Eurydice útdráttur

Kennarastarfið í Evrópu: Starfsvenjur, sýn og stefna

Er kennarastarfið áhugaverður

starfsvettvangur nú til dags? Hvernig

eru vinnuaðstæður kennara? Hvernig

eru starfsþjálfun kennara? Finnst

kennurum hreyfanleiki milli landa

fýsilegur kostur?

Framkvæmdastjórn Evrópusambandsins og ráðherraráð Evrópusambandsins hafa nýverið lagt áherslu á þörfina fyrir að bæta kennaramenntun, styrkja stöðuga þróun þeirra í starfi og að starf kennara verði gert meira aðlaðandi (1). Eurydice skýrslan „Kennarastarfið í Evrópu: Starfsvenjur, sýn og stefna“ skoðar í þessu samhengi tengslin á milli stefnumótunnar, sem setur reglurnar um kennarastarfið, viðhorfa, starfsvenja og sýn kennara. Skýrslan beinir athyglinni að nær tveimur milljónum grunnskólakennara (ISCED 2) í aðildarríkjunum 28 og einnig á Íslandi, í Liechtenstein, Svartfjallalandi, fyrrum

júgóslavneska lýðveldinu Makedóníu, Noregi, Serbíu og Tyrklandi. Hún byggir á gögnum frá Eurydice og Eurostat/UOE, og einnig greiningu á gögnum frá TALIS 2013 (2), og sameinar eigindlegar og megindlegar niðurstöður.

Þessi Eurydice útdráttur gefur mynd af sumum af mikilvægustu niðurstöðum skýrslunnar. Áherslan er á hvernig gengur að aðlagast í kennarastarfinu eftir að komið er beint úr námi, starfsþróun, hreyfanleika milli landa, tölfræðilegar upplýsingar um kennara og vinnuaðstæður.

(1) Niðurstaða ráðsins frá 12. maí 2009 um skipulagsáætlun fyrir evrópska samvinnu um menntun og þjálfun (‘ET 2020’)

(2 ) h t t p : / /www . oec d . o rg / e du / s ch oo l / t a l i s - 2013 - re su l t s .h tm

Hvað er Eurydice?

Eurydice upplýsinganetið fylgist með og

útskýrir hvernig mismunandi mennta-

kerfi Evrópu eru skipulögð og hvernig

þau virka. Upplýsinganetið veitir

upplýsingar um menntakerfi í hverju

landi, samanburðarrannsóknir um

ákveðin atriði, vísa og tölfræði. Allar

útgáfur Eurydice eru fáanlegar

endurgjaldslausar á Eurydice-

heimasíðunni eða á prenti ef óskað er

eftir því. Með vinnu sinni miðar

Eurydice að því að auka skilning,

samvinnu, traust og hreyfanleika milli

Evrópulanda og á alþjóðavísu.

Upplýsinganetið samanstendur af

landsskrifstofum sem staðsettar eru í

Evrópulöndum. En það er samræmt af

ESB framkvæmdaskrifstofu mennta- og

menningarmála og hljóð- og mynd-

miðlunar. Frekari upplýsingar um

Eurydice eru hér

http://ec.europa.eu/eurydice

Skýrsluna í heild sinni Kennarastarfið í Evrópu:

Starfsvenjur, sýn og stefna er hægt að nálgast á ensku á Eurydice-heimasíðunni http://ec.europa.eu/eurydice Prentuð eintök af skýrslunni er hægt að nálgast með því að senda beiðni á: eacea-eurydice@ec.europa.eu Tengiliður Wim Vansteenkiste, Upplýsingar og útgáfa: +32 2 299 50 58

2

Í kennarastéttin eru nær aðallega konur og í náinni framtíð gæti vantað fagfólk

Sem stendur eru mun fleiri kvenkyns kennarar en

karlkyns og hlutfall karla lækkar. Jafnvel í löndum þar

sem kynjahlutföllin eru jafnari hefja núorðið færri karlmenn en áður störf sem kennarar.

Í Evrópu eru tveir þriðju allra kennara eldri en 40 ára og

40% mun fara á eftirlaun á næstu 15 árum. Ef að ekkert

er gert mun hækkandi aldur stéttarinnar í sumum löndum leiða til að fagmenntaða kennara mun vanta.

Í næstum tveimur þriðju Evrópulandanna eiga ful lmenntaðir nýir kennarar rétt á skipulögðum aðlögunartíma

Það er álit flestra að breytingin við að koma úr námi og

hefja kennslu sé mjög þýðingarmikið tímabil fyrir nýútskrifaða kennara. Þessi tími á að styrkja kunnáttu og

sjálfstraust kennara og minnka hættuna á því þeir

yfirgefi starfið eftir stuttan tíma. Í nær tveimur þriðju landanna eiga nýútskrifaðir nýir kennarar í ríkisskólum

rétt á skipulögðum aðlögunartíma, þar sem þeir fá

viðbótarþjálfun, persónulega aðstoð og ráðgjöf. Þessi stuðningur stendur yfirleitt yfir í eitt ár og getur falist í

mismunandi þáttum, eins og leiðsögn leiðbeinanda, reglulegum fundum með skólastjórnendum og/eða

samstarfsfólki og jafningjamati. Þar sem að

aðlögunartími stendur til boða er hann yfirleitt skylda. Boðið er upp á þennan aðlögunartíma sem viðbót við

æfingakennsluna í kennaramenntuninni og honum lýkur oftast með vitnisburði. Í Frakklandi og Lúxemborg, þar

sem haldin eru inntökupróf meðan á

grunnkennaramenntuninni stendur, er aðlögunartíminn skipulagður sem hluti af æfingarkennslunni og sem

launað starf.

Í Evrópu eru aðeins sex lönd þar sem að minnsta kosti

60% allra yngri kennara segjast hafa farið í gegnum

aðlögunartíma. Þetta hlutfall er hæst í Bretlandi (Englandi) og Búlgaríu.

Aðlögunartími fyrir fullmenntaða nýja kennara í grunnskólum

(ISCED 2), samkvæmt reglugerðum frá ríkinu, 2013/14

Aðlögunartíminn

er skylda

er ráðlagður

takmarkast við leiðsögn

er ekki til staðar fyrir fullmenntaða kennara

Heimild: Eurydice.

Nær al l i r nýútskr ifaðir kennarar fá le iðsögn í upphafi starfsferi ls síns.

Þótt öll löndin hafi ekki skipulagt aðlögunartíma sem hluta af kennaramenntuninni er boðið upp á leiðsögn

næstum alls staðar í Evrópu. Í löndum þar sem

aðlögunartíminn er skylda fyrir alla fullmenntaða nýja kennara sem kenna í ríkisskólum, verður að nýta hluta af

tímanum undir leiðsögn fyrir kennarann. Í Póllandi og

Bretlandi (Norður-Írlandi) eiga nýir kennarar kost á leiðsögn eftir aðlögunartímann. Í ESB er hlutfall kennara

yngri en 30 ára sem segjast vera með leiðbeinanda meira en þrisvar sinnum hærra en hlutfall kennara á

aldrinum 30 til 39. Þetta staðfestir að litið er á leiðsögn

aðallega sem ráðstafanir fyrir nýja kennara. Yfirleitt sjá reyndari kennarar um leiðsögn, oft eru þeir í hærri stöðu,

og í sumum löndum fá kennarar sem veita leiðsögn

sérstaka þjálfun og/eða stuðning.

3

Kennarar segjast frekar þurfa að þróa kennsluaðferðir sínar en að bæta kunnáttuna í kennslufaginu

Símenntun og starfsþróun er ein af megináherslum áætlunar Evrópusambandsins til að bæta gæði menntunar. Greining á því hvernig kennarar vilji þróa sig í starfi sýnir að þeim finnst þeir kunna fagið sem þeir kenna en þeir leitast við að auka fjölbreytni í kennsluaðferðum. Kennarar segjast þurfa að efla þætti sem auðveldi þeim að afkasta meira og vera nútímalegri, eins og í tæknimálum og að auka hæfileika nemenda.

Yfir 50% kennara segjast hafa miðlungs til mikla þörf fyrir að bæta færni sína í „kennslu nemenda með sérþarfir“, „tölvukunnáttu í kennslu“ og „nýrri tækni á vinnustað“. Þar á eftir koma „aðferðir í einstaklings-miðuðu námi“, „þverfagleg kennsla“ og „náms- og starfsráðgjöf fyrir nemendur“.

Það sem gert er undir merkjum starfsþróunar fer ekki al l taf saman við þarf ir kennara

Í flestum löndum er starfsþróun kennara hluti af starfsskyldum. Samt er oft misræmi milli þess sem

kennarar vilja gera til að þróa sig í starfi og þess sem

boðið er upp á í nafni starfsþróunar. Í rauninni er oft of lítið um viðeigandi framboð á símenntun og starfsþróun

þar sem þörfin er mikil. Því þótt 38% kennara segjast hafa miðlungs til mikla þörf fyrir þjálfun í að „kenna í

fjölmenningarlegu eða fjöltyngdu umhverfi“ var þetta

efni að finna í símenntunarframboði í aðeins 13% tilfella. Þetta misræmi má einnig sjá á sviðum eins og „náms- og

starfsráðgjöf fyrir nemendur“, „kennsla nemenda með sérþarfir“ og „þverfagleg kennsla“. En á hinn bóginn þar

sem þörfin fyrir símenntun og starfsþróun er lítil meðal

kennara er oft offramboð á símenntunarúrræðum. Þetta má sjá á sviðunum „þekking á námsskránni“ og „þekking

og skilningur á mínu kennslufagi/-fögum“. „Tölvu-kunnátta í kennslu“ er eitt af fáum sviðum þar sem

eftirspurn og framboð á úrræðum virðast haldast í

hendur.

Hlutfall grunnskólakennara (ISCED 2) sem segjast hafa farið á símenntunarnámskeið í ákveðnum málaflokki síðustu 12 mánuðina fyrir

könnunina, og hlutfall kennara sem segjast hafa miðlungs og mikla þörf fyrir aukna fræðslu í sama málaflokki, í ESB, 2013

% Miðlungs og mikil þörf

Fjallað um efni í símenntun

Aðferðir til að þróa þverfaglega kunnáttu fyrir framtíðarstarf eða framtíðarnám

38,3 13,1

Rekstur og stjórnun skóla 26,2 13,4

Kennsla í fjölmenningarlegu eða fjöltyngdu umhverfi 37,9 13,3

Starfs- og nemendaráðgjöf 42,1 18,3

Kennsla nemenda með sérþarfir 57,6 32,9

Þverfagleg kennsla 44,8 33,2

Agastjórnun og bekkjarstjórnun 40,8 36,2

Ný tækni á vinnustað 53,0 36,6

Aðferðir í einstaklingsmiðuðu námi 49,0 37,6

Þekking á námsskránni 25,6 45,5

Kennslumat og námsmatsaðferðir 40,0 48,7

Tölvukunnátta í kennslu 57,0 51,1

Færni í kennslu við kennslu í mínu(m) kennslufagi/-fögum 39,3 60,6

Þekking og skilningur á mínu(m) kennslufagi/-fögum 30,4 61,1

% %

Miðlungs og mikil þörf

Fjallað um efni í símenntun

Heimild: Eurydice, fengið úr OECD, TALIS 2013.

4

Ef hlustað er á ti l lögur kennara um símenntun mætti stýra betur framboðinu

Í sumum löndum skilgreina æðstu menntamálayfirvöld í hverju símenntun/starfsþróun kennara skuli felast en í öðrum hafa þau aðeins umsjón með umbótaáætlunum. Það er athyglisvert að í löndum þar sem algengara er að kennarar óski eftir símenntun þá er einnig meira um að æðstu stjórnvöld ákveði hvernig símenntun/starfsþróun skuli háttað.

Þetta bendir til þess að tengsl séu milli þess hvers kennarar óski eftir og stefnumótun á landsvísu um símenntun/starfsþróun. Því gæti náin samvinna milli æðstu menntamálayfirvalda, skóla og kennara stuðlað að betri ákvarðanatöku um símenntun/starfsþróun og þannig tryggt að hugmyndir kennara fengu hljómgrunn.

Færri en þriðjungur kennara hafa verið erlendis í s tarfstengdum ti lgangi

Í ESB hafa 27% kennara dvalið erlendis að minnsta kosti

einu sinni í starfstengdum tilgangi. Eins og sjá má á

skýringarmyndinni að neðan er hlutfallið hæst á Norðurlöndunum og í baltnesku löndunum. Í öllum

löndunum sem tóku þátt í könnuninni, nema Íslandi, ferðast nýmálakennarar mest milli landa í samburði við

kennara í félagsgreinum, lestri, ritun og bókmenntum;

náttúrufræði og stærðfræði. Hjá nýmálakennurum virðist meiri þörf í faginu en hjá öðrum að geta dvalið erlendis,

bæði í upphafi kennsluferils og í símenntunarverkefnum.

Í ESB hefur meira en helmingur allra tungumálakennara

dvalið erlendis í starfstengdum tilgangi. Þessi möguleiki gefur þeim tækifæri til að æfa sig í tungumálinu sem þeir

kenna og kynnast menningunni betur til að miðla áfram til nemenda. Samt segjast yfir 40% nýmálakennara í

ESB sem svöruðu könnuninni aldrei hafa dvalið erlendis í

starfstengdum tilgangi.

Hlutfall grunnskólakennara (ISCED 2) sem hafa dvalið erlendis í starfstengdum tilgangi, 2013

Heimild: Eurydice, fengið úr OECD, TALIS 2013.

Erasmus+ áætlunin er helst i styrkvei tandi fyrir heimsóknir kennara ti l útlanda

Helsti styrkveitandi fyrir heimsóknir kennara til útlanda í ESB er Erasmus+ (2014-2020), ESB-áætlunin fyrir

mennta-, æskulýðs- og íþróttamál. Í gegnum hana geta bæði nýútskrifaðir og starfandi kennarar fengið ferða-

styrki til að stunda nám eða endurmenntunarnámskeið

erlendis. Einnig er hægt að vera í samstarfsverkefnum með erlendum aðilum sem krefst heimsókna milli landa.

Nærri fjórðungur kennara sem fór utan var erlendis í starfstengdum tilgangi með styrk frá ESB áætluninni,

samanborið við einn tíunda sem fékk styrk í gegnum áætlun á vegum ríkis eða sveitarfélags.

Í yfir helmingi allra Evrópuríkjanna er til áætlun á vegum

ríkisins sem styrkir ferðir kennara erlendis, einkum í Vestur- og Norður-Evrópu.

Huga þarf að mörgum þáttum þegar meta skal hve aðlaðandi kennarastarfið er

Vinnuskilyrði, eins og ráðningarhlutfall, laun, vinnu-stundir geta verið með ansi ólíku sniði í Evrópu. Sum

þessara skilyrða geta haft áhrif á ánægju kennara í starfi

og álit þeirra á því hvernig samfélagið metur þá.

Skýrslan leiðir ennfremur í ljós að umhverfisþættir eins og samskipti kennara/nemanda, samstarf kennara,

endurgjöf og matskerfi geta haft áhrif á þetta álit

kennara.

Skýrsluna í heild sinni Kennarastarfið í Evrópu: Starfsvenjur, sýn og stefna er hægt að nálgast á ensku á Eurydice-heimasíðunni:

https://webgate.ec.europa.eu/fpfis/mwikis/eurydice/index.php/Publications:The_Teaching_Profession_in_Europe:_Practices,_Perceptions,_and_Policies

Sjá einnig Kennarar og kennslukraftar: https://webgate.ec.europa.eu/fpfis/mwikis/eurydice/index.php/Teachers_and_Education_Staff

EC-02-15-391-EN-N ISBN 978-92-9201-891-7 doi:10.2797/87024 © EACEA, 2015.