______Martinovi Zoran_________P R O J E K T t e m e m a g i s t a r s k o g r a d a

Upravljanje poarnim rizikom u funkciji . odrivog razvoja lokalne zajednice . Sarajevo, septembra , 2009.godine .SADRAJ:IObrazloenje teme rada31.Teorijske osnove na kojima se zasniva tema rada3iiMETODOLOKI OKVIR TEME rada51.Definiranje problema istraivanja52.Odreivanje predmeta istraivanja5 2.1. Kategorijalno pojmovni sistem53.Ciljevi istraivanja7 3.1. Znanstveni cilj7 3.2. Drutveni cilj74.Sistem hipoteza7 4.1. Generalna hipoteza7 4.2. Posebne-pojedinane8 4.3. Varijable9 4.4. Indikatori95.Nain istraivanja96.Znanstvena i drutvena opravdanost istraivanja10 6.1. Znanstvena opravdanost istraivanja10 6.2. Drutvena opravdanost istraivanja107.Vremensko i prostorno odreenje predmeta istraivanja10IIISADRAJ RADA11IVLITERATURA - orijenatcioni popis14

I OBRAZLOENJE TEME RADAKroz ovu temu eli se ukazati na izuzetno sloen problem u implementaciji upravljanja poarnim rizikom, u sustavu upravljanja drutvenim i gospodarskim subjektima, na nain da je isti u funkciji zatite okolia i odrivog razvoja lokalne zajednice opine epe. 1. Teorijske osnove na kojima se zasniva tema rada

Poari kroz povijest ugroavaju ovjeka. Od trenutka njegove prve spoznaje koristi od vatre, bilo je jasno da je istom morao nauiti upravljati kako bi izbjegao posljedice nekontroliranog irenja vatre i ostvario korist u borbi za samoodranje vrste. Tehniko tehnolokim razvojem znatno je olakana borba protiv poara, ali u isto vrijeme uveali su se i rizici nastanka poara u industriji i pri koritenju i manipulaciji opasnih i zapaljivih materija. Mnogi autori navode ''da bi se odgovarajue potrebne mjere poarne zatite mogle u svakom konkretnom sluaju uspjeno provoditi, potrebno je da se unaprijed predvide, planiraju'' (Podbrenik, 1962:41), ali antropocentrina priroda ovjeka i njegov utilitarizam svakodnevno rezultira velikim destrukcijama u okoliu, koje alarmantno pozivaju na akciju. Treba naglasiti da i tumaenje zakona i propisa zatite od poara i zatite ovjekove okoline, po strogom kriteriju prava, otvara nove horizonte i mogunosti za ispitivanje stanja i odnosa u ovom osjetljivom podruju drutvenog djelovanja u dejtonskoj Bosni i Hercegovini. Sve to e nam omoguiti da na pojedinim nivoima analize bolje razumijemo to je poar i kakve destrukcije moe ostaviti u okoliu, te koliko se u sustavu upravljanja zatitom od poara i zatitom okolia moe voditi proaktivna politika integriranog upravljanja, u funkciji odrivog razvoja lokalne zajednice. Analizirajui etimoloki nastanak termina odrivog razvoja, i odreene uloge i veze zatite od poara sa zatitom okolia, jasno je da se ne moe govoriti o odrivom razvoju a da se pred problemom upravljanja poarnim rizikom ''gura glavu u pijesak''. Moramo se sloiti i sa dr. Delalom Ibrakoviem koji navodi '' da poremeeni ambijent ''nemogue drave Dejtonije'' ima odraza na sve oblasti ivota i rada u njoj i oko nje, te istie da za Bosnu i Hercegovinu pitanje odrivog razvoja nije samo ekoloko pitanje , nego se bitno postavlja kao drutveno politiko'' (Ibrakovi, 2007:1). No stoji i injenica da se utilitarni i destruktivni stav pojedinca, prema prirodi i okoliu, mora mijenjati u korist buduih generacija kako to definira i Agenda 21, dokument usvojen na Konferenciji Ujedinjenih Naroda o zatiti ivotne sredine i razvoju (UNCED). Ako je lokalna zajednica nivo vlasti gdje graani ostvaruju i zadovoljavaju najvei dio svojih prava i interesa, a u skladu s tim sustav lokalne samouprave je organiziran kroz formalnopravno definirana pravila koja bi trebala omoguiti kvalitetno i zdravo ivljenje stanovnika lokalne zajednice, jasno je da treba traiti i neiju odgovornost za uvjete ivljenja i funkcioniranja te iste zajednice. Danas organizacije u cijelom svijetu uvode sustav upravljanja okoliem da bi imale sistematinije i uinkovitije upravljanje rizicima. Meutim u Bosni i Hercegovini, kod brojnih upravljakih struktura, postoje dileme da li pri kreiranju i implementaciji sustava upravljanja treba uope uvoditi kategorije raznih rizika ukljuujui poarne. Ovakve dileme najee su vezane za toboe ''velike'' trokove, koji nastaju pri implementaciji zahtjeva poarne zatite, to je apsolutno pogreno, jer je vrlo lako dokazati da je jeftinije ulagati u otpornost na poarni rizik, nego sanirati njegove posljedice. Neki autori navode ''da poslije svakog velikog poara dolazi do financijskih ''injekcija'' za preventivu i vatrogastvo, da bi se tokom vremena investicije smanjivale do sljedeeg katastrofalnog poara'' (Vidakovi, 1995:2). Ali u pogledu upravljanje u oblast sigurnosti Dujovi (2006:26) je decidan da to mora biti ''kontinuirana djelatnost povezivanja svih ''faza'' upravljanja u jedinstven proces donoenja odluke, utvrivanja politike i ciljeva koje treba da ostvari sistem sigurnosti''. ista je utopija upravljati organizacijom, a ne involvirati upravljanje zatitom od poara i zatitom okolia u taj isti sustav upravljanja, jer u konanici to znai smanjenje uzroka, ali i posljedica poara koje mogu biti katastrofalne.II METODOLOKI OKVIR TEME RADA1. Definiranje problema istraivanja Moe li se u sustavu upravljanja organizacijama razviti novi integrirani model upravljanja poarnim rizikom, koji bi bio u funkciji zatite okolia i odrivog razvoja lokalne zajednice opine epe. A da bi nali odgovor na pitanje kako upravljati poarnim rizikom, u lokalnoj zajednici, bilo bi nuno poar dovesti u vezu sa upravljanjem okoliom, jer u modernim drutvima, u teoriji i praksi, potpuno je prihvaena injenica, da je upravljanje poarnim rizikom jedan od najvanijih imbenika sigurnosti ovjeka, drutvenih i poslovnih sustava kao i okolia. Ono to danas dodatno zabrinjava je injenica da vatra i poari, u rukama razliitih interesa, postaju mono i razorno oruje za koje ne treba izdvojiti gotovo nita a tete i destrukcije koje poar ostavlja u okoliu su nesagledive. Stoga se moraju traiti najbolja rjeenja i pledirati na razum, u prvom redu upravljakih struktura u lokalnim zajednicama, da prilikom implementacije i izgradnje sustava upravljanja u isti moraju involvirati i zahtjeve poarne zatite kako bi se moglo upravljati poarnim rizikom na nain prihvatljiv sustavu upravljanja okoliem. Ovakav upravljaki pristup bio bi na putu odrivog razvoja, a ne na stranputici osobnih interesa i interesa poslovnih lobija.2. Odreenje predmeta istraivanja Drutveni aspekt upravljanja rizikom od poara podrazumijeva niz mjera i aktivnosti, adekvatnog planiranja, financijskog ulaganja, nabavke opreme i razvoja ljudskih resursa, te koordinacije svih aktera, uz monitoring i inspekcijski nadzor, a sve to uz jaanje drutvene i osobne svijesti o injenici da je to izuzetno vano pitanje i za sigurnost i za okoli. Upravo ovaj aspekt drutvenih odnosa i ukupnog stanja opremljenosti i koordinacije u itavom procesu koji ima izuzetno veliki znaaj u preventivnom, pravovremenom djelovanju na prostoru lokalne zajednice epe jeste i najvei dio predmeta istraivanja.

2.1. Kategorijalno pojmovni sistem Upravljanje u oblasti sigurnosti je kontinuirana djelatnost povezivanja svih ''faza'' upravljanja u jedinstven proces donoenja odluke, utvrivanja politike i ciljeva koje treba da ostvari sustav sigurnosti (Dujovi, 2006:26). Poar je proces brzog sagorijevanja, koji se nekontrolirano iri u prostoru i vremenu. Za poar je znaajno oslobaanje toplote zajedno s dimom, otrovnim plinovima i plamenom. ( Zakon o zatiti od poara Ze-do kantona 2004: lanak 3.) Rizik od poara je proizvod vjerojatnosti pojave poara koja se moe oekivati u danoj tehnikoj operaciji ili stanju i posljedice ili obujma tete koje se mogu oekivati u sluaju poara (Zakon o zatiti od poara i vatrogastvu, 2009: lanak 2.) Odrivi razvoj je razvoj koji zadovoljava potrebe i stremljenja sadanje generacije, a koji ostavlja pravu mogunost da na slian nain to mogu da postignu i budue generacije. (Konferencija UN o stanju ivotne sredine, Rio de Janeiro 1992) Lokalna zajednica oblik neposredne meusobne povezanosti ljudi na temelju prostorne bliskosti. Kada govorimo o lokalnoj zajednici, valja istaknuti da ona uz teritorijalna obiljeja (tj. podruje koje obuhvaa neki dio grada, itav gradi ili selo) podrazumijeva i psiholoko-socijalna obiljeja (postojanje funkcionalnih i psiholokih veza meu ljudima u jednoj zajednici). (http//www.mreza-lokalni razvoj.net, pristup 19.09.2005.)3. Ciljevi istraivanja3.1. Znanstveni cilj Upravljanje poarnim rizikom u sustavu upravljanja okoliem, kako bi se osigurala sigurnost drutvenih i gospodarskih subjekata, koji e omoguiti odrivi razvoj svake lokalne zajednice, pa tako i opine epe.3.2. Drutveni cilj1. Ukazati na indolentnost upravljakih struktura, u drutvenim i gospodarskim subjektima u opini epe, prema problemima poarne zatite;

2. Postaviti zahtjev pred pojedinca i drutvo da percepciju minimiziranja poarnog rizika zamijeni proaktivnim pristupom prema poarnoj zatiti i implementaciji poarnog rizika u sustav upravljanja organizacijom, koji e biti na putu odrivog razvoja tog istog drutva sa okolinog aspekta. 4. Sistem hipoteza 4.1. Generalna hipotezaUpravljanje poarnim rizikom, od strane odgovornih kantonalnih i opinskih organa i organizacija, na podruju opine epe nije u funkciji odrivog razvoja i u sigurnosnom i okolinom smislu.4.2. Posebne pojedinane Ekoloka svijest pojedinca na podruju lokalne zajednice je generalno niska, tako da i problemi vezani za poar i poarne rizike nisu tema interesa ovjeka nastanjenog na ovom podruju. Pravna lica registrirana za projektiranje, investitori i izvoai graevinski radova, na podruju opine epe, u izradi tehnike dokumentacije i graenju, propisane mjere i normative zatite od poara, minimiziraju i zanemaruju. Veina objekata, na podruju opine epe, kao to su kole, vrtii, trni centri i drugi objekti u kojima se okuplja, radi ili boravi vei broj ljudi nemaju izraen Plan za evakuaciju u sluaju poara. Korisnici runih i prijevoznih aparata za poetno gaenje poara, bez obzira na zakonske obveze, ne odravaju niti vre ispitivanja ovih aparata u skladu sa tehnikim standardima i uputama proizvoaa.

Poduzea u ijim objektima su ugraeni sistemi za dojavu i gaenje poara, hidrantska mrea i ureaji za spreavanje irenja poara, ne vode brigu o funkcionalnosti istih niti vre njihove redovne preglede. Obuka uposlenih u poduzeima, sa aspekta zatite od poara, ne provodi se redovno.

Menaderi u poduzeima zahtjeve poarne zatite implementiraju samo u sluaju inspekcijskog nadzora. Ukupnom neadekvatnom tretiranju poara i poarnog rizika doprinosi i nefunkcionalno ustavno ureenje Bosne i Hercegovine, tako da u Federaciji BiH jo uvijek nemamo jedinstven Zakon o zatiti od poara a poneka parcijalna zakonska rjeenja na kantonalnim nivoima, u najmanju ruku, ne doprinose razvoju poarne zatite lokane zajednice. Broj inspekcijskih nadzora, nad provoenjem mjera zatite od poara, u gospodarskim subjektima je minoran, a u drutvenim subjektima se i ne provodi.4.3. VarijableU ovom istraivanju varijable su: Zavisna sigurnost ovjeka i okolia na podruju opine epe

Nezavisna provoenje mjera zatite od poara Intervenirajua sustav upravljanja, gospodarskim i drutvenim subjektima, u kojem nisu involvirani zahtjevi zatite od poara, ime je sigurnost ovjeka i okolia u lokalnoj zajednici direktno ugroena.4.4. IndikatoriIndikatori su: Broj poar u drutvenim i gospodarskim subjektima direktno uzrokovan neprovoenjem mjera zatite od poara, tete u okoliu koje je prouzroio poar, materijalno financijska ulaganja u ovoj oblasti u drutvenim i gospodarskim subjektima, kapacitiranost objekata potrebnom opremom za gaenje poara, redovno odravanje ureaja i opreme za gaenje poara, edukacija i obuka uposlenih sa aspekta zatite od poara u drutvenim i gospodarskim subjektima, konkretna primjena zakonske legislative, rezultati inspekcijskog nadzora. 5. Nain istraivanjaPrilikom izrade rada, sukladno predmetu i prirodi istraivanja, bit e koritene sljedee metode i tehnike: retrospektivna, eksplikativna, analiza sadraja, komparativna, intervju (sa odgovornim u drutvenim i gospodarskim subjektima na prostoru opine epe) i anketa sa odabranim pitanjima koja e se provesti u drutvenim i gospodarskim subjektima, na prostoru opine epe. Cilj ankete je utvrivanja educiranosti upravljakih struktura o problemu upravljanja poarnim rizikom i njegovom ulogom u sustavu upravljanja okoliem. Uzimajui u obzir minimalna financijska sredstva koja se mogu iskoristi za ovo istraivanje, isto bi se temeljilo na uzorku od 100 anketnih listia, sa najjednostavnijim pitanjima o poarnom riziku u sistemu upravljanja okoliem, te bi predstavljalo vie ilustraciju stanja i potreba za edukacijom menadera o potrebi implementiranja zahtjeva poarne zatite u sustav upravljanja drutvenim i gospodarskim subjektima.6. Znanstvena i drutvena opravdanost istraivanja

6.1. Znanstvena opravdanost istraivanja

Uzimajui u obzir injenicu da poari danas predstavljaju konstantnu prijetnju ekolokim sustavima, infrastrukturi i ljudskim ivotima, pretpostavlja se da e isti do 2030. godine prepoloviti koliinu uma u svijetu, jasno je da se alarmantno postavlja znanstvena potreba pronalaska najuinkovitijeg modela za upravljanje poarnim rizikom. Ovaj model morao bi se zasnivati na pravovremenoj identifikaciji rizika, ime bi se najracionalnijim preventivnim mjerama, u jedenom integriranom sustavu upravljanja, poarna otpornost drutvenih i gospodarskih subjekata dovela u funkciju odrivog razvoja u sigurnosnom, ali i ekolokom smislu..6.2. Drutvena opravdanost istraivanjaNacionalno isfrustrirano i podijeljeno bosanskohercegovako drutvo u mnogim segmentima drutvenog ivota nije u prilici pratiti standarde suvremenih zemalja. Meutim nema sumnje da e indolentnost i uporno guranje ''glave u pijesak'' pred pitanjima zatite od poara, u prvom redu upravljakih struktura u drutvu ali i svakog pojedinca, u konanici rezultirati takvim destrukcijama u okoliu koje se vie nee moi popraviti. Meutim racionalna ulaganja i koritenje suvremenih spoznaja o upravljanu sigurnosnim rizicima nemaju alternativu, ostaje nepoznanica u kojoj mjeri smo spremni mijenjati sebe i svoj nain rada.7. Vremensko ( i prostorno ) odreenje istraivanja Istraivanje e se obavljati u drugoj polovici 2009. godine, a za potrebe ovog rada pojam lokalne zajednice odreen je teritorijalno i obuhvaa prostor opine epe, socioloki ga ine ljudi koji tu ive i rade u skladu sa kulturnim, povijesnim i tradicionalnim vrijednostima i institucionalno kroz drutvene i gospodarske subjekte lokalne samouprave.III SADRAJ RADAUvodTeorijsko metodoloki dio rada sa operacionalizacijom pojmova, jasno naglaava utjecaj poara na okoli i multidisciplinarnost zatite od poara, te vanost ''podijele uloga'' u okvirima nadlenosti prava i obveza svih subjekata u drutvu, u cilju stvaranja mogunosti upravljanja poarnim rizikom na nain koji e garantirati sigurnost ljudi i okolia u lokalnoj zajednici.U drugom dijelu rada pod naslovom ''Poar i utjecaj na okoli'' analizirat emo pojam poara i njegov destruktivan utjecaj na okoli u ovisnosti od mjesta nastanka poara, proces gorenja i uvjete potrebne za nastanak gorenja, te tetne produkte koji nastaju pri gorenju.Trei dio rada pod naslovom ''zatita od poara'' objanjava ulogu i znaaj zatite od poara i provoenja preventivnih i operativnih mjera zatite od poara, koje su uvjet jaanja otpornosti svakog drutvenog i gospodarskog subjekta na poara, ali i kvalitetnog upravljanja poarnim rizikom.etvrti dio rada nosi naslov ''Sustav upravljanja okoliem'' i analizira stanje u oblasti zatite okolia na podruju opine epe, sa osvrtom na poara kao faktor ugroavanja okolia. Mogunosti primjene sustava upravljanja zatitom okolia u drutvenim i gospodarskim subjektima, njegovoj namjeni i kljunim elementima, kao i mogunost involviranja upravljanja zatitom od poara u ovaj sustav s ciljem provoenja Lokalne agende 21 i zadovoljenja koncepta odrivog razvoja lokalne zajednice.Peti dio rada nosi naslov ''Integrirani sustav upravljanja poarnim rizikom''. Kroz analizu ovog dijela rada objasnit emo pojam rizika i predstaviti faktore, uzroke nastanka i razvoja poarnog rizika, ali i mogunosti upravljanja ovim rizikom na nain da je isti integriran u sustav upravljanja okoliem.U ovom dijelu rada prezentirat emo i rezultate naeg istraivanja koje e se provesti putem Anketnog upitnika sa 100 ljudi iz stratificiranih grupa upravljakih struktura u opini epe. Rezultati e ukazati na znaaj provoenja organizacijskih i tehnikih mjera zatite od poara, ali i potvrditi ili osporiti hipoteze ovog rada. Na kraju ovog dijela rada predstavit emo integrirani model upravljanja i njegove komparativne prednosti u sustavu upravljanja drutvenim i gospodarskim subjektima.2. POAR I UTJECAJ NA OKOLI to je poar i kako utjee na okoli?Poari na tehnolokim postrojenjimaPoari u prometu Gorenje, zatitne mjere i suzbijanjeTeorija procesa gorenjatetni produkti gorenje

3. ZATITA OD POARA 3.1. Zatita od poara kroz povijest

3.2. Zatita od poara, mjere i radnje3.2.1. Preventivne mjere i radnje zatite od poara3.2.2. Operativne mjere i radnje zatite od poara - vatrogastvo 4. SUSTAV UPRAVLJANJA OKOLIEM

4.1. Zatita okolia u lokalnoj zajednici i poar kao faktor ugroavanja 4.1.1. Uloga lokalne zajednice u prevenciji poara i spreavanju ekolokih katastrofa4.2. to je sustav upravljanja okoliem4.2.1. Namjena i kljuni elementi sustava upravljanja okoliem4.3. Koncept odrivog razvoja

4.3.1. Agenda 21 u lokalnoj zajednici5. INTEGRIRANI SUSTAV UPRAVLJANJA POARNIM RIZIKOM5.1. O pojmu rizik i hazard5.1.1. Poarni rizik5.2. Destrukcija okolia kao rezultat loeg upravljanja poarnim rizikom5.3. Faktori upravljanja poarnim rizikom

5.3.1. Izvori sigurnosti od poara5.3.2. Upravljanje poarnim rizikom

5.4. Integrirani sustav upravljanja5.4.1. Odreivanje zajednikih elemenata

U zakljunim razmatranjima, na kraju ovog rada, potencirajui analizu ovjeka i njegovo antropocentrino gledanje na ivi i neivi svijet koji ga okruuje pokuat emo naglasiti da je ovjek i samo ovjek jedino ivo bie koje moe i mora nai nain da svojoj utilitarnosti, egoizmu i gramzljivosti stane na kraj. Upravljati sigurnosnim ekolokim rizicima, meu kojima je i poar, je zasigurno uvjet odrivog razvoja svake lokalne zajednice, pa tako i opine epe.IV L ITERATURA orijentacioni popisa ) knjige

1. Boreli Mirko, (1962), Preventivna poarna zatita u poduzeu, ''Privreda'', Zagreb

2. Carevi Milan i sur., (1997), Tehniki prirunik za zatitu od poara, Zagrebinspekt, Zagreb

3. Dujovi Jago, (2006), Rukovoenje i upravljanje sistemima sigurnosti, FPN, Sarajevo

4. Huseinbai amil, (2007), Civilna zatita u sistemu sigurnosti, FPN, Sarajevo

5. Huseinbai amil, (2009), Upravljanje sistemom zatite i spaavanja, FPN, Sarajevo

6. Huseinbai amil, (2006), Rukovoenje i upravljanje sistemom zatite i spaavanja, ''Sejtarija'', Sarajevo

7. Huseinbai Samir (2008), Civilna zatita u euro-atlantskim sistemima sigurnosti, Jordan studio, Sarajevo

8. Ibrakovi Delal, (2008), Socijalna ekologija i prevencija katastrofa hrestomatija, FPN, Sarajevo

9. Jovovi Ilija, (1981), Razvoj, organizacija i normativno ureivanje zatite od poara, VSJ, Beograd

10. Kosti Veljko, (1979), Osnovi preventivne zatite od poara, VSJ, Beograd

11. mejkal Zdenko, (1991), Ureaji, oprema i sredstva za gaenje poara, SKTH/ Kemija u industriji, Zagrab

12. Termiz Devad, (2003), Metodologija drutvenih nauka, TKD ''ahinpai'', Sarajevo

13. Tihi Alija i sur., (2007), Zbirka propisa iz oblasti zatite i spaavanja ljudi i materijalnih dobara od prirodnih i drugih nesrea u F BiH, FUCZ, Sarajevo

14. Veselinovi Svetislav, (1989), Preventivna zatita od poara i eksplozija, VT, Novi sad,

15. Vidakovi Milovan, (1995), Poar i arhitektonski inenjering, Fahrenheit, Beograd

16. Vujovi Antun, (2005), Enciklopedija, opa i nacionalna, PRO LEKSIS, Zagreb

b) lanci u zbornicima

1. Damnjanovi Miodrag, (2008) Analiza i upravljanje ekolokim rizikom, Nikoli Boo, 1. Meunarodna nauna Konferencija bezbedonosni ininjering i 11. meunarodna Konferencija zatite od poara i ekplozija, VT, Novi Sad

2. Gemovi Biljana, (2008) Upravljanje rizicima kao element integrisanog sistema menadmenta, Nikoli Boo, 1. Meunarodna nauna Konferencija bezbedonosni ininjering i 11. meunarodna Konferencija zatite od poara i ekplozija, VT, Novi Sad

3. Kleut Nikola, (1996) Stanje u oblasti preventive poara u Jugoslaviji, Nikoli Boo, 5. jugoslovensko i 2. meunarodno savjetovanje zatite od poara i ekplozija, VT, Novi Sad

4. Lovrekovi Zoran, (2000) Novi pristup u menad-mentu u oblasti zatite od poara, Karabasil Dragan, 7. jugoslovensko i 4. meunarodno savjetovanje zatite od poara i ekplozija, VT, Novi Sad

5. Radulovi Radoje, (2000) Preventivno djelovanje i otlanjanje posljedica od poara i eksplozije u cilju zatite ivotne sredine, Karabasil Dragan, 7. jugoslovensko i 4. meunarodno savjetovanje zatite od poara i ekplozija, VT, Novi Sad

6. Sklenerova Marina, (2008) integrisani sistem upravljanja, Nikoli Boo, 1. Meunarodna nauna Konferencija bezbedonosni ininjering i 11. meunarodna Konferencija zatite od poara i ekplozija, VT, Novi Sad

c) lanci u asopisima

1. izmi Vlasta i sur., (2000) Uspostava sustava upravljanja zatitom okolia u INA MAZIVA ZAGREB, Goriva i maziva, Zagreb, 2000, br. 39, str. 111-132

2. izmi Vlasta, (2008) Sustav upravljanja okoliem preduvjet za smanjenje tetnog utjecaja na okoli, Goriva i maziva, Zagreb, 2008, br. 47, str. 153-161

3. Lay Vladimir, (2007) Odrivi razvoj i voenje, Drutvena istraivanja, Zagreb, 2007, br 6, str 1031 -1053

4. Mataga Tintor Arijana, (2007) Razlike u percepciji lokalne zajednice i prevencije poremeaja u ponaanju izmeu kljunih ljudi s obzirom na spol, Hrvatska revija za rehabilitacijska istraivanja, Zagreb, 2007, br.42, str. 83-100

5. Pihler Tomislav, (2008) Zatita okolia i poar, SIGURNOST, Zagreb, 2008, br. 50, str. 399-414

6. panjol eljko i sur., (2008) umski poari i fizikalni modeli, umarski list, Zagreb, 2008, br. 5-6, str. 259-267

7. iljkovi eljka, (1997) Poari kao oblik destrukcije geografske sredine, Geoadria, Zadar, 1997, br. 2, str. 77-96

d) legislativna i druga dokumenta

1. Metodologija za izradu procjene ugroenosti od prirodnih i drugih nesrea (2004.), (Slubene novine Federacije BiH, br.35/04)

2. Statut opine epe (2009), (Sl. glasnik opine epe, br.4/09)

3. Zakon o zatiti od poara i vatrogastvu (2009), (Sl. novine F BiH, br. 64/09)

4. Zakon o zatiti od poara Ze-do kantona (2004), (Sl. Novine Ze-do kantona, br.4/04)

5. Zakon o zatiti od poara (1995), (Sl. glasnik R Srpske, br. 16/95)

6. Zakon o zatiti od poara (2005), ( Sl. glasnik Brko distrikta BiH, br.9/05)

7. Zakon o zatiti i spaavanju ljudi i materijalnih dobara od prirodnih i drugih nesrea (2006.), (Slubene novine Federacije BiH , br.39/03 i 22/06)

8. Zakon o umama (2002) (Sl. novine F BiH, br. 32/02)

9. Zakon o umama R Srpske (2003), ( Sl. glasnik RS, br. 66/03)

10. Zakon o zatiti okolia (2003) (Sl. novine F BiH, br. 33/03)11. Zakon o zatiti od poara (1995), (Sl. glasnik R Srpske br. 16/95)

c) Arhivska graa1. Arhiv Profesionalne vatrogasna postrojba Opine epe Izvjetaji o intervencijama, period od 1996. do 2010.godine

e) Internet stranice sa datumom pristupa2. http://www.ellipson.com/files/eboks/ISO14000.pdf (datum pristupa 14.08.2009.)

3. http://www.mediaplan.ba (datum pristupa 14.08.2009.god.)

4. http://www.ipnas.fesb.hr ( datum pristupa 13.08.2009.god.)5. http://www.ekologija.ba/index.php (datum pristupa:14.12.2009.godine)6. http://www.opcina-zepce.com (datum pristupa: 21.11.2010.god)7. http://hr.wikipedia.org. (datum pristupa:11.04.2010. godine)8. http://www. Upipzepce.com (datum pristupa: 01.03.200.godine)

9. http:// www.mzopu.hr. (datum pristupa: 12.04.2010.godine)

10. http:// www. Graevinarstvo.org (datum pristupa: 16.08.2009.godine)

11. http://www.un.org/esa/sustdev/agenda 21htm, (datum pristupa: 12.03.2010.godine)12. http://www.un.org/esa/sustdev/agenda 21htm, (datum pristupa: 12.03.2010.godine)13. http:// www.index.hr/.../157944. aspx, (datum pristupa: 05.04.2010.godine)14. http:// www.dnevniavaz.ba /dogaaji /mozaik/ (datum pristupa: 28.08.2009)

15. http:// www. kvaliteta.net.hr, ( datum pristupa: 21.11.2009. i 03.03.2010. godine)PAGE 5