Lokale lasten

gemeente Mill en Sint Hubert - met doorwerking naar de samenwerking CGM en LvC -

“Naar een balans tussen kosten en baten”

Rekenkamercommissie Land van Cuijk

december 2014

1

Voorwoord

Het COELO 1houdt een overzicht bij van de gemeentelijke lasten per huishouden voor alle gemeenten

in Nederland. In oktober 2013 publiceerde het COELO het jaarlijkse overzicht van de lokale lasten van

alle Nederlandse gemeenten voor 2014. Omroep Brabant schreef daar een artikel over (zie bijlage 1)

waarin de gemeente Mill en Sint Hubert als de op twee na duurste gemeente van Nederland uit de

bus kwam waar het lokale lasten betreft. Het in augustus 2014 uitgebrachte rapport over de prijs van

bouwvergunningen door de Vereniging Eigen Huis bevestigt het beeld dat de lasten van met name

bouwvergunningen in Mill en Sint Hubert hoog zijn.

In overleg met het presidium van de gemeente Mill en Sint Hubert heeft de in maart 2014 ingestelde

Rekenkamercommissie Land van Cuijk besloten een onderzoek uit te voeren naar de lokale lasten in

Mill en Sint Hubert. We hopen dat dit rapport zijn doorwerking zal hebben naar de CGM-

samenwerking, onze aanbevelingen richten zich daar ook op.

Het rekenkamercommissierapport Lokale Lasten, gemeente Mill en Sint Hubert, bestaat uit twee

delen. Allereerst een bestuurlijk deel (A) met de conclusies en aanbevelingen en ten tweede de

onderzoeksrapportage (B) waarin uitgebreid verslag wordt gedaan van de bevindingen als antwoord

op de onderzoeksvragen.

We danken de ambtenaren en de betrokken wethouders van de gemeente Mill en Sint Hubert voor

de constructieve wijze waarop zij aan de totstandkoming van dit onderzoek hebben bijgedragen.

We hopen dat dit rapport zijn doorwerking zal hebben binnen de samenwerking CGM en in het Land

van Cuijk. De aanbevelingen hebben we daar zoveel als mogelijk op gericht.

Rekenkamercommissie Land van Cuijk,

A.G. Hengeveld RA CMC

Voorzitter

1 Centrum voor Onderzoek naar de Economie van de Lokale Overheden, RU Groningen.

2

Inhoudsopgave

Voorwoord ................................................................................................................................... 1

Inhoudsopgave ............................................................................................................................. 2

A.Nota bestuurlijk deel .................................................................................................................. 3

1. Opzet en aanpak van het onderzoek ............................................................................................... 3

1.1 Centrale onderzoeksvraag ......................................................................................................... 3

1.2 Dataverzameling ........................................................................................................................ 4

1.3 Reikwijdte .................................................................................................................................. 4

1.4 Afbakening ................................................................................................................................. 4

2. Definities en wettelijke bepalingen ................................................................................................. 5

2.1 Definitie lokale lasten, leges en belastingen ............................................................................. 5

2.2 Wettelijke bepalingen ............................................................................................................... 5

3. Conclusies ........................................................................................................................................ 6

4. Aanbevelingen ................................................................................................................................. 8

5. Bestuurlijke reactie ........................................................................................................................ 10

6. Nawoord ........................................................................................................................................ 11

B.Onderzoeksrapportage ............................................................................................................. 12

Onderzoeksvraag 1:Wat heeft de gemeenteraad gevonden van het overzicht van COELO over

lokale lasten? ..................................................................................................................................... 12

Onderzoeksvraag 2:Wat heeft de gemeenteraad gedaan naar aanleiding van het overzicht van

COELO? .............................................................................................................................................. 12

Onderzoeksvraag 3:Is over de publicatie van COELO inzake hoge lokale lasten en over de inhoud

van de raadsinformatiebrief gecommuniceerd met de inwoners en bedrijven van Mill en Sint

Hubert? .............................................................................................................................................. 13

Onderzoeksvraag 4:Hoe verhouden de inkomsten uit gemeentelijke leges en belastingen zich tot

het landelijk gemiddelde? Wat zijn de baten en lasten voor leges en belastingen? In hoeverre zijn

ze kostendekkend? Hoe zijn de tarieven opgebouwd? En welke methodiek wordt hiervoor

gehanteerd? ...................................................................................................................................... 13

Onderzoeksvraag 5:Waar staan we nu? (november 2014) ............................................................... 19

Onderzoeksvraag 6:Waar zit de lokale beleidsvrijheid? Welke mogelijkheden heeft de raad om te

sturen? (welke knoppen heeft de raad om aan te draaien) ............................................................. 21

Onderzoeksvraag 7:Hoe verhoudt Mill en Sint Hubert zich tot andere gemeenten binnen het Land

van Cuijk, vergelijkbare gemeenten en tot gemeenten die hoog of juist laag scoorden in het

onderzoek? ........................................................................................................................................ 22

C.Bijlagen ................................................................................................................................... 25

Bijlage 1: Artikelen Omroep Brabant ................................................................................................ 25

Bijlage 2: Geraadpleegde documenten ............................................................................................. 26

3

A. Nota bestuurlijk deel

1. Opzet en aanpak van het onderzoek

In dit hoofdstuk is de centrale onderzoeksvraag gedefinieerd in combinatie met een overzicht van de

wijze waarop de dataverzameling heeft plaatsgevonden. Tevens zijn de reikwijdte en de afbakening

van het onderzoek aangegeven.

1.1 Centrale onderzoeksvraag

De centrale onderzoeksvraag is als volgt gedefinieerd:

Geef inzicht in de wijze waarop is omgegaan met de uitkomsten van het artikel over lokale lasten

van Omroep Brabant op basis van gegevens van het COELO, wat is er door wie mee gedaan, tot

welke resultaten heeft dat geleid en welke mogelijkheden we zien voor de toekomst.

We kijken in dit onderzoek niet alleen terug naar de historie rondom lokale lasten in Mill en Sint

Hubert maar werpen onze blik ook vooruit om de ambtelijke fusie van de gemeenten Cuijk, Grave en

Mill en Sint Hubert een steun in de rug te bieden op dit thema.

Uit de centrale onderzoeksvraag vloeien de volgende negen deelvragen voort:

Vraag 1: Wat heeft de gemeenteraad gevonden van het overzicht van COELO over lokale

lasten?

Vraag 2: Wat heeft de gemeenteraad gedaan naar aanleiding van het overzicht van COELO?

Vraag 3: Is over de resultaten van de publicatie van COELO en over de inhoud van de

raadsinformatiebrief gecommuniceerd met de inwoners van Mill en Sint Hubert?

Vraag 4: Hoe verhouden de inkomsten uit gemeentelijke leges en belastingen zich tot het

landelijk gemiddelde? Wat zijn de baten en lasten voor leges en belastingen? In

hoeverre zijn ze kostendekkend? Hoe zijn de tarieven opgebouwd? En welke

methodiek wordt hiervoor gehanteerd?

Vraag 5: Waar staan we nu? (november 2014)

Vraag 6: Waar zit de lokale beleidsvrijheid? Welke mogelijkheden heeft de raad om te sturen?

(welke knoppen heeft de raad om aan te draaien)

Vraag 7: Hoe verhoudt Mill en Sint Hubert zich tot andere gemeenten binnen het Land van

Cuijk, vergelijkbare gemeenten en tot gemeenten die hoog of juist laag scoorden in

het onderzoek?

Vraag 8: Welke conclusies trekt de Rekenkamercommissie op basis van haar bevindingen?

Vraag 9: Hoe verder? Welke aanbevelingen wil de Rekenkamercommissie de gemeenteraad

van Mill en Sint Hubert meegeven voor de toekomst?

4

1.2 Dataverzameling

Het onderzoek bestaat uit een analyse van relevante beleids- en verantwoordingsdocumenten en

dossiers. Tevens zijn landelijke rapporten geraadpleegd en zijn er vergelijkingen gemaakt met een

aantal referentiegemeenten. Daarnaast zijn interviews gehouden met:

• De heer Jos van den Boogaart, wethouder Ontwikkeling Mill en Sint Hubert

• De heer Erik van Daal, wethouder Financiën Mill en Sint Hubert

• Mevrouw Sophie de Best, griffier Mill en Sint Hubert

• De heer René de Bonte, teamleider financiën CGM

• Mevrouw Victorine Jongejan, teamleider Burgerzaken en Belastingen CGM

• De heer Peter de Greef, teamleider Ruimte CGM

• Mevrouw Lieke Vogels, communicatieadviseur CGM

• De heer Kees van Stijn, Fiscaal Consulent CGM

• Mevrouw Angeline van der Cruijsen, Controller interne bedrijfsvoering CGM

• De heer Erik van de Ligt, Beleidsmedewerker informatie en ICT CGM

1.3 Reikwijdte

Sinds 1 januari 2014 zijn de ambtelijke organisaties van de gemeenten Cuijk, Grave en Mill en Sint

Hubert samengevoegd. De ambtelijke fusie tussen de drie gemeenten moet leiden tot:

- een hogere kwaliteit van dienstverlening aan de inwoners van de drie gemeenten;

- vermindering van de huidige kwetsbaarheden;

- meer effectief en efficiënt werken.

We betrekken de CGM-ontwikkeling bij de uitwerking van het onderzoek.

1.4 Afbakening

Vanwege het grote aantal gemeentelijke leges en belastingen, is in het onderzoek gekozen voor een

focus op een selectie ervan. Daarbij is aangesloten bij de selectie zoals gehanteerd in het artikel van

Omroep Brabant op basis van gegevens van het COELO. Op basis van de raadsinformatiebrief van

oktober 2013 kijken we ook naar de riool- en reinigingsheffing tarief 1 en een omgevingsvergunning

voor een verbouwing van € 10.000 (cursief).

• onroerendezaakbelasting (WOZ-waarde van 250.000 euro),

• riool- en reinigingsheffing (tariefgroep 1),

• riool- en reinigingsheffing (tariefgroep 2),

• twee nieuwe paspoorten,

• één rijbewijs,

• één uittreksel uit de Gemeentelijke Basisadministratie (GBA),

• hondenbelasting voor één hond,

• een omgevingsvergunning voor een verbouwing van 10.000 euro,

• een omgevingsvergunning voor een verbouwing van 45.000 euro.

Dit onderzoek richt zich niet op:

- een onderzoek naar de mogelijkheden voor Mill en Sint Hubert om op de kosten te besparen

zodanig dat de tarieven en belastingen naar beneden kunnen;

- een analyse of de burgers van Mill en Sint Hubert ‘waar voor hun geld krijgen’;

- een analyse van de opbouw en herkomst van lokale lasten in Cuijk en Grave.

5

2. Definities en wettelijke bepalingen

2.1 Definitie lokale lasten, leges en belastingen

Om onduidelijkheden te voorkomen zijn de definities van lokale lasten, leges en belastingen in deze

paragraaf beschreven.

Definitie lokale lasten:

Opbrengst van de door de gemeente geheven leges (retributies) en belastingen (lokale heffingen).

Definitie Leges:

Een verplichte betaling aan de (lokale) overheid ter zake van een concrete, door de (lokale) overheid

als zodanig, individueel bewezen dienst of product.

Voorbeelden: leges voor het voltrekken van een huwelijk, het aanvragen van een paspoort, een

rijbewijs, een omgevingsvergunning, een evenementenvergunning en een drank- en

horecavergunning.

Definitie Belastingen:

Hier staat geen rechtstreekse concrete individuele tegenprestatie tegenover zoals bij leges. Per

gemeente kunnen de belastingen verschillen.

Voorbeelden: onroerendezaakbelasting (OZB), toeristenbelasting, forensenbelasting, rioolheffing,

afvalstoffenheffing en belasting van roerende woon- en bedrijfsruimten.

2.2 Wettelijke bepalingen

Voor diverse producten, van omgevingsvergunningen tot en met een rijbewijs, worden leges

geheven op basis van de gemeentelijke legesverordening die elk jaar door de gemeenteraad wordt

vastgesteld. In de Tarieventabel van de legesverordening zijn de legesbedragen genoemd voor

diensten die door de gemeente worden geleverd.

De wettelijke vereisten ten aanzien van de legesvaststelling en de mate van kostendekking kunnen

als volgt worden samengevat:

1. Algemene dienstverlening (titel 1)

Het betreft een groot aantal diensten, bijvoorbeeld op het terrein van burgerlijke stand,

reisdocumenten, gemeentearchief en dergelijke. Tussen deze categorieën diensten mag

kruissubsidiering plaatsvinden.

2. Dienstverlening vallend onder fysieke leefomgeving/omgevingsvergunning (titel 2)

De WABO bepaalt dat voor het cluster van de Omgevingsvergunning (waarbinnen onder andere de

bouwvergunningen vallen) maximaal 100% kostendekking geldt . Kruissubsidiëring tussen

verschillende categorieën WABO-vergunningen is daarmee toegestaan (bijvoorbeeld tussen

bouwvergunningen en sloopvergunningen).

3. Dienstverlening vallend onder Europese dienstenrichtlijn (titel 3)

De EU-dienstenrichtlijn bepaalt dat de vergoeding voor vergunningverlening de kosten daarvan niet

mag overschrijden, waarbij de richtlijn betrekking heeft op een aantal diensten die alleen voor

‘verrichters van diensten’ van belang zijn (en daarmee niet voor burgers; de bouwvergunningen

vallen daarmee dus niet onder deze richtlijn). De eis van maximaal 100% kostendekking heeft geen

betrekking op individuele vergunningen maar op het niveau van clusters van vergunningen

(bijvoorbeeld het cluster ‘vergunningen voor organiseren van evenementen of markten’ of

‘splitsingsvergunningen voor woningen’). Tussen deze clusters mag geen onderlinge kruissubsidiëring

plaatsvinden.

6

3. Conclusies

Op grond van de feitelijke resultaten van het onderzoek, kan een analyse gemaakt worden die leidt

tot de volgende conclusies.

1. De lokale lasten voor burgers zijn in de gemeente Mill en Sint Hubert hoger dan het landelijk

gemiddelde

- De gemeente Mill en Sint Hubert was in 2014 de op twee na duurste gemeente van Nederland

waar het lokale lasten voor burgers betreft;

- De hoge lokale lasten worden vooral veroorzaakt door de hoogte van de leges voor

omgevingsvergunningen en door de hoogte van de OZB;

- De inkomsten voor de gemeente uit leges en belastingen – ten opzichte van de totale gemeente-

inkomsten – zijn in de gemeente Mill en Sint Hubert hoger dan het landelijk gemiddelde; in 2014

20,7% Mill en Sint Hubert versus 19% landelijk;

- Verreweg de meeste inkomsten (circa 72% van de totale inkomsten) komen van de

omgevingsvergunningen, inkomsten uit reisdocumenten staan op de tweede plaats met 8%;

- De feitelijke inkomsten uit leges waren in 2013 fors lager dan begroot, in de daaraan

voorafgaande jaren waren de inkomsten net iets hoger dan begroot;

- Diverse vergelijkbare Brabantse gemeenten kennen substantieel lagere lokale lasten. Deze

gemeenten kunnen als good practice dienen voor CGM maar ook voor het Land van Cuijk;

- In de raadsinformatiebrief van oktober 2013 is aangekondigd dat inwoners via de reguliere

communicatiemiddelen nadere uitleg zullen krijgen over de gemeentelijke lokale lasten. Dat heeft

tot nu toe niet plaatsgevonden. Wel is een samenvatting van de RIB geplaatst in het lokale

weekblad.

2. De kosten om de producten te verstrekken zijn hoog

- De feitelijke kosten met betrekking tot leges zijn al jaren2 hoger dan die begroot;

- Voor de kostentoerekening per product wordt gewerkt met een gedifferentieerd uurtarief

bestaande uit de salariskosten en een opslag voor overhead. De toegerekende overhead van circa

100% is hoog, veel hoger dan landelijk als algemeen gebruikelijk wordt beschouwd (25-50%)

- De gehandicaptenparkeerkaart en een vergunning voor een evenement met een ideëel doel zijn

gratis. Hiervoor worden wel kosten gemaakt maar er staan geen baten tegenover. Dit zijn lokale

keuzes.

- Om meer grip te krijgen op de kosten, wordt binnen CGM gewerkt met gedifferentieerde

uurtarieven, wordt er gestuurd op consequent tijdschrijven en wordt er hard gewerkt aan

overzichten waardoor inzichtelijk wordt hoeveel tijd er besteedt wordt aan het verlenen van een

product of dienst. Hierdoor is het in de toekomst mogelijk om periodiek de geplande uren te

vergelijken met de werkelijke inzet.

- Er zijn binnen CGM stappen gezet om de managementinformatie te verbeteren waardoor

bruikbare sturingsinformatie beschikbaar komt met meer zicht op doorlooptijden, toerekening

van tijd, etc.

2 De Rekenkamercommissie heeft de kosten van 2009 t/m 2014 geanalyseerd.

7

3. De kostendekkendheid is laag

- De gemeenteraad wil dat de leges en tarieven 100% kostendekkend zijn. De gerealiseerde

kostendekking was in 2013 33%;

- Er zijn door de gemeente Mill en Sint Hubert in het verleden maatregelen genomen om de

inkomsten uit leges en tarieven te laten toenemen. Aan de kostenkant zijn er geen maatregelen

genomen;

- Het gerealiseerde percentage kostendekking ligt al jaren3 lager dan het begrote percentage, voor

omgevingsvergunningen zijn deze verschillen met name in 2013 en 2014 erg groot;

- De kostendekkendheid varieert per product. Omgevingsvergunningen kennen in Mill en Sint

Hubert een aanzienlijk lagere kostendekkendheid dan bijvoorbeeld reisdocumenten. De vijf

producten met de laagste kostendekkendheid zijn uittreksels/verklaring burgerlijke stand, GBA,

naturalisaties, beheer geografische locaties en APV/bijzondere wetten. De baten van deze

producten zijn (zeer) laag maar er staat wel 28% van de totale kosten tegenover.

4. De raad staat toe niet goed geïnformeerd te zijn en kan daardoor niet (bij)sturen

- De gemeenteraad vraagt al jaren om inzicht en heeft dat tot nu toe slechts mondjesmaat

gekregen;

- De raad heeft geen integraal, meerjarig beeld van baten en lasten, kostendekkingspercentages en

kostentoerekening ten aanzien van leges en tarieven. De raad ontvangt wel jaarlijks onderdelen

ervan via raadsvoorstellen en verantwoording in P&C-stukken;

- In 2008 heeft de gemeenteraad het college de opdracht gegeven om de leges 100%

kostendekkend te maken (behoudens een enkele uitzondering) en om met een nieuwe

systematiek van kostenberekening te komen. Het college heeft in november 2013 opnieuw een

opdracht van de raad ontvangen om inzicht te verstrekken in de opbouw van de kosten en de

kostentoerekening en de uitkomsten hiervan op te leveren uiterlijk juni 2015. Er is hiervoor in

november 2014 een ambtelijke projectgroep CGM ingesteld.

5. In de samenwerking CGM en LvC zijn eerste stappen gezet

- De CGM-samenwerking biedt kansen met betrekking tot het thema lokale lasten maar staat nog

in de kinderschoenen. De ambtelijke fusie moet leiden tot CGM-afspraken over kostenopbouw en

de kostentoerekening. Daar wordt hard aan gewerkt. Het kalenderjaar 2014 mag hiervoor als

overgangsjaar worden beschouwd;

- De leidinggevenden van de uitvoerende teams hebben weinig inzicht in de kosten en de

kostentoerekening. De stafteams daarentegen hebben weinig zicht op wat er bij de uitvoering

gebeurt. Onderling contact is er wel maar een intensievere samenwerking is nodig om op deze

gezamenlijke opgave te kunnen (bij)sturen;

- In het licht van de samenwerking binnen het Land van Cuijk is het zinvol om te zoeken naar

dezelfde methode van kostentoerekening en met elkaar het gesprek over de bijbehorende leges

en tarieven te starten. Hiertoe bestaat geen dwingende noodzaak anders dan dat het

gelijkschakelen op deze punten een aansprekend resultaat van eensgezindheid en samenwerking

zou zijn, zowel intern als naar de burgers.

3 De Rekenkamercommissie heeft het kostendekkingspercentage van 2009 t/m 2015 berekend.

8

4. Aanbevelingen

Op basis van de in het vorige hoofdstuk getrokken conclusies, doet de Rekenkamercommissie de

volgende aanbevelingen :

1. Informatievoorziening aan de raad

- Vraag het college naar de voortgang van de opdracht die u eind 2013 verstrekte om inzicht te

verstrekken in de opbouw van de kosten en de kostentoerekening. Beleg het opdrachtgeverschap

hiervan bij de drie colleges/portefeuillehouders CGM en lever het resultaat op aan de drie

gemeenteraden. Kies in CGM-verband voor een gezamenlijke transparante systematiek van

kostentoerekening en betrek hierbij de argumenten van de Vereniging Eigen Huis vóór het VNG-

model.

- Vraag het college om u periodiek te informeren over en inzicht te geven in de ontwikkelingen

rondom lokale lasten.

2. Naar een balans tussen kosten en baten

- De kostendekking moet omhoog naar 100%, daarnaast wil de gemeenteraad geen verdere

lastenverzwaring voor burgers. Vraag het college om aan te geven hoe 100% kostendekking

bereikt kan worden en welke maatregelen genomen kunnen worden om de kosten te beperken.

Laat een aantal scenario’s uitwerken, betrek daarbij onderstaande suggesties en geef aan wat de

consequenties zijn voor de baten, de kosten en de kostendekking.

De Rekenkamercommissie ziet diverse mogelijkheden om de kosten van leges en belastingen te

beïnvloeden:

A. Maak inzichtelijk waarom een vijftal leges en tarieven een extreem lage kostendekking

kent.

B. Investeer extra in e-dienstverlening en ontwikkel het werken op (digitale) afspraak

verder door. Er wordt nu nog slechts door circa de helft van de burgers gebruik van

gemaakt. Kijk kritisch naar de openingstijden en de bezetting van receptie en balies in

relatie tot het aantal klanten per dagdeel.

C. Ontwikkel een visie op decentrale versus centrale dienstverlening.

D. Onderzoek de mogelijkheden dat bewoners uit Mill en Sint Hubert ook in Cuijk of Grave

hun paspoort of rijbewijs mogen aanvragen en ophalen. Hierdoor kunnen de

gemeenten werken met onderscheidende openingstijden.

E. Laat eens doorrekenen hoeveel inkomsten de gemeente misloopt door de vrijstelling

van bepaalde groepen voor het betalen van leges of belastingen en/of kwijtschelding

en maak mede op basis daarvan opnieuw uw afweging.

F. Pas de kostenopbouw per product aan, bijvoorbeeld door:

- werkzaamheden te plaatsen in een functie met een laag uurtarief en de samenstelling

van de teams hierop in de toekomst stapsgewijs aan te passen;

- de kosten voor overhead - in Mill en Sint Hubert erg hoog - nader te analyseren en

hierin alleen de werkelijk aan de dienstverlening gerelateerde componenten te

betrekken. NB: Bedenk dat een besluit om een lager percentage overhead toe te

rekenen tot een probleem bij het sluitend krijgen van de begroting kan leiden.

G. Herijk de normen van het aantal uren dat aan het verlenen van een product of dienst

wordt besteed onder andere op basis van nauwkeurig tijdschrijven.

9

- Als het u met gerichte maatregelen lukt om de kostendekking op het gewenste niveau te krijgen,

komt de vervolgvraag als vanzelf op tafel “willen we van de hoge plaats in het COELO-overzicht

af?” Daarvoor moeten de lokale lasten voor burgers omlaag. Ga hierover met elkaar het gesprek

aan.

- Intensieve samenwerking tussen de staf- en lijnteams binnen CGM op dit thema is noodzakelijk,

zeker wanneer de raad in juni 2015 op basis van het voorstel van de projectgroep nieuwe

besluiten neemt.

3. Meten is weten

- Stuur erop dat alle medewerkers gaan tijdschrijven en dit consequent doen waardoor er sprake is

van een nauwkeurige urenregistratie. Zorg ervoor dat hierin de uren voor legesproducten worden

onderscheiden van andere uren. Hierdoor is een kostprijsberekening op basis van werkelijke uren

mogelijk.

- De sturing èn verantwoording op uitvoering, beleid en financiën/control moeten op elkaar

worden afgestemd. Vraag het college om integrale rapportages in historisch perspectief.

4. Reële aanpassing programmabegroting

Pas de CGM-begroting voor 2016 – zowel voor de baten als de lasten – aan op basis van de realisatie

in 2014 en 2015 en de reële verwachting van met name de te verwachten aantallen

omgevingsvergunningen voor 2016 en verder.

5. Leren van anderen

- Als lerende organisatie kan het zinvol zijn om met de gemeenten in het Land van Cuijk en

eventueel ook gemeenten daarbuiten op structurele basis ervaringen uit te wisselen en

toekomstgerichte afspraken te maken.

- Ga in gesprek met de gemeenten Gilze-Rijen en/of Zundert – twee Brabantse gemeenten van

vergelijkbare omvang als Mill en Sint Hubert – die op basis van het COELO-overzicht over de hele

lijn goedkoop te noemen zijn.

6. Informeren van inwoners en bedrijven

Communiceer met inwoners en bedrijven medio juni 2015 over de uitkomsten van de raadsopdracht.

Eind 2009 is in Weekblad De Koerier een hele pagina gewijd aan de inkomsten en uitgaven van de

gemeente waarbij met aansprekende, inzichtelijke tabellen en diagrammen inzicht is gegeven in de

baten en lasten. De Rekenkamercommissie beveelt aan om een dergelijk overzicht voor burgers

jaarlijks te herhalen.

Ten slotte

Tot slot nog een aanbeveling voor de ambtelijke organisatie: neem de gemeenteraad en het college

mee in de CGM-ontwikkelingen, in de successen die u heeft geboekt, in de kansen die u ziet, de

vraagstukken waar u tegenaan loopt en de knelpunten die u moet oplossen. Er gebeurt zoveel maar

dat is niet altijd zichtbaar voor het bestuur.

10

5. Bestuurlijke reactie

11

6. Nawoord

Het College stelt de Rekenkamercommissie in haar reactie twee vragen.

Antwoord vraag 1. We zijn bij de benchmark uitgegaan van de steekproef die eerder door Omroep

Brabant is gemaakt omwille van de vergelijkbaarheid tussen de gemeenten. We hebben ter

nuancering onder deze tabellen aangegeven dat de gemeente Mill en Sint Hubert meerdere

tariefgroepen kent voor rioolheffing en reinigingsheffing waarbij de helft van de belastingbetalers

onder tariefgroep 1 – een goedkoper tarief – valt en hebben daar vermeld dat zowel rioolheffing

tarief 1 met € 168 (Land van Cuijk € 173) als reinigingsheffing tarief 1 met € 143 (Land van Cuijk €

169) onder het Land van Cuijk gemiddelde zit.

Antwoord vraag 2. De bron waarop u zich baseert is niet genoemd. U spreekt over de integrale

loonkosten ten opzichte van het landelijk gemiddelde en wij hebben gekeken naar de verhouding

tussen de salariskosten en de overhead. Daaruit blijkt dat het overheadpercentage in Mill en Sint

Hubert erg hoog is. Waar we u echter in dit onderzoek vooral op hebben willen wijzen is dat in Mill

en Sint Hubert de lokale lasten voor burgers hoog zijn, de kosten om de producten te verstrekken

hoog zijn en de kostendekkendheid laag is. We hopen dat deze drie constateringen voor u aanleiding

zijn om te zoeken naar een betere balans tussen kosten en baten waarvoor we diverse suggesties

doen bij aanbeveling 2.

De Rekenkamercommissie is verheugd om te lezen dat het college met de aanbevelingen aan de slag

wil of inmiddels al is. Tevens zijn wij verheugd te vernemen dat de oplevering van de raadsopdracht

zal plaatsvinden aan de drie gemeenteraden CGM. Wij zouden graag geïnformeerd worden over de

uitkomsten van de opdracht die u medio 2015 aan de raden gaat opleveren.

12

B. Onderzoeksrapportage

De dataverzameling laat de volgende feitelijke resultaten zien bij de gestelde onderzoeksvragen.

Onderzoeksvraag 1:

Wat heeft de gemeenteraad gevonden van het overzicht van COELO over lokale lasten?

Antwoord:

Tijdens de Algemene beschouwingen van de Begroting 2014 in november 2013 is door diverse

fracties gereageerd op het overzicht van COELO en het artikel daarover van Omroep Brabant over de

hoge lokale lasten. De belangrijkste reacties:

• geen verdere lastenverzwaring voor de burgers;

• duurzaam verantwoorde financiën mogen niet leiden tot aanvoerder van de lijst van meest dure

gemeenten;

• uitgezocht zou moeten worden waardoor die plaats op de lijst is veroorzaakt en op welke wijze

er tot een meer aanvaardbare positie op die lijst gekomen kan worden;

• ervoor waken om direct met populaire oplossingen te komen die op korte termijn succes

oogsten maar structureel een gat in de gemeentelijke begroting slaan;

• het behouden van de voorzieningen tegen aanvaardbare kosten moet het uitgangspunt zijn;

• lokale lasten zijn hoog maar het voorzieningenniveau ook;

• inzicht in de gehanteerde systematiek is gewenst.

Onderzoeksvraag 2:

Wat heeft de gemeenteraad gedaan naar aanleiding van het overzicht van COELO?

Antwoord:

• Tijdens de Algemene beschouwingen van de Begroting 2014 in november 2013 is door diverse

fracties gevraagd om inzicht in de kostenberekening en kostendekking en inzicht in de

gehanteerde uitgangspunten bij de vastgestelde systematiek van ‘de vervuiler betaalt’.

• Via een aangenomen motie op 11 december 2008 vroeg de raad hier al eerder om. De raad

vindt dat de tarieven volledig kostendekkend moeten zijn en dat er een nieuwe systematiek

voor de kostenberekening moet komen.

• Op 7 november 2013 heeft de gemeenteraad een motie aangenomen waarbij het college wordt

opgedragen om: op korte termijn de opbouw van de kosten binnen de kostendekkende lokale

leges inzichtelijk te maken voor de gemeenteraad en een voorstel aan de gemeenteraad te

presenteren ten laatste voor de kadernota van 2015, waarbij het principe wordt meegenomen

van ‘de vervuiler betaalt’ in transparante systematiek die in CGM-model en/of regionaal verband

wordt opgesteld en duidelijk gecommuniceerd kan worden met bedrijven en inwoners van onze

gemeente.”

• In het Coalitieprogramma 2014-2018 is een aantal ambities op het thema lokale lasten

neergelegd. Een ervan is dat de heffingen en leges 100 % kostendekkend moeten worden.

• Het college heeft voor de uitvoering van de motie van november 2013 een ambtelijke

projectgroep ingesteld. Het project is in november 2014 gestart. De Rekenkamercommissie

heeft aangegeven haar bevindingen zo spoedig mogelijk met de projectgroep te zullen delen

zodat sprake is van een ‘warme overdracht’.

13

Onderzoeksvraag 3:

Is over de publicatie van COELO inzake hoge lokale lasten en over de inhoud van de

raadsinformatiebrief gecommuniceerd met de inwoners en bedrijven van Mill en Sint Hubert?

Antwoord:

• Kort nadat Omroep Brabant het artikel over lokale lasten publiceerde, heeft het college een

Raadsinformatiebrief (24 oktober 2013) opgesteld waarin de inhoud van het artikel van Omroep

Brabant wordt genuanceerd en waarin wordt aangekondigd het scheve beeld eveneens te zullen

corrigeren naar de buitenwereld. “We gaan onze inwoners daarom via onze

communicatiemiddelen nadere uitleg geven over de gemeentelijke tarieven”.

• Op 29 oktober 2013 wordt de inhoud van de Raadsinformatiebrief gepubliceerd in het

Weekblad De Koerier Mill en Sint Hubert op de gemeentepagina en op de gemeentelijke

website.

• Voormalig wethouder Financiën Edwin van Schipstal heeft in een interview met nieuwsblad De

Maas Driehoek aangegeven dat voor 2015 gekeken worden naar het bijstellen van de

bouwleges, het minder verhogen van de OZB en enkele voornemens voor nieuw beleid.4

Onderzoeksvraag 4:

Hoe verhouden de inkomsten uit gemeentelijke leges en belastingen zich tot het landelijk

gemiddelde? Wat zijn de baten en lasten voor leges en belastingen? In hoeverre zijn ze

kostendekkend? Hoe zijn de tarieven opgebouwd? En welke methodiek wordt hiervoor

gehanteerd?

4.a Hoe verhouden de inkomsten uit gemeentelijke leges en belastingen zich tot het landelijk

gemiddelde?

Antwoord:

• Nederlandse gemeenten halen ongeveer 19% van hun inkomsten uit gemeentelijke leges en

belastingen. Vooral uit de onroerendezaakbelasting (OZB)5.

• Uit onderstaand overzicht met de totale baten van leges en belastingen van de gemeente Mill

en Sint Hubert blijkt dat Mill en Sint Hubert in 2012 t/m 2014 boven het landelijk gemiddelde zit

voor leges, belastingen en OZB ten opzichte van de totale gemeente-inkomsten.

Landelijk

gemiddelde

Mill 2012

(gerealiseerd)

Mill 2013

(gerealiseerd)

Mill 2014

(begroot)

Inkomsten uit gemeentelijke leges en

belastingen ten opzichte van de totale

inkomsten

19% 20,6% 20,7% 22,7%

Inkomsten OZB ten opzichte van de totale

inkomsten

8% 9,8% 11,0%6 11,1%

Tabel 1: Inkomsten uit leges, belastingen en OZB Mill en Sint Hubert t.o.v. de totale inkomsten

4 Van Schipstal: “Mill staat er gewoon goed op”, nieuwsblad De Maas Driehoek

5 http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/gemeenten/vraag-en-antwoord/welke-belastingen-heft-de-gemeente.html

6 Programmarekening Mill en Sint Hubert 2012 en 2013

14

4.b Wat zijn de baten en lasten voor leges en belastingen in Mill en Sint Hubert?

Antwoord:

• In onderstaande tabel hebben we de steekproef – zoals gehanteerd door Omroep Brabant –

uitgewerkt voor de jaren 2012 t/m 2015 waarmee we inzichtelijk hebben gemaakt hoe deze

leges en belastingen zich hebben ontwikkeld voor de gemeente Mill en Sint Hubert. Uit

onderstaande tabel blijkt dat de lokale lasten jaarlijks 3 tot 6% zijn gestegen. De stijging van 4%

in 2015 is opvallend gelet op de discussie in de raad tijdens de Algemene beschouwingen van de

Begroting 2014 waar door verschillende fracties is aangegeven dat lasten verzwaring voor

burgers ongewenst is.

2012 2013 2014 2015

OZB € 294 € 316 € 349 € 373

Rioolheffing Tarief 2 € 236 € 248 € 260 € 272

Reinigingsheffing Tarief 2 € 205 € 232 € 227 € 237

Totaal Woonlasten € 735 € 796 € 836 € 882

2 Paspoorten € 97 € 101 € 134 € 134

1 Rijbewijs € 41 € 41 € 38 € 38

1 Gba-Uittreksel € 18 € 18 € 17 € 17

Hondenbelasting € 0 € 0 € 0 € 0

WABO € 45.000 € 2141 € 2281 € 2312 € 2391

Totaal € 3032 € 3236 € 3337 € 3462

% vergelijking voorgaand jaar +6% +3% +4%

Tabel 2: Ontwikkeling tarieven op basis van steekproef Omroep Brabant 2012 t/m 2015

• In onderstaande tabel is inzichtelijk gemaakt wat de begrote en gerealiseerde baten en lasten

leges voor wijziging zijn voor Mill en Sint Hubert in de periode 2009 t/m 2014.

BATEN LASTEN

BEGROOT (voor

wijziging)

baten leges

GEREALISEERD

baten leges

BEGROOT (voor

wijziging)

lasten leges

GEREALISEERD

lasten leges

2009 € 444.544 € 414.590 € 912.828 € 1.010.894

2010 € 466.873 € 501.596 € 1.086.401 € 1.151.048

2011 € 734.183 € 766.089 € 1.202.370 € 1.378.318

2012 € 753.619 € 772.662 € 1.193.772 € 1.330.051

2013 € 682.025 € 443.093 € 1.119.580 € 1.338.017

2014 € 704.810 Nog niet beschikbaar € 1.059.107 Nog niet beschikbaar7

Tabel 3: Begrote en gerealiseerde baten en lasten leges 2009 t/m 2014

7 Uren zijn nog niet geboekt, nog geen inschatting mogelijk

15

• De Rekenkamercommissie stelt vast dat de gerealiseerde baten sinds 2009 een stijging kennen

en vanaf 2013 een sterke daling.

• De Rekenkamercommissie stelt vast dat de gemeente Mill en Sint Hubert in de jaren 2009 t/m

2012 goed heeft begroot op het onderdeel leges waar het de baten betreft. Wat betreft de

lasten is er in deze jaren lager begroot dan uiteindelijk gerealiseerd. Vanaf 2013 signaleert de

Rekenkamercommissie grotere verschillen tussen begrote en gerealiseerde baten en lasten:

o Het valt op dat de gerealiseerde baten leges in 2013 fors lager zijn dan begroot terwijl de

gerealiseerde lasten aanzienlijk hoger zijn; een dubbel nadeel. De verwachting is dat dit ook

voor 2014 zo is.

o We zien een nadelig verschil van ongeveer € 240.000 in 2013 tussen de oorspronkelijke

begroting (voor wijziging) baten leges en de realisatie ervan. Daarnaast zien we dat de lasten

€ 220.000 hoger zijn dan begroot (voor wijziging). De afwijking aan de kant van de baten zit

met name op lagere inkomsten uit bouwleges. Uit interviews is gebleken dat in 2013 door

team Ruimte reeds is aangekondigd dat de baten voor bouwleges zouden achterblijven op de

begroting en dat deze trend zich in 2014 en volgende naar verwachting doorzet. De

oorspronkelijke begroting voor 2014 is daar niet op aangepast maar tijdens de 2e Burap 2014

is het alsnog bijgesteld. Voor het verschil tussen begrote en gerealiseerde lasten heeft de

Rekenkamercommissie geen verklaring gevonden.

o De belangrijkste reden voor het achterblijven van de baten voor omgevingsvergunningen is

het afnemende aantal aanvragen mede als gevolg van de economische crisis, waardoor

nieuwe projecten zijn uitgebleven cq achtergebleven. Om een indruk te geven was er in 2011

een realisatie van 898, in 2012 van 77, in 2013 van 74 en in 2014 is 88

9 de verwachting. In

2014 zijn grote bouwprojecten uitgebleven wat een van de verklaringen is voor de

achtergebleven baten.

• Op termijn is een nadeel van de baten leges te verwachten voor het team Burgerzaken en

Belastingen omdat reisdocumenten voortaan tien in plaats van vijf jaar geldig zijn. Dat betekent

dat verlenging van reisdocumenten – en daarmee het innen van leges hiervoor – slechts

eenmaal per tien jaar aan de orde is.

• In de toekomst is er afname van het aantal aanvragen en daarmee een nadeel van de baten te

verwachten voor het team Ruimte omdat er sinds 1 november 2014 soepelere regels gelden

voor het bouwen van aan- of uitbouwen, het plaatsen van bijgebouwen of andere kleine

bouwwerken. Mensen kunnen onder de nieuwe regels zonder vergunning de woning of het

hoofdgebouw vergroten met vier meter in plaats van met 2,5 meter. En het wordt makkelijker

om tot een duur van tien jaar af te wijken van een bestemmingsplan en leegstaande gebouwen

voor een ander doel te gebruiken, zoals studentenhuisvesting of seniorenwoningen. De nieuwe

regels zijn een voorloper van de nieuwe Omgevingswet.

• Circa 80% van de baten wordt gegenereerd door twee producten, namelijk reisdocumenten

(8%) en omgevingsvergunningen (72%). Deze twee producten nemen we nader onder de loep.

8 Opstelsom van aantal omgevingsvergunningen

9 Prognose voor 2014 gebaseerd op de aantallen van januari t/m oktober 2014

16

4.c In hoeverre zijn de leges en belastingen in Mill en Sint Hubert kostendekkend?

Antwoord:

• De gemeenteraad van Mill en Sint Hubert wil dat de leges en belastingen 100% kostendekkend

zijn. In onderstaande tabel ziet u het verloop van de kostendekkendheid vanaf 2009 t/m 2014.

We hebben in de eerste twee kolommen de grootste inkomstenposten apart inzichtelijk

gemaakt; 80% van de totale inkomsten van leges worden namelijk gegenereerd door twee

producten: reisdocumenten en omgevingsvergunningen.

% kostendekking totaal

leges

% kostendekking

Omgevingsvergunningen

% kostendekking

Reisdocumenten

Jaar Begroot Gerealiseerd Begroot Gerealiseerd Begroot Gerealiseerd

2009 49% 41% 54% 46% 151% 109%

2010 43% 44% 46% 50% 107% 87%

2011 61% 56% 71% 67% 115% 100%

2012 63% 58% 74% 62% 94% 97%

2013 61% 33% 76% 37% 90% 85%

2014 67% nog niet

bekend

94% nog niet

bekend

91% nog niet

bekend

Tabel 4: Mate van kostendekkendheid leges in Mill en Sint Hubert van 2009 t/m 2014

• De tabel maakt inzichtelijk dat de kostendekking niet op de gewenste 100% zit.

• Het totaal gerealiseerde kostendekkingspercentage voor leges loopt vanaf 2013 uit de pas met

het begrote kostendekkingspercentage; in 2013 61% begroot en 33% gerealiseerd. (In 4b lieten

we al zien dat tegenvallende baten en hoger dan begrote kosten debet zijn aan het lage

percentage kostendekking).

• Voor omgevingsvergunningen geldt dat er structureel hoger wordt begroot dan er wordt

gerealiseerd. In 2013 was er sprake van een verschil van 40%. De verwachting is dat het verschil

in 2014 wederom groot zal zijn.

• De Rekenkamercommissie heeft geen verklaring kunnen vinden waarom het

kostendekkingspercentage voor omgevingsvergunningen in 2014 (94%) zo veel hoger is begroot

dan voorgaande jaren, zeker ook gelet op het gerealiseerde percentage van 37% in het jaar

ervoor is dat extreem hoog te noemen.

• Op een vijftal producten is de kostendekkendheid extreem laag: uittreksels/verklaring

burgerlijke stand (kostendekking 16%), GBA, o.a. uittreksels (kostendekking 14%), naturalisaties

(kostendekking 15%), beheer geografische locaties (kostendekking 4%) en APV/bijzondere

wetten (kostendekking 5%). De baten voor deze posten gezamenlijk waren in 2013: € 34.847

(5% van de totale baten) en de lasten € 317.812 (28% van de totale lasten).

• De redenen voor de lage kostendekkendheid zijn verschillend. Deels betreft het

arbeidsintensieve handelingen waar de gemeente slechts hele lage tarieven voor mag vragen.

Voor een deel is de kostendekking laag omdat bepaalde doelgroepen door de gemeente zijn

uitgesloten van het betalen van leges en belastingen waardoor er wel kosten gemaakt worden

maar er geen inkomsten tegenover staan. En voor een deel kan het komen omdat er te veel

kosten worden toegerekend aan een taak die niet via leges of belastingen gecompenseerd kan

worden. Bijvoorbeeld het bijhouden van het GBA is een algemene taak. Mogelijk worden alle

kosten van het beheren van het GBA toegerekend.

17

4.d Welke methodiek van kostprijsberekening wordt gehanteerd en hoe zijn de kosten

opgebouwd?

Antwoord:

• Het BBV (Besluit begroting en verantwoording) kent geen specifieke voorschriften voor

kostenberekening. Het BBV kent wel het voorschrift voor een paragraaf lokale heffingen in de

programmabegroting waarin een overzicht op hoofdlijnen van de diverse heffingen, een

aanduiding van de lokale lastendruk en een beschrijving van het kwijtscheldingsbeleid. De

gemeente Mill en Sint Hubert heeft ook een dergelijke paragraaf in de programmabegroting

opgenomen.

• Er dient sprake te zijn van een integrale kostprijsberekening, dat wil zeggen dat overheadkosten

worden toegerekend aan de taak. Mill en Sint Hubert maakt gebruik van de

kostenplaatsmethode. Bij deze methode worden de directe kosten van een bedrijfsonderdeel

vermeerderd met indirecte kosten, in het dagelijks taalgebruik vaak overhead genoemd.

Voorbeelden van indirecte kosten zijn arbeidskosten van leidinggevenden, kosten van indirecte

arbeid (zoals receptioniste, bode en gemeentesecretaris) en kosten van verwarming en

afschrijving van het gebouw.

• Team Ruimte is voornemens te gaan werken met het uniform kostenmodel van de VNG. Dit

model geeft een duidelijke onderbouwing van de kosten die de gemeente verhaalt. Het VNG-

model kan gemeentebreed worden ingezet. Eén op de vijf gemeenten in Nederland maakt

momenteel gebruik van dit model.

Er zijn diverse voordelen gekoppeld aan het VNG-model. We noemen de belangrijkste drie:

o De gemeente krijgt een goed inzicht in de eigen processen, de daaraan verbonden kosten

en de kostenontwikkelingen over de jaren heen;

o Bij bezwaarschriften van burgers en fiscale beroepsprocedures kan worden verwezen naar

de openbare kostenonderbouwing. Aparte kostenopstellingen in belastingzaken zijn niet

meer nodig, het overzicht volstaat;

o Benchmarking en leereffecten van andere gemeenten zijn eenvoudiger te bereiken omdat

deze gebaseerd zijn op de echte verschillen tussen gemeenten. Bij publiciteit over

verschillen tussen gemeenten zijn de echte feiten goed te achterhalen.

• Sinds 1 januari 2014 werkt CGM alleen met gedifferentieerde uurtarieven. Waar tot en met

2013 in Mill en Sint Hubert gewerkt werd met een uurtarief van € 90,62 voor Burgerzaken en

Belastingen en voor € 100,53 voor Ruimte, is dat vanaf 1 januari 2014 volgens de systematiek

laag: € 67,30 (functieschalen 1 t/m 6), middel € 76,64 (schaal 7 t/m 9) en hoog € 90,74 (schaal 10

en hoger). Dat betekent dat het uurtarief in de nieuwe situatie behoorlijk lager ligt dan in de

situatie tot en met 2013. Dit heeft consequenties voor de uiteindelijke kosten. Wat opvalt is dat

niet alleen de salariskosten maar ook de kosten voor overhead lager zijn in 2014 dan in 2013. In

de volgende paragraaf meer hierover.

• De teamleider Ruimte heeft aangegeven dat een deel van de werkzaamheden ook uitgevoerd

kan worden door medewerkers in het lage tarief (schaal 1 t/m 6) terwijl deze werkzaamheden

nu worden uitgevoerd door medewerkers in het middentarief (schaal 7 t/m 9). Dat werkt

kostenbesparend. Op dit moment is het team echter zo bemenst dat alle uitvoerende

medewerkers in het middentarief zijn ingeschaald.

• De verdieping in de mate van kostendekkendheid en de hoogte van de tarieven heeft de

afgelopen jaren in Mill niet de aandacht gekregen die mocht worden verwacht op basis van de

opdracht van de raad eind 2008 en eind 2013. Aan de batenkant is er een drietal maatregelen

genomen om de inkomsten te laten stijgen, echter aan de kostenkant zijn er geen maatregelen

genomen. Uit de interviews blijkt dat veel energie is gestoken in het toewerken naar de

ambtelijke CGM-fusie met de verwachting dat dit thema daarmee vanaf 2014 in breder

perspectief kon worden geplaatst.

18

• Tijdens de interviews wordt breed beaamd dat een intensieve samenwerking tussen de teams

Control & Kwaliteit, Financiën, Belastingen, Burgerzaken & Belastingen en Ruimte noodzakelijk is

om de sturing op de kostenberekening en de invloed op de kostendekkendheid te vergroten.

4.e Hoe zijn de tarieven die burgers en bedrijven in Mill en Sint Hubert moeten betalen

opgebouwd?

Antwoord:

• Zowel COELO als Vereniging Eigen Huis geven aan dat het moeilijk is om objectief vast te stellen

hoe hoog de kosten zijn van een aanvraag voor bijvoorbeeld een dakkapel in verhouding tot die

van een nieuwbouwwoning. Een gemeente waar de ene soort aanvraag relatief duur is, kan voor

een andere aanvraag juist goedkoop zijn. Daar komt bij dat de aantallen aanvragen op voorhand

niet bekend zijn en per jaar kunnen variëren waardoor ook de kosten hoger of lager kunnen

uitvallen. Daardoor is het heel moeilijk voor aanvragers om na te gaan of zij een redelijke prijs

betalen. Als belangrijkste reden voor de grote prijsverschillen wordt genoemd de diversiteit aan

rekenmethoden die gemeenten gebruiken om de prijs te bepalen. Daarover later meer.

• De VNG geeft verder aan dat verschillen tussen de gemeenten met betrekking tot hoogte van

leges en belastingen zijn te beredeneren door middel van:

o Beleidskeuzes in tariefstelling

o Beleidskeuzes bij de heffingsmaatstaf

o Intrinsieke verschillen tussen gemeenten

o Kostenefficiency 10

• De VNG11

zegt daar verder over dat gemeenten zelf bepalen hoe ze kosten berekenen en

toerekenen. Dit leidt in de praktijk tot problemen:

o er is weinig inzicht in de overhead, de indirecte kosten. Afhankelijk van de definitie die de

gemeente hanteert, gaat het bij overhead over 25 tot 50% van de kosten;

o de methode en kostentoerekening is niet helder;

o de wijze van tariefberekening voor producten waarvan de prijs maximaal kostendekkend

mag zijn is niet helder;

o het algemene inzicht in de kostensoorten van gemeenten is beperkt. Het gaat dan om het

inzicht in de eigen kosten en in vergelijking met andere gemeenten. Vaak zijn begrotingen

vanuit taken opgebouwd (bijstand, speeltoestellen, groenonderhoud) en niet vanuit de

kostensoorten (personeelskosten, subsidies, huisvesting, inkoop). De begroting is in Mill en

Sint Hubert ook vanuit taken opgebouwd, maar als we kijken naar de kostenverdeelstaat zien

we dat er ook een overzicht is in de kostensoorten. Door een indeling naar kosten wordt

inzichtelijk hoe de gemeente haar taken uitvoert; veel of weinig uitbesteden, veel of weinig

medewerkers in dienst.

• Mill en Sint Hubert wil graag 100% kostendekkende tarieven. Dat zou dus betekenen dat alle

kosten die Mill en Sint Hubert maakt voor de producten en diensten in rekening gebracht

worden aan de klant i.c. burger, bedrijf of instelling. Voor sommige producten zoals paspoorten

en rijbewijzen is dat wettelijk niet toegestaan omdat hiervoor maximumtarieven tellen. Voor

gehandicaptenparkeerkaarten en evenementen voor een ideëel doel heeft Mill en Sint Hubert

vrijstelling verleend. Hiervoor worden dus wel kosten gemaakt maar er staan geen baten

tegenover.

• Mill en Sint Hubert heft geen hondenbelasting.

10

“Model kostenonderbouwing leges omgevingsvergunning (versie 1.0), transparant in zeven stappen, VNG” 11

Vernieuwing van de begroting en verantwoording van gemeenten, VNG, 2014

19

• Buiten het gegeven dat inzicht vereist is in de opbouw van tarieven om op alle niveaus te

kunnen sturen op kosten en kwaliteit, komen er bij gemeenten steeds vaker bezwaarschriften

en beroepsprocedures van burgers en bedrijven binnen die inzage vragen in de

kostenonderbouwing.

• De ambtenaren van Burgerzaken en Belastingen van de gemeente Mill en Sint Hubert zijn in het

verleden niet allemaal gewend om tijd te schrijven. In de nieuwe CGM-samenwerking wordt dat

wel van hen verwacht. Dat is nog wennen voor deze medewerkers en wordt nog niet altijd

consequent toegepast. Het management is verantwoordelijk voor de sturing hierop.

• In onderstaande tabel geven wij u nader inzicht in de wijze waarop het uurtarief voor team

Burgerzaken en Belastingen en team Ruimte is opgebouwd. In 4.d hebben we al stilgestaan bij

de hoogte van de verschillende uurtarieven.

Mill 2013 Cuijk/Grave/Mill 2014

Team

Burgerzaken en

Belastingen

Team Ruimte Laag Middel Hoog

Salariskosten € 41,64 € 51,55 € 31,08 € 40,42 € 54,52

Overhead € 48,9812

€ 48,98 € 36,22 € 36,22 € 36,22

Totaal uurtarief € 90,62 € 100,53 € 67,30 € 76,64 € 90,74

Tabel 5: Uurtarief Mill 2013 en CGM 2014

o Er vindt een opslag van circa 100% overhead plaats op de salariskosten. De VNG geeft aan

dat een opslag van 25 tot 50% aan overhead gebruikelijk is.

o Situatie tot en met 2013: voor het bepalen van de kosten voor bijvoorbeeld een rijbewijs

werd in Mill en Sint Hubert uitgegaan van een uurtarief van € 90,62 (€ 41,64 salariskosten +

€ 48,98 overhead) vermenigvuldigd met het aantal uren (volgens vastgestelde normen) dat

aan het verlenen van dit product wordt gewerkt.

o Situatie vanaf 2014: de verandering ten opzichte van 2013 is dat de CGM-salariskosten een

laag, middel en hoog tarief kennen afhankelijk van de complexiteit van de werkzaamheden

die moeten worden verricht. En dat voorts de overhead naar beneden toe is bijgesteld. Dat

leidt tot lagere uurtarieven.

Onderzoeksvraag 5:

Waar staan we nu? (november 2014)

Antwoord:

We zoomen hierbij in op de teams Burgerzaken & Belastingen en Ruimte:

• Op 7 november 2013 heeft de raad een motie aangenomen waarbij het college de opdracht

heeft gekregen om de kostendekkendheid van leges inzichtelijk te maken en een voorstel te

doen voor een transparante CGM-systematiek voor kostentoerekening, op te leveren medio

2015. Hiervoor is een CGM-projectgroep ingesteld (teamleider Ruimte is projectleider). Plan

van aanpak was eind 2014 gereed.

• Daarnaast is in het CGM-bedrijfsplan een ombuigingstaakstelling meegeven: 2%

kostenreductie vanaf 2016 cumulerend tot 10% in 2020.

• De uitwerking van de motie en de opdracht uit het CGM-bedrijfsplan kunnen niet los van

elkaar gezien worden.

12

Opbouw overhead: € 2,93 personeel, € 4,55 informatie, € 8,27 organisatie, € 8,09 financiën, € 16,13

automatisering, € 9,01 huisvesting

20

• Om een efficiënte en klantgerichte dienstverlening aan burgers, bedrijven en

instellingen tegen acceptabele kosten te kunnen bieden, wordt binnen CGM geïnvesteerd in

proces- of zaakgericht werken. De burger als klant wordt uitgangspunt voor al het handelen.

Werkprocessen worden vanuit die optiek geoptimaliseerd; verspillingen worden er uit

gehaald.

• De teams van de drie afzonderlijke gemeenten zijn samengevoegd. De samenvoeging heeft

zonder frictiekosten plaatsgevonden.

• Medewerkers werken voor alle drie de gemeenten met hetzelfde werkproces waardoor ze

even lang met een omgevingsvergunning of afgifte paspoort voor de gemeente Mill en Sint

Hubert als voor de gemeente Grave of Cuijk bezig zijn. De vergoeding voor deze handeling en

de tarieven13

die hiervoor aan de burger worden gevraagd zijn per gemeente echter

verschillend.

• Het is niet als doel geformuleerd dat de hoogte van de leges en belastingen binnen CGM

geüniformeerd moeten worden. De geïnterviewden geven aan dat het lastig uit te leggen is

dat er (grote) verschillen zijn tussen de tarieven van de lokale lasten in Mill, Cuijk en Grave

terwijl er sinds 2014 wel gewerkt wordt met dezelfde uurtarieven.

• De medewerkers binnen CGM moeten tijdschrijven zodat inzichtelijk is voor welke gemeente

ze welke werkzaamheden hebben uitgevoerd en hoeveel tijd dat heeft gekost. Voor een

aantal medewerkers van Mill en Sint Hubert is dat nog wennen omdat ze dat eerder niet

deden. Dit is een belangrijke reden dat het tijdschrijven nog niet altijd even consequent

gebeurt.

• Het streven is erop gericht om in de toekomst met kwartaalrapportages en

kwartaalrekeningen te werken op basis van werkelijke inzet, gebaseerd op tijdschrijven.

• Er is sprake van een gezamenlijke CGM-begroting. Bij het opstellen van de

programmabegroting 2014 was nog niet inzichtelijk wat de daadwerkelijke kosten zouden

zijn van CGM en is nog uitgegaan van historische gegevens. Dat is voor wat betreft de

programmabegroting van Mill en Sint Hubert ook gedaan voor de programmabegroting

2015.

• De teamleiders van de teams Burgerzaken en Belastingen en Ruimte hebben geen inzicht in

de verschillen tussen Cuijk, Grave en Mill voor wat betreft de baten en de lasten. Er is bij hen

eveneens geen inzicht in de kostentoerekening.

• De teams Burgerzaken en Belastingen, Ruimte, Financiën, Control en Kwaliteit zijn ieder

specialist op het eigen vakgebied, de teams weten echter nog weinig van en over elkaar.

Gezamenlijk is er een compleet beeld maar ieder afzonderlijk heeft zicht op een deel ervan.

Team Burgerzaken en Belastingen

• Voor team Burgerzaken en Belastingen geldt dat de back- en de front-office medewerkers op

drie verschillende locaties zitten. De back-office medewerkers schrijven tijd per gemeente en

voor de front-office geldt dat je in het systeem kunt zien hoe lang een medewerker met een

aanvraag bezig is geweest. Deze gegevens zijn niet altijd even nauwkeurig omdat

medewerkers niet altijd direct na de laatste handeling van de dienstverlening het systeem

afsluiten.

• Dit team heeft naast de efficiencytaakstelling uit het CGM- bedrijfsplan, ook de opdracht om

niets te wijzigen in de dienstverlening aan de burger waar dat het aantal locaties en de

openingstijden betreft.

o Zo kan een burger in de gemeente Mill en Sint Hubert tijdens openingstijden op alle

tijden een afspraak maken. Hiervoor moet de bezetting tijdens openingstijden

gegarandeerd zijn, ook al komt er die middag maar één klant;

13

Met uitzondering van de standaardtarieven

21

o Het is op dit moment niet mogelijk dat burgers uit Mill en Sint Hubert in Grave of Cuijk

een product of dienst aanvragen of ophalen. Dat maakt bemensing van drie

gemeentehuizen noodzakelijk.

• Dit team verwacht in de toekomst minder opbrengsten uit reisdocumenten omdat deze

voortaan tien in plaats van vijf jaar geldig zijn. Het effect hiervan is eerst vanaf 2019

merkbaar.

Team Ruimte

• Voor team Ruimte geldt dat alle medewerkers op dezelfde locatie zitten; in Cuijk.

• De teamleider Ruimte brengt momenteel in beeld welke (deel)producten het team kent,

hoeveel dat er jaarlijks zijn, welke werkzaamheden daarbinnen vallen, hoe het werk is

verdeeld en hoeveel uren aan elk product besteed wordt.

• De efficiencytaakstelling wordt vooral gezocht in:

o Het terugbrengen van de normtijden per product;

o Het terugbrengen van de personeelskosten door taken bij lager ingeschaalde functies

neer te leggen.

• Om de kostendekkendheid per product goed vast te kunnen stellen, is het noodzakelijk dat

de legesopbrengsten consequent op de juiste posten wordt geboekt. Daarop is in 2014 een

verbeterslag gemaakt waardoor nu vast te stellen is wat de kostendekkendheid per

(deel)product is.

Onderzoeksvraag 6:

Waar zit de lokale beleidsvrijheid? Welke mogelijkheden heeft de raad om te sturen? (welke

knoppen heeft de raad om aan te draaien)

Antwoord:

• Waar zit de lokale beleidsvrijheid?

Uit de beknopte weergave van de wettelijke bepalingen in hoofdstuk 2 van dit

onderzoeksrapport blijkt dat gemeenten voor de ene dienst een grotere lokale beleidsvrijheid

hebben dan voor andere diensten, met name wat de eis van kostendekkendheid betreft en de

mogelijkheid tot kruissubsidiëring. Daarnaast kan voor bepaalde diensten rekening worden

gehouden met sociale of economische doelstellingen van de gemeente. Dit kan bijvoorbeeld

door voor een bepaalde doelgroep een lager tarief te hanteren en hiervoor bij andere afnemers

iets hogere tarieven te rekenen.

Daarnaast hebben gemeenten ook enige mate van vrijheid wat betreft de wijze van

kostentoerekening en de toe te rekenen kostensoorten. Verschillen tussen gemeenten in

tarieven voor de verschillende legesdiensten kunnen verder ontstaan doordat de ene gemeente

efficiënter werkt dan een andere. Tussen twee gemeenten die beide 100% kostendekkendheid

nastreven, kunnen nog steeds grote verschillen bestaan in de kosten en tarieven.

Kostenverschillen kunnen ook ontstaan door centralisatie van de dienstverlening al dan niet in

combinatie met extra investeringen in e-dienstverlening.

• Welke mogelijkheden heeft de raad om te sturen?

De raad heeft inzicht nodig in de kosten, de baten, de kostentoerekening, hoe de gemeente zich

verhoudt tot andere gemeenten met name Cuijk en Grave, in de historische ontwikkeling door

de jaren heen en in begrote en gerealiseerde (historische) cijfers. De Rekenkamercommissie

verwacht op deze onderdelen tot 2015 grotendeels het inzicht te hebben kunnen geven. Het is

vervolgens aan de raad om te bepalen waar (bij) te sturen. Dat kan ten aanzien van:

22

De kosten, bijvoorbeeld:

• Een nieuwe afweging tussen de benodigde en beschikbare ambtelijke capaciteit;

• Een heroverweging ten aanzien van de openingstijden van de gemeentekantoren (receptie,

balie(s), facilitaire dienst, overheadkosten);

• Visie op decentrale versus centrale dienstverlening;

• Extra investeringen in bijvoorbeeld e-dienstverlening;

• Verder doorvoeren van het werken op afspraak.

De baten, bijvoorbeeld:

• Bepalen van de hoogte van de leges en belastingen binnen de wettelijke grenzen;

• Terugdraaien van (gedeeltelijke) vrijstelling van bepaalde groepen voor het betalen van leges

of belastingen en/of kwijtschelding.

De wijze van kostentoerekening, bijvoorbeeld:

• Aanpassingen in de kostenopbouw per product;

• Het beïnvloeden van de hoogte van de directe en indirecte (overhead) kosten;

• Nieuwe methodiek van kostentoerekening voorschrijven;

• De CGM/LvC-raden gezamenlijk kunnen besluiten tot een (stapsgewijze) harmonisatie van de

tarieven.

Onderzoeksvraag 7:

Hoe verhoudt Mill en Sint Hubert zich tot andere gemeenten binnen het Land van Cuijk,

vergelijkbare gemeenten en tot gemeenten die hoog of juist laag scoorden in het onderzoek?

Antwoord:

• Eerder is aangegeven dat het voor burgers heel moeilijk is om na te gaan of zij een redelijke prijs

betalen voor een vergunning. We kunnen wèl inzichtelijk maken hoe de tarieven in Mill en Sint

Hubert zich verhouden tot de gehanteerde tarieven in andere gemeenten. We hebben hierbij

dezelfde steekproef gehanteerd als Omroep Brabant, dat wil zeggen:

o onroerendezaakbelasting (WOZ-waarde van € 250.000);

o riool- en reinigingsheffing (tariefgroep 2);

o twee paspoorten;

o één rijbewijs;

o één uittreksel uit de Gemeentelijke Basisadministratie (GBA);

o hondenbelasting voor één hond;

o een omgevingsvergunning voor een verbouwing van 45.000 euro.

• Als referentie hebben we genomen het landelijk gemiddelde en de andere gemeenten in het

Land van Cuijk, en voorts twee dure en twee goedkope vergelijkbare Brabantse gemeenten. Dat

levert het volgende beeld op:

23

OZB

€ 250.000

Rioolheffing tarief

2

Reinigingsheffing

tarief 2

Totaal Woonlasten

Landelijk gemiddelde

296 186 261 743

Mill & Sint Hubert

349 260 227 836

Sint Anthonis

325 259 234 818

Cuijk

248 182 191 621

Grave

325 222 244 791

Boxmeer

269 226 222 717

Asten (duur)

243 178 253 674

Sint Oedenrode (duur)

315 210 249 774

Gilze & Rijen (goedkoop)

238 132 229 599

Zundert (goedkoop)

252 235 239 726

Tabel 6: Tarieven woonlasten Mil en Sint Hubert in vergelijking met andere gemeente, bron COELO 2014

WABO

€ 45.000

Rijbewijs GBA Honden-

belasting

Twee paspoorten

Landelijk gemiddelde 1.317 38 10 62 101

Mill & Sint Hubert 2.312 38 17 0 134

St Anthonis

1.690 38 6 0 134

Cuijk

1.339 38 16 0 134

Grave

2.096 38 11 57 134

Boxmeer

1.827 38 13 0 134

Landerd

1.361 38 15 0 134

Asten (duur) 1.917 38 10 74 134

Sint Oedenrode (duur) 1.706 38 8 0 134

Gilze & Rijen (goedkoop) 961 38 6 46 134

Zundert (goedkoop) 809 38 7 28 134

Tabel 7: Tarieven WABO, rijbewijs, GBA, hondenbelasting en paspoorten Mil en Sint Hubert in vergelijking met

andere gemeenten, bron COELO 2014

24

• In de Raadsinformatiebrief van oktober 2013 gaf het college aan dat het niet redelijk is om er

vanuit te gaan dat bewoners jaarlijks een verbouwing van € 45.000 laten uitvoeren. We hebben

daarom ook gekeken naar een vergunning voor een verbouwing van € 10.000 (hoewel de

Rekenkamercommissie zich realiseert dat dit ook geen jaarlijks terugkerende activiteit is). We

zien dat de leges daarvoor met € 637 ook aanzienlijk hoger zijn dan het landelijk gemiddelde van

€ 346.

• Daarnaast brengt het college de nuancering aan dat de gemeente Mill en Sint Hubert meerdere

tariefgroepen kent voor rioolheffing en reinigingsheffing waarbij de helft van de

belastingbetalers onder tariefgroep 1 – een goedkoper tarief – valt. Hiervan is geen landelijk

gemiddelde bekend. We hebben de heffingen van Mill en Sint Hubert wel kunnen vergelijken

met de heffingen in de andere Land van Cuijk gemeenten en daarbij zien we dat zowel

rioolheffing tarief 1 met € 168 (Land van Cuijk € 173) en reinigingsheffing tarief 1 met € 143

(Land van Cuijk € 169) onder het Land van Cuijk gemiddelde zit.

• De OZB is in Mill en Sint Hubert gemiddeld erg hoog. Hoger dan alle andere Land van Cuijk

gemeenten. Hoger ook dan de duurste Brabantse gemeenten uit het overzicht van COELO.

• Voor het verstrekken van paspoorten en rijbewijzen gelden standaard maximum tarieven.

• De GBA-uittreksels zijn in Mill en Sint Hubert duurder dan in alle andere onderzochte

gemeenten.

• Gemeente Mill en Sint Hubert heft geen hondenbelasting. Alleen de gemeente Grave doet dat in

het Land van Cuijk.

25

C. Bijlagen

Bijlage 1: Artikelen Omroep Brabant

Mogen we even vangen? Dure of goedkope gemeente kan gezin duizenden

euro’s schelen

De gemeente Mill en Sint Hubert is qua gemeentelasten de op één na duurste van Nederland met

3262 euro per jaar. Even afrekenen! Dat blijkt uit cijfers van het Centrum voor Onderzoek van de

Economie van de Lagere Overheden (COELO).

Volgens de Consumentenbond krijgen Nederlandse gemeenten in 2017 te maken met een gat van

zes miljard euro tussen de verwachte kosten en inkomsten. Omdat de overheid steeds minder geld

richting de gemeenten sluist, moeten zij enerzijds bezuinigen en ondertussen op zoek naar andere

inkomstenbronnen. Het gemeenteloket is daarbij voor vele gemeenten een ‘prima melkkoe’.

De verschillen zijn groot. Alleen Zaltbommel (€ 3583) is nog duurder dan Mill en Sint Hubert.

Goedkope Brabantse gemeenten zijn: Gilze en Rijen (€ 1565), Eindhoven (€ 1593) en Uden (€ 1374).

(Omroep Brabant, oktober 2013, bron COELO)

Prijs bouwvergunningen loopt sterk uiteen

De kosten die gemeenten rekenen voor een bouwvergunning lopen in Brabant uiteen van 155 in

Valkenswaard tot 844 euro in Son en Breugel. In Mill en Sint Hubert kost een bouwvergunning 637

euro. Dat blijkt uit een onderzoek dat de Vereniging Eigen Huis liet uitvoeren. Alle 410 gemeenten is

gevraagd naar de vergunningskosten voor een eenvoudige verbouwing van € 10.000 en voor de

bouw van een gemiddelde nieuwbouwwoning met een bouwsom van € 130.000.

De belangenorganisatie van huizenbezitters wil dat het Rijk gemeenten dwingt om een uniforme

rekenmethode te gebruiken. Alleen dan wordt de kostenopbouw van een bouwvergunning voor

consumenten volgens Eigen Huis inzichtelijk en vergelijkbaar. Er is inmiddels wel een uniform

kostenmodel, van de VNG maar slechts een vijfde van het aantal gemeenten maakt daar gebruik van.

(Omroep Brabant, augustus 2014, bron Vereniging Eigen Huis)

26

Bijlage 2: Geraadpleegde documenten

- Ontwikkeling lokale lasten op macro niveau 2014 (COELO)

- Ontwikkeling lokale lasten op micro en macro niveau 2013 (COELO)

- Tarieven en bedragen Lokale Lasten 2014 COELO

- Raadsinformatiebrief gemeente Mill en Sint Hubert 24 oktober 2013

- www.kassa.vara.nl: gemeentebelastingen

- Raads- en collegevoorstellen en RIB’s over lokale lasten (2009 t/m 2014)

- Persberichten over COELO en Vereniging Eigen Huis

- Communicatie aan en in de pers, op de website en in plaatselijk weekblad over lokale lasten

- Bedrijfsplan werkorganisatie Cuijk, Grave en Mill & Sint Hubert, 2013

- Legesverordening gemeente Mill en Sint Hubert

- Legestarieven Mill en Sint Hubert 2012, 2013, 2014

- Vereniging Eigen Huis, bouwlegesonderzoek, augustus 2014

- Programmabegrotingen en programmarekeningen 2009 t/m 2015

- VNG 2014: Vernieuwing van de begroting en verantwoording van gemeenten

- Model kostenonderbouwing leges omgevingsvergunningen, versie 1.0, transparantie in zeven

stappen, VNG

- Kvs 2012 en 2013 met urenverdeelstaat

- Legesverordening gemeente Mill en Sint Hubert, 2012

- Raadsvoorstel belastingmaatregelen, 2015

- Verordening leges, onroerende – zaakbelastingen, reinigingsheffingen en rioolheffing Mill en

Sint Hubert, 2015

- Legesopbrengsten stand 8 december 2014