Microsoft Word - SICAK ÇEKME

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN

GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)

METAL TEKNOLOJİSİ

SICAK ÇEKME

ANKARA 2005

Milli Eğit im Bakanlığı tarafından gelişt irilen modüller;

• Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğit im Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaşt ırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik gelişt irilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır).

• Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve gelişt irilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğit im Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmışt ır.

• Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğit im öğretim sırasında gelişt irilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir.

• Örgün ve yaygın eğit im kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler.

• Basılmış modüller, eğit im kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıt ılır.

• Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında sat ılamaz.

i

AÇIKLAMALAR...................................................................................................... iii GİRİŞ ...........................................................................................................................1 ÖĞRENME FAALİYETİ-1 .......................................................................................3 1. SICAK ŞEKİLLENDİRME...................................................................................3

1.1. Sıcak Şekillenmenin Tanımı ..............................................................................3 1.2. Demirci Ocağının Tanıtılması............................................................................3 1.3. Demirci Ocağında Kullanılan Yakıtlar ..............................................................4

1.3.1. Odun Kömürü: ............................................................................................5 1.3.2. Taş Kömürü: ...............................................................................................5 1.3.3. Kok Kömürü: ..............................................................................................5 1.3.4. Linyit Kömürü.............................................................................................5

1.4. Ocağın Yakılması (Uygulama Faaliyeti) ...........................................................5 1.5. Ocağın Söndürülmesi .........................................................................................6 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...........................................................................7

ÖĞRENME FAALİYETİ-2 .......................................................................................8 2. TAVLAMA..............................................................................................................8

2.1. Tavlamanın Tanımı ............................................................................................8 2.2. Tavlamanın Yap ılışı (Uygulama Faaliyeti)........................................................8

2.2.1. Tavlanacak Parçanın Ocağa Yerleştirilmesi ...............................................8 2.2.2. Parçanın Tavlanması ...................................................................................8

2.3. Dövme Tavı........................................................................................................9 2.4. Tav renkleri Tablosunun Tanıtılması .................................................................9 2.5. Tav renklerine Göre Sıcaklık Belirleme ..........................................................10 2.6. Parçalarin Tavlanmasinda Dikkkat Edilecek Hususlar....................................11

2.6.1. Pirometreler ile sıcaklık ölçümü ...............................................................11 2.6.2. Yanmalara karşı dikkat edilecek hususlar.................................................11

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME.........................................................................12 ÖĞRENME FAALİYETİ-3 .....................................................................................13 3. DÜZGÜN ÇEKİÇ KULLLANMA......................................................................13

3.1 Çekiçler .............................................................................................................13 3.1.1 Alman Çekici .............................................................................................13 3.1.2 İngiliz Çekici..............................................................................................13 3.1.3 Fransız Çekici ............................................................................................13

3.2 Varyozlar...........................................................................................................14 3.2.1. Doğru Vuruş Pozisyonu............................................................................14 3.2.2. Vurma Kuvveti..........................................................................................15 3.2.3. Çekiçi Vurulması Gereken Yere Yönlendirme .........................................15

3.3. Örs ve Altlıklar.................................................................................................15 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME.........................................................................16

ÖĞRENME FAALİYETİ-4 .....................................................................................17

İÇİNDEKİLER

ii

4. ÇEKME..................................................................................................................17 4.1 Çekmenin Tanımı..............................................................................................17 4.2 Çekme İşleminin Gereği ve Önemi...................................................................18 4.3 Kare Çekme İşlem Sırası ve Yüzey Oluşturma ................................................18 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME.........................................................................20 PERFORMANS TESTİ ..........................................................................................21

ÖĞRENME FAALİYETİ-5 .....................................................................................22 5.YUVARLAK ÇEKME İŞLEM SIRASI VE YUVARLAK FORM OLUŞTURMA...........................................................................................................22

PERFORMANS TESTİ ..........................................................................................24 ÖĞRENME FAALİYETİ-6 .....................................................................................25 6.ALTIGEN ÇEKME İŞLEM SIRASI VE ALTIGEN FORMU O LUŞTURMA...........................................................................................25

PERFORMANS TESTİ ..........................................................................................27 ÖĞRENME FAALİYETİ-7 .....................................................................................28 7.KONİK ÇEKME İÇİN İŞLEM SIRASI VE ALTIGEN FORMU OLUŞTURMA...........................................................................................................28

PERFORMANS TESTİ ..........................................................................................30 CEVAP ANAHTARLARI........................................................................................31 MODÜL DEĞERLENDİRME................................................................................32 KAYNAKLAR ..........................................................................................................33

iii

AÇIKLAMALAR KOD 521MMI046

ALAN Metal Teknolojisi

DAL/MESLEK Ortak Alan MODÜLÜN ADI Sıcak Çekme

MODÜLÜN TANIMI Bu modül, temel sıcak çekme konularının işlendiği ve günümüzdeki durumunun tanıt ıldığı öğrenim materyalidir.

SÜRE 40/40

ÖN KOŞUL Bu modülün ön koşulu yoktur.

YETERLİK Demirci ocağını yakmak ve sıcak çekme işlemi yapmak

MODÜLÜN AMACI

Genel Amaç: Bu modül ile, gerekli ortam ve ekipman sağlandığında tekniğe uygun olarak demirci ocağını yakıp, parçaları tavlayabilecek ve çekme işlemini yapabileceksiniz. Amaçlar: 1.Tekniğe uygun olarak demirci ocağını yakarak tavlama yapmaya hazır hale getirebileceksiniz. 2.Tekniğe uygun olarak parçaları demirci ocağında gereken sıcaklıkta tavlayabileceksiniz. 3. Tekniğe uygun olarak çekici doğru ve düzgün vurup gereken yere yönlendirebileceksiniz 4.Tekniğe uyguın olarak sıcak kare çekme işlemini yapabileceksiniz. 5.Tekniğe uygun olarak sıcak yuvarlak çekme işlemini yapabileceksiniz. 6.Tekniğe uygun olarak sıcak alt ıgen çekme işlemini yapabileceksiniz. 7.Tekniğe uygun olarak sıcak konik çekme işlemini yapabileceksiniz.

EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

Ortam Metal Teknolojileri Atelyesi öğrencilerin bireysel ve grup çalışması yapabilecekleri şekilde düzenlenmelidir. Donanım Demirci ocağı ve takımları, sıcak şekillendirme takımları, kömür, ağaç talaşı

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

Modülünün içinde yer alan her faaliyetten sonra, verilen ölçme araçları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek kendi kendinizi değerlendireceksiniz. Öğretmen, modül sonunda size ölçme aracı uygulayarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek değerlendirileceksiniz.

AÇIKLAMALAR

1

GİRİŞ Sevgili Öğrenci; Sıcak şekillendirme işlemleri endüstride ve metal işleme atelyelerinde genellikle

metallerin daha kolay ve standartlara daha uygun üretim yapılaması için uygulanmaktadır. Sıcak şekillendirme işlemlerinde kullanılan dövme makineleriyle de sıcak kalıp

dövmeciliğinde hem zamandan kazanılmış hem de üretimin kalitesi artırılmışt ır. Ayrıca son zamanlarda sıcak şekillendirme ve ısıl işlemlerle metallerin düzeltilmesi ve arttırılması endüsrtride büyük önem kazanmışt ır.

Doğru meslek seçimi, huzurlu ve başarılı bir yaşamın ilk basamağıdır. Genç bir nüfusa

sahip olan ülkemizde, gençleri üretken hale getirebilmek için onların meslek sahibi yapmak zorunludur. Meslek seçme aşamasında olan gençler, kendilerini tanımalı, zayıf ve güçlü yönlerini, beceri ve yeteneklerini fark etmelidirler.

Öğrenme davranışlarda meydana gelen değişim olduğuna göre bu davranış

değişiminden beceri, bilgi ve alışkanlıklarımızda kalıcı değişikliklerle sıcak şekillendirme işlemlerini kolaylıkla öğrenip uygulayabileceğiz.

Bu modül, gençlerin kendilerine en uygun mesleği seçebilmeleri için, metal

teknolojileri sektörünü, sektör içinde yer alan meslekleri ve meslek elamanlarının özelliklerini tanımaya yöneliktir.

GİRİŞ

3

ÖĞRENME FAALİYETİ-1

Bu faaliyette verilen bilgiler ve çalışmalarınız doğrultusunda, tekniğe uygun olarak demirci ocağını yakıp parçaları tavlamaya hazır hale getirebilecek bilgiye sahibi olabileceksiniz.

Sıcak şekillendirme sektörünün çevremizde nasıl bir uygulama alanı bulmuştur?

Araşt ırınız ve öğretmeninize sununuz.

1. SICAK ŞEKİLLENDİRME

1.1. Sıcak Şekillenmenin Tanımı

Çeliklerin ve demir dışı metalleri (bakır, alüminyum, vb.) yeterli şekillendirme sıcaklığına kadar ısıt ıp (tavlayıp) el aletleri veya iş tezgâhları yardımı ile bükme, delme, yığma, yayma, dövme ve kalıpta şekillendirme işlemine "sıcak demircilik" denir.

1.2. Demirci Ocağının Tanıtılması

Sıcak olarak şekillendirilecek iş parçaları bir şekilde, çalışma sıcaklıklarına kadar

ısıt ılmak zorundadır. Bu işlem yaygın olarak demirci ocaklarında yapılmaktadır. Demirci ocakları tuğla, dökme demir ve çelik saçlar kullanılarak üretilir. Yükseklikleri genel olarak atelye tabanından 650–800 mm.yukarıda olacak şekilde yapılırlar. Bir demirci ocağının önemli kısımları şunlardır:

1-Ateşlik 2- Su kabı 3-Kömür kabı 4-Aspratör 5-Vantilatör Demirci ocaklarının konulduğu alanların direkt güneş ışığı almayan yerler olması

gerekir. Böylece tav decelerinin tesbiti daha rahat yapılabilmektedir.


AMAÇ

ARAŞTIRMA

4

Şekil 1.1 Demirci Ocağı 1.3. Demirci Ocağında Kullanılan Yakıtlar

Demirci ocağında en çok taş kömürü kullanılmakla beraber, bunun yanında, kullanılan diğer kömür çeşit leri aşağıda verilmişt ir.

5

1.3.1. Odun Kömürü: Odundan yapılır, en temiz yakacakt ır, pahalıdır. Fırını olmayan atelyelerde yüksek

özellikli çeliklere su verilirken kullanılır.

1.3.2. Taş Kömürü: Ocaklarda kullanılmağa uygun bir yakacakt ır. Yeralt ından çıkarıldıktan sonra yıkanır,

kırıp elenerek sınıflandırılır. Küçük taneli olanları ocaklar için daha uygundur. Taş kömürü sıcak olarak şekillendirilecek gereçlerle ve sertleşt irilecek bazı takımların tavlanmasında kullanılır.

1.3.3. Kok Kömürü:

Kok fırınlarında, taş kömüründen yapılır. Taş kömürünün bileşimindeki, çelik için zararlı maddeler temizlenmiş olduğundan yalnız alaşımlı çeliklere su vermede kullanılr.

1.3.4. Linyit Kömürü

Yurdumuzda bol miktarda bulunur.Bileşimde çelik için zararlı olan kükürt vardır..Uzun alevle yanar.Linyit kömürü alaşımlı çeliklerin tavlanması için bir yakacak değildir.Zorunlu hallerde basit tavlama işlerinde kullanılr. 1.4. Ocağın Yak ılması (Uygulama Faaliyeti)

Ocağı yakmak için, aspiratör ve vantilatör çalışt ırılarak aşağıdaki işlemler uygulanır. Ocaktaki kömürler aralanarak çeşme üzerine biraz talaş veya kırılmış tahta parçaları

konur ve yakılır. Hava sürgüsü biraz çekilir ve yanan talaşların üzerine, gelberi ile önceden yanmış

kömürlerden çekilir. Kenarlarına su serpilir. Ocak şişlenerek hava geçecek gözeneklerin açılması sağlanır. Hava geçişi ihtiyaca göre alttaki kol ile ayarlanır, Ateşin üzerine lüzumundan fazla

kömür çekilmez. Kömür ateşin arka tarafına konulur. Gerektiğinde gelberi ile ateşin üzerine çekilir.

Ocakta curuf toplanmasına izin verilmez, sık sık şişle çıkarılıp curuf kabına at ılır. Tavlanmış iş parçası ocaktan alınacağı zaman önce hava kapat ılır. Bu süreçde

kömürler dağıt ılmamalıdır. Su kabı daima dolu olmalıdır.

6

Şekil 1.2 Ocağın Yakılması

1.5. Ocağın Söndürülmesi

Hava sürğüsü kapat ılır ve vantilatör durdurulur Ateş gelberi ile ateşlik kenarına çekilir ve üzerine su dökülerek söndürülür Davlumbaz kaldırılarak ocak ve civarının temizliği yapılır. Curuf kabı boşalt ılır Aspiratör durdurulur ve davlumbaz indirilir

7

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME SORULARI (Çoktan Seçmeli Sorular) 1- Demir ve çeliklerin, demir olmayan metallerin (bakır, alüminyum) yeteri kadar tavlayıp

el aletleri veya iş tezgâhları ile bükme, yığma, yayma, dövme ve kalıpta şekillendirme işlemine ne ad verilir?

A) Soğuk şekillendirme B) Tavlama C) Sıcak şekilendirme D) Tavlama 2- Demirci ocağında tavlamanın yapıldığı yere ne verilir? A) Davlumbaz B) Aspratör C) Ateşlik D) Su kabı 3- Sıcak şekillendirme amacı ile çelik ve alaşımlarına uygulanan tavlama işine ne ad

verilir? A) Su verme tavı B) Yumuşatma tavı C) Dövme tavı D) Sertleştirme tavı 4- Demirci ocağında kullanılan kat ı yakıt aşağıdakilerden hangisidir? A ) Motorin B) LPG C) Odun D) Taş kömürü 5- Demirci ocağında tavlama için gerekli olan havayı aşağıdakilercen hangisi sağlar? A) Vantilatör B) Aspratör C) Oksijen tüpü D) Kompresör 6- Yanma sırasında meydana çıkan zararlı gazları emerek bacaya veren aşağılardakilerden

hangisidir? A) Vantilatör B) Aspratör C) Jeneratör D) Davlumbaz 7- Sıcak işlenebilen metallere, istenen şekli kolaylıkla verebilmek için ocakta ve tav

fırınlarında yapılan ısıtarak yumuşatma işlemine ne ad verilir? A) Tavlama B) Isıtma C) Yumuşatma D) Pişirme


8


Bu faaliyette verilen bilgiler ve çalışmalarınız doğrultusunda, tekniğe uygun olarak demirci ocağında tavlama yapabilecek ve renk tablosuna göre sıcaklık belirleyebilecek duruma gelebileceksiniz.

Çevrenizde sıcak şekillendirme yapan işletmeleri ziyaret ederek bilgi toplayınız.

2. TAVLAMA 2.1. Tavlamanın Tanımı

Metallere ısıl işlem uygulayabilmek için ocakta veya tav fırınlarında yapılan ısıtma işlemine tavlama denir.

2.2. Tavlamanın Yapılışı (Uygulama Faaliyeti)

Çeşit li ısıl işlemler uygulanacak olan, küçük çelikler ocaklarda tavlanır. Ocaklar pratik ve ekonomik oldukları için çok kullanılırlar. Düzgün yakılan ve iyi idare edilen bir ocakta her türlü tav işlemleri kolaylıkla yapılabilirler.

2.2.1. Tavlanacak Parçanın Ocağa Yerleşt irilmesi Parça uzun ise el ile kısa ise kısaçla tutularak ocak üzerine bastırılarak konur. Parça, üzerine bast ırılırken hafif ileri geri hareket etirilerek kömürlerin arasına biraz

gömülür. Parçanın üzeri gelberi ile çekilen kömürlerle örtülür. Hava sürgüsü yeteri kadar açılarak ocak yakılır.

2.2.2. Parçanın Tavlanması Ocağa yerleşt irilen parça, ocak yakılınca tavlanmaya başlar. Parça arasıra çevrilerek

homajen olarak tavlanması sağlanır. Ocakta aynı anda bir kaç parça tavlanacaksa, bunların ocağa düzgün bir şekilde

yerleşt irilmesi ve ocağın devamlı düzeltilmesi zorunludur. Tavlanmakta olan parçaların tav dereceleri gözle izlenmelidirler.

Resim 2.1:Parçanın Tavlanması Resim 2.2:Kısaç


AMAÇ

ARAŞTIRMA

9

2.2.3. Tavlanan Parçanın Ocaktan Alınması Ocaktan parça alınacağı zaman önce hava kapat ılır. Parça uzun ise el ile, kısa ise kısaçla tutulur. Parça ocağa kısaçla konmuşsa, önce kısaç

soğutulur. Parça yukarı kaldırılarak ocaktan çıkarılır. Bu arada kömürler yere dökülmemelidir.

2.3. Dövme Tavı Dövme tavı; sıcak şekillendirme maksadıyla, çelik ve alaşımlarına uygulanan bir

tavlama işlemidir. Çelik malzemelerde dövme tavı sıcaklığı malzemenin özelliğine göre 800oC ile 1200 oC arasında değişir. 2.4. Tav renkleri Tablosunun Tanıtılması

Şekil 2.3: Tav Renkleri Tablosu

10

2.5. Tav renklerine Göre Sıcaklık Belirleme Ocaklarda tavlama sıcaklığını kontrol alt ında tutmak zordur. Herhangi bir dikkatsizlik sonucunda iş parçası kıvılcımlar saçarak yanabilir. Ocaklarda tavlanan işlerin sıcaklıklarını yaklaşık olarak tav renklerinden anlayabiliriz. Renklerin karşılığı olan sıcaklığı gösteren şekillerin ocağın yanına asılmasında yarar vardır. Renkler Sıcak Dereceler (o C ) Koyu esmer 520-580 Esmer kırmızısı 580-650 Koyu kırmızı 650-750 Koyu kiraz rengi 750-780 Kiraz kırmızısı 780-800 Açık kiraz 800-830 Açık kırmızı 830-880 Sarı 880-1050 Koyu sarı 1050-1150 Açık sarı 1150-1250 Beyaz 1250-1350

11

2.6. Parçalarin Tavlanmasinda Dikkkat Edilecek Hususlar

2.6.1. Pirometreler ile sıcaklık ölçümü

Günüm üzde değişik amaçlar için yapılan tavlama işlemleri çoğunlukla tav fırınları ve tav banyolarında yapılır. Bu tavlama araçları atölyelerde yerleşik durumdadır. Bu tavlama araçlarında tavlanan parçaların sıcaklığının tesbiti pirometre denilen cihazlar yardımıyla yapılmaktadır.

Pirometrelerin elde kullanılabilecek hale getirilmeside mümkündür. Böylece değişik tav araçlarının sıcaklık kontrolü elde kullanılan pirometrelerle kolaylıkla yapılmaktadır.

Termo elektrikli, ısı yansıtmalı ve optik pirometreler en çok kullanılan pirometre çeşididir.

Şekil 2.4: Pirometre

2.6.2. Yanmalara karşı dikkat edilecek hususlar

Sıcak iş parçaları kısaçlar aracılığıyla tutulur. Kısaçlar, ister makinelerde çalışma olsun, isterse el takımlarıyla olsun, çalışmanın vaz geçilmez araçlarıdır.

Çalışma sırasıda iş parçasının sıcak olabileceği göz önüne alınarak, sıcak iş parçası el ile tutulmamalıdır.

Sıcak parçalar rastgele yerlere bırakılmamalı, belirli bir yere konmalıdır. Sıcak parçalar ayakkabı ve kablolar için tehlikelidir.

Çalışmalara ara verildiği zaman kimsenin dokunmayacağı ya da uzun süre ara verildiğinde iş parçasının soğutulması gerekir.

Sıçak işlemlerin yapılmasında iş parçasıyla doğrudan temas halindeki tüm takımların ısınacağı göz önüne alınmalı ve metalik gereçlerden yapılmış sap kısımlar sık sık soğutulmalıdır.

Takımların soğutulmasında kullanılan kaplardaki sular belli bir süre sonra ısınacağından suların kontrol edilip değişt irilmesi gerekir.

Sıcak iş atelyelerinde kazaların çoğu yanıklar şeklinde olmaktadır. Bu nedenle yanıkların tedavisinde kulllanılan t ıbbi gereçlerin herkesin ulaşabileceği yerde bulunması ve eksiklerinin giderilmesi gerekir.

12

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME SORULARI (Çoktan Seçmeli Sorular)

Bu faaliyet kapsamında hangi bilgileri kazandığınızı aşağıdaki soruları cevaplayarak

belirleyiniz 1- Aşağıdakilerden hangisi ocak ve tav fırınlarında sıcaklık ölçmek için kullanılır? A) Viskometre B) Parametre C) Mikrometre D) Pirometre

2- Çelik beyaz renk alıncaya kadar tavlanmış ise tav sıcaklığı ne kadardır? A) 750-780 oC B) 780-800 oC C) 1250-1350 oC D) 1450–1550 oC 3- İş parçasını ocağa koyarken ve ocaktan çıkarırken hangi araç kullanılır? A) Eldiven B) Kısaç C) Pense D) Kerpeten 4- Sıcak şekillendirmede kullanılan takımlar çalışma anında ısındığında ne yapılır? A) Sertleşt irme yapılır B) Suda soğutulur C) Yenisi ile değişt irilir D) Yağda soğutulur


13


Bu faaliyette verilen bilgiler ve çalışmalarınız doğrultusunda, tekniğe uygun olarak çekiç ve varyoz kullanma becerisine sahip olabileceksiniz.

Sıcak şekilendirme işlemlerinde kullanılan örslere neden yüzey sertleşt irme işlemi uygulanır araşt ırarak bilgi toplayınız.

3. DÜZGÜN ÇEKİÇ KULLLANMA

3.1 Çekiçler Çekiçler, dövme doğrultma, perçinleme v.b. işlerinde kullanılan el takımlarıdır. Takım

çeliğinden dövülerek veya preslenerek yapılır. Taban ve uçları sertleşt irilerek kullanılır. 3.1.1 Alman Çekici Soğuk şekillendirme işlemlerinde kullanılan ve tesviyeci çekici olarakta adlandırılan alman çekiçleri sıcak şekillendirme işlemlerinde de kullanılmaktadır (Resim 3.1). 3.1.2 İngiliz Çekici İngiliz çekiçleri düz, bombe ve çapraz uçlu olmak üzere üç çeşitt ir. Yapılacak dövme işleminin türüne göre içerisinden biri seçilip kullanılır (Resim 3.2). 3.1.3 Fransız Çekici Çapraz uçlu İngiliz çekiçleri bazı uygulmalarda Fransız çekici olarakda adlandırılmaktadır (Resim 3.3).

Resim 3.1: Alman Çekici

Resim 3.2: İngiliz Çekici

Resim 3.3: Fransız Çekici


AMAÇ

ARAŞTIRMA

14

3.2 Varyozlar Varyozlar sıcak şekillendirmede parçaların dövülmesinde kullanılan aletlerdir. Büyük çekiçleri varyoz olarak adlandırmak mümkündür. Çekiç darbelerinin yetmediği hallerde varyozlardan yararlanılır. Varyozlar takım çeliğinden dövülerek veya preslenerek yapılır, taban ve uç kısımlarına su verilr 3-12 kg. ağırlığa kadar yapılırlar.

3.2.1. Doğru Vuruş Pozisyonu

Çekiç canlı ve tempolu vurulmalıdır

Çekicini kullanan, çekicine hakim olmak zorundadır

Dövme işinin durumuna göre seri ve ağır hareket edilmelidir

Kol omuz hizasında kaldırılarak çekiç hızla iş parçası üzerine indirilir

Duruma göre ,iş parçası çevrilerek dövmeye devam edilir

Dövme sırasında çekiç aynı yere, ama iş parçası ileri geri hareket ettirilerek vurulur

Şekil 3.2: Doğru Vuruş Şekil 3.2: Yanlış Vuruş

Varyoz Kamaların Yerleştirilmesi

15

3.2.2. Vurma Kuvveti Büyük güç ve vurma kuvveti isteyen sıcak iş

parçalarının dövülerek şekillendirilmesinde, gerekli olan bu kuvvet çekiç varyoz,şahmerdan örs ve altlıklar tarafından sağlanır .Kısa bir zamanda sıcak iş parçasının kesit alanı daralt ılarak çekme (uzatma). işlemi gerçekleşt irilir . 3.2.3. Çekiçi Vurulması Gereken Yere Yönlendirme Tavlanmış iş parçası örs üzerine koyulur, çekiç, kol omuzdan kaldırılarak iş parçası üzerindeki aynı noktaya vurulur. Parça her vuruşta ileri ve geri hareket ettirilir. İş parçası ters çevrilerek aynı işleme devam edilir. 4. 3.3. Örs ve Altlıklar Örsler üzerinde dövme, şekillendirme, doğrultma. v.b. işlemlerin yapıldığı takımlardır. Gövde ve dört köşe boynuzdan oluşur. Üzerinde yuvarlak ve dört köşe deliği, önündede yığma yeri vardır. Örsler 50–350 kg. ağırlığında alaşımlı çelikten preslenerek ya da dökülerek yapılır. Üst yüzeyleri tesviye edildikten sonra sertleşt irilmişt ir. Örsler altlık üzerine konarak kullanılır. Bu altlıklar çoğu zaman dökme demirden üretilmişt ir. Altlığın örsü çalışma yüksekliğine getirebilmesi için o örsün boyutlarına göre üretilmelidir. Örs altlığının yüksekliği 750 mm olmalıdır. Resim 3.5: Örs ve Altlığı

Şekil 3.4: Çekici Vurulması Gereken Yere Yönlendirme

16


Bu Faaliyet Kapsamında Hangi Bilgileri Kazandığınızı Aşağıdaki Soruları Cevaplayarak Belirleyiniz. 1- Dövme, doğrultma ve perçinleme işlerinde kullanılan çekiçler hangi malzemeden yapılır? A ) Takım çeliği B ) Dökme demir C ) Çelik D ) Alaşım 2 – Sıcak şekillendirmede en çok kullanılan çekiç türü aşağıdakilerden hangisidir? A ) Fransız çekiçi B ) Alman çekiçi C ) İngiliz çekiçi D ) Türk çekiçi 3 – Sıcak şekillendirmede kullanılan varyozlar hangi ağırlıklarda yapılırlar? A ) 3-5 Kg B ) 5-10 Kg C ) 2-8 Kg D ) 3-12 kg 4 – Çekiç ve varyoz sapı yapımında hangi ağaç tercih edilir? A ) Çam B ) Meşe C ) Dişbudak D ) Kavak 5 – Örs ve altlığının yerden yüksekliği ne kadar olmalıdır? A ) 1000 mm B ) 500 mm C ) 600 mm D ) 750 mm


17


Bu faaliyette verilen bilgiler ve çalışmalarınız doğrultusunda, tekniğe uygun olarak çekiç ve varyoz ile sıcak kare çekme işlemi yapabilme becerisine sahip olabileceksiniz.

Sıcak çekme işlemlerinde kullanılan makinaları araşt ırarak bilgi toplayıp sınıfta tart ışınız.

4. ÇEKME 4.1 Çekmenin Tanımı

Sıcak şekillendirme işlem basamaklarından biri de çekmedir. Gerecin kesit alanını küçülterek boyunu uzatma işlemine çekme denir.

Bu işlem, örste, çekiç, varyoz yardımıyla ve şahmerdan denilen makinelerde yapılır.

Çekme işlemi örste yapılıyorsa yuvarlak boynuzun örs gövdesine yakın yerinde yapılmalıdır.

Şekil 4.1: Çekme İşleminin Yapılışı


AMAÇ

ARAŞTIRMA

18

4.2 Çekme İşleminin Gereği ve Önemi

Metal malzemeleri daha kolay işleyebilmek için sıcak halde dövmek gerekmektedir. Birçok uygulamada çekme işlemi tek başına yapılabildiği gibi, diğer işlem basamakları öncesinde de başvurulan bir yöntemdir. 4.3 Kare Çekme İşlem Sırası ve Yüzey Oluşturma Uygulama Faaliyeti Parçayı kısaçla tutup dövme tavına kadar tavlayın. Parçayı ocaktan çıkartınız. Kısaç ısınmış ise soğutunuz. Parçayı kısaçla tutarak örs üzerine koyup fırçalayınız. Çekiçle döverek yassı hale getiriniz.

Parçayı ters çevirip dövünüz. Parçayı 90 derece çevirip çekiçle dövünüz.

Tekrar ters çevirerek çekiçle dövünüz. Çap kumpası ile ölçülerini kontrol ediniz.

Ölçüsüne getiriniz. Dövülen kısımdan kısaçla tutunuz. Parçanın çekilmemiş diğer tarafın ı tavlayınız. Döverek yüzeyleri aynı ölçü ve hizaya getiriniz.

Yaklaşık olarak 600oC’ye kadar tavlayıp fırçalayınız.

Kendi halinde soğumaya bırakınız.

Resim 4.1: Parçanın Tavlanması

Resim 4.1: Parçanın Fırçalanması

Şekil 4.2: Kare Çekme

19

Örnek Uygulama

Aşağıda verilen 12 mm.çaplı yuvarlak malzemenin 50 mm.lik kısmını kare piramit olacak şekilde çekerek sivrilt iniz. Kalan diğer 50 mm.lik kısmını da kare çekiniz.

Şekil 4.3: Kare Çekme

20


Bu faaliyet kapsamında hangi bilgileri kazandığınızı aşağıdaki soruları cevaplayarak

belirleyiniz

1- Gerecin kesit alanını küçültüp boyunu uzatma işlemine ne ad verilir? A) Uzatma B) Dövme C) Çekme D) Şekilendirme 2- Çekme işleminde ölçü kontrolü hangi araçla yapılır? A) Metre B) Sürgülü kumpas C) Mikrometre D) Çap kumpası 3 – Kare çekme işleminde, diğer bir yüzeyi dövmek için iş parçası kaç derece çevrilmelidir? A) 45 derece B) 90 derece C) 180 derece D) 360 derece 4- Alt ıgen çekme işleminde diğer bir yüzeyi dövmek için iş parçası kaç derece

çevrilmelidir? A) 45 derece B) 60 derece C) 90 derece D) 120 derece

5- Yuvarlak çekme işleminde işlem sırası aşağıdakilerden hangisidir?

A) Kare-alt ıgen-sekizgen-yuvarlak B) Kare-sekizgen-alt ıgen-yuvarlak C) Sekizgen-alt ıgen-kare-yuvarlak D) Alt ıgen –kare- sekizgen-yuvarlak


21

PERFORMANS TESTİ

Verilen faaliyetler doğrultusunda yapt ığınız çalışmaları aşağıdaki kriterlere göre

değerlendiriniz. Ölçme uygulamalarında hatanız var ise tekrar ediniz.

GÖZLENECEK DAVRANIŞLAR EVET HAYIR 1-Verilen malzemeyi uygun bir şekilde ocağa yerleşt irdiniz mi?

2-Uygun kısaç kullandınız mı?

3-Malzemeyi dövme tavına kadar tavladınız mı?

4-Malzemeyi ocaktan çıkartt ıktan sonra kısacı soğuttunuz mu?

5-Malzemeyi fırçalayarak temizlediniz mi?

6-Uygun çekiç seçtiniz mi?

7-Örs üzerinde döverek yassı hale getirdiniz mi?

8-Ters çevirerek aynı işlemi uyguladınız mı?

9-90O Çevirip komşu yüzeyleri döverek çektiniz mi?

10-Diğer 50mm.lik kısma kare çekme işlemlerini uyguladınız mı?

11-Çap kumpası ile ölçü kontrolu yapt ınız mı?

12-Tüm yüzeyleri ölçüsüne ve aynı hizaya getirdiniz mi?

13-İşlem sonunda parçayı fırçalarak kendi halinde soğumaya bırakt ınız mı?

TOPLAM PUAN

PERFORMANS TESTİ

22


Bu faaliyette verilen bilgiler ve çalışmalarınız doğrultusunda, tekniğe uygun olarak

çekiç ve varyoz yardımı ile sıcak olarak yuvarlak çekme işlemi yapabileceksiniz. Bulunduğunuz bölgedeki işletmeleri gezerek sıcak çekme ile ilgili araşt ırma yapınız.

5.YUVARLAK ÇEKME İŞLEM SIRASI VE YUVARLAK FORM OLUŞTURMA

Uygulama Faaliyeti

İş parçasını kısaçla tutup tavlayınız.

İş parçasını oçaktan çıkart ınız.

Kısaç ısınmış ise soğutunuz.

İş parçasını kısaçla tutup örs üzerinde

fırçalayınız.

Çekiçle döverek düzgün bir yüzey yapınız.

Ters çevirip çekiçle dövünüz.

90 derece çevirip çekiçle dövünüz.

Tekrar ters çevirip çekiçle dövünüz.(köşeler keskin olmayan dört köşe haline

gelmelidir)

Karşılıklı köşeleri döverek alt ıgen yapınız.

Karşılıklı iki köşeyi döverek sekizgen yapınız.

Meydana gelen köşeleri döverek yuvarlat ınız.

Çap kumpası ile çapını kontrol edin. Gerekiyor ise ölçüsüne getiriniz.

Ters çevirip dövülen kısmı kısaçla tutup aynı ölçü ve yüzeyleri elde ediniz.


AMAÇ

ARAŞTIRMA

Resim 5.1: Tel Fırça

23

Köşeleri döverek ölçüsünde yuvarlat ınız.

600 OC’ye kadar tavlayıp fırçalayın ve kuru bir yerde kendi halinde soğumaya

bırakınız.

Şekil 5.1: Yuvarlak Oluşturma

Örnek Uygulama

Şekilde verilen alt ıgen malzemeyi yuvarlak çekme işlem sırasını takip ederek çapı 13 mm olacak şekilde çekiniz..

100

Şekil 5.2: Yuvarlak Çekilecek Altıgen Malzemeı

15

24

PERFORMANS TESTİ

Verilen faaliyetler doğrultusunda yapt ığınız çalışmaları aşağıdaki kriterlere göre değerlendiriniz. Ölçme uygulamalarında hatanız var ise tekrar ediniz.

GÖZLENECEK DAVRANIŞLAR EVET HAYIR

1-Verilen malzemeyi uygun bir şekilde ocağa yerleşt irdiniz mi?

2-Uygun kısaç kullandınız mı?

3-Malzemeyi dövme tavına kadar tavladınız mı?

4-Malzemeyi ocaktan çıkartt ıktan sonra kısacı soğuttunuz mu?

5-Malzemeyi fırçalayarak temizlediniz mi?

6-Uygun çekiç seçtiniz mi?

7-Çekiçle döverek düzgün bir yüzey yaptınız mı?

8-Karşı yüzeyi döverek çektiniz mi?

9-90O Cevirerek komşu yüzeyleri döverek çektiniz mi?

10-Çap kumpası ile ölçü kontrolu yapt ınız nmı?

11-Tüm yüzeyleri ölçüsüne ve aynı hizaya getirdiniz mi?


TOPLAM PUAN

PERFORMANS TESTİ

25


Bu faaliyette verilen bilgiler ve çalışmalarınız doğrultusunda, tekniğe uygun olarak çekiç ve varyoz yardımı ile sıcak olarak alt ıgen çekme işlemi yapabileceksiniz.

Sıcak çekme işlemiyle üretilen ürünlerde altıgen formun kullanılma nedenlerini öğretmeninizin rehberliğinde araşt ırma yaparak bilgi toplayınız.

6.ALTIGEN ÇEKME İŞLEM SIRASI VE ALTIGEN FORMU OLUŞTURMA

Uygulama Faaliyeti

Gereci kısaçla tutup tavlayın.

Gereci ocaktan çıkart ın.

Kısac ısınmış ise soğutun. Gereci kısaçla tutup örs üzerinde fırçalayın.

Çekiçle döverek düzgün bir yüzey yapın.

Ters çevirip çekiçle döverek düzeltin.

Gereci örs üzerinde 60 derece çevirip çekiçle döverek çekin.

Ters çevirerek karşı yüzeyi de çekiçle döverek çekin.

Gereci tekrar örs üzerinde 60 derece çevirip çekiçle döverek çekin.

Ters çevirip karşı yüzeyini de çekiçle döverek çekin.

Öçüleri kontrol edin.

Alt ıgeni ölçüsüne getirin ( alt ıgen açıları ve yüzeyleri tam olarak sağlanmalıdır.)

İş parçasını ters çevirerek kısaçla dövülen kısımdan tutun.

Yüzeyleri aynı ölçü ve hizada döverek çekin.

Yaklaşık 600 OC’ye kadar tavlayıp kuru bir yerde kendi halinde soğumaya bırakın.


AMAÇ

ARAŞTIRMA

26

Şekil 6.1: Altıgen Yapma

Örnek Uygulama Şekilde verilen yuvarlak 18 mm.lik malzemeyi altıgen çekme işlem sırasını takip ederek anahtar ağzı 15 mm. olacak şekilde çekiniz..

Şekil 6.2: Altıgen Çekilecek Malzeme

18 150

27

PERFORMANS TESTİ

Verilen faaliyetler doğrultusunda yapt ığınız çalışmaları aşağıdaki kriterlere göre değerlendiriniz. Ölçme uygulamalarında hatanız var ise tekrar ediniz.


1-Verilen malzemeyi uygun bir şekilde ocağa yerleşt irdiniz mi?

2-Uygun kısaç kullandınız mı? 3-Malzemeyi dövme tavına kadar tavladınız mı? 4-Malzemeyi ocaktan çıkartt ıktan sonra kısacı soğuttunuz mu? 5-Malzemeyi fırçalayarak temizlediniz mi? 6-Uygun çekiç seçtiniz mi? 7-Örs üzerinde döverek düzgün bir yüzey oluşturdunuz mu?


9-60O Çevirerek komşu yüzeyi döverek çektiniz mi?

10-Ters çevirerek karşı yüzeyi çektiniz mi? 11-İş parçasını tekrar 60O çevirerek diğer yüzeyi çektiniz mi?

12-Ters çevirerek karşı yüzeyinide çektiniz mi?

12- Ölçüleri kontrol ederek altıgeni ölçüsüne getirdiniz mi? 13-İş parçasını ters çevirerek kısaçla altıgen çekilmiş kısımdan tuttunuz mu?

14-Yüzeyleri aynı ölçü ve hizada döverek çektiniz mi?


TOPLAM PUAN

PERFORMANS TESTİ

28


Bu faaliyette verilen bilgiler ve çalışmalarınız doğrultusunda, tekniğe uygun olarak çekiç ve varyoz yardımı ile sıcak olarak konik çekme işlemi yapabileceksiniz.

Sıcak olarak konik çekme işleminde işin sıcaklığı, gereç cinsi ve baskı kuvvetinin oluşumunun çekme işlemindeki önemini araşt ırarak bilgi toplayınız.

7.KONİK ÇEKME İÇİN İŞLEM SIRASI VE ALTIGEN FORMU OLUŞTURMA

Uygulama Faaliyeti Konik çekilecek kısmı gereç üzerinde işaretleyiniz. Gereci kısaçla tutup tavlayınız.

Gereci oçaktan çıkart ınız.

Kısaç ısınmışsa soğutunuz. Gereci kısaca tutup örs üzerinde fırçalayınız.

Gerecin ucunu örsün yuvarlak boynuzu üzerine koyup sol elinizi biraz yukarı kaldırınız.

Çekiçi biraz meyilli tutarak gerecin ucunu işaretli yere kadar dövünüz.

Gereci 90 derece çevirerek ucunu dövünüz. Biraz sivrilince çekiçle her vuruşta parçayı çevirerek

dövünüz.

Yeniden tavlayınız.(dikkat gerecin ucu inceldiğinden oçakta fazla bekletip yakmayın.)

Çekiçleyerek yüzeylerini düzeltip ölçüsüne getiriniz. İşaretlenen diğer kısma bir önceki öğrenme faaliyeti

olan alt ıgen çekme işlem sırasını uygulayınız.

Parçayı 600 OC’ye kadar tavlayıp kuru bir yerde kendi halinde soğumaya bırakınız.

Şekil 7.1


AMAÇ

ARAŞTIRMA

29

Örnek Uygulama

Şekilde verilen yuvarlak 12 mm lik malzemenin uç kısmından 50 mm uzunluğunda konik çekme işlem sırasını takip ederek konik çekiniz..

Şekil 7.2: Konik Çekilecek Malzeme

30

PERFORMANS TESTİ Verilen faaliyetler doğrultusunda yapt ığınız çalışmaları aşağıdaki kriterlere göre

değerlendiriniz. Ölçme uygulamalarında hatanız var ise tekrar ediniz.


1-Verilen malzemeyi uygun bir şekilde ocağa yerleşt irdiniz mi? 2-Uygun kısaç kullandınız mı? 3-Malzemeyi dövme tavına kadar tavladınızmı? 4-Malzemeyi ocaktan çıkartt ıktan sonra kısacı soğuttunuz mu? 5-Malzemeyi fırçalayarak temizlediniz mi? 6-Uygun çekiç seçtiniz mi?

7-Örs üzerinde döverek düzgün bir yüzey oluşturdunuz mu?


9-60O Çevirerek komşu yüzeyi döverek çektiniz mi?

10-Ters çevirerek karşı yüzeyi çektiniz mi? 11-İş parçasını tekrar 60O çevirerek diğer yüzeyi çektiniz mi?

12-Ters çevirerek karşı yüzeyinide çektiniz mi?

12- Ölçüleri kontrol ederek altıgeni ölçüsüne getirdiniz mi?

13-İş parçasını ters çevirerek kısaçla altıgen çekilmiş kısımdan tuttunuz mu?

14-Yüzeyleri aynı ölçü ve hizada döverek çektiniz mi?


TOPLAM PUAN

PERFORMANS TESTİ

31

CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALİYETİ-1 CEVAP ANAHTARI

1 C 2 C 3 D 4 D 5 A 6 B 7 C

ÖĞRENME FAALİYETİ-2 CEVAP ANAHTARI ÖĞRENME FAALİYETİ-3 CEVAP ANAHTARI

1 A

2 B

3 D

4 C

5 D

ÖĞRENME FAALİYETİ-4 CEVAP ANAHTARI

1 C 2 D 3 B 4 B 5 A

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaşt ırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz.

Bu faaliyetteki eksikliklerinizi faaliyete tekrar dönerek, araşt ırarak ya da

öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz

1 D 2 C 3 B 4 B

CEVAP ANAHTARLARI

32

MODÜL DEĞERLENDİRME PERFO RMANS DEĞERLENDİRME

20 mm çapındaki yuvarlak malzemeden şekildeki ölçülere göre altıgen çekiniz. İkinci bir işlem olarak da verilen ölçülerde konik çekerek zımbayı tamamlayınız.

Araç Ve Gereçler

Ø 20x100 mm yumuşak çelik

Ocak ve takımları

Çekiç, metre, çap kumpası, tel fırça

Kare baskı

Saplı keski

Kömür ve ağaç talaşı

DEĞERLENDİRME

Bu modülde kazanmanız gereken yeterliğin ölçülmesi için öğretmeninize başvurunuz.

MODÜL DEĞERLENDİRME

33

KAYNAKLAR SERFİÇELİ Y.Saip, Soğuk ve Sıcak şeklendirme , Ankara, 1997.

ADSAN K, AKSOY A,YEŞİLMADEN Ahmet, Sıcak şekillendirme , M.E.B, Ank.

Sıcak Demircilik Meslek Analizi, El Demircilği , M.E.B., Mesleki ve Teknik Öğretim

Müsteşarlığı Etüt ve Planlama Dairesi Yayınları, Ankara, 1969.

ÇALIŞKAN Hikmet, Sıcak Şekillendirme Teknolojisi , Ankara, 1983.

TOPÇU Ahmet Mithat, Metalişleri Atelye ve Teknoloji , Ankara , 1974.

ERSOY Rüştü, Demircilik Meslek Teknolojisi , M.E. Basımevi, İstanbul, 1960.

LALİK Sıtkı, ATAV Fethi, Demircilik Meslek Teknolojisi, İstanbul, 1959.

ADSAN Kasım, KUMRU A.O., Topçu A.M, TOPÇU A, TAYMAZ Y, Metal İşleri

İş ve işlem yaprakları .Sınıf 1, Ankara, 2004.

SERFİÇELİ Y.Saip, Metlişleri Meslek Teknolojisi 1, İstanbul, 2002.

ŞAHİN Sami, Metal işleri Meslek Teknolojisi , Ankara.

YILDIZHAN Ahmet, Yayımlanmamış Ders Notları, 2002, Afyon.

AKDUMAN Basri, Yayımlanmamış Ders Notları, 2002, Afyon.

BOZOK Ersin, YAĞLI BOYA TABLO (Kapak Resmi)

www.izeltaş.com.tr

www.iskur.gov.tr.

www.aktaş torch.com

www.saltatura.com

www.oerlikon.com.tr.

www.gedik.com.tr

KAYNAKLAR

Microsoft Word - SICAK ÇEKME

Documents

Transcript of Microsoft Word - SICAK ÇEKME