MANAS DEST ANIaton.ttu.edu/pdf/Manas_Destani_Part_4.pdf · 120 MANAS DEST ANI EeKHn KaJIraH...

MANAS DEST ANI120

EeKHn KaJIraH 6eWIImfH

3Il1HrHH aqKaH 3p KOIllOW,4 7 5 6awnaHbin KaJlraH capaiiAblH

)l(OnYH )l(aCKaH 3p KoIllow

Ka6b1naH TYyraH 3p MaHac

qaTblpbIH )l(aKblH THKmH AewT.

OmyrYHa EOK-MYPYH480 )l(aWMa K9Kyn )Kam-yyn

aK 603 aTTbI KblHaJIan,

6epMeT, mypy TarbIHTbln,

KblmTYY TapTYY KblnAbI AewTKa6blnaH ryyraH MauacKa.

485 EOK-MYPYHAaH 6anaHbI-

'EHp-Aa KYHY KeneT' Aen,

6Hp-Ae KYHY KenreH )l(OK,

'3KH KYHY KeneT' Aen,

3KH KYHY KenreH )l(OK,

490 'YqYHQH KYHY KeneT' Aen,

yqyu"y KYHY KenreH )l(OK.

T9pTyHQH KYHY EOK-MYPYH

MaHblKepAbI MHHAH AewT,6aAaHaHbI KHMH AeHT,

495 6acTblpbln qblrbln KenAH AeHT.

Ka6blnaH TYyraH Komowro,

ara canaM 6epAH AewT.

Ka6blnaH Komow aWTTbl AewT:'" AK )l(aHKbIH To~rOH

MYCTY" aHTaM,500 6Hp-Ae KYHY Ken6eAH~,

6HWCHn KaJIraH 3KeCH~,

3KH KYHY Ken6eAH~,

3pcHn KanraH 3KeCH~,

Y"YH"Y KYHY Ken6eAH~...5 0 5 T9pecyn KanraH 3KeCH~.

"Ap )l(HHHAbIH H"HHAeKap"blWbln KanraH 6aJIaHbl"

EOK-MYPYH CHCTH awTaMblH,

3nAH e3Y~ 6HnreHcHn

510 MYHY-MHHeH )l(OpyrYH.'

AHAa EOK-MYPYH awTTbl~:'Ka6blnaH KOIllOH, KaH A6a,

3pHKne-Ae, repHKne!

EHp-Ae KYHY Ken6eceM,515 6HW TblHblKCblH MeH AeAHM,

3KH KYHY Ken6eceM,

3n TbIHblKCblH MeH AeAHM,

3ceH-aMaH 6oMy~6y?

CaK-canaMaT )l(YPAYf{6y?5 2 0 AIlITbI KaHAaw -rapTaM bl H ')

ATTbl KaHAaw "a6aMbIH,

aKpeT )l(aWAbl YTaMbIH?

Kanblp-MHHeH EycYPMaHKaHAaw Kblnbln TYTaMbIH?'

525 AHAa Kowow awTTbl AewT:

Bekip kalgan bey§tine§igin a~kan Er Ko§oy,

baylamp kalgan saraydmcolun caskan Er Ko§oyKabIlan tuugan Er Manas~atmn cakm tik§i deyt.O~guna Bok-muruncayma k6kiil Ca§-uulak boz attl kInalap,

bermet, §uru tagmtlp,kl§tuu tartuu klldl deytKabIlan tuugan Manaska.Bok-murunday balanl-'Bir-da kiinii kelet' dep,bir-de kiinii kelgen cok,'Eki kiinii kelet' dep,eki kiinii kelgen cok,'O~iin~i kiinii kelet' dep,ii~iin~ii kiinii kelgen cok.T6rtiin~i kiinii Bok-murunMamkerdl mindi deyt,badanam kiidi deyt,bastmp ~lglp keldi deyt.Kabllan tuugan Ko§oygo,aga salam berdi deyt.Kabllan Ko§oy ayttl deyt:"'Ak caykIn tofigon

mustu" aytam,bir-de kiinii kelbedifi,

biysip kalgan ekesifi,eki ktinii kelbedifi,

ersip kalgan ekesifi,ti~tin~ii ktinti kelbedifi...t6r6stip kalgan ekesifi.

"Arciyndm i~indekar~IYlp kalgan balam"Bok-murun sisti aytamln,eldi 6ziifi bilgensipmunu-minen corugun.'Anda Bok-murun ayttlfi:'Kabllan Ko§oy, Kan Aba,

erikpe-de, terikpe!Bir-de kiinii kelbesem,biy tmlksm men dedim,eki kiinti kelbesem,el tlmksm men dedim,Esen-aman boldufibu?Sak-salamat ciirdtifibii?A~tl kanday tartamln?Attl kanday ~abamm,akret caydl utamm?Kaplr-minen Busurmankanday klilp tutamm?'Anda Ko~oy ayttl deyt:

Cennetin kapISmlA<;mI§ olan Er Ko§oykapall kalan saraym,yolunu a<;an, Er Ko§oy,kaplan dogan Er Manas'm

yaktmna gelip <;adlr kurdu.Bu aralIk Bok-murun da

gen<; Ca§-uul'u bekliyordu,ak atma binmi§ti 0,boynuna boncuk dizi takllmI§atml hIzla ko§turdu,

kaplan dogan Manas'a geldi.Bok-murun sandI u§aglbir giinde gelecek,bir giinde bakn gel en yok.tki giinde gelir, dedi,iki giinde de gelen yok.

U<;iincii giin gelir 0, dedi,ii<; giin sonra da gelen yok.Dordiincii gUn Bok-murunan Mamker'e hindi,zIrhlm da giyindi,heybet ile yola <;Ikn.Kaplan dogan Er Ko§oy'agidip selamIm verdi.Kaplan Ko§oy da dedi ki:"Yaz vakti don up

kalml§, diyorum sana,bir giin ge<;ti, sen gelmedin,bey edasma biiriiniip sen.tkinci giin de gelmedin,erlik edasma biiriiniip sen.U<;iincii giin de gelmedin,Efendilik edasma biiriiniip sen.Her toplulugun i<;indedikkat <;eken bir <;ocuksun sen,Bok-murun size diyorum,halkl sen yonetiyormu§sun gibibu ne davram~ boy Ie!"Bok-murun da dedi ki:"Han babasl kaplan Ko~oy,hiddet edip soylenme!ilk giinii gelmedim ben,beyler dinlensin, dedim.tkinci gunii gelmedim,milletim dinlensin dedim.Slhhatin yerinde mi?Yolculuk rahat ge<;ti mi?A§I nasll yaptlraYlm?Atlan nasI I ko§turaYlm?Ahreti kazanmak i<;in,kafir ile musltimamnasll sulhda tutaYlm?"thtiyar Ko~oy dedi ki:

5

BOK-MURUN 121

~

'AKaw, TeHTeK, Typa TYP! 'Akay, tentek, tufa tur! !IEy budala, soyleme dur,

Kanblp-MHHeH EycYPMaH Kaplr-minen Busurman kafir ile miisliimanlar6HC 6MrHHqe Helll KepeK? bis bilgin~e ne§ kerek? beDim neyime gerek?EHC 6HnnfHqe KeT KepeK! Bis bilgin~e kot kerek! Benim kI~lma gerek!

530 )KeJIeHYIIJ TOO KepHcH, .Colonii§ too kerisi, Y ama~ daglrnn gerisi,

EycYPMaHAblH 6epycy, Busurmandm boriisti, 0 mtisltimanlarm kurduMauac 6HJICHH )f(HWDAbl.' Manas bilsin ciyndl.' Manas diizeltsin Ylglrn."MaHac aHAa awTTbl AewT: Manas anda ayttl deyt: 0 zaman Manas dedi ki:, AHAaw Ae6e KaH KoIIJow, A6a, ' Anday debe Kan Ko§oy, Aba, "Oyle deme, ey Ko§oy Han,

535 TODAYH )f(aKaCblH TYPyn, tondun cakasm tiiriip, kiirktin yakasml diiriip,3renfHeH KJ1j;iOOH? eteginen kiyebi? eteginden mi giyilir?Aracbl awJIAa TYPyn, Agasl aylda turup, Agasl evde oturup,HHeCH HIlIHH 6HJIe6H? inesi i§in bilebi? i§i kii~iikler mi goriir?Ey )f(HWHAbl e3Yf\ 6HJI, KoIIJow!' Bu ciyndl oztifi bil, Ko§oy!' ~enligisen hazlrla Ko§oy!"

5 4 0 AK-KoproH-KeHTfHH KaJIacbl Ak-korgon-kenttin kalasl Ak-korgon-kent §ehrliKeKYM CapTTblH 6anacbl Koktim Sarttm balasl Sart Kokiim'iin gen~ ogluYp6y aWTbln Typa'Abl: Urbti aytlp tura'dl: Urbii dedi ki:'MeH 6Hp yq DOC Ken awTawH! 'Men biT ii~ DOS kep aytayn! "Yalrnz ii~ soz diyecegim,)Kapaca Ke6HM KbIJIblf\ap, Carasa kebim kIllfiar, yararsa soziim yapm,

545 )f(apa6acaKOIOf\ap!' carabasakoyufiar!' yaramazsakulakasmaym!"KaH Kolllow aWTTbl AewT: Kan Ko§oy ayttl deyt: Han Ko§oy da dedi ki:'AHccaf\ aWTa can!' AeHAH, 'Ayssafi ayta sal!' deydi, "Soyle dii§iindtigiin §eyi,'CeHHH KOOHMH yranbl!' 'Senin kebifidi ugall!' sozlerini dinliyoruz!"Yp6y aWTbln Typa'Abl: Urbii aytlp tura'dl: Urbii kalkarak dedi ki:

550 'Hapbl6apcblH OH 6elll KYH, 'Narl barsm on be§ kiln, ileri varsan on be§ gilD,6epH KeJICHH OH 6elll KYH. beri kelsin on be§ kiln. geriye gelsen on be§ giin,

ATTYY OIIJYDAaH qa6anblK, Attuu o§undan ~aballk, ko§uya buradan ~lkallm,KYHY-TYHY OH TepT KYH ktinti-ttinii on tort kiln gece giindiiz on dort gtinaT TepAemn ananblK! at terdetip alallk! atlmlZl terletelim!

555 OH anTbl KYDAep 60JIrYHqa, On altl kiindor bolgun~a, On altl giinti bulunca,aT Qy6aTbin ananblK! at ~ubatlp alallk! atlarlmlzl siirelim!

Kanblp-MHHeH EycYPMaH Kaplr-minen Busurman Kafirlerle mtisltimanlaraTTblH caHaTblH 6HJIeJIHK!' attln sanatln bilelik!' atlara bakarlar 0 zaman!Ka6blJIaH TyyraH 3p MaHac Kabllan tuugan Er Manas Kaplan dogu§lu Er Manas

560 aQyy )f(aMaH KeJIAH AewT, a~uu caman keldi deyt, pek ofkelendi 0 zaman,

)f(aHblDAarbl AK-an6apc camndagl Ak-albars belindeki klllcml,KapMan anbln ca6blHaH kannap allp sabman klmndan hlzla ~lkardlKaQblpbln KOWO 6epAH AewT, ka~lnp koyo berdi deyt, saga sola savurdu,AJITbl 1II33p Ken Kanblp Altl ~eer kop Kaplr Altl ~eer kafir dolu

565 apanaTa KYYAbl AewT, aralata kuudl deyt, ge~ip onlan kovaladl.YQ apaaH EycypMaH ti~ araan Busurman U~ mtisliiman koDak yerindeTerepeHTe KYYAbl AeWT, tegerente kuudl deyt, dontip onu kovaladl.)f(eTHn Qaan HpepAe cetip ~aap irerde YakalaYlp klil~ saldl,)KOJIOHAYH )f(OJIYH 6acTbi AeWT, Coloydun colun bastl deyt, Coloy'un yolunu bastl

570 ArbllllTbl aTTanKalllTbl AewT, Agl§tl attar ka§tl deyt, Agl§'1 atlaYlp ge~ti,TeIllCTYKTYl\ Te6ecYH 6acbln To§sttikttiii tobostin baslp To§tiik'tin tepesinden

eTTY AeWT, ottti deyt, atladl.KOIllOHAYH KoWHYHa KHpe KalllTbl AeUT..Ko§oydun koynuna kire ka§tl deyt. Ko§oy'un koynuna girip ka~tl,Ka6b1JIaH TYyraH 3p MaHac Kablian tuugan Er Manas Kaplan dogan Er Manas,AK-an6apc-MHHeH Yp6YHYH 3rerHH Ak-albars-minen Urbiintin etegin klilCI ile Urbti'ntin etegini

575 TYllIype Qaan HPAH AewT. tti§iiro ~aap irdi deyt. vurup indirip kesti.'ATaf\ 6HJIreH ow 3Mec, 'Ataii bilgeD oy emes, "Atan bilmez boyle ogtit,3Hel\ 6HJIreH TOW 3Mec, eneii bilgeD toy emes, an an bilmez boy Ie ogtit,

MANAS DEST ANI122

klska sanaluu ~ala kotonkaram kul,

mmdan kiyn bucorugufi koyup ctir!'

v 'Kabllan tuugan Er ManasAk-albarstl kImnakaytIp katIp aldl deyt,, vEr Ko§oygo saldl deyt,Ko§oygo kefie§ salgan sofi:'Curt karlsl Kan Ko§oy,sen-de bilgin ciyndl!'Anda Kan Ko§oy ayttIfi:, Akay, tentek, turn tur!

Men bilbeymin ciyndl!Colonti§ too kerisi,Busurmandm bOrtisti,oztifi bilgin ciyndl!Kaplr-minen Busurmanhis bilgin~e ne§ kerek?Bis bilgin~e kot kerek!Oztifi bilgin ciyndl, tentek!'Anda Manas ayttIfi deyt:'Kabllan Ko§oy, Kan Aba,bu on be§ kiln degeni,bis bala ~akta caydak torboktuCart§lp kel~i cer ele-Kaplr-minen Busurman

kar~all§lp kelgende,beyge tala§ bolboybu?Curtka buzuk tli§pOybti?A§ aram bolboybu?Bok-murunday toronlinkoonli ~ogot bolboybu?Barsm kofiur salkIn ktis-minen,kelsin ~Imm u~kan

ala-~alblrt cas-minen,cak§lsl kelsin terilip,camam kalsm terigip!'Anda ayttlfi Kan Ko§oy:, Akay, tentek, bu kebifi

balsa bolsun!' deydi deyt.Kaplr-minen BusurmandUll kotorlip ketti duyt.Duu kotorlip ketken son,klinli-tUnli on re§ kilnat terdetip aldl deyt.Klinli-tUnli tic;: ay

on ceti kiln bolgun~a,at c;:ubatlp keldi deyt.<::ak~1 ~aktap keldi deyt.SIIIC;:1 smap keldi deyt.Sm~1 slnap salgan sofi,atka karap ayttl deyt:'Kuyruguna kut tU§kon

KblCKa caHanyy tlanaKeTeH

KapaMKyn,MblHAaH KUHH 6y

)Kopyry~ KOIOn )KYP!'

5 8 0 Ka6b1naH TYyraH 3p MaHac

AK-an6apCTbI KbiHblHa

KaHTbln KaTbm anAbl AeHT,

3p KomoHro canAbI AeHT,KomoHro Ke~em canraH co~:

585 ')l(YPT Kapblcbl KaH KomoH,

ceH-Ae 6HnnfH )KHHHAbl!'

AHAa KaH KomoH aHTfbl~:, AKaH, TeHTeK, TYpa TYP!

MeH 6Hn6eHMHH )KHHHAbl!

5 9 0 )l(eneHYIII TOO KepHCH,

EycypMaHAblH 6epycy,e3Y~ 6HnmH )KHHHAbl!

Kanblp-MHHeH EycypMaH6HC 6HnmHtle Hem KepeK?

595 EHC 6HnrHHtle KeT KepeK!

e3Y~ 6HnmH )KJ1HHAbI, TeHTeK!'

AHAa MaHac aHTTbI~ AeHT:

'Ka6bmaH KOIIIOH, KaH A6a,

6y OH 6em KYH AereHH,

600 6HC 6ana tlaKTa )KaMaK TOp60KTY

)Kapblmbln KentlH )Kep 3ne-

Kanblp-MHHeH EycypMaHKaptlanblmbln KenreHAe,GeHre TaJIam 6on60H6y?

605 )l(ypTKa 6pYK TYmneH6y?Alii apaM 60n60H6y?

EOK-MYPYHAai:1 TepeHYHKeeHY tlereT 60JIOOH6y?

EapcblH KOUYP ca:IKbIH Kyc-MHHeH,

610 KenCHH tlblMblH y'IKaH

ana-tlanfiblpT )KaC-MHHeH,

)KaKmblCbl KenC"H TepHnHn,

)KaMaHbl KanCblH TepHmn!'

AHAa aUTfbl~ KaH KOIIIOH:, AKaH, TeHTeK, 6y Ke6H~

615 60nco 6oncYH!' AeMH AeHT.

Kanblp-MHHeH EycypMaHAYY KeTepyn KelTH AYUT.

J];yy KeTepyn KeTKeH COB,

KYHY-TYHY OH Gem KYH

620 aT TepAeTHn anAbl AeHT.K YHY-TYHY YtI aH

OH )Kern KYH 6onrYHtla,

aT tty6aTbin KenAH AeUT.

qaKtlbl ttaKTan KenAH AeHT,

CblHtlbl CblHan Ken):\H AeHT.625 CblHtlbl Cblllan canraH CO~,

aTKa Kapan aHTfbl AeHT:

'Kyi:1pyrYHa KYT TymKoH

akll klSa, ardl katl,haram kul,

bundan sorablrak bu akll!"

Kaplan dogu§lu Er Manas,0 keskin kUICI kmma

gerisin geri koydu,Er Ko§oy'a doniip,Ko§oy'dan ogill istedi:"Halkm en ya§IISI Ko§oy Han§enlik diizenini sen vereceksin!"Ko§oy Han da §oyle dedi:"Ey ate§li can, dur,§enlik filan bilmem ben!

Yamac;; dagm gerisi,ey miisliimanlann kurdu,§enlik diizmegi sen bilirsin!Kafirlerle miisliimanlar,onu bilmek neyine gerek,onu bilmek gotiime gerek!-5enlik diizmegi kendin bil, ate§li can!"0 zaman Manas §oyle dedin:"Han babasl kaplan Ko~oy,Onun on be~ giin dedigi ~ey,bizim C;;ocuklugumuzda C;;lplak atla,

yaptiglmlz yarl~a benziyor.-5imdi kafirle miisliiman,bir araya toplanml~ken,bOyle dala§ ml olacak?Yurda bozgun girmez mi?Yemek haram olmaz ml?Bok-murun gibi bir efendiningonlii daralmaz ml?Serin giiz vakti C;;lkallm yan~adonelim sinekler

uc;;u~urken yaz ba§mdagiizel atlar gelsin hep birlik,kotii atlar geride kalsm giicenik!"Han Ko~oy, sen de ~oyle dedin:"Ey ate~li can, bu soziin,olursa olsun!" dedi.Kafirle miisliimanlar,giiriiltii ile c;;ekildiler,

giiriiItii c;;ekilince,gece giindiiz tam on be~ gunatlanm terlettiler.

gecesi giindiiziiyle tiC;; ayon yedi giin dolunca

at mahmuzlaYlp geldiler.GozciiIer terlediler,baklcllar bakmdIlar,

gozciiler gozetleyinceatlara baklP dediler ki:"Kuyrugu kuvvetli alan ~u

BOK-MURUN 123

$'f;i~

KyrMaHAYY Kyn'aT KHMAHKH? kutmanduu kul'at kimdiki? kocaman kula at kiminki?8pKeqy 6HUK, MOHHY Y3YH brko~ii biyk, moynu uzun Horgiicii biiyiik, boynu uzun

630 HapAaH Kyn'aT KHMAHKH? narday kul'at kimdiki? kocaman kula at kiminki?)KblrbmraHbl Hap TeAeH Clgllgam nar tOdey -5u develer gibi yiiksek)J(apAaH Kyn'aT KHMAHKH? carday kul'at kimdiki? daglar gibi at kiminki?8pKeqy 6HUK, MOHHY Y3YH brko~ii biyk, moynu uzun Horgiicii biiyiik, boynu uzuncaAaKTaU caHbl canblHraH, sadaktay sam salmgan, bacagml ok gibi geren,

635 )J(aKmbl Kyn'aT KHMAHKH? cak§1 kul'at kimdiki? giizel kula at kiminki?3n6HCTeu HqHH TapTbmraH Elbistey i~in tartJlgan Govdesi ince, k~i gibi,3qKH Kyn'aT KHMAMKH? ~ki kul'at kimdiki? §u ince at kiminki?TYMqyry ymTY apaAaH, Tum~ugu u§tu araday, Burnu testere gibi sivri,TYurarbl cblPAalI KouroH qapMau, tuygagl slrdap koygon ~araday, nallan alca ~anak gibi,

640 oopy KynaK, ooKeH caB, boru kulak, bOkon san, kurt kulakh, geyik butlu,OOneKQe Kyn'aT KHMAHKH? bolok~o kul'at kimdiki? §u yabancI at kiminki?Kyn)J(a KynaK, KypaH caB, Kulca kulak, kuran san, Dag ko~u kulakIl, geyik butlu,KyrypraH Kyn'aT KHMAHKH? kuturgan kul'at kimdiki? kuduran kula at kiminki?MQerecM HHHeAeH I~egesi iynedey Tiiyleri hep igne gibi,

645 HQKe Kyn'aT KHMAHKH? i~ke kul'at kimdiki? §u ince kula at kiminki?CblAblpblIl KouroH TacMMau Sldmp koygon tasmaday Gerilmi§ bir tasma gibi,cYM6aTryy Kyn'aT KHMAHKH? sumbattuu kul'at kimdiki? §u giizel kula at kiminki?Ke~ COOpblCbl KeTMeHAeH- Ken soonsl ketmendey- Omuzlan kiirek gibi,KeceneK ooro KeTMeH,neu!- keselek boyu ketmendey!- gogsii de sert kiirek gibi,

650 Ke~emTY Kyn'aT KHMAHKH? kene§tii kul'at kimdiki? §u zeki kula at kiminki?36HpereH )J(arblH 3pKeHTKeH, Ebiregen cagm erkeytken, Yuvarlak yamm kaldlran,

3pKeIIITeU MOHHYH KOHKOUTKaH, erke§tey moynun koykoytkan, boynunu ahmla uzatan,epyCTY Kyn'aT KHMAHKH? orustii kul'at kimdiki? §u gosteri§li kula at kiminki?KaK QOKYCY KYMraHAaH, Kak ~okusu kumganday, Almnm sa~1 tarak gibi,

655 KynaKTapbl KbIUraH,naU, kulaktarl klyganday, kulaklan ince sivri,epymTy Kyn'aT KHMAHKH? oru§tii kul'at kimdiki? §u gtizel ~evik at kiminki?KamKa THmH KMOOAaH Ka§ka ti§i kadooday Di§leri tlrnak gibi keskin,KaKQHUraH Kyn'aT KHMAHKH? kak~iygan kul'at kimdiki? §u parlak kula at kiminki?Kbl3bm THnH 6yneAeH KlZl1 tili btilodey Klzll dilin bilegi gibi,

660 KblCMaTryy Kyn'aT KHMAHKH? klsmattuu kul'at kimdiki? klsmetli kula at kiminki?ApKa MOHHY 6Mp KynaQ Arka moynu bir kula~ Arka boynu bir kula~,aK )J(onTOH Kyn'aT KHMAHKH? ak coltoy kul'at kimdiki? §u ugurlu kula at kiminki?KMblKCblC 6HPAH 6eurere! Kadlksls birdi beygege! Terbiye gorrneden yan§a girdi!AHaH 6epH )J(arblH,na Anan heri cagmda On un beri yamnda

665 MaHKaHblHAa MamaT 6ap, maykamnda ma§at bar, arkasmda pmar var.

KYHpyryHAa KYAYK 6ap, kuyrugunda kuduk bar, Yuvall bir kuyrugu var.acTblpTblH aSlKTYY KanblIl KeTlIereH, astlrtm ayaktuu kallp ketpegen, Hi~ bir nalll ayak onu ge~memi~,YCTYPTyH KaHaTryy AaHpblIl emereH, tisttirtiin kanattuu daynp otp<>gon, hi~ bir kanat ondan once gelmemi§,Ka6blpracbl KanKaH-Too, kablrgasl Kalkan-too, kaburgasl Kalkan-dag gibi

670 oMypTKacbl Opon-Too, omurtkasl Orol-too, omurgasl Orol-dag gibi,capbl )J(bmaH Ke3eKTy, san cllan kezektti, sinirleri san Yllan,Kbl3bm )J(bmaH e3eKTY, klZl1 cllan ozoktii, ilikleri klzll Yllan,CYKcYPAaH MOHHYH CYK'canraH suksurday moynun suk'salgan ordek gibi boyun uzatancYYAaH cyp aT KHMAHKH?- suuday sur at kimdiki?- §u esmer kula at kiminki?

675 Tanam 60nAY 6eHrere! Tala§ boldu beygege! Bu onunla yan§acak,EMCTMH )J(eneHYc TOO KepHCM, Bistin colon tis too kerisi, bizim Yama~ dagm gerisi,EycypMaHAblH 6epycy Busurrnandm bOrusii biz miisliimanlann kurdu,3p MaHaCTblH AK-Kyna, Er Manastm Ak-kula, Er Manas'm Ak-kula'slomy KaH,naH KepYHeT?- o§u kanday korunot?- size nasll goruniiyor bu?

680 amy aJIAbl 6eureHH! O§u aldl beygeni! Yarl§1 bu kazanacak,Ey KalIblpAblH KaHbl qo~ )KonoH, Bu Kaplrdm kam C;:on Coloy, fakat kafirlerin ham ulu Coloy,

MANAS DEST ANI124

qO11 )l(onOMYH AtJ-6YYAaH,

owy ..aHAaii KepYHeT?-3MecI: TanaW OOnOT 6eiireCH!

685 AHbll1 6epH )KarbIHAa

Tyi1rarbIHAa Typa )KOK

TYJmap e~y Man 3KeH,

)KyperYHAe Ayneii )KOK,6YYAaH tJanbfW Man 3pKeH,

690 ")l(yrypeM!" Aen )KYTKYHreH,"qblraMbIH!" Aen rypraHH,

)KepAe oiio tJatJbm TOKT060iiT,

)KyrypreHY 6HnHH6eiiT,6YYAaH tJanbIW Man 3pKeH,

695 KapbI )KJffiHK KaKKaHAaii,

e3Y 6bliibm )KeTH 6eiire tJanKaHAaii

TooAaii TOp'aT KHMAHKH?)l(ep aCTbIHaH tJHKKaHbI

)KeTJt KYHAep 60llA'3ne,

7 0 0 apbIK tJaan CanbInTblp,

YSlTbfHaH Kowynryp,3neMaH-6aMbIH 6anacbI

3p TelliTYKTYH qan-KyiipYKowy anAbl 6eiireHH!

705 AHblH 6epH )KarblHAa

6yTYHAa 6YPMa1t;aH tJH1I;ep MY~Y 6ap,

ycTYHAe KOp)KYH Ke3Y KYMY 6ap,epeny TOp' aT KHMAHKH?

Gwy anAbI 6eiireHH!

7 1 0 AHbIH 6epH )KarblHAa

tJy6ana 6acKaH tJbl6ap aT-

e3Y KHMAHH aT 3KeH?

Ka1t;bIKCbIC KHPAH 6eiirere!

EaT )KarblHaH KapacaM,

7 15 HOKTO KeCKeH arbl 6ap,

Kblp apKa1t;aH KapacaM,3KH KHWH YtJKawKaH,

KeTeH )KOOp Tarbl 6ap-

KeKyn Kep aT KHMAHKH?

7 20 A" aii6anTa 6enHHAe,

KblprblCTapAblH 3nHHAe

Arblw, KOXOWTYH )l(oop-Kep-owy aJIAbl 6eiireHH!

bliiblK )KaJIAaH KapacaM,

725 apa6a 6acKaH Tarbl 6ap,

KanTan XYHYH KapacaM,

TYHAYK 6acKaH Tarn 6ap-

e3Y E03-633HHH 6anacbl,

6y Top'aiirblp KHMAHKH?730 Gwy anAbl 6ei1reH"!

AHblH 6epH xarblHAa,

Kap'aiirbIPAbl~ 6anacbl

KapT-Kype~YH HHHC",)l(00p-603AYH 6anacbl,

735 )l(opro-oo3AYH "HHC",

~on Coloydun A~-buudan,o§u kanday koriinot?-Emese tala§ bolot beygesi!Amn beri cagmdatuygagmda tufa coktulpar oiidii mal eken,ciirogiindo dilloy cok,buudan ~all§ mal erken,

"Ciigiirom!" dep ciitkiingon,"~lgamm!" dep turgani,cerde oyo ~a~lp toktoboyt,

ciigiirgonii bilinbeyt,buudan ~all§ mal erken,kan cilik kakkanday,ozii blYl1 ceti beyge ~apkandaytooday tor'at kimdiki?Cer astman ~ikkamceti kiindor bold' ele,arlk ~aap sallptlr,

uyatlnan ko§uptur,Eleman-baydm balaslEr To§tiiktiin ~al-kuyruko§u aldl beygeni!Amn beri cagmdabutunda burmadan ~ider muiiu tiistiindo korcun kozii kumu barorolii tor'at kimdiki?O§u aldl beygeni!Anm beri cagmda~ubala baskan ~lbar at-ozii kimdin at eken?Kadlksls kirdi beygege!Bat cagman karasam,nokto kesken agl bar,klr arkadan karasam,eki ki§i u~ka§kan,koton coor tagl bar-kokill kef at kimdiki?A~ aybalta belinde,Klrglstardm elindeAgI§, Koco§tun Coor-ker-o§u aldl beygeni!IYlk caldan karasam,araba baskan tagl bar,kaptal ciintin karasam,ttindtik baskan tagi bar-ozti Boz-beenin balasl,bu Tor'ayglr kimdiki?O§u aId I beygeni!Amn beri caglnda.Kar' ayglrdlii balaslKart-kiiroiidtin inisi,Coor-bozdun bala~l,Corgo-bozdun inisi.

ulu Coloy'un A~-buudan atlsize nasI I goriindii bu?0 bunu ge~ip yenmez mi?Bu atm beri yanmdanalml hi~ ~arpmayan hembir er atma benzeyenyiiregi korku bilmeyenkan~lk kanll bir at var,hep nrlamak dii~iiniiyor,

kurtulup ka~mak istiyor,durmadan yeri kazlyor,

goriinmez gibi ko~uyor,nallarl yere degmiyor,iligi sanki mlhlanml~,tam yedi yan~ kazanml~~u dag gibi al at kiminki?Yerin dibine inerekyedi giin orada ya§ayan,ko~maktan kupkuru olansanki utanml~, ko~up durur

Eleman-bay'm ogluEr To~tiik'iin ~al-kuyruk atl,yan~l mutlak bu kazamr!Onun da beri yanmda

if, budunda zincir yarasl,iistiinde bir kum torbasl,~u bagll al at kimin ki?Yan~l mutlak bu kazamr!Onun da beri yamndaol~iilii giden bir at var,bu at acaba kimindir?Kusursuz girdi yarl~a!Ba§ tarafma dogru baksan,yulann kestigi akl var,bir de kIf arkasma bak,iki ki~i birden binmi~,arkaslm daglaml~lar,kahkiillii at kiminki?Keskin sava~ baltasl belinde,Kifglzlarm elindeAgl~, Koco~'un atl 0,yarl~1 mutlak bu kazanu!Yelesine bakacak olsamaraba ~ekmi~ gibi yer etmi~eyerinin altlna baksamyiik ta~lml~ gibi izi var,Boz-bee'nin yavrusu,bu Tor-aygu kiminki?Yarl~1 bu at kazanlr.Onun da beri yamnda

Kara-aygu'ln yavrusu,Kart-kiiron al atln karde~i,Coor-boz ak klsragln yavrusu,Corgo-boz yiiriik atln karde~i.

BOK-MURUN 125

rerendi algan eken dan-millen,

altJml§ togus mal-millen,cern regen eken ceti

batman dan-millen,mustakka tuugan Kok-ala-temir tuyak, ces bilek,cetkilefi kiiliik Kok-ala-bu beygeden kahptJr!Kefi Kulcamn boyundamurun kIrk beygesin ahptJr!Amn reri cagmda,be§ ciis tokson be§ attJn ayaglOrofigunun Kula-ree-o§u aldl beygeni!'Endi at aydamak boldu deyt,Islk-koldii kldlrtlP,Tosor-minen Tanmambir a§mp saldl deyt.Kefi Nanndl kIdIrtIp,sIrtka salkin caylooga, AttJn tuyagI ca§ka kiiyot' dep,

'Cay-kI§I ketet' dep,'At tamlbay kalat' dep,Narm IldlY kldIrtlP,at ~abl~1 balamn

azIk-tiiliigiin Bukarga saldl.'Balam cay-kI§I baksm!' dep,'Atka cemdi rersin!' dep,altJn mor bastJnp,Bukarga azIk saldmp.'Barsm kofiur salkin kiis-minen,kelsin ~Imm u~kan

ala-~alblrt cas-millen,cak§lsl kelsin terilip,camam kalsm terigip!'AtJ ciiriip ketti deyt., AltJ araan Kaplrdl,

ii~ araan Busurmanbann ~aktap kelsin!' deyt.Bok-murunday balafilsMamkerdi mindi deyt.Eldi ~aktap kelgende,kif murunduu, klza kos,

Kltaylardm Kofiur-bayBok-murunday toroniikelip karmay aldl de:yt:

'Kaldlragm salmlp,Kalday miner mal eken;

beldem~isin ~allmp,Mecin miner mal eken!Ak korcun artarga,

Esen-kanga tartargaeptii cayluu mal eken!Mamkerdi maga ber!

6epeMH anraH 3KeH Aa~-MHHeH,anTbIMLlm TOryc Man-MHHeH,

XeM XereH 3KeH xern

6aTMaH AaH-MHHeH,

MYCTaKKa ryyraH KeK-ana-740 TeMHp rySIK, xec 6HneK,

XeTKHne~ KynYK KeK-ana-

6y 6eUreAeH KanbIllTLlp!

Ke~ KynxaHbIH 6olOHAa

MYPYH KLlPK 6eurecHH anbInTbIp!74 5 AHbIH 6epH xarLlMa,

6em xyc TOKCOH 6em aTTbIH aSirbI

Opo~YH Kyna-633-amy aflALI 6eureHH!'3MH aT aiiAaMaK 6onAY AeuT,

750 blcbIK-KeJIAY KLlAbIpTbIll,

Tocop-MHHeH TaHMaHbI

6Hp amLlpLln CaflAbt AeuT.Ke~ HapLlMLI KbIAbIpTLln,cLlpTKa CallKbIH xaiinoora

755 'A TTbIH TYSIrbI xamKa KyueT' Aen,

')Kau-KbImbI KeTeT' Aen,

'AT TaHbIn6au KanaT' Aen,

HapbIH binAbIU KLlAbIpTLln,aT qa6bIqLl 6anaHbIH

760 a3L1K-TYnyryH EYKapra canAbI.'EanaHbI xau-KbImbI 6aKcbIH!' Aen,

'ATKa xeMAH 6epCHH!' Aen,

anTLlH Mep 6aCTbIpbm,

EYKapra a3bIK CallAbIPbIll.

765 'EapcbIH KO~YP CallKbIH KYC-MHHeH,KenCHH qbIMbIH YtfKaH

ana-qan6bIpT xaC-MHHeH,xaKmbICbI KenCHH TepH.nHn,

)l(aMaHLI KanCbIH TepHrHn!'

ATbI xypyn KeTTH AeHT.

770 'AnTLI apaaH KanbIPAbI,

Ytf apaaH EycYPMaH6apbIH tfaKTan KenCHH!' AeuT.

EOK-MYPYMau 6ana~Llc

MaHbIKepAH MHMH AeuT.7 7 5 3JIAH qaKTan KenreMe,

KbIp MYPYHAYY, KbI3a Kec,

KblTaunapAbIH Ko~yp-6au

EOK-MYPYHAau T~peHYKenHn KapMati anAbI AeHT:

780 'KaflAbIparbIH canbIHbIn,

KanAau MHHep Man 3KeH;

6eJIAeMQHCHH QanblHbIn,Me)l(HH MHHep Man 3KeH!

AK KOPXYH apTapra,

785 3ceH-KaHra TapTapra

3nTY )K:\i1nyy Man 3KeH!

MaHbll-.":PAH Mara 6ep!

bilyilk odill alml§tl,altml§ dokuz mal kazandl,

yem yediginde yedibatman arpa yerdi,

yilksek dag yaylasmda dogan Kok-ala'dademir tlmak, baklr bilekvar bu halis Kok-ala'da"

yan§1 kazanmayacak bu!Geni§ Kulca'ya gelincekirk 6dill alml§tl o!Onun da beri yamndabe§ yilz doksan be§ atm en a§aglslOrongu'nun klsragl Kula-bee var,yan§1 mutlak bu kazamr!"Atlan saYlp slraladlktan sonraIslk-koliine gektiler,Tosor ile Tanmailzerinden gegtiler.Geni§ Nann boyunca gittiler,Slrta yaylaya saldllar,ta§ta nallar yanar dire,

yaz, kI§ yiiriidiller dire,atlar tamnmaz olur dire,Nann boyunca gittiler.Yan§ta ata binen gocuklanazlkIa Buhara'ya gonderdiler.Atlara baksmlar direata yem versinler dire,alta miihilr bastmp,Buhara'ya azlk gonderdiler.Serin gilz vakti glkallm yan§adonelim sinekler

ugu§urken yaz ba§mdagilzel atlar gelsin hep birlik,kolli atlar geride kalsm gilcenik!"Atlar artlk yola glktl.Kafirin altl kabilesinemilsliimanlann ilg kabilesineba§ olup da baksln diye,geng bahadlr Bok-murun daMamker adll atma bindi.Halki gozden gegirirken,baslk burunlu, klslk gozlil

(:inlilerin Konur-bay',bahadlr Bok-murun'uyakalaYlp §oyle dedi:"(:antasl sallananbir Kalday'a yara§lr bu at,cepli kemeri reline baglayanbir Mecin'e yara§lr bu at!Ak torbalar yilkleyin,Esen Han'a yollaYlnona yara§lr attlr, bu!Mamker'i sen ban a ver,

126 MANAS DESTANI

~

MaHblKepAI1 6ep6ece~,)KeneKTI1 )KepAeH TypepMYH,

790 ac EycypMaH KYPryPAYEYKapAblH KeK-TamblH

KecTeu cypepMYH!ATaHAap )Konro )KaTnau6bl,aJaMaT anAbl Kamau6bl?

A3yynapblH apKaUTbm,795 aT enYMY 6on6ou6y?

MypYTTapblH QblqaUTbm,3P enYMY 6on6ou6y?)KeneKTY HaU3a Mau 6onop,apaAarbl ac Kblprbl3

800 aT )KeMI1He )Kau 6onop,Qemeu 6onroH 6au KaJaKTemeryHe )Kau 6onop!MaHblKepAI1 Mara 6ep!

MaHblKepAI1 6ep6ece~,805 6ar I1UnreH 6arnapblH,

6ananaH KblpQblH QarnapblH

KbiupaTapMblH KanaCblH,I1UnaTapMblH 6anacbIH!'

AHAa auTTbl~ EOK-MYPYH:810 ')KypTKa Ke~em canauH!

)KypT "Eep!" Aece 6epeuH!'EOK-MYPYHAau ° TepeKauTa canbm KenAH AeuT,

)KypT Kapblcbl Komouro,815 ara Ke~em CanAbl AeuT,

AHAa Komou auTaT AeuT:'Too6a, EOKYM, TypaTblp!AnAa, EOKYM, TypaTblp!AT aSlrblH )Kep KapauT,

820 KymTYH 6003bl TYTaM Ablp,Kym aSlrblH KeK KapauT:

MaHblKepAI1 mnece,MaHacKa Ke~em canbl~blH!MaHac MaHblKepAI1 "Eep!" Aece,

825 aHAaH KI1i1H 6epl1~I1H!'

EOK-MYPYHAau TepeMYcMaHacKa )Kenl1n KenAI1 Aej;jT,MaHacKa Kenl1n aHTTbl AeHT:

'AKaH, TeHTeK, Typa TYP!830 KblTaunapAblH Ko~yp-6aj;j

"MaHbIKepAI16epcHH!" AeHT:6epceM, 3611 6ap6'3KeH,KOUCOM, :3611 6apfi'3KeH,"EepeT!" AereH HeMeHI1?'

835 AHAa aHTTbl~ 3p MaHac:, AnTbl )Kamap 3KeHAe,

AK-Kynara MI1HreHAe,aHpMawTa )KypreHAe,aSlrbl Aaupa CYP-KenAeH

840 )KaHH anAhiM MeH MaHac!

Mamkerdi berbesefi,celekti cerden tiirormiin,as Busurman kurgurduBukardm Kok-ta§m

kostoy siirormiin!Atandar colgo catpaybl,azamat aldl katpaybl?Azuulann arkaytlp,at oliimii bolboybu?Muruttarm ~I~aytlp,er oliimii bolboybu?Celektii nayza may bolor,aradagl as KIrglzat cemine cay bolor,~optoy bolgon bay Kazakt6§ogiino cay bolor!Mamkerdi maga her!Manlkerdi herbesefi,

bag iylgen baglarm,balapan klr~m ~aglannklyratarmm kalasm,iylatarmm balasm!'Anda ayttlfi Bok-murun:'Curtka kefie§ salayn!Curt "Ber!" dese hereyn!'Bok-murunday 0 torokayta sallp keldi deyt,curt karlsl Ko§oygo,aga kefie§ saldl deyt.Anda Ko§oy aytat deyt:'Tooba, Bokum, turatlr!AIda, Bokum, turatlr!At ayagm cer karayt,ku§tun boozl tutam du,ku§ ayagm kok karayt:Mamkerdi tilese,Manaska kefie§ sallfim!Manas Mamkerdi "Ber!" dese,andan kiyn berifiin!'Bok-murunday toromiisManaska celip keldi deyt,Manaska kelip ayttl deyt:'Akay, tentek, tufa tur!

Kltaylardm Kofiur-bay"Mamkerdi bersin!" deyt:bersem, ebi barb'eken,koysom, ebi barb'eken,"Beret!" degen nemeni?'Anda ayttlfi Er Manas:, Altl ca§ar ekende,

Ak-kulaga mingende,ayrma§ta ciirgondo,ayagl dayra Siir-koldoncayn aldlm men Manas!

Maruker'i vennez isencenk sancaglru a~arlm ben,kahrolasl a§agtllk mtisltimanlBuhara'run Kok-ta§'lna

dogru stirerim ha!Develer yolda kalmaz ml?Erler donup kalmaz ml?

Di§lerimi glclrdatIpatlara oltim sa~maz mlYlm?

BIYlklanml buruperlere oltim sa~maz mlYlm?

Bayrakll kargllar Jag olur,geri kalan biraz Klrglzat yemine doner kallr.<;im gibi bir ~ok zengin Kazakdo§eginde rahat eder!Manlker'i ver sen bana!Maruker'i vennezsenbag ile seni baglarlm,

gen~lerini mahvederim,§ehrini kInp dokerim

~ocuklanru aglatIrlm."Bok-murun da dedi ki:"Halka ogtit soraYlm da,halk ver derse, vereyim!"Sonra Bok-murun atlrun

ba§lru geriye ~evirdi,halkln piri Ko§oy ile,

gorU§mege ba§ladl.Er Ko§oy ona dedi ki:"Tovbe, hokum, sabret, sen!Aman, hokum, sabret, sen!At ayagl Jerde dufur,ku§un bogazl bir tutamdlr,

ku§ ayagl gokte durur,Maruker'i diliyorsasiz Manas'a daru§ln!Manas Maruker'i verin dersesiz de atl verirsiniz."Bok-murun efendimizat ile Manas'a ko§tu,Manas'a varlp dedi ki:"Ey ate§li can, dur!

<;inlilerin Konur-baY'I,Maruker'i versin, diyor.AtI ona vereyim mi?Yoksa onu vermeyeyim mi?Soy Ie, nasll edeyim?"Er Manas da dedi ki:"AltI ya§lnda iken ben,atIm Ak-kula'ya bindigimdesaga sola seyirtmi§tim,Stir goltin etraflndagonltimti egledim, hen Manas!

BOK:;MURUN 127

,

KanbIp~bIH KaHbl qO~ )Konow

TOKCOH Teere XYKTeTKeH

qaWblH ~bIM MeH MaHac!

Kbln6araH HWHM XOK 6on~y,

8 4 5 TeMeHffi KHpe 6apraMa,

"AnooKe" ~ereH KaH qbIKTbl,

aWTKaHblHaH xaH qblKTbl:

"KO~OH 3eKeT 6epcHH!" ~en,

"KO~OH 3eKeT 6ep6ece,

850 mnen anraH MaHacTbl,

aK YYPYH KapMan 6ep6ece,

"AK YYPYH KapMan 6ep6ece,

ypywap xepHH awccbIH!" ~en,

"Typywap xepHH awccbIH!" ~en,

855 "EoKTo6oryH xepHM~H,

TOKTo6orYH 3nHM~H!3p mneKm KeccYH!" ~en,

"3ffifH Taan KeccHH!" ~en.

Am 3KH 3nqH xH6epreH

860 MeHHH aTaM )KaKbIll-6aw

3aMaHaCbI KyypynraH,

To6ypqaK aTbIM 6awnaTbIll,

"e3YM 6epeM!" ~en xaTaT,"EaTblp MaHac TeHTerH

865 MT-HqnecmH Ana-Ken

HT arblTbill KYW canraH."'

AnTblMblWTa )KaKbln-6aw.

Kawpa TapTbln KenreH~e,K~bIP~yy xanrblC awTKaMa,

870 anTbIMbIWKa qbIKKaH~a,

anTbl xawap 3p MaHac

anTblMblWKa qblKKaHAa,

KaH aTaCbl )KaKbIll-oow

aK YPYH KapMan 6epAH, Aen.

8 7 5 'ACKbIHa Horow KanKblMa

KaHTbill xoon 6epeMHH?'

AK-Kynara MHHeT AewT,

Ka6bmaH ryyraH 3p MaHac

aqyy xaMaH KeneT AewT,

880 aT KywpyrYH qyweT~ewT,

anTbl KanKa Ke~ KOKaH

apanan xYPyn qa6aT AeWT.

'EepeT AereH HeMeHH?Keqe capbl e3eH 4YWAYH 6awblHAa

885 6Hp TorowTYM_Ko~yp-6aw,COHAO anbl xeTnereH.

"ATaCbl KaWTbill KyynTY,

3HeCH3rHC Tyynry!"

EepeT AereH HeMeHH?-

890 EyryH MaHblKepAH anraH COH,

3pTeH "AK-KynaHbI 6eprHH!" Aen,3nAepAe XHrHT KynYK aT

6apblH anbill KowrOH CO~,

"Ka3aH6aKTaw KawpaH 6aw

Kaplrdm kam ~on Coloytokson toogo ciiktotkon~aym aldlm men Manas!Ktlbagan i§im cok boldu,tomongo kire barganda,"Alooke" degen kan ~lktl,aytkamnan can ~lktl:"Koydon zeket bersin!" dep,"Koydon zeket berbese,

tilep algan Manastl,ak iiiiriin karmap berbese,"Ak iiiiriin karmap berbese,

uru§arcerin ayssm!" dep,"Turu§ar cerin ayssm!" dep,

"Boktobogun cerimdi,toktobogun elimdi!Er tilekti kossiin!" dep,"Elin taap kessin!" dep.Aga eki el~i cibergenmenin atam Caklp-bayzamanaSl kuurulgan,tobur~ak atlm baylatlp,"Oziim berem!" dep carat,"Batlr Manas tentegiIt-i~pestin Ala-kolit agltlp ku§ salgan.'"

Altlml§ta Caklp-bay.Kayra tartlp kelgende,kadlrduu calgls aytkanda,

altlml§ka ~lkkanda,altl ca§ar Er Manas

altlml§ka ~lkkanda,kan atasl Caklp-bayak iiriin karmap berdi, dep., Askma Nogoy kalklma

kantlp coop beremin?'Ak-kulaga miner deyt,kabllan tuugan Er Manasa~uu caman kelet deyt,at kuyrugun ~iiyot deyt,altl kapka ken Kokan

aralap ciiriip ~abat deyt.'Beret degen nemeni?K~e san ozon <::iiydiin ba§mdabir togo§tum Konur-bay,sondo ail cetpegen."Atasl kaytlp kuuptu,enesi egis tuuptu!"Beret degen nemeni?-Biigiin Mamkerdi algan son,erten "Ak-kulam bergin!" dep,elderde cigit kiiliik atbann allp koygon son,

"kazanbaktay kayran ba§

Kafirin ham Coloy'undoksan deve yi'kundeki~ayml aldlm, ben Manas!Yapmadlk i§ blrakmadlm.Bir gun a§aglya giderkenkar§lma Alooke denen han ~lktl,sozleri ile korkuttu,koyun zekatl versin, dedi,koyun zekatl verilmezseManas verilsin bana dedi.Ak au versin dedi,ak at! vermezse

vuru§ma yerini soylesin dedi,duru§ma yerini soylesin dedi,sakm sovmesin yurduma,~eki§tirmesin halkImI,diledigi verilecek,halkI ile gorU§ecek.ill el~i yollamI§u anabenim babam CakIp-bay.a zaman pek korkarakcins aum baglayarak,kendim vereyim, demi§ti.Bahadir Manas ate§ can,kopegin su i~medigi Ala-kol'deku§ ile tazi salardl."

Altml~ ya§mda CakJp-bay,geri doniip geldigindetek oglu §oyle dediginde0 altmI§ ya§Ina girmi§ti,Manas ise alt! ya§mda idi.AltmI§ma girmi§ alanManas'm babasl Caklp-bay§imdi ak at! verdi:"Ben bu Nogay milletimenasll cevap veririm?"Kaplan dogan Er Manas,Ak-kula at!na bindi,korkun~ hiddetle kopiirdii.Bir ~ok at siirdu, getirdi,aitl kapIII Hokand'dan

sava§arak ge~ip gitti."Ak at! nasI I verirsin?Dun gece sarI yatakll ~u'nun ba§mda

Konur-bay'la kar§lla§tlm.Bana gucu yeti§medi,babasl korkudan ka~tl,anasl ikiz dogurdu!ana nasil verilir?Bugiin Manlker'i alsayann taYI ver, diyecek.Taylarm da atlann da0 hepsini isteyecek.Kazan gibi 0 buyuk ba§

128 MANAS DEST ANI

~

Hanm oniinde kalkarsa0 tug ile siislenen ba§,bir tug oniinde kalkarsasonra verecek neyin kallr?

Diin, Baktl-kuuraY'tn ba~mda

Konur-bay'la kaf§I1a§um.a zaman giicii yetmedi.-5imdi mi giicii yetecek?"Kaplan dogan Er Manas,derken yerinden flrladl,arkasma bakarsan,kIrk ki~inin tozu var,online bakarsan,be~ orgiilii sa~l var.Yiizii ormandaki aYlYI andlran,

ba§l dagdaki kaplana benzeyen.~iyan gozlii, baslk yanaklI,0 kumral sakallI, saz benizli,kaplan dogan Er Manas,§imdi bu gen~ Bok-murun'a,kopiirerek dedi ki:"ana ni~in vereceksin?"

Toplanuya dondiigiinde,ii~ ay ge~inceye kadaryemekleri 0 yedirdi."-5imdi ne murad edeyim?" deyipyurda bir ~ok tellal saldl,"At yan§l olacak!" dedi,"Bu yan~ta ilk gelenealtml~ alaca boga var!" dedi.To§tiik'iin yer alundan bulduguCerin-sekirtpes isimli biri vardl,

Coloy'un agzl boynuzlu,Kuu-Kempir'i vardl,yan~a bu atl yolladl.O~ ay suren yollardanbunlar

895 KaH aImblHaH )Kaunaca,TyynrMau KaupaH 6aUl

Tyy an~blHaH )Kaunaca",Cblpa 6epeT ~ereH HeMeHI1?

Keqe EaKTbl-Kyypau 6aUlbIH~a,

900 611p ToroUlTyM Ko~yp-Eau,COMO anbl )KemereH-

3MI1 anbl )KeTeu611?'

EaTblp TyyraH 3p MaHacblprbm KeTTl1 op~YHaH-

905 KeT )KarblHaH Kapaca,

KblpK KI1U1I1HI1H qa~bl 6ap,6eT )KarblHaH Kapaca,

6elII ati~ap Tyry 6ap.

TOKO~O aroy 6eTTeHreH,91 0 6enecTe )Kon6opc 6alIITaHraH,

qaSlH KecTyy, qan )KaaKTyy,

KO~YP caKan, cac 6eTTYY,

Ka6bmaH TyyraH 3p MaHac

EOK-MYPYH~ati 6anaHbl

915 aqyynaHbm can~bl ~etiT:

'EepeT ~ereH HeMeHI1?')J(WtiH KatiTbm )KaTKaH CO~,

yq ati )KYcy 6onryHqa,

aUlTbl TapTbln 6on~y ~etiT,

920 '3MI1 HeMeHI1 Mepeti KbmaM?' ~en,

)KaTKaH 3nre qaKblpyyqy can~bl ~etiT.

')J(e 6etire qa6aMbIH!' ~en,

)Ke 6etireHI1H 6alII 3KeH,

anTblMblUl ana 6YKa cati~11 ~eHT.

925 TelIITyK )Kep aCTblHaH TaanTblp,

)J(epI1H-CeKl1pmec ~ereH 6ap 3KeH.)J(onoti~YH 0O3bI MYYC

611p KYY-KeMnl1p 6ap 3KeH,on KoUlynyn can~bI ~ei1T.

930 Yq aHqbmbIK )Kon~Op~oH

)KOO 6etireHI1 qanMaK

6onyn Kan~bl ~etiT.Yq aHqblnblK )Kon~op~o

)KeTl1n 6ap~a )Keenen.

0 KeMnl1p~11 Kapaca~,

935 apaK KYlon anblnTblp,TaMaM 6apraH )Kere

apaKTbI 6epl1n CanblnTblp,

OUlY 6apraH )Kenep

MacTap 6onyn KanblnTblp,940 KeMnl1p Kai1Ta canblnTbIp.

3neMaH-6aH~bIH 6anaCbl

3p TeUlTYK Te~re QbIrblnTblp.

TerepeKTe KapanTblp,)Kep aCTblHaH TaanTblp,

945 KaJ-aTap-MepreH KapanTbIp:'ATbI TaKUlbl, au )KapKbIH, TepeM,

03Y )KaKUlbI, KYH )KapKblH, TepeM,

kan aIdman caylasa,

tuulgaday kayran ba§tuu aIdman caylasa",Slra beret degen nemeni?

Ke<;e Baktl-kuuray ba§mda,biT togo§tum Kofiur-Bay,sando all cetpegen-emi all ceteybi?'Batlr tuugan Er Manaslrglp ketti ordunan-kot cagman karasa,kIrk ki§inin c;afil bar,bet cagman karasa,be§ aydar tiigii bar.

Tokoydo ayuu bettengen,beleste colbors ba§tangan,

c;ayan kostiiii, c;ap caaktuu,kofiur sakal, sas bettiiii,kabllan tuugan Er ManasBok-murunday balamac;uulamp saldl deyt:'Beret degen nemeni?'Ciyn kaytlp catkan sofi,tic; ay ciisii bolgunc;a,a§tI tartlp boldu deyt,'Emi nemeni moroy kllam?' dep,catkan elge c;ak1ruuc;u saldl deyt.'Co beyge c;abamm!' dep,co beygenin ba§ ekeD,altlml§ ala buka saydi deyt.To§tiik cer astlnan taaptlr,Cerin-sekirtpes degen bar ekeD,Coloydun OOZI miiiisbiT Kuu-kempir bar ekeD,01 ko§ulup saldl deyt.Uc; aYC;lllk coldordoncoo beygeni c;apmak

bolup kaldl deyt.Uc; aYC;lllk coldordocetip barda coolop,0 kempirdi karasafi,arak kuyup allptlr,tamam bargan cogoaraktl berip sallptlr,o§u bargan colormastar bolup kallptlr,

kempir kayta Sallptlr.Eleman-baydm balaslEr To§tiik tofigo C;)glptlr.

togorokto karaptlr.cer astlnan taaptlr,

Kaz-atar-mergen karaptJr:'Atl tak§l, ay carkln, torom.ozii cak§l, kiln caTkIn, torom,

yarl~a I;:lkarak.01;: ay ko~tuktan sonra da

yurda dondu ko~ucular,

~u kocakarlya bakarsannasil rakl dolduruyor,

buttin bu ko~ucularanasll rakl dagltlyor.

~u ko~ucu Ylglnl heprakl il;:ip mest olmu~tu.

Ya~11 kadln geri gitti,

Eleman-baY'ln ogluEr To~tuk tepeye I;:lktl,

donup etraflna baklndl,

yerin altlndan buldugu

Kaz-atar avclya baktl,

"Adl guzel, ay 1~lgl efendim,

kendi guzel, gun 1~lgl efendim

BOK-MURUN 129

III1

r i i

v

'III

I:; ,

it,

~~

)KOJIOMyH KeMnHpKeJIe )KaTblp, TepeM!'

KeHeqeKroU 60rooHY9 5 0 KblJIhln anAbl Ka3-aTap,

6Hp 6eTJfHe yy cHUnaijT,

6Hp 6eTJfHe cry cHUnaUT.

)KacaraHbIHa )KanbIHbIn,

KYAaUbIHa cHUHbIn,9 5 5 3pTeH TapThln KeqHHAe

KeqKH MaaJI OOmHHAe

TapTbIn HMH KeMnHpre.

AHAa aijTTbl~, Ka3-aTap:

'Ey KeMnHpre KapacaM,960 anaaCbIH aijpa 6epreM6H?

AMbIHa yYJIap )Ka6bIJIbIn,

anaaCbI mHmHn KeTKeM6H?

qaTKaSIKTaH KYY-KeMnHp

JKYrype an6aU KanraM6bI?

965 )KepHH-ceKHpmec KapacaM,

YKTan rypa KanraM6bl?

amy )KepAeH )KeJIreM6H?K YY-KeMnHpre )KeTKeM6J1?

)Ke~an )KeJIHn eTKeHAe,

970 )KeOOHH cyypyn anraM6bl?

)KeJIHn 6eijre Kl1preM6H.

MepeijAY anbln aJIraM6bl?

3HAH KaUTbln )KaTKaM6bl?'

)KypTKa qaKbIpbln canraHAa,9 7 5 )KYPT anraHbIH 6HJIreHAe,

EOK-MYPYHAaU ropeMYc'3MH HeMeHH MepeU KbIJIaM?' Aen,

)KaTKaH 3JIre qaKbIpyyqbl canAbl AeUT.

')Ke 6an6aH TyCCYH!' Aen,

980 anTblMblm ana )KOprOHY

MaToora canAbl EOK-MYPYH.

'Kapachl KOlOn KanCbIH.

TepeCY-TYCCYH 6an6aHra!'

Kanblp-MHHeH EycYPMaH985 KaijAa MblHAaU am 6epeT?

K YH qaqblpan qblKKaHAa,

6aJITblp 3TH 6anMaU

TOOJIOij 60JIrOH 3p )KOJIoij

60c Te6eHYH 6amblHAa

990 6aCbln KeJIHn OJrryPAY.

Y JIYY mamKe oojJrYHqa,

EycypMaHAaH aCTa MaM QblKnMbl,

)KOJIOMYH caapblHa QblAa6aij.K YHAep qamKe 60JIrOH COH;,

995 6epy KecTYY, KYY MYPYT,Ka6blJIaH TYyraH 3p MaHac

6acTblpbln KeJIAH Komoijro,KaH KomoUro aijTTbl AeUT:

'Ka6b1JIaH Koomoij, KaH A6a,

I 000 6y Kanblpra )KblKnaij

Coloydun kempir Coloy'un ihtiyan ge~ti,kele catlr, torom!' geliyor efendim!"

Kono~oktoy bogoonu Kova gibi dugmesindenblip aldl Kaz-atar, Kaz-atar'l yakaladl,bir betiDe uu siypayt, bir tarafina zehir surdu,bir betiDe suu siypayt. obur tarafma su puskurdu.

Casagamna callmp, Yaratan'a yalvarlpKudayma siymp, Hudasma slgmarakerten tartlp k~inde sabah erken yola ~Iktl.k~ki maal be~inde Ak§am gular karanrken

tartIp iydi kempirge. kadma yeti~ip ge~ti,Anda aytlIn, Kaz-atar: Kaz-atar dedi ki:'Bu kempirge karasam, "Bu ihtiyar di~iye baklyorum,alaasm ayra bergembi? dudaklan ~atlaml~ hep,Amma uular cablilp, amma zehir suri.ilmu~,alaasl ~i~ip ketkembi? dudaklarl §i~ip kalml§,

~atkayaktan Kuu-kempir arka tistu yatml~ kadlncuguro albay kalgambl? geri kalml§, yol almlyor.Cerin-sekirtpes karasam, Cerin-sekirtpes'e baklyorum,uktap tufa kalgambl? ayakta uyumu§ kalml~,O~u cerden celgembi? durdugu Jerden adlm atmlyor,Kuu-kempirge cetkembi? kadma yeti§emedi mi?

Celdap celip otkondo, Kanat a~lp gecs:medi mi?cebeni suurup algambl? Oku slymp almadl ml?

Celip beyge kirgembi, ilk once 0 varamadl ml?moroydu allp algambl? Odulu kazanmadl ml?Endi kaytlp catkambl?' ~imdi gun dogmadl ml?"Curtka ~aktrlp salganda, Halb ~aglrlp toplaymca,curt alganm bilgende, balk bu galibi gori.ince

Bok-murunday toromus gen~ Bok-murun §oyle dedi:'Emi nemeni moroy blam?' dep, "Ne Odul koyaYlm §imdi?"catkan elge ~aktruU~1 saldl deyt. Halka tellallar yolladl,'Co balban tussun!' dep, pehlivanlar gelsin diye,altlml§ ala corgonu altml~ alaca yuruk atlmatooga saldl Bok-murun. Bok-murun Odul koydu.'Karasl koyup kalsm, Halk yerinde otursun,torosu-ttissun balbanga!' beyler ~lksm pehlivana,Kaplr-minen Busurman kafirlerle muslumanlara,Kayda mmday a§ beret? nerede bOyle ziyafet verildi?Kun ~a~lrap ~lkkanda, Gune~ sa~lilp ~lkarkenbaltlr eti baladay Er Coloy uykudan kalktl,tooloy bolgon Er Coloy baldlrlan ~ocuk kadar,bog tobonun ba§mda boz tepenin ta ba§mabaslp kelip olturdu. dogru ~lklp oturdu.Uluu ~a~ke bolgun~a, Ogle vakti oluncaya dekBusurmandan asta adam ~lkpadl, bir musluman gure§e ~Ikmadl,Coloydun saarma ~Idabay. Coloy'a kimse denk ~Ikmadl.Kundor ~a§ke bolgon son, Ogle zamam ge~inceboru kostuu, kuu murut, Kaplan dogan Er Manas,kablian tuugan Er Manas kurt gozlu, hem klr sakalll,bastlnp keldi Ko§oygo, Ko§oy'a dogru yurudu,Kan Ko§oygo ayttl deyt: Er Ko§oy'a dedi ki 0:'Kablian Koo§oy, Kan Aba, "Han babasl Kaplan Ko~oy,bu Kaplrga clkpay kafirin hamna Odulu

130 MANAS DESTANI

owy 6ei1re KHM 6epeT,

)!(blrbln6ai1 6ei1re KHM anaT?

beKHn KanraH 6ei1WntH

31llHrHH aqKaH 3p Kowoi1,

10053n KapblCbl KaH KOIllOi1,

CeH Kal-~ai1cbIH 6an6aHra-

)!(blrbm 6eHreHH anraHra,

)!(blrblnbm KYPY KanraHra?'

Kowoi1 KaH ai1TMbl:

1010 'KapblnblK Kapwbl Ken~'3ne, TeHTeK,)!(alllblM TOKCOH 6ewKe qbIKT'3Jle,

6Hp KapTai1bm KeTKeMHH!

Ke~ KereH~HH 6oIOH~a,KeH)!(eKeHHH TOIOH~a

1015 Too-Tel-\eWep-MeH KapMawbm,

aH~a KyqYM 6HP Tai1~bl.Ka3anaKTbIH OIOH~a.

Kap-)!(aa6aCTbIH 6oloH~a,

Ann-6epY-MeH KapMaWbm,1020 aH~a KYQYM 6Hp TaH~bl.

Kanblp~blH KaHbl He3-Kapa

aHbl KaMan )!(aTKaH~a,

)l(al-\blp yyny bHnepHKKanblp KapMan KeTKeH~e,

1 025 anTbl KanKa Qap6aKTa

KaTYY YPyw canraMblH

)l(al-\blp yyny bHnepHK,aH~a KYQYM 6HP TaH~bl.Tyw'an6aHMblH 6an6aHra, TeHTeK!

1030 )l(Hrbm 6ei1re anraHra

6eneKTYH yYJIY TywyprYH, TeHTeK!'

banblK-banaKwaH 3JIHHe

6aCTblpbln KenAI-! 3p MaHac:

'Toryc yyn KeH)!(eCI1,103 5 Ky~aH~bIH cYHreH MeHAeCl1,

3neMaH-6ai1~bIH 6anacbl,

)!(epre TycKeH 3p TewTYK,ceH KaH~aHcblH 6an6aHra,

)!(blrHn 6eHre anraHra

1040 )!(blrblnbm KYPY KanraHra?'

O-~a 6on6oH KOH~Y ~eHT.

TewTYK TYPyn MblHbl aMTaT:

')l(ep aCTblHa TywKeJIY,

)!(eTI1 )!(blnAap 6onA'3ne,

1045 )Kep ycTYHe QblKKanbl,

QaKblpYYQbl KenA'3ne,

YSITbIM~aH KenreMHH,

Tyw'an6aMMblH 6an6aHra,)!(blrbm 6ei1rel-\ aJlraHra,

1050 )!(blrblnbm KYPY KanraHra, TeHTeK!'

TewTYK 6on6oH KOHAY AeMl'.

KbI3b1n-6aw, OoraH )!(YPTYHaH

3P Kei1Hn QblKKaH 6ana 3KeH,

6aTbip MaHac 6aCTblpbln

gtire§meden kim verecek?Kim yenmeden odtil allr?Kapall kalan behi§t'in

k~.plsml Ko§oy a<;tl,halkln piri Ko§oy HanseD nasll pehlivanlanYlk1p odtil almazsln?Yenilip bombo§ kallrsln?"Er Ko§oy Han da dedi ki:"Ey ate§li can, ben kocadlm!Ya§lm doksan be§e <;Iktl!-5u kocaml§ halime bak!

Geni§ Kegen'in boyundaKenceke'nin btiytik a§mda

Tene§er-dag'la gtire§irken,gtictim yeti§mez olmu§tu.Kazalak vadisinde ben,Kar-caabas suyu boyundaAlp-born ile gtire§irken

gtictim yeti§mez olmu§tu.Kafir ham Nez-karaCamr'ln oglu Bilerik'i

yakalaYlp aldlgmdakafir onu yakalaYlp gittigindealtl kaplll kaledeslkl dovti§ttim benCanlr'ln oglu Bilerik i<r'in0 zaman gti<;tim yeti§mez oldu!Artlk gtire§mem ben, ate~li can!Odillti almak i<;inba~kasml gonder sen, ate~li can!Ballk-Balak~an ilineyilrilytip geldi Er Manas:"Ey dokuz oglun en genciHtida'nln pek sevgilisi,

Eleman-baY'ln ~ocugu,yer altlna inen Er To~tilk,bir gtire~ etmez misin?Yenip Odill almagayenilip de yerde kalmaga?"a da tenezztil etmedi.Er To§ttik kalklp dedi ki:"Ben yer altlna ineliyedi sene oldu tam,yerin tistilne ~Ikallben <r'agmci geleli,utanclmdan gelmi~tim ben,t"akat gtire~ edemem.Yenip odtil almam benyenilip kuru kalmam!"To~ttik kabul etmeyince,

Klzll-ba~, Afgan yurdundaner dogmu~ bir gen<r' oglanadogru yilrildti Er Manas,

o§u beyge kim beret,clgllbay beyge kim alat?

Bekip kalgan bey§tine§igin a~kan Er Ko§oy,el kansl Kan Ko§oy,sen kandaysm balbanga-

CIglp beygeni alganga,CIgllip kuru kalganga?'Ko§oy Kan aytadl:'Kanllk kar§l keld'ele, tentek,ca§lm tokson be§ke ~Ikt'ele,bir kartaYlp ketkemin!Ken Kegendin boyunda,Kencekenin toyunda

Too-tene§er-men karma§lp,anda kii~iim bir taydl.Kazalaktm oyunda.Kar-caabastm boyunda,

Alp-boril-men kanna§lp,anda kii~iim bir taydl.Kaplrdm kam Nez-karaam kamap catkanda,Canu uulu Bilerik

Kaplr kannap ketkende,altl kapka ~arbaktakatuu uru§ salgammCanlr uulu Bilerik,

anda kii~iim bir taydl.Tii§'albaymm balbanga, tentek!

Ciglp beyge algangaboloktiin uulu tii§iirgiin, tentek!'Ballk-Balak§an elinebastmp keldi Er Manas:'Togus uul kencesi,

Kudaydm siiygon mendesi,Eleman-baydm balasl,cerge tiiskon Er To§tiik,sen kandaysm balbanga,

cigip beyge algangaclglllp kuru kalganga?'O-da bolboy koydu deyt.To§tiik turup mIni aytat:'Cer astma tii§koIti,ceti clldar bold'ele,cer iistiino ~lkkall,~aklruu~1 keld'ele,uyatlmdan kelgemin,tii§'albaymm balbanga,Clglp beygen alganga,CIglllp kuru kalganga, tentek!'

To§tiik bolboy koydu deyt.Klzll-ba§, Oogan curtunaner keyip ~lkkan bala eken,batu Manas bastmp

BOK-MURUN 131

mafidayma keldi deyt,batlr Manas aytat deyt:

Alpay-mamet inisi,abl~ka, kempir balasl,altl ca~ar Kok-koyon,sen kandaysm balbanga-

clglp beygefi alganga,clglllp kuru kalganga?'Kok-koyon aytat Manaska:

'Clglp beyge alganga,cigiisam kuru kalganga

tii~'albaymm balbanga!'Tooday bolgon Coloydunaydlfiga ~Idabayt,as Busurman bu kurgurer adam-da ~lkpadl.Ka~ka taman cek'otiiktemir taman tizofigtiAk-bul~ufidun iistiinonkabllan tuugan Er Manas

teppey Irglp tii~tii deyt.Baslp bara catkanda,

ki~igine Kok-koyonbastmp ~Iglp keldi deyt:'Akay, tentek, kanteysin?Colonii~ sari kerisi,Busurmandln boriisii,caslp-taYlp men clksam,Kuday biske berbeybi?

Caslp-taYlp clgiisam,"Busurmandm beli katuubir tutkasm bastlk!" dep,celekti cerden tiirooybii?As Busurman kurgurduBukardl kostoy siirooybii?Atandar colgo catbaybl,azamat aldl katpaybl?Clgilsam cerler kotoror,clksam Coloy kotoror,Men tii~oym balbanga"

Ki~igine Kok-koyonattan tii~iip keldi deyt,ciirogti toodan ~ofi eken,kolu-kii~ii cok eken.EI ~etinde Kan Ko~oybastlnp ~Iglp keldi deyt:'Akay, tentek, kanteysin?

Ki~igine Kok-koyonciirogii toodan ~ofi eken,kolu-kii~ii cok eken.Kartaysam-da Kan Ko~oy,men tii~oyn balbanga!'Ko~oydu ~~indirip karasa,boyu ala~a, bel efi~er, .

tam kaf§ISlnda durarakEr Manas §oyle dedi:

Ey Alpay-mamet'in kii~iigii,iki ihtiyar ~ocugualtl ya§lnda Kok-koyon,soyle giire§ eder misin,yenip odill allr mlsln,yenilip kuru kallr mlsln?"Kok-koyon Manas'a dedi ki:"Ne yenip odill isterim,ne yenilip bo§ donerim.giire§ filan edemem ben!"Dag gibi ulu Coloy'un

1§lglna ~lkl§an yok,kahrolasl a§aglllk miisIiimanlardanbir er adam ~Ikmadl.

~izmelerini ozengiyedemir tabanll iizengiyedegirmeden oturuverdiAk-bul~un'un tistiinekaplan dogan Er Manas.Azametle ilerlerkengen~ Kok-koyon hemen

ko§up kar§lslna ~Iktl:"Ey ate§li can, benden ne istiyorsun?

Yama~taki dag ~aylagl,miisIiimanlarln kurdu,bu adaml altedecegim,Allah bize nasip ederse!Yenilip dii§ecek olursambizim sert miisliimanlarlbir hticum yaptlk diyerektugu goge ytikseltmez mi?Kahrolasl a§aglllk mtisltimanlarlBuhara'ya stirtivermez mi?Stiriller yolda kalmaz ml?Kahramanlar da korkmaz ml?Ben Ylgllsam cesedim topragl kabartlrhen YIgsam Er Coloy kabarlr,edeyim bari gtire§ ben!"Bu hentiz pek gen~ Kok-koyonatlndan a§agl atladl,

ytiregi dag gibi ytice,fakat gen~, kollarl zaYlf.Yurdun en uzak yerindenHan Ko§oy bastlrlp geldi:"Yay, ate§li can, sen ne yaplyorsun?Bu hentiz ~ok gen~ Kok-koyon'unytiregi dagdan ytice idi,fakat gticti kuvveti yok idi.Ya§11 isem de ben Ko§oy Han,ben gtire§ edecegim!"Ko§oy'u soyup da bakarsan,boyu klsaclk, arka btiktik,

1055 Ma~aj;iblHa KeJIAH Aej;iT,6aTblp MaHac aj;iTaT Aej;iT:

AIInaj;i-MaMeT HHHCH,

a6blmKa, KeMnHp 6anaCbl,anTbI )Kamap KeK-Koj;ioH,

1 060 ceH KaMaj;icblH 6an6aHra-

)KbIrbIn 6ej;ire~ anraHra,

)KblrblJIbln Kypy KanraHra?'

KeK-Koj;ioH aj;iTaT MaHaCKa:

')l(blrbln 6ej;ire anraHra,

1065 )I(b1rblJIcaM KYPY KanraHra

TYIII'an6aj;iMbIH 6an6~Hra!'TooAaj;i 6oJIrOH )l(OJIOj;iAYH

aMbl~ra tIblAa6aUT,ac EycypMaH 6y KYPryp

10703P aj\aM-Aa tIbIKnaj\bl.KamKa TaMaH )KeK'eTYK

TeMHp TaMaH Y3e~ry

AK-6YJItIY~YH YCTyHeHKa6bIJIaH TYyraH 3p MaHac

1075 Tennej;i blprbln TymTY Aej;iT.

Eacbm 6apa )KaTKaHAa,

KHtIHrHHe KeK-Koj;ioH

6aCTblpbln tJblrbm KenAH Aej;iT:, AKaU, TeHTeK, KaHTej;icHH?

1080 )l(eJIeHym capbl KepHCH,

EycYPMaHAblH 6epycy,)KaCbm-Taj;ibm MeH )[(bIKCaM,

KYAaj;i 6HCKe 6ep6ej;i6H?

)l(acbm-Taj;ibln )[(blrblJICaM,

1085 "EycypMaHAblH 6eJIH KaTYY

6HP TYTKacblH 6acTbIK!" Aen,

)KeJIeKTH )[(epAeH Typ6ej;i6y?

Ac EycypMaH KyprYPAY

EYKapAbl KecTej;i cyp6ej;i6y?

1090 ATaHAap )[(OJIro )[(aT6aj;i6bl,

a3aMaT anAbl KaTnaj;i6bl?

)l(blrblJICaM )[(epJIep KeTepep,

)[(bIKCaM )l(OJIoj;i KeTepep,

MeH TYmej;iM 6an6aHra!'

1095 KHtIHrHHe KeK-Koj;ioH

aTTaH Tymyn KeJIAH Aej;iT,

)Kypery TOOAaH tIO~ 3KeH,KOJIY-KYtJY )KOK 3KeH.

3JI tIeTHHAe Ka.. Komoj;i

11006aCTblpbm tJblrbm KeJIAH Aej;iT:, AKaj;i, TeHTeK, KaHTeHCHH?

KHtJHrHHe KeK-Koj;ioH

)[(ypery TOOAaH tJOI'\ 3KeH,KOJIY-KytIy )KOK 3KeH.

1105 KapTaUCaM-Aa KaH KomoH,

MeH TYmeHH 6an6aHra!'

KomoMY tIetIHHAHpHn Kapaca,6010 anatJa, 6eJI 3~tJep,

~

t~c~l~$;~~~~~'

MANAS DEST ANI132

boon Casl kemedey,balban casap koygon kemedey.Kan abasl Er Ko~oybalbanga tii~mok boldu deyt.Baslp bara catkanda,Kan-kocomdon bat'allp,ba.C;lP bara canp nr.Banr Manas ~ak1rat:, Akay, Ko~oy, Kan Aba,

butufidagl ~aIbarlfituugan maral teresicaska mal anpsm,okurasl bar eken-orton kolun salbaybl?Alafidan aynp albaybl?Ablynfi curtka korsotiip

uyat blip koyboybu?Kan balasl Kamkey,kanndardm Cak~lSl,

maktap ayssam bolboybu?Kan balasl Kamkeymergenderge ok bergenalaasma salgall-alnml~ aln moynogubarl alaaga salgall,alnml~ teke teresikoy makmal-minen i~tettim,Kamkeyge tiktirdim!

A~atklsm aytayn!Tort ay ciisii bolgon~oii~ iyletip maldlrdlm.Kan abasl kart Ko~oy,

l~klrdm caym aytayn!AsIl cerde daldalga,too kotorgon balbangacefi i~ine iylettim.Kan abasi kart Ko~oy,emi balbanga tii~sofi.

~albarlmdl kiyp tii~!'KabIlan tuugan Er Ko~oyanda ayttl Manaska:

'Ayak tentek. Manaslm.

annmaktay turbaybl?Ba~ tentek, Manaslm.kanmn maktay turbaybl?~albarlfidl altp kel!

Bagalagm culkayn!Barm ayrlp salayn!'Kartaysa-da Kan Ko~oy.

kolu-kii~iin ~ogultup~albardl kiyp aId 1 deyt.tizege ~6nep tiirdii d6yt.Kolu-minen tart'ele,

ca~ka kay~tay ~oyulup,

bogrii sal gibi yasSl,gemi gibi viicutlu bu pehlivan.Han babasl Er Ko~oygiire~ etrnege hazlrdl.

ileriye atilipKan-kocomdan dua allp,

ileriye yiiriidii.Er Manas ona dedi kj:"Ey Er Ko~oy Han babasl,budundakj ~alvanngen~ meral derisindendir.Yazm onu seD vurmu~tun,u~kuru da var onun,dii~man oradan elini sokrnaz ml?0, bunu par~alamaz ml?AYlblm halka gosterip,seni utandlrmaz ml?Han ~ocugu Kamkey'i,kadmlann en giizeli,methetsem beD olmaz ml?Hamn klZI Kamkey'eavcmm ok torbalan

~alvarlna i~ olsun,altml~ altl saglam post,

~alvarlna i~ olsun,altml~ da teke derisikadife ile i~lettim.Kanlkey'e diktirdim!Bak anlataYlm!Dort ay ytiz iistti blraktlm,ii~ defa debbaglattudlm.Han babasl kart Ko~oy,sert u~kuru soyltiyorum,en asil yerde hen onudeve stiren pehlivanmkolu i~inde ek~ittim.Ey Han babasl Han Ko~oy,

~imdi gtire~e girersenbu ~alvan giy de gir!"Kaplan dogan Er Ko~oy Han0 zaman Manas'a dedi ki:

"Ey Manaslm, aptal degil midir,atlm metheden adam?Fakat en biiyiik aptalkansml metheyleyen!-5alvannl allp da gel!

pa~alanm par~alaYlpbirbirinden ayuaYlm!"Kart ise de Er Ko~oy Hankolunun giictinti ~ogaltlp

~alvan bacaglnagiyip,dizine kadar ~lkardl,

elleriyle iyice ~ekti,taze kaYI~ gibi a~arak

600pbI )KaCbI KeMeAei1,

111 0 6an6aH )Kacall Koi1roH KeMeAei1.

KaH a6aCbI 3p KoIIJoi1

6an6aHra TYIIJM9K 6oJIAY Aei1T.

EacblII 6apa )KaTKaHAa,

KaH-KO)KOMAOH 6aT'anblII,1115 6acbIII 6apa )KaTbIlI TbIp.

EaTbIp MaHac 'laKbIpaT:

'AKai1, KoIIJoi1, KaH A6a,

6yry~arbI 'lan6apbI~

TYYraH Mapan TepeCH1120 )KaCKa Man aTblIICbIH,

oKypacbI 6ap 3KeH-

OpTOH KOJIYH can6ai16bI?

AJIa~au ai1pblII an6ai16bI?

A6bli1pbI~ )KYpTKa K9PC9TYII1125 YSIT KbIJIblII Koi16oi16y?

KaH 6anacbI KaHbIKei1,

KaTbIHAapAbIH )KaKIIJbICbI,MaKTaII aticcaM 6oJI60i16y?

Kau 6anacbI KaHbIKeM

1130 MepreHAepre OK 6epreH

anaaCbIHa CaJIraJIbI-

aJITbIMbIIIJ anTbI MoHHory

6apbI anaara canranbI,

anTbIMbIIIJ TeKe TepecH

1135 KOi1 MaKMan-MHHeH HIIJTeTTHM,

KaHbIKeHre TJ1KTJ1PAHM!

AIIJaTKbICbIH aHTai1H'

T9pT ati )KYcy 60JIrOH'lO

Y'l Hi1JIeTHn ManAbIPAbIM.

1140 KaH a6acbI KapT KoIIJoi1,

bI'lKblPAbIH )KaMbIH ai1TaMH!ACblJI )KepAe AanAanra,

T99 K9T9pr9H 6aJI6aHra

)Ke~ H'lHHe HHJIeTTHM.

1145 KaH a6acH KapT KoIIJoi1,

3MH 6aJI6aHra TYIIJC9~,

'lan6apbIMAbI KHMn TYIIJ!'Ka6blJIaH ryyraH 3p KOIIJOH

aHAa atiTTbI MaHacKa:

1150' ASIK TeHTeK, MaHacblM,

aTbIH MaKTaM Typ6aM6bI?

EaIIJ TeHTeK, MaHacbIM,

KaTbIHblH MaKTaH Typ6aM6bl?

Qan6apblMbI anblII Ken'

1155 EaranarbIH )KynKaHH!

EapbIH aHpblII canaHH"

KapTai1ca-Aa KaH KOIIJoi1,

KOJIY-KY'lYH QOrYJITynQan6apAbI KHHII anAbI AeHT,

1160TJt3ere QeHen TYPAY AeHT.

KOJIY-MHHeH TapT'3JIe,)KaIIJKa KaHIIJTaH QOIOJIYII,

BOK-MURUN 133

boyu-minen ten boldu;

kayo berip salgan son,ca§ka kay§tay biri§ip!lIip barlp kalgan son,Ko§oy batlr dagl aytat,Manaska turuP. kep aytat:

'Akay, tentek, tur~tlr,bul aytkamn ep eken:bistin caman katmdarkelindin tlnnagman bir kilndomIff aylansa ep eken!Esen banp soo kayssam,salamat banp sak kayssam,car KudaYlm car balsa,

Casagan piri koldoso,altm camm akpasa,kiimil§ camm kilyboso,

butumdagl ~Ibardlam-minen tala§pa!'Kartaygan aha Kan Ko§oyManastln rergen yalbardlsurap aldl ketti deyt,Manastm toroliigiin bildi d6yt.Atan t66doy alyaYlp

Coloy baslp ylktl deyt,taylak t66doy tayrandapKo§oy baslp keldi deyt,kaba katar ko§ ka§at,kol sunu§up keldi deyt,oko karmala~lp keldi deyt.

KarmaIa§lp salganda,bulyun etin ilzii§iip,

tay bukaday silrii§ilpkilnii-tiinii on be§ kiln,oko karmala§lp cattl d6yt.Bura tarssa bolobogon,kabllan Ko§oy karasan,bukadan tallm algan kul!Kayra tarssa bolbogon,kamandan tallm algan kul!Alaasman aldl deyt,alaasm ayrlp saldl deyt,abuynn curtka korsotiip,

uyat blIp koydu deyt.Bir kilndord6 "Kanttl?" dep,kabllan tuugan Er Manasbastlrlp ylglP k61di deyt.Ar kaysl cerden karasa,

tooday bolgon <;on ColoyKo§oydu basa kallptlr,Manastln ayuu caman keliptir.On ekidan organ buldursun,asiy ogils t6resinozok kllgan buldursun,

601O-MJfHeH Te~ 6onAY;i:

KOHO 6epJfn CanraH CO~,

1165 )J(aIIIKa KaHmTaH 6upJfIIIJfn!

MnJfn 6apbm KanraH CO~,

KOIIIOH 6aTblp Aarbl ai1TaT,

MaHacKa TYPyn Ken aHTaT:, AKaH, TeHTeK, TYpaTblp,

1170 6yn ai1TKaHbl~ 3n 3KeH:

6JfCTJfH )J(aMaH KaTblHAap

KenJfHAJfH TblpMarblHaH 6Jfp KYHAeMbl~ aHnaHca 3n 3KeH!

3ceH 6apbm coo KaHccaM,

1175 CanaMaT 6apbm caK KaHccaM,

)J(ap KYAaHblM )J(ap 6onco,)KacaraH nJfpJf KOJIAOCO,

anTblH )J(aHblM aKnaca,

KYMYIll )J(aHblM KYH6ece,

1180 6yryMAarbl qan6apAbIaHbI-MJfHeH TanaIllna!'

KapTai1raH a6a KaH KOIIIOM

MaHaCTblH 6epreH qan6apAbI

cyran aJIAbI KeTrn AeMT,

1185 MaHaCTblH TepenyryH 6JfnAJf AeMT.

ATaH TooAeji anqajibm

)KonoM 6aCbm qblKTbI AeMT,

TaMnaK roeAeji TaMpa~an

Komoji 6acbln KenAJf AeMT,

1190 Ka6a KaTap KOIll KaIllaT,

Kon cYHYIllyn KenAJf AeMT,

eKe KapManambln KenAJf AeMT.

KapManambln canraHAa,6ynqy~ 3TJfH Y3ymyn,

119 5 TaM 6YKMaji cYPYIllyn

KYHY-TYHY OH 6eIll KYH,eKe KapManaIllbIn)J(aTTbI AeMT.

Bypa Tapcca 6ono6oroH,Ka6bmaH KOIIIOM Kapaca~,

1200 6YKMaH TanbIM anraH Kyn!

KaMpa Tapcca 6on6orOH,KaMaHAaH TanbIM anraH Kyn!

AnaacbIHaH aJIAbI AeMT,

anaaCbIH aMpbm canAbI AeMT,

1205a6yjipblH )J(ypTKa KepceTyn,YSiT Kbmbln KOMAY AeMT.

BJfp KYHAepAe "KaHTTbI?" Aen,Ka6bmaH TYyraH 3p MaHac

6aCTbIpbm qbIrbIn KenAJf AeHT.

1210 Ap KaMcbI )J(epAeH Kapaca,

TooAaM 6onroH qo~ )KonoH

KOIIIOMAY 6aca KanbmTblp,MaHaCTblH aqyy )J(aMaH KenMnTMp.

OH 3KMAaH epreH 6ynAYPcYH,

1215 aCMM eryc TepeCMH

e3eK KbmraH 6ynAypcYH,

I

boyuna gore biiyillttii.Tekrar koyuverince detaze kaYI§ gibi kaslldl.Boyle kaslllverinceEr Ko§oy Han da konu§tu,Er Manas'a §u sozleri soyledi:"Sen sus bakaYlm, ate§li can,soziin ~ok uygun dogrusu,bizim fena kadmlar demeksenin karmm tlrnagmdabin bir §ekle giriyor hep!Evime sag varlrsam,selametle doner isem,mevlam Hiida Jar olursa,Yaratan'lm sag koyarsa,altJn carum akmaz ise,giimii§ carum yanmaz ise,budumdaki §u §alvansakm parc;:alayaYlm deme!"Er Ko§oy Han kart baba

giderken istemi§tiEr Manas'tan bu §alvan.Manas'm efendiligini bilirdi.Deve gibi adlmlarla

Coloy ~Ikml§ geliyordu,gen~ cleve gibi sallarup

Ko§oy ~Ikml§ geliyordu.Dag gibi iki kahramanbirbirine el vererek

giire§ etmeye ba§ladl,clerkeD giire§ klzl§mcaetlerini kopardllar,

gen~ boga gibi ~arpl§tllar,gece giindiiz tam be§ giin

birbiriyle giire§tiler.Bu yana ~ekildi olmadl.Kaplan Ko§oy bir baktlbogadan talim alml§ kul!Geri ~ekildi olmadl,yaban domuzundan talim alml§ kul!

~alvarmdan yakaladl,§alvanru ikiye aYlrdl,namusunu halka gostererekhalk oniinde rezil etti.Bir giin i§ler nasll gidiyor diyerekkaplan dogan Er Manas

~Iklp oraya gelmi§ti.Etrafa baklnca gordiidag gibi yiiksek Er Coloy

Ko§oy'u yere yatJrml§tl.Manas buna ofkelendi.On iki kaYI§tan oriilmii§okiiz derisi klrbaclnl,kendi yaptlgl bu klrbacl

134 MANAS DESTANI

KOi1 coi160roH CapTrap~bl koy soybogon Sarttardl

KoKyi1naTKaH 6yn~YPCYH, kokuylatkan buldursun,Te6e~ery )KHi1H~bl tobodogii ciyndl

1220 TepT 6enYHTKeH 6YMYPCYH tort boliintko-" buldursunTapTbIn HUAH~, 3p MaHac, tartlp iydiii, Er Manas,Ka6bmaH TYyraH KowoU~y kabllan tuugan Ko§oyduKaTYY qan canraM6bI? katuu ~ap salgarnbl?Ka6bmaH TYyraH 3p KowoU Kabllan tuugan Er Ko§oy

12253T aqbIHbln KanraM6bI? et a~lmp kalgarnbI?Ka6bmaH Kowoi1 Kapaca~, Kabllan Ko§oy karasaii,MaHaCTbI KbmqaWbln Kapan an~bI ~ei1T, Manastl kJI~aYlp karap aldl deyt,MaHacKa Kapan aWTrbI~ ~ewT: Manaska karap ayttlii deyt:'AKai1, TeHTeK, He ~ei1cHH? 'Akay, tentek, ne deysin?

1230 OKOW, TeHTeK, He ~eWCHH? Okay, tentek, ne deysin?3HeKeM )KaMaH KHWH 3KeH, Enekern carnan ki§i eken,Tap 6ewHKKe CanbIIJTblp, tar be§ikke sallptlr,Tan OpTOM KYYW 60nynTYP, tal ortorn kuu§ boluptur,awKanbIwa 6YTynTYP, aykall§a biitiiptiir,

1235 aSiKTaw60nroH capbl cyy ayaktay bolgon san suuaCTbIMa YlOn KanbInTbIp, astlrna uyup kallpnr,

Ka6YKKa bIp6an KernnTHp. kabukka Irbap ketiptir.TooAaU 60nroH qo~ )Konow Tooday bolgon <;oii ColoyKaJIMaKqa KapMan anbIIJTbIp, Kalrnak~a karmap allpnr,

1240 qbI KaHaKTaH canbInTbIp, ~lkanaktan sallpnr,TaJI OpTOM~O qeMHpqeK tal ortorndo ~ernir~ek

K06yrYM Kapan KeTHnTHp. kobugurn karap ketiptir.qeHen YKTan )KYPYMYH.' <;enep uktap ciiriirniin.'

KapTaUca-~a KOWOUAOH Kartaysa-da Ko§oydon1245 TaMamaCbIH KepynTYp! tarna§asln koriiptiir!

Ka6bmaH TYyraH 3p KowoU Kabllan tuugan Er Ko§oyMaHacKa 6y Ken aWTKaH~a, Manaska bu kep aytkanda,KanTHW KapMan an~bl ~ei1T, kaptiy karmap aldl deyt,KaUpa TamTan KeTr'3JIe, kayra ta§tap kett'ele,

1250 TOH KyparaH 3MeAeU, ton kuragan ernedey,Taw KYJIaraH 3MeAew ta§ kulagan ernedey

)KOJIoU~y )KblrbIn KeTf'3JIe. Coloydu Clglp kett'ele.Ac EycYPMaH Kypryp~y- As Busurman kurgurdu-Mepew anbIn KaJIA'bma, rnoroy allp kald'lla,

1255 'Ey )KHWHra KHM lJblraT? 'Bu ciynga kirn ~Igat?Ky~aU 6epce KHM )KblraT?' Kuday berse kim cigar?'KapTawraH-~a KaH KowoU Kartaygan-da Kan Ko§oyMepew anbIn KanAbl ~eMT. moroy allp kaldl deyt.MepeM aJIbIn KanraH co~, Moroy allp kalgan soii,

1260 OH 3KHAe EOK-MYPYHAaM Tepe~yc on ekide Bok-murunday toroiiiis

qaKbIpyyqbl canAbl ~eMT, ~aklruu~l saldl deyt,aJITbIMbIW ana )KOproHY alnrnl§ ala corgonuMaToora CaJIAbl EOK-MYPYH. matooga saldl Bok-rnurun.'KapacbI KOlon Tepecy TYCCYH, 'Karasl koyup torosii tiissiin,

1265 caMbIwKa KHWH TYCCYH !', ~en. saYl§ka ki§i tiissiin!', dep.

Kanblp-MHHeH EycYPMaH Kaplr-minen BusurmanKaj;jAa MYHAaW aw 6eplJH? kayda munday a§ ber~i?

qaKbIpyyqbl KeJIreHAe, <;aklruu~l kelgende,KawKap, )KapKeH cypal'aH Ka§kar, Carken suragan

1270 Kblp MYPYHAYY, Kbl3a KOC kif murunduu, klza kos

Koyun kesmeyen SartlanYlldlrml§tl bu klrba~,tepedeki Ylglm dadorde bOlmti§tU bu klrba~.Bir salladm Er Manaskaplan dogan Er Ko§oy'aklrbaclm vurmadm ml?Kaplan dogan Er Ko§oy'uncam ~ok yanmadl ml?Er Ko§oy baklnca gordti,kar§lsmda Er Manas'lManas'a baklP dedi ki:

"Soyle, ate§li can, ne diyorsun,konu§, ate§li can, ne diyorsun?Anam fena bir kadlnml§,beni dar bir be§ige koymu§,

i~im slkl§ml§,biri birine karl§ml§,~anak dolusu cerahataltlma birikip toplanml§,

~tirtiytip koku§mu§.Dag gibi ytiksek ulu ColoyKalmuk usulti beni yakalaYlp,dirseklerini bana kaktl,

i~imdeki pislika§agldan aklp gitti.Uyuyup kalml§lm."Kart ise de bu Ko§oy'un

§imdi tema§asml gortirmti§!Kaplan dogan Er Ko§oy HanManas'a ooyle deyince

yukarl dogru saldlrdl,dti§mam yere flrlatt!,elbise diken kocakarl gibi

kayadan yuvarlanan kocakarl gibiColoy'u yere devirdi.Kahrolasl a§agllik mtisltimanlargtire§te Odtilti tam alacak ikengtire§e artlk kim ~Ikar?Allah'ln izniyle kim onu y!kar'?i§te ihtiyar Er Ko§oyodtilti kazamp alml§tloOdtilti allnca 0,on ikisindeki gen~ Bok-murun

~aglrtlcllarl yola ~Ikardl,altml§ al;aca ytirtik atlgilre§e odill koydu."Halk kalsln beyler de buyursun,mlzrak gtire~inde bulunsun!" dedi.Katir olsun musltiman olsunnerede boyle §enlik olmu§tur?

<;aglrtlcrlar gelinceKa§gar ve ¥arkent'i isteyenbaslk burunlu, klslk gozlu

BOK-MURUN 135

111

Kttaylardm Kofiur-bay <;inlilerin Konur-bay'lkanattuu kara bedeni kanatll yaglz atmabutka sahp ~lktl d6yt. binip hemen yola ~lktl.

Karagay nayza komdonup, ~am mlzragl sallaYIP'mustay t6mir kiynip, buz gibi demir giyinip,buttay t6mir kur~amp, aglr demiri ku§amp,butka sahp ylkkan sofi, boyle yaglza bininceas Busurman kurgurdan kahrolasl a§aglhk miisliimanlardanKofiur-baydm saanna ~ldabay Konur-bay'a ~lkJ§acaktipti adam ~lkkan cok. tek bir adam ~lkmadl.

Kttaylardm Kofiur-bay <;inlilerin Konur-bay'laltlml§ ala corgonu altml§ alaca yiiriigiimatoosrn kJrklp aldl d6yt. artlk odiil alml§tI.AltIml§ ala corgonu Bu altml§ alaca atItiyp ahp conoldii. ahp beraber gotiirdii.Borii ko§tii, kuu murut Kurt gozlii, klrca blYlkl1kabllan tuugan Er Manas kaplan dogan Er Manasburn tarta bergende, artlk atIm ~evirdi,Kofiur-baydl ~aptI'la. Konur-bay'a bir saldlrdl.'Curtka buzuk Saldl!' d6p, "HalkJ bozguna ugrnttl!" diyerekaltIml§ ala corgonu altml§ alaca atI dakayta aydat k6Id'6Ie. aldl gotiiriiyor, §imdi.Borii kostiiii, kuu murut Kurt gozlii, klrca blYlkhkabilan tuugan Er Manas kaplan dogan Er ManasBusurmanga klyglrdl: miisliimanlara haykIrdl:'Bu cMnga kim ~lgat? "Bu YIgmdan kim ~lkacak,Kuday berse, kim cIgat?' Tann'ya giivenip kim yenecek?[Oogandm kam Muz-bu~ak] Afganlann ham Muz-bur~akAk-bul~ufidu mindi d6yt. Ak-bul~un'a bindi.Tiip Kokongo cibergen, Ta Hokand'a gonderdigitutam c6rin mldatkan, sapl giizel, yagll boy a,tutam c6rin sirdatkan, sapl giizel i§lenilmi§ko§ komokoy SIr nayza ~ift piiskiillii mlzragmlkoltukka klSlp aldl d6yt. koltuguna Slkl§tIrdl.Efikey§ten otkoriip, lki biikliim egilerekkolofikogo c6tkirip, golge tarafa donerekKofiur-bayday ka§kaga Er Konur-bay iizerinec6tip nayza saldl d6yt. ko§up mlzraglnl saldl.Bura tarta bergen son, Obiir tarafa doniinceManas saya'ibay otiip k6tti d6yt. Manas yamndan g~mi§ti.

Kttaylardln Konur-bay <;inlilerin Konur-bay'lkanattuu kara bedeni kanatli klsragl i Iesanga baslp aldl d6yt, yandan g~erek saldlrdl.koltukka klSlp said I d6yt, Koltugunda mlzrak ilenayza-minen ManastI Manas'a bu mlzrak ilekoltukta koyup k6tt'61e koltuguna klStInp saldlrdl.BatIr tuugan ManastIn- Bahadlr dogan Manas'm,Er Nazar tiygen kul 6ken- evliyanm korudugu6tinen nayza tanbay, etine kargl i§lemedi,6ti oonp kalgan son, eti boyle agnr ikenAk-bul~unday kiiliiktii Ak-bul~un yiiriik atImkayra tartlp algan son, ~abuk geriye dondiirdii,ManastIn a~uu caman k61gen son, Manas oyle bir klZdl kika~mp koyo b6rgen son, onu hemen ka~mverdi.

III

KblTaHnapAblH Ko~yp-6aHKaHaTTYY Kapa 6eAeHH6yrKa Canblll qblKTbl AeHT.

KaparaH HaH3a KoMAoHyn,

1275 MYCTaH TeMHp KHHHHn,

6yrTaH TeMHp KypqaHbln,6yrKa canblll qblKKaH CO~,

ac EycypMaH KypryPAaH

Ko~yp-6atiAblH caapblHa qblAa6aH1280mnm MaM qblKKaH )KOK.

KbiTaHnapAblH Ko~yp-6aHanTblMbllli ana )KOprOHY

MaToocblH KblpKblll aflAbl AeHT.AnTblMbllli ana )KOprOHY

1285mHn anbln )KeHenAY.

Eepy KellITY, KYY MYPYTKa6blnaH TYyraH 3p MaHac

6ypa TapTa 6epreHAe,Ko~yp-6aHAbi qanTbl' na.

1290 ')KypTKa 6Y3YK CaflAbl!' Aen,anTblMbl1ll ana )KOprOHY

KaHTa atiAaT KeflA'3ne.

Eepy KecTYY, KYY MYPYTKa6blnaH TYyraH 3p MaHac

1295 EycypMaHra KblHrbiPAbl:'Ey )KMHra KHM tIblraT?

KYAaH 6epce, KHM )KblraT?'

[OoraHAbIH KaHbl MYJ-6ypqaK]

AK-6yntIY~y MHHAH AeHT.1300Tyn KOKOHro )KH6epreH,

TYTaM )KepHH HbInAaTKaH,

TyTaM )KepHH CblpAaTKaH,Kelll KeMeKeH ChIp HaH3a

KonTYKKa KblCblll aflAbl AeHT.

1305 3~KeHllITeH eTKepyn,

Kene~Kere )KeTKHpHn,Ko~yp-6aHAaH KalllKara

)Kemn HaH3a canAbl AeHT.

Eypa TapTa 6epreH CO~,13 1 0 MaHac caS!' n6aH eTYn KeTm AeHT.

KbiTaHnapAblH Ko~yp-6aHKaHalTYY Kapa 6eAeHHcaHra 6acblll anAbi AeHT,

KonTYKKa KblCblll canAbl AeHT,

1315 HaHJa-MHHeH MaHaCTbI

KonTYKTa KOlon KelT'3ne

EaTblp TYyraH MaHaCTblH-

3p HaJap THHreH Kyn 3KeH-

3THHeH HaH3a Tapbl6aH,

13203TH OOpblll KanraH CO~,

AK-6yntIy~ait KynYKTYKaitpa TapTbin anraH CO~,

MaHacTblH atIYY )KaMaH KenreH CO~.

KatIblpbm KOHO 6epreH CO~,

136 MANAS DESTANI

1325 aJIAaparaH (?) Ken KanbIp aldaragan (?) kop KapIr Kafir YIgmI i~indenapaCbIH KeCTeH KaqKaH co~, arasm kostoy ka~kan son, ~abucak arasmdan ka~tI o.HaH3a-MHHeH 3p Mauac nayza-minen Er Manas Er Manas mlzragl koltugundaKonryKTa KenHn Ko~rOH co~, koltukta kelip koygon son, saplamaya hazu iken

KbITa~napAbIH Ko~yp-6aH KItaylardm Konur-bay ~inlilerin Konur-baY'I1330 bIprbITa KOlOn CaJIraH CO~, Uglta koyup salgan son, arkasmdan ftrladI.

MaKTaHbIn KenAH 3p MaHac: maktamp keldi Er Manas: Oviiniip geldi Er Manas:'Ey )f(HHHra KHM qbIraT? 'Bu ciynga kim ~lgat? "Bu Ylgmdan ~lkacak var mI?Ey )f(HHHra MeH qbIraM, Bu ciynga men ~lgam, l§te kaf§l duruyorum,KYAaH 6epce, MeH )f(bIraM!' Kuday rerse, men clgam!' Allah'm izniyle hen yenecegim!"

1335 TypKyrYH aJITbIH aK qaTbIp Tiirkiigiin altln ak ~atlr Altln direkli ak ~adInn3lliHrHHe TYlliTY AeHT, e§igine tii§tii deyt, kapIsmda attan indi.)f(aHbIHAa )f(bI6aHaK canTYY aK KeCTHK camnda cIbanak saptuu ak kestik Kemik sarlI bI~agmI)f(aHbIHaH cyypyn aJIAbI AeHT, callinan suurup aIdI deyt, yamndan ~ekip ~IkardI.)f(epAe )f(aTKaH )f(bIralliTbI cerdl~ catkan cIga§tl Yerde yatan aga~IgI

1340 )f(epAeH cyypyn aJIAbI Ae~T, cerden suurup aldI deyt, Jerden sokerek aldI,KbISI )f(OHYH onryPAY. kIya conun olturdu. bI~agIyla soydu, yonttu,3MAH OH 3KHAe EOK-MYPYH Emdi on ekide Bok-murun 0 zaman Bok-murun yine

qaKbIpyyqbI CaJIAbI AeHT: ~akIruU~I saldI deyt: ~agIrtIcllar gonderdi:'HaH3a 6010 op KaCTbI, 'Nayza boyu or kastl, "MIzrak boyu ~ukur kazdIm,

1345 anTbIMbIlli )f(aM6bI Ken TeKTY, altlml§ cambl kop toktii, i~ine altml§ camhI doktiim,Tee 6aHnan CaJIAbI AeHT, too bay lap saldl deyt, bir de deve baglarum ben,aJIAa 6aHnaraH TOOHY alda bay lagan toonii bagladlgIm bu deveyiTHlli-MHHeH qeqMeK KHM 60nop?' ti§-minen ~e~mek kim bolor?' di§leriyle kim sokecek?"KanbIPAaH qbIKKau Opo~ry Kapudan ~Ikkan Orongu Kafirden ~lkan Orongu

1350 Te qeqMeK 6onAY AeHT, to ~e~mek boldu deyt, bunu ~ozmeyi dii§iindii,KeTy 6allibIH qanKbInan kotii ba§m ~apkllap kal~alarmI sallayarakOpo~ry 6acbill KenAH AeHT. Orofigu baslp keldi deyt. Orongu yiiriidii geldi,Tee qeqHn aTKaHAa, Too ~~ip atkanda, deveyi ~ozmek istedi.

EycypMaHAbIH KoHnyy-6aH Busurmandm Koyluu-bay Miisliimanlardan Koyluu-bay13556acbill KenAH MaHacKa: basIp keldi Manaska: yiiriidii Manas'a geldi:

'ATbI )f(aKllibI, aH )f(apKbIH, TepeM, 'Atl cak§I, ay carkIn, torom, "AdI giizel, giin I~IgI, efendim,

Opo~ry 6apaHH! Orongu barayn! Orongu'ya gideyim ben,On)f(OcYHa OpTOK 6onyn KeneHH!' Olcosuna ortok bolup keleyn!' hediyesine ortak olup geleyim!"AHAaH MaHac aHTaT AeHT: Andan Manas aytat deyt: 0 zaman Manas dedi ki:

1360 'EapcaH, 6apa KoHrYH!' Aen. 'Barsan, bara koygun!' dep. "istiyorsan haydi var git!"KoHnyy-6aH KaCbill KelTH AeHT, Koyluu-bay kasIp ketti deyt, Koyluu-bay yiiriiyiip gitti.3~KeHHn aTKaH Opo~ry enkeyip atkan Orongu Yere egilen Orongu'nunKeT )f(arbIHaH KenAH Ae~T, kot cagman keldi deyt, arka tarafina gitti,TaH 6YKaAaH KaKT'3ne, lay bukaday kakt'ele, boga taYI gibi kalktl,

1365 anTblMbIlli )f(aM6bl qaqblnAbl! altlml§ camhI ~a~Ildl! altml~ camhI sa~lldl!8Kee 6enyn anraH co~, Oko6 boliip algan son, ikiye boliip almcaaCbln MaHac MblHbl aHTaT, asII Manas mInI aytat, asil Manas ~oyle dedi,acbln )f(aMaH aKblpaT, as'' caydan aklrat, asil yerinden hayklrdIAnMaM6eTTH qaKblpaT: Almambetti ~aklrat: Almambet'i ~agudI:

1370 'AcbIn qOPOM, aH )f(apKbIH, 'As" ~orom, ay carkm, "Ay gibi parlak, asil yigidim,

Too6a, qOPOM, KYH )f(apKbIH, tooba, ~orom, kiln carkm, tovbe, giin gibi parlak mert yigidim,Opo~ry ypraqbl Aa 60nco, KaH 3ne Orofigu urga~I da balsa, kan tIe Orongu bir kadln ise de 0 bir han,Opo~rYHYH 6Hp KeeHYHe )f(eTnecMH!- Orofigunun bir kooniino cetpesin!- Orongu'nun giiciine gitmesin!TepenYK Kblnbm CaJIaHH! Toroliik kilip salayn! Ben efendilik edeyim!

1375 AT anbm 6apbm MHHrHCqM! At allp banp mingis~i! Binsin diye at verelim!ToH aJIbm 6apbln KMHrHCqH! Ton alIp banp kiygis~i! Giyinsin diye elbise verelim!A6YHPblH )f(aan KenCe~qH!' Abuynn caap kelsefi~i!' Namus yerini kapasm!"Acbln qOPO AnMaM6eT Asl! ~oro Almambet Asil yigit Almambet

~

BOK-MURUN 137

Capbl-ana-MHHeH )KeneT AeHT, San-ala-minen celet deyt, San-ala'YJ stirdti,KeneT AeHT, Oronguga kelet deyt, Orongu'nun JanIna geldi,

Kene )KaTbln MblHbl aHTaT: kele catlp mmi aytat: gelince de §oyle dedi:

'llyy! Opo~ry, 6eTH~-eH! 'PUll! Orongu, betin-ey! "Ttiti senin suratlna, Orongu!A'l-6YYAaHHbi )KeTenen, A~-buudanm cetelep, A~-buudanl gottiriirken)KonoH KHPCHH K~e! Coloy kirsin kottino! Coloy girsin gottine!

1385 KeMHpeHHn KepYHeT, Kemireyip koriinot, A~Jlan bir yank goriintir,KepKH CanThi TblKKaM6bI? kerki saptl tIkkambI? kazma sapJ mi tIkandI?

Yf\ypeHyn KepYHeT, Untiroytip koriinot, A~Ilan bir delik goriintir,YlliKYHY ca6blH TblKKaM6bl? ti§ktinti sabIn tIkkambI? ktirek sapi mJ tIkandJ?Tbillibl Kapa KepYHeT, TI§I kara koriinot, DI§I kara goriintiyor,

1390 Kapa Ke )KarbIn KoHroM6y? kara ko cagip koygombu? kara komtir mil yakip koydun?J1'lH KbI3bm KepYHeT, I~i kIZIl koriinot, l~i kIzIl goriintiyor,Kbl3bm enKe TblKKaM6bl? kIzIl opko tJkkambI? kIzIl ciger mi tIkadm?

llyy! Opof\ry, 6eTH~-eH! PUll! Orongu, betin-ey! Ttiti senin ytiztie Orongu!A'l-6YYAaHHbIbi )KeTenen, A~-buudannll cetelep, A~-buudanl gottiriirken

1395 )KonoH KHpCHH KeTYf\e! Coloy kirsin kottino! Coloy girsin gottineKeTyf\AYH H'lH )KblnrMaH, Kottindtin i<;i cIlgaday, gottintin i~i dere gibi,

6e6e'leIYf\ TYYnr3AaH!' bO~ogtin tuulgaday!' migier kadar bIzmn var!"AHAa AnMaM6eT 'lopo Anda Almambet ~oro Sonra Er Almambet ~oroTaurran KeTrn capnaifAbI, ta§tap ketti sarpaydI, tizerine elbiseyi orttti,

1400 KeTY 6alliblH alliTbIpbIn. kotti ba§m a§tInp. gottinti ba§mI a~tInp,

Opo~ry aflAbl MepeHAY, Orongu aldl moroydti, Orongu odillti aldI,anbln 6apAbl )KaM6bIHbi. alip bardl cambmi. alip cambIlan gitti.Ap MepeHY 6HTKeH co~, Ar moroyti bitken son, Btittin Odilller dagitllJp bitinceallibIH TapTbln 60nroH COf\, a§m tartip bolgon son, yemekler de yenilince

1405 Kef\ EYKapAaH aT KeneT, ken Bukardan at kelet, btiytik Buhara'dan atlar geldi,'lbIMbIH Y'lKaH ana-'lan6bIpT )KaCMHHeH, ~Imm u~kan ala-~albirt casminen, sinekler u~u§urken yaz ba§mdaJ1neHH 60Hnon 'lblrblnTbJp, Ileni boy lop ~IgJptlr, 1li boyunca gittiler,CbIp-Tef\HCTHH aSIrbIH Sir-tenistin ayagm SIr denizi arkasmdan)KaKllibIcbI KenAH TepHnHn, Cak§JsJ keldi terilip, gtizel atlar geldi hep birlik,

1410 )KaMaHbI KenAH TepHrnn. camam keldi terigip. kotti atlar geldi gticenik.'ATTbI cypen anaM!' Aen, 'Attl stirop alam!' dep, AtJ stirtip almak i~in

KeTepMere, cypeHre, kotormogo, stirongo, stirtip gottirmek i~inTOHnon )KypreH 3n KeTTH. toy lop ctirgon el ketti. buttin misafirler ~JktJ,

EycYPMaHAbIH 3nAepAeH Busurmandm elderden mtisltimanlann yurdundan1415 AnMaM6eT, CblpraK, 3KH yyn, Almambet, SJrgak, eki uul, Almambet ile SJrgak, iki ogul,

MaHaCTbIH an 'lOpocy ryp6aH6bI? Manastln al ~orosu turbaybI? Manasln bu en iyi yigitleri durur mu?

'KOKOHAOH 6apbln cypeHH!' Aen, 'Kokondon barIp sUroyn!' dep, Hokand'dan stiriip ~Ikarmak ic;;inKoKoHro KeCTen 'lbIKTbmap. Kokongo kostop C;;Iktllar. Hokand'a dogru gittiler.KanblPAaH KeTTH~, 3KH MaM, Kapirdan kettin, eki adam, Kafirden de iki adam gitti.

1420 qo~ )KonoHAYH 3KH yyny, ~on Coloydun eki uulu, ~tinkti Coloy'un iki oglu8KYM-60noT, Tepe-6eK, Oktim-bolot, Toro-bek, Oktim-bolot'la Toro-bek,O-Aa KeTTH KoKoHro. o-da ketti Kokongo. onlar da Hokand'a gittiler.CbIp-AaHpara KenreHAe, SIr-dayraga kelgende, Siriderya'ya vanncaA'l-6yy~aH KeneT an~blHAa, A~-buudan kelet aIdmda, en once A~-buudan ko§tu,

1425 epKe'lY 6HHK, MOHH Y3YH, orko~ti biyk, moJo uzun, SJrtJ ytiksek, boynu uzun)Kopro 6acbIK 'l0f\ Kyna, corgo basJk c;;on kula, bu sert yuriik, guzel kula3p MaHaCTblH AK-Kyna Er Manastln Ak-kula Er Manas'ln Ak-kulasJKapa TeP" KaTbInTbIp- kara teri katlptu- kara derisi kati oldu,'CYP-Kyna' 60nyn KanblnTbIp! 'Sur-kula' bolup kalJptu! pek c;;irkin olup kalmJ§tI.

1430 ApaHAaH OOCbIH atlbInTbIp, Aranday OOSIn a~Iptlr, AgZlni da a~ar a~maz~ KaHAYY Ke6YK 'la'lbInTbIp, kanduu kobuk ~a~Iptlr, kanli koptikler sa~Ild~. .: AK-Kyna KeneT TapbIIIITan, Ak-kula kelet. t.arJ§tap, Ak-kula kIzgm gelmI§tI.

138 MANAS DEST ANI

f~'I

Ta3-Maj;iMaT KeneT MaHacran!

)l(ap-Ma3apra KenreMe,

1435 )J(apblM qa~bl 6up KepeTKene )J(aTblp AK-Kyna.

KaH )l(onoMYH Aq-6YYAaH

aCTblHa Kene )J(aTblp.

eve KeTKeH aT 3KeH,

1440 KapTaj;ibl~Kbl TapTbinTblp,Kan)J(aMan Kene )J(aTblp.

AK-KynaHbIH )J(yrypreHY 6unuH6ej;iT,ryHrbl )J(epre unuH6ej;iT!

)l(ap-Ma3apra KenreHAe,1445 qoponopy qorynryn,

acbln MaHac MblHbl aj;iTaT:

'Eapbl~ 6uPAej;i Kej;i-HIlIKa,

6apbl~ 6uPAej;i can-KaIllKa,Ka~raj;inan KeneT 6up aTbI~,

1450 Amaj;inan KeneT 6up aTbl~,

OpYCTan KeneT 6up aTbl~,

OJ;ipoTTon KeneT 6up aTbl~,

KblprblcTan KeneT 6up aTbI~,

KblpblMAan KeneT 6up aTbl~-

1455 AnalllTaraH ypaaH )J(OK,

MaHacraraH CypeH )J(OK!

AK-Kyna caa Kbln6acaM,

KepUnqeK 6alllbl~ KecneceM,

Ke~ COOpblMbl OJ;i60COM,1460 )J(on YCTYH8 cOj;i60COM,

6epY-MuHeH KYCKYHra6ooAe TOlOn Kbln6acaM!'

AT 6alllblHAaj;i )J(ypery

aTTaj;i TYJ':tnen 6aTnaAbl,

1465 KeKypeKKe )J(aTnaAbl.EanblK-EanaKllIaH 3nHHeqblrbm KenreH A)J(bI6aJ':t-

)J(aTKaH KOJ':tAY Typrycnac,

KO~YP )J(HrUT ryp6aJ':t6bl?

1470 )l(YPTraH anKbl1ll Ken anraH

6eK-caT )J(HrHT Typ6aJ':t6bl,

TepeJIyry alllblHraH?

AT Ke6YKTen TypynTYp.

Oro KOMY A)J(bI6aJ':t:

1475 '3 aJIAa, TepeM, aJ':t )J(apKbIH,

3 Too6a, TepeM, KYH )J(apKbIH,

AJIMaM6eTqopO~HYHKblHrblJI-KblqKbln aqYYH!-

KYJlaCbl-MHHeH yq qblKTbl!

1480 AK-KYJIa KeJIe )J(aTKaH 633M?

ATbl~HbIH 6alllblH 6ypa Tblp, TepeM!'

A)J(bI6ai1 aHTI'bl 6y KenTH.

ACblJI TeHTeK aKblpaT:

)K°POJ1OPAYH aT aTblHaH qaKblpaT:

1485 '3 MypaT-aJIbIM, MypaT-6eK, qOPOM!

MblHAaH qanKaH KyaT-6eK, qOpoM!

Taz-maymat kelet Manastap! Taz-maymat Manas diye geldi!Car-mazarga kelgende, Car-mazar'ml ge~mi§ decanm ~afil bir korot yan toza batml§ dakele catlr Ak-kula. geliyor idi Ak-kula.Kan Coloydun A~-buudan Ran Coloy'un A~-buudan'lastIna kele catIr. arkasmdan geliyordu.Oral ketken at eken, ilerleyen bir attIr bu,

kar1:aYlfikl tartlptIr, kIzgm saldmp geldi,kalc:afidap kele catIr. oynaYlp sl~nyordu.Ak-kulamn ciigiirgonii bilinbeyt, Ak-kula'mn yiiriidiigii goriinmiiyor,

tuyagl cerge ilinbeyt! ayaklan yere degmiyor!Car-mazarga kelgende, Car-mazar'a gelince

~oroloru ~ogultup, yigitlerini toplaYlp,asIl Manas mInI aytat: asil Manas §unu dedi:'Banfi birdey koy-ya§ka, "Repiniz birbirinze denk erlersiniz,banfi birdey sap-ka§ka, kuvvette hep birsiniz siz,Kafigaylap kelet bir atIfi, Kangay tUrti bir at geliyor,Altaylap k6let bir atIfi, Altay tUrn bir at geliyor,Orustap kelet bir atIfi, Rus tUrn bir at geliyor,Oyrottop kelet bir atIfi, Oyrot tUrn bir at geliyor,KIrglstap k6let bir atIfi, KIrglz tUrn bir at geliyor, .KInmdap kelet bir atIfi- Kmm tUrn bir at geliyor,Ala§tagan uraan cok, Ala§ nidaslm hayklran yak,Manastagan siiron cok! Manas diye baglran halkm yak!Ak-kula saa kIlbasam, Ak-kula sana gostermezsem,kerjl~ek ba§lfi kespesem, dik ba§ml ezmezsem,kefi soonfidl oybosom, kocaman sagnm de§mezsem,col tistiino soybosom, yol iistiinde seni kesmezsem,bOrn-minen kuskunga kurtlar ile kuzgunlaraboodo toyup kIlbasam!' seni yiyecek etmezsem!"At ba§mday ciirogii At ba§1 kadar yiiregi,attay tiiylop batpadl, bir at gibi §aha kalktl,kokiirokko catpadl. gogsiinde rahat durmadl.Ballk-Balak§an eline Ballk-Balak§an iline

~Iglp kelgen Aclbay- ~Iklp gitmi§ti Acl-bay.catkan koydu turguspas, Yatan koyunu yerinden kaldlrmayan,kofiur cigit turbaybl? munis bir yigit degil mi o?Curttan alkl§ kop algan Yurttan ~ok alkl§ toplayanbek-sat cigit turbaybl, asil yigit degil mi o?toroliigii a§mgan? Efendiligi anlatmakla bitmez!At kobilktop turuptur. AtI koptikler sa~lyor,ago koydu Aclbay: Acl-bay ana dedi ki:'F. aIda, torom, ay carkln, "Ey Allahlm, ay 1§lgl beyim,e tooba, torom, kiln carkln, tovbeler olsun, gilne§ 1§lgl beyim,Almambet ~orofinun Almambet yigidin,kIygll-kI~kll a~uun!- ofkesi oyle co§tu ki!Kulasl-minen ti~ ~lktl! Kulasl ile ti~ kere ~Iktl!Ak-kula kele catkan beem? Ak-kula geliyor beyim,Atlfimn ba§m bura tlr, torom!' atlmn ba§lnl ~evir beyim!"Aclbay ayttl bu kepti. Acl-bay bunlarl demi§ti.AslI tentek aklrat: Dik kafall asil de §oyle baglrdl,Corolordun at atlnan ~aklrat: yigitleri adlyla ~aglrdl:'F. Murat-allm, Murat-bek, ~orom! "Ey Murat-allllJ. Murat-bek,yigitlerim,Mlnday ~apkan Kuat-bek, ~orom! hemen ko§an KU:'lt-bek yigidim,

BOK-MURUN 139

3)!CeM~eH TyyraH )!CeHUM, tlOpOM, Ecemden tuugan cenim, ~orom, ecemden dogan yegenim, yigidim,3nuM, CeUUT, 3KU yyn, tlOpOM! Elim, Seyit, eki uul, ~orom! Elim, Seyit, iki ogul, yigitlerim,

Ka3aKTap~bIH KapraHAaU, tJOpOM! Kazaktardm Karganday, ~orom! Kazaklarm Karganday'l, yigidim,1490 Mblp3a, )!Caw yynYM, tJOpOM! MIrza, ca§ uulum, ~orom! Mirza, gen~ oglum, yigidim,

EepYHYH yyny EepYtJYM, tJOpOM! Boriiniln uulu Borii~ilm, ~orom! Ak-kula atlm aksaymca,Ax-KynaM aKcan KeTKeHAe, Ak-kulam aksap ketkende, altlnll demir nal takan,anTblH TaKa, )!Cec MblKTbl, altln taka, ces mlktl, baklr ~ivi iIe mlhlayan,6eK TaKanan 6epYtJYM bek takalap berii~ilm Borii'niln oglu Borii~il,

1495 Ax-6anTa yyny EonoryM, tJOpOM! Ak-balta uulu Bolotum, ~orom! Ak-balta oglu Bolotum, yigidim,

Ko~rypoony-6a~blH Konguroolu-baydm Konguroolu-bay'm ogluKow-a6blw, tlOpOM! Ko§-abl§, ~orom! Ko§-abl§, yigidim,

TenretJY KapaTenerYM, tJOpOM! Tolgi:><;il kara Tologilm, ~orom! Ey, falci kara Tolok, yigidim,)l(opotJy Kapa-6~blwaM, tlOpOM! Co~u Kara-badl§arn, ~orom! ger~egi bildiren Kara-badl§a, yigidim,TYHAe TYnKYHYH UCUH Tilndo tiilk,ilntin isin gece tilki izini

)!Coron6ac, tlOpOM, cogolbas, ~orom, kaybetmeyen yigidim,1500 TypcYH-TaUnaK, WYYTYM, tJOpOM! Tilrsiln-taylak, §uutum, ~orom! Ttirsiln-taylak ~uutum, yigidim,

TYTen rypraH MblnTblKKa, tlOpOM, Ttitop turgan mlltlkka, ~orom, doldurulmu§ tilfek iIe, yigidim,TYpC KatJblpbln YPYWKaH, tJOpoM, ttirs ka~mp uru§kan, ~orom, cenkte dti§mam ka~lran yigidim,Kapa~bma KapcaKTbIH UCUH karanlda karsaktln isin karanllkta bozklr tilkisinin

~bln6ac canllbas izini §a§madan bulanKa6b1naH-TaUnaK, aH )!CapKblH, tJOpOM! Kabllan-taylak, ay carkIn, ~orom! Kabllan-taylak, ay 1§lgl yigidim,

1505 AH-MuHeH KYHYM 3, tlOpOM, Ay-minen ktintim e, ~orom, ay iIe gtine§in, yigidim,

OpTocYHaH 6YTKeHYM, tlOpOM, ortosunan btitkontim, ~orom, ortasmdan dogan, yigidim,KYH Ty6YH~e TaUraHblM, tJOpOM, kiln ttibtindo taygamm, ~orom, seher vakt(bek~i kopegim, yigidim,OpTocYHaH 6YTKeHYM, tlOpOM, ortosunan btitkonilm, ~orom, ortasmdan dogan, ey yigidim,KypcaKKa 6ycce 6up 6YTKeH, tlOpOM, kursakka btisso bir biltkon, ~orom,ana rahmine tek ba§ma dil§en yigidim,

151 0 KYH~aKKa )!Cacca 6up )!CaTKaH, tlOpOM, kundakka cassa bir catkan, ~orom, kundakta tek ba§ma yatan yigidim,KeCKe caUraH KeK CblpraK, tJOpOM! kosko saygan Kok Slrgak, ~orom! gozalici Kok Slrgak yigidi~,"Kanblp~blH KaHbI 60nrYHtJa", tJOpOM, "Kaplrdm kam bolgun~a", ~orom, kafire ban olmaktansa

"EycYPMaH Kyny "Busurman kulu mtisltiman kulu olaYlm60noM!" ~en, tlOpOM, bolom!" dep, ~orom, diyen, yigidim,

aK Te~KU 6ynYH tJatlKaHblM, tJOpOM, ak tenki bulun ~a~kamm, ~orom, btittin gtimti§tinti sa~an yigidim,1515 AnTaHnaraH KanMaKTaH, Altaylagan Kalmaktan, Altayca konu§an Kalmuklann

3P enTYPyn KatlKaHblM, tlOpOM, er oltilriip ka~kamm, ~orom, erlerini oldilriip bize ka~an, yigidim,Cap'ana MUHreH AnMaM6eT, tJOpOM! Sar'ala mingen Almambet, ~orom! San-ala'ya binen Almambet yigidim!

AK-KynaHbI TOKTOTKYH, tJOpOM! Ak-kulam toktotkun, ~orom! Ak-kula'YI hazlrlaYln, yigitlerim,OH 3KU KblCTblH KonYHa, tJOpOM, On eki klstln koluna, ~orom, on iki klzm elleriyle, yigitlerim,

1520 )!cYMypynan tJan~blpraH, tlOpOM, cumurulap ~aldugan, ~orom, egirip ordtigil, yigitlerim,)!cJ16eKTeH KbinraH HOKTOM 6ap- cibekten kllgan noktom bar- ipekli bir yular var, yigitlerim,tJetJneH (?) rypyn KaTbl~ap, tJ°POM!' ~e~pey (?) turup katlnar, ~orom!' bunu ana baglaym, yigitlerim!"3M~J1 KblpK tJOpo YHYH YKKaH~a, Emdi kirk ~oro iintin ukkanda, Kuk yigit bu sozii duyunca,AK-Kynara KaManan Kemecnu? Ak-kulaga kamalap ketpespi? Ak-kula'mn ~evresini sarmazlar ml?

1525 MaHaCTblH YHYH YKKaH CO~, Manastln tiniin ukkan son, Manas'ln sesini almca6aTbiparna Tyrnnecny? batlra§a tti§pOspti? hep erce yola dii§tiller,8KYM-60noT, T(3pe-6eK, Oktim-bolot, Toro-bek, Oktim-bolot'la Toro-bek,"AtJ-6yy~aH!" YHYH canblnTblp, "A~-buudan!" iiniln sallptu, A~-buudan'abagudllar.KalTbi cypen KanblnTblp- kattl silrop kallptlr- Onu iIeri saldllar.

~ 530 6aWblH tlaHKan canblnTblp. ba§m ~aykap sallptu. At ofke ile ba§ savurdu.Ax-KynaHbI Kapaca~, Ak-kulam karasafi, Ak-kula ala bakarsanaCbln TeHTeK 3p MaHac asll tentek Er Manas ate§li can bu asil Er Mana.\",AK-KynaHbI cypenTYP, Ak-kulam silroptilr, Ak-kula'YI stirmekte hep.AtJ-6yy~aH eTKepyn A~-buudan otkoriip A~-buudan'l ge~ti derken

1535 KaHpa TapTbln rypynTYp. kayra tartlp turuptur. onu arkada buaktl.Opyc-Ta 60nco, KaH 3~U, Orus-ta balsa, kan edi, Rus da olsa han idi 0,

In.

MANAS DESTANI140

6Hp TanaH 3JIAHH 6aIII 3AH.

'A'I-6YYAaHAbi xonro XaKIIIbl

KblnanblK!

)Konro XaKIIIbI KbmraH COI\,

1540 AK-KynaHblH Ke-ryHeHaHm canbm KerenHK!'

KeH-KaIIIKaCblH 'Iorymyn,QOI\ )l<:onoH-KaH aHlTbl AeHT.

EaTblp Mmac Kapacal\,

1545rypa KMAbl A'I-6YYAaH!

)Kap KYAaHra xanblHbln,)KacaraHra cHHHbm,

A'I-6YYAaHAbI TaplT'3ne.)l<:blrbmapra xep TannaH

1550TOO KynaraH 3MeAel:ixepAH Kaan xoryJIAY!

'8IIITYK-MHHeH XbIKTbl!' Aen,

8KYM-6onoT, Tepe-6eK,MmaCTblH 'IOpocYH KenHn 'Iarrr'3ne,

1555 Kbl3blK YPYIII 6oJIAY Ae~T.

3MAH aHAbI Kapacal\,KYHY-TYHY OH TepT KYH

HaH3a-MHHeH CaHbllIIbm,

xapKaCbI KeKKe 'IblrbllIIbln,

1560 6anTa-MHHeH 'Ia6bllIIbm,

6MAarblHaH aHpbllIIbln,Kblnbl'l-MHHeH 'Ia6bllIIbm,

xaHbl KonAO anbllIIbln...

Kbl3blK YPYIII 6onroH COI\,

1565 KanblPAblH KaHbl QOI\ )Konol:i,

Kal\KaHAaH Ka6ap XeTKeH COI\,

arap anTblH, aK KYMYlII,

)KonoK Tanan anraH COI\,

AnTaHnaraH Ken Kanblp

1570 HaMblC Kbmbm KeTKeH COI\,

OH 6eIII 'IOpO 6aIII 6onyn,

AnMaM6eT TYPAYI\ YPYIIITa,

xeneKTH xepAeH TYPYlIIyn,

TyneKTY Ha~3a cYPYlIIyn,

1575 6aIIIbl-KocYH 6apanan,6YTKeH 60lOH xapanan,

KOK OOOpblHAaH Kapa KaH

KoHHYHa xaMaH TOnYlIIyn,

KanblPAblH HIIIH OI\OlIIyn

1580 aK Kal\rbl Hep CblPAblraIII

KaIIIblH xapa 'IanTblpbm,

KaH xeTKYPAY AnMaM6eT ...

KbiTaKnapAblH Kol\yp-6aKeIIITYY, KeKTYY Kyn 3KeH.

1585 Cap'anaHbl xyprycneH

Cap'ana MHHreH AnMaM6eT

AKrblp-xanbi 6oc TeMY

Cap'anaHbl xyprycnel:i,xaH 6aIIIbi TonrOH OK 6onAY,

bir stirii insamn ba§l idi.

A~-buudan'l yolaC;lkarallm!

Gnu yola ~lkarallm,Ak-kula'mn arkasmdanbiz onu yola salallm!"Erlerini toplayarak,ulu Coloy Ran boy Ie demi§ti.Bahadlr Manas bir baksana,dUrakladl Ac;-buudan!Mevlam Rtida'ya yalvanpYaratan'a slgmlp,

A~-buudan'l ~ektiler!Yuvarlanacak yer bulamayandagdan yuvarlanan kocakarl gibi

yeri tutup Ylglldl!Fenallk yaplldl diyeOktim-bolot, Toro-bekManas'in yigitlerine saldlrdllar,

klzgm vuru§ma ba§ladl.Artlk aym gtinlerini sayarsangece gtindtiz tam on dart gtinmlzraklarla ~arpl§tllar ,parlltlSI goklere vurdu her.Baltalarla vuru§tular,baltalarla kopanp,

k111~larla yardllar.Oklanm ellerine allpklzgm vuru§malar oldu.Kafir ham ~on Coloy'aKankay'dan haber gelincesan altm, beyaz gtimti§tiColoy gelip yagma etti.Altayca baglran kafirlerbir ~ok fenallk edinceon be§ yigidin ba§ma ge~ipAlmambet cenge kan§tl,tugu yerden kaldlrdl 0,piiskillIti mlzraglnl kaldlrdl,ba§ goz yara here,btittin govde yaralanml§,koyun cigeri gibi kara kan

gogstinti doldurmu§tu her.Kafirin i§i iyi gitti.maden ~ivili alaca eyerinkaYl§1 iki par~a oldu,klZIl kan kustu Almambet...

~inlilerin Konur-baY'1pek kinci bir ~apkln idi.San-ala'Yl oradan ytiriitmedi,San-ala'ya binen AlmambetAygu-call'mn boz tepesine

San-ala'YI ytiriitemedi.kal~asl her oklar doldu,

bir talay eldin b~ edi., Ac;-buudandl colgo

C~I kIlallk!

Colgo cak§1 kllgan sofi,Ak-kulamn kotilnonanan sahp ketelik!'

Koy-ka§kasm c;ogultup,C;ofi Coloy-kan ayttl deyt.Baur Manas karasafi,turn kaldl Ac;-buudan !Car Kudayga cahmp,

Casaganga siymp,AC;-buudandl tartt' ele.CIgllarga cer tappaytoo kulagan emedeycerdi kaap coguldu!'O§tilk-minen clku!' dep,

Okiim-bolot, Toro-bek,Manasun c;orosun kelip c;apt'ele,kIzlk uru§ boldu deyt.Emdi aydl karasafi,kiinii-tilnii on tort kiln

nayza-minen saYI§lp,carkasl kokko C;lgl§lp,balta-minen c;abl§lp,

baldagman ayn§lp,klhc;-minen c;abl§lp,cam koldo ah§lp...kIzlk uru§ bolgon sofi,Kaplrdm kam C;ofi Coloy,Kafikaydan kabar cetken sofi,agar alun, ak kiimii§,Coloy talap algan sofi,Altaylagan kop KaplrnamlS klhp ketken sofi,on be§ c;oro ba§ bolup,Almambet turdufi uru§ta,celekti cerden tilrii§iip,

tilpektil nayza siirii§iip,ba§l-kosiin baralap,biitkon boyun caralap,koy boonnday kara kankoynuna caman tolu§up,

Kaplrdm i§i ofio§upak kafigl ier slrdlga§ka§m cara c;apUnp,kan cotkiirdii Almambet...

Kttaylardm Kofiur-bayo§tilii, koktilii kul eken.Sar' alam ciirgiispOySar'ala mingen AlmambetAyglr-cah bas tofidiiSar'alam ciirgiispOy,can ba§1 taIga" ok boldu,

\11~i! I,'!,

"i

;

BOK-MURUN 141

1590 Ka6blJIaH Tepe )l(OK 6oJIAY! kabIian taro cok boldu!3KH )l(arblH MapaHblO, Eki cagm maramp,AnMaM6eT TerepeKTe KapaHbln- Almambet togorokto karamp-OIlIY TeHTeK KeJI'aTaT! O§u tentek kel'atat!

83YHeH e3Y o~ypaitT, Oziinon ozii onurayt,1595 AK-KYJIaHbI apbl-6epH )l(eTeJIen! Ak-kulam an-heri cetelep!

Capbl e3eK qanbIn KeTnecHH! San ozok yallp ketpesin!TYSlrbIHa KaH TyllIyn, Tuyagma kan tii§iip,6ap TaMaH ooJIyn Kan6acbIH! bar taman bolup kalbasm!AnMaM6eT rypyn MblHbI aitTaT: Almambet turup film aytat:

1600 'Keit-raIlIKaHbIH KOOY KeJIeT, 'Koy-ga§kamn kobii kelet,

Ke6y )l(OK, TepeM, kobii cok, taTom,Can-KamKaHblH )l(apblM KeJIeT, Sap-ka§kamn carlm kelet,

)l(apblMbI )l(OK, TepeM, carlml cok, taTom,)l(bIJIKbIJIYY )l(epre rySlKqbI, TepeM, cIikIiuu cerge tuyakyl, taTom,3JIAYY )l(epAe KereH )l(aT, TepeM, eldilii cerde kogon cat, taTom,

Kblcryy )l(epAe oitHOmqy, TepeM, kIstuu cerde oyno§yu, taTom,1605 aK Ka~rbI Hep cblpAblram, TepeM, ak kangl ier slrdlga§, taTom,

KambIH )l(apa qanTbIpbln, TepeM, ka§m cara yaptInp, taTom,KaH )l(eTKYPAY AnMaM6eT, TepeM! kan cotkiirdii Almamhet, torom!AnTbI apaaH KanblPAaH, TepeM, AltI araan Kaplrdan, taTom,

apacblHa TamTaAbI~, TepeM. arasma ffi§tadln, torom.161 0 KaHAait mYMAYK Kanday §umduk

6amTaAbI~, TepeM?' ba§tadln, torom?'AHAa aitTTbI~ 3p MaHac: Anda ayttIn Er Manas:, AHAait 6oJIco, ait )l(apKbIH, qOPOM, ' Anday balsa, ay CaTkIn, yorom,

e3Y )l(aKmbl, KYH )l(apKbIH, qOPOM, ozil cak§l, kiln caTkIn, yorom,Ko~rypooJIy-6aiiAblH Konguroolu-baydm

Kom-a6aM, qOPOM, Ko§-abam, yorom,1615 Kom aT-MHHeH yitre 6ap, qOPOM! ko§ at-mineD ilygo bar, yorom!

Capbl-e3eH qyitAY Sarl-ozon <;iiydilKblAblpbln, qOPOM, kldmp, yorom,

6Mp qe~epAY ama Kep, qOPOM, biT <;onordil a§a kor, yorom,Ke~ TanaCTblH 6o1OHAa, qOPOM, ken TalastIn borunda, yorom,

AJITbI-6aitAblH apanAa, qOPOM, AltI-baydm aralda, yorom,1620 aTaKeM )KaKblO-6aitAbIH atakem Caklp-baydm

3JIM 6oJIyqy, qOPOM, eli boluyu, yorom,

TeKep YCTa 6oJIyqy, tokor usta boluyu,6epAMM 3JIe 6em ait )l(YCY 6oJIroJIY, herdim ele he§ ay cilsil bolgolu,AK-an6apc CblHbln Kanranbl. Ak-albars smlp kalgall.KbIJIAbI6'3KeH KbiJIblIIITbl, KIidlb'eken klll§tl,

1625coKry6'3KeH COOTTbl? soktub'eken SOOttl?KblJI6aca 3MAM KblJIblIIITbl, KIibasa emdi klil§tl,COKnoco 3MAM COOTTbl, sokposo emdi soottI,

TeKep YCTaHbl 6Mp eJITypyn CaJIbl~ap! tokor ustam biT oltiiriip sallnar!)KaTblK TMJIAYY A)I(bl6ait, qOPOM, Catlk tildilil Aclbay, ~orom,

1630 MblHAaH apbl ceH 6apca~, qOPOM, mmdan an seD barsan, yorom,Haprbl aTaCbl KaM6ap-KaH, nargl atasl Kambar-kan,e3Y aTaCbl AitAap-KaH, ozil atasl Aydar-kan,AiiAap yYJIY KeKqere Aydar uulu KokyogoKeK-ana aTblH 6epcMH Ae! Kok-ala atIn bersin de!

1635 KeK-ana aTblH 6epfiece, Kok-ala ann herbese,KeK-anacbI KOCKe )l(eTKMHqe, Kok-alasl kosko cetkin~e,KeKqeAeH 6allIKa )l(OOM ~OK! Kok~6don ba§ka coom cok!

kaplan efendi yok oldu!tki yana lillgmca bakarakAlmambet etrafl taradl:Ay bak, ate~li can geliyor!kendi kendine konu~upAk-kula'YI saga, sola liekiyor!Cerahat toplamasm,tlrnaklanna kan oturmasm,biisbiitiin basta olmasm!Almambet dedi ki:"Erlerin kimi geldi, kimi

gelmedi, efendim,giiliIiilerin bir klsml geldi,

yansl yok, efendim,at olan Jerde nal izi olur, efendim,balk olan Jerde hlrslz bulunur, efendim,kIz olan Jerde a§lk bulunur, efendim,maden liivili, alaca eyerin, efendim,bak kaYI~1 yarlldl, efendim,kan kustu Almambet, efendim,altl kafir siiriisiine, efendim,beni saldm, efendim,nasll boyle fena bir i~

ettin, efendim!"0 zaman Er Manas dedi ki:"Va oyle mi, ay 1~lgl yigidim,ozii giizel giin 1~lgl yigidim,

Konguroolu-bay'm oglu,Ko~-abam, yigidim,

iki atla evine gidiyor, yigidim,sari yatakll <;u boyunca

atml stir, yigidim,

<;onor daglnl a~lver, yigidim,geni~ Talas boyunda, yigidim,

Altl-bay'in kabilesinde, yigidim,babam Caklp'in

yurdunda, yigidim,bir Tokor usta var,i~te be~ ay evvel ona,klrllan ~u kilici vermi~tim,klllclmi tamir etti,zlrhlml da 0 yapml~tl.Kilici yine yapmaz ise,zlrhl ~imdi yapmaz ise,Tokor usta'YI oldiiriin!Tatll dilli Acl-bay, yigidim,benden once sen git, yigidim,arka atasl Kambar Han,kendi babasl Aydar Han,

Aydar'in oglu Koklio'yeKok-ala atml versin, de!Kok-ala atlnl vermezse

Kok-ala'YI gormezsen,Koklio'den ba§ka dii~manlm yok!

MANAS DEST ANI142

Geni§ Alcan memleketindeEr Camglr¥1 Ya§amakta

Camglr¥I'ya git de ki:onda altln gozlii Merdiyen Var

Merdiyen'i versin, deMerdiyen'i vermezse,

Sill ~eligi de versin de! .

Gnu kar iistiine i§ledi, 'Ji:\bu slit ~elik pek giizeldir. 'tl

~Oradan oteye gidersen, i:

;jbu yurtta Er Ko§oy ya§ar, :halkm en ya§llsldlr 0,git onun duasml al!Oradan ileri vanrsan,

Abllay, Canglr, Kan-koco'dansen dua al gel!"

Acl-bay yiiriiyiip gitti,Konguroolu oglu Ko§-abl§iki atla ko§tu gitti,san yatakll <;u boyunca gitti,<;onor daglm da a§tl,geni§ Talas'ln boyunda,geni§ Kol-ata vadisinde,Cakip-baY'ln halki ya§ar,

Altl-bay a§iretinde.Oradaki Tokor Usta'ya var,ona hamn soziinii de.0 zaman Tokor usta dedi ki:"Ben klllCI yaptlm, ey yigit,hen zlrhl da yaptlm, ey yigit,hen §U ate§li cana gideyim, ey yigit,Manas'a cevap vereyim, ey yigit!Klllcl methedeyim, ey yigit,kara klsraga binip doneyim, ey yigit,Kamkey'e haber vereyim, ey yigit."Tokor usta boyle deyipata bindiManas'a yollandl.Manas'ln JanIna vannca,Manas'a selam verdi.Manas, ustaya dedi ki:"KlllCI yaptm ml, sanatkar?Zlrhl da yaptm ml, sanatkar?"Tokor usta cevap verdi:"KIIICI yaptlm, ate§li can,zlrhl da yaptlm, ate§li can!KlilCI methedeyim, ate§li can!Bu i§e dayanamaYlp, ate§li can,camm ~ok yandl, ate§li can,egeye dayanamadl, ate§li can,elli egem koreldi, ate§li can,dogmeye dayanamadl, ate§li can,som baltalanm klnldl, ate§li can,

Ke~ AJIJKaH }1q}1HAe, Ken Alcan i~inde,eCT'aw 3KeH )KaMrblpqbl, 6st'ay eken Camglr~I,

1640 )KaMrblpqblra JKeT}1!I atiT, Camglr~lga cetip ayt,anTblH KeCTYY MepA}1weH, altm k6sttiti Merdiyen,MepA}1WeHA}1 6epC}1H Ae! Merdiyendi bersin de!MepA}1WeHA}1 6ep6ece, Merdiyendi berbese,)KaMrblpQblAaH 6awKa JKOOM JKOK! Carnglr~ldan ba§ka coom cok!

1645 CYT-60noTTY 6epC}1H Ae! Stit-bolottu bersin de!Kap'yCTa Kblnbln 6eK COKKOH, Kar'usta klllp bek sokkon,CYT-6onOT e3Y JKaKW'3ne. Stit-bolot 6zti cak~'ele.AMaH apbI ceH 6apca~, Andan arI sen barsan,3n QeT}1HAe Kowow 6ap, el ~etinde Ko~oy bar,

1650 JKYpT KapblcbI K}1W' 3ne, curt karlSI ki~' ele,aMaH 6aTa anbln KawT! andan barn ahp kayt!AHAaH apbI ceH 6apca~, Andan an sen barsan,A6blnati, )Ka~rblp, KaH-KOJKO~ AbIlay, Cafiglr, Kan-koconaHAaH 6aTa anbln KawT!' andan barn aIlp kayt!'

1655 AJKbl6aw JKYPY!I KeTT}1 AewT, Aclbay ctiriip ketti deyt,Ko~rypoony yyny Kow-a6bIIlI Konguroolu uulu Ko~-abI~KOW aT-M}1HeH QanTbI AewT, ko~ at-minen ~aptI deyt,

capbI-e3eH QytiAY KbIAblpbln, sarl-6z6n ~tiydti kIdmp,6}1p Qe~epAY aWTbI AewT, biT ~6n6rdti a~tI deyt,

1660 Ke~ TanaCTbIH 6oIOMa, ken TalastJn boyunda,Ke~ Kon-aTa oIOHAa, ken Kol-ata oyunda,)KaKbm-6ati 3n}1 6ap 3KeH, Caklp-bay eli bar eken,

AJITbl-6awAblH apaaHAa. AltI-baydm araanda.TeKep ycTa 6apAbl AeWT, T6k6r usta bardI deyt,

1665 amaH 3KeH YCTara. aytkan eken ustaga.ToKep YCTa MblHbl aWTaT: T6k6r usta mInI aytat:'KbinAblM 3ne KblnblllITbl, QOPO, 'KIldlm ele klh~tJ, ~oro,COKTYM 3ne COOTTbl, QOpo! soktum ele soottJ, ~oro!MeH TeHTeKKe 6apawH, QOPO, Men tentekke barayn, ~oro,

1670 MaHacKa JKOO!I awTawH, Qopo! Manaska coop aytayn, ~oro!KblnblllITblH JKaWblH awTKaH CO~, QOPO, KIh~tJn caym aytkan son, ~oro,Kapa 633 M}1H}1!I KawTatiH, Qopo, kara bee minip kaytayn, ~oro,KaHbIKewre aWTaWH, QOPO" Kamkeyge aytayn, ~oro!'TOKOp YCTa MblHbI awTbm, T6k6r usta mInI aytJp,

1675 aTKa M}1H}1!I 6acTblpAbI, atka minip bastJrdl,MaHaCTbl KOCTew 6aCTblpAbl. Manastl k6st6y bastJrdl.MaHaCKa JKeTe KenreH CO~, Manaska cete kelgen son,MaHaCKa canaM 6epreH CO~, Manaska salam bergen son,MaHac awTTbI YCTara: Manas ayttJ ustaga:

1680 'KbinAbl~6'3ne KblnblllITbl, AapKaH? 'KIldlnb'ele kIll~tl, darkan?coKTY~6'3ne COOTTbl, AapKaH?' soktunb'ele soottJ, darkan?'TOKOp ycTa JKOO!I awTTbl: T6k6r usta coop ayttJ:'KblnAblM 3ne KblnblllITbl, TeHTeK, 'KIldlm ele klh~tJ, tentek,COKTYM 3ne COOTTbl, TeHTeK! soktum ele soottJ, tentek!

1685 KblnblwTblH JKaWblH awTatiH, TeHTeK! KIII~tJn caym aytayn, tentek!

KblnYYHa QblAa6aw, TeHTeK, KIluuna ~Idabay, tentek,JKaMaH JKaHblM KblwHanAbl, TeHTeK; caman carum klynaldl, tentek;orecYHO QblAa6aw, TeHTeK, 6gostino ~Idabay, tentek,3ny orOM JKOlonAY, TeHTeK; elti 6g6m coyuldu, tentek;

1690 corYYHa QblAa6aw, TeHTeK, soguuna ~Idabay, tentek,COM 6anKanap JKOIOnAY, TeHTeK; som balkalar coyuldu, tentek;

BOK-MURUN 143

I6acYYHa qMa6aH, TeHTeK, basuuna ~idabay, tentek, basmaga dayanamadl, ate§li can,6aJlAapblM 6apbl )KaAaAbl, TeHTeK! baldanm barl cadadl, tentek! koriigiim patladl, ate§li can,"MH3H capbl OOJlCYH!" Aen, "Mizi Sari bolsun!" dep, klilcm agzl sarI olsun diye,

1695 MH3HH yyra cyrapAblM, TeHTeK! mizin uuga sugardlm, tentek! keskin yerine agu siirdiim, ate§li can,

83YMY Kapan WHJlTe6e, TeHTeK: Oziiiidii karap §iltebe, tentek: kendine dogru sallama, ate§li can,KaTYY YPYWKa caJIbl~ap, TeHTeK!' katuu uru§ka sailiiar, tentek!' sert dogii§te kullan, ate§li can!"KaHTa )KYPAY 3p MaHac, Kayta ciirdii Er Manas, 0 zaman Er Manas evine ko§tu,

KblpK qoporo KeMH AeHT. kIrk ~orogo keldi deyt. kIrk yigidine kavu§tu., ~1700 Ka6blJlaH TYYraH 3p MaHac Kabllan tuugan Er Manas Kaplan dogan Er Manas.

KblpK qoporo aHTTbl AeitT: kIrk ~orogo aytll deyt: kIrk yigidine dedi ki:

'CaitblHAblK-CaprbIJl MHHeJlH, qOPOM! 'Saymdlk-sargli mineli, ~orom! "<;abuk olun atlara binelim, yigitlerim,3pHKce-KYJlaH aTaJlbl, qOpoM, erikse-kulan atail, ~orom, isterseniz kulan vurailm, yigitlerim,3pHKnece-MeHpere aTaJlbl, qOPOM! erikpese-moyrogo atall, ~orom! istemezseniz hedefe atallm, yigitlerim!

1705 Yq-KapOOJlra 6apaJIbl, qOPOM, O~-karoolga barail, ~orom, O~-karool'a varallm, yigitlerim,

AitAap-KaH yYJlY Aydar-kan uulu Aydar Han'm ogluKeKqeAeH, qOPOM, Kok~odon, ~orom, Kok~ti'den, yigitlerim,

KeK-aJl'aT cypan 6epreH Ktik-al'at surap bergen Kok-ala atl istedik, veren

)KOK, qOPOM, cok, ~orom, yok, yigitlerim,MaJlra Kapoo "llIblK Tblp!" KYJl, qOPOM, malga karoo "~Ik tlr!" kul, ~orom, davar ~obarn 0 koleden, yigitlerim,KeKqeAeH 6awKa )KOOM Kok~Odon b3§ka coom Kok~o'den b3§ka dii§marnm

)KOK, qOPOM! cok, ~orom! yok, yigitlerim!171 0 3pTe~-MHHeH Typy~ap, qOPOM! Erteii-minen turuiiar, ~orom! Sabahleyin erken kalkln, yigitlerim!

Cap'aJlara MHHe Kep, qOPOM! Sar'alaga mine kor, ~orom! Sen Sarl-ala'ya bin, yigidim!

Yq-KapOOJl eTyn 6ap, qOPOM! O~-karool otiip bar, ~orom! O~-karool'a kadar git, yigidim!KaJlAblparblH CaJIblHraH, qOPOM, Kaldlragm sailngan, ~orom, Ok ~antaslrn sallandlran, yigidim,KaJlAaH MaJlblH Kepyn KeJl, qOPOM! Kalday mailn koriip kel, ~orom! Kalday'm mailrn gor de gel. yigidim!

1715 CaJl6blparblH CaJIblHraH, qOPOM, Salblragm salmgan, ~orom, Ok ~antaslrn sallandlran yigidim.)J(aH3a~ MaJlblH Kepyn Ken, qOPOM! Cayzaii mailn koriip kel, ~orom! Cayzan'm malml gor de gel yigidim!)J(a~blc aTTblH )KOnYHAa, qOPOM, Caiils attln colunda, ~orom, Yalrnz atlrnn yolunda, yigidim,

)J(a-MepKeHHH )KerHHAe, qOPOM, Ca-Merkenin ceginde, ~orom, Ca-Merke'nin yarnnda, yigidim.Kb13bln-KeKeH )KaHbl 6ap, qOPOM, Klzli-ktikon caYI bar, ~orom, Klzli-kokon denen yer var, yigidim,

1720 KanblPAblH KaHbl qo~ )J(onoH Kaplrdm karn <;oii Coloy kafirin ham <;on Coloy)KblnKblCblH OTTOp )KaTaT AeHT, cliklsm ottor catat deyt, orada at siiriilerini otlatlr,)KblnKblHbl qanbln aJlbl~ap! cl1klnJ ~ailp ailiiar! atlan ~allp getirin!)J(blnKbl OTTOp on 60nco, Cl1kl ottor 01 bolso, Atlarl otlar goriirseniz,)KblnKbl6aCbln aJlaJIbl! cllkl baslp alail! siiriiyii yakalaYlp alln!

1725 KepYH6eH KypMeH KHHenH! Ktiriinboy kiirmon kiyeli! Kimseye goriinmeden kaputlan giyin!Tony TOHon aJlaJIbl! Topu tonop alai!! Yagma edip gel in!Ta~ TY~KYHyn aTKaH CO~, Taii tiiiikiiyiip atkan son, Tan yeri aganp,Tapa3a )KblnAblC 6aTKaH CO~, taraza clldlS batkan son, Terazi YlldlZI batarken.)KblnAblCKa OMon qblKKaH CO~, cl1dlska oiidop ~Ikkan son, giine§ parlaYlp ~Ikarken.

1730 Cap'anaHbl MHHAH AeHT, Sar'alam mindi deyt, Sarl-ala'ya bindi.Cap'aJla MHHHn AJlMaM6eT, Sar'ala minip Almambet, Almambet San-ala'ya binipqaJIrblHra )Kypyn KenAH AeHT. ~algmga ciiriip keldi deyt, ke§if yapmaya ~Iktl.)Ka~rbIC aTTblH )KOnYHAa, caiigls attln colunda, Daraclk bir at yolunda,

)J(a-MepKeHHH )KerHHAe Ca-Merkenin ceginde Ca-Merke'nin tam kenarmda1735 KanblPAblH KaHbl qo~ )J(onoH Kaplrdm kam <;oii Color kafiri n ham <;on Coloy'un

)KblJlKblCbl OTTon KenHnTHp. cllklsl ottop keliptir, at siirilleri otluyordu.

TerepeKTe KacTblpbln togtirokto kastlrlp Dort yamna doniip baklndl,)Kep apblTbln 6aCTblpbln, cer arltlp bastlnp, her tarafi ara§tlrdl.)Kep apblTbln anraH CO~. cer antlp algan soii, Her tarafi araymca

1740 KaHTa CaJlAbl Tepere, kayta said I torogo, sonra efendisine donerekTepere KenHn aHTTbl AeHT: torogo kelip ayttl deyt: efendisine §oyle dedi:')J(aHrblc aTTblH )KOnYHAa, 'Cangls attln colunda~ "Daraclk bir at yolunda.

144 MANAS DEST ANI

)Ka-MepKeHUH xemHAe,XblJlx:l.lCbl OTTOn KeJlUnTUp, TepeM.

1745 amy 6yryH aTTaHbIn, TepeM,

YPYHranb( TOO 60Jl~Y, TepeM,

)KOJloH-MUHeH xoo 60Jl~YK, TepeM!

TyneK-ry xep~eH TypeJlY, TepeM!)KblJlx:I.IHbI KaTTYY mHeJlU, TepeM!

1750 KaJI]UJlparhIH canhIHraH, TepeM,

Kan~aii-nb( CaHhIn ananhI, TepeM!'

MaHaCKa xoon 6ep~u ~eHT.

AA 6aT1,{p MaHac aHTThI ~eHT:

'ATbI xaKmhI, aH xapKblH, qOPOM,

1755 aTKa qyaK KYH ryyap, qOPOM,

3P 3M]J;H XOpTOp KYH Tyyap, qOPOM!Y CTara xoon 6epeJlu, qOPOM!

3M~H KaHCCa~, YCT' eKe ~apKaH,

KbIpK XYJlYHAY 633 anrblH!-17 60 KbIJlhlq},l~HblH KhIHOO ~eHT.

KaHhlK:eiire aHTa 6ap:

aK KypeKe, ToproH Kec,

)KaKaCbI aJITbIH, xe~u )Kec,

KapaHbIH ory KaKnaraH,1 765 6apalVlhlH ory 6amaraH,

KeJlTeHHH ory KeJl6ereH,

"AK-OJlUOK" ~ereH TOHYM 6ap!-

KaHhlKeHre aHTa 6ap!

EUp~H aJIhIn )KanChIH ~e!

17703ceH 6aphIn coo KaHccaM,CanaM3T 6apbIn caK KaHccaM,

)KOJloif,!{YH YJlYY KbIChl YJlyy-6uKee3y~e TOKOJI KhIJlapMhIH,

KUqU KblChI KumMumm

1775 YYJlyHa aJIhIn 6epepMHH!

3M~U KaHTKblH, YCT'eKe!'YcTa ;Kypyn KeTTH ~eHT.

3M~U Xb(JlKhl THHMeK 60Jl~Y AeHT.

A~rblqaJI KaCbl AK-caHK3JI

1780 )KOJlOMYH caH6bl Typ6aH6bl?

Y6aaJIY Kepl1M (?) Kl1illl1 3KeH,

TYH~e TymTY KepynTYp.

3pTe»-MuHeH ryPAY ~eHT,6acbln "eMu )KOJlOHrO,

1785 )KOJlOHro KeJll1n aHTTbl Aei1T:

'T06a, )KOJlOH, qO~ KaHbIM,

TYHAe xaTbln TYill KepAYM,

TYH~ery TYillYM onKOH TYill,

cblpa ;KyperYMHYH 6aillbl1790 aTTaH TYHJlan KonKOH TYill!

Kapaqafibl )KaMaH ~en,aT Ty6YPTYH Ken YKTYM,

)KOO Kop~yrYH Ken TapTTbIM!-

ACblJlhlMbl Kep6eAYM,1795 a3a6b1MbI Ken TapTTbIM,

6aTbip )K.OJlOH, qO~ KaHbIM!

Ca-Merkenin ceginde, Ca-Merke'nin tam kenanndaCilkiSI ottop keliptir, torom. atiarmi otiatiyor, efendim!

O§u biigiin attamp, torom, bu giin atlara binelim, efendim,urungail too boldu, torom, etrafI hep daglIk, efendim,Coloy-minen coo bolduk, torom! Coloy'la dii§man olduk, efendim,Tiipoktii cerden tiirolii, torom! tugumuzu kaldmp biz, efendim!CI!kmi kattuu tiyeli, torom! Atlara hiicum edelim, efendim!

Kaldiragm salmgan, torom, Ok ~antasim saiiandiran, efendim,Kaldaydi saYIp alalI, torom!' KaldaY'I sanp alalIm, efendim!"Manaska coop rerdi deyt. Manas'a bOyle cevap verdi.AA batIr Manas ayttI deyt: Er Manas ona dedi ki:'AtI Cak§I, ay carkIn, ~orom, "Adl giizel ay I§IgI, yigidim,atka ~uak kiln tuuar, ~orom, atlar i~in giin pek slcak, yigidim,er emdi cortor kiln tuuar, ~orom! erlere de gii~ olacak, yigidim,

Ustaga coop rereli, ~orom! Usta'ya cevap verelim, yigidim!Emdi kayssafi, ust'eke darkan, -5imdi evine donerken, iistat sanatkar,kIrk kulundu bee algm!- kIrk kIsrak al da git,KIII~Ifimn kInoo deyt. bu, yaptIgm kI!I~ i~indir.Kamkeyge ayta bar: Kamkey'e sayle, de ki:ak kiiroko, torgoy kos, Giizel bir zincir zirh vardIr,cakasl altIn, cefii ces, yakasl altIn, yeni bakIr,karamn ogu kakpagan, ona hi~ bir ok i§lemez,barafidm ogu batpagan, hi~ bir tiifek kur§unu ge~mez,keltenin ogu kelbegen, hi~ bir kur§un i§lemcz,"Ak-olpok" degen tonum bar!- Ak-olpok diye bir zIrhlm var,Kamkeyge ayta bar! Kamkey'e sayle bunu!Birdi alip capsm de! Hepsini giizelce saklasm, de!Esen banp soo kayssam, Sag kalir eve vanrsam,salamat banp sak kayssam, selametle eve donersem,Coloydun uluu kiSI Uluu-bike Coloy'un biiyiik kIZI Uluu-bike'yioziifio tokol kI!armm, sana kuma kI!arIm,ki~i kiSI Ki§mi§ti kii~iik kIZI Ki§mi§'i deuulufia alip be:rennin! ogluna zevce getiririm!Emdi kaytkIn, ust'eke!' Haydi artik don evine!"Usta ciiriip ke:tti de:yt. Usta oradan ~Ikip gitti.Emdi cI!kl tiymek boldu deyt. Bunlar atlara saldlrdl.Afigl~al kasl Ak-saykal Angl~al kIZI Ak-saykal

Coloydun saybi turbaybl? Coloy'un karlsl degil mi?Ubaall kerim (?) ki§i eken, Pek kerim bir insan idi,tiindo tii§tii koriiptiir. gece bir riiya gormii§tii.Ertefi-minen turdu de:yt, Erkenden ayaga kalktI,baslp keldi Coloygo, ~IkIp Coloy'a geldi 0,

Coloygo ke:lip ayttI de:yt: Coloy'a gelince dedi ki:'Toba, Coloy, ~ofi Kamm, "Tovbe, Coloy, biiyiik hanlm,tiindo catIp tii§ kordiim, diin gece bir riiya gordiim,tiindogii tii§iim opkon tii§, bu pek miithi§ bir riiyaydl,Sira ciirogiimniin ba§I yiiregimi iirkiitenattay tuylap kopkon tii§! bir riiyaydl bu.Kara~am caman dep, Kara~a'YI kotii niyetli goriipat tiibiirtiin kop uktum, her at sesi i§ittim.coo kordugun kop tarttIm!- Dii§man zulmiinii ~ok gordiim!ASIIIfidi korbodiim, Kudretini gormedim ben,azabifidl kop tarttIm, gazablm ~ok tattIm ben,batIr Coloy, ~ofi Kamm! bahadlr Coloy, biiyiik han!

BOK-MURUN 145

I;

II

Tiindo w§iim buzulat:~lkanaktay Er Manas

cllklga tiyp kallptlr,clldlska ofidop sallptlr.

Kiingo oroy tiyptir,kiirmo tonop kiyptir,

topu tonop saltptlr!-Bu nemeni boluptur?'Bu kurugan Saykallfi

Coloygo kelip aytt'ele.Kapudm kam ~ofi Coloy

aytkan kepti ilbeyt:'Menin ctlkIm kim alat?Bu ~lkanaktay urn kulaygu iirii baytaldlala ka~lp ketkendir.

BaktI-kuuray basarmm;men o§ufidu cetpesem,

~elekti ~enep cetermin;men o§ufidu cetpesem,

~ekirtenin ~aarta§,men o§ofidu cetermin;men o§ofidu cetpesem,Boy-baraktIn kara ta§men o§ofidu basarmm;men o§ofidu baspasam,Kok-oyroktun sarI sas,men o§ofidu basarmm;men o§ofidu baspasam,Kopunu tuura basamln,

Irgaytlm a§armln,sarI ozon ~iiydiin ba§mda,Buuralamn ka§mdamen o§ofidu basarmm;men o§ofidu baspasam,A~-maraldm alkImdanat kuyrugun §iiyomiin~atkaldagl Manaska

~abuuldu koyormun!AyttIrlp kallfi berdirgenkan balasl Kamkeya§ bilekten alarmln,at sofiunan salarmm,kara bet, Ak-saykal,saa kiifinii ktlarmln!Kara~am caman dep,karadan tuugan Kan Coloy,meni tuugan cak§1 dep,ka~lp kelip sen tiysefi,menifi ctlklm kim alat?Tooluu cerde badam cok,ctlklmm alar adam cok:kara cerde keme cok,Kapu-minen Busurman

Riiyam beni korkutuyor,af§m boylu Er Manassiiriilerine saldlrmI~,

YIldlzlara dogru baklp,yiiziinii giine~e c;:evirmi~,elbise yagmalalp sIrtlna giymi~,

ba§IIk yagmalaYlp ba~lna gec;:irmi~!Bunlar ne demek olsa gerek?"Bu bozuk Saykal i~te boyle

Coloy'a gelip soylemi~ti.Kafirin haru <;on Coloysoylenen sozii dinlemedi."Benim aumI kim c;:alabilir?Bu ar§m boylu haydutcarum kIsrak siiriisiinii,allp kac;:mI~ olacak.

Baku-kuuray'a gideyim,orada ana yeti~emezsem,oradan <;elek'e gideyim,orada Dna yeti~emezsem,

<;ekirte'nin kayahgmdabeD ana yeti~irim.Orada da yeti~emezsem,

Boy-barak kayalanndaonu beD basunnm,orada da yeti~emezsem,

Kok-oyrok sazhgmda,beD Dna yeti~irim.Orada da yeti~emezsem

dogru Kopu'ya giderim,Irgayu'YI a~mnm ben,san yatakll <;u'nun ba~lndaBuurala'run kar~lsmdabeD onu elbet basanm.Gnu orada da basamazsam

Ac;:-maral'm tepesindeat kuyrugu c;:ozerim beD<;atkal iistiinde Manas'a

c;:apulunu yarunda koyar mlYlm?Evlenmek ic;:in bir c;:ok para verdigi,haD klZI Kamkey'iince bileginden tutup,aumm arkaslna ataYlm,beD Ak-saykal kadlmsana cariye vereyim.Karac;:a'ya fena deyip,~erden dogan Han Coloy,beni, asil dogmu~ diye,bana kaC;:lp kanm olsan,atlanml kim alabilir?Dagllk yerde badem yoktur,atlml alacak adam yoktur,

topraklarda gemi yoktur,kafir ile miisliimanda

TYHAe TYIUYM 6Y3YIlaT:QblKaHaKTaU 3p MaHac

XblIlKblra THUll KanblIITblp,

1800 XblIlAblCKa O~OII canblIITblp.K YHre opou TJ1UIITHP,

KypMe TOHOII KHUilTHp,

TOllY TOHOII CaIlblIITblp!-

Ey HeMeHH OOIlYIITyp?'

1805 Ey KypyraH CauKanbl~)l(oIlouro KeIlHil aHTT'3Ile.

KaIIblPAblH KaHbl qo~ )l(OIlouauTKaH KeIITJ1 HIl6euT:

'MeHHH XblIlKbIM KHM anaT?

1810 Ey QblKaHaKTau ypy Kyn

aurblp YPY 6auT~blana KaQblil KeTKeHAHp.

EaKTbl-Kyypau 6acapMblH;MeH OIUY~y xeTileceM,

1815 qeneKTJ1 QeHeil XeTepMHH;

MeH OIUY~y xeTileceM,

qeKHpTeHHH QaapTaIU,MeH OIUO~y xeTepMHH;

MeH OIUO~y xeTileceM,

1820 Eou-6apaKTblH Kapa TalllMeH olllo~y 6acapMblH;

MeH oIUO~y 6acilacaM,

KeK-oupOKTyH capbl cac,MeH olllo~y 6acapMblH;

1825 MeH OIUO~y 6acilacaM,

KOIIYHY Tyypa 6acaMblH,

bIpraHTblHbl alllapMblH,capbl e3eH q YUAYH 6alllblHAa,

EyypanaHblH KalllblMa1830 MeH OIUOMY 6acapMblH;

MeH OIUOMY 6acilacaM,

Aq-MapanAblH anKblMAaHaT KYHpyrYH lllyueMYH

qaTK~arbl MaHacKa

1835 qa6yynAY KOHOPMYH!

AHTTblpblil Kanbl~ 6epAHpreHKaH 6anacbl KaHblKeH

alll 6HneKTeH anapMblH,

aT cO~YHaH canapMblH,

1840 Kapa 6eT, AK-cauKan,caa KY~HY KblIlapMblH!

KapaqaHbl xaMaH AeII,

KapMaH TyyraH KaH )KOIlOH,MeHH TyyraH xaKlllbl AeII,

1845 Kaqbm KenHil ceH THHCef\,

MeHHf\ XbmKblM KHM anaT?

Toonyy xepAe 6aAaM XOK,XblnKblMHbl anap aAaM )!(OK:

Kapa xepAe KeMe XOK,

1850 KaIIblp-MHHeH EycYPMaH

~

MANAS DEST ANI146

Maa Kalil KaHTapap HeMe XOK!'

~rbIqaJI KbICbI AK-caHKaJI, A~Kbw~a6aH TJ1M onTYP,

aCTbl )KonoH o~6o!' ~eII,

1855 AK-caHKaJI qbIKTbI cYHneHYII,

CaHKaJI 6aCTbI 6~apra.

'CYMYPYII HaH3a TapmaraH,

cYM6aTTYY EonoT KynYHYM,

KaqblpraMaH KaTJ1IIaraH

1860 KaHparryy EonOT KynYHYM,

aTeKe~ )KonoH 6on6o~y,

Aq-6yy~aMbI anbl~ap!ACbIn TYyraH MaHaCTbIH

KeTYHeH KYYII 6arbI~ap,1865 XbWKbIHbI aHpbIII CaJIbl~ap!

HaMblC aMaH 6YTIIeH6y?

TYH~e TYIIIYM 6Y3ynaT,

KeKeTeH-KaMbIH alllblH~a

EOK-MYPYMaH TepeHYH1870 OIllY KaHHbIH KalllblH~a

arap anTbIH, aK KYMYIII

TaJIaII aJI~bl aTeKe~-

MeH KOPKOMYH oIlIYH~aH,

o~o-TYpraH UIII 6on6oHT!'

1875 8KYM-6onOT, Tepe-6eK,KaH aTaCbI )KonoHro

6acblII Ken~u 6aJI~apbl,

aTaCbl )KonoHro KeII aHTaT:

'KapaHbIH KaHbI, KaH )KonoH,

1880 aTeKe, Aq-6yy~aH~bl Mara 6ep!

qblKaHaKTaH YPY Kyn

KeTYHeH KYYII 6apaHH!)KbmKblHbl aHpbln CaJIaHH!'

KaIIblp~blH KaHbl qo~ )KonoH

1885 aH~a aHTTbl 6aJI~apra:, AH~aH ~e6e, xaIlI 6aJI~ap!

0 'IbIKaHaKTaH YPY Kyn-

aTaCbl KaHTblII KYYIITY,

3Hecu 3ruc TyynTY!

1890 A'I-6yy~aH~bl 6ep6eHMuH!-

A'I-6yy~aH~bl 6epreH CO~,"YHYHe xaTblII Kan~bl!" ~en,

enKecy Ke6ep MaHacTblH!

A'I-6yy~aH~bl MeH MMHeMUH,

1895 aCTbl 6an~ap 6ep6eMuH.

KaJI~blparblH CaJIblHraH

Kan~aHblM Ken'lU KaIlIblMa,

6enAeM'IUCUH qaJIblHraH

MexuHuM Ken'lU xaHblMa,

1900 CaJI6blparblH CaJIblHraH

)KaH3a~bIM KenqU xaHblMa!

Taprbm-Ta3q Ken'lM KaIlIbIMa!'

Taprbm-TaJ ~aJIbl xaKKaH CO~,

AaJIblHa KapaII aJIraH CO~,

maa ka~ kaytarar neme cok!'Afigl~al kISI Ak-saykal'AfikIldabay tim oltur,astl Coloy ofibo!' dep,

Ak-saykal ~lktl siiyloniip,Saykal bastl baldarga.

'Sundurup nayza tartpagan,sumbattuu Bolot kulunum,

ka~lrgandan katipagankayrattuu Bolot kulunum,atekefi Coloy bolbodu,A~-buudandl allfiar!ASll tuugan Manastlnkotiinon kuup baglfiar,cllkml aynp sallfiar!Namls andan biitpoybii?Tiindo tii~iim buzulat,

Kokotoy-kandm ~mdaBok-murunday toroniino~u kanmn k~mdaagar altln, ak kiimii~talap aldl atekefi-men korkomun o~undan,

ofio-turgan i~ bolboyt!'Okiim-bolot, Toro-bek,kan atasl Coloygobaslp keldi baldan,atasl Coloygo kep aytat:'Karamn kam, Kan Coloy,ateke, A~-buudandl maga ocr!C;lkanaktay uru kul

kotiinon kuup barayn!Cllklm aynp salayn!'Kaplrdln kam C;oft Coloyanda ayttl baldarga:'Anday debe, ca~ baldar!0 ~lkanaktay urn kul-atasl kaytlp kuuptu,enesi egis tuuptu!

A~-buudandl ocrbeymin!-Ac;-buudandl bergen soft,"Uyiino catlp kaldl!" dep,opkosii kobor Manastln!Ac;-buudandl men minemin.astl baldar berbemin.

Kaldlragm sallnganKaldaYlm kel~i ka~lma,beldemc;isin c;almganMecinim kel~i camma,

salblragln sallnganCayzaftlm kelc;i camma!

Targll-tazc; kel~i ka~lma!'Targll-taz dall cakkan son,dalma karap algan son,

bana kar~l ~lkacak ki~i yoktur!"Angl~al klZl Ak-saykal"Ses ~lkarma, sus otur,lanetler olsun sana Coloy!" deyip

Ak-saykal soylenip ~lktl,bastl ~ocuklarma gitti:

"Sapladlglmlzragl ~ekmeyen,gayretli Bolot yavrucugum,

sava~ yerinden ka~mayangayretli Bolot, tay yavrum,baban Coloy bana vermedi,A~-buudan'l sen allver,asil yiirekli Manaslnizini takip edin,at stiriilerini aIm!Namus 0 zaman temizlenmez mi?Beni bir rtiya rahatslz etti,Kokotoy Ranln olii a~mdaBok-murun'un verdigi bu a~tai~te bu hamn yurdunda,sarI altm, beyaz gtimti~ti,sevgili baban ~apul etti.Bu beni ~ok korkutmu~tu.Boyle i~te ugur olmaz!"Oktim-bolot'la Toro-bekhan babasl Coloy'ageldiler her iki oglu.Babalanna dediler ki:"Yerytiztintin ham, Ran Coloy,A~-buudanl bana ver baba!

Ar~ln boylu ~apulcununizini takip edeyim!At siirillerini alaYlm!"Kafirin ham, Ran Coloy,~ocuklarlna dedi ki:

"Oyle demeyin ~ocuklar,ar~m boylu ~apulcununbabasl korkusundan ka~tl.anasl ikiz dogurdu.A~-buudanl verememA~-buudan'l verirsem,hen evde kala kaldlglm i~inManasln gogsti kabarlr!A~-buudan'a ben binerim,asIa size vermem onu.Ok ~antaslm sallandlran

KaldaYlm gelsin kar~lma.<;:antasml sallandlranMecinim gelsin yamma.Oklarlm sallandlran

Cayzamm gelsin yanlma!Targll-taz gelsin kar~lma!"Targll-taz kiirek kemigini yaklnca.yanan kemige baklnca,

BOK-MURUN 147

Targll-taz turup dagl aytat:'KaplrdIn kam C;ofi Coloy,men korkomun dal1dan,bu dalmm i¥inde

kazanbaktay kayran b~kan aIdman cayladl,

tuulgaday kayran b~tuu aIdman cayladl!O§u biyl attanba!-Atka kar§l ay eken,erge kaf§l cil eken-bu ¥lkanaktay konkur kulclldlska ofidop sal1ptIr,

kiingo oroy tiyptir,cllkt berer coo emes!Attanbagm, ay caTkIn, torom!'Anda Coloy dagl aytat:

'Kuday-minen siiylo§kon,kurugan Kalmak, ne deysin?

Kaldlragm sal1nganKaldaYlm ciirgon ka§lma,beldem¥isin ¥almganMecinim ciirgon camma!'Kara ba§ tuusun kotoriip,Kan Coloy ciirmok boldu deyt,Kan Coloy ciiriip ererde

Targll-taz turup tagl aytat:'"Koy! Koy!" desem, bolbodufi:kazanbaktay kara b~Kan Coloy aIdman cayladl,attanba~l, Kan Coloy!

Tuulgaday kayran b~tuu aIdman cayladl,

attanba¥l, C;on Coloy!Cilan clll cllsan~l!Cllkl CIllO cerde

banp uru§ salsafi¥l!Kuday saga berbeybi?Satka kar§1 ay ele:aga degen bolboson,

ay canlrtlp attangm!'Aga Coloy bolbodu,attamp ciiriip ketti deyt.'Klzlk i§ti salam!' dep,'KIZlk uru§ salam!' dep,Coloy-kan ketti ¥alkmdap.-Uu arakti baylantIp,suu arakti i§ti deyt;kart buuraday ¥alktldap,Kan Coloy ciiriip berdi deyt.Kan Coloy ciiriip bergen son,Ayglr-call bog tondiicllklm a§mp t~taptIr-Batir Manas karagan,

Targu-taz dedi ki:"Kafirin ham yon Coloy,ben korktum bu kiirek kemiginden,bu kiirek kemiginin i'i'indekazan kadar b~ goriiniiyor,hamn oniine YIglllyor,tugluk kadar biiyiik bir ba§tug oniine YIgulyor!Sen bu serer ala binme!Ata kar§l ay duruyor,Adama kaf§1 yu duruyor!Bu ar§m boylu kan i'i'en kulyudlzlara gore hareket ediyor,giine§e gore hareket ediyor.At verir bir dii§man degil o!Ay l§lgl efendim, anna binme!"0 zaman Color §oyle dedi:"Riida ile soyle§enKalmuk kopegi ne dersin?Ok 'i'antasml sallandlran,

KaldaYlm yiirii kar§lma.Ok 'i'antasma sallandlran,Mecinim yiliii yamma!"Kara ba§ tugunu a'i'lpRan Coloy yiiriimege hazlrlandl.Ran Coloy yiiriiyecegi zamanTargll-taz tekrar dedi ki:"Blrak! Blrak! dedim. dinlemedin.Kazan kadar bir b~ gordiim.Coloy'un oniine YIglldl,ala binme Ran Coloy!Tugluk kadar b~ gordiim.tugunun oniine YIglldl.ala binme yon Color!Yllan Ylllna siiriin gir!At ylll yakla§mca sen,'i'lk 0 zaman cenge git!Tanrl sana yardlm etmez mi?Bu ay ugursuz bir aydlr,soyledigimi dinle sen.yeni ayda ala bin sen!"Color bunu dinlemedi,ala binip rota 'i'lkn.iyi bir i§ goreyim dire.

~ok iyi vuru§aYlm dire,sallnarak gitti Color Ran.zehir rakldan da aldl.once sulu rakl i'i'ti,kart deve gibi sallandl.Ran Coloy boyle yola 'i'lkn.Ran Color bOyle rota 'i'lklpAyglr-call'mn boz tepesindenanm a§lrlp g~irdi.Er Manas baklndl,

1905 Taprbln-Ta3 TYPyn AarbI aHTaT:

'KanbIPAbIH KaHbI l:{Ol\ )KonoH,

MeH KOpK.oMYH AallbIAaH,

6y AallbIHbIH HqHHAeKa3aH6aKTaH KaHpaH 6am

1910 KaH aImbIHaH )KaHnaAbI,

TYynraAaH KaHpaH 6aUl

TYY aImbIHaH )KaHnaAbI!OUlY 6Hiin aTTaH6a!-

ATKa KapUlbI aH 3KeH,

19153pre KapUlbI )KHn 3KeH-

6y qbIKaHaKTaH KOHKyp Kyn

)KbIMbICKa OMan CallbinTbIp,

KYHre OpOH THHnTHp,)KblnKbI 6epep )KOO 3Mec!

1920A1TaH6arbIH, aH )KapKbIH, TepeM!'

AHAa )KonoH AarbI aHTaT:

'KYAaH-MHHeH cyiineUlKeH,KypyraH KallMaK, He AeiicHH?

KaImbiparblH CallblHraH

1925 KaImaiibIM )KypreH KaUlbIMa,6eMeMqHCHH qallblHraH

Me)KHHHM )KypreH )KaHbIMa!'

Kapa 6aUl TYYCYH KeTepyn,

KaH )Kono" )KypMeK 6onAY AeiiT,

1930 KaH )KonoH )Kypyn 3pepAe

Taprbm-Ta3 TYPyn Tarbl aHTaT:

'"Koii! KOH!" AeceM, 6on6oAYl\:

Ka3aH6aKTaH Kapa 6aUl

KaH )KonoH allAbIHaH )KaHnaAbI,

1935a1TaH6aQbI, KaH )Kono"!

TyynrMaH KaHpaH 6aUl

TYY anAbIHaH )KaHnaAbI,a1TaH6aQbI, 4ol\ )KonOH!

)KbmaH )KbmbI )KbmCal\QbI!

1940 )KbmKbl )KbmbI 0 )KepAe

6apbln YPYlli CallCal\QbI!KYAaH cara 6ep6eH6H?

CaTKa Kapllibl a" 3ne:

ara AereH oon6ocol\,

1945 aH )Kal\blpTbln a1TaHrblH!'

Ara )Kono" 6on6oAY,

aTTaHbln )Kypyn Ke1TJt Ae"T.

'KbI3bIK HlliTH canaM!' Aen,

'KbI3bIK YPYlli CallaM!' Aen,

1950 )KonoH-KaH Ke1TH QallKbiMan.-

Yy apaKTbI 6a"naHTbln,CYY apaKTbI HlliTH AeHT;

KapT 6YYPMaH QallKbiMan,KaH )Kono" )Kypyn 6epAH AeHT.

1955 KaH )Kono" )Kypyn 6epreH COl\,

AHrblp-)Kallbl 6oc TeMY

)KbmKblHbI alliblpbIn TalliTanTbIp-

EaTbIp MaHac KapaCal\,

148 MANAS DESTANI

'KyyrYH KaqaH KeJIeT?' Aen,

1960 aMbln Kapan JKaTblnTbIp.

AMbln Kapan JKaTKaH CO~,

JKep MaHlIlbln KOJI KeJIeT,

JKeJInHJIAelIlHn TYY KeJIeT,

MbIJITbIKTapbI lIIooAbIpaHT,

1965 HaH3aJIapbI KooAbIpaHT!

qaJIKbIMan KeJIe JKaTKaH CO~,

EaTbIp MaHac MblHbl aHTaT:

'EaTbIp CbIpraK, 6apCa~qbI!K9K-TeKeHH MHHCe~qH!

19 7 0 OH 6elIl )l(aH3a~ aTKa MHH!

OH aJITbI )l(aH3a~ aTKa MHH!

)l(bIJIKblHbI KaTTbI TJtH~ep!

OH 6e1Il )l(aH3a~ JKaCOOJIra

KeTYH9H TYlIlyn aJIbI~ap!1975 HaH3aHbI KaTTbI KarbIHap!

)l(bIJIKbIHbIH qa~bIH K9p69H6y,

HaH3aHbI KapMan aJI6aH6bI,

iKblJIKbIHbl KocmH CaJI6aH6bl?

TOKOHJIYY JKePAeH TOCOHH!

1980 AHrbIp- JKaJIbI 6oc T9M9H

aMbln Kapan TYpaHH!

KbISI TapTbin 9TK9HA9,

KblH CYOOA9H CaJIaHH!

EHp KYAaHAaH TJtJIeHH!

1985 )l(ep MaHlIlbln KOJI KeJIeT, qOPOM,

iKeJInHMelIlHn TYY KeJIeT, qOPOM!

AJIAaparaH (?) K9n KanbIp, qOPOM,

6apbICbl aTKa MHHreH6'3M, qOPOM,

HaMbIC KbIJIbln caJIraH6'3M, qOPOM!

1990 AK-KYJIaHbI 6epH TapT, qOPOM,

aK Ka~rbl 3P CbIpAblralIl, qOPOM,

6eKeM ToKyn CaJIbl~ap, qOPOM!

TYTaM iKepHH HbIJIAaTbln, qOPOM,

TYTaM JKepHH cblpAaTbffi, qOPOM,

1995 KOKOHAOH aJIAbIM

HaH3aHbI, qOPOM!

)l(eJI6Hp- iKyn6yp

iKeneKTH,qOPOM,

iKepAeH Typyn ananbl, qOPOM!

)l(en6HpeTneH HaH3aHbl. qOPOM,

Tyypa KapMan CaJIanbl, qOPOM!'

2000 )l(blnKblHbl KaTTbl THHAH AeHT,

JKbIJIKbI THHn aJIraH CO~,

K9TYH9H KyyrYH iKypr9H CO~,Ai1rblp-JKaJIbl 6oc T9M9H

aMbln Kapan TYPAY AeHT.

2005 )l(blnKbIHbIH qa~bIH K9pr9H CO~.

KanAblparblH CaJIbIHbln,

KaJIAai1 Kyyn 9TTY AeHT:

6eMKaMqHCHH qaJIblHbln,

MeiKHH Kyyn 9TTY. AeHT.

2010 T9r9p9KT9 MapaAbl.

taki~iler ka¥ ki diye,

yere yatlp gozetledi. IBoyle yatlp gozetlerken,yer sarsan bir ordu geliyor, -u¥u§an tuglar geliyor,tiifekleri hep §akIrdIyor,mlzraklarI hep §aklrdlyor!Bu giimbiirtii yakla§mcaBahadlr Manas dedi ki:"Er Slrgak, sen git oraya!Kok-teke'ye bineceksin!On be§ Cayzan ata bin!On altl, Cayzan ata bin!At siiriilerini gotiir!On be§ Cayzan yasavulun sizarkasmdan gidin!Mlzragl sect saplaym!Atlarm tozu goriinmiiyor mu?Mlzraga sarIlmadllar ml?At siiriilerine dogru gitmiyorlar ml?Ben ormanda hekleyeyim!Ayglr-calI'mn boz tepesindenetrafl gozetleyim ben!Siz yarllacak olursamz,

karglYI bogriime ¥evirerekhen Tanrl'ya yalvaraYlm!Yer sallamp bir kul geliyor, yigidim,

u¥u§arak tuglar geliyor, yigidim,kayna§arak, kafir geliyor, yigidim,atlara binmemi§ler, yigidim,namus bilip saldlrmIyorlar, yigidim,Ak-kula atIm beri siir, yigidim,maden kakIII ak eyerle, yigidim,i.istiine eyer ortiisiinii koy, yigidim,sapl nefis boyanmI§tIr, yigidim,

sapl giizel i§lenmi§tir, yigidim,Hokand'dan aldlglm bu

karglYl, yigidim,pi.ifiir piifi.ir dalgalanan

bayragl, yigidim,kaldlrIp gotiirelim, yigidim,iki yana sallamadan karglmlzl, yigidim,dimdik tutallm, yigidim."

Atlara sert saldlrdllar,bunlara iyice yakla§Inca,arkalarlndan kovalaymca,Ayglr-call'mn boz tepesindenetrafa baklp gozetleyince,atlarIn tozunu goriince,ok ¥antaslm sallandlran,Kalday oradan gel;:iyordu,ok ¥antaslnI sallandlranMecin oradan ge¥iyordu.Dort tarafa baklnca 0,

'Kuugun ka~an kelet?' dep,

afidlp karap CatJptlr.Afidlp karap catkan sofi,cer maY§lp k01 ke1et,celpi1de§ip tuu ke1et,mlltJktan §oodlrayt,

nayzalan koodlrayt!~alklidap ke1e catkan sofi,BatJr Manas film aytat:'BatJr Slrgak, barsafi~l!Kok-tekeni minsefi~i!On re§ Cayzafi atka min!On altJ Cayzafi atka min!Cliklm kattJ tiyfier!On b6§ Cayzafi casoolgakotUnon tii§iip allfiar!Nayzam kattl kagmar!Clikmm ~afim korboybii,

nayzanl karmap albaybl,cliklm kostoy salbaybl?Tokoyluu cerden tosoyn!Ayglr-cail bas tofidon

andlp karap turayn!Klya tartlp otkondo,klY siibodon salayn!Bir Kudaydan tileyn!Cer maY§lp kol kelet, ~orom,celpilde§ip tuu kelet, ~orom!

Aldaragan (?) kop Kaplr, ~orom,bansl atka mingenb'em, <;:orom,namls klilp salganb'em, <;:orom!Ak-kulam beri tart, <;:orom,ak kangl er slrdlga§, <;:orom,bekem tokup sailfiar, <;:orom!Tutam cerin mldatJp, <;:orom,tutam cerin slrdatJp, ~orom,Kokondon aldlm

nayzanl, <;:orom!Celbir-culbur

celekti, ~orom,cerden tiiriip alall, ~orom!

Celbiretpey nayzam, ~orom,tuura karmap salall, ~orom!'Cllklnl kattl tiydi deyt,cllkl tiyp algan sofi,kotiinon kuugun ciirgon son,Ayglr-call bas tofidonafidlp karap turdu deyt.Cllklmn ~afim korgon son,

kaldlragm sailmp,Kalday kuup ottii deyt:

beldkam~isin ~allmp,Mecin kuup ottii, deyt.

togorokto maradl,

BOK-MURUN 149

Kaldaydm i~in karadl,anda Coloykoriinboyt!Eki cagm kar' allp,togorokto mar' allp,kara kosiin kan ~allp,kayrata-tugan Er Manas.KtZII ofiiin sur ~allp,a~uulamp turdu deyt,tokoyluu cerden tostu deyt,tosup karap turdu deyt.Kiynten Coloy kele carat!

Targll-taz ko§top sallptlr,Coloy uu araktan i~iptir.Sayanna coo tappay,uru§urga too tappay,Coloy kelet ~alklldap.Targll-taz rump mInI aytat:

'Kokuy, Coloy, ~ofiKamm,erikpe-de, terikpe, Coloy!Sayar coo aldlfida, Coloy!Aluml§ Kalday bir barsa,

a§kere saygan ~orolor!Cetimi§ Kalday bir barsa,ceke saygan ~orolor!

A§lkpagm, <;ofi Coloy,asu cakta bos tofidiin~lkanaktay uru kul

afidlp karap kallpur!A§mp kayo bereyn!''Koyo ber!' dese, bolbodu,a~uu caman keldi deyt.

Coloydun a§uu kelgen son,Targll-tazdl ~apt'ele,caagl ketet can lip,cagman kara kan ketet caylllp!'Bir olmokton mlfi oJ!' dep,koyo berdi Targll-taz!Caskl celdey kiirkiirop,Coloy ketti diirkiirop!Bura tarssa, bolbogon,bukadan tallm algan kul:

kayra tarssa, bolbogon,kamandm tallm algan kul!Kabllan tuugan Er Manas-klya tartlp otkondo-tooday bolgon Er Coloyka~mp kayo berdi!-ay degin~e bolgon cok,nayzam imerip salgan cok!Kol kotoriip bergen son,nayza-minen Er ManasColoydu kelip saygan sontiiptiiii kara terektey

tenselt'albay Coloydut

m.

Kaldaylarl gordii 0,0 goriinen Coloy degil mi?iki tarafa baktp daetrafml gariince 0,kara gaziine kan doldu,bu azametli dogan Er Manas'm.Yiizii klpklrmlzl oldu,ta~ktn bir hiddetle doldu,slk ormandan gazetliyordu,

gazetleyip duruyordu.Arkasmdan Coloy geliyordu,Targll-taz onunla yiiriiyor,Coloy zehir rakl i~mekte hep,

vuru~maga dii~man bulamaymca,giire~mege bir dag bulamaymca,

sallmp Coloy gelmekte hep,Targll-taz ~unu dedi:"Eyvah, Coloy biiyiik hamm,acele etme sabret, Coloy!Bak dii~man kar~mda Coloy!Altrnl~ Kalday bir yiiriisiin,iyi klll~ ~alar bu yigitler.Y etmi~ Kalday seninle yiiriisiin,nefis saplayan yigitler,acele etme, biiyiik Coloy,~u boz tepenin alt yamndaar~m boylu bir ~apulcu var,seni gazleyip duruyor.

Haydi oraya gidelim!"Dedigini dinlemedi,pek fena hiddetlenmi~ti,

Coloy bayle klZdlgl i~inTargll-taz'a bir vurdu,

~enesi ikiye aynldl,kara kanlar bo~aldl."Bir almektense bin al!" dedi,

koyuverdi Targll-taz'l!Giizde kopan flrtma gibi,Han Coloy vmlaYlp gitti!

Dandiiriilse, danmeyenbogadan talim alan kul,

geri ~evrilse gelemeyen,ayglrdan talim alan kul!Kaplan dogan Er Manas,klYldan g~ip gidersen,dag gibi olan Er Coloy'u,online katlp ka~ak etti."Ay" demege vakit bulamadl,

karglslyla vuramadan,kollanm kaldlrdmncaEr Manas mlzragml

Coloy'a gelip saplaYlnca,derin koklii kayak emsali

Coloy yerinden oynamadl!

KanAaHAblH HqHH KapaAbl,aHAa )KOJIOH KepYHOOHT!

3KH XarblH Kap'aJIbln,

TerepeKTe Map'aJIbm,20 15 Kapa KeCYH KaH qaJIbm,

KaHpaTa-ryraH 3p MaHac.Kbl3blJI e~YH cyp qaJIbln,

aqYYJIaHbm ryPAY AeHT,

TOKOHJIYY xepAeH TOCTy AeHT,2020 Tocyn Kapan TYPAY AeHT.

KHHHTeH )KOJIOH KeJIe xaTaT!

TaprblJI-Ta3 KoruTon CaJIbmTblp,)KOJIOH yy apaKTaH HqHnTHp.

CaSlpblHa xoo TannaH,

2025 YPyruypra TOO TannaH,)KOJIOH KeJIeT qaJIKblJ]Aan.

TaprblJI-T33 Typyn MblHbl aHTaT:

'KOKYH, )KOJIOH, qO~ KaHbIM,

3pHKne-Ae, TepHKne, )KOJIOH!2030 CaSip xoo anAbl~a, )KOJIOH!

AJITblMbiru KaJIAaH 6Hp 6apca,

aruKepe cai1raH qopoJIOp!

)KeTHMHru KaJIAaH 6HP 6apca,

xeKe caHraH qOpOJIOp!

2035 ArublKnarblH, qo~ )KOJIOH,aCTbl xaKTa 60c Te~YH

qblKaHaKTaH ypy KYJI

aMbm Kapan KaJIbmTblp!

Arublpbm KOHO 6epeHH!'2040 'KOHO 6ep!' Aece, 6oJI60AY,

aqyy XaMaH KeJ]AH AeHT.

)KOJIOHAYH aruyy KeJIreH CO~,

TaprblJI-T33Abl qanT'3JIe,xaarbl KeTeT XapblJIbm,

2045 xarblHaH Kapa KaH KeTeT XaHblJIbm!

'EHp eJIMeKTeH Mbl~ eJI!' Aen,

KOHO 6epAH TaprblJI-T33!

)KacKbl XeJIAeH KypKypen,

)KonoH KeTTH AypKypen!

2050 Eypa Tapcca, 60n60roH,

6YKaAaH TanblM aJIraH Kyn:

KaHpa Tapcca, 60JI6orOH,KaMaHAblH TaJIblM aJIraH Kyn!Ka6blnaH TYyraH 3p MaHac-

2055 KblSl TapTbm eTKeHAe-

TooAaH 60nroH 3p )KonoM

Kaqblpbm KOHO 6epAH!-aH AerHHqe 60nroH XOK,

HaH3aHbl HMepHn CaJIraH XOK!

2060 Kon KeTepyn 6epreH COf\,

HaH3a-MHHeH 3p MaHac

)KonoMY KenHn caHraH co~

TynTYY Kapa TepeKTeHTef\CenT'aJI6aH )KonoMY!

150 MANAS DESTANI

tki delik birden a~llIrsanamusun gitmi~ demektir,iki mlzrak birden gelirse,oliimiin gelmi~ demektir!San-ala'daki Almambet,mlzrak ile saldlrdl,

dagdan yuvarlanan kocakan gibi,yere devirdi Coloy'u.Kaplan dogan Er Manasbelinde ak klllCl,kabzasmdan yakalaYlphlzla ktmndan slYlrdl,

~ekip Coloy'a indirdi!Onun kazan kadar b~l,hamn online devrildi,tugluk kadar biiyiik ba~l,tugun online serildi!Biiyiik Coloy orada oldii!Er Manas yiiriidii gitti.

Biiyiik Coloy Han oliince,Manas yoluna gidince,

biiyiik Coloy'un ogullanOkiim-bolot'la Toro-bek'eoliim haberi gitti:"Kaplan dogan Er Manas,babamz biiyiik Coloy'unatlarml allp oldiirdii!"

Bogiirlerine dayamp,kaplan Bolot ~lklp geldi.Sol bogiirlerine dayampsultamm ata bin diyerekToro-bek onunla geldi.On be~ ya~lnda ka~lp gelen Almambet,

'Eki t6§ik bir k6lse,ab!yniidm k6tkeni:6ki nayza bir c6sse,acal!iidm c6tkeni!'-Sar'ala mingen Almamb6t

nayza-minen sal'6Ie,'too kulagan 6medey'C!g!P k6tti Coloydu!Kab!lan tuugan Er Manascanmdag! Ak-albarskarrnap aId! sabman,suurnp aId! kabman

kac;mp c;apt! Coloydu!Kazanbaktay kayran ba§Kan aIdman caylad!,

tuulgaday kayran ba§tuu aIdman caylad!!-~oii Coloy anda oldii d6yt!Manas ciiriip k6tti d6yt.

~oii Coloy-kan olgon son,Manas ciiriip k6tken son,

~oii Coloydun uuluna,Okiim-bolot, Toro-b6k,aga kabar c6tti d6yt:'Kab!lan tuugan Er Manasatekeiidi ~oii Coloyc!lk!s!n al!p oltiirdii!'

AC; boorogiin tayamp,kab!lan Bolot k61di d6yt.Sol boorligiin tayamp,'Sultamm attan!' d6p,Toro-b6k ko§o k61di deyt,On be§inde kaC;lp

kelgen AlmambetBusurman tilin-de bilet,Kap!rd!n tilin-de bilet,kiirmo kiyip saId! deyt.~oii Coloydun uulunakelip uru§ saId! deyt,

koy boonndaykara kan

koynuna caman tolu§up,t6ntektin i§i onu§up,

kop Kaplrd! kaC;lrdl,Okiim-bolot, Toro-bek.okOOdii anda oltiirdii!

Aldaragan (?) kop Kaplr'Mondii! Burutsayd!!' dep,'Cab!! Burnt sayd!!' dep,altJ araan kop Kaplreki suuga kondurup,kaytJp bard! Almambet.Manaska kabar ayttl deyt.Toro turup dagr aytat:

muslumanlann da dilini bilirdi,kafirlerin dilini de bilirdi.Arkasma ceket giyipbuy uk Coloy'un ogullarmagelip onlarla vuru~tu.

Koyun cigeri buyuklugundebir kan plhtlSI

gogsune fena dolmu~tu.ate~li camn i~i fast gitti,kafirleri kovaladl,Okum-bolot'la, Toro-bek'inikisini de orada oldurdu!Alaca (?) kafir surusu"Mondu! Burut bagl~ladl!""Cabl! Burut bagl~ladl!" dediler.Altl a~iretin kafiriniiki lrmaga kondurupgeri dondu Almambet,Manas'a haber goturdu.Han Manas dedi ki:

2065 '3KH TeIlIHK 6Hp KenCe,a6blHpblH.nblH KeTKeHH:

3KH HaH3a 6Hp )f(eCCe,

a)f(anblH.nbIH )f(eTKeHH!'-Cap' ana MHHreH AnMaM6eT

2070 HaH3a-MHHeH can'3ne,

'TOO KynaraH 3MeAeH'

)f(blrbln KeTrn )KonOHAY!

Ka6b1naH TYyraH 3p MaHac

)f(aHblHAarbl AK-an6apc2075 KapMan anAbI ca6blHaH,

cyypyn anAbl Ka6blHaHKatJblpbln tJanTbl )KonoHAY!

Ka3aH6aKTaH KaHpaH 6aIlIKaH an.n;blHaH )f(aHnaAbl,

2 0 8 0 TYY nraAaH KaHpaH 6aIlI

TYY anAblHaH )f(aHnaAbl!-qo~ )KonoH aHAa enAY AeHT!

MaHac )f(ypyn KeTrn AeHT.

qo~ )KonoH-KaH enreH co~,

2085 MaHac )f(ypyn KeTKeH co~,

qo~ )KonoHAYH yynYHa,

8KYM-6onoT, Tepe-6eK,ara Ka6ap )f(eTTH AeHT:

'Ka6bmaH TyyraH 3p MaHac

2090 aTeKeH.nH qe~ )KonoH

)f(bmKblCblH anbln enTYPAY!'AtJ 6eeperYH TaSlHbln,

Ka6bmaH EonOT KenAH AeHT.

Con 6eepyrYH TaSlHbln,

2095 'CynTaHblM aTTaH!' Aen,

Tepe-6eK KOiliO KenAH ~eHT,OH 6eIlIHHAe KatJbln

KenreH AnMaM6eT

EycypMaH rnnHH-Ae 6HneT,

KanblPAblH THnHH-Ae 6Hne-r,2100 KypMe KHHHn canAbl AeHT.

qo~ )KonoHAYH yynYHaKenHn YPYili canAbl AeHT,

KOH 60opblHAaH

Kapa KaH

KoHHYHa )f(aMaH TOnYIlIyn,

2105 TeHTeKTHH HiliH O~YIlIyn,Ken KanblPAbl KatJblPAbl,

8KYM-6onOT, Tepe-6eK,eKeeAY aHAa enTYPAY!AnAaparaH (?) Ken Kanblp

2110 'MeHAY! EyPYT CaHAbl!' Aen,

')Ka6bl! EyPYT caHAbI!' Aen,

anTbl apaaH Ken Kanblp

3KH cyyra KoHAypyn,

KaHTbln 6apAbl AnMaM6eT,

2115 MaHacKa Ka6ap aHTTbl AeHT.

Tepe Typyn Aarbl aHTaT:

BOK-MURW 151

'3nAYY Xep~eHqorymyn,

3~en anraH

KeH-raWKa,KanKTyy Xep~eH

qOrymyn,

'Eldiiii cerden "KaIaballk yerlerden se<;ip aldlm,

<;ogultup, yigitlerim,ek<;ep aIgan sizleri, klymetli se<;kinlerim,

koy-ga§ka. yigitlerim,kalktuu cerden halkl <;ok yerlerden se<;ip aldlm,

<;ogultup, yigitlerim,kalap algan sizleri, kIymetli se<;kinlerim,

can-KalIIKa sap-ka§ka yigitlerim,

Oapbl~ ouPAet13peMep, bann birdey erender, hepiniz birsiniz erlerim, yigitlerim,oapbl~ ouPAet1 oepeHAep, bann birdey berender, hepiniz kuvvette birsiniz, yigitlerim,3pTe~-MuHeH Typy~ap! erten-minen turunar! erkenden kalkln, hepsiz,TOOK YHY tIblrbltIbl, Took iinii <;lgl<;l, horoz sesi <;mlaymca,

, torgoy iinii sayra<;l, <;aYlr ku~u clvlldaymcacaMOblpeKTJi Tapc KOIOn, samblrekti tars koyup, 0 zaman top Ian atm.MaHaCTbIH ypaaH tIaKblpbm, Manastln uraan <;akmp, Manas nidaslyla hayklnn,aT Kyt1pyryH IJ1yt1y~ep, at kuyrugun ~iiyiinor, atlanmzl siiriin,AnaIIITaH KenreH AK-Keme Ala§tan kelgen Ak-kelte Ala§'tan gelen bl<;aklanmzl,

Kot1Kynan, tarslldata koykulap, allp hep ~aktrdatln,)Konot1AYH 3nUH tIaOanbl! Coloydun elin <;aball! Coloy'un halklm kIrallm biz!)KonoiiAyH 3nUH tIanKaH co~, Coloydun elin <;apkan son, Coloy'un halklm yenince biz,ynyy KblCblH Ynyy-ouKe uluu klsm Uluu-bike biiyiik kIZI Uluu-bike'yiYCTara anbm oepenu! ustaga allp bereli! silah ustamlza allverelim!

2135 CeCTy )KanraH Kbwoat1nbl! Sostii calgan kIlbayll! Soziimiiz yalan <;lkmasm!KannbltIbl oonyn KanoaHnbl! Kalpl<;1 bolup kalbayll! Soziimiizde yalancl <;lkmayallm!KHtIH KblCblH KUIJ1MHIJ1TH Ki<;i kIsm Ki~mi~ti Kti<;iik klZI Ki~mi~'i de

YCTaHblH yynYHa anbm oepenH! ustamn uuluna allp bereli! ustamn ogluna alallm!)KanraHtIbl YSiT oonooHny! Calgan~l uyat bolboylu! Soziimiiz yalan <;lkmasm!

2140)KaMaH Kepyn canoacbIH!' Caman koriip salbasm!' Bize fena bakmasm o!"3pTe~-MHHeH TYPAY AeHT, Erten-minen turdu deyt, Sabah erkenden kalktllar,TYPyn MaHac Aarbl aHTaT: turup Manas dagl aytat: Er Manas da dedi ki:'COOTTbl )KHHAbIM ceH YtIYH, tIOpOM, 'SOOttl ciydlm sell ii~iin, <;orom, Zlrh YIgdlrdlm, sizin i<;in, yigitlerim,CaHblIJ1bm enrYH MeH YtIYH, tIOpOM! saYl~lp olgiin men ii<;iin, <;orom! vuru~up oliin benim i~in, yigitlerim!

2145 KblnblIJ1Tbl )KHHAbIM ceH YtIYH, tIOpOM, Ktll~tI ciydlm sell ii~iin, <;orom, Klll<; Ylgdlm sizin i<;in, yigitlerim,KblpbWblIJ1KblH MeH YtIYH, tIOpOM! kmll~km men ii~iin, <;orom! dovii~iin benim i~in, yigitlerim!AH-oanTa )KUt1AbIM ceH YtIYH, tIOpOM, Ay-balta ciydlm Sell ii<;iin, ~orom, Ay balta Ylgdlm sizin i<;in, yigitlerimtIaOblIJ1bm enrYH MeH YtIYH, tIOpOM! <;abl~lp olgiin men ii<;iin, <;orom! ~arpl~lp oliin benim i~in, yigitlerim!OIJ1YMaH KaHn KatIKaHbl O~undan kayta ka<;kam Buradan ka<;mak isteyenlerin

2150 oalIIbl KeTeT enYMre, ba~l ketet oliimgo, ba~ml oliime verirler,Manbl KeTeT Tanoora! mall ketet talooga! mallm ~apula verifIer!

)l(ooAaH MYPYH )KaSlMblH, Coodan murun cayamm, Dii~mamn burnunu ezerim,KblTat1AaH MYPYH KblpaMblH! Kttaydan murun klramln! <;inlinin burnunu klranm hen!EYYAaHAbl )KHHAbIM Buudandl ciydlm Yarl~ allan topladlm

ceH YtIYH, qOPOM, sen ii~iin, <;orom, sizin i<;in, yigitlerim,2155 oynKYlIIyn enrYH MeH yqYH, qOPOM! bulku~up olgiin men ii~iin, ~orom! ko~uda oliin benim i~in, yigitlerim,

MeH TalIIKeHAeH anAblpblM, Men Ta§kenden aldmm, onlan Ta~kent'ten aldlrdlm,

apaoara canAblpblM- arabaga saldmm- arabalara bindirdim,anMa oalIITYY KOH-qarblp, alma ba~tuu koy-~aglr, elma ba~11 keskin bl<;aklaraHbl )KHMbIM ceH yqYH, qOPOM, am ciydlm sen ii~iin, <;orom, YIgdlrdlm hep sizin i~in, yigitlerim,

2160 aTbllIIbm enrYH MeH yqYH qOPOM!' atl~lp olgiin men ii<;iin <;orom!' atl~lp benim i~in oliin, yigitlerim!Ta~ TY~KYHyn aTKaH co~, Tan tiinkiiyiip atkan son, Tan yeri agmp, giin dogarken

caMoblpeKTH Tapc KOIOU, samblrekti tars koyup, toplan attllar onlar,MaHacnn ypaaH qaKblPAbl! Manastap uraan <;aklrdl! Manas nidaslyla hayklrdllar,Ka~KaH TonroH Ken KanMaK Kaiikay tolgon kop Kalmak kayna~an Kalmuk Ylgmlm

2165TYHYU KeTYPYu qaUTbl AeHT! tiiyiip kotiiriip ~aptl deyt! saldmp yere vurdular!

let,

152 MANAS DESTANI

Anglc;al klSI Ak-saykal

kaYa§am kop berip,karsllda~lp uru~tu'Coloydun uluu klSI Uluu-bikekarmap aldIn, Er Manas,ustaga bOton C;lgardl:kiC;i klSI Ki~mi~ti

karmap allp Almambet,uuluna bOton C;lgardl.Emdi kayta c;apkan son,

ko~una keliptii~kon son,

iiygo bardl Er Manas.'NamlSlm mmda biittii" dep,Manas iiygo keldi deyt.Banngl to~ok bastl deyt,

C;lmmdlktI kurdurup,kan balasl KamkeybiiIkiiIdokton tarttI deyt,tama§a kIllp cattI deyt.Erten turup baklrat,~olok usta darkandlBatIr Manas c;aklrat.<;akIrganda, ne deydi?'Olcondu beremin" deyt,Uluu klSI Uluu-bikeColoydun kISI turbaybl?'Ustaga berdi tokolgo.KiC;i klSI Ki~mi~ti

uuluna karmap berdi deyt.'KIllk klilp berdi" dep,altIml~ ala cllkmlaydatIp berdi ustaga.

A~rbItIaJI KbICbI AK-caiiKaJI

KaSIIlIaHbI Ken 6epHn,

KapCbm~aIllbm YPYIlIry!)l(OJlOii~YH YJlYY KbICbI YJlyy-6HKe

21 70 KapMan aJl.nbI~, 3p MaHac,YCTara 6eTeH tIbIrap~bI:KHtIH KbICbI KHIlIMHIlITH

KapMan aJIbm AJIMaM6eT,

YYJlYHa 6eTeH tIbIrap~bI.

2175 3M~H KaiiTa tIanKaH CO~,

KoIllYHa KenHn

TYIlIKeH CO~,yiire 6ap~bl 3p MaHac.

'HaMbIcbIM MbIH~a 6y"iTY!' ~en,

MaHac yiire KeJl.nH ~eiiT.

218 0 EapbI~rbI TeIlleK 6acTbI ~eiiT,

tIbIMbIH~bIKTbI Kyp~ypyn,KaH 6aJIaCbI KaHbIKeii

6YJlKYJl~eKTeH TapTTbI ~eiiT,TaMaIlla KbIJlbm )KaTTbI ~eiiT.

2185 3pTeH TYPyn 6aKbIpaT,

IlIOJlOK ycTa ~apKaHAbI

EaTbip MaHac tIaKbIpaT.

qaKbIpraHAa, He AeMH?

'OJl)KOMY 6epeMHH!' AeiiT,2190YJlYY KblCbl YJlyy-6HKe

)l(OJloiiAYH KbICbI Typ6aii6bI?'Y CTara 6ep~H TOKOJlro.

KHtIH KbICbl KHIlIMHIlITH

YYJlYHa KapMan 6epAH ~eiiT.2195 'KbIJlbIK KbIJlbm 6epAH!' Aen,

aJlTbIMbIIlI aJla )KbIJlKbIHbI

aiiAaTbln 6epAH ycTara.

Angl~al klZI Ak-saykal

kar§l koyup§akIrdayan silahla vuru§tu!Coloy'un btiytik klZI Uluu-bike'yiyakalaYlp aldIn, Er Manas,ustaya hediye verrnek i~in.Kti~tik klZI Ki§mi§'i deyakalaYlp aldm sen Almambet,ogluna hediye verrnek i~in.-5imdi bu cenkten dondtikten sonra,

konakJadlgl k~eden evinevardlktan sonra,

evine dondti Er Manas."Namusum burada temizlendi!" dedi.Evine geldi Er Manas.Do§egine uzandl.

Cibinligi kurdurdu,hall kIZI Kamkey'jyumu§ak etinden tuttu.Tema§a edip durdu.Erken kalkIp baglrarak,sanatkar ustaYI ~aglrdl,Bahadlr Manas ~aglrdl.~agmnca, neler dedi?"Ganimetini vereyim,Coloy'un btiytik klZIUluu-bike degil midir?Ustaya onu ikinci zevce verdi.Kti~tik klZI Ki§mi§'i detutup ogluna verdi.~ok hizmetleri dokundu diyealtml§ alaca atl dagottirtip ustaya verdi.

v

KOZKAMAN

1 )KaKbIllTblH YYJIY KaH MaHac,

Ka6bIJIaH ryyraH 3p MaHac

yq KaTblH anraH 3KeH-

KaHbln-KaHAblH Kapa-ooPYK5 KapMaTbln aJIAbI TaJIaAaH.

-500PYK KblCbI AKblJIaU

qaKblpbIn anAbl yUYH8H,ATanblKTblH aK A8JI8T!

83Y KeJIUn mUreHAe,

1 0 KaH 6anacbl KaHblKeU

anTblMblIlI aTaH aUAaTKaH,

apaKbl 6anbIH 6aUJIaTKaH,

xenMaSI~ra TOU xYKT8n,

ManbI-MUHeH anblllTblp.

1 5 KaH aTaCbI )KaKbIn-6aU

3MAU aTKa KblAblpbIn

6anaHbl CblHan onrypaT,

6anaHbi CblHan HeHU amT?

'Turu onrypraH 6anaMAblH

20 3P TaanaUbl )l(OK 3KeH,

3n TaanaUbl )l(OK 3KeH,

MaMaHblHAa 6arbl )l(OK-6aKCblC 6aJIaM Typ6aU6bI?

Turn omypraH 6anaMAbIH25 TaMaHblHAa M8Py 6ap,

KaK mnUHAe c8ny 6ap-

KaprblIlIqbl 6anaM Typ6aH6bl?Turn onrypraH 6anaMAblH

3P TaanaUbl 6ap 3KeH,3 0 3n TaaJIaUbl 6ap 3KeH,

MaMaHblHAa 6arbl 6ap-

6aKryy 6anaM ryp6aU6bl?

AK C8K KaHAblH 6anacbl

)l(aKIIIbl aAaM Typ6aU6bl?3 5 KbmraH UIIIUH oMypraH,

KblHMaTTYY 6ana TYp6aH6bl?AK ceK KaHAblH 6anaCbl

aK A8ne-r ryyraH 6ana 3KeH!'

KaH aTaCbI )KaKbm-6aU40 )l(aKTblpAbl KaH 6anacbl KaHbIKeU,

AK-KynaHblH yCTyHAeyryn TypraH 3p MaHac.

KaHpa TapTbIn anraH CO~,

Kapbl aTaHbl 6aKblpaT,4 5 Ka6b1naH ryyraH 3p MaHac

Caklptm uulu Kan Manas,kabllan tuugan Er Manasii~ katrn aIgan eken-KaYlp-kandm Kara-oornkkarmatrp aIdl taladan.-5ooruk klSI Akllay~akInp aldl iiyiinon,Atal1ktrn ak dolot!Ozii kelip tiygende,kan balasl Karnkeyaltrml§ atan aydatkan,arakl balm baylatkan,

celmayafiga toy ciiktop,mall-mineD allptrr.Kan atasl Caklp-bayemdi otko kldmpbalarn smap olturat,balarn smap DeDi aytat?'Tigi olturgan balamdmer taalaYI cok ekeD,el taalaYI cok ekeD,mafidaymda bagl cok-baksls balam turbaybl?Tigi olturgan balamdmtafidaymda morn bar,kak tilinde solii bar-kargl§~l balam turbaybl?Tigi olturgan balamdmer taalaYI bar ekeD,el taalaYI bar ekeD,mafidaymda bagl bar-baktuu balam turbaybl?Ak sok kandm balaslcak§l adam turbaybl?

Krlgan i§in ofidurgan,klymattuu bala turbaybl?Ak sok kandm balaslak dolot tuugan bala eken!'Kan atasl Caklp-baycaktrrdl kan balasl Karnkey,Ak-kularnn iistiindougup turgan Er Manas.

Kayra tartlp algan sofi,kan atarn baklrat,kabllan tuugan Er Manas

CakJp'm oglu Han Manaskaplan dogan Er Manasii~ kadm alml§u:KaYIP Han'm kJZI Kara-boruk'uyakalaup alml§u ovadan!~ooruk'un klzl AkllaY'1

~aglrtlp alml§u evinden,ak servet Atallk'l!Kendisi geldigindehaD klZI Kamkey,altml§ cleve getirmi§ti.0 da balla, rakl ile,diigiine b3§ka ne laZlmsa,vererek klZI alml§u.Han babasl CakJp-bayocak ba§mda dii§iiniirken

gelinleri smlyordu.Smarken 0 ne diyordu?"~urada oturan klzlmm,erlik talihi yoktur hi~,il talihi de yoktur hi~,almnda bahu yoktur.Bahtslz bir klz degil mi bu?Otede oturan kJZlmmalmnda miihrii var,dilinde sigili var,belall bir klz degil mi bu?Otede oturan klzlmm,bak, erlik talihi var,onda il talihi var,almnda bahu var,bahtll bir kJZ degil mi bu?Ger~ek hamn kJZIgiizel bir insan degil mi bu?Gordiigii her i§ mukemmel,beDim klymetli klzlm degil mi bu?Ger~ek hamn klZI o.Ak devletten dogan ~ocugum!Han babasl CakJp-bayhaD klZI Kamkey'i begendi.Ak-kula ann iistundekiEr Manas i§itti bu sozleri.Sonra geriye donerek,ya§ll babasma seslendi,Kaplan dogan Er Manas

-

154 MANAS DEST ANI

kIrk ~orosun ~akIrat:

'KaYIp-kandm Kara-oo1iikkannatip aldim taladan,-5ooruk klSI Akilay~akirtip aldim iiyiinon-kan ateke CakIp-kan

Kamkeyni maktayt!' deyt.'Ertefi-minen sen tursafi,er ~orolor, kIrk cigit,

betifi-kolufi sen cuusafi,

~orolor, KanIkeyge barall,kismati bolso koro1ii,Iskati bolso bileli!Kofiilliimo cakpasa,kan atekem CakIp-bay

kalpl~1 kIlIP kaytall!'Ertefi turdu ~orolor,buudan minip bulku~up,

tay bukaday culku~up,torogo keldi ~orolor.'Kamkeyge baram!' dep,orko~ii biyk, moynu uzun,corgo basik ~ofi kula,

corugu tm~ Ak-kula,ak kafigi er slrdlga~

Ak-kulaga tokutup,aIa~a ko~iik saldmp,altm bl~tan tarttmp.

Manas-Ak-kulaga mingen sofi,Kamkey kostop ciirgon sofi,kan balasl Kamkeyubaall kerim ki~i eken,tufa kaldl 0 cerden.Eki klSI bar eken-~aktnp aldl Kamkey.<;Iqal~ay san klS,~I~aladay kara kIs~akmp alsa Kamkey,

moyundarl koykoyot,bogoktou salaktayt,kelefiker ~a~pak bir ku~akmay soonda ~alkIldayt,bala ku~tay kalklldayt,

baltlrganday solkuldayt.Eki klska aytat deyt:

'Kabilamm, ay carkm torom, ,Er Manas kele catlr,

kabllamm, kiin carkm tor6mKan Manas kele catlr!-Atm tosup allfiar!Birifi e~ik a~lfiar!Birifi Ak-kulam alliiar!Sart bayloon' saltfiar!Toromo arak-~erbet a~ berip

kIrk yigidine seslendi:

"KaYlp Han'rn kIZI Kara-borilk'tiyakalatnm cenk yerinde,-5ooruk'un klZI AkllaY'1~aglrtnm aldlm evinden,fakat babam CakIp Han

Kamkey'i methediyor!Sabahleyin erken kalkIn,er yigitler, kirk yigit,el ytiz Ylkayrn da siz

Kamkey'e gidelim,hizmeti varsa gorelim,

meziyetlerini gorelim!Gonltime uygun gelmezseban babalDlz CakIp-baY'1

yalanci bilelim biz!"Erkenden kalklP yigitler,ytirilk atlara atladllar,yavru bogalar gibi zlplaYlp,efendilerinin JanIna geldi yigitler.Kamkey'e varallm diye,Slrtl ytiksek, boynu uzun,

ytirilk giden bu Ak-kula'yadin9 ytirilk bu Ak-kula'yamaden i~lemeli eyerini

Ak-kula'ya vurdurdu,tistiine minder koydurdu,sonra alnn ko~umu gektirdi.Manas Ak-kula'ya hindi,

Kamkey'e gitti.Han ~ocugu Kanlkeyuzak goril~lti bir insan idi.

Oturdugu Jerden kalkn.iki hizmet~i klZI vardl,onlan (faglrdl Kamkey.Yanan odun gibi san klZIyanan odun gibi kara klzl

~agmnca Kamkeykugu gibi boyun btiktip,gerdamm titreterek,sa9 orgtilerinin stisti bir kucaktombul kal9asrnda ~lkIrdar,yavru atmaca gibi kImlldar,baldlran gibi hl~lrdar.Bu iki klza dedi ki:

"Kaplamm, ay 1~lgl, efendim,Er Manaslm geliyor,

kaplamm, gtin I~lgl efendim,Han Manaslm geliyor!Kalkrn onu bekleyin!Biriniz kaplYI ac;:rn!Biriniz Ak-kula an alln!An Sartlar gibi baglayrn!Efendime tatll a~lar verin,

KblpK qOpOCYHqaKblpaT:'KaUbm-Ka~bIH Kapa-6epYK

KapMaTbm a~blM TaJ1MaH,-500PYK KblCbl AKblnaU

50 qaKblpTbm an~blM YHYHeH-

KaH aTeKe )K:aKbln-KaH

KaHblKeHHH MaKTaUT!' ~eUT.

'3pTe~-MHHeH ceH Typca~,

3P qoponop, KblpK XHrHT,5 5 6eTH~-Kony~ ceH xyyca~,

qoponop, KaHblKetire 6apaJ1bl,KblCMaTbl 6oJico Kepeny,

blCKaTbI 6onco 6HnenH!

Ke~ynYMe xaKnaca,6 0 KaH aTeKeM )K:aKbln-6aU

KaJ1nblqbl Kblnbln KaHTaJIbI!'

3pTe~ TYP~Y qoponop,6yy~aH MHHHn 6ynKymyn,TaU 6YKMaH xynKymyn,

65 Tepere Ken~H qoponop.

'KaHbIKeHre 6apaM!' ~en,

epKeqy 6HUK, MOHHY Y3YH,xopro 6acblK qO~ Kyna,

xopyry TbIHq AK-Kyna,7 0 aK Ka~rbI 3P cblp~blram

AK-Kynara TOKyryn,aJ1aqa KenqYK C~blpbln,

anTblH 6blmTaH TapTTbIpbIn.

MaHac-AK-Kynara MHHreH co~,75 KaHblKeH KeCTen xypreH co~,

KaH 6aJ1aCbI KaHbIKeH

y6aanbl KepHM KHmH 3KeH,Typa Kan~bl 0 xep~eH.3KH KblCbl 6ap 3KeH-

80 qaKblpbln ~bl KaHbIKeU.

qblqaJ1a~aU capbl KblC,

QblqaJ1MaU Kapa KbICQaKblpbln aJ1ca KaHblKeU,

MoUy~apbl KOUKOUOT,85 6oroKTOY CaJ1aKTaUT,

Kene~Kep QaQnaK 6Hp KYQaKMaU CoopblAa qaJ1Kbln~aUT,

6ana KymTaU KaJ1KblnAaUT,

6aJ1TblpraHAaU conKynAaUT.9 0 3KH KblCKa aUTaT ~eUT:

'Ka6blnaHbiM aU xapKblH TepeM

3p MaHac Kene xaTblp.

Ka6blnaHbiM KYH xapKblH TepeMKaH MaHac Kene xaTblp!-

95 ATblH TOcyn aJ1bl~ap!

EHpH~ 3mHK aQbl~ap!

EHpH~ AK-KynaHbl aJ1bl~ap!CapT 6aUnooH' CaJ1bl~ap!

TepeMe apaK-mep6eT am 6epHn

KOZKAMAN 155

J 0 0 Ta~-TaMaIlla KbIJIaJlbIK,

qbIH~bIpMaJlYY KeKep~ya6~bIpa,naH aJlaJIbIK,

apaK KYHyn 6epenHK,

qoporo CapnaH Xa6aJ1bIK,1 0 5 aT MHHm3Hn aJlaJIbIK,

6Hp TOH KHHm3Hn CaJlaJlbIK!

bIcKaTbI 60nco KbInaJIbIK,

KbICMaTbIHa TYPaJlbIK!'

Ken~H 6aTbIp 3p MaHac,110 3KH 6Hp~eH KbICTapbI,

6HpH~ AK-Kyna aJlaT ~eHT,

6HpH~ 3Il1HK aqaT ~eHT.

EHpH~ CapT 6aHnOOH' CaJlaT ~eHT.

AnTbIH caMbIK a6~bIpa

115 cyypyn aJI~bI~ apaKTbI,

KbIpK qopo KenHn onTYP~y,

KbIpK qOPO KenHn omypca,

qoporo 6ep~H~ apaKTbI,

qoporo 6epce~ apaKTbI,120 qoponop aJla YHre KHpeT ~ei1T.

KaH 6aJ1aCbI KaHbIKeH

'qoporo capnaHxa6aM!' ~en

aK KOPXYH~y OO~bIp~bI-

Ke~ KaIllKap~aH aJIAbIpraH,125 apa6ara ~bIpraH,

OH 3KMeH TOnqy Ka,naraH,

MbIJITbIK ory xa,naraH

aK KypeKe ToproH Kec,

xaKaCbI aJlTbI, xe~H xec,

130 aJlblU xanTbI capnaH~bI.

KHHn an~bI qoponop.

)KaHa aK KOPXYMY OO~bIpaT-

qYIllTe~eH KeHHeK KHHrH3eT,

TY6ap~aH ~aM6aJ1 KHHrH3eT!135 TaMaIllara 6aTbIpaT-

Ke~ TaIllKeMeH aJIAbIpraH,

apa6ara CaJI~bIpraH,KaIllKa TaMaH )!(eKe eTYK

KaK 6yryHa KHHm3eT!14 0 EapbIHa capnaH KHHreH CO~,

qoponop Typyn KyaHaT:'KaHbIKeH )!(aKIlIbI 3KeH!' ~en.

KaHbIn-KaHAbIHc Kapa-ooPYK

KapMaTbIU aJIAbI TaJla,naH,145 aMaH MbIH~aH )!(OK 3ne!

ATanbIKTblH aK AeneT,

aMaH MbIHAaH )!(OK 3ne-

~OOPYKTYH KbICbI AKbIJIaH,

aMaH MbIHAaH )!(OK 3ne!150 AK ceK KaH~bIH 6aJ1aCbl

aKbIJI apTbIK KHIlIH 3KKaH,

a6bIAaH MaKyn 6aJ1a 3KeH!'

tan-tam~a kllallk,~mdlnnaluu kokordtiabdlradan alallk,arak kuyup rerelik,

~orogo sarpay caballk,at mingizip alallk,biT ton kiygizip salallk!IskatI bolso kllallk,kIsmatIna turallk!'Keldi batIr Er Manas,eki birder kIstarl,birin Ak-kula alat deyt,birin e§ik a~at deyt.Birin Sart bayloon' salat deyt.AltIn sandlk abdlrasuurup aldln araktI,kIrk ~oro kelip olturdu,kIrk ~oro kelip oltursa,~orogo rerdin araktl,~orogo bersen araktI,~orolor ala tiygo kiret deyt.Kan balasl Kanlkey

'C;orogo sarpaycabam!' dep

ak korcundu oodlrdl-ken Ka§kardan aldlrgan,

arabaga saldlrgan,on ekiden to~u kadagan,mlltIk ogu cadaganak kliroko torgoy kos,cakasl altI, ceni ces,

allp captl sarpaydl.Kiyp aldl ~orolor.Calla ak korcundu oodlrat-

~ti§tooon koynok kiygizet,tubardan dambal kiygizet!Tam~aga batIrat-ken T~kenden aldlrgan,

arabaga saldlrgan,k~ka taman ceke otUkkak butuna kiygizet!Banna sarpay kiygen son,~orolor turup kuanat:'Kanlkey cak§l eken!' dep.KaYlp-kandm Kara-ooriikkarmatlp aldl taladan,andan mIDday cok ele!AtallktIn ak dolot,andan rnlnday cok ele--5ooruktun klSl Akllay,andan mIDday cok ele!Ak sok kandm balaslakll artlk ki§i ekkan, .abldan makul bala eken!'

zevkli bir §enlik yapallm!Zincirli deri tulumlanboyunlanndan alahm!Rakl doldurup verelim!

Yigitleri giydirerek,hep atlara bindirelim,giizel kiirkler giydirelim!Her §eyi giizel hazlriaYlphizmetine durahm biz!"Derken Er Manas gelince,klzlar denileni yaptJ,biri Ak-kula'YI aldl,obiirii kaplYI a~tJ,biri Sart usulii atJ bagladl.AltJn sandlktan ahpkeskin raklYI ~lkardl.KIrk yigit gelip oturdu,kirk yigit oturuncayigitlere rakl verdiler,yigitlere rakl verinceyigitler alaca eve girdiler.Han ~ocugu Kamkey,

yigitleri §enlik klyafetiyledonatmak i~in,

beyaz deri torbalan bo§alttl,ta Ka§gar'dan getirttigi.,arabalara yiiklettigi,on iki diigmeyle siisliitiifek kur§unu i§lemez,ak ~aYlr ku§u gozliiyakasl altJn, yeni baklr klyafetleri

ahp giydirtti.Yigitler bunlan giyinince,Kamkey ak deri torbalan yine bo§alttlince gomlekler giydirdi,

pamuktan gomlekler giydirdi!Erleri hayrete dii§iirdii!Ta Ta§ken'den getirttigiarabalara doldurttugu,

degerli ~izmeleriayaklanna giydirdi.Hepsi boyle giyinince,yigitler pek sevindiler:

"Kamkey fevkaladeymi§,KaYlp Han'In klZl Kara-bOriik'iicenk yerinden yakalatml~tl,0 bOyle §eyler vermedi!Ak servet Atahkbize boyle §eyler vermedi o!~ooruk'un klZl Akllay,hi~ bOyle bir ~ey vermedi!Ak-kemik hamn ~ocugu~ok akllh bir insanml§,pek giizel bir kadmml§!"

MANAS DEST ANIaton.ttu.edu/pdf/Manas_Destani_Part_4.pdf · 120 MANAS DEST ANI EeKHn KaJIraH...

Documents

Transcript of MANAS DEST ANIaton.ttu.edu/pdf/Manas_Destani_Part_4.pdf · 120 MANAS DEST ANI EeKHn KaJIraH...