ANDERS OMGAANMET GELD

DECEMBER 2010 - JANUARI - FEBRUARI 2011

Magazine Netwerk Vlaanderenverschijnt driemaandelijks, 28e jaargang, nr 4

België - BelgiquePB

1000 Brussel 11/1366

Greenpeace: “Steenkool houdt België

in het verleden”

Vlaamse regering onthoofdt sociaal-

culturele sector

Afgiftekantoor 1099 Brussel X, P2A8306 - Afzender: Netwerk Vlaanderen, Vooruitgangstraat 333/9, 1030 Brussel

Wie is er bang van welvaart zonder groei?

Anders omgaan met geld voor politiciDe eerste beleidsperiode 2005-2010, die Netwerk als sociaal-culturele bewe-ging door het leven ging, zit er bijna op. Ongeveer een derde van de middelennodig om beweging te maken kwam van de Vlaamse overheid, vanuit het budget voor Cultuur (sociaal-cultureel werk). De evaluatie die de overheid maakte van de voorbije vijf jaar was zonder twijfel positief.

Beloning voor vijf jjaaaar r ststevevigig bbewegingswerk…40% minder subsisididdieseses vooor r dede vvololgende vijf jaar. Dit zit ver af vannn ddde ee lililineneaire bbespaparingen van 2 of 3% die aangekonddigi ddd wawareren.n.

Blijkbaar is het makkelijk om in kleine sectoren en kleine organisaties extra te snoeien. Weinig kriti-sche stemmen verheffen zich, noch uit politieke hoek, noch in de media. De besnoeiingen zijn niethet gevolg van weloverwogen beleidskeuzes maarveeleer een soort économies de bout de chandellestrategie. Tijd dat onze politici een vorming ‘An-ders omgaan met Geld’ volgen!

Die kleine beetjes zullen de fi nanciële crisis niet oplossen maar raken ander-zijds wel aan het sociaal kapitaal in de samenleving. Wil men het werk vanzoveel vrijwilligers en deskundige werknemers bagatelliseren of wil men be-wust kritische stemmmmmenen de mom nd snoeren? Terwijl die mindersubsidies voor deoverheid peanuts zijjn, betekenen ze voor kleine organisaties vaak het verschiltussen leven en dood. De fi nanciële crisis oplossen zal een andere werkwijzevragen. EeEE n kritische doorlichting van het fi nancieel systeem en de nodigeconclusiesesese trekken is misschien een tip! Maar wie zal daar in de toeekkomst nononogggggbewegingnggng rrond maken?

Kristiennnn VVVererermemmmm ersch

EDITO

2 EDITO Anders omgaan met geld voor politici 3 KORT 4 INTERVIEW Electrabel versus

Greenpeace: “Steenkool houdt België in fout energiesysteem van het verleden” 7 ARTIKEL

Transitie transitie 9 Wie is er bang van welvaart zonder groei? 11 OPROEP Netwerk wil geen

gas terugnemen! 12 OPINIE Grootbanken: een onderschat gevaar voor de democratie 13

ANALYSE De nieuwe bank wetgeving: op weg naar de transitie? 15 STAKEHOLDER “Ik moet

uitgeschakeld worden” 16 ACHTER DE SCHERMEN Economie en maatschappelijke meerwaarde

INHOUD

2

Laat het grote geld niet ontsnappen!

Vandaag zijn er groepen in de samenleving die te kort hebben en er zijn er die in rijkdom le ven. Er is een hoge belastingdruk op inkomen uit arbeid en een lagetot geen belastingdruk op inkomen uit kapitaal. De overheidsschuld tengevolge van de economische cri-sis is groot en de vergrijzing van de bevolking dreigt daar nog vele miljarden bovenop te doen. Tegen 2015 wil de regering meer dan 20 miljard euro besparen. Het Financieel Actie Netwerk (FAN), waar Netwerk Vlaanderen deel van uitmaakt, pleit met haar nieuwecampagne Laat het grote geld niet ontsnappen! voor

een herverdeling van inkomen en een rechtvaardig belastingsysteem om hieraan tegemoet te komen. Zie www.hetgrotegeld.be

Crédit Agricole wint greenwash-prijs

Crédit Agricole heeft in de categorie ‘greenwashing’ de Pinokkio Prijs 2010 gewonnen voor haar campagne It’s time for green banking. In deze in-ternationaal uitgezonden reclameboodschap suggereert Sean Connery dat er dankzij het ‘gezonde verstand’ van de bank een harmonieuze, groene wereld in het verschiet ligt. Dit terwijl Crédit Agricole miljarden investeert in projecten die mensenrechten schenden en zeer scha-delijk zijn voor het milieu. Friends of the Earth Frankrijk reikt jaarlijks de Pinokkio Prijs uit om de aandacht te vestigen op de desastreuze invloed van sommige multinationals op de maatschappij.

BNP Paribas: stop radioactieve investeringen!

Kernenergie is een extreem gevaarlijke én dure vorm van energie. Om de miljarden euro’s die elke kernreactor kost, bij elkaar te krijgen, zijn de energiebedrijven sterk afhankelijk van banken en andere spelers op de fi nanciële markt. BNP Paribas plant op dit moment de fi nanciering voor de bouw van een gedateerde kernenergiestation – Angra 3 – in Brazilië. Als deel van een Frans bankensyndicaat, staan zij in voor een bedrag van 1,1 miljard euro. Als die deal doorgaat, zo zegt Greenpeace, wordt Brazilië belast met een kernreactor waarvan de kosten de pan uitrijzen en die er niet in zal slagen de veilige, betaalbare, schone energie te leveren die Brazilië in deze veranderende wereld nodig heeft.

Dr. Willy Peers centrum fi nanciert nieuwe locatie met rentevrije leningen

Het Dr. Willy Peers centrum is een vzw die zwangerschapsbeëindiging (abor-tus) bij ongewenste zwangerschappen uitvoert in de regio Antwerpen. Het centrum biedt een volledig multidis-ciplinair traject aan. Zowel een psy-chosociaal team als een arts worden bij een procedure betrokken. Naast de zwangerschapsbeëindiging wordt er ook rond preventie samengewerkt met andere organisaties.

De zoektocht naar een nieuwe locatie en de fi nanciering van het hele project bracht hen in contact met Netwerk Ren-tevrij. Zowel inhoudelijk als fi nancieel beantwoordde het centrum volgens de kredietcel aan de criteria van Netwerk Rentevrij en binnenkort verhuist de vzw naar een nieuwe en betere locatie.

Netwerk Rentevrij ondersteunt op deze manier een vzw die democratisch werkt en hun sociale doelen op een

bedrijfseconomische manier realiseert. Toegankelijke hulp, begeleiding en opvol-ging bij ongewenste zwangerschap vinden we een maatschappelijke meerwaarde. De kredietcel keurde een lening voor 66.666 euro goed en de vzw kon zelf 33.333 euro rentevrij verzamelen bij hun achterban.

Meer weten? Contacteer Netwerk Rente-vrij (info@rentevrij.be of 02 274 00 17) of Dr. Willy Peers centrum vzw (onthaal@drwpc.be)

KORT

Financiering windmolenpark op zee rond

De Belgische windparkontwikkelaar C-Power heeft de fi nanciering voor de uitbouw van haar zeewindmolenpark rond. Daardoor zullen dekomende jaren 48 bijkomende turbines worden geplaatst, ruim 30 kilometer voor de Belgischekust. Vorig jaar bracht Netwerk in de week van het Duurzaam en Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen nog een bezoek aan de zes molens die er al staan. Het project kost bijna 1,3 mil-jard euro en zal gefi nancierd worden door eenconsortium van zeven banken: KBC, RaRabobobabanknk,,SooSociciétété é GééGénénénéérararalelelee,,, KfKfKfW W W W IpIpIpIpexexexex-B-B-B-Banananankk,k,k, CCCComomomommemerzrzbabbab nknk,DeDeDeDexixixixiaaaa enenenen AAAASNSNSNSN BBBBanananank.k.k.k.

PORTFOLIO

ricole miljardedededdeedededddeedeeddeeeeeedeeededdeededeeeddeeedeeedeededeeded n investeerer scha-rankrijk dacht tege

catie

euntmocra

op

nieut heNet

entevrieen v

hun so

rpen. Het ledig multidis-

n. Zowel als een

re betrobeëindi

tevrij. Zowbeantwoordde

ering van contact m

op h

Meevrij (of De organisat

ging e sameng.

aast de wordt er

erkt met Netde

Rentevrij eaar een

aan de cbinnenkowe en bete

ls ficentrum voiteria van

verhuist

nancieel ens de

werk eur

ginwe ee

dietc

ankeij ongmaatel ke

3

Netwerk Vlaanderen bracht tijdens de Open Bedrijvendag een bezoek aan de steenkoolcentrale in Ruien. Electrabel legde uit hoe ze deze oudere centrale zo ‘groen’ mogelijk tracht te laten draaien, met behulp van houtsnippers (‘biomassa’ in het jargon). “Die grote rookwolk uit de toren is waterdamp, geen vervuiling. Milieuactivisten vergissen zich daar altijd in,” liet de gids weten. De blijkbaar goedaardige toren was symbolisch voor het beeld dat Electrabel van haar steenkoolcentrale wilde geven. Ze is veel minder slecht voor het milieu dan jullie denken.

Na de rondleiding was het tijd voor een rondje vragen. De Electrabel-gids gaf toe dat steenkool een vervuilende techniek is, maar verdedigde het gebruik ervan omdat er volgens Electrabel nog on-voldoende alternatieven zijn die voldoende elek-triciteit kunnen leveren. Nochtans hebben Green-peace en WWF een studie gemaakt over transitie in de energiesector. Beiden komen tot de conclusie dat we met behulp van bestaande technologieën de energienoden kunnen bevredigen, de reductie-doelstellingen halen en geen steenkoolcentralesnodig hebben. Die twee verschillende verhalen veroorzaakten wat twijfel binnen de groep. Zijn steenkoolcentrales wel zo’n slechte investering..?Klimaatspecialist Eloi Glorieux van Greenpeace kon

wegens ziekte onverhoopt niet mee met de rond-leiding en daarom geeft hij hier alsnog antwoord op de argumenten die we in Ruien van Electrabel hoorden.

Electrabel blijft ook in de toekomst kiezen voor steenkool. Het bedrijf verwacht dat een mix van elektriciteitsproductiemethodes nodig zal blijven, een mix waarbinnen steenkool ook zijn plaats heeft. Hun argumentatie (steeds in blauw):

Er zijn niet voldoende duurzame alternatieven voorhanden. Als we er al in slagen de omschake-ling te maken, zullen we nog lang ook steenkool nodig hebben.

“Steenkool houdt België in fout energiesysteem van het verleden”

4

INTERVIEW

Eloi: Enerzijds pleit Electrabel ervoor om de kern-centrales langer open te houden omdat dit CO2

zou uitsparen, anderzijds blijven ze tegelijkertijdinvesteren in steenkoolcentrales. Het enige waar het Electrabel om te doen is, is hun winstmaxi-malisatie op korte termijn te optimaliseren. Hetvalt op dat Electrabel maar in twee zaken gelooft:grootschalige kerncentrales en grootschalige fos-siele brandstofcentrales. In vergelijking tot hun investeringen in kernenergie en steenkool vallen hun investeringen in hernieuwbare energie zeer mager uit. Zolang dit niet verandert, zullen her-nieuwbare energiebronnen inderdaad maar een on-dergeschikte rol spelen en dat is ook de bedoeling van Electrabel.

Het is goedkoop. Zonder steenkool in de mix zal onze energie duurder worden en zal de consu-ment meer moeten betalen.Eloi: Heel wat externe kosten zijn niet in de kWh-prijs van ontginnen en verbranden van steenkool inbegrepen. Maar deze kosten worden wel door de samenleving als geheel betaald, o.a. in de gezondheidsfactuur. Voorbeelden van dergelijkeexterne kosten zijn aandoeningen aan de ademha-lingswegen, ongelukken in steenkoolmijnen, zure regen, smog, klimaatverandering, fi jn stof... De Nederlandse onderzoeksinstelling CE Delft onder-zocht de externe kost van steenkoolontginning en

-verbranding en kwam voor het jaar 2007 alléén al uit op ca. 360 miljard euro. Over een periode van 10 jaar is dit dus 3,6 triljoen euro en dit is eerder een minimale schatting, omdat niet de volledige impact in rekening werd gebracht.

De mix - en steenkool in het bijzonder - maakt het mogelijk om een stabiele en continue ener-gieproductie te verzorgen, die ook consump-tiepieken kan opvangen.Eloi: Grote steenkoolcentrales zijn net als kerncen-trales gecentraliseerde en weinig fl exibele stroom-opwekkers die vooral instaan voor de permanente productie. Het zijn daarentegen de kleinere gede-centraliseerde eenheden, zoals stoom- en gascen-trales (STEGs) en warmtekrachtkoppeling (WKK’s) (op aardgas) die fl exibel zijn en makkelijk de schommelingen in vraag kunnen volgen. De alge-mene trend in Europa gaat naar meer gedecentrali-seerde productie. Grote nieuwe steenkoolcentrales (1.000 MW) en kerncentrales (1.500 MW) horen daar niet in thuis.

Er zijn technologische verbeteringen (te ver-wachten): betere energie-effi ciëntie, minder C02-uitstoot en opslag van CO2 (deze techniek

heet CCS en is volgens sommigen over 5 jaar beschikbaar). Eloi: Dat zullen we binnen 5 jaar dan nog eens evalueren. Vandaag is de meest geavanceerdesteenkooltechnologie nog steeds stukken vervui-lender en minder effi ciënt dan gascentrales. Zo zou de “ultramoderne” steenkoolcentrale die E.ON in de Antwerpse haven wil bouwen een rendement hebben van 45%, wat 10% beter is dan de oude steenkoolcentrales, maar 20% slechter is dan een moderne WKK of STEG op aardgas. Bovendien, in-dien de CCS-technologie zou worden toegepast, zal het rendement van de centrale nog eens met 10% dalen en komt ze op het niveau van de oude onef-fi ciënte steenkoolcentrales van vandaag.

Het is onverantwoord om nu te stoppen met steenkool. Motivatie: Nu stoppen betekent het licht uitdoen, er zijn niet voldoende alternatieven.Eloi: De Vlaamse Milieuadministratie bevestigderecent dat onze energieconsumptie zowel per hoofd van de bevolking als per BBP veel hoger ligt dan in de andere qua bevolkingsdichtheid en qua energie-intensieve industrie vergelijkbare Europese regio’s. De Duitse deelstaat Noordrijn-Westfalen, die met haar zware industrie in het Ruhrgebied goed verge-lijkbaar is met Vlaanderen, had tussen 1990 en 2007 slechts 17,8% meer energie nodig om zijn BBP teverdubbelen; Nederland had hiervoor slechts 15% meer energie nodig. Vlaanderen echter had 43% meer energie nodig. Een belangrijk deel van decapaciteit van de steenkoolcentrales kan gewoon worden uitgespaard door onze energie-effi ciëntieop het niveau van de buurlanden te brengen.

Duurzame energie is momenteel nog veel te duur, steenkool nu vervangen is voor de samen-leving niet te betalen. Eloi: Het is normaal dat een nieuwe technologieaanvankelijk duur is en bij zijn introductie steun nodig heeft. Dit gebeurde 50 jaar geleden ook met kernenergie en steenkool. Alleen zou men mogen verwachten dat na verloop van tijd die steun wordt afgebouwd en de nieuwe technologie ma-tuur genoeg is om zich op eigen benen verder teontwikkelen. Dit is bij kernenergie en steenkool echter niet het geval. Beiden krijgen tot op dedag van vandaag nog immense sommen directe en indirecte overheidssteun. De kostprijs van nieuwemoderne kerncentrales en steenkoolcentrales wordt ook steeds hoger, daar waar de kostprijs van de zich snel ontwikkelende hernieuwbare energie-bronnen gestaag omlaag gaat. Bij kerncentrales en steenkoolcentrales is er een negatieve leercurve, bij hernieuwbare een positieve.

“De alternatieven zijn er, maar moeten wel de kans krijgen geïntroduceerd te worden”

5

Ondertussen in Antwerpen… …oordeelde de Antwerpse deputatie in september nog dat de milieu-impact van een nieuwe steen-koolcentrale in de Antwerpse haven te groot is. E.ON legt zich niet neer bij de weigering van de

milieuvergunning en zet haar plannen door. De beslissing ligt nu volledig en alleen in handen van milieuminister Schauvliege die de komende maan-den de defi nitieve knoop moet doorhakken.

Nu stoppen maakt ons nog afhankelijker van aardgas en olie en hun leveranciers. Eloi: In België wordt er geen elektriciteit door middel van olie opgewekt. Het stopzetten van de steenkoolcentrales heeft dus geen enkele impactop onze olieconsumptie. Aangezien wij aardgas als een tijdelijke transitietechnologie naar een 100% hernieuwbare energietoekomst zien, zal de afhankelijkheid van aardgas tijdelijk inderdaad toe-nemen. Maar dit kan voor België geen grote problemen geven, vermits we op een knooppunt van de aardgasinfrastructuur in Europa zitten. Onze gasimport is ook voldoende gedifferen-tieerd. Slechts 5% voeren we in uit Rusland. De rest voornamelijk uit zeer stabiele en bevriende landen als Nederland, Noorwegen en het Verenigd Koninkrijk.

Er zijn ook niet voldoende alternatieven voor-handen die een continue en stabiele productie garanderen en die piekmomenten kunnen opvangen. Eloi: Zolang we oude en voorbijgestreefde tech-nologieën (verlengd) blijven inzetten, zullen de nieuwe het moeilijk hebben om een aanzienlijk deel van de markt in te nemen. Een duidelijk uit-stapscenario dat zekerheid biedt aan investeerders in nieuwe technologieën zal de overstap probleem-loos kunnen laten verlopen. Maar dan mag dituitstapscenario, zoals bij de wet op de kernuitstap, niet om de haverklap in vraag gesteld worden. De alternatieven zijn er, maar moeten wel de kans krij-gen geïntroduceerd te worden en te kunnen concur-reren op een vrije markt met al lang afgeschreven steenkool- en kerncentrales.

Ruien is geen overgesubsidiëerde centrale. In-tegendeel. Ze ontvangen minder subsidie dan andere producenten van groene energie omwille van onze combinatie met steenkool. Het zou er nog moeten bijkomen dat ze evenveel subsidies zou krijgen als echt groene technolo-gieën. Eigenlijk zouden oude steenkoolcentrales die een beetje biomassa bijstoken of zelfs die volledig omgevormd worden om op biomassa te werken helemaal géén groenestroomcertifi caten

mogen ontvangen. Deze oude steenkoolcentraleshebben namelijk een laag rendement van amper 30-35%, amper de helft van een WKK. In dit soort oubollige centrales kostbare en schaarse biomassa gebruiken, is pure verspilling van biomassa. Voor Electrabel is het natuurlijk veel voordeliger om aan hun groenestroomverplichting te voldoen door de

bijstook van wat biomassa in oude steenkoolcentrales, dan om echt in nieuwe effi ciënte groenestroom-productie-eenheden te investeren.

De biomassa die in Ruien ver-werkt wordt zou niet per defi -nitie beter in een andere, meer rendabele centrales, verwerkt

worden. Warmtekoppelingscentrales bijvoor-beeld leveren geen stabiele toevoer aan energie, wat wel nodig is voor onze economie. Ruien wel, door de combinatie met steenkool. Bovendien is de energetische waarde van houtafval bijna twee maal lager dan die van steenkool. Elektriciteit van houtafval maken is dus bio-energetisch veel minder interessant dan van steenkool. Eloi: En waarom zouden WKK’s of nieuwe moderne 100% biomassainstallaties geen stabiele toevoer kunnen leveren? We moeten af van de idee van grote gecentraliseerde massaproductie en evolue-ren naar gedecentraliseerde kleinschalige fl exibele productie, verbonden met slimme energienetten. Dit is de trend van de toekomst, maar de inertie van Electrabel zorgt er voor dat België eens te meer achterloopt en in het foute energiesysteem van het verleden blijft steken. Op de koop toe is het maar de vraag of we über-haupt veel op biomassa moeten inzetten. Deze zal om een wezenlijk aandeel in onze stroomproductie te kunnen garanderen moeten ingevoerd worden uit het buitenland, met weinig garanties op zijn ware duurzaamheidswaarde (ontbossing, beslag leggen op capaciteit voor voedselteelten,...). Biomassa is dus hoe dan ook de minst goede hernieuwbare energiebron.

Frank Vanaerschot

Esther Vandenbroucke

Kijk voor het volledige interview op www.netwerkvlaanderen.be/bankroet

KORT

6

»

‘Een structurele verandering die het resul-taat is van op elkaar inwerkende en elkaar versterkende ontwikkelingen,’ zegt Wikipe-dia over het begrip ‘transitie’. Houden de vele (meer dan 50!) transitie-initiatieven in Vlaanderen het bij deze brede defi nitie? Netwerk vroeg het aan enkele experts, te beginnen met Low Impact Man Steven Vrom-man en psycholoog Rudy Vandamme, bei-den actief in de Transition Towns beweging.

“Voor mij is transitie de verbetering vanhet concept ‘duurzame ontwikkeling’. Dat begrip isinmiddels door iedereen ingepalmd en wordt voor alles en nog wat gebruikt.”Rudy: “De beweging rond transitiesteden is eeninternationale beweging waarbij lokale initiatievenworden genomen om meer milieubewust te leven.Het gaat dan niet om zoveel mogelijk spaarlampenin te draaien, maar om een integrale benadering vanwerk, voeding, gezondheid, etc. Die initiatieven ont-staan bottom-up, vanuit mensen die samenkomen ennadenken over hoe ze hun leven kunnen vormgeven.”

Wat spreekt jullie er persoonlijk zo in aan?Steven: “In het transitiedenken wordt de samenle-ving bekeken als een dynamisch geheel. Die visievormde een mooi kader voor de activiteiten waar ikpersoonlijk al mee bezig was, namelijk het verklei-nen van mijn ecologische voetafdruk.”Rudy: “Mij spreekt hetpositieve verhaal erachteraan. Vanuit de media wor-den we gebombardeerdmet nieuws over hoeslecht het gaat met de pla-neet en ons antwoord is:de handen uit de mouwende handen uit de mouwensteken en er iets aan doen, om minder kwetsbaar te zijn ten opzichte van globale afhankelijkheden.”

Wat onderneemt de transitiebeweging zoal voor initiatieven?RuR dy: “WeWe bbrerengngenen llanandbdbouo w w teterurugg inn dde e sttadad;; wewewiwillllenen hetet ggevevoeel l van veeiiliggheheidid vvererststerrken dodoorormeeerer ppububliliekeke e plplekekkeken te ccrereërërenen eenn ninieueuwewe vvormenvav nn coco-h-hababititatatieie tee onontwtwikikkeleen;n; we zozoeken mmogogee-lilijkjkheheddenn omom ddicichthterer bbijij hhuiuis tee wwerkeken.n...”

En wat betreft omgaan met geld?StStevevenen: : “D“Datat iiss eeeenn boboeieienendede kkweweststiee.. GeGeldldspspeeeeltlt eeenen zzeeeer r bebelalangngririjkjke e rol l omomdadat t hehet t dede

drijvende kracht achter én de hoofdoorzaak van veleproblemen in de huidigemaatschappij is. Ethischbankieren en investerin-gen in de meest schadelij-ke zaken stopzetten, zijn op dit moment belangrijk. Maar aangezien de risico’s dat het systeem crashtreëler worden, kunnen we maar beter zien dat we inde tussentijd ook ervaring opdoen met alternatieveprojecten, zoals complementaire munten.”Rudy: “We moeten verschillende gradaties van economie ontwikkelen. Geld moet ergens beheerdworden, dus we blijven banken nodig hebben, maardan liever banken die opereren vanuit een sociaal uitgangspunt, zoals Triodos. Daarnaast moeten wewerken met complementaire munten, maar ook metLETS en directe ruilhandel. Zo worden we opnieuwgeconfronteerd met waardebepaling en rijzen ernieuwe vragen rond het systeem van kapitalisme.”

Derk Loorbach is onderzoeker aan het Dutch Research Institute For Transitions (DRIFT) te Rotterdam en auteur van het boek Tran-sitiemanagement. Hij zwengelde wereldwijd verschillende projecten rond transitie mee aan. Een van de steden die de transitie-aanpak oppakt is, is Gent, waar volgens Loorbach een prachtige basis is voor een stedelijke transitie naar duurzaamheid.

“Onze besprekingen beginnen meestal met lokaleoverheden en onderzoekers en vaak komt daar een hoop blabla bij kijken, maar in Gent heeft de stadin korte tijd een heel circus van actoren opgetuigden kan ze profi teren van een zeer actieve bevolking.Dat is hoopvol.”

Wat is jouw visie op geld en transitie?“Het is een lastige kwestie waar we nog geen oplos-sing voor hebbenn. Heet economisch kapitalistischesysysteem verkeertt iinn eee n onduurzame situatie enisis oopp dede lange terermijn onhoudbaar. Crises zijnsysymptomeenn vavan zuulkl e (systeem-) onduurzaamheidenen ttekkenns s vann mogegelijke transitie. De huidige eco-nomiiscschee criisisis s isis zzo’o’nn syymptoom, maar op zich nogononvov ldldoendde omom eeene sysysteteememwiwijzjzigiginingg tete veroor-zazakeken.n. DDitit kkomomt t memedede oomdmdatat eer r nonogg eeeen te groteafafhahankkelelijijkhkheieidd isis vvanan hhetet besestaandede systeem en ded aaltterernanatitievevenen nnogog tte e weweininigig zicchth baar of ontwik-kekeldld zzijijn.n.

7

ARTIKEL

Bijvoorbeeld comple-mentaire munten?

“Ja. Projecten rond lokale munten zouden wij bin-nen het transitiemanage-ment een ‘niche’ noemen. Een niche verzet zich tegen het heersende ‘re-gime’. Wat je momenteel in de praktijk echter ziet, is dat veel van deze niches worden bevolkt door hoogopgeleide, alternatieve mensen die vanuitidealisme worden gedreven. Dat is interessant engoedbedoeld, maar het staat veraf van de realiteitin veel achterstandwijken, waar mensen in eensoort overlevingsmodus zitten en veel tegenwer-king ondervinden als ze willen participeren in demaatschappij. Je moet zien dat je de principesachter de niches kunt opschalen naar de helebevolking.”

Is dat mogelijk?“Daar hebben we hier op het instituut veel discus-sie over. Mijn baas Jan Rotmans denkt dat het nietkan, maar ik geloof er eigenlijk wel in. Als zo’nproefproject in Gent slaagt, dan kan een en ander misschien in een stroomversnelling geraken.”

En wat het regime betreft moeten we gewoonwachten tot die crasht?

“Wat we nu ook al kunnen doen, is ervoor zorgendat de fundamentele problemen met de huidigeeconomische en fi nanciële regimes voldoende aande oppervlakte komen en worden teruggekoppeld naar deze regimes. Geld mag niet langer wordenlosgekoppeld van de economie, sociale ongelijk-heid moet een prijs krijgen, de kosten van grond-stoffengebruik en vervuiling moeten reëel wordenberekend... Als je dat niet doet blijven mensendenken dat een steenkoolcentrale een goede in-vestering is.”

Anneleen Kenis is onderzoekster ‘ecolo-gisch burgerschap’ aan de KU Leuven. In dit

Justice Action. Binnen beide bewegingen is ze zelf ook actief.

“De term transitie is vandaag ‘in’, en wordt door tal van actoren (zoals Transition Towns, transitiema-nagement,…) naar voren geschoven om te wijzen op de noodzakelijke overgang naar een duurzame samenleving. Maar als je nauwkeuriger kijkt, zie je dat die verschillende actoren vaak een heel andere invulling geven aan wat er juist moet veranderen ten hoe dat juist moet gebeuren. Deze verschillen gaan terug op een verschillende analyse van watjuist de grondoorzaak van de ecologische crisis is”.

En wat is volgens jou de rol van geld daar dan precies in?

“Geld speelt een steeds belangrijkere rol in onze maatschappij, alles wordt vermarkt. De redendaarvoor is dat we ineen economisch systeemleven dat moet groeienom te overleven. Om dezeconstante groei waar temaken worden steeds meer delen van de maat-schappij en de natuur aande geldlogica onderworpen. Vandaag wordt methet emissiehandelsysteem zelfs de lucht tot een verhandelbaar goed gemaakt. Nu is het probleemdat er geen oneindige groei mogelijk is op eeneindige planeet en dus moet deze vermarktinggestopt worden. Als we vervuiling in geld uitdruk-ken of de monetaire waarde van een boswandeling gaan bepalen, blijven we uitgaan van datzelfdemodel. De logica van het geld moet daarentegenteruggeschroefd worden.”

Kunnen we daarmee beginnen binnen het hui-dig economisch-fi nancieel systeem?

“We moeten maatregelen nemen die de geld-logicaterugdringen. Ethisch bankieren is zeker een stap vooruit, maar banken zitten ook in die logica van oneindige groei. In dat opzicht denk ik dat we op

f d l d dikader doet ze onderzoek naar de TransitionTowns beweging en naar Climate

termijn een fundamenteel ander systeem nodighebben”.

Marjon Meijer

8

222220010

Tim Jackson streek op 22 september neer in het Antwerpse Zuiderpershuis om de Nederlandse vertaling van zijn werk Welvaart zonder groei (een initiatief van Oikos) persoonlijk toe te lichten. De zaal zat volgepakt en de aanwezig-heidslijst las als een who-is-who van ecologisch Vlaanderen. Van milieumili-tanten tot de Groen!-en en een haast voltallige Netwerk-ploeg; iedereen was op post om kennis te maken met dit merkwaardige economische verhaal dat eindigt zonder groei.

Tim Jackson is een man met een missie: in maatpak en stevige stapschoenen reist hij dewereld rond met zijn pleidooi voor een steadystate economie die het mogelijk moet maken omtegelijkertijd een milieu-infarct te voorkomenen duurzame welvaart te creëren. Jackson is als professor duurzame ontwikkeling aangesloten bij het Centre for Environmental Strategy aan de universiteit van Surrey en zetelt eveneens inde Sustainable Development Commission – het adviesorgaan van de Britse overheid wat betreft duurzaamheid.

Reality Check

Wat Tim Jackson zeer verdienstelijk maakt, is dat hij glashelder aantoont hoe ons economisch mo-del totaal onaangepast is om de klimaatuitdagin-gen aan te gaan. Zijn betoog vertrekt vanuit devaststelling dat we ons in een dilemma bevinden tussen onduurzame groei en de economie latenstagneren, wat tot instabiliteit leidt.

Vooral basisgroei schijnt veel voordelen op televeren. Dit zien we vooral in onderontwikkeldelanden die economische groei kennen: daar wordt er belangrijke vooruitgang geboekt op het vlakvan scholing, gezondheidszorg, een stijgendelevensverwachting etc Naarmate de economie

groei van rijkere landen. Jackson vraagt zich dan ook hardop af waarom we nog moeten groeien.

Bovendien is verder gaan voor economische groei geen optie omdat de zogenaamde ontkoppelings-levensverwachting, etc. Naarmate de economie

verder groeit, komen er niet zo veel voordelenmeer bij. Dit zien we vooral bij de economische

geen optie omdat de zogenaamde ontkoppelings-strategie faalt. Ontkoppeling houdt in dat econo-mische groei minder materiële impact heeft door

»9

2000000000003333333333333330

het energie- en grondstoffeneffi ciënter maken van productieprocessen. In de laatste 40 jaar stoottenwe een derde minder uit per geïnvesteerde dollar,maar de CO2-uitstoot is sinds 1990 met 40 procentgestegen.

Een economische krimp daarentegen, zou ecolo-gisch voordelig zijn, maar wordt als onstabiel ge-zien. We weten niet hoe een economie kan werken als ze niet groeit, we panikeren. Een belangrijkedynamiek hierachter is de constante zoektocht naar het verhogen van de arbeidsproductiviteit. Deze toenemende arbeidsproductiviteit duwtmensen in de werkloosheid, tenzij er groei is. Voor politici is deze gang van zaken een uitgangspunten daarom zijn ook zij verknocht aan groei. Groeibetekent voor hen namelijk jobs en het overlevenvan regerende partijen staat of valt naarmate zewerkgelegenheid kunnen creëren of behouden. De centrale vraag is dan ook: hoe kan men economi-sche groei een halt toeroepen en toch welvaartcreëren?

Tussen heden en toekomst

Jacksons antwoord rust op twee peilers: gerichteinvesteringen om een koolstofarme economie te bewerkstelligen en het terugdringen van nodelozeconsumptie. Zijn pleidooi voor deze investeringen wordt ingezet met een krachtige slogan: “investe-ringen zijn de fundamentele economische link tus-sen het heden en de toekomst”. Hij vertrekt vanuitde visie dat investeringen de productiecapaciteit verzekeren, maar ook het gebruik van grondstoffen versnelt en het verbruik van nieuwe consumptie-goederen verhoogt. Daarom moet er een ander investeringsmodel komen dat gericht is op het beschermen van het eco-systeem, investeringen ingroene technologie en energie-effi ciëntie, doel-stellingen voor overgang naar een koolstofarmeeconomie en tenslotte ook voorziet in het onder-houd van sociale goederen.

Menselijke natuur

Het terugdringen van nodeloze consumptie is Tim Jacksons tweede stokpaardje. Het ligt nietin onze natuur om zoveel te consumeren. Er zouin de sociale psychologie geen bewijs zijn dat we kortzichtige, materialistische en individualisti-sche consumenten zijn, zoals de economie en haarreclame ons doet geloven te zijn. Het ligt wel in denatuur van de mens om een degelijke plaats voor zichzelf te willen creëren in de samenleving. Ditzou mee verklaren waarom mensen in de schuldengaan om te kunnen consumeren – een van de oor-zaken van de fi nanciële crisis. Zo kunnen ze eenhogere sociale status etaleren.

Jacksons uiteenzetting kon op veel bijval rekenen.Zelf vond ik dat hij vaak de nagel op de kop sloegen een aantal nuttige argumenten en feiten aan-reikte, maar toch kon ik me niet helemaal in zijn discours vinden. Zijn verhaal is mooi, maar klinktonrealistisch gemakkelijk. Een manifest zondertanden. Naar Tim Jackson luisterend, kreeg ik hetgevoel dat de oplossing binnen handbereik is, maarer gewoon nog niemand op gekomen was. Tegelij-kertijd bedacht ik me dat het dilemma tussen groeien een steady state economie in de essentie eenbelangenconfl ict is: een economie zonder groeistaat volledig haaks op het gangbare economisch model dat gebaseerd is op winstmaximalisatie. Een cruciaal element bleef dan ook grotendeels onaan-geroerd: wie wil welvaart en wie vooral groei?

Frank Vanaerschot

De verschillende ecologische investeringen dievolgenens Jackson nodig zijn, worden onderverdeeldvolgenens haalbaarheid binnen de huidige gang van zaken.n Zo toont hij j aan n waw ar de moeiililijkjkhehededen liggen. Ten eeerstete moet t erer ggeïeïnvnvesesteteererd d woworddenein eenen verrbeteerdrde efe fi ficiëntie, wat ccomommemercieelaanttrer kkkkeleliji k k iss; daarnan ast moet koolsstot fi fintntene sievetechc nonologig e e vev rvvanangegenn wowordrdenen,, wawat t commmmere cicieeeel al mmini deder voor de e hahandd lligiggendd iis.s Het resestataurererenenvaann heh t t ececososysysteeemem tenslotte, drd uist volo leedig g inintetegegenn dee ccommmemerciëiële bbelelanngegen.n.

10

Netwerk wil geen gas terugnemen!Zoals u wellicht in de media heeft vernomen, wordt er door minister Schauvliege stevig gesnoeid in de bud-getten voor cultuur en leefmilieu. Ook de sociaal-culturele bewegingen zoals Netwerk Vlaanderen worden sterk getroffen. Netwerk moet het vanaf volgend jaar met 40% minder subsidie doen. Daarom vragen we uw steun.

Uiteraard begrijpen we dat er bespaard moet worden. We dragen dan ook graag ons steentje bij. De huidige besparingen zijn echter onevenredig verdeeld en ondemocratisch bepaald. De Vlaamse regering helpt de ‘warme samenleving’ die ze zelf vooropstelt, om zeep.

Netwerk zal het vanaf volgend jaar met minder per-soneel moeten doen en we zullen onze activiteiten moeten inperken. Juist nu er zoveel werk ligt! De banken moeten op hun verantwoordelijkheden worden gewezen, de overheid moet met slimme stimuli voor een sociaal en duurzaam investerings-beleid komen... Het is nu niet de tijd voor ons om gas terug te nemen!

U kunt ons helpen onze doelen te realiseren. Wij willen proberen het gat van 50.000 euro dat we volgend jaar reeds moeten dichten, zoveel moge-lijk op te vullen met giften. Wilt u meedoen? Elke bijdrage is van harte welkom. Stort uw gift op rekening (BE 10) 523-0803865-04 van Netwerk Vlaanderen onder vermelding van ‘gift 50000’. Nieuw is de mogelijkheid om via internet te done-ren: op onze schenkpagina bij www.ikwilhelpen.be kunt u via Bancontact, Mastercard, VISA of Ameri-can Express een bijdrage overmaken.

Donateurs van giften van 30 euro of meer, ontvangen in 2011 van ons een fi scaal attest.Hiermee krijgt u tussen de 25 en de 50 procent van de gift terug via de belastingaftrek (vanaf 1 januari moet het minimumbedrag van giften waarschijnlijk tenminste 40 euro op jaarbasis be-dragen, om in aanmerking te komen voor fi scale aftrekbaarheid).

Heel erg bedankt voor uw steun!

ANDERS OMM

DECEMBER 2010 - JANUARI - FEBRUARI 2011

Magazine Netwerk Vlaanderen

verschijnt driemaandelijks, 28e jaargang, nr 4

Greenpeace:

“Steenkool houdt België

in het verleden”

Afgiftekantoor 1099 Brussel X, P2A8306 - Afze

Wiewelvaar

OMGAANMET GELD

11

België - BelgiquePB

1000 Brussel 11/1366

Vlaamse regering onthoofdt sociaal-

culturele sector 777777777777777777777zender: Netwerk Vlaanderen, Vooruitgangstraat 333/9, 1030 Brussel

ie is er bang van art zonder groei?

e: gië n”

P2A8306

WWvaaaa

066 - Afzfz

WiWiaaa

Vlaaamse regering oonthhoofdt sociaal-

cuulturele sector444444444444444444444zendeder: NeNetwewewerk VlaandVlaVl dereen, Vooooruitgangstraat 333/9,

is eis es eis ss r br babangngieee ie iiiiiizzooononnzooooo deder grararrtrtrttrtrttt zzzz

Magazine vanaf volgend jaar gehalveerdEen van de maatregelen die direct voortvloeien uit de lagere subsidie, is het terugbrengen van de uitgave van dit magazine naar twee keer per jaar. Hiermee hopen we geld en mankracht uit te sparen. Inhoudelijk blijft het tijdschrift onveranderd.We hopen dat u begrip heeft voor deze situatie en ma-ken graag van de gelegenheid gebruik u te vragen uw abonnement voor 2011 te verlengen. Klein lichtpuntje

in het verhaal: de kosten hiervoor worden ook gehal-veerd. Voor 5 euro ontvangt u de jaargang 2011 in de bus.Wilt u het magazine volgend jaar blijven ontvangen? Maak dan 5 euro over op rekening 523-0803864-03 met de mededeling ‘magazine 2011’.We stellen het zeer op prijs dat u ons blijft volgen! Dit betekent een fl inke steun in de rug.

11

OPROEP

Vragen over de besparingen of het magazine? Neem contact op met Netwerk Vlaanderen via 02 201 0770 of redactie@netwerkvlaanderen.be

voorziet bijvoorbeeld besparingen van om en bij de 6 miljard euro. De lonen, werkloosheidsuitkeringen en pensioenen van Jan Modaal staan onder druk.

De hele crisis maakt het gevaar van te grote fi nan-ciële instellingen om te falen opnieuw pijnlijk duide-lijk. Als zulke grootbanken dreigen over kop te gaan,moet de overheid inspringen. De nasleep van die redding kan de soevereiniteit ondermijnen. Wat mo-ral hazard wordt genoemd, is in het geval van landen dzoals IJsland, Ierland of België eerder staatsonder-mijnend fi nancieel gedrag. Financiële instellingen nemen beslissingen waarbij ze erop rekenen de winsten zelf te kunnen claimen maar de verliezen te kunnen afwentelen op de staat. De balans van Fortis, Dexia en KBC was in 2008 meer dan vijf maal groterdan het Belgisch BNP. Een vergelijkbare onevenwichttussen bankbalansen en nationaal product, ont-wricht momenteel de Ierse staatsfi nanciën.

Het antwoord vanuit het beleid op de fi nanciële cri-sis van 2008 boezemt weinig vertrouwen in. Zouden de iets strengere kapitaalvereisten voor fi nanciële instellingen (Basel 3) de Ierse crisis voorkomen heb-ben? De twee grootste Ierse banken slaagden zelfsvoor de Europese stress tests! Bank of Ireland claimteen core Tier 1 kapitaalratio (de verhouding tussenhet kapitaal van een bank en de risicogewogen ac-tiva) van 8% te hebben. Ze zou daarmee niet in de problemen mogen komen, maar moet evengoed geredworden. In het geval van kleine landen lijkt er weiniganders mogelijk dan het opsplitsen van de te groteinstellingen. Daarbij kunnen de spaarbanken van de investeringsbanken en verzekeraars gescheidenworden.

Vele bescheiden banken in kleine landen en en-kele mastodonten in de grote landen zijn echter geen aantrekkelijk toekomstbeeld. Vele kleintjeskunnen met te veel zijn om te falen als ze allenin dezelfde zeepbel zitten. Het parcours van de grootbanken in de VS anderzijds was desastreus.De overheid ging er (voorlopig) dan wel niet door over de kop, de rest van de wereld kreeg het risicodoorgeschoven van de foute bankpraktijken.

Dat komt doordat het winstmotief vaak geen goedeprikkel is in de fi nanciële sector. Het winstmotief drijft veel ondernemingen tot innovatie. Maar zo-als Nobelprijswinnaar Joseph Stiglitz aantoont in zijn boek Vrije Val is de innovatie in de fi nanciële sector telkens weer gericht op het bedenken van nieuwe vormen om het risico van het rendement af te splitsen. De situatie waarbij het risico in debank blijft en de winst ruimhartig wordt verdeeldonder de armen, heeft zich nog maar zelden voor-gedaan. Het omgekeerde een paar keer te veel.

De Ierse crisis bewijst eens te meer dat de banksector er geen is als alle andere. Grootbanken dragen het gevaar in zich landen ten gronde te richten. Hoe lang kunnen we een ander model voor de banksector nog voor ons uit schuiven?

“De goedkoopste redding ooit.” Met die intussen legendarische woorden klopte de Ierse minister van Financiën Brian Lenihan zichzelf op de borst in oktober 2008.De Ierse regering had zich garant gesteld voor spaargeld en schulden van Ierseprobleembanken. De blufpoker om ze uit de gevarenzone te halen, draaide ver-keerd uit. De Ierse banken bezweken onder hun schulden na het uiteenspatten van de vastgoedzeepbel. De overheid deelt mee in de klappen. Ze pompte al 50 miljardin de drie grootste banken. Dat volstond niet. De Europese Centrale Bank (ECB)ontleende nog eens 130 miljard euro. De Europese redding die daarvoor nu in deplaats komt, zou opnieuw een slordige 50 miljard naar de banken doorsluizen. De schulden van de Ierse private banken, waarvoor een overheid die het niet kón zich borg stelde, komen nu in Europese handen. Gevolg: Europees geld moet de Ieren toelaten hun eigen banken verder te nationaliseren. Nu al is Anglo Irish voor 100%in overheidshanden, Bank of Ireland voor 36% en Allied Irish Banks voor 18%.

De schuldencrisis van Zuiderse landen uit de jaren ’80 en ’90 geeft niet al te veel hoop op een gemoedelijke afl oop voor Ierland, nu het in handen valt van buiten-landse crediteuren en het IMF. Alle beslissingen die er toe doen, de overheidsin-komsten en -uitgaven, zullen nauwgezet opgevolgd en aangestuurd worden. Ver-kiezingen riskeren uit te draaien op onrust of een verplicht nummertje waarna een regent aan het roer komt die een koers vaart die al van tevoren vast ligt. In

het geval van Ierland ruwweg een cocktail van 2/3 besparingen en1/3 nieuwe belastingen om het begrotingstekort van 32% tegen

2014 onder de 3% te krijgen. De Ierse begroting voor 2011

Grootbanken: een Grootbanken: een onderschat gevaar onderschat gevaar voor de democratievoor de democratie

12

OPINIE

»

Banken zijn nodig om kredieten te verstrekken en de economische activiteit aan te vuren. Hetis onduidelijk hoe de fi nanciële innovaties in en deregulering van de fi nanciële sector tijdens delaatste decennia heeft bijgedragen tot het ver-vullen van die essentiële taak. Integendeel, derisico’s die genomen werden op fi nanciële markten staan in schril contrast met de risico’s die banken durfden te nemen bij het fi nancieren van groeneprojecten of avontuurlijke KMO’s. De reden ligtvoor de hand, het fi nanciële marktspel was veel meer winstgevend op korte termijn. Maar zoals weondertussen weten, ook oneindig meer risicovol en waardevernietigend.

We moeten dus op zoek naar andere prikkels danhet winstmotief om vinnige fi nanciële instellingente creëren. Daarvoor is nog een andere reden. Hetwordt steeds duidelijker dat groene investeringen,nodig om de klimaatverandering tegen te gaan en jobs te creëren, vaak geen marktconform rende-ment halen. Financiële instellingen die met indruk-wekkende winstcijfers moeten concurreren voor degunst van aandeelhouders, kunnen ze bijgevolg niet doen. Onze verbeelding van hoe het anderskan, loopt echter nog steeds vast op de schrik-beelden van politisering en bureaucratisering. Wekunnen ons moeilijk een fi nanciële sector voorstel-len waarin publieke spelers een positieve rol spelenzoals in de mediasector. Maar de realiteit is ons voor. De toxische banken lopen met hun miljarden-schulden naar de overheid toe en laten zich gewillignationaliseren. De gezonde ‘grootbanken’ van hunkant blijven een gevaar voor democratische staten.Het zou een moeilijk te vergeven misser zijn als deoverheid er te midden van die ellende niet in slaagthet maatschappelijk belang opnieuw centraal testellen in de fi nanciële sector.

Mathias Bienstman

Journalistieke prijs voor Mathias Bienstman en Berber VerpoestDe Vlaams-NederlandseVereniging Voor On-derzoeksjournalistiek(VVOJ) reikte vrijdag 19 november De Loepuit, haar prijs voor de beste onderzoeksjour-nalistiek. Mathias Bienstman en Berber Verpoest wonnen de aanmoedigingsprijs voor de reportage Reynders spot met het parlement die verscheen in MO* tMagazine. Dit stuk legt de rol van de minister bij debenoeming van banktoezichthouders bloot.

De nieuwe bank-wetgeving: op weg naar de transitie?Er staan hervormingen van het bankwezen voor de deur. Zullen die toekomstige crisissen voorkomen? Zullen ze ervoor zorgen dat er geen belastinggeld meer gaat naar de redding van banken? Zullen ze de transitie naar duur-zaam bankieren inzetten?

De Europese Unie heeft nieuwe regels ter hervorming van het bankwezen uit-gewerkt. De voorgestelde hervormingen lijken niet min. Ze gaan voor nieuwe toezichthouders, toezichthouders met meer bevoegdheden, hogere buffers voor banken, meer transparantie voor riskante beleggingsproducten en een betere reglementering van rating agency’s. De Europese richtlijnen zullen op nationaal niveau verder geconcretiseerd moeten worden. Het zal dus nog wel even duren voor ze voor 100% duidelijk zijn en in werking treden. De grote lijnen laten alvast toe om een eerste evaluatie te maken en te bekijken waar extra Belgische aanpassingen nodig zullen zijn.

Casino blijft open

Lezing leert dat het casino niet gesloten wordt. Het wordt banken niet verbo-den om te beleggen in riskante of speculatieve producten. De bankiers zullen via verhoogde transparantieverplichtingen, verbonden aan de riskante pro-ducten, beter op de hoogte zijn van de risico’s die ze nemen. Maar als ze, methet oog op hogere korte termijnrendementen, toch beslissen om een gokje te wagen en in dergelijke producten investeren, zal er ook in de toekomst geen wetgeving zijn die hun dat belet.

Hogere kapitaalsvereisten

De nieuwe regels voorzien in hogere kapitaalsvereisten voor banken. Hoe riskan-ter de beleggingen die ze aangaan, hoe meer eigen vermogen er tegenover zal moeten staan. Banken zullen op die manier een grotere buffer opbouwen voor het geval het mis gaat. Maar wanneer is die buffer groot genoeg? Momenteel staat tegenover 1 euro eigen vermogen soms 40 euro vreemd vermogen. Zelfs al moet het eigen vermogen verdubbeld worden, dan nog moet met 1 euro 20 euro vreemd vermogen gedekt worden. Is het niet verstandiger om, voor wie metspaargeld werkt, riskante activiteiten gewoon te verbieden in plaats van een massa middelen in te zetten als extra buffer?

Extra controle-instanties

Er zullen ook andere controle-instanties komen die bovendien over meer in-formatie zullen kunnen beschikken. De boswachter is in het verleden evenwel steeds trager geweest dan de stroper. Kans is groot dat de creativiteit bij het ontwikkelen van nieuwe producten ook in de toekomst een juiste risico-eva-luatie vooraf zal gaan. Hierdoor zullen ook in de toekomst riskante producten als sluipend gif het systeem kunnen binnendringen. Het ontvangen van meer info staat immers niet garant voor het nemen van de juiste beslissingen. Zo waren, ook in de aanloop van de recente fi nanciële crisis, vele autorit»»op de hoogte van het bestaan van de herverpakte slechte hypotheken.»»

ANALYSE

13

commerciële sectorbelangen en een onaantastbaar geloof in een correcte prijszetting en een zelfregu-lerende markt stonden een kritische evaluatie in de weg. Niets zegt dat dit niet opnieuw zal gebeuren.

Heersend bankmodel overeind met belastinggeld

Meer algemeen valt op dat de nieuwe Europese richtlijnen een aantal scherpe kanten bijschaven, maar geen drastische hervorming doorvoeren. De rol van banken in de samenleving is niet geherde-fi nieerd en de kern van het bestaande bankmodel van de grootbanken is intact gebleven. Het heer-sende bankmodel waarbij banken die spaargelden beheren, voor een veelvoud van hun eigen vermo-gen in onder meer zeer riskante producten mogen beleggen, staat pal overeind.

Als het mis gaat zal geen enkele overheid evenwel het lef hebben om het spaargeld van haar burgers aan haar lot over te laten. De overheid zal proberen de betrokken banken recht te houden. Maar datkost geld, veel geld. Geld dat de samenleving nodig heeft voor de fi nanciering van de sociale zekerheid, of om te investeren in de transitie naar een so-lidaire en koolstofarme samenleving. De overheid kan dus maar best voorkomen dat ze ooit nog eens tot zo’n bankeninfuus moet overgaan. Wil het nietin het schuitje van Ierland terechtkomen zal België zijn voorzorgen moeten nemen. Bijvoorbeeld door preventief te nationaliseren om onze banken van overdreven risico’s te zuiveren of door bij wet hetklassieke bankieren en het riskante zakenbankieren te scheiden. Ook België beschikt immers over ban-ken die too big to fail zijn en dus massa’s belasting-lgeld kunnen opeisen als ze kapseizen.

Overheidstussenkomsten voor duurzame bankactiviteiten

Financiële instellingen vormen geen sector als een andere. Als Toyota een wagen met een default optde markt brengt, roepen ze die op eigen kosten terug. Maar roekeloos bankiersgedrag wordt metbelastinggeld hersteld. Het is hoog tijd dat voor die impliciete overheidsgarantie een veel duidelijker maatschappelijk engagement van het bankwezen gevraagd wordt.

Waarom zou de overheid nog langer tolereren datbanken fraudeurs helpen om via fi scale paradijzen belastingen te ontlopen? Waarom hen nog toelaten

om te investeren in bedrijven die door België on-dertekende verdragen met voeten treden? Laten we toe dat banken hun opdracht van kredietverstrek-ker verwaarlozen ten voordele van producten en diensten met vooral een speculatieve maar geen maatschappelijke meerwaarde? Al deze ongewenste activiteiten kunnen door de wetgever gewoonweg verboden worden.

Ervaring leert dat de overheid liever niet wil of durftte verbieden. Als alternatief zou men een regelgeving kunnen maken die schadelijke investeringen ontraadten/ of positieve praktijken stimuleert. Bijvoorbeeld door overheidsgaranties en/ of kapitaalinjecties voor te behouden aan banken die producten en diensten aanbieden die voldoen aan sociale, ecologische en ethische minimumnormen. Of men zou de deposi-togarantie kunnen voorbehouden aan banken met een beperkt aantal speculatieve activiteiten en een maximum aan fi nancieringen in de reële duurzame economie. En waarom zou de reeds geplande ban-kentaks geen taks kunnen worden die vooral banken belast met veel speculatieve transacties, een sterke aanwezigheid in fi scale paradijzen en een beperkt maatschappelijk engagement? Productmatig zou de vrijstelling van roerende voorheffi ng op spaarreke-ningen en de fi scale aftrek voor het pensioensparen voorbehouden kunnen worden aan producten die een minimum aan sociale, ecologische en ethische criteria in rekening brengen.

De structurele bankensteun mag niet meer zomaar voor alle bankactiviteiten en zonder sociaal-ecologische clausules verleend worden. Er zou meteen begonnen kunnen worden met het publiek maken van de inhoud van de mandaten van de regeringsvertegenwoordigers in de banken. Zo daarin sociaal-ecologische opdrachten ontbreken, kunnen deze onmiddellijk toegevoegd worden.

Luc Weyn

14

Godelieve Duron (77) werd geboren in Nieuwpoort en is woonachtig te Heverlee. Ze is gepensioneerd psychopeda-goog. Voor de campagne Bankroet ging ze de straat op in Leuven om studenten te vragen de petitie tegen investe-ringen in steenkoolcentrales, te ondertekenen.

“Ik ben opgegroeid op de boerenbuiten en hetbehoorde tot onze familietraditie zorg te dragen voor het milieu dat ons dagelijks brood geeft, terwijl anderen honger lijden. Al vroeg heb ik me afgevraagd of we zo onverantwoord zouden kunnen verder leven als we doen. Toen in de jaren ’70 de Club van Rome daar een negatief antwoord op gaf, beschouwde ik dat als belangrijke informatie en ik ben het nieuws omtrent milieuvervuiling blijven volgen. Ik wist al dat er nog steenkoolcentrales dichtbij huis bestonden, maar toen ik via jullie hoorde dat er nog eens 70 nieuwe gepland staan in Europa, wilde ik daar graag iets tegen doen.”

Niet echt goesting

“Het gaat om onze toekomst. Ik heb zelf geen kin-deren, maar kinderen zijn, door mijn familie en mijn werk, wel altijd een belangrijk onderdeel van mijn leven geweest. Tijdens mijn ‘tournee’ door de uni-versiteit merkte ik dat meisjes aanzienlijk gevoeliger zijn voor dat argument dan jongens. Niet alleen vul-den ze sneller de petitie in, ze stonden ook positief tegenover de informatie en een paar hebben me zelfs bedankt. De mannen waren wat wantrouwiger: ze zetten hun naam niet graag op een lijst, waren bang dat ze achteraf nog aangeschreven zouden worden. Ik heb wel één heel mooie ervaring gehad met een groep jongens. Zij zaten in de tuin van het Erasmus-gebouw van het leven te genieten, de examens waren pas gedaan. Ze hadden niet echt goesting in een petitie, maar mij leek het juist een goed moment. Ik hield mijn pleidooi voor hun toekomst, er ontstond een gesprek en ze hebben allemaal getekend.”

Nieuwe dingen

“Van opleiding ben ik onderwijzeres; in die tijd be-stond er een grote terughoudendheid om kinderen verder te laten studeren. Een jaar heb ik lesgegeven in Izegem en toen sloeg mijn moeder toch om: ik mocht naar de universiteit. Het werd pedagogiek, dat ik combineerde met vakken psychologie. Na mijn studie heb ik eerst een jaar lesgegeven, dan heb ik op de universiteit bij de dienst voor beroepsoriën-tering voor kinderen gewerkt en daarna ben ik voor een specialisatie leermoeilijkheden naar Groningen gegaan, waar Wilhelmina Bladergroen toen hoogle-raar was. Toen de universiteit te Leuven met een opleiding orthopedagogiek wilde starten, vroegen

ze of ik hier wilde doctoreren. Al snel merkte ik datde studenten in Leuven nooit een kind met moeilijk-heden te zien kregen, terwijl wij in Groningen juistaltijd probeerden theorie en praktijk te koppelen. Dat heb ik dan ook in Leuven ingevoerd. Ik hoopte dat ook anderen nieuwe dingen van elders zouden inbrengen, maar dat gebeurde niet. Ik voelde me er alleen staan. Toen ben ik een eigen praktijk begonnen.”

Grote schok

“Waar kan ik mijn geld beter aan besteden dan aan de herinrichting van mijn eigen huis? Dat dacht ik toen ik in 1974 deze fl at kocht. Ik had veel werk, dus besteedde de verbouwingen uit. Maar langza-merhand begon ik te merken dat er vanalles nietklopte met de kosten. Met een communiezieltje ben ik me beginnen te verdiepen in de juridische basis van de mede-eigendom en ben ik in 1983 gestart met eigenaarsvergaderingen. We kregen zo fl ink wat geld terug, maar het was een schokkende ervaring. Dat systeem van mede-eigendom zit zo vernuftig in elkaar; het is gemaakt door een grote geest die zijn eigen voordelen overal heeft inge-bouwd en wordt beschermd door het gerecht. En geen advocaat die het durft aanpakken. De kleine kritische groep van mede-eigenaars durfde nietlanger het risico nemen en verkoos opgenomen te worden in het beheer. “Gij zult nog raar staan kijken als ge zo voorgaat…” lieten ze me na. Ik bleef alleen achter. In 1994 werd de wet gewijzigd:elk protest moest voortaan voor de rechtbank gebracht zodat ik doorlopend moest procederen tegen de misbruiken. Je kunt zoiets alleen doen als alleenstaande, met een gezin riskeer je dit niet. Ik ben al jaren het slachtoffer van laster, van grote en kleine pesterijen. Het hof van cassatie echter, bevestigde in 2004 mijn eigendomsrecht en mijn verzet. Het vonnis moet nu herzien worden en ditwordt opnieuw ten zeerste bemoeilijkt. Ik ben ge-vaarlijk en moet uitgeschakeld worden.”

“Daarom vind ik het ook zo goed wat Netwerk Vlaan-deren doet. Jullie gaan de strijd aan op gebieden waar niemand anders aan durft komen. Banken hebben uiteindelijk alles in handen en niemandstoort zich daaraan! Voor mij is dat wereldnieuws.”

Interview: Marjon Meijer

“Ik moet uitgeschakeld worden”

15

STAKE-HOLDER

Economie en maatschappelijke meerwaardeMoest ik van werk veranderen, dan naar

iets totaal anders. Dat had ik voor mezelf al

uitgemaakt. Weg uit de puur door fi nanciële winst gedreven IT-

sector, meer naar een sector met echte meerwaarde, menselijke winst.

Ik vermoed dan ook dat ik later zal kunnen zeggen dat de nieuwe

uitdaging voor mijn voorganger Frederik een kantelmoment in mijn

carrière en in mijn leven was.

Ik krijg nu de kans om mijn energie te steken in een project waar

ik me volledig kan in vinden, op het punt waar economie en

maatschappelijke meerwaarde elkaar kruisen. Netwerk Rentevrij

steunt immers organisaties met maatschappelijk rendement door

hun een rentevrije lening te geven. Zo helpen we hen voor een stuk

om hun sociale doelstellingen te realiseren op een bedrijfseconomisch

verantwoorde manier.

Na mijn eerste kennismaking kan ik nu al zeggen dat het een

voorrecht is samen te werken met mensen die economie zien als

instrument voor het realiseren van sociale doelstellingen. Het is

aangenaam om te werken met de ambitie om – zij het bescheiden – te

experimenteren met alternatieven op de hedendaagse markteconomie

en aan te tonen dat een systeem zonder rente ook werkt.

Ik ben er zeker van dat deze kans mij zal veranderen. Ik hoop dat

de mensen waarmee ik in contact kom me blijven inspireren en

bevestigen dat het ook anders kan. Dat we werken aan een economie

die geen mensen uitsluit, maar net de sociale cohesie versterkt. Ik

ben er van overtuigd dat Netwerk Rentevrij hier een rol in kan spelen

en dat sterkt me alleen maar in mijn keuze. Ik hoop dat ik Netwerk

Rentevrij kan helpen groeien en op die manier organisaties die

maatschappelijk rendement voorop zetten, mee kan ondersteunen.

Tom Alleman

Coördinator Netwerk Rentevrij

Netwerk Vlaanderen vzw promoot het anders omgaan met geld. De organisatie voert campagne tegen onver-antwoorde en schadelijke investeringen van banken en pleit voor duurzame investeringen die bijdragen aan een mens- en milieuvriendelijke samenleving.

Heb je vragen, opmerkingen of suggesties? Mail de redactie: redactie@netwerkvlaanderen.be

Wilt u de activiteiten van Netwerk Vlaanderen steunen? Uw fi nanciële bijdrage is van harte welkom. Stort uw gift op rekening 523-0803865-04 op naam van Netwerk Vlaanderen met de mededeling gift nb.

COLOFONAnders omgaan met geld

Magazine van Netwerk Vlaanderen

REDACTIE EN ADMINISTRATIEVooruitgangstraat 333/9

1030 BrusselTel: 02/201 07 70, Fax: 02/201 06 02

info@netwerkvlaanderen.be

AAN DIT NUMMER WERKTEN MEEEloi Glorieux, Tom Alleman, Mathias Bienstman, Godelieve

Duron, Anneleen Kenis, Derk Loorbach, Frank Vanaerschot, Rudy Vandamme, Esther Vandenbroucke,

Kristien Vermeersch, Steven Vromman, Luc Weyn

HOOFDREDACTIE Marjon Meijer

EINDREDACTIE Christophe Scheire

VERANTWOORDELIJKE UITGEVERKristien Vermeersch

Vooruitgangstraat 333/91030 Brussel

FOTO COVERLars Sundstrom

DRUKKERDe Wrikker

LAY-OUTYichalal

ABONNEMENTEN

Een jaarabonnement kost 5 euro. Interesse? Maak het bedrag over op 523-0803864-03 van

Netwerk Vlaanderen met de mededeling magazine en je ontvangt de volgende nummers in je brievenbus.

Een abonnement loopt van januari tot en met december. Word je midden in het jaar abonnee, dan worden

voorgaande nummers uit het jaar alsnog toegestuurd.

ACHTER DE SCHERMEN

wenst iedereen uitmuntende feestdagen en een waardevol 2011!16