1

Universiteti Shtete ror i Tetove s

Fakulteti i Shkencave Matematiko-Natyrore

Dega:Informatikë

Punim Seminarik

“Komponentat e sistemeve

inteligjente per te mesuar dhe

interaksioni njeri kompjuter”

Mentori: Kandidati:

Florin Asani Muhamed Bilalli

2

Permbajtja Komponentet e sistemeve inteligjente per te mesuar ......................................................................... 3

Disa Aspekte te rezonimit lidhur me procesin e mesimit ................................................................... 4

Themelimi i koncepetve…………………………………………………………………………………...5

Interaksioni njeri kompjuter ............................................................................................................ 6

Njeriu dhe kompjuteri ...................................................................................................................... 7

Ndryshimi i jetes me zhvillimin e interaksionit njeri kompjuter ....................................................... 8

Kompjuteri ..................................................................................................................................... 8

Telefoni cellular .............................................................................................................................. 9

Roboti ............................................................................................................................................ 9

Te mesuarit .................................................................................................................................. 10

Avanatazhet dhe disavanatazhet ..................................................................................................... 11

Literatura………………………………………………………………………………………………....12

3

Komponentet e sistemeve inteligjente per te mesuar

Mësimi është proces i mbledhjes së dijenisë relevante nëpërmjët hyrjeve senzorike, për formimin

e modelit initern ( të brendshëm) të realitetit

Njeriu mund te mesoje dhe te formoje nje model të realitetit real, ashtu si edhe të më shumë

realiteteve virtuale. Të gjeneruar nga kompjuteri, por zakonisht nuk formon model që është i

gjeneruar në ëndërr.

Sistemi intelegjent që mëson ka 3 nën nivele:

Sistemi i performances

Baza e dijenisë

Sistemi për mësim.

Karakteristikë e rëndësishme e procesit të mësimit është inkrëmëntimi i tij. Përkatësisht

dijenia qe fitohet gjatë procesit modifikon në shkallë të lartë ndonjë dijeni egzistuese ne vend që

ta fshijë atë.

Gjithashtu fakt shumë i rëndësishëm është edhe ideja dhe domethënja e mësimit.

Domethënë se nuk është mësimi të kopjohet bë memorjen e robotit, poë nëpërmjet mësimit

zakonisht kemi absorbimin e mësimeve pas mësimeve, që do të thotë se për të mësuar, të marim

dijeni, duhet të kemi dijeni paraprake për ate lemi ashtu qe ajo që e marrim sit ë re të mbështetet

mbi dicka

Rrethina - realiteti

Sistemi baza e dijenis sistemi i

i performansave mesimit

4

DISA ASPEKTE TË REZONIMIT LIDHUR ME PROCESIN E MËSIMIT

Në problematikën që e përfshinë mësimi makinerik egzistojnë më shumë cifte konceptesh

që duhet te shikohen sit ë tillë:

P.sh.

Induksioni ndaj deduksionit

Gjeneralizmi ndaj specifikimit

Konsistencës dhe plotësisë

Induksioni ndaj deduksionit

Rezonimi deduktiv përdoret nëse prej një dijenie te mëparshme nxjerim pjesë të dijenisë

të cilat janë të nevojshme.

Rezonimi iduktivc përdoret nëse bëhet fjalë pëe mësim gjatë të cilit bëhet gjeneralizimi

nga disa paraqitje te analizuara të objekteve apo fenomenve te caktuara. Përkrah kësaj, metodat

tjera për të nxjerë përfundim në kuadër të rezonimit deduktiv, metodën që do ta quajmë

implikacioni dual, është e një rëndësie të vecantë.

Le të egzistojë në ndonjë bazë të dijenisë element te dijenisë i formës IF-THEN, p.sh. IF

P THEN Q. Nëse sistemi rezonon në mënyrë inductive, aim und të gjeneroj hipotezë të formës

IF NOT P THEN NOT Q. Një dijeni e tillë me rezonim deduktiv nuk është e lejuar të gjenerohet,

por me atë induktiv është e lejuar si hipotezë e cila duhet vërtetuar.

Gjeneralizimi ndaj Specifikimit

Mund të thuhet se koncepti A eshte me gjeneral(me i perrgjithshëm) se koncepti B, nëse

përfshin shumicen e objekteve. Gjithashtu A është gjenraliz i B nëse i përfshin gjitah objektet e

B dhe ndonjë tjetër. Gjatë përshkrimit gojor, për specifikimin e ndonjë termi, gjegjësisht

koncepti, përdoren mbiemra.

Zakonisht gjenralizimi është induktiv, ndërsa specifikimi është deduktiv.

5

P.sh. Nese Lulja jeton ne Ohër, atëherë ajo jeton në Europë. – Ana e djathtë është më e

gjeneralizuar ndaj asaj të majtës, por kjo është e saktë vetëm atëherë kur është e saktë ana e

majtë.

Apstarakcioni ndaj konretizimit

Me procesin e rezonimit me anë të apstrakcionit ruhet informata relevante, ndërsa të tjerat

për diskutimin në proces apo procesi i rezonimit, fakte, etj të gjithë këto relativizohen.

p.sh. “Dijana ka mesatare 8.9” mund të apstraktizohet me faktin “Dijana është student e

mirë”.

Konzistenca dhe plotësisë

Përshkrimi i ndonjë sendi është konzistent nëse përfshin shembuj të mirë të konceptit,

edhe pse mund që jot ë gjithë të mundshmive. P.sh. Përshkrimi “ Shpeza është kurrizor që mund

të fluturoj dhe të cicëroj” është përshkrim konzistent i shpezës, edhe pse ka shembuj(pingvini) që

nuk janë të përfshirë me këtë përshkrim.

Mësimi si problematikë mund të studjohet nga më shumë aspekte. Në kuadër të stduimit

të intelegjences artificial ka një vend të rrëndësishëm është edhe drejtimi i njohur si

THEMELIMI I KONCEPTEVE.

TEMELIMI I KONCEPTEVE

Konceptet, objektet dhe dijenia e mëparshme

Problematika e mesimit makinerik i rishikon gjithë aspektet e mësimit, mirëpo në

specifikimin e saj, një domen më i ngushtë ësjtë mesimi (themelimi) i koncepteve në bazë të

mbykqirjes së një grupi të objekteve dhe përdorimin e dijenisë së mëprshme (background

knowledge).

6

Në bazat e dijenisë që përdoret ne procesin e mësimit objektet zakonisht janë të paraqitur

me ndonjë perfaqësim, p.sh. më nje cift atributesh atribut-vlerë(ngjyra=e gjelbërt,vjetërsia=2) me

shprehje kallëzusore RREZJA (x), KOLONË (y1),KOLONË(y2), NGJIT_MBI(x,y1,y2) apo

ndonjë përfaqësim tjetër.

Dijenia e mëparshme është shumë e rëndësishme në mbykqirjen dhe përfundimin e

ndonjë paraqitjes. Në fotografinë në vazhdim janë strukturuar më shumë pika të cilat duhet të

njiohen si objekt.

Nëse sitemi posedon dijeni për konceptin e drejtëkëndëshit, do të njohë dy

drejtëkëndësha, përndryshe ky objëkt do të vendoset në klasë special për të cilën do të duhet të

ndërtohet concept special. Ndarja në tërësi special në grupe lëndësh zakonisht bëhet në princip të

formës së njohur ( GESTALT).

Interaksioni njeri kompjuter

Interaksioni njeri-kompjuter eshte nje zone e kerkimeve dhe e praktikave qe doli ne fillim te

viteve 1980, fillimisht si nje zone e specializuar ne teknologjin kompjuterike.

Interaksioni njeri-kompjuter eshte zhvilluar shumë brenda 3 dekadave.

Deri ne funde te vitit 1970 njerezit e vetem qe perdornin kompjuter ishin profesionist te

Teknologjise se Informacionit dhe njerez qe ne menyre vullnetare i ishin perkushtuar si hobi

perdorimit te kompjutereve dhe zhvillimit te tyre.

Mirepo sic cekem edhe me larte kjo ndryshoi ne vitin 1980 ku doli Informatika personale.

Interaksioni njeri –kompjuter(HCI) eshte percaktuar nga(ACM SIGCHI) ne vitin 1996 si nje

disiplin qe meret me studimin, planifikimin dhe dizajnimin e interaksionit ne mesë njeriut dhe

kompjuterit.

Interaksioni njeri-kompjuter studjon te dy anet edhe kompjuterin edhe nejriun. Nga ana e

kompjuterit duhet te meren parasysh mire teknika ne grafiken kompjuterike, gjuha programuese,

7

sistemi operativ, kurse ne aspektin njeri duhet te meren parasysh teoria e komunikimit,shkencat

sociale si dhe faktori njeri si perdorues i kompjuterit qe te jete i kenaqur.

Qellimi kryesor i HCI eshte te permisoj maredhenien njeri kompjuter, duke i bere kompjuteret

me te pershtatshem dhe me te hapur kundrejt nevojave te perdouresve.

HCI mori hov te madhe ne vitet e 90 me zbulimin e WWW(world wide web), e-mail, windows

95.

Bota ku jetojme ka ndryshuar dhe vazhdon te ndryshoj me zhvillimin e teknologjise

kompjuterike,keto ndryshime shihen qarte ne

te gjithe aspektet e jetes.

Keto ndryshime qe shihen dukshem tani e

bejne qe njerezit te fillojn te mendojn se si do

te duket bota jone ne vitin 2020?

Teknologjia digjitale do te vazhdoj te ndryshoj

boten, mirepo ne cfar aspkti, do te bej me te

lehte jeten tone, me te sigurt apo do ta bej te

kunderten me te veshtire dhe me pak te sigurt.

Njeriu dhe kompjuteri

Njerezit jane te kufizuar ne kapacitetin e tyre

per procesin e informacionit, njeriu ka aftesi te

ndryshoje menden, ka aftesie qe

informacionin te ruaj per nje kohe te shkurte

ne memorjen e vet, ai ka aftesi te arsyetimit te zgjidhjes se problemeve te ndryshme me ane te

arsyes, ata mundet te mesojne.

Ndersa sistemi kompjterik perfshin elemente te ndryshme, secila prej te cilave ndikon

perdoruesit e sistemit:

Ajo na mundeson qe nepermjet paisjeve te te dhanave per perdorim interaktiv, duke lejuar futjen

e tekstit, duke vizatuar dhe zgjedhur nepermjet ekranit. Ndersa kompjuteri ka kapacitet te

limituar per ruajtjen e te dhenave.

Njeri zakonisht ka 5 ndjenja:

- te degjuarit

-te prekurit

-te pamurit

-te shijuarit

-te nuhaturit

8

Ndersa mjetet me te cilat mund te komunikoj njeriu me kompjuterin jane:

-tastiera

-miu

-skeneri

-kamera

-printeri

-kartela e zerit etj.

Ndryshimi i jetes me zhvillimin e interaksionit njeri kompjuter

1.Kompjuteri

Si nje prej komponenteve qe tregon me se miri zhvillimin e interaksionit njeri kompjuter jane

kater periudhat e zhvillimit te kompjuterit:

1.Periudha e kompjutereve Mainframe(1960)

2.Periudha e kompjutereve Personal(1980)

3.Periudha e Mobilit(2000)

4.Periudha e qindra kompjutereve per nje person(2020)

9

Pra sic e shohim edhe nga periudhat ka pasur ndryshime te medha ne nje periudh prej 30 vitesh,

disa prej ketyre ishin krijimi i PC(kompjutereve personal), krijimi i browserave(kerkuesve).

Te gjithe jemi te vetedishem se cfar ndryshime kemi qe prej kur kemi filluar te perdorim

kompjuter si ne pagesat e faturave te ndryshime, porositja e ushqimeve dhe te gjitha keto i bejme

duke u ulur para kompjuterit dhe me disa klikime per nje kohe shume te shkurte ose duke thirur

nje numer me telefonin tone.

Mirepo keto ndryshime qe i permenden jan shum ndryshime te vogla me ate qe na mundeson

kompjuteri, pasi tani per nejrezit bota eshte shume me vogel se sa qe ishte para nje decade, me

fjalen e vogel kuptojm se tani mundet Parisin apo ndonje qytet tjeter ta shohim ne cdo cast ne

menyre virtual dhe me harxhime minimale.

Njera nga zhvillimet me te medha tek interaksioni njeri kompjuter eshte edhe zhvillimi i

GUI(graphic user interface). Edhe pse gjenerata jone eshte mesuar me perdorimin e

kompjutereve personal duke perdoru mouse dhe tastier, pra duke klikuar mbi ikona dhe opcione

ne menu, ndersa pak vite para neve njerezit perdornin kompjuterin vetem me tastier duke mos

pasur asnje ikon dhe duke i mbajtur mend shifra te ndryshme per te punuar ne word apo excel si

psh(winword- qe te hap nje word document te ri). Ndersa tani shume lehte mund te vizatojm nje

lule apo te hapim ndonje folder ose file me nje klikim te mousit.

Ndersa kohen e fundit kemi nje zbulim teknologjie te re, e cila eshte pak me e shtrenjte por qe

shume shpejte do te largoj nga perdori tastieren dhe mousin, si Pad te ndryshme po ashtu edhe

mobila te ndryshem te cilet mund te perdoren me prekje

apo touch dhe qe lehtesojne edhe me shume perdorimin e

ketyre paisjeve.

2.Telefoni Celulare

Si shembull tjeter ne ndryshimin e jetes tone dhe po ashtu

qe tregon edhe shumeperdorushmerine e kompjuterit

eshte edhe shfrytzimi i celularëve. Tani shume lehte

mundet te flasim prej Tetove ne New York pa pengesa, gje

qe para 20-30 viteve ishte e pamundur. Mirepo celularet e

tanishem nuk mundesojne vetem kete, tani nepermjet

celularit mundet te dergojme dhe te pranojme e-mail, te hyjme ne internet etj;

3.Roboti

Robotet jane ne jeten tone prej disa vitesh, me se shpeshti si karaktere te filmave, por gjithashtu

edhe neper stacionet berthamore, neper deponi te armeve, jane shfrytzuar edhe ne astronomi,

10

ndersa kohen e fundit kan filluar te perdoren edhe ne shtepite tona si ndihmes.

Si shembull kemi robotet kafshe qe kan filluar te komercializohen qe jane bere hit ne Japoni qe

mundesojne nje shok per te biseduar, qe mendohet te ndihmoje te hek stresin dhe vetmine ne

moshe te moshuar.

Te mesuarit

Interaksioni njeri –komjuter ndihmon dhe ka ndihmur shume ne te mesuarit ndryshe, jemi te

vetedishem se tani femijet kane dijeni shume me shume se sa ne qe dishim ne moshen e tyre, rol

kryesor ne kete realitet kan kompjuteret.

Qe prej vitit 1990 e deri me tani menyra e te mesuarit ka ndryshuar shume, tani nxenesit dhe

studentet mund te gjejne informata te ndryshme nepermjet internetit si ne google, Wikipedia,,

gjithashtu njerezit mund te shtojne diturine e tyre nepermjet komunikimit me njerez te ndryshem

nga cdo cep i botes.

Ne vendet e zhvilluara mesimi me nuk mbahet ne menyren klasike, mirepo nxenesit apo

studentet nxjeren ne ambient te jashtem dhe nepermjet kompjutereve te ndryshem qe kan

informata te ndryshme per natyren ne pergjithsi I mesojne gjerat shume me lehte me ane te

pamurit dhe te prekurit se sa si ne medelin tone te mesuarit ku sendet e ndryshme qe i mesojme i

shohim vetem nepermjet fotografive.

11

Avantazhet dhe disavantazhet

Sic e cekem edhe me larte HCI e ka ndryshuar shume boten dhe jeten tone, ajo na e ka bere jeten

me te lehte dhe na mundeson qe te shfrytzojme kohen per gjera te tjera, tani ne te njejtin moment

mundet qe te bejme dy ose me shume pune, si psh ne te njejtin moment mundet edhe te luajm

ndonje loje dhe te degjojme muzik ne kompjuter ndersa nepermjet telefonit te porosisim

produkte.

Ndersa si disavantazhe, kemi se njerezit gjate qendrimit te tepruar para teknologjive, nuuk

munden tu shmangen semundejve kronologjike te ndryshme, njerezit jane me pak te socializuar,

pasi cdo gje e bejne nepermjet kompjuterit ne menyre virtuale. Ndersa shkencetaret qe meren me

studimin e interaksionit njeri kompjuter kohes se fundit kan filluar njekohesish edhe me

shmangjen e ketyre problemeve qe nese vazhdojn me kete ritem do te jene problem te medha te

njerezimit.

12

Literatura:

1. Vestacka intelegencija- Prof.dr Stevo Bozinovski 2. BEING HUMAN HUMAN-COMPUTER INTERACTION IN THE

YEAR 2020 3. Human Computer Interaction

4. http://www.interaction-design.org/encyclopedia/human_computer_interaction_hci.html

5. http://www.iconlogic.com/pdf/HCI.pdf