Süle

yman

YA

ZIC

I

1

MADDE VE ISI6. SINIF ÜNİTE 4

Konu Özeti

fenburada.com

• Belirli bir hacimleri vardır.

• Sıkıştırılamaz olarak kabul edilir.

• Tanecikleri titreşim, dönme ve öteleme

hareketi yapar.

• Akışkandırlar.

c. Gaz Maddeler

• Tanecikleri arası boşluk çok fazladır.

• Belirli bir şekli ve hacmi yoktur.

• Sıkıştırılabilirler.

• Tanecikleri titreşim, dönme ve öteleme

hareketi yapar.

• Akışkandırlar.

2. Hâl Değişimleri ve Tanecikler

Maddelerin ısı alarak ya da ısı vererek bir

hâlden başka bir hâle geçmesine hâl değişimi

denir.

Maddeler katı hâlden sıvı hâle ve sıvı hâl-

den gaz hâle geçerken çevrelerinden ısı alır-

lar, tanecikler arası boşluk artar ve daha dü-

zensiz hâle geçerler.

Maddeler sıvı hâlden katı hâle ve gaz hâl-

den sıvı hâle geçerken çevrelerine ısı verirler,

tanecikler arası boşluk azalır ve daha düzenli

hâle geçerler.

Birim hacimdeki madde miktarına yoğun-

luk denir. Bir cismin yoğunluğu, kütlesinin

hacmine bölünmesiyle bulunur.

B. YOĞUNLUK

Yoğunluk =Kütle

Hacimd=

m

V

Kütlesi ve hacmi olan her şeye madde de-

nir. Maddeler gözle görülemeyecek kadar kü-

çük yapılardan oluşur. Bu yapılara maddenin

taneciği denir. Maddeyi oluşturan tanecikler

maddenin özelliğini gösterir.

Maddelerin tamamı taneciklerden oluşur.

Maddelerin birbirinden farklı olmasının nede-

ni ise, maddeleri oluşturan taneciklerin bir-

birinden farklı olmasıdır. Maddeyi oluşturan

tanecikler arasında boşluklar bulunur. Boş-

lukların az ya da fazla olması durumuna göre

maddenin fiziksel hâli değişir.

Maddelerin tanecikleri arasındaki boş-

luk arttıkça, madde katı hâlden sıvı hâle, sıvı

hâlden gaz hâle geçer. Madde taneciklerinin

titreşim, öteleme ve dönme hareketi olmak

üzere üç türlü hareketi vardır.

1. Maddenin Hâlleri

Maddeler katı, sıvı ve gaz olmak üzere üç

hâlde bulunur.

a. Katı Maddeler

• Akışkan değildir.

• Sıkıştırılamaz.

• Tanecikleri birbirine çok yakındır.

• Belirli bir şekli ve hacmi vardır.

• Sadece titreşim hareketi yaparlar. Ötele-

me ve dönme hareketi yapmazlar.

b. Sıvı Maddeler

• Tanecikleri arasındaki boşluk katılardan

fazla, gazlardan ise daha azdır.

• Belirli bir şekli yoktur, bulundukları kabın

şeklini alırlar.

A. MADDENİN TANECİKLİ YAPISI

Buz Su Su buharı

Katı Sıvı Gaz

Madde ısı aldığında

Madde ısı verdiğinde

Erime

Donma

Buharlaşma

Yoğuşma

Katı Sıvı Gaz

Süle

yman

YA

ZIC

I

2

Örnek: Kütlesi 400 gram hacmi 100 cm küp

olan S cisminin yoğunluğunu bulunuz.

Yoğunluk maddeler için ayırt edici bir özel-

liktir. Demirin yoğunluğu tahtadan daha fazla-

dır. Çünkü eşit hacimde alınan demirin kütlesi

tahtadan daha fazladır. Demir ve tahta suya

atıldığında demir batar, tahta ise yüzer. Demi-

rin yoğunluğu suyun yoğunluğundan büyük

olduğu için batar. Tahtanın yoğunluğu suyun

yoğunluğundan küçük olduğu için yüzer.

• Düzgün şekli olmayan katıların hacimleri

dereceli silindir ile hesaplanır.

Taşın hacmi 100 ml olarak bulunur.

• Taşın kütlesi de eşit kollu terazi ile ölçü-

lerek bulunabilir. Taşın kütlesini hacmine

böldüğümüz zaman da yoğunluğunu bul-

muş oluruz.

• Su donduğunda hacmi artar ve yoğunlu-

ğu azalır. Buzun yoğunluğu suyun yoğun-

luğundan daha azdır. Bu sayede kış ay-

larında göl ve nehirlerin dipten donması

önlenmiş olur. Sadece suyun yüzeyi don-

duğu için, su altında canlı yaşamı devam

eder.

Sembol Birim

Kütle m g

Hacim V cm

Yoğunluk d g/cm

3

3

3

Yoğunluk =Kütle

Hacim

Yoğunluk =400g

100 cm

Yoğunluk = 4 g/cm3

3

C. MADDE VE ISI

200 mlTaşTaş dereceli silindire atıldıktan sonra, sıvı seviyesi 300 ml’ ye yükseliyor.

300 - 200= 100 ml

• Birbiri içinde çözünmeyen

sıvılar, aynı kap içerisine

konulduğunda yoğunluğu

büyük olan sıvı altta, küçük

olan sıvı üstte olacak şekil-

de dengede kalır.

Yağ

Su

60°C 30°C

Isının akış yönü

Isı, sıcaklığı yüksek olan maddeden sıcak-

lığı düşük olan maddeye doğru aktarılan bir

enerji türüdür.

• Isı alan maddelerin tanecik hareketliliği

artarken ısı veren maddelerin tanecik ha-

reketliliği azalır.

• Maddeler arasındaki ısı alışverişi, tane-

ciklerin hızları eşitleninceye kadar devam

eder. Sıcak maddenin verdiği ısı enerjisi

miktarı soğuk maddenin aldığı ısı enerjisi

miktarına eşittir.

• Isı aktarımı ısı iletimi yoluyla gerçekleş-

mektedir.

1. Isı İletkenliği

Isının tanecikler arasında aktarılmasına ısı

iletimi denir. Madde taneciklerinin titreşimi

sonucunda ısı aktarılır.

• Tanecikler birbirine çarparak ısı enerjisi

aktarılır. Isının aktarımı ısı kaynağına yakın

olan taneciklerden soğuk olan taneciklere

doğrudur. Isı alışverişi taneciklerin sıcak-

lıkları eşitleninceye kadar devam eder.

• Katıların tanecikleri birbirine çok yakın ol-

duğu için, katılar sıvı ve gazlara göre ısıyı

daha iyi iletir.

Isı alır

Isı verir

Katı(Buz) Gaz(Su buharı)

Isının akış yönü

Süle

yman

YA

ZIC

I

3

• Isıyı iyi ileten maddelere ısı iletkeni mad-

de denir. Altın, gümüş, bakır, çinko ve de-

mir gibi metaller ısıyı iyi iletir.

• Soba, kalorifer petekleri, çaydanlık ve ye-

mek pişirmede kullanılan tencereler ısıyı

iyi ileten maddelerden yapılmıştır.

2. Isı Yalıtkanlığı

İki madde veya ortam arasında ısı alışverişi-

nin olmaması durumuna ısı yalıtkanlığı denir.

• Isıyı iyi iletmeyen maddelere ısı yalıtkanı

maddeler denir. Plastik, cam, tahta, cam

yünü ve kauçuk gibi maddeler ısı yalıtkan-

larına örnek verilebilir.

Not: Tamamen ısı iletkeni ya da tamamen ısı

yalıtkanı olan bir madde yoktur.

3. Isı Yalıtımı

Isı akışının engellenmesi ya da azaltılması

için, yalıtkan malzemeler kullanılarak yapılan

işlemlere ısı yalıtımı denir.

• Binalarda yapılan ısı yalıtımı kışın soğuk

havanın, yazın sıcak havanın binaya gir-

mesini engeller.

• Isı yalıtımı için kullanılacak malzemenin

ısıya dayanıklı, ekonomik, uzun ömürlü,

çevre dostu, kolay yanmayan ve insan

sağlığına zarar vermeyen bir yapıda ol-

malıdır.

• Binalarda ısı yalıtımı için ahşap, cam yünü,

strafor köpük, taş yünü, katran ve silikon

yünü gibi malzemeler kullanılır.

Isı yalıtkanı

Isı iletkeni

Ahşap Çift cam

D. YAKITLAR

Binalardaki ısı yalıtımı;

» Enerji tasarrufu sağlar.

» Yaşam konforumuzu artırır.

» Hem aile hem ülke ekonomisine katkı sağ-

lar.

» Fosil yakıt tüketimini azaltır.

» Hava kirliliğini azaltır.

Yandığında çevresine ısı veren maddeler

yakıt olarak adlandırılır. Yakıtları yaşamımızın

her alanında kullandığımız için son derece

önemlidir. Yakıtları ısınma, elektrik üretimi ve

yemeklerin pişirilmesi gibi birçok amaç için

kullanırız.

1. Katı Yakıtlar

Katı yakıtlara odun, kömür, taş kömürü,

antrasit ve linyit örnek olarak verilebilir. Kö-

mür en yaygın olarak kullanılan fosil yakıttır.

Katı yakıtlar yakıldığında, havaya büyük oran-

da zehirli gazlar verir ve çevreyi diğer yakıt

türlerine göre daha çok kirletir.

2. Sıvı Yakıtlar

Sıvı yakıtlara benzin, gaz yağı, motorin,

etil alkol ve fuel oil örnek olarak verilebilir. Sıvı

yakıtlar petrolden elde edilir. Sıvı yakıtlar ge-

nellikle ısınmak, araçları çalıştırmak ve enerji

üretmek için kullanılır.

Kömür Odun

Benzin Gaz yağı

GAZ YAĞI

Süle

yman

YA

ZIC

I

4

3. Gaz Yakıtlar

Gaz yakıtlara doğal gaz, biyogaz, LPG,

metan ve hava gazı örnek olarak verilebilir.

Gaz yakıtlar katı ve sıvı yakıtlara göre daha

çevrecidir.

Yenilenemez Enerji Kaynakları

Kullandıkça tükenen ve tekrar oluşması

çok uzun yıllar alan yakıtlardır. Fosil yakıtlar

ve nükleer enerji yenilenemez enerji kaynak-

larındandır.

Fosil yakıtlar petrol, kömür ve doğal gaz-

dır.Nükleer enerji, atomun parçalanması so-

nucu elde edilen enerjidir.

Yenilenebilir Enerji Kaynakları

Kullanıldığı hâlde tükenmeyen ve çevre-

ye zehirli gazlar salmayan enerji kaynaklarıdır.

Güneş enerjisi, rüzgâr enerjisi, hidroelektrik

enerjisi, biyokütle enerjisi, dalga enerjisi ve

jeotermal enerji yenilenebilir enerji kaynakla-

rıdır.

Güneş Enerjisi

Canlılar için yaşam kaynağıdır. Güneş ener-

jisi, ısı ve elektrik enerjisine dönüştürülebil-

mektedir.

Rüzgâr Enerjisi

Rüzgâr türbinleri ile rüzgâr enerjisi elekt-

rik enerjisine dönüştürülür.

Hidroelektrik Enerjisi

Akarsu üzerine kurulan hidroelektrik sant-

ralleri ile elektrik enerjisi elde edilir.

Biyokütle Enerjisi

Bitki ve hayvan atıkları kullanılarak biyogaz

elde edilir. Biyogaz ısınma ve elektrik enerjisi

üretiminde kullanılır.

Jeotermal Enerji

Yeraltı sıcak sularından faydalanılarak elekt-

rik enerjisi üretilir ve evlerin ısıtılması sağlanır.

Soba ve Doğal Gaz Zehirlenmeleri

Soba, kombi ve şofben gibi aletlerde kul-

lanılan yakıtların yanması sonucu karbon

monoksit gibi zehirli gazlar oluşur. Bu zehir-

li gazların ev içine sızmasıyla zehirlenmeler

yaşanabilir. Böyle bir durum fark edildiğinde

zehirlenen kişiler açık havaya çıkarılmalı ve

zaman kaybetmeden acil servis aranmalıdır.

Nükleer Enerji Petrol

OcakKombi

YAZICI

fenburada(öğretmen)fenburada.ogretmen