Yayın ilkeleri, izinler ve abonelik hakkında ayrıntılı bilgi: E-mail: bilgi@uidergisi.com

Web: www.uidergisi.com

Uluslararası İlişkiler Konseyi Derneği | Uluslararası İlişkiler Dergisi Söğütözü Cad. No. 43, TOBB-ETÜ Binası, Oda No. 364, 06560 Söğütözü | ANKARA

Tel: (312) 2924108 | Faks: (312) 2924325 | Web: www.uidergisi.com | E- Posta: bilgi@uidergisi.com

Küreselleşen Kültür ve Değişen Yerleşik Siyasal Konumlar

Kudret Bülbül

Dr., Kırıkkale Üniversitesi, Kamu Yönetimi Bölümü

Bu makaleye atıf için: Bülbül, Kudret, “Küreselleşen Kültür ve Değişen Yerleşik Siyasal Konumlar”, Uluslararası İlişkiler, Cilt 3, Sayı 9 (Bahar 2006), s. 205-245.

Bu makalenin tüm hakları Uluslararası İlişkiler Konseyi Derneği’ne aittir. Önceden yazılı izin alınmadan hiç bir iletişim, kopyalama ya da yayın sistemi kullanılarak yeniden yayımlanamaz, çoğaltılamaz, dağıtılamaz, satılamaz veya herhangi bir şekilde kamunun ücretli/ücretsiz kullanımına sunulamaz. Akademik ve haber amaçlı kısa alıntılar bu kuralın dışındadır.

Aksi belirtilmediği sürece Uluslararası İlişkiler’de yayınlanan yazılarda belirtilen fikirler yalnızca yazarına/yazarlarına aittir. UİK Derneğini, editörleri ve diğer yazarları bağlamaz.

ve Yerle!?ik

Kudret BULBUL *

Modernle~me silrefleri ife birlikte, gefmi§te olmadlgl kadar ya§amm Jarkh boyutlarmda bir standartla~mamn gerfekle~tigi, bununla birlikte killturiln bu sureflerden daha baglmslz kaldlgz soylenebilir. Bu fall§mada, ekonomik, politik ve teknolojik olarak benzer teknik, kurum ve kurallarz kullanmakla birlikte, !culturel olara!c Jarkh kompartmanlar bifiminde ya~ayan toplumlarm, bu Jarklzlzklarml silrdilrebilme potansiyellerinin kilreselle~me ile geli§en sureflerle birlikte fok daha azaldlgl vurgulanarak kulturel alanda ya§anan ve ya§anacak geli§melerin kureselle§menin bellei de onceki donemlerden temel Jarkh yonunil olu§turacagma deginilmekte, killturel alana ili§kin tartl§malarzn ve tezlerin temel siyasa yapici ulusal organ olarak TBMM ilyelerince nasll algllandzgl ve yorumlandzgz ara§tmlmaktadlr. Kulturel kilreselle§me alanmda TBMM uyelerince sergilenen yakla§lmlarm, AK Parti ve CHP temelinde ve diger dagllzmlarda, genel olarak Jarkltla§masma ragmen, bu Jarkllla§manm genel leuramsal tartl§malardan fok Jazla ayrz§madlgl, ilgili tartl§malarm Tilrkiye'ye ozgu degil, ama Tilrkiye'de de yaptlmakta oldugu belirtilebilir.

Anahtar Kelimeler: Killtilrel Kureselle§me, Turkiye, Milletvekilleri, AKP, CHP

Globalization of Culture and Change of Established Political Positions

ABSTRACT

This article argues that the modernization process has created standardization in different areas oj life, while culture has been relatively and independently preserved during this process. Nevertheless, it is difficult Jor societies to sustain independent compartments in the cultural area while employing standardized techniques, institutions, and principles in the areas oj economics, politics, and technology. This article explores the reflections oj members oj the Turkish Grand National Assembly (TGNA) on cultural globalization, since the TGNA is the main policy maker in Turkey. Although the perceptions oj TGNA members generally differ, according to whether they are members oj the AKP (Justice and Development Party) the CHP (Republican People's Party), their approaches do not depart greatly Jrom that expected from general theoretical discussions. The approaches oj the members oj parliament (MPs) do not pertain to Turkey only.

Keywords: Cultural Globalization, Turkey, Turkish MPs, AKP, CHP

• Dr., Kmkkale Universitesi, iiBF, Kamu Yonetimi Boliimii, Siyaset Bilimi ABO. IJLUSlARARASllli$KilEIl, Cilt 3, Say! 9, Bahar 2006, s. 205-245.

205

ULUSLARARASlill~KilEIi / INTEHNA TIONALREUlTlIlNS

Biitiln bir insanhk tarihinin, Marx'l ammsayarak, pozitH ve negatif boyutlan He gittik<;:e artan ili~kiler agmdan oldugu soylene-bilir. Artan ili~kiler agl dogal olarak bir bir standartla~-maYl da beraberinde getirmektedir. Modernle~me siire<;:lerinin de etkisi ile, benzer ekonomik, siyasal, teknolojik, bilimsel ve kurallan payla~an iilke ve uluslarm gun ge<;tik<;e artmasl bu etkile~imin bir uz­antisldlr. Bununla birlikte bu siire<;:te kiiltilrel alanm goreee olarak daha ozgiin kaldlgl soylenebilir. Bu alanda ya~anan karga~a nedeniyle Baudrillard'm "bugiin her~ey kiiltiireldir/11 yakla~lmmm, ba~ka

zamanlara gore, bugiin i<;in ikna ediciligi daha yuksek goriinmektedir.

Bu <;ah~ma, kiiltiirel kiireselle~me siire<;:leri He gelen tartI~malan, te­mel tezleri 22. donem TBMM iiyelerinin nasll algIladlklanm ve yorum­ladlklanm ortaya koymaYl ama<;lamaktadlr. Temel siyasa yaplel organ ve iilkenin geleeeginde en etkili soz sahibi kurum olarak TBMM iiyelerinin kiiltiirel kiireselle~me tezlerine ili~kin yakla~lmlarmm ortaya konmasl, Tiirkiye ozelinde, sadece kiiresel geli~melerin yerel! ulusal kurumlar tarafmdan nastl anla~Ildlgml ortaya koymakla kalmayaeak, boyle bir ara~tIrma, aym zamanda, TBMM iiyelerinin yaklar;amlanndan hareketle, (daha dogru bir Hade He Medis <;ogunlugunu olu~turan AKP ve CHP'li milletvekillerinin yakla;.nmlarmdan hareketle) ilgili tarb~ma­larm ne tilr bir poHtik ayn~malara yol a<;t1gml ya da siyasal farkhla~­mamn ilgili tartl~malarda ne tilr farkh algIlamalara neden oldugunu gormemize de katkl sagIayaeakhr.

Bu <;er<;evede <;ah~mada TBMM iiyelerinin;

@) kiiresel1e~menin bir medeniyetler <;:at1~masl, Amerikanla~ma olup 0lmadlg1, <;ok kiiltiirliiliigii destekleyip desteklemedigi gibi kiiltii­reI kiireselle~me alamnda iled siirulen temel tezleri nasll deger­lendirdikleri;

e kultiirel kureselle~me tarh~malanmn Turkiye'ye yanslmalan bag­lammda, kureselle1?menin Turk kiiltilriinii tehdit edip etmedigi, ulus-altI kimlik ve kiilturlerin kendilerini rahathkla Hade edebil­meleri ve kiiresel1e~meye ili~kin izienileeek kiiltiirel politikalar baglammda ne dU1?undukleri ara~tmlacakhr.

1 Mike, Featherstone, Undoing Culture, Globalization, Postmodernism and Identity, Londra, Sage Publications, 1995, s. 2-3.

206

Kiireselle§en Kiiltiir ve Degi§en Yerlefjik Siyasal Konumlar

ekonomik, siyasal ve teknolojik kurum ve kurallara sahip ragmen, toplumlarm kulturel farkhhklanm g6receli olarak,

yakm zamanlara kadar daha muhafaza ettikleri s6ylenebilir. Farkh alanlardaki ulusalhklann, ulusal duzeylerin (ulusal sunrlar, ulusal kimlikler, ulusal ekonomi, tarih, kultiir in~aalan) bu muhafazadaki te­mel etken olduklan Hade edilebilir. Belki de bu nedenle, ekonomik, si­yasal, teknolojik ve diger boyutlan ile kar~l1a~tmldlgmda, sadece kap­sam baklmmdan degil, i<.;erik baklmmdan da kuresellet>menin kulturel boyutunda g6rece olarak daha "farkh" ve "yeni" tarh~malar, <;ok daha yogun <;ah~malar ve anla~mazhklar gozlenmektedir2•

Kulture iH~kin tarh~malar i<;:in sum <;:izebilmek olduk<.;a gu<; g6runmektedir. Kureselle~menin kUlhlrlerin yeniden canlan-masma katklda bulundugundan, bu sure<;:te yerel kUlturlerin tamamen yok olacagma kadar birbiri He tam amen <;eli~en g6ru~lere kadar \~ok dagnuk bir yakla~lmlar sergilenmektedir. Bu noktada Appa­durai, bugun ya~adlg1mlz temel problemlerden birisinin kUlhlrel ho'" mojenle~me ve heterojenle~me arasmdaki gerginlik oldugunu belirtir3

Binghamton'daki New York Devlet Universitesi'nde 1989'da "Kultlir, Klireselle§me ve Dunya Sistemi" adh sempozyumda sun ulan bildirileri derleyen Anthony King i<;in ise onlimlizdeki hi<;:bir sorun "kUlhlrun kureselle§mesine ili~kin sorunlann kavramsalla~tmlmasl ve <;:6zlim­lenmesinin alternatif yollanmn bulunup <;:lkanlmasmdan daha adl degildir"4.

Kiilhlrel kiiresene~me alam Tomlinson'un da belirttigi gibi, bazllan i<;:in bir tehdit bazllan i<;:in ise bir umut, kirnileri i<;:in bir hUlya, kimileri i~in ise korkulu bir ruyadlr5. Bu baglamda kliltiirel ku.resene~meye ili~­kin tart1~malar, Robert Holton izlenerek6 Don ve Land gibF li<; temel

2 Kiiresellef?menin yeni ve farkh olan boyutunun ilgili siirecin kiiltiirel alanda yarathgl etkiler olduguna dair bir <;ahgma i<;in bkz: Kudret Biilbiil, "Kiiresellei?me ve Degi!?im: Yeni ve Farkh alan Nedir?", MuhaJazakar Du§unce, No 4, 2005.

3 Arjun Appadurai, Modernity at Large, Cultural Dimensions oj Globalization, Minneapolis, London, University of Minnesota Press, 1996, s, 32.

4 Anthony D. King, "OnsQz", Ki.iltiir, Kiireselle§me ve Dunya .. Sistemi, Anthony D. King, (der.) <;:ev: Giilcan Se<;kin, Omit Hiisrev Yolsa!, Ankara, Bilim ve Sanat Yaymlan, 1998, s. 8.

5 Jolm Tomlinson, Globalization and Culture, Chicago, The University of Chicago Pres, 1999, s.72.

6 Robert J. Holton, Globalization and the Nation State, London, Mcmillan Press; New York: St. Martin's Press Inc., 1998, s. 160 .. 172.

7 Don Kalb el ai., (eds.), The Ends oJ Globalizalion, Bringing Society Back In, New York, Oxford, Rowman & Littlefield Publishers, 2000, s. 273 .. 279.

207

ULUSLARARASIILi~K IlER / INT[f{I~ATIONALREI.A nONS

ba~hk altmda ama Pieterse'i <;;agn~t1ran kavramlarla8 Homojenle~me,

Polarizasyon ve Hibritle~me/Melezle~me ba~hklan altmda irdelenebi­lir. Bu <;;er<;;evede, Amerikanla~ma, kliltiirel emperyalizm, "Mcdo­nalds"lar;;ma, Tarihin Sonu ve Tiiketimdlik (consumerism) tezleri Homojenle~me; Mcworld-Cihad ve Medeniyetler <::ahr;;masl yakla~lm­Ian Polarizasyon; Global Kiiltiir, Kiiltiirel kan~lm savlan ise Kiiltiirel <;;ogulculuk/Melezler;;me iist bar;;hklan ekseninde degerlendirilebilir.

Nedenleri, boyutlan ve sonu<;;lan tarhr;;masma girmeden homojenler;;me, kiiltiirel boyutuyla, klsaca "kiiltiirel benzer;;me" olarak tammlanabilir. Kulturel kan~lm, hibritle~me, melezle~me, kuresel kiiltur kavramlan da "kiiltiirel benze~me" siire<;;lerini i<;erirken, homojenle~me bu kavramlardan farkh olarak daha az kendiligindenligi ama daha <;;ok dominant bir yaplya benzemeyi de i<;erecek ~ekilde zor ya da gl'i.<; bo­yutlanm da <;agn~tlfan bir kavramdlr.

Batlhlar;;ma, Amerikanla~ma, Kiiltiir emperyalizmi, tiiketimdlik, Mc­World, McDonaldlar;;ma, koka-kolanizasyon, kiiltiirel hegemonya, tari­hin sonu gibi kavram ve yakla~lmlar homojenler;;me kavraml ekseninde derlenebilir. Tammlayamn yaklar;;lmma gore kavramsal tammlamalar birbirinden farkh olsalar da, bu kavramlarla anlattlmak istenenin, Bah modemliginin, ekonomik ilir;;kiler alanmda ba~layan adaptasyon siire­cinin siyasal, teknolojik ve kiiltiirel olarak devam eden, bugiin de mu­zik, sinema ve medya alanmda ozellikle ABD kaynakh yapltlarm geze­gen duzeyinde yaygm tiiketimini dile getiren, McDonalds ya da Coca Cola simgeleri He somut yanSlmasml bulan, ozetle diinya Ol<;eginde ya­r;;am bi<;iminin standartla~masl oldugu soylenebilir9•

Polarizasyon (Kutupla§ma)

Kiiltiirel kureseller;;me teorilerinde ileri siiriilen ikind bir yakla~lm polarizasyon (kutupla~ma) tezidir. Tezin temel argiimam, kiiresel1e~­menin kiiltiirel alanda, yukanda tarhf,nldlgl ~ekilde, zorunlu ya da go­nullii bir homojenler;;me siired ya da kimlik ve kiiltiirel farkhhklann

8 Jan Nederveen Pieterse, "Globalization as Hydridization" Global Modernities, Mike Featherstone, Scott Lash, Roland Robertson, (der.), Londra, New Delhi, Thousand Oaks, Sage Publications, 1995, s. 62.

9 George Ritzer, The McDonaldization of Society, Thousand Oaks (California), Londra, New Delhi, Pine Force Press, 2000; Featherstone, Undoing Culture ... , s. 8-9; M. Waters, Globalization, London, New York: Routledge, 1995, s. 144; Anthony Giddens, Elimizden Kapp Giden Diinya, Kiireselle§me Hayallmzzz Naszi Yeniden $ekillendiriyor?, ~ev. Osman Akmhay, istanbul, Alfa, 2000, s. 28.

208

Kareselle~en Kalttlr ve Degi~en Yerle§ik Siyasal Konumlar

tef,'ivik edilecegi bir hibritlef,'ime siired degil, kiiltiirler arasmda bir ku­tuplaf?mamn, ~ah§manm yaf,'ianacagl bir siirec;: olacagldlr. Bauman'm Hadeleriyle "zamansal/mekansal mesafelerin teknolojik iptali, insanhk durumunu homojenle§tirmek yerine kutupla§hrma egilimi ta§lmakta­dlr. Bu belli insanlan topraga bagh olmaktan kurtanr ve belli topluluk­iiretid anlamlan yurt temelli olmaktan C;:lkanr; bu arada oteki insanlann bannmaYl siirdiirdiigii topragl anlam ve kimlik bah§etme kapasitesin­den armdmr. Bazl insanlar i~in bu ..... e§i goriilmedik bir oZgiirliik ve duyulmadlk bir hareket ve uzaktan uzaga eylem kabiliyetinin ilk i§are­tidir. Ba§ka bazllan i<;in ise bu, yereUigin ele ge<;irilmesinin evcillef,'iti­rilmesinin imkanslzhgmm emaresidir"lO.

Yerel, bolgesel ya da kiiresel diizeyde aglrhkh olarak kiiltiir eksenli karf,'ilthklan, kamplaf,'imalan ve <;atlf?malan Hade eden, Huntington'm c;:ok bilinen "medeniyetler c;:atl§masl" kuraml,ll Barber'm "Cihad Mcdiinyaya Kan,n" yakla§lml12, Brezilyalaf,'ima ve Balkanla§ma kavram­Ian polarizasyon kavraml c;:en,:evesinde irdelenebilir. Balkanla§ma kav­ramI ile belirli bir bolgedeki farkh etnik, dinsel ulusal yapllar arasmda kiireselle§me siirednde goriilen bolgesel <;ah~malar Hade edilirken, Brezilyala~ma ise, farkh sosyal gruplarm mekansal olarak aynlmalanna ve iist gelir gruplarmm Ortac;:ag kentlerini ammsatircasma etrafl <;evrili site gibi alanlarda ya§amalarma; etnik, smlfsal ve dinsel gettolaf,>ma sii­rec;:lerine kar~lhk olarak kullamlmaktadlr13.

KuHurel C;ogulculuklMelezle§me

Akademik literatiirde kiiltiirel kiireselle~me alamnda, kiiresel1e~menin homojenlef,>me ve polarizasyon dl§mda yarathgl/yaratacagl olasl sonuc;:lar ic;:in Evrenselcilik, Heterojenlef,>me, Melezlef,>me, Kozmo­politanizm, kiiyerellef,>me (glokallef,ime), Dochaku (Japon Hpi yerellik), c;:ok kiiltiirliiliik, Entegrasyon, <::ogulculuk, "Creoliation" (Aym anda Afrikah ve Avrupah olma hali), "Mestizaje" (slmr otesi kanf,'ilm anlammda kullamlan Latin Amerikan bir kavram), "Orientalization" gibi <;ok farkh kavramlar kullamlmaktadlr. Bu kavramlar ic;:erisin-

10 Zygmunt Bauman, Kiireselle§me, Toplumsal Sonu!{lan, ~ev. Abdullah Yllmaz, istanbul, Ayrmh Yaymlan, 1999, s. 26.

11 Samuel P. Huntington, "The Clash of Civilizations?", Foreign Affairs, Yaz 1993; Aym makale i~in bkz: Agenda 1994, Critical issues in Foreign Policy, New York Foreign Affairs, 1994.

12 Benjamin R. Barber, Jihad versus MacWorld, USA, Times Books, 1995. 13 Featherstone, Undoing Culture ... , s. 9; John Wiseman, Global Nation? Australia and the Politics

of Globalization, Cambridge, Cambridge University Press,1998, s. 60.

209

ULUSLARARASlil.l~KllER / I NTERNA TlONALIiELATIIINS

de Hibritle;;me (melezle;;me) kavrammm yaygmhkla onerildigi soy­lenebilir14.

Kiiltiirel <;ogulculuga ili;;kin onerilen kavramlar arasmda kUf;>kusuz farkh oncelikler, vurgular bulunmakla birlikte, anlahlmak istenenin, kabaca, kiireselle;;me siirednin tek boyutlu baskm bir kiiltiir yaratma­yacaglt bu siiredn farkh kiiltiirleri bir arada ya;;atabilme olanagl sagla­yacagl ve eger sonu<;ta kiiresel bir kiiltiirden bahsedilebilirse, bu kiiltii­run bir tek yerelin (Amerikanlaf;>ma) degil, kar1?Iilkh kiiltiirel etkilef;>imin ve payla~nmm ifadesi bir kiiltiir olacagldlr. anla1?Ilacagl gibi kiiltiirel c;ogulculuk yakla1?lmlarmda, 1) Kiireselle1?menin kiiresel kan:;nmla gelen bir kiiresel kiiltiir yaratacagl; 2) Kiireselle1?menin <;ok kiiltiirliiliige dayanan ve kiiltiirel farkhhklan destekleyen bir siirec; 01-dugu boyutlan dikkat c;ekmektedir. Bu iki yaklaf;>lm dogal olarak aym 1?eyi soylememektedir.

KiiItiirler arasl ilif;>kilerin duragan ya da akl1?kan olarak ele almabile­cegini belirten Pieterse, kiiltiirel <;ogulculuga ilif;>kin olarak onerilen kavramlan statik ve akl1?kan bakl1? f;>U f;>ekilde tablola1?t1nr15•

Kiiltiil'eI <;ogulculuga ili1?kin yaklaf;>lmlal'dan ve Pieterse'in tablosun­dan hareketle, kiiltiirel C;ogulculuga ili1?kin teoriler, kiil'esel kiil­tiil' / kiiltiirel kan$lm ve <;ok kUltiirliiliik/kii-yerelle$me olarak iki ait ba$hkta il'delenebilir.

Kiireselh~§me ve Kiiltiirel Alan Degeden.dirmesi

Sosyal bilimlerde bilim adammm nesnelligini, kendisinin ilgi, bilgi ve mazisinden, klsacaSl duru1?undan soyutlamamn zorlugu goz oniine almmca aym konu iizerindeki farkh yakla$lmlarm nedenlerini anlamak bir 6l~iide kolayla~iyor. Wiseman'm ~ok hakh olarak vurguladlgl gibi, Marco Polo, Magellan, Colombus, Captan Cousteau mirasmdan yarar-

14 World Street Journal yazan Pascal Zachary'nin ki.iresel1e~meyi hibridlegme olarak goren yaklaglml ve karf?IJagtlgl hibridJe§me ornekleri i<;in bkz: The Global Me, New Cosmopolitans and the Competitive Edge, New York, Public Affairs, 2000.

15 Pieterse, "Globalization as Hydridization", s. 60-63

210

Kilreselle~en Killtilr ve Degi~en Yerleljik Siyasal Konumlar

lanan adam"m yakla~nml He Amerika, Meksika, Ki.iba ya da Avustralya yerlilerinin yakla~nml dogaI olarak aym 01mayacakhr16.

Kiilturel kureseller;;meye ilir;;kin <;ok kiilturlulUk-kiiltur emperyalizmi ekseninde donen tarh§malar da dogal olarak "Beyaz adam" ve "yerli­ler" i<;in farkh anlamlar ic,;erecektir.

Homojenle§me, Polarizasyon ve kulturel c,;ogulculuk yakla§lmlarm­dan oncelikle daha az a<;lklaylcl gorunen polarizasyon teorisi uzerinde durulabilir. ic,;erisinde bulundugumuz zaman diliminde duze­yinde ya§anan c,;ah;;malara baklhrsa, polarizasyon teorisi ic,;erisindeki

medeniyetler <;ah§masl ve Barber'm Mcunyaya oldukc,;a ac,;lklaylcl olduklan dii;;iinulebilir.

Soguk Sava§ donemi somasmdaki klsa bir siikunet duru­soma ve ozellikle 11 EyIiil olaylanyla birlikte kiiresel diizey­

deki kiilturel, ekonomik, siyasal ve teror c,;ah§malannm tiim dunyaYl sardlg1 soylenebilir.

teorileri, bugiinkii c,;ah;;malan a<;lklar gibi goriinmekle birlikte, bu <;at1;;malarm temellerine ili;;kin oIarak yeterince aydmlattcl goriinmemektedir. Huntington, 21. yiizyll oncesi c;;atl§malarm aglrhkh olarak Bah uygarhgl ic,;erisinde ya;;andlgml ama 21. yiizylldan soma bu c,;ah;;malann medeniyetler arasmda ya;;anacagml belirtirken one siir­diigu gerekc,;eler ikna edid olmaktan uzaktlr. Tezini temellendirmek ic;in tarihsel surec;ten verdigi ornekler ise, tarihin Huntington'm dile getirdigi c,;ah;;macl kuraml desteklemek ic;in yeniden okunmasml c;ag­n§hrmaktadlr. Butlin bir insanhk tarihi, istenirse eger c;;ok farkh teorileri desteklemek ic;;in yeterince ornek bulunabilecek kadar geni;;tir.

Bugiin ya;;anan c;ah;;malann ne kadanmn Barber ve Huntington'un dile getirdigi nedenlerden kaynaklandlgl, ne kadarmm Richard Falk'm dile getirdigi ~ekilde17 Soguk Sayar;; somas! bo§lugu doldurmak i<;in stratejik amac,;h olarak belirli giic;;lerin te§vik ve yonlendirmesinden kaynaklandlgl ise bu c;ah;;manm boyutlanm a;;an ama mutlaka yapll­maSl gereken bir tarh§madlr.

Polarizasyon teorilerinin ongordiigii c;;ab;;maCl birliktelik saVl, Robertson'n1 ktiltiirel c;;ogulculuk i<;erisinde degerlendirdigimiz kii-ye­reI bir zemin iizerindeki ban~lk birliktelik yakla;;lmlm andlrmaktadlr. <;ah~macl ya da ban~lk birliktelik tezleri, kiireselle;;me surecinin geli­;;iminde siirecin aktif ve pasH taraflanm ya da merkez-<;evre aktorleri"· nin ne diizeyde sorumlu olduklartm gizlemektedir. ilgili sure<;te degi~-

16 Wiseman, Global Nation?, s. 26.

17 Richard Falk, Ylrtlcl Kiireselle~me, Bir Ele§tiri, ~ev. Ali <;:aksu, istanbul, Kiire Yaymlarl, 2001, s.SO

211

ULUSLARARASlil!~KllER / INTERNA TID NALRELATIONS

tirici, donii1?ruriicii-zorlaYlcl bir gii<; olan belirli merkezlerin aglfhklan gozardl edilerek, bu merkezlerde geli1?en kiiresellef?tirid ya da Mcworld hareketlerin etkin rolii unutularak yapl1acak bir degerlendirme dogal olarak eksik kalacakbr. Gerek Robertson'm yerelligi18 ve gerekse Barber'm cihad hareketleri ya da Huntington'm "Medeniyetler <;ah:;;­maSI" i<;erisinde degerlendirilsin, yerel hareketlerin, edilgen, tepkisel, karf?lt boyutlan, klsacasl kiireselle:;;tirid geli:;;melerin sonucu oldugu gozardl edilmemelidir.

~ok kiiltiirliiliik ve kiiresel kiilrur teorilerinde ise, bu teorilere olumlu yakla1?anlar i<;in, kiireselle1?me siireci, farkh kimlik ve kiiltiirle­rin bir arada barw i<;inde ya:;;adlgl, farkhhklarm bastmlmak zorunda olmadlgl, eger kiilrurler arasmda bir benze1?meden bahsedilebilirse, biitiin kiilrurlerden unsurlar taf?lmasl nedeni ile bu benze1?menin me­lezle1?me oldugu bir siire<;tir. Oncelikle bu tezlerin de polarizasyon te­zinde oldugu gibi merkez ve <;evre statiisiinii gizleyerek, kiiresellef?me siirecindeki gii<; ili1?kilerini ihmal ettigi soylenebiHr. Bu nedenle <;ok kiiltiirliiliik ve kiiresel kiiltiir tezlerine kar1?l; 1- tarih 2- <;evrenin haliha­zlrdaki kiiltiirel yeri-iiretimi, kapasitesi 3- ya1?anan pratik a<;lsmdan ii<;lii bir ele:;;tiri getirilebilir.

Kiireselle:;;me, geleneksellikten modemlige ge<;i:;;te oldugu gibi tarih­sel bir kopuf;> degil, Giddens'i izleyerek19 modemligin bir devaml ola­rak goriilebilir. Ya da postmodemite i<;erisinde degerlendirilirse, mo­demligin devaml bir postmodemite kabulii i<;erisinde de degerlendiri­lebilir. Burada onemli olan kavramsal ad land Irma degil, kuramsal i<;e­riktir. Kiireselligi modemite baglammda degerlendirince, kiiresellef?me siired i<;erisinde dile getirilen <;ok kiiltiirliiliik ya da hibridlef?me teori­leri i<;in modemlef?me siired bir ol<;iide a<;lklaYlcl olacaktIr.

Bah modemliginin (farkh modemle:;;me bi<;imlerinden bahsedil­mekle birlikte) yaf?amm pek <;ok alanlarmda, onceden hi<; olmadlgl ve oncesi ile klyaslanamayacak oranda bir standartla~ma yarathgl soy le­nebilir. Kurum ve kurallanyla ekonomik, politik, teknolojik ve bilimsel alanlarda yogun bir standartlaf?manm ya~andlgl gozlemlenebilir.

Yaf?amm hemen hemen biitiin alanlarmda tarihsel olarak bir stan­dartla~ma getiren Bah modemliginin bir devaml niteligindeki kiiresel­le:;;menin sadece kiilrurel alanda nasll ve ni<;in farkhhklar yaratacagl sorulmasl gereken bir sorudur. Buna kar~lhk kiiltiirel kiiresellef?me sii-

18 Roland Robertson, "Glokalle§me: Zaman-Mekan, Homojenlik-Heterojenlik", Abdullah Top~uoglu ve Yasin Aktay (der.), Postmodernizm ve islam, Kureselle§me ve Oryantalizm, Ankara, Vadi Yaymlan, 1996, s. 118-127.

19 Anthony Giddens, "Anthony Giddens ile Soyle§i", Soyle§iyi yapan: Surhan <;:am ve Nadir Sugur, Miirekkep, 1995, s.3-4.

212

Kiireselle$en Kiiltiir ve Degi$en Yerle$ik Siyasal Konumlar

recini, yerellik ya da farkhhklar sureci olarak degil; ekonomik, siyasal teknolojik alanlarda nerede ise tamamlanml~ bir standartla~ma sureci­nin eksik kalml~ kulturel boyutunun tamamlanmasl sureci olarak gor­mek daha anlamh gorlinmektedir. Bu noktada Turner'in "postmo­dernizm, kiiltiirel iiretimde benze~imin (simulation) kullamlmasl anlamma gelir" ~eklindeki tammlamasl bu duruma oldukr;a denk d u~mektedir. 20

ikinci olarak, r;ok kiiltiirliiliik ve kiiresel kiiltiir tezleri r;evrenin hali­hazlrdaki kiilturel uretimi ve kapasitesi ile r;eli~mektedir. Klsa donem olarak adlandmlabilecek belirli bir donem i<;in farkh kiilturleri aym anda gorebilmek mumkiin olsa da, kultiirel farkhhgml koruyabilecek ve geli~tirebilecek belirli donammlardan yoksun bir r;evrenin ya da ye­relin uzun donemde kiiltiirunii nasd ayakta tutabilecegi, sorulmasl ge­reken bir sorudur. Medya, miizik, sinema, eglence alanlarmda belirli merkezlerde iiretilen yogun iiretime kar~l yerel unsurlann yamt vere­bilme ve uzun donemde ayakta kalabilme yetileri r;ok kiiltiirliiliik tezle­rini zaYlflatmaktadlr.

Kiiltiirel kiireselle~me siirecinin giir; i1i~kileri analizi yapllmadan ar;lklanamayacagma dair ilginr; bir ornek Esperanto dilidir. Pek r;ok dil­den ortakla~a olu~turulan Esperanto dili ya~ama ger;irilememi~tir. Bu durumun temel nedeni Esperanto dilini destekleyecek arkasmda eko­nomik, teknolojik ve siyasal bir gucun bulunmamasl olarak goriilebilir.

Ur;uncii olarak r;ok kultiirluliik ve hibritle~me tezlerini gerek mo­dernle~me surecinde ve gerekse kuresellik surecinde ya~anan pratik de desteklememektedir. Modernle~me surecinde ba~ta Afrika olmak uzere diinyamn degi~ik yerlerinde kaybolan diller, degerler, davram~ kural­lan, yemek, giyim vb kiiltiirler r;ok kiiltiirliiliik ya da hibritler;;me He ar;lklanabilir gibi goriinmemektedir.

C;:ok kiiltiirliiliige ilir;;kin verilen bir bar;;ka ornek, farkh kiiltiirlerin aym mekanlarda onceden olmadlgl kadar birlikte bulunabildigidir. Klsa donemde bu durum dogru gibi goriinmekle birlikte, uzun do­nemde farkhlar;;manm azahp azalmayacagl, 1/ erime kazammn" (melting pot) farkhhklara ne kadar olanak verecegi tartIr;;mahdlr. Bu konuda Amerika Birler;;ik Devletleri ve Avrupa iilkelerinde (ornegin AI­manya'daki Tiirkler) bu iilkelere dl~ardan gelen birinci, ikinci ve iir;iincii kur;;ak arasmdaki kimlik, algI ve kiiltiire ilir;;kin farkblar;;malan ortaya koyan, ku~ak saYlsl arthkr;a farkh hissedir;;in azahp azalmadIgml gosteren arar;;hrmalara ihtiyar; vardlr.

20 Bryan S. Turner, "Benlik ve Diii/iiniimsel Modernlik", Abdullah Top<;:uoglu, ve Yasin Aktay, (der.), Postmodernizm ve islam Kureselle~me ve Oryantalizm, Ankara, Vadi Yaymlan,1996, s. 43.

213

ULUSLARARASlili$KilERjINTERNAliONALIiELATlONS

Kiiltiil'el homojenle1?me teorilerine gelince, klsa donemde olmasa da uzun donemli bil' kiil'eselle1?me siil'ecinde gittiks;e fal'khla1?an degil, ho­mojenle~en bil' diinyadan ve kiiltiil'den bahsetmenin daha dogru cagl soylenebilil'. Bu ifadeyi dUe getiril'ken Rousseau gibi "bilimsel ve teknolojik geli~melel'in insanhgl daha mutsuz ktldlgl" ya da Bal'ber'm dile getirdigi ~ekliyle ., daha giiS;lii olan modern insamn daha s;aresiz oldugu" ya da "daha fazla bil' ~eyleri olan insanhgm bunlan kol'umak is;in daha fazla ihtiyas; oldugunu" ,21 ~ekilde

homojenle~menin "kotii", "yanh~!I, "olmamasl gel'eken", "mutsuzluk kaynagl" oldugunu soyliiyol' degilim. Bu tiir ba~ka

bil' s;ah~mamn konusudur ve siibjektiftil'. Ama kiil'esellef?me siil'eci, bu siil'es;te kendi yel'el kimlik, kiiltiir ve degerlerini geli~tirebi1ecegini dii~ f?iinenlere uzun donemde hizmet edecek gibi gol'iinmemektedir. Aynca kiil'esellef?me siireci, uzun donemde bu siirece karf?lt bil' konumda dini konmnlandlrabilme, iiretebilme ve farkh bir kimlikle var olabilme kapasitesini, giiciinii, farkh kiiltiirleri klSmen is;selle~tirel'ek, 'r",,,,",,,.·,,

marjinallef?tirerek s;ok yonlii a~mdll'maktadlr. is;selle~tiril'ken de yeni­den iil'eterek kendi ozgiin, otantik bis;iminden farkhlughrmaktadlr. Disneyland'da iiretilen Alaaddin ve Ali Baba gibi ()rnekler bu durumun bazl ornekleridir.

Bununla birlikte homojenlegme teoriled siirecin kendiligindenligi ve tarihsel olarak farkh donemlerde fal'kh homojenle;;tirid unsurlarm ristiyanhk, Islam) bulundugunu, bugiin daha etkin goriinen Amerikan ya da Bah baskm kiiltiiriiniin dCinemselligini gozardl etmektedir.

Sonw;; olal'ak, kiiltiirel kiireselle;;me tarh;;malan kiiresene~menin genel karakteristiklerinden s;ok farkh goriinmemektedir. Gramsd'yi bir kez daha ammsarsak, kiiltiirel alanda da "zor + nza"mn yaf,>anmakta oldugu soylenebilir. Burada "zor"u "giiS;" olarak da okuyabiliriz. Eko­nomik, politik, askeri ve teknolojik olamk giicii elinde bulunduranlann kiiltiirel alanda da daha fazla soz sahibi olduklan dii;;iiniilebilir. Bir ii<;iincii diinya iilkesinin bir oyununun de gil de Shakespeare'in oyunla­rmm neden biitiin diinyada izlenir oldugu Amerikan filmlerinin neden slkhkla "top ten" is;erisinde yer aldlgl, pek s;ok dilden ortaklaf?a olu;;tu­rulan Esperanto dilinin degil de ned en Ingilizce'nin bir diinya diU 01-dugu kiireselle;;menin zor ya da gii<; boyutu He izah ediIebilir. Kiiresel·­le;;menin zor ya da giiS; boyutu homojenle;;tirici etki yaratmaktadlr. Bu~ nunIa birlikte ya;;anan siires; sadece gii<; ilif?kileri boyutuna indirgene­mez. Ba~ta yerel yemek kiiltiirleri olmak iizere giyim-ku;;amm, miizi­gin, karf?lhkh s;ok yonlii payla;;lmlann ve baf,>kaca alanlann tarihte hiS; olmadlgl kadar yaygmla;;tlgl gozlenmektedir. "Rlza" alamm ilgilendi-

21 Barber, Jihad versus MacWorld, s. 40.

214

Kilreselle$en Killtilr ve Degifjen Yerle$ik Siyasal Konumlar

ren bu alanda oldukc;a geni§> bir ili§>kiler ve ileti§>imler agmm kurulu dugu soylenebilir ve bu alanda hesaplanamayacak kadar geni§> bir in­sanhk kesiminin birikimi ve katkisl bulunmaktadlr. Rlza alam kiiltiirel kiireselle§>menin e;ok kiiltiirliiliik, melezle§>me ve kiiresel kiiltiir alamdlr.

Giie; ve rlzanm bulundugu yerde c;abt;;ma dogal olarak kac;mllmaz·· dlr. Kiireselle§>me gibi et;;zamanh olarak kazananlar ve kaybedenler ya­ratan bir siirecin kiiltiirel alanda da e;atlt;;malar yaratmasl beklenmelidir. Artan mikro ve makro milliyete;ilik dalgalan bu baglamda degerlendi­rilebilir.

DolaYlsl He killtiirel kiireseUe§>meyi sadece homojenle§>me, polari­zasyon ya da kiiltiirel e;ogulculuk siired olarak okumak yeterince dogru goriinmemektedir. Kiiltiirel kiireselle§>me bu iie; boyutun birlikte ya­§>andlgl bir siirec;tir. Homojenle~me, polarizasyon ve kiiltiirel c;ogulcu­Iuk yakla§>lmlan tek ba§>lanna killtiirel kiiresellet;;menin bir ya da birkac; boyutu ie;in apklaylcl goriinmektedir. Killtiirel kiireselle§>menin, yuka­nda deginildigi ~ekilde biitiin boyutlanm Hade etmede yetersizdirler. Killtiirel kiiresellef?me bu iiC; boyutun birlikte ya§>andlgl bir siirec;tir. Giie; ili§>kileri ekseninde irdelenecek bir homojenle§>me, insanhgm katkllanm, birikimlerini ic;eren bir kiiresel kiiltiir ya da c;ok kiiltiirliiliik ve kaza­nanlar-kaybedenler miicadelesinde kutupla~manm ya§>andlgl bir pola­rizasyon siireci. Kiireselle§>menin konumlarma gore, birey, topluluk ve uluslan farkh etkiledikleri dii~iiniiliirse, herkesin, her toplumun konu.·· muna gore homojenle§>me, polarizasyon ya da kiiltiirel c;ogulculuk yakla§>lmlanndan birini ya da bir kac;ml birlikte ya§>lyor oldugu soyle­nebilir. Eger kiiltiirel kiireselle~meye ilif?kin geli~meler tek bir kavramla ifade edilmek istenirse, kiiltiirel kiireselle§>menin polarizasyon ve kiiltii­reI c;ogulculuk boyutlanna da dikkat <;ekmekle birlikte, kiiltiirel homo­jenlet;;menin alhm c;izen, gii<; ilif?kilerini gozardl etmeyen ama biitiin ge­li~meleri giiC; ilif?kileri analizine de indirgemeyen yeni bir kavrama ge­reksinim vardlr22.

Ara§brmamn Kapsam ve Metodolojisi

Arafjttrma Ornekleminin Belirlenmesi

TBMM iiyeleri He yapIlan bu anket c;ahf?maSlr daha geni~ kapsamh bir ara~hrmamn bir parc;asml olu~turmaktadlr. <::ah~ma temel olarak AKP ve eHP/li vekillerin belirlenen sorular dogrultusundald yaklaglmlanm

22 Kulturel klireselle~meye ili§kin geni~ ve detayh tartl~malar i<;:in bkz: Kudret BulbUl, KUreselle~me, Killtiir ve Siyaset: Tiirk Dii§iinsel ve Siyasal Ya§ammda Kiireselle§me Yakla§lInlan Yaymlanmaml~ doktora tezi, Ankara Universitesi, Sosyal Bilimler Enstitiisii, Kamu Y6ne­timi ve Siyaset Bilimi (Siyaset Bilimi) AnabiIim Dal!, 2004, s. 247-296.

215

ULUSlARARASIILl~KiLER / ItmRNATIONAlRELATIONS

anlamaYl ama<;ladlgmdan, ara§t1rmanm evreni, AKP ve CHP'lilerden olu§an TBMM iiyeleridir. 22. donem TBMM kompozisyonuna baklldlgmda, diger partilerin Medis i<;erisindeki oransal varhklanmn ihmal edilebilir diizeyde olduklan soylenebilir. Ara§hrma Arahk 2004-Mayls 2005 tarihleri arasmda yapllml§hr.

Ara§hrmanm orneklem biiyiikliigiiniin tespit edilmesine gelince, bu ara§hrmada ama<;, bolge ve parti bazmda tahmin vermek oldugundan maliyet ve i§giicii faktorleri de dikkate almarak 0,01 duyarhkla ve 0,95 anlamhhk diizeyi He n =[ t 2 .(p*q)] / d2 formiilii kullamlarakornek hacmi 100 olarak hesaplanml§hr. Bu formiilde, n :::: top lam ornek hacmi, t ::::: 0,95 anlamhhk diizeyinde student-t tablosundaki deger, p:::: belli ozellige sahip birimlerin oram, q::::: 1- p, d::::: duyarhk diizeyini goster­mektedir. Bu oranm bolgeler bazmda daglhmml belirlemek i<;in, ilgili partilerin bolgesel diizeyde <;lkardlklan milletvekillerine dayanan bir tabakah orneklem yontemi izlenmi§tir. Her tabakada tahmini garan­tilemek i<;in ornek hacminin tabakalara daglt1ml compromise allocation (uygun daglhm) yontemi He olmu§tur. Dagltlmda kullamlan formiil n :::: n . [ K 2 + ( 1 - K 2) • Mh 2 ] 1;2 dir. Bu formulasyonda n::::: goze dii§en ortalama ornek hacmini, Mh= Tabaka aglrhgmm top lam tabaka sayls­ma etkisini, Mh::::: Nh / ( N /H) ::::: H.Wh'yi, H= Tabaka saYlsml, Nh= Tabakadaki birim saYlsml, N= Toplam birim saYlSlm, Wh= Tabaka­daki birimlerin aglrhglm, K 2 :::: Goreceli onemi, nmin :::: K . n en kii<;:iik goze dii§en ornek hacmini gostermektedir. Bu <;:ah§mada K=O,75 ve n =7 olarak almml§t1r.

Yukanda belirtilen kriterler ve yontemlere gore, hangi bolgeden ve partiden ka<; saYlda milletvekili He anket yapllacagl a§agldaki tabloda belirtilmi§ tir.

AKP ve CHp'nin BOlgelere Gore Milletvekili Dagtltmt ve Orneklem BOO "kl"kl . uyu u ert

AKParti CHP Bolgeler

MV SaYIsi Ornek

MV SaYIsi Ornek

SaYIsi SaYIsl i~ Anadolu Bolgesi 70 9 24 6 Ege Bolgesi 38 7 33 7 Marmara Bolgesi 79 9 49 8

Karadeniz Bolgesi 59 8 16 6

Akdeniz Bolgesi 38 7 29 7 Dogu Anadolu Bolgesi 44 7 12 5 Cuney D. Anadolu BOlgesi 39 7 13 6 Toplam 367 54 176 45

216

Kiiresellefjen Kiiltiir ve Degi~en Yerle$ik Siyasal Konumlar

Oranlar ankete ba1;>lamldlgl zamanki vekillerin parti dagIllmlanna gore beHrlenmi1;>tir. Tiirkiye'de milletvekillerinin parti degi1;>tirmeleri anormal bir durum olmadlgl ic;in partilere gore dagtllm oranlan daha soma degi1;>mi1;> olabilir.

Ankette aC;lk ve kapah uC;lu sorular birlikte kullamlml1;>t1r. Milletve­killeri He ankete ba1;>lamlmadan once, anketin AU. Siyasal Bilgiler Fakiiltesi ogretim elemanlan, biirokratlar ve i1;> adamlanndan olu~an bir grup iizerinde pilot uygulamasl yapllml~ttr. Yukandaki bolgesel ve partisel kotalar dogrultusunda tespit edilen sayllara ula~Ilmcaya kadar, rastlanttsal yontemle belirlenen milletvekilleri He anket yapIlmaya devam edilmi1;>tir. Boylelikle yakla~lk 300 vekile anket formu elden ver­ilmi~tir. 105 vekilden yamt ahnml1;> ve bu yamtlardan 99'u degerlendir­meye tabi tutulmu1;>tur. Makalenin yazlldlgl tarihte AK Parti ve CHP'nin top lam miUetvekili saYlsmm 513 (355+158) ve TBMM'nin hali hazlrdaki iiye saYlSmm 546 oldugu dii1;>iiniiliirse23, bu oran ilgili partil­erin ve Meclis'in yakla1;>lk % 20'sine tekabiil etmektedir. Anketler c;ogunlukla bizzat milletvekilleri He yiizyiize yapIlml1;> ve bu durum gerekli durumlarda ilgili vekile, sorulara ili~kin gerekli aC;lklama yapma olanagl saglaml§tlr. Daha az sayldaki inilletvekili ise anket formunu daha soma doldurup iade etmeyi tercih etmi~tir.

Orneklemin Demografik Dagtlzmt

Yukandaki yontem ve metodoloji He belirlen omeklemin demografik, bolgesel, bilinen diller ve kimlik temelindeki daglhmlan a~agldaki tabloda verilmi~tir.

23 http://www.tbmm.gov.tr (19 Eylii12005)

217

ULUSLARARASIILi~i(iI.ER / INlH!NATIONALIiELATIIlNS

Orneklemin Demografik Bolgesel, ve Kimlik Ozellikleri ------

Sayl Ge,>erl Say! CINSiYET

-

Kadm 5 21

-- -Erkek

94 50 -------MESLEK

55 ve uzeri 27 -

Burokrat/Kamu BiLiNEN sektOru 16 niIJPR

-oi"~l sektOr 35 Ingilizce 51 i 51

Ogr. Uyesi, Ogretmen, 17 Franslzca 11 Egitimci Avukat, Hukuk<;u 14 14,3 Almanca 10 10, Doktor

10 I Arap<;a 16 \---------- -

Gazeteci Yazar 4 Kiirt<;e 18

1----Diger

2 KiMLiK

~TiM _ Milliyet<;i 4 4,0 Ortai:)gretim ve

13 Muhafazakar 27 Onlisans Lisans 57 <:0 " Liberal 19 19,2 Master ve Doktora 18 18,4

...

Sol 25 25,3 Doktora iistil 10 10,2 Kemalist 13 13,1

Muhafazakar 13

Demokrat --Sasyal

4 Demokrat Toplam 99 --

(Bundan sonraki analizlerde yukandaki dagIllmda saylsal olarak 10 ve uzerinde yamt alman dagIllmlar degerlendirmeye ahnacak, 9 ve daha az sayldaki daglhmlar degerlendirme dl~l blrakIlacakhr. Aksi be­lirtilrnedigi surece verilerdeki biitun yuzdelik oranIar gec;erli yuzdelik oranlardlr. )

218

Kilresellegen Killtilr ve Degi~en Yerlegik Siyasal Konurnlar

izleyen bolUmlerde 22. TBMM uyelerinin, kiilturel kureselle~meye ilif?kin ileri siiriilen tezlere dair yakla~lmlarma ve Tiirkiye baglammdaki uzanhlarma yonelik araf?hrma bulgulan l)Tezler ve 2)Kultiirel Kiire­sellef?me ve Tiirkiye olarak iki alt kategoride incelenecektir. Ara~hrma bulgularmm boylesi bir aymm ic;erisinde ele almmasl, kuramsal oner­meIer ve pratik yanslmalar arasmda bir aymm bulunup bulun­madlgmm gozlenebilmesi aC;lsmdan da yardlmcl olabilir.

Kuresene~me-kiiltiir-yerene~me literamriinde slkhkla ismi gec;en a~agldaki kavramlar ve one siiriilen tezler seti, ilgili tartl~manm nasll \eli~en, <;:akl~an, oldukc;a dagmlk bir zemin uzerinde yaplldlgml ve bu zeminin c;erc;evesinin nerede ise c;izilemeyecek kadar geni~ oldugunu, kavramsal karga~ayl ve bu sorunlan af?mak i<;in giri~ilen yogun kavram iiretme <;abasml gostermesi a<;lsmdan ilginc;tir. BaZl kavramlarm Turk<;e'ye nasii c;evrilmesi gerektigi ise bir ba~ka tarh~ma konusudur:

cculturation (kiiltiirle~me)24

erikanla~ma

~iretle~me Balkanla~ma

ahhla~ma B61geselle~me

(territorialization) B6Igesizle~me/

ersizle~me

( deterritorialization) rezilyala~ma

ihad oca-colanizasyon reolization

(kiilrurel kan~Im) .ok kiiltiirli.iliik

-culturation (kiilrurstizle~me )25

eglobalization (kureselle~menin tersi)

isneylandlar;;ma (disneyfication) (Derksen, 000: 1)

vrenselcilik (Universalizm) u -yerell~me arkhla~ma (fragmentation) (glokalle~me) undamentalizm c-Donaldlar;;ma 'orecelilik (Relativezation) c-diinyasl ·Ieterojenler;;me Medeniyetler <;;abr;;masl ibritler;;me, melezlef,lme ikro-milliyet<;;i1ik

nfra-milliyet<;;ilik (ulus-alb rtac;agla:;;ma 1illiyetc;ilik) tekile:;;tirme aponla~ma olarizasyon . lik, farkhhk op kiilruru itle kiilruru killerle~me

(onsfunerizm upra-milliyetc;ilik (ulus ozmopolitanizm "stu milliyetc;ilik) uHur emperyalizmi arihin sonu illrurel aki:;; ikelcilik (particularizm) ill rueel c;e:;;itlilik uketim kill ruru illrurel hegemonya lusal killrur illrueel erel kiilrur omojenle:;;me illrurler araSl kar;nlar;;lm

(cross-cultural encounters) uresel (global) killtiir iiresel kanf,lIm (global elan e)

erelle~me

erel-ulusal-kiiresel kimlik erlile~me (indigenization) ersizle:;;me( de localization,

displacement

24 Loubna H., Skalli, Articulating the Local and the Global: A Case Study in Moroccan Women's Magazines, Yaymlanmamlg Doktora Tezi, Graduate School of Pennslvania State University, Graduate Program in Mass Communication, 2000, s. 27.

25 Skalli, Articulating the Local, s. 27.

219

ULUSLARARASIILI~KllER / INTERNA T10NAlRElATlIlNS

DochakuOapon tipi yerellik) Eklemlenme (articulation) Entegrasyon Etniklik

Bir alan ara~hrmasma dayanan c;ah~mada bu tezlerin hepsine ya da c;ogunluguna yer vermek dogaldu ki, olasl degildir. Bu c;ah~mada, tezler klsmmda, en fazla dile getirilen "kiiresel1e~menin c;ok kiiltiirliigii destekledigi", "yerel kimlik ve sivil toplum orgiitlerini te~vik ettigi", "medeniyetler c;ah~maSl" ve "Amerikanla~ma" oldugu tezlerine dair milletvekillerinin yakla~nmlanna yer verilecektir. Medis genel ve par­tisel dagllima i1i~kin sonw;lar ilgili boliimlerde aynca degerlendirfle­ceginden, a~agldaki tabloda demografik dagilima ili~kin sonuc;lara yer verilecektir. ilgili alt boliim degerlendirmelerinde demografik dagllim tablosuna gerekirse tekrar doniilecek olmakla birlikte, demografik da­glhm tablosundaki biitiin verilerin analizi amac;lanmamakta, u veriler daha kapsamh sonw;lar elde etmek isteyen ara~hrmaCllarm ilgisine sunulmaktadlr.

Kulturel Kuresellelime Tezleri & Demografik Dagtltm

Kiiresellelime bir

medeniyetler

ratllimasldlY.

~ ~

I'd ~ I'd '" '" !;f .. .. i; '" S' C S !! oS '" ~ ~ '" ~

MESLEK

BiirokratiKamu 12,5 6,3 81,3

sektorii

Ozel Sektor 24,2 15,2 60,7

Ogr. Uyesi, ogret- 25,1 18,8 56,3

men, egitimci

Avukat/Hukukyu 33,3 8,3 58,3

Doktor 11,1 22,2 66,7

EGiTiM

Ortaogretim ve 9,1 27,3 63,7

onlisans

Lisans 22,3 13,0 64,9

Master ve Doktora 16,7 16,7 66,7

220

Doktora Ustil

YA$

35-44

45-54

55 ve iizeri

siLiNEN

DiLLER

ingilizce

Almanca

Franslzca

Arap,a

Muhafazakar

Muhafazakar

Demokrat

33,3 11,1

23,8 9,5

19,2 19,1

20,8 12,5

17,0 12,8

17,

36,0 28,0

23,1 15,4

Liberal 21,1 10,5

Sol 13,0 13,0

Kemalist 18,2

SE<;iM

SOLGENiZ

Mannara

Ege

i, Anadolu

Dogu Anadolu

Giineydogu

Anadolu

Akdeniz

Karadeniz

5,9 11,8

33,3 8,3

7,7 23,1

25,0 8,3

25,0 25,0

28,6 14,3

30,8 15,4

Kureselle§en Kultur ve Degi§en Yerlefjik Siyasal Konumlar

a) Kiireselle~me bir medeniyetler fatt~mastdtr

Huntington'm r;ok bilinen kuramma teorik diizeyde pek r;ok ele~tiri

yoneltilebilmekle birlikte, ozellikle 11 Eyltil sonrasmdaki ge1i~melerin ve ya;;anan kar;;lthklarm bu kuraml destekler goriinmekte oldugu soylenebilir. Bununla birlikte bu geli;;melerin kendiliginden geli;;en r;ah;;malar ml yoksa Richard Falk'm yukanda i~aret edilen Soguk Sava;; sonraSl olu;;an bo;;lugu doldurma stratejisinin bir uzanhSl ml oldugu ba;;ka bir r;ah;;manm konusudur.

TBMM iiyelerine oncelikle kiireselle;;menin bir medeniyetler <;ab;;­maSI oldugu tezine kahhp katdmadlklan sorulmu;;tur.

Medis genel dag1l1ml a<;lsmdan, milletvekillerinin %63,4 oram ile r;ogunlukla bu teze kahlmadlklan gozlenmektedir. ilgili teze katl-

221

IJLUSLARARASIII.i$KilEll/lt~TERNATIONAlRELATlIlNS

lanlann oram %21,5' de kalmaktadlr. Bu teze kahhm oranlarmm partil­ere gore dag1l1mmm grafiksel goriiniimii ise a§agldaki gibidir

Kuresellefjme bir medeniyetler ratu;mastdtr &Partiniz

KatIhyorum 17 18,3 21,2 14,6 ----

Kararslz 14 15,1 21,2 7,3

KatIlmlyorum 51 54,8 46,2 65,9

Kesinlikle Katllnuyorum 8 8,6 5,8 12,2

80 78,1

70

60

50

40

30

20

10

0

Katillyorum Karanz Katllm lyorum

Goriildiigii gibi kiireseIle§menin bir medeniyetler <;;ah§masl oldugu tezine AK partililer, goreceli olarak CHP'li vekillerden daha fazla orand a kahlmaktadlrlar. AKP'li milletvekilleri %52 oranmda bu teze kahlmazken, CHP'liler %80'lere varan bir orand a ilgili tezi onayla­mamaktadlrlar. AK Parti tided Ba§bakan Recep Tayip Erdogan'm, isp'mya Ba§bakam He birlikte yiiriittiikleri "medeniyetler ittifakl" projesine verdigi destek ve ilgili projeye slkhkla yaphgl vurgu He klyaslandlgm,da, AKP'li vekillerin ilgili projeye tam olarak destek ver­medikleri soylenebilir.

222

Kiiresellet;en Kiiltiir ve Degi§en Yerle§ik Siyasal Konumlar

Milletvekillerinin kendilerini tammladlklan siyasal kimliklere gore de, kiireseUe~menin bir medeniyetler <;ahgmasl olup olmadlgt tezine yonelik yakla~lmlan farkhla~maktadlr.

Kureselle§me bir medeniyetler fatU}masldtr &Siyasal kimlik

90 II katlliyorum 80 70

II kararslz

60 D

50 40 30 20 10

0 MuhafaLakar Muhafazakar Liberal Sol Kemalist

Demokra! -- -- ----- --------------- -------- -------------j

Grafikten de izlenebilecegi gibi, kiiresene~menin bir medeniyetler c;ah~masl oldugu tezine en fazla destek "muhafazakar" milletvekiller­inden gelmektedir. Bu teze en en fazla kaqHthk ise %81,8 oram He kendilerini "Kemalist" olarak tammlayan vekillerce gosterilmektedir.

Kiiresellegmenin bir medeniyetler c;atlgmaSl oldugu tezine katIlma oranlan farkh temellerdeki diger daglhmlarda da farkhla~maktadlr. Vag, egitim, meslek gibi daglhmlardaki farkhla~malar ic;in yukandaki demografik dagllnnlar tablosuna bakllabilir.

b) Kureselle§me Amerikanla~madtr

Amerikan siyasal ve kiiltiirel etkisinin, yagam bic;iminin gezegen diizeyinde yaygmlagmaSl anlammda kullamlan Amerikanlagma kavraml ekseninde yuriitulen tartlgmalar kuresellegme surecinde yeniden alevlenmig gorunmektedir. "Kiireselle~me, AmerikanlagmaYl gizleyen bir isim midir?" sorusuna "evet" yamhm veren Francis Fuku­yama'ya gore, kureselle~me Amerikanlagma olmak zorundadlr. "Bugun dunyanm en geligmig kapitalist toplumu Amerika ise ve kurumlan pi­yasa giic;lerinin manttksal geligimini temsil ediyorsa ve eger piyasa kiiresellegmeyi yonlendiriyorsa, Amerikanla~manm kiireselle~meye

e~lik etmesi kac;mllmazdlr"26. Turk milletvekillerinin Amerikanla~ma tezine verdikleri destegin fazla olmadlgl soylenebilir. Kureselle~menin

26 Francis Fukuyama, "Economic Globalization and Culture-A Discussion with Dr. Francis Fukuyama", http://www.ml.com/woml/forum/globa1.htm. 2001, (28 Ocak 2001), s. 1-2; Aynca Amerikanla~ma tarh~malarmm genig bir ozeti i"in bkz. Blilbiil, Kiireselle~me, Kiiltiir ve Siyaset, s. 2.57-263.

223

ULUSlARARASlilj~KiLEIl / It1TERNATIONALREl.ATlIINS

Amerikanla~ma oldugu tezine destek veren AKP'li vekillerin oram %25,5 ve CHP'lilerin oram %31,7'dir. iki partiden de bu teze verilen de­stek duzeyi du~uk ve birbirine olduk<;a yakm gorunmektedir.

Kiireselle~me Amerikanla~madlr& Partiniz

Kattlnu mum 10

Kureseller;;menin Amerikanla~ma oldugu yakla~lmml payla~ma­

yanlann oram her iki partide de %50'nin uzerindedir. AKP'de bu oran biraz daha fazla olmakla birlikte kureselle~menin Amerikanla~ma 01-madlgl goru1?u her iki partiden milletvekillerince birbirlerine yakm oranda payla1?llmaktadlr.

Kureselle~menin Amerikanla1?ma olmadlgl goru~u diger biitun da­glhmlarda %50'ye yakm ya da daha yuksek oranlarda payla~llmaktadlr. Butiin demografik daglhm i<;erisinde, kureseller;;menin Amerikanla1?ma olmadlgl gorur;;une %92,3 oram He en yuksek destek Muhafazakar de­mokrat milletvekillerince gosterilmektedir.

224

Kuresellefjen Kultur ve Degi~en Yerlefjik Siyasal Konumlar

c) Kiireselle~me yerel kimlikleri ve sivil toplum orgiiJlerini tefivik eder

Kiireseller;;me tarhgmalan ile birlikte paralel olarak one C;lkan bir bagka kavram yereller;;medir. Yereller;;me kavraml da en az kiireseller;;me kavraml kadar genir;; kapsamh olarak kullamlmakla birlikte, kavramm yerel kimlik, kiiltiir, ekonomi, yonetim gibi ulus-alh diizeylerin one c;lklr;;ml ortaya koyan siirecin genel ifadesi olarak kullamldlgl soylene­bilir. Kiireselle~me-yerellegme tarh~malarmda slkhkla yer verilen bir ba~ka kavram da kii-yerel1e~me (glocalization) kavramldu.27

TBMM iiyelerinin kiireselle~menin yerel kimlikleri ve sivil toplum orgiitlerini tegvik ettigi tezinin TBMM iiyelerince %50'yi a~an bir oranda payla~Ildlgl Hade edilebilir:

Partisel daglhmda da bu teze verilen destek duzeyinin ilk slrada yer aldlgl gozlemlenmektedir. AK Padili vekillerde oransal olarak ilgili teze verilen destek duzeyi biraz daha fazla olmakla birlikte, her iki par­tideki oransal dag1l1mlann birbirine yakm oldugu soylenebilir.

27 Kiiresellegme tarbgmalarmm onde gelen isimlerinden, University of Pitsburgh ogretim iiyesi, sosyoloji ve dinsel aragtIrmalar profesorii Roland Robertson'm ortaya koydugu "kii­yerelle~me" (glocalization) kavrammm da <;ok kiiltiirliiliigiin bir ba~ka bi<;imi oldugu soylenebilir. Robertson, "mitoloji" olarak tammladlgl kiiltiirel homojenle~me ele~tirile­

rind en ka<;mmak ve kendisinin verdigi anlaml daha iyi ifade edebilmek a<;mdan, kiireselle~me yerine kii-yerelle~me kavramml onerir. Esas olarak, Japon <;:ift<;:ilik teknikle­rinin yerel ko~ullanm ifade etme amaclyla kullamhrken, daha sonra Japon ig diinyasmda yerel ko~ullara uyarlanml~ bir kiiresellik anlammda Japonca 'dochakuka'ya dayanmakta olan kavram global ve lokal (kiiresel ve yerel) kavramlarmm birle:;;iminden tiiretilmi:;;tir (Robertson, "Glokalle:;;me: Zaman-Mekan, Homojenlik-Heterojenlik", s. 118). Kiireselleg­meyi "hem evrenselin tikellegmesini, hem de tikelin evrenselle~mesini i<;:eren ikili bir siire­cin kurumsallagma bi<;imi" (Roland Robertson,"Toplum Kuraml, Kiiltiirel Gorecelik ve Kiiresellik Sorunu", Kultur, Kureselle§me ve Dunya-Sistemi, Anthony D. King, (der.), <;:ev: Giilcan Se<;:kin, Umit Hiisrev Yoisal, Ankara, Bilim ve Sanat YaYlnlan, 1998, s. 105-106) olarak tammlayan Robertson, kii-yerelle:;;meyi de bu anlamda kullamr ve kiireselle:;;menin yerel­legme ile bir gerilim i<;:erisinde kurgulanmaslm agmaya <;:ah:;;lr. O'na gore, en geni:;; anlamda kiiresellegme, diinyanm ufalmasml, yerelligin iiretilmesi ve i<;:erilmesini genig ol<;iide kapSamlg ve artarak kapsamaktadlr (Robertson, "Glokalle:;;me: Zaman-Mekan", s. 127).

225

ULUSLARARASlili~Kh1R/INT[RNATIONALIIE!ATIONS

Demografik daglhmlara baklldlgmda, ortaogretimden doktora usrune, egitim duzeyi yukseldikc;e kureselle~menin yerel kimlikleri ve sivil toplum orgutlerini te§vik edecegi tezine verilen destek duzeyi art­maktadlr. Benzer bir durum ya§ gruplannda da gozlemlenmektedir. Vekillerin ya§lan yukseldikc;e ilgili teze kahlma duzeyleri de artmakta­dlr. Kulturel kureselle§me tezleri & demografik dagIllm tablosundan milletvekillerinin bu teze katllma duzeylerinin siyasal kimliklerine gore de degi§tigi gozlemlenmektedir. Kemalist milletvekilleri digerleri He klyaslandlgmda, kureselle§menin yerel kimlikleri ve sivil toplum or­gutlerini te§vik ettigi %36,4 oram He en du~uk destegi verirken, muhafazakar milletvekilleri %76,9 oram He en yuksek destegi ver­mektedirler.

d) Kilresellefjme fok killtilrlillilgil destekler

Kureselle§me tarh~malarmda dile getirilen bir ba§ka tez, kiireselle§­menin c;ok kulturliilugu destekledigi, farkh kulrurlerin bu surec;te kendilerini c;ok daha rahathkla Hade edilebilecegi tezidir.

Turk milletvekilleri de %60'1 a§an bir oranda kuresene~menin c;ok kulturlulugu destekledigini du~unmektedirler. Partisel daglhmda ise her iki partide de bu tezi payla§ma duzeyi paylar;nnama duzeyinden daha yuksektir. AKP Partili vekiller eHP/Ii vekillerle klyaslandlgmda ilgili teze daha yuksek oranda destek vermektedirler.

Kuresene~menin c;ok kulturluhigu destekledigi tezine farkh dagll11n duzeylerinde verilen destek duzeyleri farkhla~maktadlr. Bu farkhla§ma yukandaki, flkulturel kureselle~me tezleri & demografik daglhmlar" tablosundan izlenebilir. Siyasal kimlik temelinde ilgili teze verilen de­stek duzeyleri ise ai?agldaki gibidir:

226

Kilreselle§en Killtilr ve Degi§en Yerle§ik SiyasaZ Konumlar

o Mlhat azakar Liberal Kemalist

Muhafazakar, Muhafazakar-demokrat ve liberal milletvekiUeri %60'1 a~an bir oranda kiiresene~menin c;:ok kiiltiirliiliigu destekledigini dii~iin­mektedirler. Sol ve Kemalist milletvekillerinde ise bu oran %50'nin altmda kalmaktadlr. Kiiresene~menin c;ok kiilturlulugu destekledigi tezine katdmama oranI sadece Kemalist milletvekillerinde %50'yi a~maktadlr.

Kiiltiirel KiireseUe§me ve Tiirkiye

Onceki boliimdeki tezler klsmmda, kiiltiirel kiiresene~me He ilgili daha teorik diizeydeki tartI~malan vekillerin nasIl yorumladlklan ortaya konmaya c;ah~tldl. Bu boliimde, milletvekillerinin, bu tart1~malann Tiirkiye'ye ili~kin uzanhlanm nasd degerlendirdikleri gozlemlenecek­tir. Bu baglamda TBMM uyelerinin, tezler klsmmda teorik olarak deginilen ve kiiltiirel kiireselle~me tarh~malarmda slkhkla deginilen ulus-alh kimlik ve kiiltiirlerin kendilerini Hade edebilmelerini nasll kar­~lladlklan, kiireselle~menin Tiirk kiiltiiriinii, orf adet ve geleneklerini tehdit edip etmedigi, Tiirkiye'de siyasal ve kiiltiirel yozla~manm kiire­sene~me ile arthgl ve kiireselle~me kar~lsmda izlenecek kiiltiirel politi­kalar gibi konulara ili~kin yakla~lmlarl iizerinde durulacakhr.

Kiiltiirel kiireselle~meye ili~kin tarh~malarm Tiirkiye'ye yanslmalan bagIammda milletvekillerinin yakla~nmlarmm meclis-genel ve partisel daglhmlan ilgili alt ba~hklan ta~lyan boliimlerde verilecektir. A~aglda "kiiltiirel kiireselle~me ve Tiirkiye % demografik daglllm" tablosu goriilmektedir. ilgiJi boliimlerde bu tablonun degerlendirilmesine de klsmen yer verilecek olmakla birlikte, vekillerin yakla~lmlan ve da­gllimlara ili~kin daha fazla analiz yapmak isteyen ara~hrmacIlara olanak saglamak aC;lsmdan burada bu tablonun tamamma yer verilrnektedir.

227

ULUSLARARASIILi~KiLER / INT£RNA TlONALREUHlONS

Killtilrel kilreselle§me ve Tilrkiye & Demografik dagtllm

%

MESLEK

urokrat/Kam

sektoru

rtaogretim ve "nlisans

oktora Ustti

228

Ulus-aUt kimlik ve kiiltiirlerin kendilerini rahatltkla ifade debilmelerini nastl egerlendirirsiniz?

~ ~ .ill

~ ;±l

~ ;5 ~ .!!l

:a .-s ;5 :s al <J) .><:

~ 1 & ~ ]!8 <1l ]

t <J)

~~ ~ ~ i~ :~ :~ ~i ;e ] !il ;::i <J)

37,5 31,3 6,3 12,5

26,5 38,2 26,5 8,8

23,5 35,3 35,3 5,9

28,6 7,1

50,0 12,5 12,5 12,5

15,4 38,5 30,8 15,4

32,7 32,7 21,8 7,3

29,4 41,2 17,6 5,9

30,0 40,0 20,0 10,0

25,0 45,0 15,0 10,0

36,7 36,7 14,3 12,2

19,2 26,9 42,3

ureselle$meye olarak

. zlenecek killtiirel

56,3 37,5

42,9 45,7

56,3 37r-'i 6,3

57,1 21,4

77,8 11,1 11,1

23,1 7,7

51,8 37,5

45 40 5

57,1 30,6

51,9 40,7 3,7

Kilreselle§en Killtilr ve Degil}en Yerler;ik Siyasal Konumlar

BiLiNEN

DiLLER

30 38 22 4 6 38 4

20 50 10 20

10 50 30 10

37,5 43,8 18,8

50 16,7 27,8 5,6

25,9 40,7 18,5 3,7 3,7

33,3 41,7 8,3 16,7

31,6 31,6 31,6 5,3 5,6

16,7 50,0 29,2 4,2

33,3 41,7 16,7

37,5 43,8 6,3 12,5 5,9

28,6 42,9 21,4 7,1

47,7 26,7 6,7 20

16,7

8,3 58/1 41,7

30,8 46,2 7,7

85,7 7,1

(Not: Ktireselle~menin Ttirk ktilttirtinti tehdit edip etmedigi sorusunda "diger" i<;erisinde belirtilen yamtlar dikkate ahnmaml~hr)

a) Ulus-aUt Kimlik ve Kulturlerin Kendilerini ifade Edebilmeleri

Vius-alh kimlik ve ktilttirlerin kendilerini ifade edebilmeleri, sadece ktilttirel ktireselle~me tarh~malan a<;lsmdan degil, son donem Ttirk si­yasal ya~aml a<;lsmdan da, ozellikle AKP ve CHP arasmda yo gun tar­b~malara konu olmu~tur. Ttirkiye'deki siyasal tarh~malar, daha <;ok alt­kimlik, tist-kimlik, alt kimlik ve ktilttirlerden bahsedilemeyecegi, btittin kimliklerin tist kimlik oldugu, alt-kimlik ve ktilttir ifadelerinin ulusal kimlik ve ktilttirti par<;alamaya yonelik oldugu gibi konular ekseninde odaklanmaktadlr. Bu tarh~malardan daha once yapllan bu ara~hrma slrasmda, alt-kimlik ve kiilttirtin/kiiltiirlerin ne/ler oldugu a<;Iklan­maml~ olmakla birlikte, milletvekillerince bu ifadeye yonelik bir tep­kiye ve bu ifadenin anla~nlmaz olduguna dair bir ele1,'tiriye rastlaml­maml1,'tlr. Bu nedenle ulus-alh kimlik ve ktilttir kavramlanmn, Ttirkiye'deki yaygm kabule uygun ~ekilde, vekillerce de bazl etnik ve dinsel kimlik ve ktilttirlerin ifadesi anlammda kullamldlgl soylenebilir.

Vlus-alh kimlik ve kiilttirlerin kendilerini ifade edebilmelerinin ve­killerce nasIl kar~llandlgma gelince, aralannda vurgu farkl bulun-

229

ULUSLARARASIILI$KilEIi / INTml~ATIONALREI.ATlONS

masma ragmen, olumlu degerlendirmeler olmalan nedeniyle, "kendil­erini rahathkla Hade edebilmelidirler" ve "Hade edebilmelerinde bir sakmca yoktur" ses;enekleri birlikte dU1;>unuldugiinde TBMM uyelerinin %65,7 oranmda ulus alb kimlik ve kiiltiirlerin kendilerini Hade edebil­melerine, ulusal kimlik ve kiiltiire ili1;>kin bir slmrlama olmadan, olumlu yakla~tIklan soylenebilir.

Alt kimlik ve kiiltiirlerin kendilerini rahathkla Hade edebilmelerine ya da Hade edebilmelerinde bir sakmca goriilmemesine AKP'li ve CHP'H milletvekillerinin %50'yi agan bir oranda destek verdikleri gozlenmektedir. Alt kimlik ve kultiirlerin ifadesine yonelik ses;eneklere verilen yamtlar as;lsmdan, bu iki partili vekillerin fazlaca ayn1;>hgl soylenemez.

Demografik dagllim as;lsmdan, 1. ses;enek (ulus alh kimlik ve kiiltiirler kendilerini rahathkla Hade edebilmelidirler) ve 2. ses;enek (kendilerini Hade edebilmelerinde bir sakmca yoktur) olumlu yaklaglm olarak birlikte degerlendirildiginde, butiin demografik daglhmlarda, alt kimlik ve kultiirlerin, ulusal kimlik ve kultiire ili1;>kin Slmrlamalar 01-madan kendilerini Hade edebilmelerinin genellikle %50'yi agan bir oranda destek buldugu goriilmektedir. Bu destek diizeyi sadece 55 ve uzeri ya1l grubu milletvekillerinde, Kemalist milletvekillerinde ve is; Anadolu'dan gelen milletvekillerinde %50'nin altma dUf,>mektedir.

1. ve 2. ses;enegin birlikte degerlendirildigi olumlu yakla~llmda, master-doktora ve doktora ustu, 55 ve uzeri hari<; diger yaf,> gruplan, muhafazakar demokrat ve Ege'li milletvekillerinde destek yuzeyi %70'i af,>arken, alt kimlik ve kiiltiirlerin kendilerini Hade edebilmelerine en

230

Kureselleljen Kultur ve Degiljen Yerleljik Siyasal Konumlar

yuksek destek, %80' af;>acak bi<;imde, Arap<;a bilen milletvekillerince ve Marmara He Dogu Anadolu bolgesinden gelen vekillerce verilmektedir .

• ... ".-.:uu kimlik ve kiilturler """""UJ.''''AUU rahathlda

50

1

40

30

20

10

o

&bilinen diller

50

Ingilizce Almanca Franslzca Arapc;:a KOrtc;:e

edebiHrler"

Ulus-alh kimlik ve kultiirlerin kendilerini Hadesi konusunda, alt kimlik ve kUltiirlerin herhangi bir smlrlama olmadan kendilerini rahathkla Hade edebilmeleri konusunda bilinen dillere gore de bir farkhla$ma dikkati <;ekmektedir. Kiirt<;e bilen milletvekilleri, beklenebilecegi gibi, alt kimlik ve kUltiirlerin herhangi bir kaylt olmadan kendilerini Hade edebilmelerine diger dilleri bilen vekillere gore daha yiiksek destek vermektedirler.

b) Kureselle§menin Turk Kulturune Etkisi

Kureselle~me He kultiirel alanda da artan <;ok yonhi ili~kilerle birlikte ulusal/yerel kUltiirlerin nasll etkilenecegi yogunluklu olarak tarh~;nlan bir konudur. TusiAD, MUSIAD ve SiAD'lar ve Turkiye'deki sivil toplum kurulu~lanndan hareketle, uluslararaSl bir <;ah~manm bir parc;:aSl olarak, kultiirel kiireselle$menin Turkiye'deki yanslmalanm irdeleyen Keyman ve Ozbudun'a gore Turkiye'de kiilturel kiireselle~me hem BatIh degerlerin ve kiiltiir kahplarmm evrenselle~mesini, hem de yerel degerlerin ve geleneklerin yeniden canlanmasml saglamaktadlr. Bir yandan ekonomik hayatta tiiketim kahplannm ve ya$am tarzlarmm dunya ol<;eginde standartlaf;>maSl anlammda Mcdiinyaslm yaratan kiiltiirel kiireselle§me, ote yandan da geleneklerin yeniden canlan­mal'nna, yerel kimliklerin ortaya <;lkmasma ve ozgiinliik soyleminin

231

ULUSLARARASIILI$KilER / INTERNATIONALRELATIONS

yaygmla~masma elveri~li bir platform olu~turmaktadlr. Ba~ka bir deyi~le, ki.ilturel kureselle~me hem BahlI modernligin evrenselle~me­sini, hem de alternatif modernitelerin ortaya <;lkmaSlnI gozlemleye­bilecegimiz bir surec;tir ve bunun Turkiye'deki en aC;lk ornegi de islam'm yukseli~idir.28

Kureselle~me surecinin farkh ki.ilturler uzerinde farkh yanslmalan soz konusu olabilir. Ara~hrma kapsammda kureseller;;me surecinin Turk ki.illliru ic;in Hade ettigi anlam konusunda milletvekillerinin dur;;uncelerini ogrenmeye yonelik olarak, kendilerine "kureseller;;menin Turk ki.ilturunu, orf, adet ve geleneklerini tehdit edip etmedigi" soruldu.

kureselle~me Turk kulturunu tehdit ediyor&partiniz

Tahdit Ediyor Ta~vik Ediyor 8aZl a<;':llardan Digar tahdit, bazi a<;':llardan

te~vik adiyor

28 Fuat Keyman ve Ergiin Ozbudun, "Kiiltiirel Kureselle§me", Peter L. Berger ve Samuel Huntington, (der.), Bir Kiire, Bin Bir Kiireselle§me, istanbul, Kitap Yaymlan, 2003, s. 308.

232

Kilresellelien Killtilr ve Degi§en Yerle§ik Siyasal Konumlar

Milletvekillerinin meclis genel daglhml a<;1Smdan kiireselle~me-Tiirk kiiltiirii ili~kisinde, %64,6 oram ile, bu ili~kinin pozitif ve negatif boyutlan He kar~illkh bir etkilef,>im oldugunu dii~iindiikleri soylene­bilir. AKP ve CHP a<;lsmdan ise her iki partiden milletvekilleri %50'yi af,>an bir oranda kiiresellef,>menin Tiirk kiiltiiriinii "bazl a<;llardan tehdit, bazl a<;llardan te~vik ettigi"ni dii~iinmekle birlikte, oransal dagllimlara bakddlgmda CHP']i vekillerin AKP'li vekillere gore, kiireselle~menin Tiirk kiiltiiriinii daha <;ok tehdit ettigini ve yine AKP'lilere gore daha az kar~lhkh etkile~im oldugunu dii~iindiikleri belirtilebilir.

Demografik dagdlmlara baktlmca, ogretim iiyesi ve egitimdlerin, doktora iistii egitime sahip olanlann ve 55 ya~ ve iizerindeki milletve­killerinin digerlerine gore kiiresene~menin Tiirk kiiltiiriinii tehdit et­tigini daha fazla diif;liinmektedirler. Biitiin demografik dag1l1mlar a<;ls­mdan sadece Franzslca bilen milletvekilleri ve Kemalist vekiller %50'yi a~an bir oranda kiireselle~menin Tiirk kiiltiiriinii tehdit ettigi kamsm­dadlrlar. Diger dagIllmlann hepsinde bu oran %50'nin altmdadlr. Bir onceki soruda da, bilinen diller baklmmdan, alt kimlik ve kiiltiirlerin kendilerini rahathkla ifadesine ez az destek veren milletvekilleri Fran­Slzca bilen milletvekilleri idi.

Siyasal kimlik baklmmdan kiiresellef;lmenin Tiirk kiiltiiriinii tehdit edip etmedigine ili~kin dagllim af;lagldaki gibidir:

Kureselle§me Turk kulturunu tehdit ediyor % Siyasal kimlik

Kemalist

Sol

Liberal

Muhafazakar Demokrat

Muhafazakar

o 10 20

53,8

%

30 40 50

Goriildiigii gibi sadece Kemalist milletvekilleri, %50'yi a~an bir oranda kiireselle~menin Tiirk kiiltiiriinii tehdit ettigini ifade etmekte­dirler. Bu gorii~e en dii~iik destek, %7,7 oram ile Muhafazakar-demok­rat milletvekillerinden gelmektedir. Diger sorularda oldugu gibi Mu-

233

ULUSLARARASIILi$KllER / INTmNA TlONALIlELATIONS

hafazakar ve muhafazakar-Demokrat milletvekilleri bu soruda da lirgin bir bi<;imde farkhlaffimaktadlrlar.

Turkiye'deki Siyasal ve Kulturel !{ m~la:,man1tn Kureselletime Artmast

Tiirkiye'de Ozal'h yIllar ve kureselleffime surecinde yaygmhkla surulen bir arguman da bu sure<;te iilkede siyasal ve kiilturel yozlar;;­manm onceki YIllara gore arthgldlr. Ozal'h yIllar ve sonrasmda yol­suzluk ve yozla§mamn ne oranda arthgml Hade edebilmek i<;in onceki d6nemlere ait yolsuzluk ve yozla§ma verilerinden yoksun olunmasl nedeniyle, bu argumanm dogrulugunu ya da yanh§hgml kamtlamak olasl degildir. Bununla birlikte, artan kitle ileti§im ara<;lan He yolsuzluk ve yozlar;;malarm onceki d6nemlere gore, daha g6runur ve bilinir hale geldigi s6ylenebilir. Bu durum, yolsuzluk ve yozlaffimalarm, iletiffiim ve biliffiimin yetersiz oldugu 6nceki d6nemlerde daha az oldugunun degil, daha az bilindiginin bir Hadesidir.

Konu ile ilgili vekillerin yaklaffi1mma gelince, TBMM uyeleri, %50'ye yakm bir oranda Turkiye'de siyasal ve kiiltu.rel yozlaf?manm kure'" selle;;me surecinde arthgml dUf?unmektedirler. Bu oranm CHP'H ve­killerde biraz daha yuksek oldugu g6rulmektedir.

Siyasal ve kiilturel yozlaf?mamn kiireselle;;me surecinde arthgml %70 ya da uzerinde bir orania en fazia doktora ustu egitime sahip, Ke­malist ve Ege bOlgesinden milletvekilleri du;;unmektedirler. Bu goru§ie en du§uk destek ise %31 ya da daha az oranIa, Burokrasi/kamu sek­toru, Muhafazakar demokrat ve Marmara b61gesinden milletvekillerin­den gelmektedir.

234

Kilreselle§en Killtilr ve Degi~en Yerle§ik Siyasal Konumlar

b) Kureselleljmeye lliljkin izlenecek Killtilrel Politika

Kureselle!?me, ulusal kimlik ve kiiltiire ili§kin dddi sorgulamalan da beraberinde getirmektedir. Bireyin h;erisinde kendisini <;ok daha rahat hissettigi ve 0 §ekilde tammladlgl kimlikler ve belki de ugruna olmeyi rahathkla goze aldlgl "vatan", "bayrak", "millet" gibi kavramlarm bi­reylere onceki anlamlanm verip vermedigi tartl~llmaktadlr. Kuresel­le~menin gonullu ya da zorunlu bir dunya kulturu yaratacagml savu­nanlar dogal olarak boyle bir durumda ulusal kimlik ve kiilturlerin ge­rileyecegini savunmaktadlrlar. Kureselle§me surecinin bin;;ok kiiltur­liiliik sured oldugunu dU§iinenler ise, bu siire<;te her tiirlii kultiir kendisini daha rahat Hade edebilecektir.

1/1780' den Giinumiize Milletler ve Milliyet<;ilik" yazan Eric Hobsbawm'a gore, 21. yiizyll tarihi siyasal, ekonomik, dilsel ve kultiirel temelde artlk I/milletler ve milli devletler slmrlarma hapsedilemeyecek bir dunya tarihi olarak yazllacakbr". insanlarm artlk kendilerini ingiliz, irlandah, Yahudi olarak tammlamalarmm dl§mda ba!?ka yolIar da var­dlr ve bu yol ilerlemektedir. "Hegel'in dedigi gibi bilgelik getiren Minerva'nm ba~n alacakaranhktan <;lkmaktadlr. Onun ~imdi miHetler He milliyetc;iligin etrafmda dola!?maSl iyiye i!?arettir."29. Stuart Hall h;in ise slmf, Irk, renk, cinsiyet gibi buyiik kolektif toplumsal kimliklerin arhk hi<;birisi "0 eski toplumsal, tarihsel ve bilgi kuramsal yederinde" de olmayacaklardIr. Bu buyuk kolektif kimlikler artlk ge<;mi§te verdikleri gibi bir kimlik kodu veremeyeceklerdir3o.

Anthony Smith, Hobsbawm, Hall ve onlar gibi du§unenlere kar~lt bir tezi savunmaktadlr. Smith'e gore, yapllan onca tartu;;ma ve ele!?tiri­Iere ragmen, mille tIer ve milliyeh;;ilik modern diinya duzeni i<;in tek ger<;ek<;i sosyo--kiiltiirel <;erc;eveyi saglamaktadlr. Ulusal kiiltiir hal a ge­ni§i oranda etkili ve <;ekicidir ve pek c;ok insan ulusal kiiltiirii, kultiirel gereksinimleri, tarihsel baghhklan, guvenlikleri, birlik ve beraberlikleri ic;in tatmin edici bulmaktadlr31. Smith'e gore "aidiyet duygusu ba§ika §eylerle kar§llanmcaya dek milliyetc;ilik onumuzdeki yUzyllda da in­sanhgm temel kiiltiirel ve siyasi kimliklerini saglamaYl surdurecektir".32

Hobsbawm ve Smith'in gorii§ierinin klsa bir degerlendirmesini yapmak gerekirse, gerc;ekten de ulusalhgm icadl boliimiinde de tart1§Il-

29 Eric J. Hobsbawm, 17BO'den Gilnilmilze Milletler ve Milliyet{:ilik, o;;ev. Osman Akmhay, istanbul, Ayrmtl Yaymlan, 1995, s. 223-224.

30 Stuart Hall, "Eski ve Kimlikler, Eski ve Yeni Etnikler", Anthony D. King, (der.), Killtilr, Kilreselle§me ve Dilnya-Sistemi, o;;ev. Gillean Seo;;kin, Vmit Hilsrev Yolsa!, Ankara, Bilim ve Sanat Yaymlan, 1998, s. 68.

31 Anthony D. Smith, Nations and Nationalism in A Global Era, Cambridge, Polity Pres, 1996, s. 159.

32 Anthony D. Smith, Milli Kimlik, o;;ev. BahadJr Sina ~ner, istanbul, ileti~im Yaymlan, 1994, s. 270-271.

235

ULUSlARARASllli~KilER / IrHmNATIONALRElATlOlliS

dIgl gibi, ulus-devletlerin bir ulus, kiiltiir ve kimlik yaratma <;abalan­nm33 bir ulus in~a ederek bireyleri ulusal kiiltiiriin temsili ornekleri haline getirebilmenin34 arhk eskisi kadar kolay olmadlgl soylenebilir. Kiiresel1e~me siireci ulus-devlet toplumlannm <;oklukla soylenen birlik ve biitiinliiklerinin bozulmasma katkIda bulunmaktadu35. Baban, bir gii<; olarak kiiresene~menin yerle~ik kimlik parametrelerini iki nedenle bozdugunu dii~iiniir. ilki, kiireselle~me evrensellik ve oznellik arasm­daki geleneksel ili~kileri donii~tiirmektedir. Oznel unsurlar boylelikle, daha geni~ bir alam i<;eren kiiresellik durumunda, tek bi<;imli modern rejimlere daha rahat kar~l koyabilirler. ikincisi, kiireselle~me, kimlik in~a siirecini kiiresel, yerel ve ulusal diizeylerin etkile~imine donii~tiire­rek kimlik ve ulus-devlet arasmdaki ili~kiyi kesmektedir. Ulus-devlet, bireylerinin kendilerini nasll tammlayacagl iizerinde arhk tek etkili gii<; degildir. Bir zamanlar bir bUtiin olarak goriilen ulusal kimlikler artlk etnik, dilsel ve kiiltiirel <;izgilerle boliinmii~tiir,36

Kiireselle~menin kimlik ve kiiltiir alamnda yarattlgl bir baf?ka etki de kimlik oluf?umunda onemli bir yer tutan "dlf? dii~manlf, "yabancl", "di­ren<;", "oteki" gibi kavramlann daha <;ok i<; ic;e gec;mi~, ileth"im ve bili­~imin daha fazla artbgl bir diinyada bir kimlik in~asmda daha zor kul­lamlabilmesidir37.

Kiireselle~me siire<;leri, yerel ve ulusal kimlik ve kiiltiirlere ili:;>kin dogal olarak bir gerginlik yaratmaktadlr. Tiirkiye'de de kiireselle:;>me siire<;lerine ili:;>kin gosterilen en belirgin tepkinin ulusalcthk oldugu soylenebilir. Bu ara:;>hrmamn ilgi alam c;en;evesinde milletvekillerine kiiresellef?meye ilif?kin olarak, ulusal kiiltiir baglammda, izlenecek kiil­tiirel politika soruldu. Vekillerce verilen yamtlar kiiresellef?me siirec;le­rinde ulusal kiiltiire ilif?kin olarak, Tiirkiye'de de fazlasl ile kaygl taf?m­dlgml ortaya koymaktadlr.

Ulusal kiiltiirii korumaya yonelik 1. ve 2. sec;enek birlikte diif?iiniil­diigiinde, milletvekillerinin %60' dan fazlasI, kiiresellef?me siirec;leri kar­:;>Ismda ulusal kiiltiiriin korunmasma yonelik bir kiiltiirel politika iz­lenmesi gerektigini dii:;>iinmektedirler. izlenmesi gereken kiiltiirel poli­tikanm sadece kiiresel kiiltiire katklyl arthrmaya yonelik olmasl gerek­tigini diif?iinenlerin oram %2,1 ile smIrll kalmaktadlr.

33 Featherstone, Undoing Culture, s. 89 34 Paul Hirst ve Graham Thampson, Kiireselle$me Sorgulamyor, c;ev. <;:agla Erdem ve Elif Yilcel,

Ankara Dost Kitabevi, 1998, s. 215. 35 Featherstone, Undoing Culture, s. 2. 36 Feyzi Baban, Public Sphere, National Identity and Globalization: Reflections on Turkey's Uneasy

Modernization, Doktora Tezi, Department of Political Science, Ottawa/Ontario, Carleton University, 1999, s. 64-66.

37 Turner, "Benlik ve Du~unumsel Modernlik", s. 147-148.

236

Kiireselleljen Kiiltiir ve Degiljen Yerle$ik Siyasal Konumlar

Partisel daglhm a<;lsmdan bakIldlgmda ise, her iki partide de ulusal kiiltiiriin korunmasma yonelik politikalarm izlenmesi gerektigi dii~iincesi %50'nin iizerindedir. Bununla birlikte bu oneriye AKP'li ve­killer %52/8 oramnda destek verirlerken, CHP'li vekiller %75 gibi yiik­sek bir oranda vurgu yapmaktadlrlar.

Demografik dagllim a<;lsmdan baklldlgmda ise, "kiilttirel kiire­selle~me ve Tiirkiye & demografik dagIllm" tablosundan da izlenebile­cegi gibi, hemen hemen biitiin demografik dagIlllnlarda ulusal kiil­tiiriin korunmasma yonelik politikalarm izlenmesi gerektigi dii~iincesi %50'nin iizerindedir. Mesleki dagllim a<;lsmdan avukat/hukuk<;u milletvekilleri, egitim diizeyi a<;lsmdan doktora iistti egitime sahip vekiller, bilinen diller apsmdan FranSlzca bilen milletvekilleri, siyasal kimlik a<;lsmdan kendilerini 1/ sol" olarak tammlayan vekiller ve bolgesel olarak Karadenizli milletvekilleri digerlerine gore daha yiiksek oranda kiireselle~me siire<;lerine ili~kin olarak ulusal kiilttiriin korunmasma yonelik politikalann izlenmesi gerekliligine vurgu yapmaktadlrlar. Tiim demografik daglhmlarda sadece muhafazakar­demokrat ve Akdeniz bolgesinden milletvekilleri ulusal kiiltiiriin korunmasma yonelik politikalara %50'nin altmda destek vermektedir.

Sonu~lar ve Gene! Degerlendirme

Oncelikle kiiltiirel kiireselle~me alamnda TBMM iiyelerince sergilenen yakla~lmlarm, kuramsal tarh~malar klsmmda da goriilecegi gibi, genel kuramsal tarh~malardan <;ok fazla ayn~madlgl, ilgili tarh~malarm Tiir­kiye'ye ozgii degil, ama Tiirkiye'de de yapIlmakta oldugu belirtilebilir.

TBMM iiyeleri, kiilttirel kiireselle~me siire<;lerine ili~kin ileri siiriilen tezlerde, kiiresene~menin medeniyetler <;ah~masl ve Amerikanla~ma oldugu tezlerine daha dii~iik oranda destek verirlerken, ilgili siire<;lerin yerel kimlik ve kiilttirleri arthrdlgl, <;ok kiiltiirliiliigii destekledigi gibi kiiltiirel kiireselle~menin olumlu olarak goriilebilecek etkileri konusunda daha yiiksek destek vermektedirler. Meclis <;ogunlugunu olu~turan AKP'li ve CHP'li vekiller arasmda da, aralanndaki farkhhk­lara ragmen, kiilttirel kiireselle~me tezlerine ili~kin konularda a~m bir

237

UIIJSLARARASlili$KilER/1 MTmNATIONALIiEUlTlIINS

farkhla~ma gozlenmemektedir. Kuramsal tarh~malar konusunda belir­gin bir ayn~ma goriilmemekle birlikte bu iki partinden milletve­killerinin kiiltiirel kiiresene~menin Tiirkiye'ye etkileri baglammda de­gerlendirilebilecek, kiiresene~menin Tiirk kiiltiiriinii tehdit ettigi, kiire­selle~meye ili~kin izlenmesi gereken kiiltiirel konular baglammda daha fazla aym;>hgl soylenebilir. Bu konularda cumhuriyetin modernle~me projesinin miman olarak goriilebilecek ve Bahh degerlere daha yakm duran CHP'li milletvekilleri, geleneksel ve dinsel degerlere daha yakm duran AKP'H vekillerle klyaslandlgmda kiiresene~me siirednin Tiirk kiiltiiriinii, orf, adet ve geleneklerini tehdit ettigini daha fazla dii~iin­mekte ve kiireselle~meye ili~kin olarak izlenilmesi gereken kiiltiirel politikanm ulusal kiiltiirii korumaya y6nelik olmasl gerektigine daha fazla yer vermektedirler. Bu noktada AKP'H vekillerin ulusal kiiltiir konusunda daha aC;:lk ve rahat, bununla birlikte CHP'H vekillerin daha endi;;eli ve korumacl bir tavlr ic;:erisinde olduklan s6ylenebilir. Benzer bir c;:eli~ki bu iki partinin AB'ye ili;;kin yakla~lmlannda da g6z1emlen­mektedir. Tiirkiye'nin y6netici sec;:kinleri ya da yonetici sec;:kinlerine ya­km kesimleri uzun yillar daha "Babcl" bir yakla~lm ic;erisinde goriiniirlerken, topluma ve geleneksel degerlere daha yakm duran si­yasal aklmlar, Bah/ya ve AB'ye daha mesafeli yakla~ml~lardlr. Ama bugiin gelinen noktada AKP'H vekillerin CHP'li vekillere gore AB'ye giri~ ic;in daha istekli olduklan s6ylenebilir38

Kiiltiirel kiireselle§me siirec;lerine ili~kin tezler ve bunlarm Tiirkiye'ye yanslmalan He sahip olunan siyasal kimlikler arasmda da bir ili;;kinin bulundugu bu c;ah;;ma Slrasmda 6ne C;lkan bir ba~ka bul­gudur. Kiireselle~menin yerel kimlik ve kiiltiirleri, c;ok kiiltiirliiliigii te~vik ettigi, ulus-alb kimlik ve kiiltiirlerin kendilerini rahathkla Hade edebilmeleri, kiireselle~menin Tiirk kiiltiiriinii tehdit etmedigi, kiire­selle~me He Tiirkiye'de kiiltiirel ve siyasal yozla~malarm artmadlgl ve kiiresene~meye ili!?kin olarak ulusal kiiltiirii dikkate almakla birlikte, kiiresel kiiltiire katklYl arthncl politikalarm izlenmesi gerektigi gibi konulara muhafazakar-demokrat milletvekilleri, diger siyasal kimlikleri ta§lyan milletvekillerinden ~ok daha fazla destek vermektedirler. Bu konularda Kemalist milletvekilleri ise ilgili tezlere en az destek veren ya

38 Bu aragtmnanm bir bagka boyutu da vekillerin AB'ye yonelik yaklaglmlanm ortaya koymaYl ama~lamli?tIr. AKP'li ve CHP'li vekiller AB'ye girig konusuna teorik olarak benzer oranlarda destek verirlerken, AB iiyeliginin k09ulsuz desteklenmesi, TBMM tarafmdan yerine getirilen bazI fonksiyonlarm AB parlamentosu tarafmdan da yerine getirilebilmesi, AB iiyeliginin oniindeki en onemli engel olarak daha az AB'nin kendisinin gorlilmesi gibi verilen teorik destegin pratige doniigtiigu konularda, CHP'li vekiller, oransal olarak, AKP'li vekillere gore daha az istekli goriinmektedirler. (Ayr;nh ic;in: Kudret Biilblil, '''Hazmetmeye' Ne Kadar HazIrIz: TBMM UyeJerinin AB Perspektifleri Uzerine Bir Arai?tIrma", Liberal Dii§iince, No 40, 2005, s. 124-145.)

238

Kilreselle$en Killtilr ve Degil}en Yerlef}ik Siyasal Konumlar

da olumsuz yaklar;amlan en fazla destekleyen milletvekilleridir. Orne gin, kiireselle~menin ~ok kiilttirltiltigti destekledigi tezine kahl­marna oram sadece Kemalist milletvekillerinde %50'yi a~makta, btittin demografik dagIllmlar a~lsmdan sadece Franslzca bilen milletvekilleri ve Kemalist vekiller %50'yi a~an bir orand a kiireselle~menin Tiirk kiil­tiirtinii tehdit ettigi kamsmdadlrlar. Kemalist milletvekillerin modern Tiirkiye'nin in~asma daha yakm durduklan ve muhafazakar-demokrat milletvekillerin, geleneksel degerlere, dine daha duyarh olduklan dii~ii­niiliirse, yakm donem Tiirk siyasal tarihindeki modernle~me-kiire­

selle§>me baglammdaki ayn~mamn tersine ~evrilmi~ oldugu soylenebilir.

Kiilrurel kiireselle§>meye ili~kin olumlu beklentiler a<;lsmdan millet­vekillerinin bildikleri diller gore de farkhla~hklan soylenebilir. Arap~a ve Kiirt~e bilen milletvekilleri kiilrurel kiiresellef?me ve Tiirkiye baglammda ilgili siirecin olumsuz etkilerine daha az vurgu yaparlarken ya da daha <;ok olumlu beklentiler i~erisinde iken, Franslzca bilen mil­letvekillerinin tersi bir yakla~lm i~erisinde olduklan soylenebilir. Biittin demografik dagIllmlar a~lSmdan sadece Franzslca bilen milletvekilleri ve Kemalist vekiller %50'yi a~an bir oranda kiireselle~menin Tiirk kiiltiiriinii tehdit ettigi dii~iincesinde olduklanna yukanda deginilmif?ti. Alt kimlik ve kiiltiirlerin kendilerini rahathkla ifadesine ez az ve kiire­sellef?meye ili~kin olarak ulusal kiiltiiriin korunmasl yoniinde politi­kalar izlenmesi gerekliligine %70'i af?an bir oranda en fazla destek yine Franslzca bilen milletvekillerinden gelmektedir. Modern Tiirkiye'nin in~asmda FranSlZ entellektiiel ve siyasal dii~iincesinin etkisi dii~iiniildiigiinde, Kemalist milletvekillerinin ve Franslzca bilen millet­vekillerinin benzer bi~imlerde dii~iinmeleri beklenen bir olgudur ve bu olgu ara~tIrma bulgulannca da dogrulanmaktadlr.

AKP i<;erisindeki Muhafazakar ve Muhafazakar-Demokrat milletve­killeri He CHP i~erisindeki Sol ve Kemalist milletvekillerinin kiiltiirel kiiresellef?me tezleri ve Tiirkiye'ye yanslmalan konularmda genellikle farkhlar;;hklan bu ara~tIrma kapsammda belirtilmesi gereken birbaf?ka noktadlr. Muhafazakar Demokratlara gore Muhafazakarlar ve Sol mil­letvekillerine gore Kemalist Milletvekilleri kiiItiirel kiireselle~menin Tiirkiye'ye yanslmalan baglammda genellikle daha tutucu ve korumacl bir tutum sergilemektedirler.

Araf?tIrma bulgularmm ku~kusuz daha detayh ba~kaca siyasal, sosyo­lojik, sosyo-pisikolojik ve sosyo-kiiltiirel degerlendirmeleri yapllabilir. Bu degerlendirrneleri baf?ka c;ahf?malara blrakarak son olarak ~u soylenebilir: Kiiresellef?me, diger alanlarda oldugu gibi kiiltiirel boyutu He de, Tiirki­ye'ye ozgii degil, arna Tiirkiye'de de geleneksel pozisyonlan, yerle~ik ko­nurnlan ve yaklaf?1mlan degi~tirmekte, siyasete, kiiltiire, yerele, ulusala ve kiiresele ili~kin yeni taVIT ah~lan ve a~umllan da beraberinde getirmektedir.

239

ULUSlARARASliti$KllERjINTHlNATIONALRELATlONS

Summary

Following Karl Marx, it can be argued that the history of all humankind consists of networks of relations which intensify overtime. These networks naturally come together with assimilation and standardiza­tion. An outgrowth of this phenomenon is that countries and nations increasingly adopt similar economic, technological, political and scien­tific institutions and principles. The modernization process also plays a role here. Nevertheless, societies tend to preserve their cultural differ­ences. Nationalities, national borders, national identities, national economies, and national histories are the primary bases for conserving various cultures. Therefore, it is argued that perhaps globalization has created and will create "new" and "different" arguments, conflicts, and compromises in the cultural area. The expression of Jean Baudrillard that "today everything is cultural" is persuasive and more salient today than ever before.

This article presents the reflections of Turkish MPs on issues of cul­tural globalization. Research on the approach of members of the TGNA, as the primary policy makers, will not only help us see how national in­stitutions view global improvement. It will also help to understand how AKP and CHP members of the Parliament differentiate and compro­mise on cultural globalization debates, such as the concept of a "clash of civilizations" and globalization as Americanization, as in the case of Turkey.

This study, based on a survey conducted among the members the TGNA, attempts to analyze whether Turkish MPs see globalization as a "clash of civilizations", and whether they see Americanization as a process that supports a multicultural way of life. The study also seeks to analyze how members of the TGNA evaluate the influences of cul­tural globalization on Turkey; explore whether MPs accept that Turkish culture is threatened by globalization, and discover what policies which they believe are necessary to deal with globalization.

The results of the findings show that the perceptions of TGNA members, as members of AKP and CHP, do not differ significantly from that expected from the general theoretical debates. The ap­proaches of the MPs are not peculiar to Turkey.

Turkish parliamentarians do not strongly support the clash of civili­zations and Americanization theses. Instead, they give more credence to the argument that globalization strengthens local identities and cul­tures. When AKP and CHP MPs are compared, it was found that these two groups do not differ greatly in terms of the theoretical debate on globalization. On the other hand, there is significant differences be-

.. ~ ,

240

KiireselleE}en Kiiltiir ve Degifjen YerlefJik Siyasal Konumlar

tween the two groups in terms of whether globalization is a threat to Turkish culture and what policies are needed to deal with globalization. The MPs from the AKP, who are closer to traditional and religious val­ues, are not as concerned about threats to Turkish culture as MPs from the CHP. This is true, even though the CHP is a party which can be seen as the architect of modernization in the Republic of Turkey. The CHP members give more importance to preserving national culture in terms of the policies which they see as necessary to guard against glob­alization. It was also found that while MPs from the AKP are clearer about and more at ease with the national culture, MPs from the are more conservative, having more anxiety about the national culture.

The research also indicates that there is a relationship between the political party identity of MPs and their approaches to cultural global­ization processes and their effect on Turkey. Conservative democrat MPs tend to support the view that globalization encourages local iden­tities, local cultures, and multiculturalism. Conservative democrat MPs also believe, as stated above, that globalization does not threaten Turk­ish culture or cause political degeneration and therefore policies that encourage contributions from the global culture should be followed. "Kemalist" MPs, on the other hand, give little or no credence to the views outlined above. For example, less than 50 percent of Kemalist MPs agree that globalization supports multiculturalism. Of the Kemal­ist MPs and those MPs who know French, more than 50 percent believe that globalization threatens Turkish culture. When it is considered that the Kemalist MPs, who stand closer to the construction of modern Tur­key, are suspicious of the effects of modernization and globalization and that the traditional and religiously inclined Muhafazakkar Democ­rat MPs and favorable toward modernization and globalization, we see that the recent past of Turkish political history is reversed.

It was also found that MPs differ in their expectations according to the languages they know. MPs who know Arabic and Kurdish are more positive about the globalization process. The MPs who know French, on the other hand, are just the opposite, tending to be negative toward globalization. Therefore, only Kemalist MPs and the MPs who know French consider globalization a threat to Turkish culture. The MPs who know French also give the least support to removing all restrictions on the expression of sub-cultures and sub-identities. More than 70 percent of those who know French, stress the need to preserve the national culture and prevent erosive inroads from the effects of globalization. When the effect of French thought on the construction of modern Tur­key is considered, one would expect that the views of Kemalist MPs

241

UlUSLARARASIILI~KllER / INTERNATIONALfiELATIONS

and those MPs who know French would similar and this was, in fact, supported by the results of the research.

The research also found that within the AKP, Conservative MPs are more conservative and protectionist in relation to the cultural effects of globalization on Turkey than Conservative-democrat MPs. It was also found that within the CHP, Kemalist MPs are more concerned about the cultural effects of globalization on Turkey than MPs on the political left.

is a dear need for further research by scholars in this area. In general, debates about globalization and its effects on culture are not peculiar to Turkey. As seen above, globalization tends to alter tradi­tional positions, alter established locations and approaches, and bring new attitudes and viewpoints concerning politics and culture within lo­cal, national and global arenas.

242

Kilresellegen Killtilr ve Degi~en Yerleqik Siyasal Konumlar

Appadurai, Arjlln, Modernity at Large, Cultural Dimensions of Globalization, Min­neapolis, Londra, University of Minnesota Press, 1996.

Baban, Feyzi, Public Sphere, National Identity and Globalization: Reflections on Tur­key's Uneasy Modernization, YaymlanmamlfJ Doktora Tezi, Department of Political Science, Ottawa/Ontario, Carleton University, 1999.

Barber, Benjamin R., Jihad versus MacWorld, USA, Times Books, 1995.

Bauman, Zygmunt, Kureselleqme, Toplumsal Sonu(:larz, ~ev. Abdullah Ytlmaz, istanbul: Ayrmh YaY1l11an, 1999.

BUlbUl, Kudret, Kilreselle§me, KUltilr ve Siyaset: Turk Du§unsel ve Siyasal Ya§ammda Kftreselle§me Yakla§lmlarz, Yaymlanmamlf,l doktora tezi, Ankara Vniversitesi, Sosyal Bilimler EnstitUsu, Kamu Yonetimi ve Siyaset Bilimi (Siyaset Bilimi) Anabilim Dah, 2004.

Bulbul, Kudret, "Kuresellef,lme ve Degif,lim: Yeni ve Farkh Olan Nedir?", Mu­hajazakar Du§unce, No 4, 2005.

BUlbUl, Kudret, " 'Hazmetmeye' Ne Kadar Hazmz: TBMM Vyelerinin AB Perspektifleri Vzerine Bir Araf,lhrma", Liberal DUqunce, No 40, 2005.

Derksen, Jeff, Globalism and the Role of the Cultural: "Multiculturalism" and Ar­ticulated Locals, Doktora tezi, Department of English, Calgary / Alberta/Kanada, University of Calgary, 2000.

Don, Kalb, Land; Marco Van Der; Staring Richard (der.), The Ends of Globalization, Bringing Society Back In, New York, Oxford, Rowrnan & Littlefield Publishers, 2000.

Falk, Richard, Ylrtlcl Kureselle§me, Bir Eleqtiri, ~ev. Ali <::aksu, istanbul, Kure

YaY1l11an,200l.

Featherstone, Mike, Undoing Culture, Globalization, Postmodernism and Identity, London: Sage Publications, 1995.

Fukuyama, Francis, "Economic Globalization and Culture-A Discussion with Dr. Francis Fukuyarna", http://www.ml.com/woml/forurn/global.htm (28 Ocak 2001).

Giddens, Anthony, 1/ Anthony Giddens ile SOylef,li", Surhan <::am ve Nadir Sugur, Mftrekkep,1995.

Giddens, Anthony, , Elimizden Ka(:lp Giden Dunya, Kureselle§me Hayatlmlzl Nasil Yeniden $ekillendiriyor?, ~ev. Osman Ak1l1hay, istanbul, Alfa, 2000.

Hall, Stuart, "Eski ve Kimlikler, Eski ve Yeni Etnikler", Anthony D. King, <::ev: GUlcan Se~kin, Vmit Husrev Yolsal (der.), Kultilr, Kilreselleqme ve Dilnya-Sistemi, Ankara, Bilim ve Sanat YaY1l11an, 1998.

243

ULUSLARARASllll~KILER / INTEllNATIONALRELATIONS

Hirst, Paul ve Thampson Graham, Kilreselle§me Sorgulamyor, ~ev. <;agla Erdem ve EUf Yiicel, Ankara, Dost Kitabevi, 1998.

Hobsbawm, Eric J., 17BO'den GilnUmUze Milletler ve Milliyetr;ilik, ~ev. Osman Akmhay, istanbul, Ayrmtl Yaymlan, 1995.

Holton, Robert J., Globalization and the Nation State, Londra, Mcmillan Press, New York: St. Martin's Press Inc, 1998.

Huntington, Samuel P., "The Clash of Civilizations?", Foreign Affairs, Yaz 2003; Ayru makale i~in bkz. Agenda 1994, Critical Issues in Foreign Policy, New York, Foreign Affairs, 1993.

Keyman, Fuat; Ozbudun Ergiin, "Kiiltiirel Kiireselle;;me", Peter L, Berger, Samu­el Huntington (der.), Bir KUre, Bin Bir Kilreselle§me, istanbul, Kitap Yaymlan, 2003.

King, D. Anthony, "Onsoz", Anthony D. King (der.), KUltUr, KUreselleqme ve DUnya-Sistemi, ~ev. Giilcan Se~kin, Dmit Hiisrev Yolsal, Ankara, BHim ve Sanat Yaymlan, 1998.

Pieterse, Jan Nederveen, "Globalization as Hydridization", Mike Featherstone, Scott Lash, Roland Robertson (der.), Global Modernities, Londra, New Delhi, Thousand Oaks, Sage Publications, 1995.

Ritzer, George, The McDonaldization of Society, Thousand Oaks (California), Londra, New Delhi, Pine Force Press, 2000.

Robertson, Roland, "Glokallef;lme: Zaman-Mekan, Homojenlik-Heterojenlik", Abdullah Top<;uoglu ve Yasin Aktay (der.), Postmodernizm ve jslam, Kilreselleqme ve Oryantalizm, Ankara, Vadi Yaymlan, 1996.

Robertson, Roland" "Toplum Kurarm, Kiiltiirel Gorecelik ve Kiiresellik Sorunu", Anthony D. King (der.), <;ev. Giilean Se<;kin, Dmit Hiisrev Yolsal, KUltilr, KUreselleqme ve Dilnya-Sistemi, Ankara, BHim ve Sanat Yaymlan, 1998.

Skalli, Loubna H., Articulating the Local and the Global: A Case Study in Moroccan Women's Magazines, YaYlnlanmamlf;l Doktora Tezi, Graduate School of Pennslvania State University, Graduate Program in Mass Communication, 2000.

Smith, Anthony D., Milli Kimlik, <;ev: Bahadlr Sina $ener, istanbul: iletif;lim Yaymlan, 1994.

Smith, Anthony D., Nations and Nationalism in A Global Era, Cambridge: Polity Press, 1996.

TBMM, http://www.tbmm.gov.tr (19 Eyliil, 2005)

Tomlinson, John, Globalization and Culture, Chicago, The University of Chicago Press, 1999.

244

Kiireselle~en Kiiltiir ve Degil}en Yerlel}ik Siyasal Konumlar

Turner, Bryan S., "Benlik ve DUf;lUnumsel Modernlik", Abdullah Topc;uoglu ve Yasin Aktay (der.), Postmodernizm ve jslam Kiireselle§me ve Oryantalizm, Ankara, Vadi Yaymlan, 1996.

Waters, M, Globalization, London, New York, Routledge, 1995.

Wiseman, John, Global Nation? Australia and the Politics of Globalization, Cam­bridge: Cambridge University Press, 1998.

Zachary, Pascal, The Global Me, New Cosmopolitans and the Competitive Edge, New York, Public Affairs, 2000.

245