Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl

Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

Justyna Drop

EUROPA –zagadnienia społeczno gospodarcze

Zróżnicowanie etniczne i rasowe Pod względem rasowym rdzenna ludność Europy jest stosunkowo jednorodna. Aż 98% mieszkańców kontynentu to przedstawiciele rasy białej, a zaledwie 2% reprezentuje

odmianę czarną, żółtą i rasy mieszane, np. Tatarzy zamieszkujący Krym należą do rasy żółtej. Murzyni i żółci Azjaci przybyli tu głównie z byłych posiadłości kolonialnych; Osiedlili się głównie

w Wielkiej Brytanii, Francji i Holandii. Europę zamieszkuje kilkaset grup etnicznych i narodów, których świadomość tożsamości

etnicznej ukształtowała się w Europie, na terenie obecnie przez nie zamieszkiwanym. W znacznej większości należą do rodziny ludów indoeuropejskich. Poza nią jako rdzenne (lecz znacznie mniejsze) zalicza się rodzinę uralską, ałtajską oraz Basków.

Szkoci Estończycy

Zróżnicowanie językowe

Zdecydowana większość ludności Europy (ok. 93%) posługuje się językami z rodziny indoeuropejskiej.

Najliczniejszą grupę stanowią języki słowiańskie (m.in. rosyjski, polski i ukraiński), germańskie (zwłaszcza niemiecki i angielski) oraz romańskie (np. francuski, włoski i hiszpański). Pozostałe grupy języków indoeuropejskich używane są przez znacznie mniejsze populacje. Taką

małą grupą są języki bałtyckie w których skład wchodzi język litewski i łotewski. Poza językami indoeuropejskimi na terenie kontynentu istnieje kilkunastomilionowa grupa ludzi

mówiąca językami ugrofińskimi (głównie węgierskim, estońskim oraz fińskim) i kilkumilionowa używająca języków z grupy tureckiej (zwłaszcza tureckiego i tatarskiego).

Języki indoeuropejskie:

Języki rodzime w Europie

Indoeuropejskie: Uralskie: Ałtajskie:

RomańskieGermańskieSłowiańskie

BałtyckieCeltyckieGrecki

AlbańskiOrmiańskiIndoirański

UgrofińskieSamojedzkieKaukaskie i baskijski

TureckieMongolskieSemito - Chamickie

Religie w Europie Pod względem religijnym Europa, na tle innych kontynentów, jest dość jednolita . Chrześcijaństwo stanowi ok. 75% wszystkich religii, w tym głównie obrządku

rzymskokatolickiego, następnie prawosławnego, protestanckiego i anglikańskiego. Muzułmanów jest prawie 8 %, a wyznawców judaizmu tylko ok. 0,5%. Katolicy stanowiący połowę wyznawców Chrześcijaństwa, mieszkają głównie we Włoszech,

Hiszpanii, Portugalii i w Polsce. Protestanci stanowią duży odsetek ludności np. w Szwecji, Holandii, Niemczech i Wielkiej

Brytanii. Prawosławie jest rozpowszechnione na wschodzie kontynentu oraz między innymi w Bułgarii i

Rumunii. Muzułmanie zamieszkują przede wszystkim Bośnię i Hercegowinę oraz Płw. Krymski.

Bazylika Św. Piotra w Watykanie

Cerkiew Wasyla Błogosławionego w Moskwie

Liczba ludności w Europie Europa jest trzecią pod względem liczby ludności częścią świata z 712 milionami

mieszkańców (2006), po Azji i Afryce. W 2005 roku liczba Europejczyków wynosiła ok. 728 milionów.

W ostatnich latach liczba ludności zamieszkującej nasz kontynent maleje. Mieszkańcy Europy stanowią zatem coraz mniejszy odsetek świata.

Spadek liczby ludności spowodowany jest głównie przez niski, a w niektórych krajach ujemny przyrost naturalny.

Wynika to z faktu, iż w wielu krajach ( m.in. W Niemczech, Danii, Rosji, na Węgrzech) więcej ludzi umiera niż się rodzi. Dzieci jest coraz mniej, wzrasta natomiast liczba ludzi starszych.

Społeczeństwo kontynentu europejskiego się starzeje. Średnia długość życia wynosi 78 lat.

Współczynnik zgonów utrzymuje się na stałym poziomie, a niekiedy nawet wzrasta. Efektem tych zjawisk jest właśnie niski lub ujemny przyrost naturalny.

Od lat 90. przyrost naturalny w Europie jest niski, w 2004 r. wynosił średnio ok. 2‰, przy czym w 18 państwach ujemny – najniższy na Ukrainie (−5,9‰), w Rosji, na Łotwie i w Bułgarii. Najwyższy przyrost naturalny występuje w Albanii (10‰) i Irlandii (6,6‰).

Rozmieszczenie ludności w Europie Europa należy do najgęściej zaludnionych kontynentów. Gęstość zaludnienia Europy wraz z całą Rosją, wynosi 32 osoby/km2. Jeżeli nie uwzględni się w tym

wskaźniku azjatyckiej części Rosji, średnia gęstość zaludnienia tego kontynentu wynosi 64 osób/km 2. Największa gęstość zaludnienia występuje w Monako (16 818 os./km² - 2008r.), Gibraltarze (4881

os./km² - 2010r.), a także na wyspach: Malcie (1 277 os./km² - 2008 r.) i Wyspach Normandzkich (774 os./km² - 2008 r.).

Spośród dużych krajów europejskich największą gęstość zaludnienia posiadają Holandia i Belgia, jest to odpowiednio 397 i 346 os./km².

Najmniejsza gęstość zaludnienia występuje na norweskich wyspach Svalbard (0,05 os./km²), a z niepodległych krajów – na Islandii (poniżej 3 os./km²), a także w Norwegii i Finlandii.

W porównaniu z innymi kontynentami, Europa charakteryzuje się dość równomiernym rozmieszczeniem ludności.

Znaczną gęstością odznaczają się tereny nizinne o łagodnym klimacie oraz rejony, w których występują surowce mineralne.

• Najsłabiej zaludnione to tereny znajdujące się pod wpływem chłodnego klimatu.W zachodniej i środkowej części Europy gęstość zaludnienia jest wysoka ( powyżej 200 osób na km2, a w części północnej niska ( poniżej 15 osób na km 2). Krajobraz na Islandii.

Zaludnienie

Liczba mieszkańców na 1 km 2

Powyżej 200100 – 20050 -100

10 – 501 -10Poniżej 1

Największe zespoły miejskie Do największych zespołów miejskich w Europie należą:

Nazwa Miasta Liczba ludności w zespole miejskim

Liczba ludności samego miasta

Londyn 15 000 000 7 700 000

Moskwa 14 416 700 10 509 592

Stambuł 13 150 000 11 020 000

Paryż 12 130 000 2 233 818

Sankt Petersburg 5 500 400 4 600 310

Największe zespoły miejskie w Europie, dane z 2010 r.

Zdjęcie panoramiczne Londynu.

Do dużych zespołów miejskich zaliczają się także, np.: Madryt, Berlin, Barcelona, Mediolan, Ateny, Rzym czy Kijów.

Kraje Europy Współczesny układ granic w Europie jest

następstwem burzliwej historii tworzenia się narodów i państw. Z tego powodu Europa jest kontynentem najbardziej podzielonym granicami państwowymi.

W Europie znajduje się 46 państw (włącznie z państwami tylko częściowo leżącymi w Europie), a bez terytoriów zależnych i separatystycznych.

Największy z nich to Rosja o pow. 4,9 mln km² (z częścią azjatycką 17 075 200),

najmniejszy – Watykan o pow. 0,44 km². Najwięcej ludzi mieszka w Rosji 126,4 mln

(z częścią azjatycką 143 420 309,         a najmniej w Watykanie (932). 27 krajów Europy jest stowarzyszonych w

Unii Europejskiej, 26 krajów należy do NATO, 16 państw europejskich należy do strefy euro

(bez Cypru), ale jeszcze 6 (Watykan, San Marino, Monako, Andora, Czarnogóra i Kosowo) używa tej waluty bez formalnego wejścia do strefy euro.

Kilka państw Europejskich nadal posiada terytoria zależne, zwykle położone na innych kontynentach. Państwa posiadające terytoria zależne to: Wielka Brytania, np.: Anguilla ( w Ameryce Płd.), Gibraltar ( Europa), Francja, np.: Reunion, Majotta ( w Afryce), Gwadelupa, Gujana Francuska ( Ameryka Płd.), Hiszpania, np.: Ceuta i Melilla ( w Afryce), Dania, np.: Grenlandia ( Ameryka Płn.), Norwegia, np.: Svalbard, Holandia, np.: Antyle Holenderskie.

Państwami lezącymi zarówno na kontynencie europejskim, jak i azjatyckim są:

Rosja, Kazachstan i Turcja.

Najmniejsze państwo europejskie to Watykan ( 0,4 km 2). Tylko kilkakrotnie od Watykanu większe są Monako i San Marino.

Do najmniejszych państw europejskich należą także: Lichtenstein, Malta, Andora i Luksemburg.

Największe państwo, które w całości leży w Europie to Ukraina. Zbliżoną powierzchnię mają Francja, Hiszpania i Szwecja.

Terytoria zależne Hiszpanii

Gospodarka Europy Europa jest zaliczana do jednych z najlepiej rozwiniętych gospodarczo regionów świata. Państwa zachodnioeuropejskie, takie jak Niemcy, Wielka Brytania czy Francja mówi się, że są

jednymi z najbardziej zamożnych krajów na Ziemi, mimo, iż czasami też mają problemy gospodarcze.

Do krajów najmniej zamożnych w Europie zalicza się między innymi: Białoruś, Ukraina, Mołdawia czy Rumunia.

O potencjale ekonomicznym naszego kontynentu świadczy fakt, że gospodarka europejska wytwarza 1/3 produktu światowego brutto.

Europa odgrywa także znaczącą rolę w handlu międzynarodowym. Na Kontynent europejski przypada ok. 45 % wartości światowych obrotów handlowych.

O wysokim poziomie rozwoju gospodarczego świadczy również struktura PKB. 65% PKB wytwarzają usługi, natomiast rolnictwo tylko 3%.

Porównując poszczególne kraje i regiony kontynentu europejskiego, można zauważyć, że cechuje się on znacznym zróżnicowaniem poziomu rozwoju gospodarczego.

Duże są także różnice w standardzie życia mieszkańców poszczególnych państw. Dotyczy to zwłaszcza zamożnych krajów Europy Zachodniej oraz słabiej rozwiniętych pod względem ekonomicznym państw Europy Środkowo – Wschodniej. O znacznych dysproporcjach między tymi krajami przemawia fakt, że kraje zachodnioeuropejskie, w których mieszka 55% Europejczyków, wytwarzają prawie 88 % PKB całego kontynentu.

Przyczyny powyższych różnic są związane z odmiennym rozwojem historyczno –gospodarczym. W krajach Europy Zachodniej rewolucja przemysłowa została zapoczątkowana znacznie szybciej niż w Środkowo – wschodniej części kontynentu.

Kraje w Europie o najwyższej wartości PKB, wg PPP w 2009r.

Kraje w Europie o najniższej wartości PKB, wg PPP w 2009 r.

PKB per capita; Sposób jego obliczania– wartość Produktu Krajowego Brutto danego państwa dzielimy przez liczbę jego mieszkańców. W ekonomii parytet siły nabywczej (ang. purchasing-power parity, PPP) opiera się na teorii jednej ceny, która mówi, że za określoną liczbę jednostek danej waluty można kupić w każdym kraju w tym samym czasie dokładnie tyle samo dóbr.

Rolnictwo w Europie Niemal na całym obszarze Europy panują dogodne warunki przyrodnicze do rozwoju rolnictwa.

Wyjątkiem są północne krańce Europy. Europa jest tym kontynentem, na którym występuje największy odsetek gruntów ornych – gruntów

przeznaczonych pod uprawę. Użytki rolne stanowią ok. 50% ogólnej powierzchni Europy. Obejmują one szeroki pas nizin

w strefie klimatu umiarkowanego – od wybrzeży Atlantyku po Ural.2/3 użytków rolnych zajmują grunty orne.

• W poszczególnych krajach odsetek gruntów ornych jest różny. Na przykład na Ukrainie stanowią one ponad 80% użytków rolnych. Z kolei w Wielkiej Brytanii dominują łąki i pastwiska ( 66%).• Rolnicy, mimo iż stanowią niewielki odsetek zatrudnionych w gospodarce (2-3%), wytwarzają ogromne ilości produktów. Świadczy to o dużej wydajności rolnictwa.Można powiedzieć, że Europa jest samowystarczalna pod względem produkcji żywności. W niektórych krajach, zwłaszcza zachodnioeuropejskich występuje zjawisko nadprodukcji żywności. Struktura użytkowania ziemi w wybranych

krajach Europy.

Rolnictwo w Europie podzielone jest jakby na 2 regiony. Jest to rolnictwo krajów Europy Zachodniej i krajów Środkowo –Wschodniej. Między tymi regionami istnieją znaczne różnice:

Główne uprawy w Europie Na kontynencie europejskim uprawia się głównie zboża. Zajmują one ponad 40% powierzchni gruntów

ornych. Wśród nich największe znaczenie ma pszenica ( 30% światowej produkcji). Czołowi producenci pszenicy w Europie to: Rosja (62 mln t), Francja (38 mln t), Niemcy (25 mln t),

Ukraina (21 mln t), Wielka Brytania (14 mln t) i Polska (10 mln t). Znacznie bardziej rozpowszechniony jest jęczmień (60% światowej produkcji). Główni producenci jęczmienia w Europie, jak i na świecie w 2009 r. to: Rosja (17,9 mln t), Francja

(12,9 mln ton), Niemcy (12,3 mln t), Ukraina (12,8 mln t). Żyto i owies uprawiane jest głównie w północno- wschodniej części Europy. Przodują tutaj: Rosja (4,3

mln t), Niemcy (4,2 mln t) i Polska ( 3,7 mln t). Czołowi producenci owsa to Rosja ( 5,4 mln t) i Polska ( 1,4 mln t). Dużą rolę odgrywa także uprawa buraków cukrowych, a w Europie Środkowo –Wschodniej –

ziemniaków. Francja ( 34,9 mln t), Niemcy (25,9 mln t), Rosja ( 24,9 mln t). Z przedstawicieli roślin bulwiastych występują praktycznie tylko ziemniaki, które ze względu na małe

wymagania klimatyczne są znacznie rozpowszechnione. Główni ich producenci w Europie to: Rosja ( 31,1 mln t), Ukraina ( 19,7 mln t), Niemcy ( 11,6 mln t), Polska ( 9,7 mln t).

W krajach śródziemnomorskich uprawia się winorośl, owoce cytrusowe i oliwki. Główni producenci oliwek w Europie i na świecie (2009r.) to: Hiszpania ( 6,2 mln t), Włochy

( 3,6 mln t), Grecja ( 2,3 mln t).

Przemysł Narodziny przemysłu w europie nastąpiły na przełomie XVIII i XIX w. Jego szybki rozwój był możliwy dzięki eksploatacji węgla kamiennego i rud żelaza. Na

obszarach występowania tych złóż powstały największe okręgi przemysłowe. Były to m.in. : Zagłębie Yorkshire w Anglii, Zagłębie Ruhry w Niemczech, Zagłębie Północne we Francji, Górnośląski Okręg Przemysłowy na terenach dzisiejszej Polski.

Do dziś większość z nich stanowi ważne regiony produkcji przemysłowej.

Dawna kopalnia Zollverein, Essen. Foto: Heinz Wohner

Zabytkowa kopalnia węgla kamiennego Guido w Zabrzu.

Współczesny przemysł, podobnie jak rolnictwo, cechuje się dużym zróżnicowaniem pomiędzy Europą Zachodnią a Środkowo –Wschodnią.

Przemysł zachodnioeuropejski już w latach 70. i 80. XX wieku przeszedł gruntowną restrukturyzację. Polegała ona na ograniczeniu roli górnictwa i przemysłu ciężkiego na rzecz rozwoju przemysłu wysokiej technologii oraz usług.

Silicon Glen, Edynburg

W Europie Zachodniej powstało wiele ośrodków high –tech. Należą do nich m.in.: Silicon Glen i M4 Corridor w Wielkiej Brytanii, Silicon Bog w Irlandii oraz Valbonne we Francji, Silicon Bawaria w Niemczech.

W odmiennej sytuacji znajduje się przemysł Europy Wschodniej. Transformacja gospodarcza zainicjowana na początku lat 90.XX wieku, spowodowała, że znaczna część zakładów przemysłowych została poddana stopniowej restrukturyzacji i prywatyzacji. Niektóre zakłady tradycyjnych branż, borykała się z problemami ekonomicznymi. Część z nich nie sprostała konkurencji i upadła.W krajach Europy Środkowej, takich jak: Czechy, Polska, czy Węgry restrukturyzacja przebiega dosyć szybko i przynosi dobre efekty.

Główne gałęzie przemysłu Najważniejszymi gałęziami przemysłu w Europie są: przemysł elektromaszynowy i elektrotechniczny, Energetyczny, Hutniczy, przemysł chemiczny, przemysł włókienniczy, Przemysł spożywczy.

Fabryka Volkswagena w NiemczechW Europie eksploatuje się znaczne ilości surowców energetycznych:Węgla brunatnego – w Europie znajdują się największe na świecie złoża tego surowca. Węgiel brunatny wydobywa się głównie w Niemczech ( Zagłębia: Saskie, Łużyckie, Nadreńskie), Rosji ( Zagłębie Podmoskiewskie), Polska ( Zagłębia: Bełchatowskie, Turoszowskie, Konińskie), Czechy ( Zagłębie Północnoczeskie).Węgiel kamienny – wydobycie tego surowca na naszym kontynencie z roku na rok spada ( wyjątek stanową Rosja i Ukraina). Eksploatacja miejscowych złóż węgla jest droższa niż sprowadzanie go np. z Chin czy Australii. Większość europejskiego wydobycia przypada na Górnośląski Okręg Przemysłowy ,Zagłębie Donieckie na Ukrainie a także Okręg Uralski, Środkową Anglię w Wielkiej Brytanii i Zagłębie Ruhry.Ropa naftowa na dużą skalę wydobywana jest w Europie – z dna Morza Północnego ( Norwegia, Wielka Brytania) i w Zagłębiu Wołżańsko-Uralskim ( Rosja).Gaz ziemny występuje w sąsiedztwie ropy. W Europie poza Morzem Północnym znajduje się w Karpatach.

Wydobycie pozostałych surowców mineralnych

Rudy Żelaza występują w Europie w niewielkich ilościach w porównaniu z Kontynentem Azjatyckim czy Australijskim.

Rudy żelaza wydobywa się głównie w rejonie Kurska w Rosji, Krzywego Rogu na Ukrainie i Kiruny w Szwecji. Poza tymi obszarami rudy żelaza na większą skalę wydobywane są jeszcze tylko na Uralu i Półwyspie Kolskim (Rosja) oraz w Austrii.

Rudy miedzi występują głównie w Polsce, w Legnicko-Głogowskim Okręgu Miedziowym (LGOM). Nasz kraj zalicza się do światowej czołówki przemysłu miedziowego – zajmujemy 10 miejsce w wydobyciu.

Poza Polską rudy miedzi występują w Rosji (na Uralu i Półwyspie Kolskim) oraz w Szwecji, Portugalii, Bułgarii, a w mniejszych ilościach też w innych państwach bałkańskich (Serbii, Macedonii, Albanii).

W eksploatacji rud cynku i ołowiu na naszym kontynencie dominuje Irlandia. Ponadto rudy cynkowo-ołowiowe w ilościach większych występują w Szwecji i Polsce.

Rudy aluminium, zalegają w Europie przede wszystkim na terytorium 2 państw – Rosji i Grecji.

Srebro będące produktem ubocznym przy obróbce rud miedzi oraz rud cynkowo-ołowiowych.  Polska  zalicza się do ścisłej czołówki europejskiej w wytapianiu srebra — 1193 ton w 2008 roku oraz Rosja (1300 t). Znacznie mniejszą produkcję osiągają: Szwecja (293 t), Finlandia (70 t), Bułgaria (55 t), Macedonia (40 t), Grecja (35 t), Portugalia (29 t).

Usługi w Europie Europa charakteryzuje się bardzo wysokim poziomem usług. Należy ona do regionów o doskonale

rozwiniętej infrastrukturze komunikacyjnej. Spośród innych kontynentów wyróżnia się gęstą siecią dróg, kolei oraz rurociągów.

W Europie znajduje się jeden z największych na świecie morskich portów handlowych – Rotterdam.Rocznie przeładowuje się w nim ponad 400 mln ton towarów.

Londyńskie lotnisko Heathrow to czwarte pod względem wielkości ruchu pasażerskiego lotnisko na świecie. Każdego roku obsługuje ono ponad 60 mln podróżnych.