norma teknike e zëvendësimit zvogëlohet

28

Norma Marxhinale Teknike e Zëvendësimit Zbritëse

29Puna

Kap

itlai

Q=35

Norma teknike e zëvendësimitmat pjerrësinë e izokuantit nëpikën C;

Kur kalojmë nga pika C në pikënD dhe më pas në pikën E, norma teknike e zëvendësimitzvogëlohet, gjegjësisht, pjerrësia e izokuantitzvogëlohet

.C.D.E

Faktori kohë - Dinamika e Prodhimit

• Periudha momentale ku të gjithë faktorët e prodhimit janë të pandryshueshëm;

• Periudha afatshkurtër ku ndërmarrja mund të shtojë prodhimin duke ndryshuar faktorët e ndryshueshëm (P.Sh. Punën)

• Periudha afatgjatë ku faktorët e prodhimit bëhen të ndryshueshëm;

• Periudha shumë afatgjatë ku ndryshon edhe teknologjia e prodhimit;

30

Faktori kohë - Funksioni i prodhimit nëperiudha afatgjata

• Firma mund të ndryshojë faktorët e prodhimit• Ka më shumë alternativa para vetes• Funksioni i prodhimit në periudha afatgjata

paraqet kombinime të ndryshme mes dy inputeve, punës dhe kapitalit (tabela në vijim), për të arritur maksimume të prodhimit nga një kombinim i tillë, ceteris paribus.

31

Faktori kohë - Funksioni i prodhimit nëperiudha afatgjata

32

6 24 35 42 47 51 545 23 32 39 44 48 514 20 28 35 40 44 473 17 24 30 35 39 422 14 19 24 28 32 351 5 12 18 21 23 24

1 2 3 4 5 6Një

sitë

e k

apit

alit

(K)

Njësitë e Punës (L)

Faktori kohë - Ndryshimet nëTeknologji

33Faktorët e prodhimit

Out

puti/

Prod

him

i

TP

TP”

Në periudha shumë afatgjata, kurndryshon teknologjia, ndyshon edhefnksioni i prodhimit

Të ardhurat e shkallës• Paraqesin reagueshmërinë e produktit total

kur të gjithë faktorët e prodhimit rriten në tënjëjtin proporcion.

34

Të ardhurat e shkallës• Të ardhurat konstante të shkallës: autputi ndryshon

përpjestimisht me ndryshimin e inputeve. P.sh. me dyfishimin e inputeve tokë, punë dhe kapital dyfishohet edhe prodhimi

• Të ardhurat zbritëse të shkallës: një rritje përpjestimore e inputeve çon në një rritje në përpjestim më të vogël të autputit total. P.sh. rritja e inputeve për 50% çon në rritje prej 30 % të autputit.

• Të ardhurat rritëse të shkallës: një rritje përpjestimore e inputeve çon në një rritje në përpjestim më të madhe të autputit total. P.sh. rritja e inputeve për 15% çon në rritje prej 30 % të autputit.

35

MAKSIMIZIMI I FITIMIT


1

Përmbajtja

• Fitimet• Organizimi i firmave• Faktorët e pandryshueshëm dhe faktorët e

ndryshueshëm të prodhimit• Maksimizimi i fitimit në periudha afatshkurtra• Maksimizimi i fitimit në periudha afatgjata• Maksimizimi i fitimit dhe të ardhurat e

shkallës

2

Fitimet

Qëllimi ekonomik i firmës ështëmaksimizimi i fitimit!

Fitimi = Të hyrat e përgjithshme – Kostot e përgjithshme.

Firmat nuk synojnë gjithmonë maksimizimin e fitimit, mund të kenë edhe qëllime tjera

3

Fitimet

• Të hyrat: shuma që firma e merr si kompenzimpër shitjen e produkteve të saj.

Çmimi i tregut * sasia e shitur= Të hyrat

• Kostoja: Shuma që firma e sakrifikon për tëblerë inputet.

• Fitimi: Të hyrat e përgjithshme minus kostot e përgjithshme.

4

Fitimet

5

Fitimet

• Kostot e firmës përfshijnë kostot eksplicite dhekostot implicite:– Kostot eksplicite: kostot që kanë të bëjnë me

shpenzime direkte monetare për faktorët e prodhimit

– Kostot opurtune (implicite): kostot që nuk kanë tëbëjnë me shpenzime direkte monetare (p.sh. kostoja opurtune e inputeve të vet pronarit – pagaimplicite, renta implicite, kostoja e kapitalit)

• Nëse kemi vendosur ta përdorim punën tonë në firmëntonë, atëherë kemi hequr dorë nga mundësia e përdorimit të saj në drejtim tjetër

6

Fitimet• Kontabilistët matin kostot eksplicite, por shpesh i injorojnë

ato implicite.• Ekonomistët përfshijnë të gjitha kostot opurtune kur matin

kostot.

• Fitimi Kontabël = TR – Kostot Eksplicite• Fitimi Ekonomik = TR – Kostot Eksplicite – Kostot Implicite

– Fitimi ekonomik përkufizohet duke vlerësuar koston opurtune tëtë gjitha produkteve dhe faktorëve të prodhimit

• Periudha kohore – të gjithë faktorët e prodhimit duhet tëmaten lidhur me një periudhë kohore

7

Organizimi i Firmave

Ç’është firma?

• Njësi që orgnizon dhe koordinon faktorët e prodhimit (burimet natyrore, punën, kapitalinnjerëzor, kapitalin financiar dhe aftësitëndërmarrëse) në procesin e prodhimit.

8

Organizimi i Firmave

• Format legale të firmave sipas pronësisë:• Individuale• Bashkëpronësi – ortakëri• Korporatë

9

Organizimi i Firmave -Pronësia Individuale

• Pronësia individuale e biznesit kryhet nëemrin personal, ka të bëjë me bizneset që nukkanë formën e kompanive.

• Pronari është i përfshirë direkt në menaxhimine biznesit dhe zhvilimin e tij

• Forma më e shpeshtë e biznesve

10

Organizimi i Firmave-Pronësia Individuale

– Përparësitë1. Liria e veprimit (biznesi është i juaji, shef i vetvetes),

merrni lehtë vendime dhe vendosni vet lidhur me fitimin.

2. Lehtësia e fillimit dhe përfundimit.3. Tatim më të thjeshtë (tatimi në të ardhura)

– Të metat1. E tërë përgjegjësia bie mbi pronarin, përgjigjeni me

tërë pasurinë tuaj.2. Vështirësitë për të siguruar kapitalin për investime.3. Duhet të keni aftësi të shumënduarta (kryeni shumë

punë vet)

11

Organizimi i Firmave-Ortakëria

• Dy ose më shumë pronarë bashkojnë kapitalinpër formimin dhe zhvillimin e biznesit.

• Raportet lidhur me punën, menaxhimin, ndarjen e fitimit dhe rrezikut, hyrjen dhedaljen nga partneriteti duhet të jenë tëprecizuara mirë me kontratën osemarrëveshjen e themelimit të biznesit

12

Organizimi i Firmave-Ortakëria

• Përparësitë1. Bashkimi bën fuqinë, sinergjia (kapitali, aftësitë etj).2. Mundësitë më të mëdha për rritje dhe zhvillim.3. Thjeshtësia e procedurave të menaxhimit dhe marrjes së

vendimeve në krahasim me korporatën.

• Të metat1. Përgjegjësia e pakufizuar financiare2. Jofleksibiliteti lidhur me organizmin, perspektivën, zhvillimin

dhe futjen e partnerëve të rinj.3. Mosmarrëveshjet midis partnerëve të mundshme rreth

menaxhimit dhe autorizimeve (ndarja e punës, zhvillimi, personeli etj).

4. Jetë e kufizuar afariste

13

Organizimi i Firmave-Korporatat

• Formë më e komplikuar e organizmit të biznesit, dallon nga ortakëria, sepse jeta dhe zhvillimi i biznesit janë qartazi të ndara nga pronarët

• Menaxhmenti dhe prona janë qartazi të përkufizuara: prona mund të shitet -biznesi vazhdon;

• Në aktin e themelimit (Statuti/kontrata) paraqitetedhe mënyra e qeverisjes- Bordi, aksionarët dheqeversija korporative

• Pronësi e transferueshme dhe jo e transferueshme

14

Organizimi i Firmave-Korporatat

• Përparësitë1. Orientimi drejt zhvillimit2. Lehtësia për të siguruar burime financiare për investime3. Letësia në ndryshimin/ transferin e pronës- jetëgjatësia

(ekzistenca nuk varet nga nje individ)4. Përgjegjësia e kufizuar financiare

• Të metat1. Kapitali i nevojshëm për themelimin e tyre

(kushtueshmëria)2. Tatimi para fitimit, por edhe tatimet në dividendë për

pronarët

15

Faktorët e Pandryshueshëm dhe tëNdryshueshëm të Prodhimit

Faktori Kohë• Periudha momentale, ku të gjithë faktorët e prodhimit

janë të pandryshueshëm;• Periudha afatshkurtër, ku ndërmarrja mund të shtojë

prodhimin duke ndryshuar faktorët e ndryshueshëm(P.Sh. Punën)

• Periudha afatgjatë, ku faktorët e prodhimit bëhen tëndryshueshëm;

• Periudha shumë afatgjatë, ku ndryshon edheteknologjia e prodhimit;

16


Në afat të shkurtër, faktorët e prodhimit mund të ndahen në kategori:

• Faktorët e pandryshueshëm:– Faktorët të cilët nuk ndryshojnë me ndryshimin e

sasisë së prodhuar.

• Faktorët e ndryshueshëm:– Faktorët të cilët ndryshojnë me ndryshimin e

sasisë së prodhuar.

17


• Nuk ekziston ndonjë kufi i prerë mes periudhavetë ndryshme

• Vini Re!– Në afat të shkurtër, ndonjë faktor i prodhimit është i

pandryshueshëm– Në afat të shkurtër, firma mund të vendosë të

prodhojë zero njësi, por detyrohet të përdor faktorët e pandryshueshëm (p.sh. Kontrata për marrje me qeratë ndërtesës - duhe të paguhet qeraja edhe nëse firma nuk prodhon)

• Prandaj, fitimi në periudha afatshkurta mund të jetënegativ

18


• Nuk ekziston ndonjë kufi i prerë mesperiudhave të ndryshme

• Vini Re!– Në afat të gjatë, të gjithë faktorët e prodhimit janë

të ndryshueshëm– Në afat të gjatë, firma mund të vendosë të

prodhojë zero njësi (p.sh. Firma nuk do tëshfrytëzojë energji elektrike, nëse nuk prodhon)

• Prandaj, fitimi më i ulët që mund të realizojë firma nëperiudha afatgjata është zero

19

Maksimizimi i Fitimit në PeriudhaAfatshkurtra

20


21


Relacioni në mes VMP dhe w

• Kur vlera e produktit marxhinal është e barabartë me koston e tij, arrihet vlera më e lartë e fitimit

VMP = w• Kur vlera e produktit marxhinal është më e madhe se kostoja e tij,

fitimet rriten me shtimin e faktorit të ndryshueshëm

VMP > w• Kur vlera e produktit marxhinal është më e vogël se kostoja e tij,

fitimet rriten me zvogëlimin e faktorit të ndryshueshëm.

VMP < w

22


23


24

Maksimizimi i Fitimit në PeriudhaAfatshkurtra (Vijat barazfitim)

Vijat barazfitimme pjerrësi w1/p

X1

Prod

ukti

X2 është ipandryshueshëm

Y*

X* 25

Maksimizimi i Fitimit në PeriudhaAfatshkurtra (Vijat barazfitim)

X1

Prod

ukti

Prod

ukti

çmimi i lartëçmimi i ulët

Nëse rritet w1, atëherë vijabarazfitim bëhet më e pjerrëtdhe sasia e x1 ulet (pra, kërkesa për faktorin 1 ulet); kjo çon në uljen e ofertës përproduktin

Nëse çmimi i produktit ulet, atëherë vija barazfitimbëhet më e pjerrët dhesasia e x1 ulet (pra, kërkesapër faktorin 1 ulet); kjo çonnë uljen e ofertës përproduktin

X1 26

Maksimizimi i Fitimit në PeriudhaAfatgjata

27


28


Relacioni në mes VMP dhe w

• Kur vlera e produktit marxhinal është e barabartë me çmimin e faktorit 1 (faktorit 2), arrihet vlera më e lartë e fitimit

VMP = w• Kur vlera e produktit marxhinal është më e madhe se çmimi i faktorit

1 (faktorit 2), fitimet rriten me shtimin e faktorit 1 (faktorit 2)VMP > w

• Kur vlera e produktit marxhinal është më e vogël se çmimi i faktorit1 (faktorit 2), fitimet rriten me zvogëlimin e faktorit 1 (faktorit 2)

VMP < w

29

Maksimizimi i Fitimit dhe tëArdhurat e Shkallës

• Të ardhurat konstante të shkallës: autputi ndryshonpërpjestimisht me ndryshimin e inputeve. P.sh. me dyfishimin e inputeve tokë, punë dhe kapital dyfishohet edhe prodhimi

• Të ardhurat zbritëse të shkallës: një rritje përpjestimore e inputeve çon në një rritje në përpjestim më të vogël të autputittotal. P.sh. rritja e inputeve për 50% çon në rritje prej 30 % tëautputit.

• Të ardhurat rritëse të shkallës: një rritje përpjestimore e inputeve çon në një rritje në përpjestim më të madhe tëautputit total. P.sh. rritja e inputeve për 15% çon në rritje prej30 % të autputit.

30

Maksimizimi i Fitimit dhe të Ardhurat e Shkallës

31


Çfarë ndodhë nëse firma dyfishon nivelin efaktorëve të prodhimit?

Fitimet do të dyfishohen!

Mirëpo, kjo bie në kundërshtim me supozimin sezgjedhja fillestare ishte fitimmaksimizuese

32


• Çfarë do të ndodhte, po të zgjeroheshin firmat pakufi:1. Firma do të rritej aq shumë sa do të dëmtonte

efektivitetin e vet2. Firma do të rritej aq shumë sa do të shndërrohej në

monopol në treg; atëherë nuk do të sjellej si firmënë konkurrencë të plotë, por si monopolist

3. Për shkak të konkurrencës edhe firmat tjera do tëpërdornin të njëjtën teknologji dhe do të synonin tëzgjeroheshin; kur kjo ndodh krijohet presion përuljen e çmimeve dhe çdo gjë ndryshon

33

Mikroekonomi 2

Education

Transcript of Mikroekonomi 2