Materiay pochodz z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.plWszelkie treci i zasoby edukacyjne publikowane na amach Portalu www.szkolnictwo.pl mog by wykorzystywane przez jego Uytkownikw wycznie w zakresie wasnego uytku osobistego oraz do uytku w szkoach podczas zaj dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treci do celw komercyjnych jest niedozwolone. Plik mona dowolnie modernizowa na potrzeby wasne oraz do wykorzystania w szkoach podczas zaj dydaktycznych.

KREW skad i funkcje

KREW Jest swoist odmian tkanki cznej, ktra skada si z pynnej substancji midzykomrkowej, czyli osocza oraz elementw morfotycznych krwinek (czerwonych i biaych) oraz pytek krwi.

Skad krwi

Rola krwi w organizmie:Transportuje tlen z puc do tkanekTransportuje dwutlenek wgla z tkanek do pucTransportuje do wszystkich tkanek produkty energetyczne i budulcowe wchonite w przewodzie pokarmowymTransportuje ze wszystkich tkanek do nerek produkty przemiany materii, skd zostaj one wydalone z organizmu wraz z moczemTransportuje hormony syntetyzowane w organizmie i witaminy wchonite w przewodzie pokarmowymWyrwnuje rnice temperatur wystpujce midzy poszczeglnymi narzdami i tkankamiUczestniczy w procesach odpornociowych

OSOCZE (PLAZMA KRWI)Pyn o tawym zabarwieniu, w skad ktrego wchodzi:Woda (90-92%)Skadniki nieorganiczne gwnie jony sodu, potasu, chloruSkadniki organiczne: - biaka - lipidy: cholesterol, hormony steroidowe - pozabiakowe skadniki organiczne: * glukoza, * aminokwasy, * mocznik * inne

1 frakcja osocza2 elementy morfotyczne

Biaka osocza:ALBUMINY - wytwarzane w wtrobie - ich gwn funkcj jest wizanie wodyGLOBULINY - w wikszoci powstaj w wtrobie - warunkuj odporno na wiele chorbFIBRYNOGEN - biako wytwarzane w wtrobie - bierze udzia w procesie krzepnicia krwi, gdzie z rozpuszczalnej formy, z udziaem jonw wapnia i pod wpywem enzymw, przeksztaca si w form nierozpuszczaln fibryn, tworzc zrb skrzepu.

Osocze pozbawione fibrynogenu, bez zdolnoci do krzepnicia to surowica krwi

Krwinki czerwone (erytrocyty)Erytrocyty s najliczniej reprezentowanymi elementami morfotycznymi krwiDojrzae krwinki czerwone ssakw s bezjdrzaste, mae i dyskowate, podczas gdy u innych zwierzt maj jdra komrkowe, s owalne i wiksze. cilej mwic erytrocyty ssakw, w tym czowieka, poza cytoplazm nie maj adnych organelli, dziki czemu ponosz minimalne koszty wasne metabolizmu mog wic wydajnie transportowa tlen i czciowo dwutlenek wgla

Krwinki czerwone (erytrocyty)Powstaj w czerwonym szpiku kostnym z erytroblastw, yj okoo 100 - 120 dni, po czym s degradowane w ledzionie i wtrobieIch liczba utrzymywana jest na staym poziomie: u mczyzn okoo 5,4 mln/mm3 krwi u kobiet okoo 4,5 mln/ mm3 krwiNie maj zdolnoci do aktywnego ruchu przenoszone s biernie z prdem krwiIch zasadnicz funkcj jest transport tlenu i czciowo dwutlenku wgla, co jest moliwe dziki obecnoci w krwince hemoglobiny, ktra ma zdolno nietrwaego wizania tlenu

Hemoglobina Jest to czerwony barwnik krwi, zawarty w erytrocytach, ktrego funkcj jest wizanie i transport gazw oddechowych. Zbudowana jest z biaka globiny, skadajcego si z 4 acuchw (1) i z 4 czsteczek hemu(2). Kada czsteczka hemu zawiera atom elaza (Fe2+), ktry umoliwia wizanie czsteczek tlenu.

Jedna czsteczka hemoglobiny wie si z czterema czsteczkami tlenu, tworzc hemoglobin utlenowan czyli oksyhemoglobin (Hb4O8)

Hemoglobina moe si wiza z tlenkiem wgla, czadem (CO), tworzc karboksyhemoglobin i uniemoliwiajc przez to transport tlenu, co jest przyczyn zaczadzenia.

TROMBOCYTYInaczej nazywane pytkami krwiWytwarzane s w czerwonym szpiku kostnymS fragmentami cytoplazmy duych komrek megakariocytw ktra oderwaa si od nich w wyniku dojrzewaniaKr we krwi 8 - 10 dniDegradowane s w ledzionieW jednym mm3 krwi zdrowego czowieka wystpuje okoo 200 400 tysicy trombocytw, spadek poniej tej normy prowadzi do zaburze krzepliwoci krwiBior udzia w procesie krzepnicia krwi uczestnicz w hemostazie czyli zachowaniu cigoci naczy krwiononych

Proces krzepnicia krwi umoliwia napraw uszkodzonych naczyJest to skomplikowany proces, w ktrym bior udzia liczne substancje chemiczne W wyniku uszkodzenia naczynia krwiononego zostaje zapocztkowany cig reakcji prowadzcy do powstania skrzepu. Pytki krwi uwalniaj trombokinaz pytkow - enzym, dziki ktremu inny enzym osocza protrombina- przechodzi w trombin. Ta za zmienia biako osocza - fibrynogen w fibryn (wknik). Wknik wytrca si w postaci ciekich, spltanych nici, ktre wyapuj krwinki w swoje oczka, tworzc skrzep.

Mechanizm krzepnicia krwi Trombokinaza pytkowa

protrombina trombina

fibrynogen fibryna

Leukocyty Inaczej nazywane krwinkami biaymi aby je zobaczy trzeba odpowiednio wybarwi preparat, s kuliste bd owalne, posiadaj jdro Maj zdolno aktywnego ruchu

U zdrowego czowieka wystpuj w iloci 6-9 ty/mm3 krwi, ich ilo ronie po kontakcie z antygenem (ciaem obcym)

Powstaj gwnie w czerwonym szpiku kostnym, ale take w tzw. ukadzie limfoidalnym, do ktrego nale m.in. grasica, ledziona, wzy chonne Dziel si na dwie grupy granulocyty i agranulocyty, gdzie kryterium podziau jest brak lub obecno ziarnistoci w cytoplazmie

Do granulocytw zaliczamy: neutrofile, eozynofile i bazofile(maj ziarnistoci w cytoplazmie) Do agranulocytw nale: limfocyty i monocyty(nie posiadaj ziarnistoci w cytoplazmie)

Neutrofile-granulocyty obojtnochonne

Stanowi okoo 60% wszystkich leukocytw. Posiadaj jdro w postaci acuszka majcego zgrubienia

Gwn ich funkcj jest obrona przed infekcjami (inwazj drobnoustrojw), std intensywnie s produkowane w stanach zapalnych, gdzie przeprowadzaj intensywne fagocytozy

Bazofile granulocyty zasadochonneStanowi ok. 0,5- 1% wszystkich leukocytwPosiadaj due ziarnistociWydzielaj do krwi heparyn substancj dziaajc przeciwkrzepliwie

Eozynofile-granulocyty kwasochonnePodstawow ich funkcj jest niszczenie obcych biaek np. alergennychIntensywnie s wytwarzane przy zakaeniu robakami oraz w czasie zakanych chorb bakteryjnych i wirusowych

Stanowi okoo 3 % wszystkich leukocytwPosiadaj jdro w ksztacie pksiyca

LimfocytyStanowi 25-35% wszystkich leukocytow- jdro due i kuliste- same te s okrgawe- nie posiadaj ziarnistoci w cytoplazmie- wyrniamy: * limfocyty T s odpowiedzialne za reakcje odpornociowe typu komrkowego * limfocyty B - odpowiedzialne za reakcje odpornociowe typu humoralnego produkuj przeciwciaa

MonocytyStanowi okoo 3-8 % wszystkich leukocytwS najwiksze spord biaych ciaek krwiMaj zdolno aktywnego ruchu i fagocytowania bakterii i skrawkw obumarych tkanek

Grupy krwiW ukadzie grupowym A B O wyrnia si cztery gwne grupy krwi: A, B, AB, O - w zalenoci od rodzaju biaka obecnego na powierzchni erytrocytw .

I tak osoba majca tak zwane biako A na powierzchni erytrocytw ma grup krwi A, osoba majca biako B grup krwi B, osoba majca biako A i biako B grup krwi AB, natomiast osoby, ktre nie posiadaj adnego z tych biaek maj grup krwi O.

Ponadto w osoczu wystpuj naturalne przeciwciaa i tak u osb z grup krwi A w osoczu s przeciwciaa anty-B, u osb z grup krwi B w osoczu s przeciwciaa anty-A, u osb z grup krwi O w osoczu s przeciwciaa anty-A i anty-B, natomiast u osb z grup krwi AB takich przeciwcia w osoczu nie ma

Znajomo grup krwi jest istotna przy transfuzji krwi, gdy moe doj wwczas do zlepiania si krwinek czyli do aglutynacji

Uniwersalny dawca - krew grupy O, ktra nie wywouje aglutynacji w adnej grupie krwi moe by przetoczona osobie z dowoln grup krwi

Uniwersalny biorca krew grupy AB, osobie majcej tak grup krwi mona przetoczy krew dowolnej grupy

Grupa krwiBiakowy czynnik na powierzchni erytrocytwPrzeciwciaa w osoczuMoe by dawc dla grupMoe by biorc dla grupAAAnty-BA,ABA,OBBAnty-AB, ABB,OABA,BbrakABAB, A,B,ABObrakAnty-AAnty-BO, A, B,ABO

Czynnik Rh W bonach komrkowych erytrocytw oprcz biaek warunkujcych grup krwi znajduj si inne biaka, ktre warunkuj obecno czynnika Rh Nazwa czynnik Rh wzia si z faktu i po raz pierwszy cech t wykazano u map z rodzaju rhesus Jeeli dana osoba posiada czynnik Rh okrelana jest jako Rh+, jeeli go nie posiada mwimy Rh- Znajomo czynnika Rh jest istotna dla kadej kobiety planujcej ci, gdy istnieje ryzyko wystpienia konfliktu serologicznego w przypadku gdy: matka ma Rh-, ojciec Rh+, a dziecko odziedziczyo po ojcu krew Rh+

Konflikt serologiczny

Badania laboratoryjne- wany element profilaktyki zdrowotnejrdo : Biologia 1, Lewiski i in.2006

rdo: Winiewski H, 1998. Biologia. Agmen, Warszawa

Zmiana skadu lub waciwoci krwiPrzyczynyWzrost szybkoci opadania krwinek(OB) i liczby leukocytw stan zapalnyZmniejszanie si poziomu hemoglobiny w erytrocytachBrak lub niedobr elaza - niedokrwistoWzrost liczby leukocytwPrzebywanie na duych wysokociach, anemia zoliwa, grulicaZwikszenie liczby monocytwPrzewleke infekcje, tyfus, malariaWzrost liczby neutrofiliZapalenie puc, wyrostka robaczkowegoWzrost liczby eozynofiliObecno pasoytw, astma stany alergiczne

Literatura:Lewiski W. i inni, 2006. Biologia 1. Operon, GdyniaTraczyk W. Z., 2005. Fizjologia czowieka w zarysie. PZWL, WarszawaVillee i inni, 1996. Biologia. Multico, WarszawaWiniewski H, 1998. Biologia. Agmen, WarszawaLewiski W, 2001. Biologia 2. Operon

Opracowaa: Katarzyna Szymura