linux el kitabı

8/14/2019 linux el kitab

1/95

Linux Sistem Yneticisinin KlavuzuSrm 0.8 eviren:

Yaln Koluksa

Hazrlayan:Nilgn Belma Bugner

Yazan:Lars Wirzenius

Yazan:Joanna Oja

Yazan:Stephen Stafford

Yazan:Alex Weeks

27 Subat 2007

zet

Yeni baslayanlar iin Linux sisteminin sistem ynetimine bir giris.

IindekilerBelgenin zgn Srm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71. Giris . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72. Bu Kitap Hakknda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

2.1. Tesekkrler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82.1.1. Joannann Tesekkrleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82.1.2. Stephenn Tesekkrleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82.1.3. Alexin Tesekkrleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

2.2. Yazm Dzeni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83. Linux Sistemine Genel Baks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

3.1. Isletim sisteminin esitli paralar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93.2. ekirde gin nemli paralar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

3.3. Bir UNIX sisteminde temel servisler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103.3.1. init . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103.3.2. Ubirimlerden ba glanmak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113.3.3. Syslog . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113.3.4. Sreli komut uygulamalar: cron ve at . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113.3.5. Grak kullanc arayz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123.3.6. A g Islemleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123.3.7. A gdan sisteme ba glanma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123.3.8. A g Dosya Sistemleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123.3.9. Eposta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133.3.10. Yazdrma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

3.3.11. Dosyasisteminin Yerlesim Dzeni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134. Dizin Yapsna Genel Bak s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

4.1. Arkaplan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14


2/95

Linux Sistem Yneticisinin Klavuzu

4.2. Kk Dosya Sistemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154.3. /etc dizini . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164.4. /dev dizini . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184.5. /usr dosya sistemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184.6. /var dosya sistemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194.7. /proc dosya sistemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

5. Aygt Dosyalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215.1. MAKEDEV Beti gi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215.2. mknod komutu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215.3. Aygt Listesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

6. Diskler ve Di ger Depolama Ortamlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246.1. Aygtlarn iki esidi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246.2. Sabit diskler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256.3. Disket Srcleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276.4. CDROMlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

6.5. Teypler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286.6. Biemleme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286.7. Disk Blmleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

6.7.1. MBR, nykleme sektrleri ve blmleme tablosu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306.7.2. Ek ve Mantksal Blmler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316.7.3. Blm trleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 326.7.4. Bir sabit diskin blmlenmesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 336.7.5. Aygt dosyalar ve disk blmleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

7. Dosya Sistemleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337.1. Dosya sistemleri nedir? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347.2. Dosya sistemi bollu gu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347.3. Hangi dosya sistemi kullanlmal? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 377.4. Bir dosya sisteminin olusturulmas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 377.5. Dosya sistemlerinin ba glanmas ve ayrlmas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 397.6. fsck ile dosya sistemi btnl gnn snanmas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 417.7. Disk hatalarnn badblocks ile denetlenmesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 427.8. Dosya sistemi zerindeki paralanmalarla savasmak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 427.9. Di ger dosya sistemi aralar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 437.10. Di ger ext2 dosya sistemi aralar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 437.11. Dosya sistemleri olmayan diskler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

8. Disk Alannn Ayarlanmas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

8.1. Disk blmleme semalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 458.2. Alan gereksinimleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 468.3. Sabit disk blmleme rnekleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 468.4. Linux iin daha fazla disk alan eklemek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 478.5. Disk alann kazanmak iin ipular . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47

9. Bellek Ynetimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 479.1. Sanal bellek nedir? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 489.2. Bir takas alannn olusturulmas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 489.3. Bir takas alannn kullanlmas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 499.4. Takas alannn baska isletim sistemleriyle paylaslmas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 509.5. Takas alannn ayrlmas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50

9.6. Tampon bellek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5110. Al slar ve Kapanslar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

10.1. Alslar ve kapanslara genel bir baks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

http://belgeler.org Linux Kitaplg 2 / 95
http://belgeler.org/


3/95


10.2. nykleme srecine yakndan bakalm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5310.3. Kapansla ilgili ayrntlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5510.4. Sistemin yeniden baslatlmas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5610.5. Tek kullanc kipi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5610.6. Kurtarma Disketleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56

11. init . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5611.1. Ilk nce init gelir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5711.2. initin gettyyi baslatmak iin yaplandrlmas: /etc/inittab dosyas . . . . . . . . . . . . . . . . 5711.3. alsma seviyeleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5811.4. /etc/inittab iinde zel ayarlamalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5911.5. Tek kullancl kipte als . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59

12. Kullanc Giris ve kslar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6012.1. Ubirim zerinden giris . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6012.2. A g zerinden giris . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6212.3. login ne yapar? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

12.4. X ve xdm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6312.5. Erisim denetimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6312.6. Kabuk baslangc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63

13. Kullanc Hesaplarnn Ynetimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6313.1. Hesap nedir? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6413.2. Bir kullancnn olusturulmas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64

13.2.1. /etc/passwd ve di ger bilgi dosyalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6413.2.2. Saysal kullanc ve grup kimliklerinin seilmesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6513.2.3. Ortamn hazrlanmas: /etc/skel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6513.2.4. Kullanclarn elle olusturulmas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

13.3. Kullanc zelliklerinin de gistirilmesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6613.4. Bir kullancnn silinmesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6613.5. Bir kullanc hesabnn geici olarak kapatlmas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67

14. Yedek Alma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6714.1. Yedeklemenin nemi zerine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6714.2. Yedekleme ortamnn seimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6814.3. Yedekleme aracnn seimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6814.4. Basit yedekleme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69

14.4.1. tar ile yedekleme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6914.4.2. tar ile dosyalarn geri yklenmesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70

14.5. ok seviyeli yedekleme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71

14.6. Neler yedeklenmeli? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7214.7. Skstrlms yedekler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7315. Zaman Ayarlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73

15.1. Zaman dilimleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7315.2. Yazlm ve donanm saatleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7415.3. Zaman gsterimi ve ayarlanmas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7415.4. Saat yanlssa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7515.5. A g Zaman Protokol . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7615.6. Temel NTP Ayarlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7615.7. NTP Aralar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7715.8. Baz NTP sunucular . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79

15.9. NTP Ba glar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7916. Yardm Bulmak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79

16.1. Haber gruplar ve eposta listeleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79



4/95


16.1.1. Do gru forumun bulunmas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7916.1.2. Postalamadan nce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7916.1.3. Posta iletisinin yazlmas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7916.1.4. Epostann biimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8016.1.5. Takip edin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8016.1.6. Daha fazla bilgi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80

16.2. IRC . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8016.2.1. Renkler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8016.2.2. Kibar olun . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8116.2.3. Bulundu gunuz kanalda kullanlan dilde ve dzgn yazn.. . . . . . . . . . . . . . . . . 8116.2.4. Port taramas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8116.2.5. Kanalda kaln . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8116.2.6. Konu iinde kaln . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8116.2.7. CTCPler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8116.2.8. Hacking, Cracking, Phreaking, Warezing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82

16.2.9. Toparlayalm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8216.2.10. Daha fazla okunacak kaynak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82A. Terim Da garc g . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83B. GNU zgr Belgeleme Lisans . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87



5/95


Bu evirinin srm bilgileri:

0.2 Ocak 2004 YK

0.1 Ocak 2003 YK, NBB

eviri, Yaln Koluksa tarafndan .doc biemli olarak yaplms, Nilgn Belma Bugner tarafndan gzdengeirilip, evrilmemis ksmlar tamamlanms (baz terimler, konsol ktlar ve resimler) ve XML bieminednstrlmstr.

zgn belgenin srm bilgileri:

0.8 2003/12/03 08:58:41 -500 Stephen Stafford ve Alex Weeks

0.7 2001/11/06 11:26:32 Lars Wirzenius, Joanna Oja ve Stephen Stafford

Yasal UyarBu belge evirisinin,Linux Sistem Yneticisinin Klavuzu , 0.1 ve 0.2 srmnntelif hakk 20032004Yaln Koluksa yave zgn belgenintelif hakk 2003Stephen Stafford ve Alex Weeks ,telif hakk 20012003Stephen Stafford ,telif hakk 19982001Joanna Oja vetelif hakk 19931998Lars Wirzenius a aittir.

Bu belgeyi, Free Software Foundation tarafndan yaynlanms bulunan GNU zgr Belgeleme Lisansnn1.2 ya da daha sonraki srmnn kosullarna bagl kalarak kopyalayabilir, dagtabilir ve/veyadegistirebilirsiniz. Bu Lisansn bir kopyasnGNU Free DocumentationLicense (sayfa: 87) baslklblmdebulabilirsiniz.

Linux, Linus Torvalds adna kaytl bir ticar isimdir.

Bu belgedeki bilgilerin kullanmndan dogacak sorumluluklar, ve olas zararlardan belge yazar sorumlututulamaz. Bu belgedeki bilgileri uygulama sorumlulugu uygulayan aittir.

Tm telif haklar aksi zellikle belirtilmedigi srece sahibine aittir. Belge iinde geen herhangi bir terim

bir ticar isim yada kuruma itibar kazandrma olarak alglanmamaldr. Bir rn ya da markann kullanlmsolmas ona onay verildigi anlamnda grlmemelidir.

Legal NoticeCopyright 19931998 Lars Wirzenius.

Copyright 19982001 Joanna Oja.

Copyright 2001 Stephen Stafford.

Copyright 20012003 Stephen Stafford.

Copyright 2003Present Stephen Stafford & Alex Weeks.Turkish Translation: Copyright 20032004 Yaln Koluksa.



6/95


Trademarks are owned by their owners.

Permission is granted to copy, distribute and/or modify this document under the terms of the GNU FreeDocumentation License, Version 1.1; with no Invariant Sections, with no FrontCover Texts, and with noBackCover Texts. A copy of the license is included in the section entitled "GNU Free Documentation

License".



7/95


Belgenin zgn SrmKitabn kaynak kodu ve diger belge biimleri Linux Belgelendirme Projesi (LDP) sitesinde (http://www.tldp.org/ ) ve bu kitabn ev sayfasndan (http://www.taylexson.org/sag/ ) HTML ve PDF biim-lerinde edinilebilir.

1. Giris"Baslangta dosyalar bos ve sekilsizdi. Ve Yazarn Parmaklar klavyenin zerinde gezindi. Oradakelimeler olmasn istedi ve kelimeler oldu."

Linux Sistem Yneticisinin Klavuzu, sistem yneticilerinin Linux kullanmn anlatmaktadr. Bu belge sistemynetimi hakknda hemen hemen hibir sey bilmeyen ama temel ynetim komutlarn ve mantgn bilenleriin hazrlanmstr. Bu klavuz Linux kurulumunu anlatmaz. Bu tr bilgiler Kurulum ve Baslang Klavuzundabulunmaktadr. Asagda daha ayrntl bilgi yer almaktadr.

Sistem ynetimi, bir bilgisayar sistemini kullanlabilir ve stabil tutmak iin gereken her trl faaliyeti kapsamak-tadr. Bu: dosyalarnn yedeklenmesi ve geri yklenmesini; yeni programlara yklenmesini; yeni kullanclareklenmesi ve eskilerin silinmesini; dosya sistemlerinin saglamlgnn saglanmasn; vb... olaylar kapsamak-tadr. Eger bir bilgisayar bir ev olarak kabul edersek; sistem yneticisini bu evin kahyas ve hizmetisi olaraktanmlayabiliriz. Evin temizlik, bakmonarm ve benzeri btn islerinin sorumlulugu sistem yneticisine aittir.

Bu klavuz birbirinden bagmsz blmlerden olusmaktadr. Sayet sadece yedekleme ile ilgileniyorsanz,dogrudan o blme geebilirsiniz. Bununla beraber bu klavuzun bir ilk oldugu ve bir ders notlar seklindehazrlandg unutulmamaldr. Bu klavuzu ister blmler baznda ele aln, isterseniz bir btn olarak okuyun.

Bu klavuz tamamen bagmsz bir kullanm iin tasarlanmamstr. Diger Linux belgelerinde de Sistem Yneti-cileri iin ok faydal bilgiler bulunmaktadr. Sistem yneticisi baz zel grev ve yetkileri olan bir kullancdr.Basvurabileceginiz ok sayda faydal klavuz sayfalar bulunmaktadr. Buralardan komutlar hakknda ayrntlbilgiler almanz mmkndr. ayet hangi komuta ihtiyacnz oldugunu bilmiyorsanzapropos komutunu kullan-abilirsiniz. Bu komut hakknda ayrntl bilgi Linux klavuz sayfalarnda mevcuttur.

Buklavuz Linux isletimsistemi iin tasarlanmakla birlikte,Unix tabanl digerisletimsistemleri iinde kullanlabilir.Unix sistemlerinin genel zellikleri ile sistem yneticiliginin baz zellikleri arasnda tam bir uyum olmadg iin,bu klavuzun btn Unix tabanl isletim sistemlerini kapsadg sylenemez. Linux isletim sistemlerinin dogalgelisiminden dolay, bu klavuzun btn Linux sistemlerini kapsamas da ok zordur.

Resmi birLinux sistemi olmadgndan vedagtmlarn ok esitli olmasndan dolay bu klavuz her hangi birLinuxSisteme ynelik yazlmamstr. Mmkn olan durumlarda esitli dagtmlar arasndaki farkllklar bu klavuzda

belirtilmistir.Bu klavuz olaylar "5 temel adm" gibi snandrmalar yapmadan, btn ayrntlar ile anlatmaktadr. Bu yzdenbaz blmler herkesin isine yaramayabilir. Bu blmleri atlamakta kendinizi serbest hissedebilirsiniz. Fakatburada yazlms olan btn blmleri okumak, dogal olarak, sistem hakkndaki bilgilerinizi daha ayrntl vekuvvetli hale getirecek ve yneticilik isiniz daha kolaylasacaktr.

Linux baglantl btn gelistirme ve dkmasyon islerinde oldugu gibi, bu klavuzun yazm isi tamamen gnllkesasna dayanlarak yazlmstr. Bunun eglenceli olacagn ve olmas gerektigini dsndgm iin bu klavuzuhazrladm. Bununla birlikte,her gnllisteoldugugibi, buradadakstl zaman,bilgi vedeyenimszkonusudur.Bu klavuzun para karslg hazrlanms olanlar kadar profesyonel oldugunu dsnmeyin. Benden uyarmas.

Bir seyi daha belirtmek isterim ki; gnll olarak hazrlanms sonderece kapsaml ve iyi klavuz sayfalarInternetzerinde mevcuttur ve onlar bu klavuzun konusu dsnda braklmstr. Program ve komutlara ynelik ayrntlanlatmlara bu klavuzda yer verilmemistir. Sadece bu programlarn temel kullanmna ve zellikleri burada

http://belgeler.org/http://www.taylexson.org/sag/http://www.tldp.org/http://www.tldp.org/


8/95


anlatlmstr. Ayrntl bilgi almak isterseniz bu klavuz sayfalarna bas vurmanz gerekmektedir. Genellikle buklavuzlar Linux belgelendirme alsmalarnn bir parasdr.

2. Bu Kitap Hakknda

2.1. Tesekkrler

2.1.1. Joannann TesekkrleriLars bu klavuzun mmkn olan en iyi sekilde kartlmas iin ok ugrast. Bu isin temel sorumlusu olarak,ben de en iyiyi elde etmek ve onu korumak isterim. Bu klavuzu daha iyi hale getirmek iin bir kriniz var iseltfen bana bunu bildirin. Dilbilgisi hatalar, gereklere dayanmayan bilgiler, eklenmesini veya tekrar yazlmasnistediginizi blmler hakknda ltfen bana yazn. Erisim bilgilerimihttp://www.iki.fi/viu/ adresindebulabilirsiniz.

Bu kitabn yazmna pek ok insan dolayl ve dolaysz yollardan yardm ettiler. LDP gibi muhtesem bir krenclk ettigi iin Matt Welshe zellikle tesekkr etmek isterim. Andy Orama o ok degerli destekleri iintesekkr ederim. Olaf Kirche bu i sin yaplabilecegine beni inandrdg iin tesekkr ederim. Yggdrasildeki buisi ilgin bulan btn insanlara ve Adam Richtere tesekkr ederim.

Stephen Tweedie, H. Peter Anvin, Remy Card, Thedore Tso kendi alsmalarn bana dn vermis ve bukitabn daha kaln ve etkileyici bir grnmekavusmasn sa glamslardr. Bu eserler: xia ve ext2 dosya sistemlerihakknda karslastrma, ext2 dosya sisteminin tanm ve ara listeleridir. Bunun iin kendilerineminnettarm. Eskisrmlerdeki bu eksiklik iin zr dilerim.

Ek olarak Mark Komarinskiye 1993deki materyalleri ve Linux Journalda yer alan sistem ynetimi hakkndakibilgileri bana ulastrdg iin ok tesekkr ederim. Bu belgeler bilgilendirici ve ilham verici olmustur.

ok sayda insan tarafndan ok faydal yorumlar gnderildi. Minyatr arsivim hepsinin ismini bulmama izinvermiyor ama alfabetik olarak baz isimler sunlardr: Paul Caprioli, Dave Dobson, Ales Cepek, Olaf Flebbe,MarieFrance Declerfayt ve babas, Stephan Harris, Jyrki Havia, Jim Haynes, York Lon, Timothy Andrew Lister,Jim Lynch, Michael J.Micek, Jacob Navia, Dan Poirier, Daniel Quinlan, Jouni K. Seppanon, Philippe Steindi, G.B. Stotte. Unuttugum herkesten zr dilerim.

2.1.2. Stephenn TesekkrleriYeni sorumlu olarak Lars ve Joannaya bu klavuz zerine yapms olduklar sk alsmalardan dolay tesekkrederim. Btn klavuzlarda oldugu gibi bu klavuzda da baz hatalar bulunmaktadr. Ve zaman zaman baz

blmler gncelligini yitirmektedir. Bu tr hatalara rastlarsanz ltfen adresindenbana bildirin. HTML, salt metin ya da her neyse hemen btn biemlerde eposta kabul ediyorum.

Helen Topring Shawa bu klavuzu ok daha iyi bir hale getirdigi iin sonsuz tesekkrlerimi sunarm.

Bu klavuzun ana web sayfasnn adresi:http://people.debian.org/~bagpuss/

2.1.3. Alexin TesekkrleriLarsa, Joannaya ve Stephena bu klavuz iin senelerden beri yaptklar muhtesem alsmalar iin tesekkretmek isterim. Umarm baslattklar isi geregince devam ettirebilirim.

"Penceresiz Bir Dnyaya" dogru yapms oldugum bu yolculukta pek ok kisinin yardmlarn grdm. zellikle,

benim ilk gerek Un*x satcm Mike Velasconaya tesekkr etmek isterim. SCOnun "pis bir kelime" olmasndannce, Mike bana,tar , cpio ve diger pek ok man sayfalar konusunda olduka yardmc olmustu. TesekkrlerMike! Sen gerek "Sofa King"sin.

http://belgeler.org/http://people.debian.org/~bagpuss/http://www.iki.fi/viu/


9/95


2.2. Yazm DzeniOkunurlugu kolaylastrmak iin bu klavuzda tek tip bir yazm dzeni kullanlmstr. Sayet daha iyi kirlerinizolursa ltfen bildirmekten ekinmeyin.

Dizin/Dosya isimleri:/usr/share/doc/foo

Komutlar ve programlar:fsck

Eposta adresleri:

URLler:http://www.tldp.org

3. Linux Sistemine Genel Baks"Oku! Kalemle greten, insana bilmedigini bildiren Rabbin, en byk kerem sahibidir." KuranKerim

Bu blm Linux isletim sistemi hakknda genel bir bilgi vermektedir. ncelikle isletim sistemi tarafndan yaplantemel islevler tanmlanmaktadr. Daha sonra fazla ayrntya girmeden bu servislerin isletilmesini saglayan pro-gramlar anlatlmstr. Bu blmn amac sistem hakknda btnsel bir sekilde bilgi vermektir. Bu sebeple herblm hakkndaki ayrntl bilgi baska yerlerde bulunmaktadr.

3.1. Isletim sisteminin e sitli paralarBir Unix isletim sistemi ekirdek ve baz sistem programlarndan olusur. Baz uygulama programlar da vardr.ekirdek isletim sisteminin kalbidir.(1) Diskteki dosyalarn izlerini tutar, programlar baslatr ve yrtr, bellegive esitli srelerin kaynaklarn dzenler, agdan paketleri alr ve gnderir, vb... ekirdek kendi basna ok

az is yapar, fakat diger servislerin kullanabilecegi aralar saglar. Ayrca donanmlara dogrudan ulasan kisilerinleyerek, onlar kendi sundugu aralar kullanmaya zorlar. Bu yolla ekirdek, kullanclar diger kullanclarakars koruyacak biryol izler. ekirdek tarafndan saglanan bu aralar sistem agrlar zerinden kullanlr. Sistemprogramlar isletim sisteminin ihtiyac olan esitli servisleri yerine getirmek iin ekirdek tarafndan saglanan buaralar kullanrlar.

Sistem programlar ve diger btn programlar kullanc kipi olarak adlandrlan ekirdegin en st blgesi olanyerde alsrlar. Sistem programlar ve uygulama programlar arasndaki en nemli fark: sistem programlarnnisletim sisteminin alsmas iin gerekli olan yazlmlar olmas, uygulama yazlmlar ise sistemde faydal veeglenceli islerin ( oyun ,vb..) yaplmasn saglyor olmasdr. Kelime islemcisi bir uygulama programdr.mountise bir sistem programdr. Bunlar arasndaki farklar sadece snama islemleri iin nemlidir.

Isletim sistemleri baz derleyicileri ve onlarn uygun ktphanelerini (Linux altndaki GCC ve C++ ktphanelerigibi) ihtiva edebilirler. Bununla beraber btn programlama dilleri bir isletim sisteminin paras olmak zorun-lulugunda degildirler. Belgeler ve bazen oyunlar da bir isletim sisteminin paralar olabilirler. Geleneksel olarakisletim sistemleri kurulum teybi veya disklerinin ierisindeki programlar olarak tanmlanabilir; bu tanm ierisindeLinuxn durumu pek berrak degildir. nk Linux, btn dnya zerinde FTP sitelerinden de yaylmaktadr.

3.2. ekirdegin nemli paralarLinux ekirdeginin esitli nemliblmleri vardr: islemcivebellek ynetimi, donanm vedosyasistemleri src-leri, ag ynetimi ve esitli paralar. Sekil 3.1 de bunlardan bazlar grnmektedir.

Sekil 1. Linux ekirdeginin baz nemli paralar

http://belgeler.org/http://www.tldp.org/


10/95


Byk ihtimalle ekirdegin en nemli paralar (onlar olmadan hibir sey alsmaz) islemci ve bellek ynetimblmleridir. Bellek ynetimi, bellek modllerinin alanlarn ve takas alann, sreler ile ekirdegin blmlerive tampon nbellegi iin ayarlar. Sre ynetimi ise sreleri yaratr, islemcide etkin olan sreleri degistirerekokgrevliligi saglar.

ekirdegin en alt seviyesinde, ekirdegin destekledigi donanmlar iin gerekli olan srcler bulunmaktadr.Dnyada ok esitli donanm paralar bulunmasndan dolay, donamn srcleri de ok byk bir esitlilikgstermektedir. Donanmlarn, yazlmlar tarafndan kontrol edilen paralar sklkla benzerlik gstermekte-dir. Bu sayede ayn islevleri destekleyen srcler arasnda bir snama yapmak mmkn olmaktadr. Busnandrmadaki her bir src kendi aygtn ynetmek iin gerekli olan yazlmn haricindeki blmlerdeekirdegin ayn parasndaki ayn yazlm kullanr. rnegin: Btn disk srcleri temelde ayn islevi yerinegetirirler: srcy baslatmak, N sektrn okumak ve yazmak gibi.

ekirdegin iinde bulunan benzer zelliklere sahip baz yazlm servisleri ayn snar iinde zetlenmistir.rnegin esitli ag protokolleri tek bir BSD soket ktphanesi iinde zetlenmislerdir. Baska bir rnek de sanaldosya sistemi (VFS) katmandr ve kendi gereklestirdigi dosya sistemi islevlerini zetler. Her bir dosya sistemitr, her birdosyasisteminin gereklestirmesi gereken islevleri saglar. Bagmsz islevler dosyasistemi ile iliskiyegirdigi zaman bilgiler VFS zerinden uygun dosya sistemi srcsne gider.

3.3. Bir UNIX sisteminde temel servislerBu blm fazla ayrntya girmeden baz nemli Unix servislerini anlatmaktadr. Daha sonraki blmlerde dahaayrntl aklanmaktadr.

3.3.1. initBir Unix isletim sistemindeki en nemli servis tek basna init tarafndan saglanmaktadr. Als esnasndailk baslayan ve nykleme sonrasnda son kapanan servisinit servisidir.init alsta; artalan srelerininbaslatlmas, dosya sisteminin baglanmas ve kontrol edilmesi gibi baz ufak tefek islerin yaplmasn saglar.



11/95


init in yaptg islerin tam listesiinit in als kipinde yaplan seime bagldr.

Tek kullancl kip: root haricinde hi kimse baglanamaz ve root, konsolda bir kabuk kullanr.

ok kullancl kip:ayn anda pek ok kullancnn baglanabildigi kiptir. Linux sistemleri genelde bu kipte alrlar.

Baz srmlerde bu iki kip genelkonumlar olarak alndktan sonra X kipi de eklenerek bunlar lenmistir. Bunlaraalsma seviyeleri (runlevel) denir.

Linux 09 arasnda10adet alsmaseviyesine izin verir. Amaogudagtmda bunlarbazlar tanmldr. Digerlerikullanlmaz.

0: sistemi kapatr. 1: tek kullancl kip 2: ok kullancl ancak NFS kapal 3: ok kullancl kip 5: ok kullancl kip, alsta Xe geis yaplr. 6: sistemi yeniden baslatr.

/etc/inittab dosyasnn ierigi bu seviyeler hakknda bilgi iermektedir ve alsta hangi kipte alsmayabaslanlacag yine budosyaiindetanmlanmstr. Budosyasayesindedagtmnzda hangi alsma seviyelerinintanml oldugunu bulabilirsiniz.

Normalbiralsta init , getty programnn alsmasn sagladktansonra sistemdeki ksz programlar evlatedinir. (Unix isletim sisteminde btn programlar tek bir aga altnda olmak zorundadr. Bu yzden bagmszprogramlar init e baglanr.)

Sistem kapatldg zaman init , sreleri ldrr, dosya sistemlerini ayrr, islemciyi durdurur ve yaplmasistenen tanml diger islevleri yerine getirir. Bir Unix isletim sisteminde ilk gelen ve en son giden her zaman

init tir.

3.3.2. Ubirimlerden baglanmakSeri hatlar zerinden ubirimden ve X window oturumu kapal iken konsoldan baglanmak iingetty pro-gram kullanlr.init her ubirimden ayr ayr baglanabilmek iingetty programnn bagmsz rneklerininolusturulmasn saglar. getty kullanc isimlerini okur ve parolalar okumak zerelogin programn alstrr.Sayet kullanc ismi ve parolas dogru ise login kullancnn alsmas iin bir kabuk aar. Her hangi bir se-bepten dolay kabuk kapatlrsa (kullancnn ayrlmas, vb...) veya kullanc ismi ile parola uyusmaz ve loginprogram kapatlrsa,init bunufark ederveyenibirgetty programn devreye sokar.ekirdegin kullanclarnsisteme baglanmas ile bir alakas yoktur. Bunlar tamamen sistem programlar tarafndan dzenlenir.

3.3.3. Syslogekirdek ve bir ok sistem programlar hata, uyar ve buna benzer pek ok mesaj retirler. Bu mesajlarn dahasonra (fazla ge olmadan) incelenmesi ok nemlidir. Bu nedenle bu mesajlar bir dosya ierisine ynlendirilme-lidir. Bunusyslog program yapar. Sayet istenirse mesajlarn ierik ve nemlerine gre ayr ayr dosyalamayapmak da, bu programn ayarlar sayesinde mmkndr. rnegin; ekirdek mesajlar ieriklerinin nemli ol-masndan dolay ayr bir dosyaya ynlendirilmekte ve oraya yazlmaktadrlar. Olusabilecek problemlerin zmiin bu mesajlar dzenli olarak takip edilmelidir.

3.3.4. Sreli komut uygulamalar: cron ve atSistem yneticileri ve kullanclar sk sk belli komutlar dzenli olarak kullanmak zorundadrlar. rnegin; sistemyneticisi, geici dosya ve dizinlerin tutuldugu /tmp ve /var/tmp dizinlerinin ierisini, disk zerinde yer



12/95


amak eski dosyalardan kurtulmak alsmas bittikten sonra kendini temizleyemeyen dosyalardan kurtulmakamacyla silmek isteyebilirler.

cron servisi bu tr isleri yapar. Her kullanc, kendi istedigi zamanda istedigi komutlarn alsmasnsaglayacak bircrontab dosyasna sahip olabilir ve ierigini dzenleyebilir.cron bu tanmlanms komutlarn

alstrlmasndan sorumludur.at servisi de cron servisine benzer, ama aralarnda temel bir farkllk vardr.at servisinde komutlar verildigianda sadece bir kez alstrlr ve daha sonra tekrar edilmezler.

Daha ayrntl bilgi iin cron(1), crontab(1), crontab(5), at(1) ve atd(8) man sayfalarna bakabilirsiniz.

3.3.5. Grak kullanc arayzUnix ve Linux isletim sistemleri kullanc arayzlerini ekirdege dahil etmezler onun yerine, bu arayzlerin kul-lanc seviyeli programlar tarafndan ynlendirilmesine izin verirler.

Bu hem metin hem de grak arayzler iin geerlidir. Bu dzen; sisteme genis bir esneklik saglamasnn yansra, kullanc arayzlerinin eklenmesinin kolaylgndan kaynaklanan, sistemi grenme zorlugunu da yanndagetirmektedir.

Linux ile kullanlan bu grak ortam ilk nceleri X Pencere Sistemi olarak adlandrlmstr. Ksaca X sistemi dedenir. X bir kullanc arayz eklemez, sadece kullanc ara yzne geis saglayan aralardan olusur. Bazpopler pencere yneticileri sunlardr: fvwm, icewm, blackbox ve windowmaker. KDE ve GNOME ise poplermasast yneticileri olarak bilinirler.

3.3.6. Ag IslemleriAg, ikiyada daha fazlasayda bilgisayarbirbirinebaglayarak, onlar arasndailetisimsaglanmasdr. Bu baglama

ve iletisimin saglanmas biraz karmask bir olaydr, ama sonular son derece faydal ve kullansl olmaktadr.Unix isletim sistemi pek ok ag zelligine sahiptir. Pek ok basit servis (yedekleme, yazcya gnderme, dosyasistemleri islevleri ,vb..) ag zerinden yaplabilir. Bu zellikler sistem ynetimi kolaylastrmaktadr. Hem merkezihem de yaylms bir ynetim olanag sunmasndan dolay; ucuz maliyet ve hatalara kars dayankllk imkanlarnsaglamaktadr.

Bu klavuz, network konusunu ksaca anlatmakta, sadece nasl alstgn aklamaktadr. Daha ayrntl bilgi iinLinux Ag Yneticisinin Klavuzu (Linux Network Administrators Guide) isimli klavuzahttp://www.tldp.org/LDP/nag2/index.html adresinden ulasabilirsiniz.

3.3.7. Agdan sisteme baglanmaAg baglantlar, normal kullanc ba glantlarndan biraz farkldr. zerinden baglanlmas mmkn olan esitliziksel seri baglantlar mevcuttur. Ag zerinden baglanan her kisi iin ayr bir sanal ag baglants mevcuttur vebu baglant says bant genisliginin elverdigi lde ok esitli olabilir. Bu yzden muhtemel her sanal baglantdabagmsz birgetty programn alstrmak mmkn degildir. Bir agabaglanmak iin ok esitli yollar mevcuttur;TCP/IP aglarnda, telnet ve rlogin gibi temel programlar kullanlabilmektedir.

Son zamanlarda ssh gvenlik gerekesi ile sistem yneticileri tarafndan daha ok tercih edilir olmaktadr. Agbaglantlarnda her baglant iin bagmsz bir artalan sreci mevcuttur (telnet ve rlogin ayr birer artalansrecine sahiptirler). Bir baglant istemi geldiginde; bagmsz bir girisim iin kendinin bir rnegini olusturur ve busrada orjinal rnek diger girisimleri dinlemeye devam eder. Olusturulan yeni rnekgetty gibi alsr.

3.3.8. Ag Dosya Sistemleri

http://belgeler.org/http://www.tldp.org/LDP/nag2/index.htmlhttp://www.tldp.org/LDP/nag2/index.html


13/95


Bir ag sistemi zerinden yaplabilecek en faydal islerden birisi Ag Dosya Sistemi zerinden yaplacak dosyatransferleri ve dosya paylasmdr. Genellikle Sun rmas tarafndan gelistirilmis olan ag dosya sistemiNetwork File System (NFS) kullanlmaktadr. Birag dosya sistemi ile birmakine zerinde herhangibirprogram tarafndanyaplms olan herhangi bir dosya islemi ag zerinden baska bir makineye gnderilebilir. Bu alsan programn,kars makinedeki dosyalar, sanki kendi alstg makinede bulunan dosyalar olarak grmesinden kaynaklanr vebusayedebuislevleryerinegetirilir. Bu sayedebilgi paylasmherhangibirprogramdegisikliginegerek kalmadanbasit bir sekilde saglanms olur. Diger bir popler dosya paylasm sistemi isehttp://www.samba.org/adresinde bulunabilecek olan Samba dosya sistemidir. Bu protokol MS Windows makineleri zerinden dosyave yazc paylasmna izin verir (Ag Komsular zerinden).

3.3.9. EpostaBilgisayarlarzerinden haberlesmede en popler yntem elektronik postadr. Elektronik mektupzel programlararaclgyla dosyalar iine depolanr ve gndermek/almak/okumak iin zel programlar kullanlr.

Btn kullanclar yeni epostalarnn depolandg, zel bir bieme sahip olan gelen postalar kutusu olarak ad-

landrlabilen bir dosyaya sahiptirler. Birisi size eposta gnderdigi zaman, eposta program bunu sizin postakutunuza yerlestirir ve gelen mektubu gelen postalarn tutuldugu dosyaya ekler. Sayet posta kutunuz baska birmakine zerinde ise posta bu makineye gnderilir ve burada saklanr.

Posta sistemleri pek ok program ihtiva ederler. Program kullanclar pek ok esitteki programlar kullanrken(Eposta istemcisi Mail User Agent MUA; rnegin: pine, mutt, elm) postalarn yerel ya da uzaktaki makinelerinposta kutularna dagtmn bir program (Eposta Aktarm Aracs Mail Transfer Agent MTA; rnegin: sendmailveya qmail) yapar. Posta kutular genellikle/var/spool/mail de depolanr.

3.3.10. YazdrmaAyn anda bir yazcy sadece bir tek kullanc kullanabilir. Yazclarn paylaslmas olduka ekonomik birzmdr. Btn yazm i sleri bir yazlm olan bir yazdrma kuyrugu tarafndan ynetilir. Burada btn isler srayakonur ve sras gelen is kuyruktan alnp yazlmak zere otomatik olarak yazcya gnderilir. Bu kullancnn,btn bu isleri organize etmek iin byk bir aba ve zaman harcamasn nler.

Bu yazlm kt islemlerini disk zerinde ayr bir dosya haline getirir ve bu sayede bir uygulama programisleri paralayarak yazcya gnderme sansna sahip olur. Bylece program, kt islemi bitene kadar beklemekzorunda kalmaz. Bu sonderecekullansl bir olaydr. nk busayede birisi bir basm isini bitirmek iin, digerininbtn islerinin bitmesini beklemek zorunda kalmaz. Kendi isinin kuyruk sras gelince, isleri otomatik olarakisleme konur ve yazcdan kt alnr.

3.3.11. Dosyasisteminin Yerlesim DzeniBir dosya sistemi kk dosya sisteminin kollar boyunca esitli blmlere ayrlr:/bin, /lib, /etc,/dev ve birka benzeri; program ve degismeyen verilerden olusan /usr dosya sistemi; degisen veriler-den olusan /var dosya sistemi; ve herkesin kisisel dosyalarnn bulundugu /home dosya sistemi. Donanmyaplandrmasna ve sistem yneticisinin kararlarna gre bu dosya sistemleri farkl olabilir. Hepsi tek bir dosyasistemi halinde de olabilir.

Dizin Yapsna Genel Baks (sayfa: 13) blmnde dosyasisteminin yerlesim dzeni daha ayrntl bir biimdeanlatlmstr. En ayrntl bilgiDosyasisteminin Hiyerarsik Standard Filesystem Hierarchy Standard (FHS)(B10 ) isimli belgede bulunabilir.

4. Dizin Yapsna Genel Baks

http://belgeler.org/http://www.pathname.com/fhs/http://www.pathname.com/fhs/http://www.samba.org/


14/95


"Iki gn sonra, Pooh daldan ayaklarn sarktms bir biimde orada duruyordu, yannda drt anakbal vard." (A.A. Milne)

Bu blm; dosya sistemi hiyerarsi standardn gz nne alarak, Linux standart dizin yapsnn en nemliparalarn anlatmaktadr. esitli amalar iledizin yapsn farkl dosyasistemlerineblebilirsiniz. Bu Linuxn es-nekyapsndan kaynaklanmaktadr.Ayn diskzerindeesitlidosyasistemleri olabilir. BtnLinuxdagtmlarndabu mmkn olmayabilir. Ama burada genel bir bilgi verilmeye alslmaktadr.

4.1. ArkaplanBu blm Dosyasistemi Hiyerarsisi Standardnn (Filesystem Hierarchy Standart FHS(B11)) 2.1 srmzerinden,Linux dizin yapsnn nasl organizeedildi ginianlatmaktadr. Standardizasyon, Linux isletim sistemleriiin yazlm hazrlanmasn ve uyarlanabilmesini daha kolaylastrr, her sey belli bir standart iinde oldugundansistem ynetiminde pek ok kolaylklar saglar. Bu standardizasyon iin her hangi bir otorite tarafndan yaplanbir bask sz konusu degildir, ama pek ok Linux dagtm bu standardizasyonu desteklemektedir. ok nemli vegeerli sebepler olmadka FHSyi brakmak hi de akllca bir kir degildir. FHS, Unix gelenek ve grenekleriniizleyerek diger Unix srmleri ile Linux arasnda bir uyum ve kpr vazifesi grmektedir.

Bu blmde FHS ayrntl bir biimde anlatlmamstr. Sistem yneticilerinin FHSi anlayabilmeleri iin FHS ileilgili klavuzu tamamen okumas daha yararl olur.

Bu blmdebtn dosyalarayrntlbirbiimde anlatlmams, sadecegenel bir baks askazandrmak amacyladosya sistemleri konusu temelinde genel bir anlatm yaplmstr. Bununla beraber bu klavuz iinde veya digerklavuz sayfalarnda burada anlatlan dosyalar hakknda daha genis bilgi bulmak mmkndr.

Dizinagacnn tamamesitli grevleri yerine getirmek, sistemyedeklerini daha kolay almak veyadisk st limitlerinedeniyle; kendi diski ya da bagmsz diskler zerinde esitli kk paralara ayrlms olabilir. Ana paralar: kk(/ ), /usr , /var , ve /home dosya sistemleridir (Baknz:Bir Unix dizin a gacnn yaps (sayfa: 14)). Her blmfarkl bir amaca hizmet etmektedir. Dizin yaps bir Linux makinesinin ag zerinde daha hzl ve daha verimlialsmasn saglamak amacyla yaplr.

Sekil 2. Bir Unix dizin agacnn yaps

Kesikli izgiler disk blmlerinin snrlarn belirtir.

Dizin agacnn farkl paralarnn rolleri asagda aklanmstr.

Kk dosya sisteminin kendine zg bir yaps vardr. Genellikle yerel sabit disk zerinde olabilecegi gibiram diskte veya ag tarafndan da ynetilebilir. Kk dosya sistemi, sistemin alp, diger dosya sistemlerininbu sisteme baglanabilir bir hale getirilmesi iin gereklidir. Kk dosya sistemi tek kullancl bir makine

http://belgeler.org/http://www.pathname.com/fhs/


15/95


iin yeterli olacaktr. Ayrca bozulan bir sistemi tamir etmek iin ve kaybolan yedeklenmis dosyalarn gerigetirilmesini saglayan aralara da sahiptir.

/usr dosya sistemi, btn ktphaneleri, komutlar, normal islemler srasnda degismeyen dosyalar veklavuz sayfalarn ierir./usr dosya sistemindeki hibir dosya her hangi bir makine iin zellestirilmez.

Hepsi normal kullanm amacna ynelik hazrlanms dosyalardr. Bu sayede buradaki dosyalar ag z-erinden paylaslabilir. Bu sayede sabit disklerden nemli lde yer kazanmak mmkn olur. Bu da okbyk bir tasarruf saglar. Bir uygulamann gncellenmesinde sadece ana/usr degistirilir. Bu da/usr yiag sistemine baglamay olduka kolaylastrr. Dosya sistemi yerel bir disk zerinde olsa bile sadece okun-abilir sekilde ayarlanmas daha uygun olur. Bu sayede herhangi bir kme durumunda dosyalarn hasargrme ihtimalini azaltms oluruz.

/var dosya sistemi srekli degisen dosyalar barndrr. Epostalar, mesajlar, spool dizinleri (news, printer,vb..), dzenlenmis klavuz sayfalar ve temp dosyalar bu dosya sisteminin iindedir. Geleneksel olarak/var dizininin altndaki her sey /usr dizini altnda bir yerlerde mutlaka vardr. Bu da/usr dosya sis-teminin salt okunur yaplmasna olanak verir.

/home dosyasistemi kullanclarn evdizinlerini yani sistemdebulunan btngerek verileri ihtiva eder. Evdizinlerini esitli paralara ayrmak yedekleme asndan sonderecefaydal olabilir. Nede olsa btndizin-ler ayn hzla degismiyor. Byk/home dizinlerinin;/home/staff , /home/student gibi paralaraayrlmas daha akllca olacaktr.

Bununla beraberyukarda dosya sistemi olarak adlandrlan blmlerin herbirinin ayr birer dosyasistemi olmasgerekmemektedir. Btn bunlar tek bir dosya sistemi altnda kolaylkla tutulabilir. zellikle tek kullancl basitsistemlerde. Ayrca sabit diskin yapsna ve byklgne gre esitli dosya sistemleri kullanlabilir.

Unix dosyasistemi yaps btn dosyalar amalarna gre gruplara ayrr. Btn komutlar biryerde, btnverilerbaska bir yerde, btn belgeler nc bir yerde gibi. Diger bir alternatif ise dosyalar ait olduklar programlaragre snamaktr: btn emacs dosyalar bir yerde, teX dosyalar baska bir yerde gibi. Daha sonra paylaslandosyalarn bulunmasnda bir problem ortaya kmaktadr. Klavuz sayfalarnn hepsini bulan bir program yapmakve dosyalar paylastrmak tam bir kabusa dnmektedir.

4.2. Kk Dosya SistemiKk dosya sistemi ok nemli ve nadiren degisen bilgileri ierdigi iin, bozulma riskine karsn kk tutulmaldr.Bozulmus bir kk dosya sistemi btn sistemin kmesi anlamna gelir (disket ile sistemi amak haricinde) kibu da olduka byk bir risktir.

Kk dizini genellikleboot.image(vmlinuz) dosyas haricinde baska bir dosya iermez ve sadece dizinleri

ihtiva eder:

/binAls sonras normal kullanclar tarafndan kullanlacak komutlar ierir.

/sbin/bin dizinine benzer ama buradaki komutlar, normal kullanclarn kullanabilmesi iin ayrcatanmlanmadka sadece root kullanc iindir.

/etcMakineye zel yaplandrma dosyalar bulunur.

/rootroot kullancs iin ev dizini. Diger kullanclar genellikle buraya erisemezler.

/lib



16/95


Kk dosya sistemindeki programlar tarafndan ihtiya duyulan paylasml ktphaneler.

/lib/modulesGenellikle sistemin als srasnda sorunlarn nlenilmesi iin ihtiya duyulan yklenebilir ekirdek mod-llerini ierir.

/devAygt dosyalar bulunur. Baz ok kullanlan aygt dosyalarAygt Dosyalar (sayfa: 21) blmnde ince-lenmistir.

/tmpGeici dosyalar bulunur. Als sonras alsan programlar genelde daha fazla yer olmasndan dolay/var/tmp dizinini kullanrlar. Sklkla/tmp dizininden/var/tmp dizinine sembolik bir bag verilmistir.

/bootLILO ve benzeri programlarn dosyalar burada bulunur. Genellikle nykleme kaydnn dosyas kk dizinyerine burada saklanr. Eger birden ok ekirdek imaj sistemde mevcut ise bu dizin ok fazla byr. Bunedenle, byle durumlarda ayr birdosya sistemi amak daha iyi olur. Veya/boot dizini IDE disk zerindeilk 1024 silindir iinde oldugundan emin olmak iin ayr bir dosya sistemi alabilir.(2 )

/mntSistem yneticileri tarafndan geici dosya sistemi baglama islemlerinin yapldg yerdir. Dosya sistemibaglama islemleri bu dizine ynlendirilir. Baz durumlarda bu dizin de alt dizinlere ayrlabilir. Msdos ve ext2dosya sistemlerine ait aygtlar ayr ayr baglamak iin ayrm yaplabilir. Baz dagtmlarda/mnt/cdromve /mnt/floppy dizinleri n tanml olarak gelir.

/proc , /usr , /var , /homeDiger dosya sistemleri iin baglama noktalardr.(3 )

4.3. /etc dizini/etc dizini pek ok dosyay ihtiva eder. Bazlar asagda tanmlanmstr. Digerlerinin hangi programlara aitolduguna siz karar vermeli veonlara aitklavuz sayfalarn okumalsnz. Ag ile ilgilipekokyaplandrmadosyasbu dizin altnda bulunmaktadr. Bunlar Ag Yneticilerinin Klavuzunda (Network Administrators Guide(B15 ))ayrntl bir biimde anlatlmaktadr.

/etc/rc veya /etc/rc.d veya /etc/rc?.dAlsta veya alsma seviyesi degistigi zaman alsacak betikler ve betik dizinleri burada bulunur.init

(sayfa: 56) blmnde daha ayrntl bilgi bulabilirsiniz./etc/passwd

Herkullanchakkndaayrntlbilgilerinbulundugu, kullancveritaban olarak dadsnebilecegimiz yerdir.Burada kullanclarn gerek ismi, kullanc isimleri, sifrelenmis parolalar, ev dizinleri gibi bilgiler yer al-maktadr. Dosya biemi hakknda ayrntl bilgi almak iin passwd klavuz sayfasna baknz. Bu gnlerdesifrelenmis parolalar genelolarak/etc/shadow dizinindesaklanmaktadr. Bu, kullanc hakknda parolahari btn bilgilerinpasswd dosyas ierisinde saklanmakta oldugu anlamna gelir.

/etc/fdprmFloppy disk parametreleri burada saklanr. Hangi tr disket biemlerinin neye benzedigi buradatanmlanmstr. setfdprm tarafndan kullanlr.setfdprm hakknda klavuz sayfalarnda ayrntl bilgibulunmaktadr.

/etc/fstab

http://belgeler.org/http://www.linux.doc.org/LDP/nag2/index.html


17/95


Als esnasnda mount a (/etc/rc ya da buna benzer bir baslang dosyas araclg ile) komutuile otomatik olarak baglanlan dosya sistemleri hakknda bilgi verir. Ayrca Linuxdeswapon a komutuile otomatik olarak kullanlan takas alanlar hakknda bilgi de ierir. Daha fazla bilgi iinDosya sistemlerinin ba glanmas ve ayrlmas (sayfa: 39) blmne ve mount klavuz sayfasna baknz. Ayrcafstabdosyas iin klavuz sayfalarnn 5. blmnde kendine ait bir klavuz sayfas bulunmaktadr.

/etc/group/etc/passwd dosyasna benzer ama kullanclar yerine gruplar tanmlar. Ayrntl bilgi klavuz say-falarnn besinci blmnde bulunabilir.

/etc/inittabinit iin yaplandrma dosyasdr.

/etc/issueLogin isteminden ncekigetty ktlar burada tutulur. Genelliklesistemyneticileri tarafndanhazrlananals ve hos geldin mesajlar yer alr. Sistem yneticisinin istegine gre dzenlenir.

/etc/magicfile komutu iin yaplandrma dosyasdr. Hangi tr dosya bieminin neye gre saptandg burada yeralr. file ve magic klavuz sayfalarnda ayrntl bilgi mevcuttur.

/etc/motdHer basarl giristen sonra grntlenen gnn mesaj burada bulunur. Kullanclar gnlk i sler hakkndauyarmak amacyla kullanlr.

/etc/mtabBagldosyasistemlerinin tamlistesiniverir. Als betikleri tarafndankurulur ve mount komutu ile otomatikolarak gncellenir. Bagl dosya sistemlerinin listesine ihtiya oldugu zaman kullanlr. rnegin;df komutugibi.

/etc/shadowShadow parola yazlmlar kurulu sistemlerdeki shadow parola dosyalar burada yer alr. Shadow paro-lalar /etc/passwd deki sifrelenmis parolalar /etc/shadow a tasr. /etc/shadow ierigini rootkullancdan baskas okuyamaz. Bu parolalarn krlmasn zorlastrr. Sayet elinizdeki Linux dagtm sizebu seene gi sunuyorsa, ki pek ok dagtm bu seenegi sunar, bu seenegin etkin olmas siddetle tavsiyeedilir.

/etc/login.defslogin komutu iin yaplandrma dosyasdr.login.defs dosyasnn klavuz sayfasn, klavuz say-falarnn 5. blmnde bulabilirsiniz.

/etc/printcap/etc/termcap a benzer ama yazc ayarlar iindir. Daha farkl bir szdizimi kullanr./etc/termcapdosyasnn klavuz sayfasn, klavuz sayfalarnn 5. blmnde bulabilirsiniz.

/etc/profile , /etc/csh.login , /etc/csh.cshrcSisteme giris ve baslatma srasnda Bourne veya C kabuklar tarafndan yrtlen dosyalardr. Bu sistemyneticisine, btn kullanclar iin ayn kurallar koyma sans verir.

/etc/securettyGvenli ubirimleri ayarlar. rnegin root kullancnn hangi ubirimden baglanacag gibi. Genel olaraksadece sanal ubirimler listelenir. Bylece ag veya bir modem zerinden yaplan izinsiz girislerde kt

niyetli kisilerin sper kullanc haklarn elde etmesi imkanszlasr (en kt ihtimal ile ok zorlasms olur).Bir ag zerinden root kullanc baglantsna izin vermeyin. Normal bir kullanc gibi baglann ve su veyasudo komutlarn root haklarn kazanmak iin kullann.



18/95


/etc/shellsGvenli kabuklarn listesidir.chsh komutu kullanclara bu listede bulunankabuklararasndan istedikleriniseme hakk verir. Kullanc giris sonras setigi kabuga dser. ftpd , bir makine iin FTP servisi verensunucu islemleri, baglanan kullancnn kabugunun /etc/shells ierisinde listelenmis olup olmadgnkontrol eder ve listeli degil ise baglantya izin vermez.

/etc/termcapUbirim yetenekleri veritabandr. Ne esit nceleme dizgelerinin hangi ubirimlerce kullanlacagntanmlar. Dsarya dogru yaplan kslarn sadece belirli cins ubirimler zerinden yaplmasn saglarve bunu kontrol eder. Pek ok program pek ok esit ubirim ile alsabilir. Daha fazla bilgi iintermcap ,curs_termcap ve terminfo klavuz sayfalarna baknz.

4.4. /dev dizini/dev dizini pek ok esit aygt iin aygt giris/ks dosyalar ierir. Ethernet kart hari tm aygtlar iin bu dizin

altnda sistemde olsun ya da olmasn bir dgm vardr. zel bir dzendeki aygt dosyalarAygt Dosyalar (sayfa: 21) blmnde aklanmstr. Sistem kurulumu srasnda aygt dosyalar yaratlr. Daha sonra ise/dev/MAKEDEV betigi ile yenileri yaplabilir. Sadece yerel aygt dosyalarn veya baglarn tanmlamak iin sis-tem yneticileri tarafndan yazlms olan /dev/MAKEDEV.local betigi kullanlr. Bu islem standart MAKEDEV betigi ile olusturulamayan aygt dosyalar ve baglar iin yaplr.

4.5. /usr dosya sistemiBtn programlar buraya yklendigi iin budizin olduka genistir. /usr iindekibtndosyalarbirLinux dagtmile gelir. Yerel kullanclar tarafndan yklenen diger programlar /usr/local altna gider. Bu sayede ayndagtmdan gncelleme veya baska bir dagtmdan kurulum yapmak mmkn olur. Bu olaylar srasnda yereldosyalarda birkaypsz konusu olmaz. Ve btndosyalar yeniden yklemek gerekmez./usr dosya sistemininbaz alt dizinleri asagda belirtilmistir.

/usr/X11R6X Pencere Sistemi dosyalarn ierir. Xin yklenmesi ve gelistirilmesi iin X dosyalar sisteme entegredegildir./usr/X11R6 dizinin ierigi /usr dizininkine benzer.

/usr/binHemen hemen btn kullanc komutlar burada yer alr. Baz komutlar/bin veya /usr/local/binaltndadr.

/usr/sbinKk dosya sisteminde ihtiya duyulmayan sistem yneticisi komutlar burada bulunur. rnegin pek oksunucu program burada bulunur.

/usr/share/man , /usr/share/info , /usr/share/docKlavuz sayfalar, GNU bilgi sayfalar, SSS ve esitli diger belgeler.

/usr/includeC programlama dili baslk dosyalar bulunur. Geleneksel olarak/usr/lib altnda olmas gerekirken,ezici bir ogunluk bu ismi desteklemektedir.

/usr/lib

Programlar ve alt sistemler iin degismeyen veri dosyalar burada bulunur.lib ksaltmas library(ktphane) den gelir. Genel program ktphaneleri buradadr.

/usr/local



19/95


Yerel kullanclar tarafndan yklenmis programlar burada bulunur. Dagtmlar buraya hibir sey yklemez.Buras tamamen yerel yneticinin kullanmna tahsis edilmistir. Herhangi bir gncelleme veya ykseltmedurumunda buradaki programlar zerine kesinlikle hibir sey yazlmayacaktr.

4.6. /var dosya sistemiSrekli degisen sistem bilgileri burada saklanr. Her sistem iin zeldir.Istisnalar dsnda diger sistemler ilepaylaslmaz.

/var/cache/manIstege gre dzenlenmis klavuz sayfalar iin nbellekleme alan. Baz klavuz sayfalar nbiemli gelebilir. Bunlar/usr/share/man/cat* dizinlerinde bulunabilir, biemlendikten sonra/var/cache/man altnda saklanr. Genellikle klavuz sayfalar/usr/share/man/man?/ (?=klavuz sayfalarnn blm numaras bilgi iin man7 dizininde bulunanman klavuz sayfasna baknz)altnda depolanr.

/var/games/usr altndaki oyunlara ait her trl bilgi burada saklanr. Bylece/usr ile salt okunur baglant saglanr.

/var/libSistemin normal alsmas esnasnda de gisen dosyalar ve bilgiler burada tutulur.

/var/local/usr/local altnda kurulmuse sitli programlara ait bilgiler burada bulunur (rnegin; sistemyneticileritarafndan kurulmus programlar). Sayet ayarlanms veya ynlendirilmis iseler yerel olarak kurulmus bileolsalar bu programlar,/var dizini altndaki diger blgeleri de kullanrlar.

/var/lockKilit (lock) dosyalar. Pek ok program belirli aygt ya da dosyalar kullandklarn gstermek iin/var/lock dizini altnda bir kilit dosyas yaratr. Diger programlar buraya dikkat ederler ve byleceaygt ya da dosya aksmas olmas nlenir.

/var/logSistem yneticisini ilgilendiren gnlk kaytlar burada tutulur. Syslog (tm ekirdek ve sistem program-larnn mesajlar /var/log/messages dosyasnda saklanr) ve login (sisteme kullanc giris vekslar /var/log/wtmp dosyasnda saklanr) programlarnn kaytlar burada tutulur.

/var/mail

FHS tarafndan onaylanan, kullanc eposta kutularnn bulundugu dosyalardr. Baz dagtmlarda/var/spool/mail iinde tutulurlar.

/var/runBir sonraki alsa kadar geerli olan sistem hakknda bilgi ieren dosyalar burada tutulur. rnegin/var/run/utmp sisteme bagl durumdaki kisiler hakknda bilgi ierir.

/var/spoolHaberler, yazc kuyruklar ve diger kuyruktaki isler hakknda bilgi ieren dizindir. Her biri iin ayr biralt dizin mevcuttur./var/spool/news gibi.. Baz dagtmlarda eposta kutularn ieren dosyalarda/var/spool/mail dizini altndadr.

/var/tmpok byk veya ok uzun bir zamandr var olan/tmp dizini ierisindeki geici dosyalar ierir. Sistemyneticisi/var/tmp ierisinde ok eski dosyalara msaade etmeyebilir.



20/95


4.7. /proc dosya sistemiSanal dosya sistemidir. Disk zerinde yer kaplamaz. ekirdek/proc dizinini bellekte yaratr. Sistem hakkndabilgiler burada saklanr (sreler ve isimleri ,vb..)./proc dosya sistemi ayrntl olarak klavuz sayfasndaaklanmstr. Baz ok nemli dosya ve dizinler:

/proc/11 numaral sre hakknda bilgi ierir. Her srecin kendi numaras ile anlan bir dizini vardr.

/proc/cpuinfoIslemci hakknda tr, reticisi, modeli gibi bilgileri ierir.

/proc/devicesekirdekte o an iin alsan aygt srclerinin listesini verir.

/proc/dmaO anda kullanlan DMA kanallarn gsterir.

/proc/filesystemsekirdekte tanmlanms olan dosya sistemlerini gsterir.

/proc/interruptsHangi kesmelerin kullanldgn ve hangilerinin halihazrda bekledigini gsterir.

/proc/ioportsHangi giris/ks portlarnn kullanldgn gsterir.

/proc/kcoreSistemdeki ziksel bellegin bir grnts. Fiziksel bellek ile ayn boyuttadr. alsan programlar iinyaratlmstr ama gerek bir bellek degildir. Siz herhangi bir yere kopyalamadka/proc altndaki bil-giler diske yazlmaz.

/proc/kmsgekirdek mesajlar. Ayrcasyslog a yollanr.

/proc/ksymsekirdek sembol tablosu.

/proc/loadavgSistemin ortalama yk. adet anlamsz gsterge sistemin o an ne kadar alstgn gsterir.

/proc/meminfoHem ziksel bellek hem de takas hakknda bilgi verir.

/proc/modulesO an ykl ekirdek modllerini gsterir.

/proc/netAg protokolleri hakknda durum bilgisi verir.

/proc/selfO an /proc a gz atan programn sre dizinine sembolik bag. Eger iki sre sz konusu ise ikisi de ayrbag alr. Bylece programlarn sre dizinlerine ulasmalar daha uygun hale getirilmis olur.

/proc/statSistemhakknda esitli istatistikler bulunur. rneginsistemalsndanberi meydana gelen hatalarn sayfasays gibi.



21/95


/proc/uptimeSistemin ak kaldg sreyi verir.

/proc/versionekirdek srm bilgilerini ierir.

Yukarda ad geen dosyalarn pek ogu kolayca okunabilecek sekilde metin dosyalar halindedir. Fakatbazlarnn dzenlenmesi gerekebilir. Bunlar okumaktansa ieriklerini gsteren komutlar kullanmak daha ko-laydr. rnegin free program /proc/meminfo yu okur ve bayt olan degerleri kBa evirerek gsterir (vebiraz daha fazla bilgi verir).

5. Aygt DosyalarBu blmde aygt dosyalarnn ne oldugu ve nasl yaratlacag temel bilgiler esliginde anlatlmaktadr. Ayrcadaha genel aygt dosyalar listelenmistir. Sayet Linux ekirdeginin kaynak kodlarna sahipseniz genel olarakaygt listelerini/usr/src/linux/Documentation/devices.txt ierisinde bulabilirsiniz.

5.1. MAKEDEV BetigiAygt dosyalarnn pek ogu sistem yklemesi srasnda kurulmus ve kullanma hazr bir biimde beklemektedir.Sayet sisteminizde olmayan bir aygt dosyas yaratmak zorunda kalrsanzMAKEDEV betigini kullanmalsnz.Bu betik/dev/MAKEDEV olarak bulunabir. Fakat/sbin/MAKEDEV e de sembolik bir bag verilmis olabilir.Sayet PATH ierisinde tanmlanmamssa, bu betigi kullanabilmek iin yolunu PATH ieri ginde tanmlamalsnz.Betigin genel kullanm su sekildedir:

# /dev/MAKEDEV v ttyS0create ttyS0 c 4 64 root:dialout 0660

Burada 4. anadgm, 64. altdgmde sahibi root ve grubu dialout iin erisim izni 660 olan/dev/ttyS0karakter aygt yaratlms oldu.

ttyS0 bir seri porttur. Anadgm ve altdgm numaralar, ekirdek tarafndan alglanacak olan numaralardr.ekirdek donanm aygtlarna numaralar araclg ile ulasr. Bizim iin bunu yapmak ok zor oldugundan bizdosya isimlerini kullanrz. Erisim izinleri kullanc iin (root) okuma ve yazma; grubu (dialout) iin okuma veyazma seklindedir. Baska hibir kimse bu aygta erisemez.

5.2. mknod komutu

MAKEDEV halihazrda var olmayan aygt dosyalarn yaratmak iin kullanlr. Bununla beraber baz zaman-lar MAKEDEV yaratmak istediginiz aygta iliskin dosyay tanmayabilir. Buradamknod komutu devreye girer.Bu komutu kullanabilmek iin anadgm ve altdgm numaralarn bilmek zorundasnz. ekirdek ierisindekidevices.txt dosyas, bu bilgilerin yer aldg temel kaynaktr.

Diyelim ki bizim elimizdekiMAKEDEV istedigimiz/dev/ttyS0 aygt dosyasn nasl yapacagn bilmiyor. Budurumda mknod komutunu kullanmak zorundayz.devices.txt dosyasndan bakarak 4. anadgm ve 64.altdgmde bir karakter aygt yapmamz gerektigini greniriz.

# mknod /dev/ttyS0 c 4 64# chown root.dialout /dev/ttyS0# chmod 0644 /dev/ttyS0

# ls l /dev/ttyS0crwrw 1 root dialout 4, 64 Oct 23 18:23 /dev/ttyS0



22/95


Grdgnz gibi bir dosyay ok fazla admda yaratmak durumundayz. Bu rnekte gereken sreleri gre-bilmekteyiz. Burada/dev/ttyS0 aygt dosyasnnMAKEDEV komutu tarafndan yaratlamams olmas u birrnektir.

5.3. Aygt ListesiAsagdaki aygt listesinde ok fazla ayrntya girilmemistir. Bu aygt dosyalarnn pek ogu ekirdekte derlenmishalde bulunmakta ve donanmlar dogrudan desteklemektedir. Daha fazla ayrnt iin ekirdek belgelerini okuya-bilirsiniz.

Sayet burada bulunmas gerektigini dsndgnz ama burada olmayan aygt dosyalar var ise ltfen banabildirin. Onlar da diger srmde bu listeye ekleyecegim.

/dev/dspDigital Signal Processor Saysal SinyalIsleyici. Ses kart ile ses reten yazlm arasndaki arayz olaraktanmlanabilir. 14. anadgm, 3. altdgmde bulunan bir karakter aygtdr.

/dev/fd0Birinci disket srcs. Sayet birden fazla srcye sahip olacak kadar sansl iseniz diger srclerardsk bir biimde numaralanacaktr (fd1, fd2, ...)./dev/fd0 2. anadgm, 0. altdgmdeki bir karakteraygtdr.

/dev/fb0Birinci karetamponu (framebuffer) aygt. karetamponu grak donanm ile yazlm arasndaki soyut birkatmandr. Uygulamalar, ne tr grak donanm kullandgnz bilmek zorunda kalmadan, sadece akatanmlanms ve standart halinegetirilmis olankaretamponu srcsnn uygulama programlama arayz(API Application Programming Interface) ile nasl haberleseceklerini bilirler. Birinci karetamponu 29.anadgm, 0. altdgmde bir karakter aygtdr.

/dev/hda/dev/hda birincil IDE denetleyicisine bagl ana IDE srcdr. Birinci IDE kablosuna bagl masterolarak ayarlanms sabit disk olarak da tanmlanabilir./dev/hdb birincil IDE denetleyicisine bagl yardmcsrcdr. /dev/hdc /dev/hdd ise ikincil IDE denetleyicisine bagl ana ve yardmc IDE srcleridir.Herdisk blmlere ayrlmstr. 14arasblmlerbirincil blmler, 5 vezeriblmler iseek blmiindekimantksal blmlerdir. Bu yzden her blm iin yaplms aygt dosyalar esitli blmlerden meydanagelmislerdir. rnegin;/dev/hdc9 ikincil IDE denetleyicisine taklms bir ana IDE sabit diskinin ek blmierisindeki bir mantksal blm isaret eder. Ana ve alt dgm numaralar biraz karmasktr. Birincil IDEdenetleyicisi iin btn blmler 3. anadgmdeki blok aygtlardr. Ana srchda iin altdgm 0,

yardmc srchdb iin altdgm 64tr. Src iindeki her blmn, blm numaras bu altdgmnumarasna eklenir. rnegin; /dev/hdb5 iin anadgm 3, altdgm ise 69 (64+5) dur.Ikincil IDEsrcye bagl srcnn hesaplamalar da ayn yntemle yaplr. Tek fark anadgm numaras 22 dir.

/dev/ht0Birinci IDE teyp srcdr. Sonraki srclerht1 , ht2 seklinde sralanr. 37. anadgmdeki karakteraygtlardr veht0 iin altdgm 0,ht1 iin 1,ht2 iin 2 olarak sralanr.

/dev/js0Birinci analog oyunubugu. Sonraki oyunubuklar js1 , js2 , js1 , ... seklinde sralanr. 15.anadgmdeki karakter aygtlardr. Analog oyunubuklar 0. altdgmden127. altdgme kadar sralanr.Saysal oyunubuklar ise 128. altdgmden baslar.

/dev/lp0



23/95


Birinci paralelyazc aygt. Diger yazclarlp1 , lp2 , lp3 , ... seklinde sralanr. 6. anadgmdeki karakteraygtlardr. Altdgmler 0 dan baslar ve her aygt iin ardsk sekilde devam eder.

/dev/loop0Birinci geridns (loopback) aygttr. Geridns aygtlar diskler zerinde bulunmayan blok aygtlarndaki

dosya sistemlerini baglamak iin kullanlrlar. Sayet bir iso9660 CD ROMu bir CDyi okumadan baglamakistiyorsak geridns aygtlarn kullanmalyz. Bu genelliklekullancya aktr ve mount komutu tarafndankullanlr. mount ve losetup klavuz sayfalarna gz atmanz bu kavramlar anlamak iin olduka faydalolacaktr. Geridns aygtlar 7. anadgmdekiblok aygtlardr. Altdgmler0danbaslarveardsk devameder.

/dev/md0Birinci meta disk grubu. Meta diskler RAID (Redundant Arrayof Independent Disk BirlestirilmisBagmszDisk Dizisi) aygtlar ile baglantldr. Daha ayrntl bilgi iin LDPdeki (Linux Document Project LinuxBelgelendirme Projesi) RAIDHOWTO belgelerine basvurabilirsiniz. Meta diskler 6. anadgmdeki blokaygtlardr. 0. altdgmden baslar ve ardsk devam eder.

/dev/mixerBu OSSnin ( Open Sound Driver Ak Ses Srcs) bir parasdr.http://www.opensound.com/ adresindeki OSS belgelerinden daha ayrntl bilgi edinebilirsiniz. 14. anadgm, 0. altdgmdekikarakter aygtdr.

/dev/nullGnderilen her verinin bir daha tekrar geri dnmemek zere yok edildigi bir kara deliktir./dev/null agnderilen her sey grnmez olur. Bu, bir komut alstrmak ama ubirimde her hangi bir geri bildirimalmamak istediginiz durumlarda faydal olabilir. 1. anadgm, 3. altdgmdeki bir karakter aygtdr.

/dev/psauxPS/2 fare portudur. 10. anadgm, 1. altdgmdeki bir karakter aygtdr.

/dev/pdaParalel port IDE diskleri. Dahili IDE denetleyicileri gibi isimlendirilirler. Blok aygtlardr ve anadgm nu-maras 45 dir. Alltdgm numaralar iin biraz daha fazla aklamaya ihtiya vardr.Ilk aygt/dev/pda drve aldgm numaras 0 dr. Blm numaralar altdgm numarasna eklenerek bu aygttaki blmler bu-lunur. Her aygt 15 blm ile snrlandrlmstr. Dahili IDE aygtlarnda bu 63 dr./dev/pdb iin aldgmnumaras 16da baslar, /dev/pdc iin 32de,/dev/pdd iin 48de baslar. rnegin; /dev/pdc6 iinaltdgm numaras 38 (32+6) dir. Bu dzen her biri 15 blml 4 paralel disk ile bizi snrlar.

/dev/pcd0

paralel port CD ROM srcs. 0dan baslayarak numaralandrlrlar. 46. anadgmdeki blok aygtlardr.Altdgmler /dev/pcd0 iin 0 dan baslar ve ardsk devam eder (/dev/pcd1 iin 1,/dev/pcd2 iin2, /dev/pcd3 iin 3, ...).

/dev/pt0Paralel port teyp srcs. Teyplerin blmleri olmadg iin sadece ardsk biimde numaralandrlrlar.Karakter aygtlardr ve anadgm numaras 96 dr. Altdgmi /dev/pt0 iin 0, /dev/pt1 iin 1,/dev/pt2 iin 2, ... seklinde sralanr.

/dev/parport0Islenmemis paralel port. Paralel porta baglanan pek ok aygt kendi srclerini kullanrlar. Bu ise porta

dogrudan ulasmak iin kullanlan bir aygttr. Anasgm numaras 99 olan karakter aygtdr. Alltdgmnumaras 0dan baslar ve ardsk olarak her bir aygt iin birer artarak devam eder.

/dev/random veya /dev/urandom

http://belgeler.org/http://www.opensound.com/http://www.opensound.com/


24/95


Bunlar ekirdegin rasgele say reteleridir./dev/random rasgele say reten ve o an iin retilmissayya bakp gelecek says tahmin edilebilen retelere benzemez. Say retmek iin sistem do-nanmlarnn arabirimlerinin rettigi ganimetler (entropy)(4 ) kullanr. Kullanlacak ganimet kalmadgndadaha fazlasnn toplanmas iin beklemek zorunda kalr. Bu durumda iken daha fazla say okunmasnaizin vermez./dev/urandom da buna benzer sekilde alsr. Ilk olarak sistem donanmlarnn ganimet-lerini kullanr ama ganimetler bitince karsk rasgele say reten bir forml zerinden alsmaya ve sayvermeye devameder. Sifrelenmis ift anahtar reteleri gibi oknemliamalar iin busistembiraz gven-siz grnebilir. Sayet gvenlik birinci planda nemli ise/dev/random u kullann, eger hz nemli ise/dev/urandom u kullann. Rasgele say reteleri anadgmnumaras1 olankarakter aygtlarndandr./dev/random iin altdgm numaras 8, /dev/urandom /dev/urandom iin ise 9dur.

/dev/zeroPek ok sfr elde etmenin en kolay yoludur. Bu aygttan her okudugunuzda veri sfra dnsr. Ieriginemli olmayan sabitlenmis uzunluktaki bir dosya ile ilgilendiginiz zamanlarda bu aygt yararl olabilir. 1.anadgmn 5. altdgmndeki karakter aygtdr.

6. Diskler ve Diger Depolama Ortamlar"temiz bir diskte sonsuza kadar arastrma yapabilirsiniz."

Sisteminizi gncellediginizde veya kurdugunuzda yapmanz gereken pek ok is vardr. Diskiniz zerinde bilgidepolayabilmek iin dosya sistemleri yapmalsnz ve sisteminizin esitli blmleri iin yer ayrmalsnz.

Bu blmde btn bu ncelikli admlar aklanmaktadr. Genellikle, bir kere sistemi ayarladktan sonra tekrar butr isleri yapmak zorunda kalmazsnz. Sadece disketler hari. Yeni bir disk eklediginizde veya disk kullanmndaha verimli bir hale getirmek istediginizde bu blme tekrar dnmelisiniz.

Diskleri ynetmek iin temel basamaklar sunlardr (bu basamak sralar degisebilir):

Diski biemleyin. Bu kullanma hazrlamak iin gereken pek ok islevi yerine getirir. Gnmzde disklergenellikle biemlenmeye ihtiya duymazlar.

Diski blmleyin. Sayet bir blmn digerine karsmasn istemiyorsanz disk zerinde blmler (parti-tion) olusturun. Ayn disk zerinde farkl isletim sistemleri kurmak istiyorsanz diski mutlaka blmlemekzorundasnz. Diger bir sebep de sistem dosyalarnn kullanc dosyalar ile karsmasn nlemek olaraksaylabilir. Ayrca yedekleme amac ile de diski blmlere ayrabilirsiniz.

Her diskte ve her blmde amacna uygun bir dosya sistemi yaratn. Siz bir dosya sistemi yaratmadkadisk Linuxden hibir sey anlamayacaktr. Zaten bu durumda diski kullanmanz mmkn degildir. Dosyasistemi yaratldktan sonra (ext2, fat32, vfat, vb..) disk zerine dosyalar kaydedilebilir.

Ister otomatik, ister el ile degisik dosya sistemlerini tek bir at altnda toplayn. Unutmayn ki el ilebaglanms bir dosya sistemi mutlaka el ile ayrlmaldr.

Bellek Ynetimi (sayfa: 47) blm sanal bellek ve disk zerindeki nbellek hakknda bilgiler iermektedir. Diskikullanrken bu bilgiler ok isinize yarayacaktr.

6.1. Aygtlarn iki esidi

Linux ve Unix isletim sistemleri aygtlar iki sekilde tanrlar. Birinci rasgele erisimli blok aygtlar (diskler gibi),digeri ise karakter aygtlardr (seri hatlar ve teypler gibi). Sistemdeki baz aygtlar seri, bazlar rasgele erisimliolabilir. Her desteklenen aygt dosya sisteminde bir aygt dosyas ile temsil edilir. Bir aygt dosyasna yazdgnz



25/95


veya okudugunuz zaman veriler temsil edilen aygttan gelir ve ayn aygta gider. Aygtlara ulasmak iin her hangibir zel uygulama ya da programa ihtiya yoktur. Yazcya dosya gndermek istiyorsak sadece komut vermemizyeterli olacaktr.

$ cat dosya > /dev/lp1$

Tabii ki bu, byle bir durumda sistemdedosya" adnda bir dosya olmal ve bu dosyann ierigi yazcnnanlayabilecegi bir yapda olmaldr. Bu komut sayesinde yazcdandosya isimli dosyann ktsn alabiliriz.Bununla birlikte, sistem zerinde pek ok kisi cat komutunu kullanarak yazcdan kt almaya alsabilecegigz nnde tutularak, birisi de zel bir program kullanabilir. Bu genelliklelpr dir. Bu program ayn anda sadecetek bir dosyann baslacagn garanti eder ve bu dosya bittikten sonra digerlerini otomatik olarak yazcya yollar.Bunabenzer seyler btn aygtlar iin gereklidir. Aslnda aygt dosyalar iin ok nadiren endise etmemiz gerekir.

Aygtlar sistemde dosyalar olarak gsterildigi iinls veya baska bir komut yardm ile sistemde bulunan aygtlar(/dev dizininde ) grebiliriz.ls l komutunun ktsnda satrn en basnda aygt trn ve erisim izinlerinigrmek mmkndr. rnegin seri bir aleti inceleyecek olursak;

$ ls l /dev/ttyS0crwrwr 1 root dialout 4, 64 Aug 19 18:56 /dev/ttyS0$

Birinci satrn ilk karakteri, yanicrwrwrw harerinin en basndaki c har bu aygtn trn bize gsterir.Bu aygt bir karakter aygtdr. Normal dosyalar iin ilk karakter , dizinler iin d , blok aygtlar iin b , bagdosyalar iin ise l dir. Daha ayrntl bilgiyils komutunn klavuz sayfasnda bulabilirsiniz.

Unutmayn ki sistemde olsun olmasn btn aygt dosyalar sistem ierisinde mevcuttur. Sisteminizde/dev/sda olmas sizin SCSI sabit diske sahip oldugunuz anlamna gelmez. Btn aygt dosyalarna sahipolmak ilerde ekleyeceginiz donanmlar iin dogru parametreleri bulmak ve aygt dosyas yapmak zahmetinden

sizi kurtarr. Ayn amanda ykleme programlarn daha basit hale getirir. Bu sayede sistemi yklerken her do-nanm aygtnz iin tek tek ugrasmak zorunda kalmazsnz.

6.2. Sabit disklerBu blmde sabit disklere ait terimler ve terminolojiye yer verilmistir. Sayet bu konuda bilgi sahibi iseniz bublm atlayabilirsiniz.

Bir sabit diskin yaps (sayfa: 26) de bir sabit diskin nemli paralar gsterilmistir. Bir sabit disk bir veya dahafazla sayda metal plaka ihtiva eder. Bu disklerin her ikiyzey i de bilgi depolayabilmek iin manyetik bir tabakaile kaplanmstr. Her yzeyde bilgileri okuyan ya da degistiren birokuma/yazma kafas bulunur. Diskler ortak bir

eksen/miletrafnda dnerler. Genellikle5400devir/dak ile 7200 devir/dak aras birhzasahiptirler. Yeni sabit disk-lerin bazlardaha hzl olabilmektedir. Baz eski sabit disklerinhz isedaha dsktr. Kafalarplakalarn/disklerinyar aplar boyunca hareket ederler. Bu hareket plakalarn dns ile birlestirilerek kafalarn btn plaka/diskyzeyini okumas/islemesi saglanr.

Islemci (CPU) ve disk, bir disk denetleyicisi vastas ile haberlesirler. esitli trdeki diskler bilgisayarn islemcidsnda kalan ksm ile haberlesmek iin ayn arayz kullanrlar, bu sayede bilgisayarn geri kalan paralarnndisk ile haberlesmek iin ne kullanmalar gerektigine dair bir kir elde etmeleri gerekmez ve bu da islemlerikolaylastrr. Bu sayede bilgisayar diske "hey disk ne istiyorsam abuk ver" diyebilir. Bu isler byle olmasa idibilgisayar karmask ve uzun elektrik sinyallerini diskin kafasna yollayacak, kafa disk zerinde belli bir konumdadogru verileri bulana kadar bekleyecek ve tekrar bunlar bilgisayara iletecekti. Yapmas gereken pek ok karsk

vehos olmayan islerle ugrasacakt. Budasistemin performansn olumsuz etkileyecekti. Aslnda diskin kullandgbu arayz de karmask olarak nitelenebilir. Ama digeryaplmas gereken islemlere gre ok daha az karmasklkihtiva eder. Denetleyiciler otomatik hatal sektr taramas ve dzeltmesi gibi degisik isler yapabilirler.



26/95


Yukardaki aklamalar birisinin sabit diskleri anlamas iin gereken aklamalarn hepsini iermektedir. Ayrcasabit disklerde kafann ve plakalarn alsmasn ve dnmesini saglayan bir motor, mekanik blmleri kontroleden elektronik blmler de vardr. Fakat bunlarn, sabit diskin alsma mantgnn anlaslmas ile dogrudan birilgisi yoktur.

Yzeyleres merkezli emberlere ayrlmstr.Iz olarak adlandrlanbublmlerdesektr lereayrlmstr. Bu sayededisk yzeyindeki yerlesimleri tanmlamak, bilgilerin bulundugu yeri tespit etmek ve dosyalar disk yzeyine

yerlestirmek mmkn olabilmektedir. Disk yzeyindeki bir yeri bulmak iin "yzey 3, iz 5, sektr 7" gibisin-den bir tanmlama yaplabilir. Genellikle sektr says btn izler iin ayndr. Ama baz sabit disklerde en d stakiplakada daha fazla sektrolabilmektedir. Btn sektrlerayn ziksel alana sahiptirler, bunedenle sabit disklerinds plakasnda daha fazla sektr vardr. Genel olarak bir sektr 512 byte bilgi ierir.

Sekil 3. Bir sabit diskin yaps

Ayn yolla btn yzeyler iz ve sektrlere ayrlmstr. Bir yzeydeki bir kafa bir iz zerindeyken diger yzeydekikafa da ona mukabil gelen iz zerindedir. Btn karslkl izlerin hepsine birden silindir denir. Bir izden digerinegemek zaman alr. Sk sk kullanlan dosyalar ayn silindir zerine yazlarak kafalarn btn disk yzeyindehareket etmeleri mecburiyeti ortadan kaldrlms olur. Bu sayede zamandan tasarruf saglanr ve performansarts elde edilir. Tabii buher zaman mmkn olmaz,budurumdaki dosyalaraparalanms (fragmented) dosyalardenir.

Kafalarn veya yzeylerin says, ki ikisi de ayn seyi ifade eder (her yzeye bir kafa), silindirler ve sektrler birsabit diskte ok esitlilik gsterebilirler. Her birinin numaralarnn tarine diskin geometrisi denir. Bu geometri



27/95


CMOS RAM diye anlan batarya destekli zel bir bellek blmnde saklanr.Isletim sistemi als srasnda yada src baslangcnda gidip bu blmden gerekli bilgileri alr.

Byk bir sansszlk eseri CMOS RAMde iz says 1024 ile snrlandrlmstr. Bu byk sabit diskler gz nnealndgnda olduka kk bir rakam olarak kalmaktadr. Bu problemin stesinden gelmek iin denetleyici bil-

gisayara yalan syler (gnmzde bu tr problemler ortadan kalkmstr. Pek ok yerde standart olarak 6080Gbsabit diskler satlmakta ve BIOS ayarlarnda LBA kipinin etkinlestirilmesi sayesinde 1024 silindir snr ortadankalkmaktadr).

Bu snr SCSI diskler iin sz konusu degildir. nk SCSI diskler islemci ile farkl bir yol ile haberlesirler.SCSI disk denetleyicileri ardsk sektr numaralar sayesinde haberlesirler. Bilgisayar bu durumda diskin gerekgeometrisini asla bilmemektedir.

Linux, byle durumlarda diskin gerek yapsn bilememekte olup, asla dosyalar bir silindir iine depolamaz,onun yerine ardsk sektrnumaralarnn oldugu blme bilgileriyazar, ki busistemde digeri kadar iyi performansverir. Buradaki en nemli noktabunlarn vedahafazlasnn denetleyicinin nbellegi sayesinde yaplyor olmasdr.Btn bu islemler otomatik olarak ynetilir.

Hersabitdiskbagmszbireraygtdosyas ile temsiledilir. Genellikle2 veya4 adet IDEdisk sisteme bagl haldedir(bir veya adet disk olmasnn IDE sabit diskler iin hibir mahsuru yoktur.). Bunlar/dev/hda , /dev/hdb ,/dev/hdc ve /dev/hdd olarak sralanr ve adlandrlrlar. SCSI diskler ise/dev/sda , /dev/sdb ,/dev/sdc , ... olarak sralanrlar. Sabit disk esitleri ve isimleri hakknda daha ayrntl bilgiAygt Dosyalar (sayfa: 21) blmnde mevcuttur. Unutmayn ki bu isimler disk blmlerine ulasmak iin degil, btn sabit diskeulasmak iin geerlidir. Byle durumlarda ok dikkatli olunmazsa bilgiler ve blmler karstrlabilir. Disk aygtdosyalar sadece MBRye (Master Boot Record Ana nykleme Kayd) ulasmak iin kullanlrd. Bu konu dailerde aklanacaktadr.

6.3. Disket SrcleriDiketler esnek bir ince zar ile yzeyi kaplanms, bir ya da her iki yz de manyetik alan haline getirilmis, sabitdisklere benzeyen ama saklama kapasiteleri daha kk olan aygtlardr. Disket zerinde bir okuyucuyazckafa bulunmaz. Disketin iinde bir adet plaka vardr. Bu tasnabilir donanm aygtlar her hangi bir disket srciine konulup okuma ve yazma islemi yapabilirler. Ayn disket src ile pek ok disketi okumak mmkndr.Bu zellikleri ile tasnmaz hard disklerden ayrlrlar.

Tpk sabit diskler gibi disketlerde izler, sektrler ve silindirlere ayrlrlar fakat bunlarn says sabit diskin yanndaok kk kalmaktadr.

Bir disket src esitli disketleri kullanabilir. rnegin; 3,5" lik bir disket src 3,5" apna sahip 720 Kb ve1,44MB lk disketleri kullanabilir. Src biraz farkl islemler gereklestirebildigi ve isletim sisteminin disketinkapasitesi hakknda bilgi sahibi olmas gerektigi iin pek ok esit disket src aygt dosyas vardr. Bunlarsrcnn esidi ve birlesimlerine gre esitlilik gsterebilirler./dev/fd0H1440 birinci disket src (fd0),3,5" apnda ve yksek yogunlukta (H) 1440 KB bir disketi temsil eder. Bu da bugnlerde kullanlan normal birdiskete tekabl eder.

Disket srclerin isimleri biraz karmasktr, bu nedenle Linux srcde hangi tr disket oldugunu otomatikolarak tespit eden zel bir disket aygt tipine sahiptir. Yeni yerlestirilen bir disketin ilk sektrn okur ve elindekirneklerle karslastrr. Bu islem dogru disket aygtn bulana kadar devam eder. Disketin nceden biemlenmisolmas gerekir. Bu otomatik src aygtlar/dev/fd0 , /dev/fd1 , ... seklinde sralanrlar.

Linux standart disketlerin yannda pek ok standart ds disketleri de desteklemektedir. Simdi bu konuya

geecegiz ama ondan nce /etc/fdprm dosyasna gz atmanzda fayda olabilir. Bu dosyasetfdprm komutunun ayarlarn ierir.



28/95


Srcdeki disketler degistigi zaman isletim sistemi bundan haberdar edilmelidir. Yoksa sistem nbellege almsoldugu disket bilgileri zerinden islem yapmaya devam eder. Bunun iin kullanlan sinyal hatt bazen krlmsveya bozulmus olabilir veya MSDOS bieminde bir disket iin bunu dikkate almayabilir. Sayet disket kullanrkengarip hatalar ile karslasyorsanz, belki de sebebi budur. Bunun iin srcy tamir etmekten baska bir yolyoktur.

6.4. CDROMlarBir CD srcs plastik kapl bir diski optik okuyucusu yardm ile okur. Bu diskte kaydedilmis olan bilgiler, yzeyzerinde merkezden kenarlara kadar spiral biimde uzanan "delikler" iinde kaytl olarak tutulurlar. Srcburalar okumak iin lazer sn kullanr. Lazer bir delige arptgnda farkl, dz bir yzeye arptgnda farkl birtepki verir. Okuyucu kafa bunlar "0" ve "1" ler olarak alr ve disk yzeyindeki bilgiyi zmler.

CDROMlar sabit disklere nazaran daha yavastrlar. Ortalama bir sabit diske tarama iin 15 milisaniye yeterliolurken, en hzlsndan bir CDROM iin saniyeler gereklidir. Aslnda bir CDROMun veri aktarm hz saniyedeyzlerce KB ile llr. Burada ifade edilmek istenen CDROMun sabit diskler kadar hzl olamadgdr. Baz

Linux dagtmlar; "canl" CDROM dosya sistemleri ile dagtlmakta ve bu sayede bilgiler sabit diske kopyalan-mak zorunda kalmamakta, bunun sonucunda hatr saylr bir disk alan tasarruf edilmektedir. Yeni bir yazlmyklemek iin CDROMlar iyi bir alternatif saylrlar. Ne de olsa ykleme srasndaok yksek hz gerekli degildir.

BirCDROMdakibilgileridzenlemenin pekokyoluvardr. En popleryntemuluslararasstandart olaniso9660dr. Bu standart MS

linux el kitabı

Documents

Transcript of linux el kitabı