Łamanie publikacji

Terminologia

Typograficzny system miar (1)

Typograficzny system miar to metody mierzenia zachowane w drukarstwie

System Bertholda – obowiązujący w Polsce system metryczny wg którego oblicza się materiał drukarski, taki jak np. fonty i linie.

Punkt typograficzny – podstawowa jednostka normalnego systemu miar typograficznych 1 pkt = 0,376 mm (w Polsce) 1 pkt = 1/72’’ (1 cal = 25,4 mm) (angloameryk.)

Cycero – jednostka równa 12 punktom typograficznym

Kwadrat – jednostka równa 4 cycero

Szpalta, łam, akapit

Szpalta – nieprzełamany skład tekstu o dowolnej liczbie wierszy – w wyniku łamania ze szpalty mogą być tworzone łamy lub kolumn

Łam – liczba wierszy składu tekstowego, dostosowana do długości (wysokości) kolumny

Akapit – układ wierszy zakończony znakiem nowej linii

Kolumna

Kolumna – przełamany skład tekstowy, odpowiadający jednej stronnicy

Skład jednołamowy i kolumna jednołamowa- szerokość kolumny pokrywa się z szerokością łamu

Kolumna wielołamowa – szerokość kolumny stanowi wielokrotność szerokości łamu

Kolumna spuszczona – kolumna, w której od góry pozostawiono niezadrukowane miejsce (ok. ¼ wysokości)

Kolumny rozkładowe – kolumny odpowiadające położonym obok siebie stronnicom, parzystej i nieparzystej

Linia bazowa pisma

ACcĆćfGQgXabdxqLinia górna pisma

Linia dolna pismaLinia bazowa pisma

Linia bazowa pisma – linia na której oparte są litery tekstowe typu a, o, u, x oraz wersaliki: A, C, D, itd.

Stopień pisma, interlinia

ACcĆćfGQgXabdxq Stopień pisma

Czasami jest stosowana zmiana odstępu pomiędzy liniami

bazowymi (wierszami) w akapicie. Na przykład 14 na 18 pkt (14/18

pkt) oznacza 14-punktowe pismo na 18-punktowej interlinii.

Interlinia14/18pkt

Stopień pisma – wysokość liter mierzona między górną a dolną linią pisma

Interlinia – odległość między dwiema liniami bazowymi pisma sąsiednich wierszy w akapicie

Zasadnicza część litery

ACcĆćfGQgXabdxqLinia górna pisma

Linia dolna pismaLinia bazowa pisma

Linia środkowa pisma

Zasadnicza cześć litery – odległość między linią bazową a linią środkową pisma

Litery z wydłużeniami i akcentami

AąĆćFfbhOgęńLinia górna pisma

Linia dolna pismaLinia wydłużeń dolnych

Linia wydłużeń górnych

Wydłużenie górne np. liter f, k, h oraz wydłużenie dolne np. liter g, j, y wyznaczają linie wydłużeń górnych i dolnych

Akcenty znaków – wyznaczane przez linie akcentów, np. w ą, ę, ć.

AąĆćFfbhOgęńLinia górna pisma

Linia dolna pismaLinia akcentów dolnych

Linia akcentów górnych

Strony niosące znaku

ń Strona niosąca znakuStrona niosąca znaku

Strona niosąca znaku – lewy lub prawy odstęp krawędzi znaku od krawędzi zamkniętej płaszczyzny na której umieszczony jest znak

Tracking (śledzenie)

regulowanie świateł między literowych; algorytm dostosowywania odstępów (normalny,

ściśnięty, rozspacjowany) między znakami przy zachowaniu rozmiarów znaków:

Kerning i ligatury

Kerning (podsuwanie) to dostosowywanie światła polegające na tym, że jedna część litery jest umieszczona w stronie niosącej sąsiadującej litery

Kerning jest stosowany do wyrównywania odległości między wybranymi parami liter przy dużych rozmiarach tych liter

Ligatury to połączenia pewnych liter, ich zgrupowanie w pojedynczy znak tak, aby zmniejszyć pojawiający się między nimi niepotrzebny odstęp.

Justunek

Justunek – materiał zecerski, służący do wypełniania tych części w składzie, które nie mają dawać odbitki w druku: Spacja – justunek o stopniu odpowiadającym

stopniowi pisma danego składu i o szerokości mniejszej od połowy stopnia tego tekstu

Półfiret – justunek o stopniu odpowiadającym stopniowi pisma danego składu i szerokości równej jego połowie

Firet – justunek o stopniu odpowiadającym stopniowi pisma danego składu i szerokości równej jego stopniowi

Nazewnictwo stopni pisma

6 pkt – nonparel 7 pkt – kolonel 8 pkt – petit 10 pkt – garmond 12 pkt – cycero 14 pkt – średnian 16 pkt – tercja 36 pkt – konkordans 48 pkt - kwadrat

Pagina

Pagina – część kolumny zawierająca numer stronnicy

Żywa pagina – część kolumny ze zmiennym tekstem (np. tytułem rozdziału) i nie musi zawierać numeru stronnicy.

Łamanie publikacji

Zasady łamania tekstu

Ustawianie wcięć akapitowych

Wielkość wcięcia akapitowego przy składzie o szerokości 6 kwadratów wynosi jeden firet; przy składzie powyżej 6 kwadratów – 1,5 fireta

Rozbijanie akapitu na szerokość kolumny

Jeżeli końcowy wiersz akapitu jest krótszy od pełnego wiersza o mniej niż jeden firet, to należy go rozbić na pełną szerokość kolumny.

Gubienie „wiszącej” końcówki

Jeżeli ostatni wiersz akapitu nie równa się co najmniej dwukrotnej szerokości wcięcia akapitowego, to taką „wiszącą” końcówkę należy zgubić w wierszach poprzednich

Odległość między wyrazami

Normalna odległość między wyrazami powinna wynosić 1/2 firetu i nie powinna być mniejsza niż 1/4 firetu i większa niż 1,5 firetu

W składzie nie można dopuścić do tworzenia tzw. „korytarzy bieli” – zarówno w kierunku pionowym, jaki i po przekątnej

Przenoszenie liter i dzielenie wyrazów Na końcu wiersza nie należy zawieszać

pojedynczych liter (np. i, a, w, z), mimo że są one wyrazami,

Nie należy przenosić do drugiego wiersza dwóch liter wyrazu czteroliterowego, np. wo-da, ko-ło, oraz dwóch liter wyrazów, których końcowa sylaba składa się z dwóch cienkich liter, np. karuze-li, niedzie-li

Grupy cyfr (powyżej czterech) oddziela się spacją z wyjątkiem ułamków dziesiętnych, lat i numerów

Oddzielanie wyrazów

Znaki ułamków, wykładników potęg, procentów, minut, stopni itp. stawia się po liczbach bez odstępu

Przy wyrazach dwuczłonowych stawia się dywiz (krótką kreskę), a nie pauzę, dywizu nie oddziela się spacjami

Tekstu złożonego kursywą nie spacjuje się W tytułach nie należy dzielić wyrazów Przy składzie tytułów wersalikami odstępy

należy wyrównywać ręcznie za pomocą kerningu

Wyliczenia i wynumerowania

Przy składaniu wyliczeń za cyframi stawia się kropki, po których zdanie należy rozpoczynać dużą literą

Po wyliczeniach wyróżnionych literami stosuje się nawiasy, po których zdanie rozpoczyna się małą literą