Kujdesi i integruar në Kosovë -konteksti aktual

Genc Ymerhalili 1

Demografia e Kosovës

Popullsia

1,8 mil

Struktura e moshës

0-14 vjeç: 27.2% 15-64 vjeç: 66.1% 65 vjeç e dhe më të vjetër: 6.7% (vler. 2011)

Mosha mesatare

Gjithsej: 26.7 vjeçMeshkuj: 26.3 vjeçFemra: 27.2 vjeç

Grup etnik

Shqiptar, Serb, Rom, Turq, Ashkali, Egjiptas, Boshnjak, tjerë

Buxheti i përgjithshëmrreth 2.0 miliard € (më pak se 10% për sektorin e shëndetësisë)

•BPV për kokë banori në Kosovë më i ulëti në rajon

3,877.17 USD

• Sllovenia 23,289 USD• BVP për kokë banori në Kroaci është 13,607

USD• Mali i Zi 7,106 USD• Serbi 6,353 USD• IRJM 4,838 USD • Bosnja dhe Hercegovina 4,661 USD• Shqipëria 4,659 USD

*Burimi BB

2

Sistemi i Kujdesit Shëndetësor në Kosovë

• I riorganizuar pas konfliktit të vitit 1999

• OBSH dhe profesionistët e Kosovës – kanë përcaktuar rrjedhat kryesore në “Politikat shëndetësore në Kosovë - Yellow Book (Libri i Verdhë)”

• Është përqendruar në reformat e kujdesit shëndetësor

• I orientuar drejt preventivës

• KPSH i bazuar në konceptin e Mjekësisë Familjare i njohur si një gurthemel i sistemit të kujdesit shëndetësor

• Ka pësuar rindërtime dhe është pajisur në masë të madhe

3

Koncepti i mjekësisë familjare në Kosovë

Mjekësia familjare është forma bazë e ofrimit të përgjithshëm të shërbimeve shëndetësore për individët

dhe familjet e tyre

Është e bazuar në: • qasjen me pacientin në qendër• medikamente të bazuara në dëshmi• Sigurimin e përballueshmërisë, qasshmërisë dhe

barazisë për të gjithë individët dhe grupet e komunitetit

4

Institucionet KPSH-së në Kosovë

•Qendra Kryesore e Mjekësisë Familjare - në secilin prej 37 komunave të Kosovës

•Qendra e Mjekësisë Familjare (QMF)– I shërben deri 10.000 banorëve (zonave të ndryshme urbane dhe rurale)

•Ambulanta e Mjekësisë Familjare(Punktet) – i shërben deri 2500 - 3000 banorëve, kryesisht të zonave rurale

•Qendrat e mjekësisë urgjente - në komunat me 150.000 banorë

5

Personeli dhe shërbimet në KPSH

Stafi klinik

•Ekipi i mjekësisë familjare•Mjeku familjar•Infermiere familjare

•Mjek i përgjithshëm•Infermiere e licencuar •Dentist•Teknikët•Obstetrikë/Pediatri

Shërbimet

•Konsultim•Shërbime diagnostikuese•Shërbime laboratorike•Imunizim•Kontrolle të rregullta•Edukimi i pacientit•Programe preventive•Shërbime të ShR/Planifikimit familjar•Shërbimet e kujdesit shëndetësor oral•Emergjenca në KPSH

6

Mjekësia familjare - Roli preventiv

7

Mjekësia familjare

PreventivRoli

Edukimi shëndetësor i popullsisë

QKMF

Vizitat në shtëpi

Pjesëmarrja aktive e ekipit të MF në fushatat e vaksinimit

QMF Ambulantat

Çfarë në të vërtetë do të thotë kujdesi i integruar?

•“Menaxhimi dhe ofrimi i shërbimeve shëndetësore në mënyrë që klientët të përfitojnë vazhdimësi të shërbimeve preventive dhe shëruese, sipas nevojave të tyre me kohë dhe në të gjitha nivelet e ndryshme të sistemit shëndetësor.”

(OBSH)

8

9

Rez

ult

ati 1

•Ofruesit e kujdesit primar shëndetësor në komunat e projektit ofrojne shërbime cilësore që i përgjigjen më mirë nevojave të komuniteteve, duke përfshirë edhe ato të grupeve të margjinalizuara

Rez

ult

ati 2

•Menaxherët shëndetësorë në komunat e projektit përmirësojnë performancën e tyre në menaxhimin e ofrimit të shërbimeve drejt përmirësimit të vazhdueshëm të cilësisë që i përgjigjet nevojave të komuniteteve

Rez

ult

ati 3 •Përmirësim i

ndërgjegjësimit mbi shëndetin dhe sjelljen shëndetësore të popullatës ne komunat e projektit (në veçanti të grupeve të margjinalizuara) dhe komunitetet fuqizohen për të kërkuar të drejtën për shërbime cilësore dhe qasje më të mirë ndaj kujdesit

Studimi i KSHQC-së për pengesat në qasje studime Shtator 2015

Metoda

• Rishikimi sistematik i literaturës

• Diskutime në fokus grupe

• Intervistat e detajuara

Disa konstatime

•Nën-shfrytëzimi i KPSH-së•Nivel i lartë i vetë-referimit•Referime të panevojshme për kujdesin sekondar dhe terciar•Nuk ka informata kthyese(feedback) nga kujdesi sekondar/terciar tek KPSH•Rekomandim i tepërt për sektorin privat•Mungesa e shërbimeve preventive•Prezantimi i mëvonshëm, kur gjendja është serioze•Edukimi shëndetësor në nivel të ultë•Niveli i lartë i vetë-përshkrimit

10

Studimi i KSHQC mbi kujdesin e integruar Nëntor 2016

Analiza cilësore e të dhënave në dispozicion

Metoda

•Studimi i përgjithshëm (cross-sectional)

•Rishikimi i të dhënave nga Studimi mbi Pengesat

•Rishikimi i materialeve shtesë që synojnë integrimin e shërbimeve

•Intervistat e detajuara

11

Disa konkluzione

• Mungesa e qartësisë rreth modalitetit të kujdesit të integruar, a është ….

• Integrim mes QMF-së dhe QKMF-së?

• Integrim në mes të kujdesit primar, sekondar dhe terciar?

• Integrim në mes sektorit shëndetësor dhe sektorëve tjerë?

• Disa shembuj të mirë të shërbimeve janë duke u integruar, por janë zakonisht të nxitura nga projekti dhe rrallë herë të qëndrueshme

• Ekziston relativisht një kuptim themelor i kujdesit të integruar!

• Legjislacioni aktual nuk e ndalon ofrimin e kujdesit të integruar –por nuk e inkurajon atë në mënyrë aktive

12

Sfidat për shërbimet e integruara të KPSH-së

Kapaciteti i stafit•Mungesa e perceptuar e stimujve dhe trajnimit•Mungesa e mjekëve të Mjekësisë Familjare dhe rol i kufizuar për infermier• Shpërndarja joadekuate e stafit - numrat dhe specializimi• Pak shërbime të realizuara në terren/vizita në shtëpi për shkak të personelit të pamjaftueshëm, mungesës së transportit etj.

Sistemet e informacionit shëndetësor•Sistemi i informacionit shëndetësor i cili nuk funksionon/i standardizuar•Të dhëna të dobëta - të dhëna të ndryshme nga institucione të ndryshme•Pacientët mund të regjistrohen në shumë QMF

13

Sfidat për shërbimet e integruara të KPSH-së(2)

Sistemet e referimit

•Sistemi aktual ende nuk funksionon,

•Pacientët ende nuk janë regjistruar tek një mjek I KPSH-së dhe për këtë arsye ata mund të vetë-referohen qoftë në sektorin primar, sekondar ose privat

•Ka disa referime nga KPSH-ja tek kujdesi sekondar/terciar por asnjë referim nga kujdesi sekondar/terciar tek KPSH

•KPSH-ja nuk po përmbush rolin e saj si "ruajtës i portës“ (gate-keeper)

•Mjekët shpesh janë nën presion të pacientëve për referim në nivel më të lartë të kujdesit

Mungesa e shtigjeve/udhëzimeve të kujdesit

•Janë të vjetruara, ose nuk zbatohen plotësisht

14

Sfidat për shërbimet e integruara të KPSH-së (3)

Mbajtja e të dhënave klinike

•Sistemi aktual i të dhënave mjekësore nuk është duke funksionuar mirë

•Përdorimi i librave të ‘protokollit’

•Mungesa e vazhdimësisë: çdo pjesëmarrje është një episod i ri i kujdesit

•Historia mjekësore(anamneza) shpesh nuk është e disponueshme për mjekun që e bën kontrollin

•Potenciali për tejkalim të medikamenteve në mungesë të historikut të medikamenteve

•Potenciali për tejkalim të kontrollit në mungesë të rezultateve të mëparshme

•Të dhënat mjekësore të pacientëve janë përdorur rrallë gjatë konsultimit (12% në QKMF dhe 36% në QMF-Studimi i KSHQC mbi Kujdesin Cilësor 2016)

15

Sfidat për shërbimet e integruara të KPSH-së (4)

Infrastruktura

•Raportet variojnë nga të qenit "vërtetë mirë" në "nën nivel të kërkesave"

•Pacientët mund të dërgohen në spital apo në sektor privat për shkak se pajisjet nuk janë të dispozicion apo nuk funksionojnë

•Materiali shpenzues dhe pjesët shpesh nuk janë në dispozicion

•Mungesë e barnave esenciale

Koordinimi dhe komunikim i dobët brenda dhe jashtë sektorit

•Korniza ligjore merr parasysh koordinimin, por shpesh nuk zbatohet dhe apo është e rregulluar plotësisht

•‘Bashkëpunimi nuk është i mundur për shkak të mungesës së fondeve’

16

Ndikimi tek pacienti?

•Pacienti duhet të përpiqet të hulumtoj dhe të kërkojë vet të "përshtatet në shërbim" në vend që vet shërbimi t'i përshtatet pacientit

•Nëse pacientët nuk dinë se si të hulumtoj shërbimet ata mund të humbasin krejtësisht disa shërbime

•Rezultate të dobëta shëndetësore – vonesa të shpeshta në kërkim të kujdesit

•Askush nuk ka "përgjegjësi" të përgjithshme për pacientin

17

Ndikimi tek pacienti?

•Qasja e kufizuar në kujdesin preventiv

•Arsimi i ulët shëndetësor rezulton në njohuri të ulët shëndetësore

•Rritja e barrës financiare• Shpenzimet nga xhepi• Pagesat e përsëritura për diagnostifikim dhe barna• Më të rrezikuarit janë shpesh më të cenueshmit: të ardhurat nga

mirëqenia sociale janë zakonisht të pamjaftueshme për të mbuluar shpenzimet e ndërlidhura me shëndet

• Niveli i lartë i pakënaqësisë

18

Mundësitë?

Agjenda e reformës së sektorit aktual shëndetësor

•Miratimi i një qasje të integruar, të bazuar në komunitet që përfshin shëndetin, edukimin dhe fuqizimin ekonomik

Decentralizimi

•Kosova tashmë ka përgjegjësi të decentralizuar për KPSH

•Drejtori i Shëndetësisë dhe Mirëqenies Sociale në nivel komunal ka një rol të rëndësishëm

•Tashmë ekziston korniza e fortë ligjore

•Rritja e përqendrimit në zbatim dhe monitorim

19

Mundësitë? (2)

Themelimi i Fondit të Sigurimeve Shëndetësore

•Bordi Mbikëqyrës përbëhet nga përfaqësues të Ministrisë së Shëndetësisë; Ministrisë së Financave; Ministrisë së Punës dhe Mirëqenies Sociale; FSSH; Shoqatës së Pensionistëve; Sindikatave të Punëtorëve; Odës Mjekësore; Personave të vet-punësuar dhe Përdoruesve të shërbimit

•Siguron një forum për të diskutuar integrimin ndër-sektorial të shërbimeve sociale dhe shëndetësore

•Vendos standarde për shërbimet që do të ofrohen

Sistemi i Informimit Shëndetësor

•Mbajtje më e mirë e të dhënave

•Përmirësimi i qasjes në të dhëna mjekësore

•Mbledhje më e mirë e të dhënave

20

Çfarë mund të bëjmë tani?

•Të vazhdojmë të theksojmë rolin e KPSH-së

•Statusi i përshtatshëm i mjekëve familjar

•Vlerësim i vazhdueshëm i nevojave shëndetësore dhe sociale

•Përgjegjësia dhe llogaridhënia

•Përdorimi i Qasjes së Bazuar në Dëshmi

•Përfshirja e pacientëve në vendimmarrje/krijimi i një partneriteti

•Komunikimi dhe bashkëpunimi me specialistët tjerë –informata kthyese (feedback)

21

Çfarë mund të bëjmë tani? (2)

•Përditësimi i legjislacionit të sektorit shëndetësor

•Njohja/ Struktura ekzistuese e Programit të Specializimit të MF

•CPD (Zhvillim i Vazhdueshëm Profesional) – i detyrueshëm për të gjithë profesionistët e kujdesit shëndetësor

•Zhvillimi i burimeve njerëzore

•Infrastrukturë dhe pajisje më të mira të KPSH

•Krijimi i Këshillit Kombëtar për Udhëzime dhe Protokolle Klinike

•Decentralizimi i KPSH

•Rrjeti i themeluar i institucioneve të KPSH /shërbime 24 orë

22

Çfarë duhet të ndodhë në të ardhmen?

•Definimi i pakove të shërbimit

•Përmirësimi i kuptimit të modalitetit të konceptit të kujdesit të integruar shëndetësor

•Koordinimi ndërmjet niveleve të ndryshme të sektorit shëndetësor dhe sektorëve tjerë

•Koordinimi në mes Qeverisë Lokale dhe Qendrore.

•Sistemi funksional i referimit

•Financimi i Qeverisë Lokale (ende buxhet historik)

•Zbatimi i SISH

•Zbatimi i FSSH(duke krijuar fondet për sigurim shëndetësor)

•Vetë referimi (sistemi i referimit për nëna nuk është plotësisht funksional)

23

Çfarë duhet të ndodhë në të ardhmen?

•Përmirësimi i qasjes në zonat rurale dhe qasja për grupet e margjinalizuara

•Zhvillimi i Burimeve Njerëzore (duke përfshirë aftësitë e menaxhimit)

•Qëndrueshmëria e programit cilësor të trajnimit në MF

•Përmirësimi i cilësisë së shërbimeve drejt standardeve ndërkombëtare

• Legjislacioni / Pa-pajtueshmëria me sektorët tjerë relevant

•Prezantimi i skemës së pagesave i bazuar në performance për qëndrueshmërinë financiare

•Zbatimi i PEN/Protokolleve të OBSH-së

24

Çfarë lloji të kujdesit të integruar duam për Kosovën?

25

Drejt kujdesit të integruar shëndetësor

26