Mevlevilikte ve Mevlevihanelerde Ebcet Hesabının Rolü

8/3/2019 Mevlevilikte ve Mevlevihanelerde Ebcet Hesabının Rolü

http://slidepdf.com/reader/full/mevlevilikte-ve-mevlevihanelerde-ebcet-hesabinin-rolue 1/12

MEVLEViLiKTE ve MEvLEvIHANELERDEEBCED HESABININ ROLU

Prof. Dr. ismail YAKIT

Ebced, eski alfabeyeverilen addrr, Buna gore her harfin bir sayi degeri vardir.Bu ozellige dayanarak yapilan islemlere "ebeed hesabi" denir. Pekcok kullamm alamolan bu hesaba, en fazla tarih dti§iilmede bas vurulmustur. "Turk-Islam KiiltiiriindeEbced Hesabr ve Tarih Dusurme" (452 s., Otiiken Nesr., Istanbul, 1992) (1), adharasurmamizda bunun orneklerini yeterince gosterdik. Vaktiyle bu arasurrnayi ya-parken, pekcok Mevlevi Dedesinin vefat tarihleri ile bazi Mevlevihanelerin kitabelerinive hazirelerindeki tarihli taslan fislemistik. Bunlann bir kismmi adr gecen kitabnmzdakullandik. Bir krsmi da bu arasurmamizda kullantlacaktir (2).

Sunu oncelikle belirtmek gerekir ki, gerek Mevlanagerekse Mevleviler, ebced

ve tarih dustirme konusuna cok onem vermislerdir. Bunun ornekleri asagrda gos-terilecektir. Zaten bizi bu konuda boyle bir teblige meebur eden hususlardan biri de do-kiiman bollugudur,

Mevlana, Mesnevi'sinde ve Divan'mda birer kere ebeed'den bahseder. Aneakburada ebeed, alfabe anlammdadir.

"Yurdu, tuzlu su olan kus, berrak ve tath su nerededir, ne bilsin?

Ey yeri-yurdu tuzlu suyun kaynak basi olan, sen Satn,

Ceyhun'u, Firat'i ne bilirsin?

Sen daha bu gecici, bu sonu yok olan kervansaraydan gecmemissin; yoklugu,sarhoslugu, neseyi ne bilirsin sen?

Bilsen bile bu bilgin, babadan, atadan duymadir; bu adlar sence ebeed'e benzer.

Ebced, hevvez ... Bu sozleri biittin cocuklar bilirler; bilirler ama manalan, on-lardan cok uzaknr." (Mesnevi, II2735-2739 Golpmarh tere.)

Ebced hakkmdaki diger sozii soyledir:

"Ez ebced-i endise ya Rabb tubesu levhlmDer mekteb-i dervisan hod ebced iihutti ni"

(Ya Rabb, ebced endlsesinden gonul levhann yika

Dervislerin mektep kapismda ne ebced vardir, ne hutti)

Gortildiigii gibi, Mevlana ebced'den alfabeyi ve onu olusturan harfleri kastediyorve hatta buna dayali olan zahiri ilirnleri kastediyor. Ama ebeed hesabi soz konusu 01-

(1) E bce d h ese biy la dO §O rO lmO§arihle rin to rle ri ve n asil h es ap la na ca kla nn a d air g en i§ b ilg i i9 inbu eser im ize bakr lab ili r,

(2) M evlevfM neler Oze rin de a ra etrrm ala r ya p a n B arih ud a T an nko ru r H an rrn efe nd l, Is ta nb ul'd a

ban a ebc ed hes ab iy la ta rih dO§O rO lmO§Mevle vth ane k ita be le rin den baz i ta rih le r g os te rm i§ ve

t ar ih le ri c rkm iyor dem is ti ve b u K on gre ye k attlm am t rs ra rla tavsiye e tm i§ ti. D ah a s on ra a drm aslrku le r ge lin ce , katrla ca qm u bildirdim . B arih Oda H arurn, b u yair§m am lzd a yer a la n b azr ki-

tabe le ri n fotogra f ve fo tokop ile rin i de IO tfe tm i§ ti. Kend ile rine bu rada ts sekkuru b ir bo re b ilir irn ,

31



dugunda Mevlana'nm bunu biiyiik bir ustahkla kullandrgmi biliyoruz. Mevlana yasmisoranlara "Huda'' dan bir kiic;iigUm,varm siz bulun diye espri yaprmsur.

"Htida" 605 ettigine gore, Mevlana 604 de diinyaya gelmistir. Nitekim dogum ta-rihi H. 604'tiir.

Elvan ~elebi "Menfikibii'l-Kudsiyye'tsinde (vr. 58a), Mevlana'nm vefat tarihinilafzen verirken isminin de degum tarihini verdigini ima etmektedir.

"Yetmis iki ve altiyuz yitdi

Hem bu yolda Celal-i din gitdi"

sozlerinden H . 672 olarak vefat tarihini vermis bu arada onun Celaleddin" lakabim"Celal-i din" s ek lin de Far sc a bir terkiple s oy lem istir, E ge r Mevla na 'nm ismi "MevlanaCelal-i din Muhammed Rumi" seklinde yazihrsa bunun ebced hesabma gore toplami604 etmektedir ki bu tarih de onun degum tarihidir. Dolayrsiyla isim, lakap ve nis-besinin taman u d og urn un n v ermekte dir.

Mevlana, H. 672 de vefat etmistir, Vefatma "ibret" kelimesi tarih olmustur, Bukelime iki defa tekrar edilirse netice 672x2=1344 H. eder ki, bu da M. 1925'tir. Bu tarihTiirkiye'deki tekkelerin kapanis tarihidir. Tekkeler kapanmca Mev levile r, Mev lana 'nmikinci bolumu anlammda "ibret-ibret" diye serna etmislerdir,

Mevlevilik, ebced hesabi konusuna yeterince onem veren bir ekoldiir. Mevlevilerarasmda "Konya, serna' demektir" soz tt meshu rdu r. Zira "Konya" kelimesi ile "serna"

kelimesinin harflerinin sayi degerleri birbirine esittir. Yani her ikisi de 171'dir.

iki veya daha fazla kelimenin sayi degerlermin esit olusu keyfiyeti, birinin di-gerini sembolize ettigi anlami tasidigmdan, birinin yerine digerinin zikredilmesi hususuMevlevilikte de vardir, Mesela, "Muhammed" kelirnesinin sayi degeri 92'dir. "Mevlevi"

kelirnesinin sayi degeri de 92'dir. "Aman" kelimesi de 92'dir. i§te bu benzerligi YamanDede §oyle bir beyitle dile getirir:

"Arnan lafzi senin ism-i serifinle musavidir

Anmcun ft§lkm zikri amandir ya Res fl lal lah "

Mevlevilikte ebced hesabi, sadeee isim sembolti olarak kullamlmamis aym za-manda tasavvufi bir tefsir yolu olarak da kullamlnusnr. Mesela "Adem" ile "Havva" nmsayi degerleri toplami 60 ur. Bu keyfiyet Mevlevi dii§iintirleri farkh bir yoruma sev-ketmistir. Ozellikle San Abdullah Efendi'nin "Mesnevi Serhi "nde gecen temsil yollutefsir ozetle soyledir: Adem ile Havva'nm izdivacmdan dogan netice-i suret "sin"dir. Ni-tekim Kur'an'da "Ya sin" (= ey sin = ey insan = ey Muhammed) olarak tefsir edil-

mektedir. Sin'in sayi degeri 60't1[. Adem ile Havva'nm sayi degerleri toplanu da 60'tlf."Ney" kelimesi de 60 oldugundan, sin harfinin mukabili sayilmaktadir. ~u haldeney'den murat, bazt Mevlevi biiyiiklerince Adem ile Havva'dir. Neyistan'dan Murat daeennet olmus olur. Yine burada ney'in sayidegeri olan 60, sin harfine esit olunca; sinharfi de Kur'an'da Hz. Muharumed (A.S.)'in adi oldugundan, Mesnevi'nin ilk sozti olan"DinIe neyden ..." ibaresi "DinIe Muhammed'den" seklmde yani "Hakk sozii dinIe" sek-linde tefsir de edilmistir.

Goriildiigii gibi Mevlevilik diger islam tasavvuf ekollerine gore ebeed ve hesabikonusuna cok daha fazla onem veren bir ekoldiir. Mevleviler bu hesabi, sadece isimsemboliinde degil, tasavvufi tefsir sahasma da tasiyarak orada da kullanrmslardir. Mev-levilikte ebced hesabi asil kullarumuu tarih dusurmede gostermistir. Nitekim Mevlevi

sairlerin divanlan kadar, esash birer kiilliye olan Mevlevihanelerin hemen hemen her ki-tabesinde ebced hesabiyla dusllrtllmtls tarihlere rastlamaktayiz, Tebligimizin bundan

32



-------------~--~--------------~--~~~~~~~~~~~~~~~~~

sonraki bOltimii bu kitabelerden secilen tarih orneklerine aynlnustir.

Mevlevihanelerin ciimle kapilan iizerinde yer alan, ~ogu kez pad is ah tug ra lan al-tmda bulunan ana kitabeler insa veya tecdid kitabeleridir. Once bunlardan s az r o rn ek le rverdikten sonra, Mevlevihanelerin icinde yer alan diger iinitelerin tarihli kitabelerinden

se~tigimiz baz i o rn ek le r verecegiz,Mevlana Dergahu

Mevlana tiirbesi Sultan III. Murat tarafmdan y ap ila n k ismm dl§ kapi kitabesinintarih rmsrai:

Gorup dil bu binayi didi tarih:

Buyf lt -i Cennet -f ts f t oldi abad

992

Mevlana Tiirbesi'nin tamirine:

Kalem tarihini levh-i ezelde yazdi kim Galip

Bina-yi Han Selim bu kubbe-i minfr-yi Mevlana

1213 (Seyh Galip)

Mevlana Miizesi'nin tamirine:

o §ah-l asfiyanm bendesi izzet didi tarih:

Muze yy en o ld i e l-H a kk meshed -i pu r nfrr-i Mevlana

1233 (Izzet)

Galata Mevlevihftnesk

Ciimle kapisr kitabesinden:

Bir hesapda dusdi ma'na lafz ile

Beyt-i tarihin Lebib itdi beyan

Yapdi bu dergfth-i zibay; cedidBin ikiyuz elIi de Mahmfid Han

1250 (Lebib)

F3

Bu tarih hem lafzen hem de ma'nen 1250 yilnu vermektedir. Bir diger ifadeyletarih misranu veren harflerin adedleri toplami 1250'dir. Bu, aym zamanda sozle de ifadeedilmistir. Yine aym Mevlevihanenin bir diger kitabesinden:

Lafzen u ma'nen didi tarihini

33



S ey h Galip 'a bd -i d a'i-y i k ad im

Yapdi bu dergalu pak ii hem cedid

B in ik iy iiz alti'da Sultan Selim

1206 (Seyh GaIip)B u tarih de lafzen ii m a'nen bir tarih tir ve 1206H . y ilm i v erm ek ted ir ..

Bursa Mevlevihanesir

Ciimle kapisi kitabesinden:

C ev he rin tarih in i v ali ik en yazdi Celal

Kildi bak tecdid bu dergahi Han Abdu lme cid

1309 (Celal)

B u r ad a sad ec e n ok ta h h arf le r h esa ba d ah il ed ilec ek tir.

Yenlkapr Mevlevihanesi:

Ci im le kapis i k ita be sinden :

S ulta n Vele d d ev rin de til g el d ev ri ab en k olu na

0 1 § abm ahd -i sev keti n usretIe olsu n n ev bahar

Z iv er gu her-v es cik d; bir tanh g en c-i h ameden

Kildi ik i k erre b in a b u h ftn ig ab -l se hriy ar

1253 (Ziver)

B u tarih m anzum esinden, "guher-ves" tabirinden de anlasilacagr g ib i no ktahha rf le rin hesab iy la 1253 senesi bu lunur.

Gelibolu Mevlevihanesh

1. Tac kapis i k ita be sinden :

ik i m israd an cik up A zm i birer tarih -i tam

Itsim erbab-i hu ner bir b ir hisab-i sal ii m ah

1256Yapd tr up Abdu lme cid H a n saI ikane cay-gab

1256Eh l-i v ec de oldi bir c ay -i saf a b u ban -gab

(Azmi)

34



ik i tarih i v ard tr. H er biri b ire r tam ta rih tir.

A ym Mevlev ih an en in II. T ac k ap isi k ita be sind en :

(E vv el inn en iyy eti) A zm i k o d ild en sa niy a

~e§ c iha ta nazir 0 1 tarih icu n eyle sala

Oldi nev ta'm ir ile adab cay-i pur safa 1 268-2 = 1266

Y apd i S eh A bd tilm ecid H ak k'a beca irffm seza 1 273-6 = 1267

H e r ik i n usrad a tarih le r tam iy elid ir. B irin ci misrada "k o d ild en s an iy a" if ad es iy lemisradan 2 cikanlacagma: Ikinc i mISr~(}a"§e§ c iha ta nazir 0 1 ifadesinden de 6 sayismmc ikanla cagma is ar et o lunmak tadir .

Y ine aym Me vlev ihanenin II. T ac kapisinm arka tara ft ak i k it abesinden:

B ir muhib dir s oy le su n tf uih in i

E nv er-i cu yende -i rah-i nza

Tak -i p en ctimd en in er ta rih -i t a m

Bab- i d ar u'l- fe yz a cild r e s- sa la

1326

35

H er ne kadar "tarih-i tam " ifadesi geese de, "tak-i pencum den iner" ifadesi, ta -rihte bir tam iyenin m evcudiyetini bild innekted ir ve anlamm dan da anlasildrgma gorene tic ed en 5 c ik an la cak trr. Y an i 1 3 31 -5 = 1326

Kasnnpasa Mevlevihanesi:

Hunka r mah fiI i k it ab es in den:

o § ahm I(a ke ri Z iv er mu cev he r so yle di ta rih

K uh P ertev gorttp tarih-i sani eyled i im la

1 25 0 Hu rn a-yi se vk ete n ev f l§ iy an dtr m a hf el-i ra 'n a (Z iv er)

1 250 O lu r her k asr-l M a hm fid H an resk -i lane-i A nk a (Pertev)

B urada ik i ayn sair tarafm dan dti§ tiriilm ti§ ik i adet noktali harflerin he-sa planmasry la o rta ya c ik an tarih vardir, ~air Z iver ve sair Pertev 'in bu tarihleri 1 250 yi-11mgostermektedir ,

Kiitahya Mevlevihanesl:

Mevle vih an en in tam ir k ita be sin den:



Buldi Kutahya zehi bu dergeh-i zib He tam

Misra-r zibas; oldi tam tarih-i miifid

Resm-i digerde didim tarih-i baHlsrnAziz

Kildi pak icad bu dergahi R a n Abdulmecid

1257 (Aziz)

Buradaki tarih tam tarihtir.

Aym Mevlev ihanen in bir diger tamir tarihi soyledir:

Demadem dinle gel yahu kudiim ii mutnp ii nay;

Serna et dilde tevhid-i ilahi belde tennfire

Makam-i evc'den aym ok urlar k utsiy a t f u f f i :

Hele bu Mev lev i dergahi d ond u Beyt-i ma'mnre

1227 (Kudsl)

Bu tarih de tam tarihtir.

Bahariye Mevlevihanesi:

Avlu Tac k ap rsi kitabesinden:

Dest-i in§a-l §ehin§ahl idiip ahir kryam

Kalbgahmda sema ii §evka oldi munzevi

B as keser d erv isler tarihine R em zi hem anOldi ihya mnjde gel cay-i naz if e, mev le vi

1328 (Ahmet Remzi Dede)

Bu tarih de tam tarihtir.

Biitiin Mevlevihanelerin ana giris kapilan iizerinde yer alan Mevlev ih an en in in saveya tecdid tarihini gosteren kitabelerin t amammr burada gosterecek degiliz. Burada sa-dece konumuz acismdan karakteristik olanlanm ele aldik, Simdi de Mevlevihanelerinher birinin icinde mevcut olan iinitelerin ve yapilann kitabelerinden bazi ornekler ve-relim,

Semahaneler: Dervislerin serna ettikleri mekanlann gerek giris kapismda ge-rekse ist duvardaki kitabelerde ebced hesabiyla dii§iiriilmii§ tarihler oldukca fazladir, Biriki ornekten sonra diger unite leregececegiz,

Galata semahanesinin kitabesinden:

Lafzen ii ma'nen iki rmsra'da iisttarihle

Ustler ana k utb -i d ev ra n ider Z iv er sena

Bin ikiyiiz yetmisalti sali icinde behin

Kildi bu dergahi Seh Abdulmecid a'ia bina .

1276X 3 (Zlver)

36



B u beyitte 3 ayn tarih vard ir. H er biri 1 276 senesini verir. B iri lafzen, diger ikisid e b ey tin to plammd an cikmaktadir. Ancak sairin d e if ad e ettigi gibi 3 tamiyesi vardrr,

Yenikap i Semahane sin in k ita be sinden :

Dond uk ce c erh-i gerdan, donsun amnIa devran

Ma zhar olu p 0 Hakan e lta f- r must e'ane

Env ar-i S em s-i T eb riz tf uih im itd i leb riz

Devr-i sam aya dondi bab-r semahane

1232

B u tarih de tam tarih tiirtinde n11l1i;tRfmnf.

Kasimpasa Semahanesinin kitabesinden:

G oru nce ben d e P ertev tarh-i z lbftsm b u d ergahm

ik i ta rih ile te zy in kildim levh-i imlayi

1 25 0 B u yu rd i §ilh-1 s idk -agah memnfm rfth-i Mulla 'yi

1 250 Ne zlM yapdi M ahm ud H a n bu d erg ah -i mu 'a lla yi

(Pertev)

Son iki nu sram her biri ik i tam tarihtir.

A sagida M evlevihanelerin icinde m evcut bulunan belli bash tinitelerin kit-b elerin den b irer ik iser om ek v erelim .

C esm e: G alata Me vlev ih an esin e ait H asan Aga C esm esin in k itab esin den :

A b gibi daim a tab'i keder -yab o lmayup

Om ru ni id e safalarla C enab-i H ak k z iyad

E y N isarl tesneler bu cesm eyi tarih icu n

D id iler 'ay n-i H asan , n ih -r H u sey n'i kildi §ad

1 059

S arm c : Y in e G alata Me vlev ih an esin in sarm c k itab esin den :

C ev herin harf ile yazma v ireli ab-; k alem

Yazdi tarihini b ir b ey td e Z iv er-i k titta b

G alata d erg eh in e Adile S ultan sah ric

Y ap dirm c a d ed eler c ud dan o ld r sir-ab

1 263 (Zlver)"c ev herin h arf ile .." tab irin den sad ec e n ok tah h arf lerin h esab a almacagi anlasilmaktadir.

37



~adlrvan: Mevlana Dergahi Sadirvanmm kitabesinden:

Tecdid iciin irsfil idiip bevvab Suleyman'i heman

Devrinde §fih-l kisverin sa'yiyle itmama irup

Ilhamiyle tarihini didim ana "havz-l cinan"

918

yine ayni yerdeki bir diger kitabeden:

Bu sadirvam ihya kildi bu tarz iizre bimanend

Cenab-i Pile ta'zimen 0 sultan-i felek

Dusurdi hin-i itmamma Galip bir giizel tarih:Bu §fidlrvfinaZemzem eyledi icrasma Cem-cah

1285 (Gfilip <;;elebi)

ilk kitabedeki "havz-i cinan" terkibi, ikinci kitabedeki tarih nusrai tarihi ver-mektedir.

Mutfak: (Matbah-r serif): Yenikapi Mevlevihanesinin mutfak kapi kitabesinden:

Sa'y idiip Ah91Dede ikmalineSoyledi tiirihini Dervis Ziya

Sirr-i askr fi§ikfintatmak i9iin

Matbah-l munla kii§fid oldi sala

1269 (Dervis Ziya)

Kiitiiphane: Yenikapi Mevlevihanesinin Kiitiiphanesinin pencere iistiindeki ki-tabesinden:

'Adad-r cevheriden addolunsa caize §ayanHitammda iki tiirlh yazdnn mnstimendane

1267 Kutuphane bina olundi canlar dergehe geisiin

1267 Derfm-i dergehe cesban makam oldi kutuphane

Buradaiki misrada iki ayn tarih vardir. Her biri 1267 senesini gostermektedir.

Muvakkithsne: Yenikapi Muvakkithanesinin kitabesinden:

Leyl ii nehar devvar olup gerdfm sema itdiikde tfi

Ba-hurmet-i Mulla bu hidmet oia makbfil-i Huda

38



Tarih in i mu 'cem le ho d b an isi N af iz soy le di

V akti bilen can eyleye hem vare hayr ile du 'a

1265 (NMiz)

"mu 'c em l e" ta bir in den d e anlasilacagi g ib i, s ad ece noktali harf ler hesaplanacakti r.

T ek ke (=Tekye ): Y enik ap r Mev le vih an esi, T ek ke 'n in c tim le k ap i k ita be sin den:

S er ef -i n am - r h tim f iy fln ile § o hre t buldi

H am em e olsa n 'ola v ird-i zeban H an M ahm fid

Mevle vih an eye iz zet d id i p irim ta rih :

Y apdi bu d ergehi su ltan-i cihan H an Ma hm fid

1 232 (Izzet)

K ec ec i-z ad e izz et Mo lIa 'nm b u tarih i tam ta rih tir.

Z av iy e: A te sb az -; V e li z av iy es in in c iim l e k ap isi k ita be sin den:

Bir n ih al-i se ce ri H a zre t-i Me vla na k im

Po stnis in -i d ergeh- i c edd i 0Vah id Ce le bi

Arz-i h idme t e yle yu p Hazr et- i Ates-baz'a

itd i n ez din de b in a te kye , nzadir taIebi

Caker -! k emte r- i Sidki iderek arz-i niyaz

D id i ta rih in i "b u gu lse n-i f ey z-i ed eb i"

1 31 5 (Sldki)

T iir be : Mev la na De rg ahmda b ulu nan tiir be le rin k ita be le rin den:

. H a san Pas a T iirb es in in k ita be si:

H a sa n P asa id iip n hle t c ih an dan

Alem kaldirdr mu lk- i c av id an e

Didi tarih-! f ev tin M. t if -l g ayb

O la cam na C ennet ft§ iyane

9 8 1

39



Sinan Pasa T urbesi k itabesi:

itd i d im yadan Sinan Pasa gtizarH akk yirin eylestin gu lzar-t C ennet

D idi bir eksik li tarihin anm

C anm a itstin A llah rahm et

981

B u tarih in 1 tam iyesi vardir, Sair bu hususa isaret etm ek tedir.

F atm a H atu n T tirb esi k itabesind en:

E y N eccam i goricek ttirbesini

Tab'im a geldi 0dem bir halet

D usdi irtip feyz-i H ilda tarihi:

Oldi m erhfim a m akam -t C ennet

994 (Neccami)

Sanduka: Tiirbelerin ic inde yer alan bazi sandukalarm kitabelerinde de m anzumtarih lere rastlanm aktadir. M esela Seyh N izam tiddin D ede'nin sandukasm daki kitabe:

RUh-1 M evlana H e olsun enis

Seyh N izam tiddin Dede Cennet'de de

Anda ahlak-i M uhanuned var id i

B as kodi topraga dain secdede

Cikdi bir suzi§ li tarih ham ed en

Hakk diytip gocdi N izam udd in Dede

1276

B unun da bir tam iyesi vardir. H esaptan bir cikanlacakur..Hazirer M evlevihanelerin av lusunda bu lunan kiiC ;tik mezarliklarda medffm bazi

Mevlevi btiytik lerinin veya orada m edfun bu lunan tanmm is bazi kisilerin m ezar tas-

larm da da ebced hesabiyla dti§ tirtilm i.i§ tarihler de vardir. B unlardan bazi ornekler ve-relirn.

Galata M evlevihanesinin haziresinde m edffin M usahip Seyyid Ahm et E fend i'nin

m e za r tas r k ita be sin de n:

V efatm da didirn tarih G alip

Muhasip oldi h fu nu §ana ahbab

1209 (Seyh Galip)

40



Yine aym hazirede medffrn Sair Leyla'nm mezar tasmdan:

Eylediim fevtine Safvet ikitarih

in§a

Evvelin zaidi s an is ine oldi merhtm

Tfr ti -i sekker- i e§'flr idi goc di L ey la (1266-2=1264)

K t ld i e rbab -r dili nhlet-i Leyla mecnun (1262-2=1264)

(Safvet)

Sair Safvet'in bu tarihlemesinde iki adet tamiyeli tarih vardir. Birineisi 2 fazla,ikineisi ise 2 eksiktir. Birinci tarih misramm 2 fazlahgr ikinci tarih misrama ilave edi-linee iki adet tarih ortaya cikar.

Yine aym hazireden:

Devran kodi Ahmed Dede'siz tekyemizi hayf

1109

Gortildligii gibi Mevlevilik, ebeed hesabi ve tarih dusurme konusuna yeterineeonem vermis bir ekol hliviyetindedir. Mevlevihaneler, cumle kapisi kitabelerinden bas-. layarak, ihtiva ettigi her bir imitenin kitabesine kadar hep ebeed hesabmm kullaruldigimekanlar olmustur. Soz konusu tarihli kitabeler, bu arasurmarmzm genel hudutlanicin-de ele ahmrsa, tarih dti§tilllie sanatmm hemen hemen her turtmt; ihtiva etmektedir. Ozel-likle "terkip", "lafzen ti ma'nen", menkfit", "tamiyeli" ve "beyitli" gibi bircok orneklerinigosterdigimiz tarih dusurme ttirleri kullamlmissa da, en fazla "tam tarih" turuntm kul-lanildigr goze carpmaktadir. Tarihli kitabelerde Arapca ve Farsca dti§tirtilmti§ tarihlererastlansa bile, tarih manzumelerinin hakim dili Ttikce'dir. Bu keyfiyet bile Mevleviliginve Mevlevihanelerin Turk kulturu acismdan ayn bir onemi haiz o ldukla nm gost er ir , Ki-tabelerde ebced hesabi kullamlarak tarih dii§tirtilmti§ olmasi keyfiyeti, kitabenin muh-tevasnu kuru bir ifade olmaktan kurtarmis; sanatla estetik, edebiyatla aritmetigi kardeshale getirmistir, Kitabede aruzun verdigi musiki, siir, edebiyat, hatt, tezhip ve mimariuslfrp gibi -butun estetik degerlere, aym mekan icinde ebeedle aritmetik deger de ilaveedilmistir. Bu bir anlamda Islam tasavvufunun ruhta odaklasurdigi "tevhid"ei diinya go-

rusunun zahin bir tezahurudur. .KAYNAKLAR:

1- ABtDtN PA~A, A Tercerne ve Serh-i Mesnevi-i ~erif, Kutiiphane-i Irfan, Istanbul, 1324.2- ELVAN <;:ELEBI, Menakibu'l-Kudsiyye, Mevlana Muzesi Kutp., No. 4977.3- KONYA,P (t.H.), Konya Tarihi, Konya, 1964.

4- MAZIOGLU (H.), Ahmet Rernzi Akyiirek ve ~iil'leri, Sevinc Matb., Ankara, 1987.5- MEVLANA (C.R.), Mcsnevi-i Ma'nevi, (Golpmarli tere ve Serhi), (I-VI), 2. Bash, MEB, Istanbul,

1985.6- TANI~IK (t. Hilmi), istanbul Cesmeleri, (I-II), MEB, 1943.7- TANRIKORUR (Barihuda) Hammefendinin liitfettigi bazi Mevlevihane kitabelerine ait fotograf ve

fotokopilerMevliiua'run Tilrbesi, Konya Halkevleri Giizel Sanatlar Komitesi Yay., Konya,

1946.

Ban Djisilncesl ve Mevlana, broken Nesr., Istanbul, 1993. ..Turk-Islam Kiiltiirtindc Ebced Hesabi veTarih Diisiirme, 452 s., Otiiken Nesr.,

Istanbul, 1992.

41

8- UZLUK (~.),

9- YAKIT (t.),10- YAKlT (t.),

Mevlevilikte ve Mevlevihanelerde Ebcet Hesabının Rolü

Documents

Transcript of Mevlevilikte ve Mevlevihanelerde Ebcet Hesabının Rolü