banka qendrore dhe politika monetare si dhe paraja dhe sistemi bankar
Matja dhe Monitorimi i Sedimentimit në Basenin e Bovillës...
Transcript of Matja dhe Monitorimi i Sedimentimit në Basenin e Bovillës...
Matja dhe Monitorimi i Sedimentimit në Basenin e
Bovillës (Tiranë) dhe Ulzës (Mat)
Dr. Abdulla Diku
Menaxher projektesh, DIAVA CONSULTING shpk
Kuadri i prezantimit
• Hyrje • Objektivat e studimit • Hipoteza e punimit • Metodologjia • Zona e studimit • Parcelat e monitorimit te erozionit • Marrja dhe analizimi i mostrave te sedimentit • Percaktimi i kostos ne vend te erozionit. • Percaktimi i vlerës potenciale te erozionit të tokës • Intervistimi i grupeve te interesit ne zonen e projektit • Parametrat qe te maten
Pergjithesime
Kuadri i studimit • Shqipëria ka ndërmarrë studime për të identifikuar metodologji për
vlerësimin e dy lloje të pagesave për shërbimet mjedisore; 1. për menaxhimin e qëndrueshëm në pjeset e siperme te bazeneve
me qellim qe te perfitojne edhe aktoret e zonave qe jetojne ne pjeset e poshtme te tyre; dhe
2. për menaxhimin e qëndrueshëm dhe shfrytëzimin e pyjeve dhe prodhimeve të tyre prejpërfitimeve nëpërmjet sekuestrimit te karbonit dhe zvogëlimin e përdorimit të lëndëve djegëse fosile.
• Studimi mbi matjen e sedimenteve dhe monitorimin e erozionit ne Ujmbledhesin e Ulzes ka nisur nga Janari i vitit 2016, dhe do te zgjase per tre vjet. Ky studim eshte vazhdim in je studimi te meparshem te projektit te BB-PROFOR dhe qe ishte zbatuar nga CNVP ne bashkepunim me partnere te ndryshem, dhe bazohet ne Menaxhimin e Qendrueshem te Pyjeve dhe menaxhimin e burimeve ujore në Ujembledhesin e Ulzës.
Hyrje; Erozioni dhe Sedimentimi
• Erozioni (shkaku)
• Erozioni eshte largimi i shtreses se siperme te tokes nga: uji, graviteti, akulli, era.
• Sedimentimi (pasoja)
• Sedimentimi është një proces fizik i depozitimi te grimcave te ngurta ne zona te caktuara, kryesisht ne liqene dhe rezervuaret e ujit.
Kush e shkakton erozionin?
• Klima (Reshjet, Ngrija-shkrirja-thatësira, Era)
• Toka (Struktura, Tekstura, Lenda organike, Pershkueshmeria ujore)
• Topografia (Pjerresia, Gjatësia e shpatit te pjerret, Forma)
• Mbulesa e tokes (Shkalla dhe lloji i mbuleses se tokës me bimesi)
Ndikimet e erozionit
• Erozioni i tokes - nje kercenim kombetar” (H.H. Bennett, 1928).
• Efektet ne vend: reduktimi i thellesise se tokes, humbja e lendes organike dhe ushqyesve te bimeve, dhe reduktimi i aktivitetit biologjik.
• Efektet jashte vendit: mbushja e rezervuarve, demtimi i rrugeve dhe strukturave te tjera, etj.
• Humbja vjetore e tokes: 20-70 t/ha (World Bank, 2007).
• Kostoja vjetore e erozionit: 60 milion US $ /vit ose 86 US $ per 1 ha te tokes bujqesore (Binaj et al. 2012).
Ndikimi i erozionit ne jetegjatesine e rezervuarit
te hidrocentralit te Ulzes
129.5 m
128.5 m
2013
55 vjet te funksionimit
Matja e thellesise ne rezervuarin e Ulzes
Sedimentimi ndikon ne kapacitetin ujembajtes te rezervuarit te hidrocentralit . (Mbushja vleresohet ne rreth 40 milion m3 sedimente)
Nga studime te meparshme, tregohet se mbushja me sedimente vleresohet ne rreth 40 milion m3 sedimente, ose 35% e volumit te rezervuarit).
Objektivat e studimit
Objektivi i pergjithshem: Te studioje erozionin e tokes ne lidhje me topografine dhe mbulesen bimore ne basenin e Bovilles dhe Ulzes per te siguruar te dhena sasiore per humbjen aktuale te tokes dhe tendencen e saj, te cilat mund te perdoren per llogaritjen e pageses per sherbimet mjedisore dhe per te ndihmuar permiresimin e planifikimit te perdorimit dhe ruajtjes se tokes.
Objektivat specifike: • Te percaktoje sasine e tokes qe humbet aktualisht nga erozioni ujor dhe
vleresoje dhe tendencen e humbjes ne zonen e studimit. • Te percaktoje koston ne vend te erozionit te tokes ne basenin e Ulzes. • Te analizoje lidhjen midis erozionit te tokes dhe perdorimit te tokes ne
zonen e projektit. • Te rrise ndergjegjesimin ndermjet fermereve, perdoruesve te ujit,
autoriteteve kombetare ose lokale per rendesine e aplikimit te praktikave te mira te menaxhimit dhe pageses per sherbimiet mjedisore per ekonomine dhe ekologjine e zones
Shkaku Pasoja
Zona e studimit – Bazeni i Lumit Mat Baseni lumit Mat eshte nje sistem dinamik i shkembimit te flukseve te rrjedhieve ujore dhe shtresave te tokes
BOVILLA
Metodologjia • Eksperimentet jane ngritur ne 7 tipe te perdorimit te tokes (Pyje, pyje te
degraduara, siperfaqe te kullotura, siperfaqe te mbikullotura, toke bujqesore, pemtore, siperfaqe boshe)
• 4 klasa pjerresie (0-20%, 21-40%, 41-60% dhe mbi 60%).
• Parcelat e erozionit kane forme te rregullt & parregullt, siperfaqe rreth 100 m². Ne fund parcelat kane nje fuçi me volum prej 200 l).
• 45 siperfaqe prove ne Ulëz dhe 25 ne Bovillë
Tipi i tokes
Pjerresia % sip eksperimentale sipas fshatrave
F.1 F.2 F.3
0-20% 21-40% 41-60% > 61% 0-20% 21-40% 41-60% > 61% 0-20% 21-40% 41-60% > 61%
Chromic cambisoil 4 4 1 5
Regosoil 1 1 1 1
Rendzina 1 1
Cambisoil 3 1
Colluvial soil 1 1
Luvic cambisoil 2 2 1 1 1
Luvisoil 1 1
Haplic cambisoil 1 2
Klasifikimi i siperfaqeve eksperimentale sipas tipit te tokes dhe pjerresise se terrenit
3
1
2
0 0 0
5
1 1
4
2
4
1 1 1
5
0 0
1
0
4
0 0 0 0 0 0
1
0
1
2
3
4
5
6
Nu
mri
sip
pr
eks
pe
rim
en
tale
Fshati Lis
Fshati Suc
Fshati Kurdari
Klasifikimi i siperfaqeve prove sipas perdorimit te territorit
3
1
2
0 0 0
5
1 1
4
2
4
1 1 1
5
0 0
1
0
4
0 0 0 0 0 0
1
0
1
2
3
4
5
6
Nu
mri
sip
pr
eks
pe
rim
en
tale
Fshati Lis
Fshati Suc
Fshati Kurdari
Klasifikimi i siperfaqeve prove sipas perdorimit te territorit
Marrja dhe analizimi i mostrave te sedimentit
• Pas çdo reshje behen keto matje: • Volumi i ujit (ne litra). • Permbajtja e fuçise perziehet dhe merren 3 mostra ne
shishe plastike prej 0.5 litra (1.5 litra ne total per fuçi) • Uji bashke me sedimentet lihet te dekantoje per rreth 48
ore dhe pas largimit te ujit te paster permbajtjet e tri shisheve mblidhen ne nje ene me kapacitet 1 liter, qe me tej lihet te dekantoje per rreth 1 jave.
• Matet sasia e sedimentit ne ene per te gjetur volumin e tij. • Sedimenti vendoset ne nje ene 1 liter, ku sedimentet e
prodhuara gjate nje viti nga çdo parcele erozioni mblidhen se bashku.
• Behet lidhja ndermjet; perdorimit te tokes, pjerresise, intensitetit te reshjeve dhe sasise se sedimentit
Marrja dhe analizimi i mostrave te sedimentit
• Ne fund te vitit, matet volumi total i sedimenteve dhe percaktohet permbajtja e lendes se thate ne termostat ne 105oC dhe sedimentet analizohen ne laborator per permbajtjen e lendes organike, N, P, K.
Percaktimi i kostos ne vend te erozionit. • Behet duke perdorur metoden e kostos së zëvendësimit: • KE= HU*ÇU Ku: HU = Humbja e ushqyesve të bimëve (ton) dhe ÇU = Çmimi i tregut për ushqyesit e bimëve (US$/ton). ÇU = CP/PU • Ku: CP = Çmimi i tregut për plehun kimik (US$/ton). • PU = përmbajtja e ushqyesve në 1 ton pleh kimik (ton)
Percaktimi i vlerës potenciale te erozionit të tokës
• Përdorimi i Ekuacionit Universal te Humbjes se Tokës te Rishikuar (RUSLE)
• A = R * K * LS * C * P Ku; • A– Humbja e tokës në ton/ha/vit • R- faktori eroziv i reshjeve • K- faktor i erodimit të tokës • L- faktori i gjatësisë së shpatit • S- faktori i pjerrësisë së shpatit • C- faktori i menaxhimit të mbulesës • P- faktori i mbeshtetjes së praktikave te perdorimit te tokes
Analiza kimike e mostrave te tokes dhe matja e sedimenteve ne laboratorin e UBT
Matje te tjera;
• Parametrat qe maten: • Volumi i ujit dhe sedimenteve ne fuçi. Thellesia e rrjedhes siperfaqesore: HRS = VRS / SPE, ku: • VRS: volumi i rrjedhes siperfaqesore. • SPE: siperfaqja e parceles eksperimentale. Koeficienti i rrjedhjes: KR = (VR / P) * 100, ku: • VR: Volumi i rrjedhes siperfaqesore. • P: reshjet e përgjithshme. Volumi i sedimentit te gërryer: VS = THS * SPE, ku: • THS: thellësia e sedimenteve. Humbja e tokës ( gr/m2): HT = PS/SPE, ku: • PS: pesha e sedimenteve: • Te dhenat e humbjes se tokës konvertohen ne t/ha.
Intervistat me fermeret
Informacionit per:
• Bimet e kultivuara.
• Klasat e përdorimit te tokës.
• Kërkesat e blegtorisë për foragjere.
• Klasat e pjerresise se tokës bujqësore.
• Metodat e plugimit te tokës.
• Sasine e ujit të përdorur për ujitje
• Sasinë e plehrave të përdorura.
• Gatishmërine e aktorëve ne zone për të paguar për kontrollin e erozionit
Matja e erozionit ne token e abandonuar
- Matja erozionit eshte bere bazuar ne matjen e profileve te seksioneve terthore te kanaleve te erozionit brenda siperfaqes. -Kjo siperfaqe ka qene perdorur deri ne vitin 1990 si toke bujqesore por mungesa e kanaleve kullues ne te ka bere qe erozioni ujor te shkaktoje mjaft gerryerje. - Siperfaqja ne pjesen e siperme qe nuk ka shenja erozioni eshte konsideruar si pika 0 ne vleresim. - Volumi i tokes se gerryer eshte llogaritur rreth 1450 m3 (e.g. 58 m3 ne vit) ose 1160 m3 per 1 ha (46.4 m3/ha/vit).
Ndikimi i perdorimit te territorit ne sedimentim
Klasat e
perdorimit
territorit
Volumi i sedimenteve (dm3/ha)
Volumi sedimenteve
(dm3/ha)
I II III Total
Mesatar
per
siperfaqe
prove
Kullote 53.32 25.82 79.14 5.3
Pyll 24.27 20.8 40.23 85.3 4.4
Toke bujqesore 15.38 27.15 42.53 10.6
Toke e zhveshur 4.41 34.4 14.4
Plantacione 19.2 69.22 88.42 22.1
Kullote me pyll 4.79 4.79 4.8
Pyll me kullote 9.27 9.27 9.3
Pyll i degraduar 52 52 26.0
Totali 116.55 92 176.48 385.03
Ju faleminderit!
Dr.Abdulla Diku
Diava Consulting
www.diava-consulting.com