l-qa1a' i-i.ghir fii.-JPruwa, QabgtlU i-an­kri. u zammew taiieb it-tmll'nijiet biex iidh1u fir-rokna Ji semmeina fuq. Imxew bitea g-mieliha l.ein dik ir-rokna. imma mlbaghad ir-rih g-helibhom u dahhalhom f'Ta' I-Ghaii.enin.

Ta' I-Ghazzenin ha:btillhom ahjar, ghax i1~bahar baxx hafna. Il-gilfen inka1ja fht bghid mill-art, imma bil­ghajnuna ta' ghadd klbir ta' Malltin Ii gew fuq ix-xatt (il-haddema tal­Makem ta' Malta, ghax hemm kenu r-raba tieghu), teLghu koUha J-art, min jaf ighum u min rna jafx, u kif

hahbarihom San Pawl. mlnnhom 111<1 ghereq hadd.

U I-Maltin hadu g:iebu qatiegh zragen u. hat3Jb u pal tal-bai,tar niexel u gharrmuhorn f'rokna tal-blat, fil-hofra, fein ir-rih rna kienx jaqlbcl, u tawholll in-nar. U ghajjtu Jin-nies biex jigu rna' dwaru biex inixxfu hwejjighorn u jishnu, ghax dak kien x3!har Novem­bru u kienet ix-xita u I-bieh.

Hekk, iliIL San Pawl, il-Kbarat u Ghorrief ta' Pajjizu riedu joqtluh; u I-foqra u barbrin ta' Malta daru bih u xeghlulu n-nar biex jahjuh u jagh-tuh is-sahha. BEN JEHUiA.

L~ESSENI It-taMir u l-kixfiet ta' l-gha,geb li

saru f'dawn I-ahhar snin fil-Palestina qajjmu t-tifkira ta' xirka qadima ta' rhieb li kienu jghidulhom Esseni. Billi m' ilux kixfu f'rterbet Qumran, in-naha tal-punent tal-Bahar il-Mejjet, is-sisien ta' dejr kbir taghhom, inghidu kelmtejn fuqhom, fuq il-hajja taghhom u fuq ix-xebh bejnhom u bejn xi persunaggi kbar imsemmijin fiI-Vangelu.

Sa minn xi zmien qabeI Kristu, il­Lhud kienu maqsumin f'zewg qasmiet jew setet kbar, il-Farisin u s-Sadduqin. I1-Farisin kien rnohhom fil-Ligi ta' Mose u fit-tifsir u I-irqaqat kollha Ii nibtu mad-warha rnatul iz-zminijiet u Ii kienu jghidulhom 'it-taghlim tal· missirijiet'. Minn ghaiihom il-qdusija tal-hajja kienet ir-reqqa li biha kienu jharsu dawn I-irqaqat. Kristu kien iean­farhom ghax kienu jharsu I-irqaqat bla rna jqisu xe jn i1-,preeetti kbar tal-!i.gi morali, u rna kienux jilqghu t-taghLim ta' Kristu bicx izommu mat-taghlim tal-missirijiet. Is-Sadduqin, bil-maqlub, kienu jzommu mal-kelma tal-ligi bla rna jqisu t-taghlim tal-missirijiet. Imma rna kienux jemmnu fil-qawma minn bejn I-imwiet u anqas bI-angli . Farisin

8

u Sadduqin imsemmijin bosti'_ drabi fl-Evangelju.

I1-kittieba Lhud, Josef Flavjus u Filon, Ii ghexu fi-ewwcl sekIu wara Kristu, u kittieba ohra qodrna jsemmu wkoll I-Esseni bhala xirka ohra tal­Lhud . X 'kienu dawn? L-isem tagh­hom Lhudi rna nafuhx. Bil-Grieg im­semmijin Essenoi u xi drabi Essaioi. Filon isensel dan l-isem mal-kelma Griega hosios 'ragel tajjeb, devoi'. Jekk hu hekk, l-Esseni kienu xirka ta' nies tajba. Uda ohrajn ifissru I-isem xort'ohra.

Josef Flavjus jaghtina hafna taghrif fuqhorn. Kienu jghammru fil-Palestina, I-aktar in-naha tal-punent tal-Bahar il-Mejjet. ll-gid li kellhom kien ta' kul,hadd u hadd rna kehlu xejn tieghu, u ghalhekk fosthom la kien heffi!ffi faqar u anqas ghana zejjed f'idejn iI ­ftit . L-ilbies kienu jbiddluh meta jeqdicm u jitqatta'. Meta jsiefru, ma jiehdu xejn maghhom, ghax kull fejn imorrl1 huma mi lqUighin minn shab­hom. Kienu jistmellu z-zwieg, mhnx ghax kienu jqisuh haga hazina, imma ghax ii-mara kienu jzommuha bhala ghajn ta' zina Ii aktarx rna iZommx

ir-rabta rna' zewe:ha. t{ull xirka kellha s-superiuri t~nha li kienu ;iehdu hsieb Hkel u I-htiglj~et tadlajia, iqassmu x-xoghol u ;lgbru I-trott tax-xog-hol.

hlenu jqassrnu I-;um hekk: Qabel tlugh lx-xemx rna klenu ighidu l-ebda keitma hlief jitolbu biex ix-xemx titla'. lYla' tlugh ix-xemx ;ibdew jahd:mu, aktarx fir-raba u, bard iew shana, j-i,bqghu iadmu sal-hdax. Fil-hdax ]inhaSlu g-isimhom koHu fi-ilma kiesan, ibiddlu hwejjighom u jingabru gpall­ikei, Ii ghalihom kien bhal haga qad­disa. Qabel it-talb hadd rna kien jista' jduq xejn. Wara I-ikel, Ii kien ikun dej.jem fis-skier. kienu jizzu hajr 'I Alla, irnbaghad jilbsLl I-hwejjeg tax­xoghol u jaqbdu jahdmu sa fil~ghaxija.

Is-Sibt kien jurn imqaddes. Is-sajran ta' l-ikeL kien isir il-jum ta' qabe!; u ma kienu anqas biss iharrku haga minn post ghall-iehor. Kienu jingem­gnu ghall-qari u t-taghlim tal-Kotba Mqaddsa.

Biex wiehed jidhol f'din ix-xirka jcbtieglu jaghmel novizzjat ta' tl~et

snin. L-ewwel sena jghix bhalhom, ghalkemm ikun gbadu barra rnix­xirka. Jaghtuh libsa bajda, hziern u mannara zghira. Wara sena jidhol aktar 'il gewwa fil-ba jja tax-xirka, jis­saJfa maghhom :bl-ilma tat-tisfija, imma ma jkunx jista' jghix magbhom qabel ~a jlgbaddu sentejn obra Ii fihom jagbti xhieda Ii hu qawwi bizzejjed bicx jidhol ghal dik il-bajja. Wara t-tliet snin ikollru jahlef li jhobb.'1 Alia, Ii jaghme! haqq mal-bnedmin, Ii rna jaghmel deni IiI hadd, Ii jobgbod df+ jem il-hazin u jghin it-tajjeb, Ii jobdi lis-superjuri tieghu, Ii jhobb is-sewwa u jcanfar IiI dawk Ii jigdbu, Ii jahrab is-serq u l-qJ.iegb hid-dnewwa, Ii ma jahbi xejn IiI shabu u rna jikxe£ xejn lill-barranin, anqas jekk ihalli hajtu. Jekk wiehed jinqabad f'xi dnub kbir, jitkecca mix-xirka.

P --: I .

it-tag-hlim taghhom kien dan: ll-id­sem iitherra u iintemm, imma r-ruh, maghmula minn aria rqiqa kemm jis­ta' ikun, rna tintemrnx. Ir-ruh tidhol fii-,g-isem qisha f'habs u fill-rnewt toh­rog mili1-g-isem u titla' fil-gholi. L-er­wieh it-taiba i.morru l-,boghod, iI-bo­.ghod fejn rna ihossu u la bard u lan­qas shana; imma l-erwieh tal-h~iena

jmorru tabt I-art f'post kiesah u mud­iam u koilu tbatija. Kienu jhabirku biex ighixu hajja taj,ba, joboghdu t­tleILix u jra,zZnu I-ghadab u j,fittxu dej­jem l-indafa bil-hasil ta' sikwit. Sa­grific.c.ji rna kellhornx u fit-tempju rna kienux imorru. Donnhorn kienu jqimu x-xemx, ghax kull fil'-ghodu kienu jitolbuha biex Mlttex tidher. Fuq kol­lox kienu jhobbu '1 xulxin u jghinu 'I xulxin f'kull rna jahtiegu.

Dawn kienu I-Esseni li I-hajja tagh­hom tixbah hafna lill-hajja tar-rhieb tal-ewwel sekli. Hajja ta' rabta bejn l-ahwa uta' penitenza.

Xi whud jahsbu l!i. San Gwann Bat­tista kien wiehed minn dix-xirka. Ii­da barr a milli kien ighix hajja ta' pe­nitenza fid-dezert San Gwann ma kien jixbah xejn lill-Esseni. Ohrajn holmu ii Kristu wkoll kien wiehed minnholIl. Xi whud qalu wkon Ii l-ewwel rmeb tal-Madonna tal-Karrnnu kienu Esseni jghixu fuq gebel Karmel.

Fis-sena 1953 u s-snin ta' wara nkix­fu f'He~bct Qumran is-sisien ta' bini kbir Ii jahsbu Ii kienu jghammru fih 1-Esseni. H-bini kien xi 100 pied wiesa' U 120 pied twil. Aktar minn darba kien imgarra£, imkabbar, mitluq u mghammar mil1-gdid. II-hajja tieghu kicnet mis-sena 135 q. K. sas-sena 135 >".K. II-bini keJlu fuq u isfel u kien imqassam fha.fna kmamar. Kamra kbira aktarx Ii kienet il-kamra tal-ikel; f'ohra sabu hafna ghodda tal-kitba u tiha jahsbu Ii kienu jiktbu l-kotba taghl1om; kmamar ohra kienu jservu

bhala keejjen; kelLhorn ha£na bjar u gwiebi ghax I-ilrna kienu jahteguh haf­na. Sabu wkoll kotra kbira ta' bCej­jec ta' garar u bwieqi tal-fuhhar li kien jinhadern u jinherna hernrn fil­post. Dan juri Ii ghadd kbir ta' nies kienu jingernghu u jieklu hernrn.

Mis-sena 31 sas-sena 4 q.K. ii-bini kien mitluq, ughandna provi Ii x-xir­ka kienet fil-belt ta ' Darnasku. Meta ahna ngibu quddiern ghajnejna I-hajja ta' penitenza tal-Esseni u I-hajja bla ebda razan tas-sultan Erodi I-Kbir Ii kien isaltan dik il-habta, rna nistagh-

gbux jekk Erodl xeJn rna klen ierhan b'dawn in-nies ighixu tefgha ta' geb­la bghid rniH-palazz tieghu u jekk I-Es­seni, Ii nqatghu rnid-dinja biex ighixu aktar skond il-ligi, hargu u tbieghdu minn Qumran u telqu le jn Damasku fejn ma kienx jilhaqhom in-nifs ta' dak is-sultan ill kien ihassri lhom u jhaz­zni lhom sahansitra I-arja ta ' mad war­hom.

Dawn kienu I-Esseni Ii t-tahfir fil­Palestina qajjem ilJum it- tifkira tagh­hom.

P. P . SAYDON.

GMID IL~BXARA (25 ta' Marzu)

Bhal ma ahna hawn Malta nghidu H fil-25 ta' Marzu tigi l-Lunzjata, in­nies tal-Palestina li j.itikellmu Isie!1 qisu Nlalti, ighidu Ii ji,gi Ghid il-Bxara.

Ghax Bxara tfisser Abbar, u Lunz­jata gejja mit-TaLjan Annunziata, Ji Hisser "Imhablbra" . Meta nghidu: "Il-Lunzjata", inikunu nghidu, hazill hazin: "II-Madonna Mhabbra"; im­halbbra, m'ghandniex xi n,ghidu, li kelilha tku'll Omm Ahl.a.

Kiof inhu miktuib car fl-Evanlgelju ta' San Luqa (Kap. I, vv. 26-27), il­Bxara liI'l-Madonna ingbatatilha gew­wa I-belt ta' Nazzaret. Issa, L-ewwel h<llga, meta ~gb[du belt, gbandna nifh­mu dak Ii jifhmu I-Palestina b'din il­kelma, rn'hux dak Ii nif1hmu hawn MaLta. Gbax il-Palestina jgbidu belt imqar erba' iew bamest idiar · rna' genb xulxin. Hekk, kie'ku hawn Malta nit,baddltu hhallhom. konna ngbidu ii hi belt sahansitra dawik I-erba' diar i;ghar L~ hemm hdein San Martin. il­Bahrija, Iii jtgbidrtJilhom is-Serina.

Nazzaret. mela, meta kienet tgham­mar fiha I-Madonna, rna kenitx magh-

10

mula ghajr minn ftit grieni mibnija fuq il~bok.ka ta' xi gherien. Wahda minn dawn il-ghamla ta' djar kienet toqghod fiha I-Madonna.

Kif grat sewwa t-lIbaxxira? Gewwa Nazzaret hemrn ghajn, I-il­

ma taghha hiereg minn gewwa I-blat, taht I-art (tiXlbah sewwa !iH-Ghajn tal­Masselin, I-Imsida, imma izghar), u m'ghandniex xi nghidu, din il-ghajn kienet hemm ukol1 fi zmien ii-Madonna. Ghax l-ghejun jigu mill-i 'ma tax-xita, ;i jibqa' nieieh taM il-hamrija ta' l~ghelieqi u gewwa x-xquq tal-blat s.a kemrn jingalbar u jinfed minn xi rnkien. Il_gholljiet bir-Taba Ii hemm il-Ium 'il fuq rninn Nazzaret kienu hel1lllTl minn dejjem, u rninn dejjem taghmel ix­xita, ghal'hekk il-gha in Ii semmejna minn dejjem kienet hemrn.

Mela. kif iinsab miktub fi ktieb qadim hafna, irnsel1lllTli Protevanf!.elium Tacobi (Kap. XI, vv. 1-2), ii-Madonna daroa qabdet il-garra u haI/?;et u marret fU{l din il-zhain biex timla I-ilma. Kif dan, se1TIjghet Nl xi badd iselJmilha. Bdiet thares '1 hawn u 'J hemm biex tara min kien, u rna rat