)2129t 9 9frtf12

N LUFT TP. HAPUR ME TITISTT

Lufta kundr titizmit domosdoshmririke Ndeshja jon e par me hrushoviant prshtjen jugosllave Mbi demokracin e Tito--Rankovive Udhheqja e Beogradit hedh n ve-prim llumin antishqiptar, kriminelt e diversanttTradhtia hrushoviane n ndihm t tradhtis titiste.Shpartallimi i komplotit titist-hrushovian n Konfe-rencn e Partis t Tirans (prill 1956) MehmetShehu nj poliagjent i shrbimeve t fshehta im-perialisto-revizioniste Lodrat akrobatike t MehmetShehut nga Plenumi i Beratit (nntor 1944) gjer nKongresin I t PKSH (nntor 1948) Viti 1960. Meh-met Shehu me Titon, Randolf rillin e Fulcin ntransatlantikun Kuin Elisabet. Kujt t'ia prishte ekujt t'ia ndreqte ky shrbtor i shum zotrinjve? N vitet 1970. Agjenturat perndimore e ajo titistei japin urdhr Mehmet Shehut t hidhet n veprim.Tri grupe komplotiste t dshtuara Demonstratat nKosov e detyrojn UDB-n t sakrifikoj kartn eshpress s madhe n Shqipri. Pse vrau vetenMehmet Shehu? Shpresa n banda terroristsh Shqipria socialiste ka qen e mbetet shkmb graniti.

T 35 vjett q kan kaluar nga koha kur u denoncuae u demaskua botrisht tradhtia titiste e gjer m sot, jandshmitar t faktit se, megjithse qysh m 1948 lidhjet midisPartis son dhe PKJ u ndrpren njher e prgjithmon,lufta midis nesh nuk pushoi e nuk u nderpre pr asnj ast.

521

Midis t tjerash, dy jan shkaqet e faktort kryesor q e.kan br t domosdoshme e jetike pr ne kt luft;

S pari, te titizmi Partia jon ka par e sheh nj ndrvariantet m t rrezikshme t revizionizmit modern dhe, prkt, angazhimin n luft pr demaskimin dhe pr shpartalli-min e tij politik e ideologjik e kemi quajtur dhe do ta quajm:si nj t drejt e detyr t dors s par.

S dyti, veprimtaria antishqiptare e udhheqjes s Beo-gradit gjat gjith ksaj periudhe nuk u ndrpre asnjherdhe, pr kt, Partis dhe shtetit ton u sht dashur tbjn nj luft t ashpr e dhmb pr dhmb pr t zbuluar,goditur e pr t br pluhur e hi qllimet dhe veprimet evazhdueshme agjenturore e komplotuese t Beogradit.

Pa qen nevoja t futemi n hollsi pr mnyrn se sisht zhvilluar konkretisht kjo luft (n t gjitha dokumentetteorike t Partis ajo sht analizuar gjer n detaje), dua tevidentoj disa nga aspektet e momentet m kryesore t saj.

Lufta kundr titizmit domosdoshmri historike

Revizionizmi jugosllav, korrenti i par q prfaqson re-vizionizmin n pushtet, doli n nj moment ky t lufts midissocializmit e imperializmit. Qysh n fillim imperializmi ame-rikan e mbar reaksioni botror pan te titizmi rrugn, ideo-logjin dhe politikn q onte n degjenerimin e partivekomuniste t vendeve socialiste, n prarjen dhe n shkat-rrimin e unitetit t lvizjes komuniste ndrkombtare, nsabotimin e revolucionit e t luftrave nacionallirimtare. Prkt imperializmi e reaksioni i mbshtetn me t gjitha forcatdhe mjetet renegatt e Beogradit, i mbajtn gjall e i orien-tuan q, duke i ruajtur disa arna < .(socialiste, t shrbeninsi mjet diversioni pr shkatrrimin e t tjerve.

Kt mision Titoja me kompani e pranuan me ndrgjegjet plot dhe i kthyen partin e shtetin jugosllav n nj

522

agjentur t imperializmit. Prball ksaj s keqeje, partittona komuniste nuk mund e nuk duhej kurrsesi t qndroninindiferente. N mnyr t veant, partive t vendeve t at-hershme socialiste, u shtrohej detyra urgjente q t mos flininmbi dafina e t mos mendonin me lehtsi se, meq ishin npushtet, e, meq udhheqja jugosllave u denoncua e mbeti eizoluar, nuk paraqitej m ndonj rrezik prej saj. Jo, lufta evazhdueshme klasore, luft pr zbatimin dhe pr mbrojtjene pastrtis s marksizm-leninizmit, pr kalitjen e do ko-munisti e t mbar partis me ideologjin revolucionare, ishtenj domosdoshmri sine qua non pr do parti, pr t moslejuar q edhe ndokund tjetr t prsritej ajo q ndodhi nJugosllavi.

E ndrgjegjshme pr t gjitha kto, Partia jon, q m1948 (megjithse relativisht e re dhe pa prvojn e duhur nfushn e teoris), u rreshtua ndr t parat n luftn e hapurpolitike e ideologjike kundr revizionizmit jugosllav. Krahaspartive t tjera komuniste, antare ose jo t Byros Infor-mative, Partia jon dha kontributin e saj pr zbulimin dhepr demaskimin e mtejshm t ktij korrenti revizionist, trrnjve e t shkaqeve socialklasore q bn t mundur lind-jen e tij, t dmeve q ai u sc>111 qoft partis, shtetit epopullit jugosllav, ashtu edhe lvizies komuniste e puntorendrkombtare.

Nga ana e vet Titoja me kompani, t trbuar nga disfataq kishin psuar dhe nga demaskimi q po u nxirrte bojnvazhdimisht, krahas lufts pr prhapjen e teorive revi-zioniste shprthyen edhe nj fushat t paskrupull shpi-fjesh e akuzash kundr PK t Bashkimit Sovjetik dhe J. V.Stalinit, kundr Byros Informative si edhe kundr Partisson. T vn me shpatulla pr muri nga fjala e guximshmedhe e argumentuar e Partis son, atyre s'u mbeti tjetr vet irreshin se Partia e Puns e Shqipris gjoja u shkputprej tyre e i sulmonte ngaq pasksh preferuar t'i nnshtrohejnj partie m t madlw (!), PK t BS, dhe se gjoja ne vepronimsi na thoshin e si na diktonin Moska e Informbyroja!

523

Ne as q ia vum veshin ksaj akuze t flliqur, t ndr-gjegjshm se nga tradhtart e Beogradit s'kishim 't pritnimtjetr. Vazhduam, pra, punn ton dhe, kuptohet, e quanim fatt madh q n kt ndeshje t ashpr midis marksizm-leniniz-mit dhe revizionizmit modern ndodheshim prkrah PK t BS, tudhhequr nga Stalini i lavdishm dhe partive t tjera komu-niste t vendeve t athershme socialiste e t atyre kapitaliste.

Solidariteti i prgjithshm n luftn kundr renegatvet Beogradit (n at periudh, t paktn n dukje, ky solidari-tet paraqitej si pa t ara), na jepte zemr e kuraj, dhe ne,duke luftuar prgatiteshim m mir e kaliteshim m tej prbetejat e ardhshme.

Por s'kaluan shum vite dhe akuza e trumbetuar me bujnga krert e Beogradit mbi motivet nga nisej Partia jon nluftn kundr tyre, do t vihej para nj prove t vrtet.Ishte kjo nj prov e rnd dhe e hidhur t ciln ne, nga anajon, as e kishim dashur e as do ta donim kurr. Por faktsht se para saj u ndodhm pas vdekjes s J. V. Stalinit.Ekipi hrushovian q mori fuqin, fillimisht e uli n surdindhe shum shpejt e shoi fare luftn kundr revizionizmitjugosllav. Sipas logjiks s akuzs titiste, pllakn vetvetiu du-hej ta ndrronim edhe ne, meq kshtu bri Moska. Por,pr habin e Titos (natyrisht, edhe t Hrushovit), ne vazhduamrrugn e mparshme: asnj lshim, asnj shenj pajtimi merevizionistt jugosllav.

Vepruam kshtu sepse ishim m se t bindur pr tradh-tin e udhheqjes jugosllave, se e shihnim q ajo ishte futurkok e kmb n rrugn e revizionimit t prgjithshm tteoris e t praktiks s marksizm-leninizmit. Ca m tepr,n periudhn nga viti 1948 e gjer n vitin 1954, Titoja, Kardelie t tjer kishin proklamuar e po zbatonin me konsekuencteori e forma t tilla n organizimin e partis e t shtetitjugosllav, t cilat fare hapur dshmonin pr braktisjen dheshtrembrimin e plot t parimeve t marksizm-leninizmit(ksaj periudhe u prkasin, ndrmjet t tjerash, vepra ttilla titiste si ndrrimi i emrit t Partis nga Parti Komu-

524

niste n Lidhje Komuniste; kthimi i ksaj Lidhjeje nnj lloj shoqate edukativo-propagandistike; marrja prej tyre

demokracis amerikane si model pr ndrtimin e sistemitpolitik n Jugosllavi; shpallja e t ashtuquajturit socializmvetqeveriss, i cili s'ishte gj tjetr vese maskim i renditkapitalist; predikimet mbi shuarjen e shtetit qysh n socia-lizm, duke mohuar tezn marksiste-leniniste mbi nevojn eekzistencs s diktaturs s proletariatit gjat gjith periudhss kalimit nga kapitalizmi n komunizm) etj., etj.

Pikrisht n kohn kur ndodhn kto, pra, kur Titojame veprimet e tij hapur proklamonte se ishte nj renegat erevizionist me brir, Hrushovi mundohej t na qartsontese Titoja na qenksh marksist, bile i shquar, se n Ju-gosllavi na u ndrtoka socializmi, se fajin pr ato q ndo-dhn m 1948 s'na e pasksh pasur Titoja me kompani, porInformbyroja e Stalini!

Nuk ishim dakord me nj mnyr t ti11 t shikimit e tvlersimit t gjrave, prandaj vepruam jo ashtu si rreza-tonte Moska, por si rrezatonte marksizm-leninizmi.

Por veprn e tij t zez, si n do fush, edhe n qn-drimin ndaj kliks s Beogradit, Hrushovi nuk e prqendroivetm te dhnia e shembulli -t personal. Shpejt erdhi astikur Moska, me urdhra e diktate t prera, na krkoi ta ndr-pritnim luftn ton parimore, t'i pruleshim e t putheshimme Titon. I hodhm posht me indinjat edhe kta urdhra

diktate dhe nuk pranuam pr asnj ast t vepronim jasht svrtets. Bile, si kam sqaruar hollsisht edhe n librin me kuj-time Hrushoviant, qndrimi ndaj renegatve t Beogradit

b pr ne nj ndr gurt e provs pr t par se 'ishinudhheqsit e rinj q morn pushtetin n Bashkimin Sovjetikpas vdekjes s Stalinit, se 'ishin edhe udhheqsit e partivet tjera q ndryshuan rrug, menjher pas daljes n dritt revizionizmit hrushovian 1 . Ngjarjet rrodhn me shpejtsidhe t dyja palt, hrushoviant e titistt, n bashkpunim e

1 Shih: Enver Hoxha. Hrushoviant (Kujtime), botim i dyt, P. 97.Tiran, 1982.

525

n unitet, ndrthurn plane e filluan nga veprimtaria pr tndryshuar gjendjen n lvizjen komuniste e puntore ndr-kombtare, dhe, sidomos n vendet e demokracis popullore,n favor t synimeve revizioniste t Hrushovit dhe t agjentitt imperializmit, Titos. Pr fat t keq, kjo veprimtari e eth-shme antimarksiste i dha frytet e saj t hidhura n partite vendeve t tjera. U vrtetua se jo ne, por partit e tjeraishin nisur pas berihas m 1948 kur edhe ato shprthyen-sulmin kundr Titos me shok, krahas PK Bolshevike. Poai Dezh q dikur na shiste mend prme .koburen brez, me nj mbret t rn nga fiku, po ai Dezh q mbanteraporte n Informbyro pr demaskimin e udhheqjes revi-zioniste jugosllave, ishte ndr t part q rendi te Titoja prt'i krkuar ndjes. Po t njjtn gj bn polakt, tmidis t tjerash, titistin e vjetr, famkeqin Vladislav Gomulka,.e nxorn nga burgu dhe e uan drejt e n postin e Sekretaritt Prgjithshm t PPB Polake, pr ta futur shpejt e shpejtPolonin n rrugn e kaosit t plot e dramatik; t njjtngj bn hungarezt, bullgart po se po, e, me radh, gjitht tjert. U vrtetua kshtu shum shpejt konkluzioni i Partisson se, po t mos luftohej revizionizmi me t gjitha forcatdhe pandrprer, ather fenomeni jugosllav do t pllakosteedhe te t tjert, si pllakosi.

Por fjaln e kam te rruga jon. Ne e vazhduam luftnkundr renegatve t Beogradit, n do rast i goditm pamshir pikpamjet dhe qndrimet e tyre armiqsore, i de-maskuam botrisht dhe nuk u tutm e nuk u stepm asnjherdhe para askujt. Ndrkoh presionet e makinacionet e Titosdhe t Hrushovit nuk na u ndan. Si n Poloni, n Hungari,n Bullgari, n ekosllovaki, n Rumani etj., ata u orvatnt rehabilitonin edhe n Shqipri grupin agjenturor t tyre,.Koi Xoxen me shok. Si udhheqja jugosllave, edhe ajosovjetike (zyrtarisht me ann e Suslovit), krkuan rehabiliti-min e Koi Xoxes, domethn t ktheheshim te Plenumi i KQt PKSH i mbajtur n Berat, t pranonim t ashtuquajturatgabime. t Partis son n vij e n marrdhniet me ju-gosllavt, gj pr t ciln edhe m 1944, si kam vn n

526

dukje m par, nuk mund t thuhet se bhej pa dijenin eshefit t misionit sovjetik n Shqipri, major Ivanovit, mikutt ngusht t famkeqit kolonel Velimir Stoiniit. Por tgjitha kto prpjekje dshtuan. Partia jon e Puns qndroi

patundur n pikpamjen e saj t mparshme se grupi titistishte dhe mbetej tradhtar, renegat, trockist, diversionist dheagjentur e amerikanve, se as Partia jon, as Informbyroja

as Stalini s'kishin gabuar ndaj tyre. Ua prsritm kt.pikpamje Hrushovit e lakenjve t tij shum her: me letra.

n takime zyrtare, u paraqitm argumente t pafund ngaveprat teorike- e praktike t renegatve jugosllav, por evrteta binte n vesh t shurdht. U bindm kshtu se gan-grena revizioniste kishte mbrthyer kokn dhe trupin e KQ tPK t BS, si dhe udhheqjet e partive t tjera. Ne, edhe psepo e shihnim veten t vetm n luft, prap nuk u trhoqm.

Pasi mbaroi faza et provs. , pra, pasi u bindrn:se 'ishin Hrushovi e hrushoviant n raport me titistt, ven-dosm t hidhnim nj hap tjetr m t madh n luftn kundrrevizionizmit modern. Fakt sht se pr nj periudh disa-vjeare, veanrisht nga fillimi i vitit 1956 e gjer n mesin

vitit 1960, dern e hapur t lufts kundr tradhtarve titist,.ne e prdorm pr t goditur tradhtin e re q kishte daln aren e po forcohej nga dita n dit, tradhtin hrushoviane..

Kjo, si kam pasur rastin t theksoj edhe her t tjera,ishte nj taktik e zgjuar dhe largpamse e Partis son, qne e prdorm me shum sukses. Gjith dokumentet e Partist ksaj periudhe, po t shihen me kujdes, kujtdo i japin tkuptoj se ne, jo m 1960 e m 1961, kur dolm hapur ebotrisht kundr hrushovianve, por q m 1954, m 1955 e,veanrisht, pas 1955-s, ishim angazhuar n luft kundr tra-dhtis hrushoviane, e cila po zhvillohej me revan prkrah tra-dhtis titiste. Por, meq n at periudh ende nuk ishin pjekurkushtet e s'kishte ardhur momenti pr t dal hapur e bot-risht me emr kundr Hrushovit e hrushovianve, ne i godit-nim dhe i demaskonim pikpamjet dhe qndrimet e tyrerevizioniste, duke i lidhur n shtyp e n publik me revizionis-tkt e Beogradit, me veprimtarin antimarksiste t Titos, t

527

Kardelit e t tjerve. Kjo s'do t thot aspak se u binim nqaf Titos e njerzve t tij pr dika q s'u takonte. Titojaishte hrushovian po aq sa edhe Hrushovi, si ishte edhe ky ifundit titist po aq sa vet Titoja. T dy variantet ishin degt t njjtit trung, t revizionizmit modern, t dy ishin rrymaarmiqsore, t rrezikshme dhe e meritonin demaskimin dhegoditjen e fuqishme. Por, si thash, n kt rast Titoja, pr-ve q merrte at q i takonte, prdorej nga ne edhe nrolin e -c

t tij imperialistk. N kto momente Hrushovi u detyrua tmbshteste pr nj koh qndrimet e Partis s Puns tShqipris, botonte artikujt tan n shtypin sovjetik, u de-tyrua q n Mbledhjen e partive komuniste e puntore tvitit 1957, t pranonte qndrimin ton t vendosur kundrtitizmit si agjentur e imperializmit, gj q u prfshi edhen deklarat etj. Por, si kam thn edhe her tjetr, kjoishte vetm nj trheqje e prkohshme e Hrushovit. N thelbai ishte kundr lufts parimore q ne i bnim titizmit aq sa,n nj nga ballafaqimet q pata me t e me Suslovin prqndrimin ndaj revizionizmit jugosllav, Hrushovi u iritua aqshum sa na u drejtua me inat: Ku doni t na oni, terruga e Stalinit?!.

Hap pas hapi kontradiktat tona parimore me udhheqjensovjetike po rriteshin, po shkonim drejt ballafaqimit t Bu-kureshtit.

M 1960, dihet se ne dolm hapur edhe kundr tradhtishrushoviane dhe, pas ksaj, e intensifikuam luftn ton parimo-re kundr saj, ashtu si kishim br e po bnim q nga 1948-ame rrymn titiste. U duk n kt periudh se prkrah neshn kt luft, si kundr njrs dhe tjetrs rrym t revizio-nizmit modern, ishte angazhuar edhe PK e Kins. Pati edhe

kt periudh prsri zra, ve tani jo vetm nga Beogradi,por edhe nga Moska, se ne u futm n kt luft ngaq kshtubnte Pekini (!), kshtu na diktohej nga Mao Ce Duni! Nena bnin t buzqeshnim t tiDa alaiza t ulta dhe vazhdonimpunn ton. Tash e dinim mir se t till zra nuk vininngaq akuzuesit nuk e njihnin mir Partin e Puns t Shqi-pris. Jo, kto ishin ulrima prej ujku, i cili, edhe pse i goditurpr vdekje, prpiqet t krcnoj e t friksoj. Revizionistttitist e hrushovian prpiqeshin t prhapnin mjegull e tympr t prishur sadopak imazhin e Partis son.

Koha shpejt do t vrtetonte se edhe kt radh, ashtusi kurdoher, ne s'ishim angazhuar kundr revizionizmit asnga diktati i Pekinit dhe as i Mao Ce Dunit, por nga diktatisunrem i marksizm-leninizmit. Me urdhr t ideologjis sonudhrrfyese, n favor t saj, n mbrojtje, pra, t teoris e

3467529

t praktiks s revolucionit nga sulmet q i bnin revizionisttmodern, e kishte zhvilluar, e zhvillonte dhe do ta ontetej luftn e vet parimore Partia jon heroike. Kur erdhi ditadhe Mao Ce Duni e pushoi luftn kundr revizionizmit ju-gosIlay, ne e vazhduam si m par. Duhet thn se edhe ktradh, n dern e hapur t lufts kundr revizionizmit ju-gosIlav e atij sovjetik, ne kishim rastin t goditnim edhe pi-kpamjet e shtrembrimet q po i bnin marksizm-leninizmitPartia Komuniste e Kins dhe lideri i saj i fandaksur, MaoCe Duni. Vese, si kam argumentuar gjersisht n nj varg.materialesh, sidomos te Shnime pr Kinn, shkaku i tradh-tis s PK t Kins nuk qndron as te curufjasja n pleqrie Maos e as te roitja e pleqve t tjer t Pekinit. Jo, atarevizionist, madje t kulluar, kishin qen qysh n rinin etyre, por frazat gjoja parimore, marksiste-leniniste i kishinadoptuar n periudha t veanta (si ishte sidomos rastivitit 1960), pr t fshehur prapa tyre synime t largta e planeantimarksiste, kundrrevolucionare. Kur, m n fund, u bindnse dredhit e tyre marksiste nuk po i onin atje ku syno-nin, e hodhn tej mantelin e marksist-leninistve dhe do-ln ashtu si ishin n realitet titist, eurokomunist e hru-shovian me damk. Ngjarjet precipituan me shpejtsi dhe kurudhheqja e Pekinit i ra n gjunj renegatit t Beogradit ne jovetm s'bm si bn e si na diktuan Maoja e u En Lai,por, prkundrazi, nuk ngurruam t ngriheshim njhersh nsulm edhe kundr variantit tjetr t revizionizmit modern variantit kinez, maocedunides!

Kto e t tjera argumente vrtetojn trsisht se n luf-tn kundr renegatve t Beogradit, si ndaj t gjitha rrymavet tjera revizioniste, ne nuk u nism nga asnj faktor i jash-tm, asnjher s'vepruam qorrazi e pas berihas, nuk u ndi-kuam e nuk u influencuam nga askush. T bindur se qysh nfillim zhvillonim nj luft t drejt, t ndrgjegjshm sekryenim detyrn ton si parti marksiste-leniniste, ne ecm,pra, prpara n kt luft, duke e kthyer gjith kt procesjo vetm n nj ndr kapitujt m t lavdishm t historiss Partis son, por edhe n nj shkoll t madhe t kalitjes e t

530

prgatitjes revolucionare, n nj universitet t pashembullt tnjohjes e t prvetsimit me themel t marksizm-leninizmit.

Kishte qen nj moment kur Hrushovi, i paaft t nambyllte gojn pr luftn e hapur e parimore q ne i bnimrevizionizmit jugosllav, na akuzoi se vepronim kshtu ngaqgjoja dashkshim t mbanim flamurin e lufts kundr revi-zionizmit modern, pra, gjoja t dilnim mbi t tjcrt. N thel-bin e saj edhe kjo akuz e flliqur shfaqte qart bagazhinarmiqsor, megaloman e antimarksist t vet akuzuesit. Neasnjher nuk kishim menduar e s'ishim angazhuar n luft4

t gjitha variantet e tjera t revizionizmit modern, ne as jemipajtuar e as do t pajtohemi kurr. Me ta ne navetmlufta politike e ideologjike, t ciln do ta vazhdojm gjer nshpartallimin dhe shkatrrimin e tyre t plot e prfundimtar.

N vazhdn e komploteve

Qysh n maj-qershor 1948 ne ishim m se t ndrgjegj-shm se Titoja e titistt, si tradhtar t marksizm-leninizmit,ishin dhe mbeteshin t dmshm e t rrezikshm pr t gjithapartit komuniste, pr lvizjet revolucionare dhe luftrat na-cionallirimtare kudo n bot, por pr ne, komunistt e po-pullin shqiptar, ata, prve sa m sipr, ishin e do t mbete-shin edhe armiq direkt, antishqiptar t egr e tbetuar.Ishim t bindur se ata nuk do t hiqnin dor nga planet dhenga qllimet e tyre pr gliabrimin e Shqipris e, pr kt,nuk dohidhnin armt e subversionit, t ndrhyrjes dhet komploteve kundr Partis e vendit ton.

Vigjilent e me grushtin gati do t tregoheshim n doast, sepse agjentura titiste n Shqipri, edhe pse qe goditurrnd, nuk do t pushonte s punuari edhe pr t ardhmen,edhe pr plane e variante t largta. N kt kuadr, menj mij e nj mnyra, Titoja me shok do t bnin 'shte mundur pr t rifituar pozitat e humbura, pr t krijuarkushte e terren q t deprtonin brenda nesh e t na shkat-rronin. Ata kurrsesi s'mund t pajtoheshin me faktin qShqipria u shptoi nga duart, kurrsesi s'mund t'i zintegjumi rehat kur shihnin se n Shqipri punonte dhe drejtontenj Parti, t ciln kishin dashur ta kthenin n nj vegl tbindur, por ajo, pr fatin e tyre t keq, u kishte rn vazhdi-misht koks e, m s fundi, ua bri pluhur e hi ndrrat evjetra pansllave. Pr sa koh do t mbeteshin n fuqi, titisttdo t ishin, pra, armiq real e t rrezikshm pr Partin dhevendin ton.

5.32

Pr kt t vrtet nuk lindi nevoja q t kalonin muajapo vite dhe titistt t tregonin veten. Prkundrazi, kur neakoma nuk i kishim denoncuar publikisht e botrisht, ata,pr t'i dal s keqes prpara, shprthyen nj fushat ttr shpifjesh e akuzash kundr Partis son e udhheqjes ssaj, dhe, menjher pas Kongresit I t Partis son, fushataantishqiptarc e Beogradit mori prmasa e intensitet t papar.Gazetat, radiostacionet, fletushkat, shtpit botuese, t gjithamjetet e propagands titiste u aktivizuan n kt fushat tndyr, duke shpifur e duke vjell monstruozitete kundr nesh.Midis t tjerash, na akuzuan ather se ne gjoja qenkshimshkels t demokracis n Parti e n popull (!), se po vrit-kshim komunist e patriot t ndershm (!) e, m pas,vazhduan me akuzn se po e kthenim Shqiprin n nj ka-zerm me tela me gjemba, ku shkelte izmja e ushta-rit etj., etj.

Sipas ktij alarmi propagandistik q buiste nga Beogradi,mendja t thoshte se n Shqipri po u bka krdia, por, kurvinte puna q t jepeshin fakte e argumente, mbrojtsit edemokracis nga Beogradi viheshin n nj pozit t mjer:u mbetej t prmendnin vetm nj emr at t KoiXoxes!

Po kush na ishin vall kta mbrojts ideal t de-mokracis puro, q vetm se organet tona t diktaturs kishindnuar me vdekje vctm Koi Xoxen, nj armik e agjentt betuar, arrinin t llahtarisur n konkluzionin se ne qen-kshim vrass e shkels t demokracis?!

Nuk po prmend ktu vrasjet, zhdukjet e shfarosjet ma-sive q kryen gjat periudhs 1945-1948 me urdhr t Tito--Rankovive ushtria titiste dhe organet e UDB-s nn maskne lufts pr spastrimin e elementve ustash e etnik, tbandave kriminale, t mbeturinave t regjimit t vjetretj., nuk po prmend as terrorin e zi q shprthyen ata nkt periudh (veanrisht gjat fundit t vitit 1944 e krejtvitit 1945), mbi popullin e Kosovs dhe popullsin shqiptareq banonte n trojet e veta n Mal t Zi e n Maqedoni, nnmaskn e lufts kundr bandave balliste, nacionaliste,

533

shqiptaromadhe etj. Po ndalem sa pr krahasim n rn-nyrn si veproi demokracia titiste e si veproi demokraciajon n vitin 1948 ndaj elementve prkats kundrshtar earmiq.

Si tregova hollsisht m lart, veanrisht n muajt epar t vitit 1948, pr ne u b m se i qart gjith kuadri iveprimtaris tradhtare e agjenturore n shrbim t jugosllav-ve i bands s Koi Xoxes, Pandi Kristos e t tjer. E me-gjithse keta nuk akuzoheshin thjesht pr pikpamje t huaja,por, sidomos, pr tradhti t lart ndaj Partis e atdheut, nei lejuam edhe Koi Xoxen, edhe Pandi Kriston e t tjer, tmerrnin pjes n t gjitha mbledhjet e Byros Politike, nplenumet e 9-t, t 10-t e t 11-t t KQ t Partis, n aktivete Partis q u zhvilluan m pas, bile edhe. n Kongresin I tPKSH. Jo vetm i lejuam t merrnin pjes, por u dham edhet drejtn t flitnin sa her ta quanin t nevojshme.

'tip t veant demokracie u ofruan n Jugosllavi Ti-toja e Rankovii atyre mijra elementve t PKJ q u soli-darizuan me letrat e KQ t PK t BS e me Rezolucionin eInformbyros?! U hodhn prangat sapo nisn t hapnin gojn!Edhe kur qindra t tjer krkuan thjesht q t diskutohej nparti pr ato q shkruheshin n letrat e KQ t PK t BS,pra, kur akoma nuk ishin shfaqur as pro, as kundr, demo-kracia titiste u hodhi prangat, i rrasi burgjeve, i vrau prapashpine. Ne, pra, e analizuam n Parti veprn kriminale tbands s Koi Xoxes pr 5-6 muaj me radh (ku prezent ishinedhe vet tradhtart), titistt nuk i lejuan kundrshtart evet t flitnin as n nj mbledhje t organizats ku bninpjes! Ne, nga gjith rrjeti i agjenturs antishtetrore qzbuluam, i dham gjyqit vetm 4-5 veta, klika e Titos i mbushiburgjet me mijra e mijra kundrshtar thjesht ideologjik!Dhe, pas gjith ktyre, kishte goj e na akuzonte ne prshkels t demokracis!

Nga 4-5 elementt q dham ne n fund t 1948-s prndjekje ligjore, fakt sht se vetm njri, Koi Xoxe, moridnimin kapital si tradhtar i betuar i Partis dhe i shtetit, sikreu i bands q 'nuk bri pr ta hedhur Shqiprin nn

534

zgjedhn e Jugosilavis! 3-4 t tjert u dnuan me privimnga 5 deri n 20 vjet, sipas shkalls s fajsis e qndri-

mit q mbajtn kur komploti u plasi n duar. Titistt nga atamijra komunist jugosllav q rrasn burgjeve si informby-roist, pjesn m t madhe i vran ose i zhdukn pa name pa nishan. E, megjithkt, kishin goj e na akuzonin nepr vrass!

Kampet e prqendrimit t tipit famkeq Goli Otok, njlloj Mathauzeni n kushtet e socializmit jugosllav, nuk ungritn n Shqipri, por n Jugosllavi. N to nuk u dergjn,nuk u sakatuan e nuk u shfarosn komunistt e patriotttan, por jugosIlavt e, ndr ta, qindra e mijra kosovar eshqiptar me banim n trojet e veta n Mal t Zi e n . Maqe-doni. Nuk e mbushm, pra, ne Shqiprin me Goli Otok, porudhheqja e Beogradit e mbushi Jugosllavin me t tillakampe famkqija. Dhe kishte goj e na akuzonte ne se epaskshim kthyer Shqiprin n kazerm ku sundonte izmjae ushtarit!.

Ja, pra, cila ishte demokracia titiste, ja cilt ishin un-gjillort Tito-Rankovi q, ndrsa s'e prishnin terezin parakrimeve m monstruoze q kryenin mbi partin e poPujt eJugosllavis, u drithrohej misht se ne kishim dnuar mevdekje nj armikun ton t betuar e agjent t tyre, po aqt betuar! sht po ajo demokraci rankoviiane, e cila pr35 vjet me radh ka br krdin n JugosNavi, sht po ajodemokraci titiste e cila, tash s fundi, ndaj manifestimevepaqsore t popullit kosovar, i cili krkonte respektimin dherealizimin e t drejtave t veta kushtetuese, lshoi kundrtyre qindshet e mijshet e zeza t Rankovive, Lubiive,Stambolive e Herlevi,ve.

Por, Titoja qysh m 1948, si antishqiptar i trbuar qishte, s'mund t mjaftohej e s'u mjaftua vetm me sulmepropagandistike kundr nesh.

Njlloj si qeverit reaksionare t vendeve perndimore,udhheqja titiste krijoi n tokn jugosllave kampe t traku grumbulloheshin kriminel e agjent t tjer, armiq trendit t ri socialist n Shqipri dhe strviteshin e prgati-

535

teshin pr t'u hedhur n tokn ton pr sabotim e subversion.Erdhi kshtu koha kur Titoja me njerzit e tij, n vend t tdrguarve t mparshm fgartiak e shtetror, nisi t nadrgonte me duzina bandit, kriminel, hajdut, njerz imo-ral, t arratisur nga Shqipria ose bashk me pushtuesit m1944, ose m pas, si rezultat i krimeve q kishin kryer e iarmiqsis q ushqenin ndaj rendit t ri t diktaturs s pro-letariatit. N bashkpunim me agjenturat e huaja imperialiste

shoviniste, sidomos me ato t vendeve fqinje, renegatt eBeogradit e grumbulluan, pra, llumin antishqiptar t agjen-tve, t kriminelve e t arratisurve politik e ordiner, ngaqen e nga s'qen dhe e afruan n Jugosllavi pr t'i prga-titur si forc mercenare kundr Partis s Puns t Shqiprisdhe shtetit socialist shqiptar. Natyrisht, ne do t'i pritnimbanditt -mysafir nga Jugosllavia, ashtu si priten banditt

kriminelt me arkun gati.Kto forca t errta prbnin, si t thuash, skalionin e

jashtm q do t ndrsente, si ndrseu, udhheqja jugosllavekkundr nesh. N t njjtn koh, jugosllavt nuk lan m-njan as .skalionin e brendshm. Ktu prfshiheshin jo vetmata element t rekrutuar me koh nga UDB-ja dhe q neende s'i kishim zbuluar, por krejt mbeturinat e rendit tvjetr q kishim prmbysur. T gjith kta element ishint predispozuar t'i ngrinin vesht e t'i pranonin orientimet esinjalet q u vinin nga Beogradi. Kjo sht e kuptueshme:klasat e prmbysura, tradhtart, elemcntt e paknaqur, armiqt6 pushtetit popullor, gjith ata q nuk e duronin dot drejt-sin e Partis dhe t pushtetit ton popullor, t gjitha shpresat

tyre i kishin varur jasht. E, nse gjer m 1948 shpresonintek amerikant e anglezt, tani s'u prishte asgj q u shtuaedhe nj aleat e padron i ri pr ta. Ata do t prpiqeshin,si u prpoqn, t aktivizoheshin, t hynin n lidhje e tvepronin edhe nn rrjetin e titistve.

Por, me koh, edhe kta u zbuluan e u goditn. ShpresatTitos me shok pr t ngjallur paknaqsi, panik, dshprim,

konfuzion e rregullim n Shqipri nuk po justifikoheshin. Simiu n ark ran n duart tona njri pas tjetrit qoft ban-

536

ditt e diversantt, ashtu edhe agjentt e fsheht q hodhnn veprim n kt periudh n vendin tonl.

Ne prap nuk fjetm. Koha do t tregonte se udhheqjajugosllave, qoft me .(forcat e veta, qoft n ujdit agjentu-rore me shrbimet e fshehta imperialiste, mbante edhe .gur.rezerv t tjer pr t'i hedhur n veprim n momentet qdo t'u dukeshin m oportune e kur t'ua donin interesat e tyre.Se kush ishin kta

tashm do t grshetohej me dy faktor t tjer thelbsor:me urrejtjen e renegatve t Beogradit ndaj socializmit qpo ndrtohej n Shqipri dhe, s dyti, me ndjenjn e hak-marrjes pr goditjet dhe demaskimet e njpasnjshme qPartia dhe populli yn u kishin br e po u bnin atyre prvite me radh.

Titistt nuk pritn gjat dhe na dhan atakun e par n-prmjet Tuk Jakovs. Nuk sht gj e rastit fakti q, tamamkur po akordoheshin telat Tito-Brushov, nj a dy muaj parase Hrushovi t nisej n. Beograd pr t'u puthur me Titon, TukJakova ngrihet e na prsrit tezn armiqsore t jugosllavvese ata e paskshin krijuar Partin Komuniste t Shqipris (!)dhe atyre na u takoka merita pr t gjitha fitoret e arrituran Luftn Antifashiste Nacionallirimtare (!).

Se 'sht kjo tez e pse sht ngritur ajo, fola holl-sisht m lart. Ktu dua vetm t evidentoj dika tjetr: TukJakova ishte nj ndr pjestart e Mbledhjes Themeluese tPKSH t Nntorit 1941, gjat viteve t lufts e gjer m 1955si t gjith ne, edhe . ai shum her e kishte dgjuar kttez dhe s'qe pajtuar me t, prkundrazi, i ishte kundrvnme forc. Ather si iu ndryshua mendja e pshtyu mbi fy-tyrdn e vet n prill t vitit 1955?! Me siguri alamani (DushanMugosha) q, sipas parulls kod t UDB-s,kujtonte e s'iharronte rekrutt e vet, i dha shenj Tukut t hidhej nveprim. fcTezat e tjera t Tukut ishin t gjitha ato q kishtelshuar n treg me shumic ekipi hrushovian n paraprgatitjet terrenit pr Kongresin e 20-t t PK t BS: shuarje elufts s klasave; rishikim i vijs s ndjekur nga partia, sido-mos rehabilitimi i atyre armiqve q ishin dnuar pr oportu-nizm e trockizm; ndrrimi i prbrjes s KQ t partis dhesjellja n udhheqje e elementve t dnuar etj., etj.

Partia jon i goditi menjher me forc e pa mshirtezat e synimet 'e Tukut dhe t atyre q ia kishin servirur.Me Tuk Jakovn u bashkua vetm nj element, Bedri Spahiu,i njohur prej kohsh si oportunist, megaloman, partizan itezs pr shuarjen e lufts s klasave etj. Plenumi i KQ tPPSH, i mbajtur n qershor t vitit 1955, duke i dnuar t

538

dy kta element kapitullues e antiparti, jo vetm shprehuvendosmrin e PPSH pr t mos rn n at batak ku kishinnisur t zhyteshin partit e tjera t vendeve t athershmesocialiste, por, n t njjtn koh, i dha nj msim t mirTitos me kompani. Tentativa e par e titistve kundr nesh,n periudhn kur kishte shprthyer epidemia hrushoviane,dshtoi. Por, me gjith kt psim t hidhur udhheqja ju-gosllave nuk i humbi as shpresat e nuk i kurseu as prpjekjetpr tentativa t reja ndrhyrjeje e diversioni n Shqipri.

Ishin tamam momentet kur n Beograd u kurorzua paj-timi i bujshm e i turpshm Tito-Hrushov i fundit t majite i fillimit t qershorit t vitit 1955. Dihet mir qndrimi yni prer kundrshtues ndaj ktij veprimi famkeq.

Sapo Hrushovi na njoftoi n astet e fundit se do tshkonte vet n Beograd, t pajtohej me Titon, t'i krkontepardon pr gabimet e bra ndaj tij m 1948 e m 1949 (!)dhe t proklamonte n shtyp vendimin (q ishte marr ngavet Hrushovi), pr hedhjen posht t rezolucioneve t ByrosInformative, ne, me nj letr t fort, i shprehm Hrushovitmosaprovimin ton pr kto veprime dhe, sidomos, pr hedh-jen posht prej tij t rezolucioneve t Informbyros l . N disatakime q bra ato dit me ambasadorin sovjetik n Tiran,Levikin, m gjersisht e me forc i argumentuam udhheqjes

1 .Eksperienca e prditshme e Partis son n marrdhniet mejugosIlavt, i shkruanim n letr, midis t tjerash, Hrushovit, sipara shkputjes me jugosllavt n vitin 1048, ashtu edhe m pastaj, gjerm sot, vrteton n mnyr t qart e t plot, me fakte t shumtae t gjalla, se prmbajtja principiale e t gjitha rezolucioneve t Inform-.byros n lidhje me shtjen jugosllave ka qen plotsisht e drejt...Sipas mendimit ton, nj vendim kaq i shpejt (dhe i rrmbyer) mbinj shtje me rndsi t madhe principiale, pa br m par nj ana-liz t thell bashk me t gjitha partit e interesuara n kt shtje,dhe aq m tepr publikimi i tij n shtyp dhe dekretuarja e tij n bise-dimet e Beogradit jo vetm do t ishte i parakohshm, por do t shkak-tonte dme serioze n orientimin e prgjithshm... Ne jemi t bindurse kjo vij e prgjithshme e Partis son n marrdhniet me Jugosila-vin sht e drejt... . (Nga letra e KQ t PPSH drejtuar KQ t PK tY3S m 25 maj 1955. AQP.)

539

sovjetike qndrimin ton t drejt pr kt shtje. Por ujdiaTito-Hrushov u realizua. Pak dit pas ktij akti tradhtar,m 17 qershor 1955, me masat q mori Plenumi yn i Komi-tetit Qendror ndaj Tuk Jakovs e Bedri Spahiut, n mnyrdirekte e indirekte, u dham t kuptonin Titos e Hrushovitse ne jo vetm s'do t pajtoheshim me planet e tyre, por dot goditnim, si goditm, pa mshir do tentativ t tyre et agjentve t tyre pr t na nnshtruar. Por duhet thnse megjithq ne nuk u pajtuam n asnj rast me vijn qna diktonte Moska, prkundrazi, iu kundrvum asaj vije,prapseprap

vendimeve t marra nn ndikimin e Stalinit e t Informby-ros etj. U ligjrua n shum nga vendet vija e re e paj-timit me ish-armiqt e -bashkekzistencs paqsore me im-perializmin etj. N gjith kt revan s'mbetn prapa as vendete tjera t demokracis popullore n Evrop, as Kina eMao Ce Dunit.

Kt proces Titoja e shihte me knaqsi dhe bnte 'shte mundUr pr t'i dhn impulse t reja e pr ta zhvilluarn interes t tij. Ai, duke shpresuar se erdhi koha t merrteflamurin, deklaroi jo nj her se fajtor pr gjith 'kishinndodhur ishte vet rendi socialist e, pr pasoj, duhej pr-mbysur socializmi dogmatik, stalinian e t vendosej rendijugosllav, vetadministrimi human, vital.

Shum u gnjyen ose mezi e pritn gjith kt tradhti qtash u kodifikua e u b ideologji zyrtare. Vetm Partia evendi yn qndruan t patundur n vijn e mparshme. Kjos'mund t mos i trbonte kalandert e revizionizmit modern,si Titon, ashtu edhe Hrushovin. Kur pan se te rie nuk u shkoiajo q ndodhi n vendet e tjera, ather vendosn t ndiqninrrugn e vjetr. At t komploteve. Titoja pr to ishte mjeshtr.

Konferenca e Tirans ishte pikrisht nj pjes e komplo-tit Tito-Hrushov pr prmbysjen e gjendjes n vendin ton.Them nj pjes, pr arsye se plani ose komploti i tyre ishteshum m i madh e m i gjer. N Konferencn e Tirans dot hidhej vetm hapi i par, i tatimit t pulsit, i prgatitjess terrenit e, m pas, do t vazhdohej edhe m tej, veanrishtn Kongresin e 3-t t PPSH q do t mbahej, si u mbajt,pak pas Konferencs s Tiranesi.

C'ndodhl n fakt n Konferencn e Tirans?Fillimisht, si n giith vendin edhe n Tiran, ishin zhvi-

lluar mbledhiet e organizatave t Partis, t cilat, u karakte-rizuan nga piekuria politike, ideologjike dhe organizative embar organizats, nga dashuria q ushqenin komunistt prPartin, pr udhheqjen e saj, pr vijn e ndjekur, nga ven-

1 Kongresi i 3-t i PPSH I zhvilloi punimet n Tiran nga 25 majtgjer m 3 qershor 1956.

541

dosmria pr ta uar m prpara e pr ta mbrojtur me ven-dosmri kt vij etj. N kto mbledhje u zgjodhn edhe de-legatt pr n Konferencn e Partis t Tirans. Gjer ktu,.pra, si thash, do gj ecte fare normalisht, organizata ePartis n Tiran, si n mbar vendin, konfirmonte edhe njher pjekurin e saj dhe drejtsin e vijs s prgjithshme.t Partis. Por tamam kur delegatt ishin zgjedhur e po pr-gatiteshin pr Konferencn, ambasads jugosllave n Tiraniu dha urdhri t hidhte me urgjenc n veprini agjentt e.fsheht t prgatitur me koh, elementt e paknaqur etj. Se'ishte ky nxitim i Beogradit, kuptohet leht: sapo ishin publi-k,uar tezat e vendimet revizioniste t Kongresit t 20-t tPK t BS dhe udhheqja jugosllave kishte gjykuar se s'duhejhumbur koh. Nj veprim i shpejt, i fsheht e intensiv nShqipri, sipas tyre, mund ta turbullonte e ta orientonte:krejt gjendjen, n t kundrtn, udhheqja staliniste eEnver Hoxhs nuk mund t tundej. Dhe fijet e komplotit ni-sn t thureshin.

Nn maskn e njohjes e t popullarizimit t vendi-meve e t tezave t Kongresit t 20-t t PK t BS, q poi propagandonte me buj gjith bota, agjentt e jugosllavvedhe element t tjer t dnuar nga Partia, t instruktuarnga ambasada jugosllave, nisn t prpunonin n fshehtsidelegatt e zgjedhur pr n Konferenc. U ndoq bile nj rruglegale: duke shfrytzuar dashurin q kishte kultivuar Par-tia jon pr PK t Bashkimit Sovjetik, shum delegat uorientuan q t krkonin nga organizatat ku ishin zgjedhur,t diskutohej edhe nj her, sipas shembullit t partismotr sovjetike, t siguronin vrejtje e .

hapur, bile shum shpejt akuzat avancuan aq tepr, sa situatau b e rnd dhe tronditse edhe pr vet organizatort efsheht t komplotit.

Pikriht n mesditn e dits s dyt t Konferencs,krejt papritur erdhi n Vlor Nexhmija. Kisha ndonj javq ndodhesha n Vlor me pushime, por, n fakt, po punojapr prgatitjen e raportit t Kongresit t 3-t t Partis, q dot mbahej n maj t atij viti. Nexhmija m tha se at dit(e mbaj mend mir, ishte e diel, 15 prill), e kishin thirrurn takim Mehmet Shehu e Beqir Balluku dhe Mehmeti i kishtethn se gjendja n Konferenc sht e rnd, po kr-kojn rehabilitimin e Koi Xoxes, t Tuk Jakovs e t BedriSpahiut, lidhje me Titon e partin jugosllave etj. T'i themkto, kishte prfunduar Mehmet Shehu, q t shkosh n.Vlor, t vsh n dijeni shokun Enver dhe ne mendojm sesht e nevojshrne t vij ai vet n Konferenc.

Do t flas m posht se pse e bri Mehmet Shehu ktinformim, prse e pa t nevojshme t shkoja un n Kon-ferenc dhe cili ishte roli i tij i vrtet n kt komplot. Ktudua t v n dukje se, pas atyre q m tha Nexhmija, edhepa krkesn e Mehmet Shehut, nuk mund t qndrohejasnj ast m gjat n Vlor. Dhash urdhr t sillnin makinndhe pas dy orve ndodhesha n Tiran.

Thirra menjher Mehmet Shehun, Beqir Ballukun (kyde jtcre ishte i deleguari i Komitetit Qendror n Konferenc,por de facto, si do t vrtetohej .m pas, ishtedeleguari ishrbimit t fsheht jugosllav). N kt takim ishte edheHysni Kapo. Krkova veanrisht nga Beqir Balluku t minformonte m hollsisht 'bhej e 'thuhej n Konferencdhe ky, her i skuqur e her i zverdhur, ia nisi:

Dje, sapo mbaroi raportin Fiqretja, na bombarduanme pyetje. Pyetjet jan t... forta, tronditse: Pse Komi-teti Qendror nuk po vepron shpejt e gjersisht pr populla-rizimin e Kongresit t 20-t t partis sovjetike?; A do t'iadoptojm ne tezat e vendimet e tij, si kan br partitmotra?!; A mendon Komiteti Qendror se duhen ripar ndritn e Kongresit t 20-t vendimet e marra kundr KCII

5.43

Xoxes, Tuk Jakovs, Bedri Spahiut?..; Prse sht ndaluarnga Komiteti Qendror i Partis son botimi n shtyp i arti-kujvc dhe i materialeve t partive motra q jan shkruar nfrymn e Kongresit t 20-t? . ; Pse udhheqja e Partis sonnuk e ka goditur si t tjerat kultin e individit t Stalinitdhe a ka te ne shfaqje t tij?. ; Si e gjykon udhheqja ePartis son shtjen jugosllave?. ; Prse nuk po lidhemi edhene, si t tjert, me PKJ...?.

Pasi Balluku vazhdoi t m prmendte edhe nj numrpyetjesh t tilla (kto vetm formulimin mund t kishin ndry-she, por n thelb ishin njlloj si ato q prmenda m lart),prfundoi:

Ja, t tilla pyetje u ngritn dje dhe diskutimet e de-legatve zhvillohen n kt frym.

T gjith delegatt bjn pyetje t till.a dhe t gjithflasin n kt frym?! e pyeta aty pr aty.

Balluku heshti nj ast, pa i skuqur nga MehmetShehu, por meq Shehu rrinte si i ngrir, kroi zrin e uprgjigj:

Jo! Vetm disa shok flasin pr kto probleme e nkt frym, vese ata po i japin tonin Konferencs.

Po ju ua dhat prgjigjen e duhur ktyre pyetjevedhe akuzave t ngritura kundr Partis dhe vijs s saj?

Ua dhash, por, si del, problemi ka mahisur shum.Nuk qetsohen. Ndaj dhe me shokun Mehmet menduam t'jusinjalizonim ju e krkuam t vinit vet n Konferenc prt'u dhn prgjigje...

E qart! e ndrpreva Beqir Ballukun. Q mvut n dijeni e q krkuat ardhjen time bt mir. Do tshkoim menjher n Konferenc dhe jo ne, por ata elementq krkoin t na hedhin krcunj nn rrota e t na shtremb-rojn vijn e drejt, duhet t tremben nga ballafaqimi. Por,para se t shkojm duhet t'ju them juve disa fial.

S pari, nga ato q dgjova prej jush del e qart sendodhemi para nj goditjeje armiqsore, e cila, me siguri,sht jo vetm e frymzuar, por edhe e organizuar. Si dhenga kush, ne kt do ta gjejm, bile shum shpejt, por men-

544

dimi im sht se ktu sht jo gishti, por krahu i jugosllavve.Edhe kt do ta shikojm. Por kam mendimin se ti, BeqirBalluku, si i deleguar i Komitetit Qendror t Partis, nukduhej t kishe lejuar q gjendja t arrinte n kt shkall.Vijn e Partis e njeh, qndrimi yn pr t gjitha ato pro-bleme, q tash po na dalin ca trima e krkojn .rishikime,sht m se i qart. Pr t gjitha ato probleme kemi disku-tuar e kemi vendosur kolegjialisht n kohn e duhur dhenuk di q ndonjri prej jush t ket qen i paqart, palekundr.

Ashtu sht! ndrhyri si me gjysmzri MehmetShehu. Kemi qen e jemi shprehur dakord.

Ather, iu drejtova Mehmet Shehut e Beqir Ba-llukut, prse u dashka t vija un pr t prballuar situa-tn e pr t'u dhn prgjigje shtjeve q ju i njihni shummir?! Kjo nga do pikpamje sht jo vetm e padrejt, poras e lejueshme pr udhheqs kryesor t nj partie. Gjratq i kemi zgjidhur e vendosur t gjith, duhet t'i mbrojm tgjith. Megjithat, vazhdova, kryesorja tash sht tprballojm situatn e krijuar dhe, gjersa ju e gjett t udhsta bj un kt pun, do ta kryej patjetr.

E dyta gj q doja t'ju thosha, ka t bj me taktiknq duhet ndjekur. Kam menduar t veproj kshtu: do t kr-koj fjaln menjher dhe, me qetsi, pa i atakuar hprhakuzuesit, do t sqaroj delegatt mbi thelbin e s vrtetsn lidhje me pyetjet e akuzat e poshtra q jan ngritur. Dot shpjegoj se cili ka qen dhe sht qndrimi i Partis sonpr ato probleme, si kemi vepruar dhe nga 'pozita ngrihenakuzat e ku t ojn ato, nse do t lejohet t zn vend.Jam i bindur se shumica drrmuese e delegatve jan elementt shndosh e besnik t Partis dhe, nse ndonjri prejtyre sht orientuar, do t sqarohet shpejt. Pr sa u prkettrimave q duan revizionime, me ta do t merrem konkre-tisht n fazn e dyt, kur delegatt t jen sqaruar mbi tvrtetn. Prpara Konferencs do t krkoj q secili nga ktaelement t na sqaroj se nga 'pozita i ngre akuzat e flli-qura, n emr t kujt flet dhe kush e ka frymzuar. Jam i

35 67545

bindur se prpara s vrtets do t demaskohen e do t dis-kreditohen.

N mbasditen e 15 prillit shkova, pra, n KonferencnTirans dhe ndoqa at taktik q parashtrova m sipr.

Duhet t them se, sapo hyra n salln ku zhvillonte punimetKonferenca, u rrethova nga nj atmosfer q m'i shtoi akomam tepr besimin dhe forcat: delegatt sa m pan u ngritnn kmb e shprthyen n duartrokitje dhe n brohoritje prPartin e Komitetin ton Qendror. Gjallria dhe gzimi nisnt dukeshin n fytyrat e tyre. Ishte e qart, shokt po liro-heshin nga nj ankth q i kishte tronditur e i kishte shqet-suar pr afro dy dit me radh. Akoma m tepr u bindapr kt t vrtet pasi mora fjaln. Sqarimi n frym sho-qrore, q nisa t'u bj problemeve, argumentimi i drejtsiss vijs s prgjithshme, t ndjekur nga Partia, shum shpejt

elektrizuan salln. Her pas here delegatt thrritnin q ngavendi:

Kjo sht e vrteta! T rroj Partia!Vetm disa kokrra aty-ktu stononin nga e prgjithshmja:

kur salla ngrihej n kmb, ngriheshin dhe ata, t detyruarnga shumica, por dukeshin si pa duar e si pa goj. Natyrisht,duartrokitjet e tyre nuk i donim, edhe sikur t na i falnin.Na duhej t viheshin mir n mengene, t pranonin me gojn

tyre se n gjith ato q kishin ngritur niseshin nga pozitaarmiqsore, antishqiptare e antiparti, se zbatonin urdhrat edirektivat e udhheqjes trockiste jugosllave e, pr t gjithkt vepr t zez, ata duhej t jepnin llogari. Veanrisht,t nesrmen, m 16 prill, m'u desh t merresha posarishtme kta element. Si thash, faza e sqarimit t problemeven parim, me qetsi, kishte mbaruar me sukses. Radhn ekishte sulmi drrmues pr komplotistt dhe veglat e tyre nKonferenc. Iu drejtova njrit prej tyre me emr dhe i kr-kova t na sqaronte aty pr aty 'e kishte shtyr n akuzata bnte!

Nisi t drdlliste, n fillim si me trimri, por pastajme gjysmzri se gjoja sillte mendimin e organizats-baz.

Lre organizatn-baz! i thash. Na sqaro m

546

par 'deshe n makinn e ambasads jugosllave filan dit,ku shkove dhe 'udhzime more?!

Salln n moment e mbuloi gjallria dhe lvizja.Ishte nj ngatrres, pati guximin t mbrohej

vegla e jugosllavve, m'u duk si makin shqiptare.Ta zm se n fillim u ngatrrove, vazhdova me

logjikn e tij, por, kur hyre brenda e dgjove q flitejedhe serbisht, mos t'u duk serbishtja shqip?!

N sall plasn t qeshurat. Agjenti i jugosllavve u bsi meit, nuk dinte nga t'ia mbante e 't thoshte. Kshtuvazhduam edhe me dy-tre t tjer, q gjer dje ishin treguart paprmbajtur e guximtar t mdhenj, por tash mbetnkrejt t izoluar e t diskredituar.

Pas ksaj thuajse nuk m'u desh m t ndrhyja. Fjalne morn delegatt, t cilt, me pjekurin, me guximin, mefrymn e kritiks e t autokritiks q kan karakterizuar kur-doher komunistt tan, bn q Konferenca e Partis e Ti-rans t'i vazhdonte e t'i onte punimet e saj gjer n fundme sukses t plot.

Tentativa pr ta kthyer at n aksionin e par pr pr-mbysjen e udhheqjes s shndosh t PPSH dhe pr ndryshi-min e situarts rn Shqipri, dshtoi q n vez.

Si gjat Konferencs, por sidomos pas saj, ne analizuamme gjakftohtsi at q ndodhi dhe, si thash, n baz t mo-rive t fakteve, arritm n konkluzionin se gjithka ishte or-ganizuar nga udhheqja titiste nprmjet ambasads jugos-llave n Tiran. Po ashtu, qysh ato dit arritm n konkluzio-nin e drejt se ishte platforma revizioniste e Kongresit t20-t t PK t BS ajo q i kishte frymzuar e i kishte nxitursi udhheqjen jugosllave, ashtu edhe agjentt e saj brendanesh n kt tentativ armiqsore.

Pasi u shpartallua grupi komplotist i Konferencs s Ti-rans, disa nga pjestart e tij u prjashtuan nga Partia, disat tjer, ata q doli se ishin n lidhje me ambasadn jugo-sllave (se pr ambasadn sovjetike ather s'kishim t dhna),iu dhan gjyqit.

547

Por ather, pr vet shkalln e njohjes, ne nuk arri-tkn t zbulonim e t goditnim mashn m t fort t agjen-turave t huaja q, kt radh, e vn n veprim nga UDB-jajugosllave, luante n fshehtsi rolin kryesor n komplotin ekurdisur. Ky ishte Mehmet Shehu. Faktet q kishin t bninme qndrimin e tij n Konferenc nuk na lejuan t arrinimn tjetr konkluzion. Tani, nga analiza e ngjarjeve t mpar-shme e t mpasshme, veanrisht nga faktet q u zbuluanpas vetvrasjes s tij m 18 dhjetor 1981, Partia ka arritur nkonkluzione t sakta e trsisht t argumentuara.

Por, prpara se t flas pr rolin dhe synimet komplotueset Mehmet Shehut e t grupit t tij armiqsor n Konferencne Tirans m 1956 e m pas, gjer n momentin kur ai vrauveten, e shoh t nevojshme t bj nj kthim n t kaluarnpr t treguar se kush ishte Mehmet Shehu i vrtet, ngavinte e kujt i shrbente.

Nga hetimet pas vetvrasjes s Mehmct Shehut dhe ngadokumentet q ka n dor Partia, rezulton se Mehmet Shehuka qen rekrutuar agjent i amerikanve q kur ndiqte shko-Iln e Fulcit n Tiran. Me urdhr t ktij, Mehmeti shkoi prstudime n nj shkoll ushtarake n Itali, po me urdhr tagjenturs amerikane ai u drgua edhe n Spanj, pr tpenetruar n radht e brigadave internacionale. Qllimi iagjenturs amerikane ishte q t'i jepte agjentit t vet .(pa-tentn e lufttarit internacionalist pr ta prdorur pr q-llime t largta, t mvonshme n Shqipri.

Pas thyerjes s lufts antifashiste n Spanj, MehmetShehu shkoi n nj kamp refugjatsh n Franc, ku ndenjitre vjet, n nj koh q shum shok t tij u arratisn. Nkamp ai u rekrutua edhe agjent i Intelixhens Servisit anglez.Prej andej e trhoqn nj oficer i Gestapos gjermane dhe nji SIM-it italian, kaloi npr Itali, ku u mbajt dy muaj, pastajiu dorzua n Durrs spiunit famkeq shqiptar, n shrbim tpushtuesve italian, Man Kukaleshit, i cili pas 20 ditsh eliroi dhe Mehmet Shehu shkoi n Mallakastr dhe u lidh meorganizatn e Partis son.

548

Gjat Lufts Nacionallirimtare, Mehmet Shehu dhe grua-ja e tij, Fiqret Sanxhaktari, u rekrutuan edhe si agjent tjugosllavve nga Dushan Mugosha. Punn me Mehmet Shehun,Mugosha e nisi qysh n Vlor n pranvern dhe vern e vitit1943 dhe e intensifikoi akoma m shum kur t dy e rregu-lluan q t ndodheshin bashk n Brigadn I Sulmuese, tciln ne e krijuam n gusht t atij viti. Po n brigad, Mu-gosha i gjeti tenxheres kapakun: rekrutoi Fiqret Sanxhaktarindhe, po pr qllime agjenturore, u b shkes pr fejesn esaj me Mehmet Shehun. Si do agjentur e huaj, edhe agjen-tura titiste, q po lindte e po formohej n zjarrin e lufts,veproi ndaj rekrutve t vet pr plane t afrta e t largta:n plan t par, imediat, Mugosha krkoi dhe nxiti agjentin evet, Mehmet Shehun, q t kryente sa m tepr akte e ve-prime sektare, me qllim q me kt sektarizm q jugo-sllavt e mbillnin dhe e nxitnin vet, m pas, kur t'u duhej,t akuzonin, si akuzuan, udhheqjen e Partis son pr sek-tarizm (kjo, si thash m lart, u konsumua n Berat, nnntor t vitit 1944). N t njjtn koh, agjentura titiste, nkuadrin e bashkpunimit me aleatt, msoi shum nga pr-voja e Intelixhens Servisit. Prve sa m sipr, ajo llogaristeedhe disfatn q mund t psonte n Shqipri, prandaj i pr-gatiti Mehmet e Fiqret Shehun edhe si agjent pr koh tvshtira, t ardhshme. Pr kt, t parit i dha pseudoniminagjenturor MISH (Mehmet Ismail Shehu), asaj i dha pseudo-nimin FISARI (Fiqret Sanxhaktari).

Nga vet dokumentet e shkruara t Mehmet Shehut qjan gjetur tani, vrtetohet se ai ishte pjestar i komplotit tBeratit bashk me Koi Xoxen e me Nako Spirun, pavarsishtse nuk ishte n Berat n nntor 1944.

Kshtu, n nj letr drejtuar Komitetit Qendror t Par-tis [Koi Xoxes] n dhjetor 1944, Mehmet Shehu godet vijne Partis si sektare e lokaliste dhe e cilson udhheqjen esaj t shndosh si nj klik prbrenda Partis. E, pr tmos ln asnj dyshim se pr k e ka fjaln, Mehmet Shehu,i entuziazmuar nga kthesa antiparti e Beratit shkruan me

549

dorn e tij se sikur Partia... t mos kishte br kthesn qpo bn, sigurisht q do t shkonim drejt nj gremine1.

Natyrisht, Mehmet Shehu, si agjent i rekrutuar nga ju-gosllavt, do t mbante qndrim antiparti .e do t bashkohejme komplotistt. N t njjtn koh, me kt letr solidari-zuese, ai gjente rastin t shfrente edhe paknaqsit personalendaj udhheqjes s Partis, sidomos kundr meje, e t kr-konte nga Koi Xoxe dhe ata q e dirigjonin Koi Xoxen,kompensim pr shrbimet q kishte br e po bnte.

Mehmet Shehu dhe gjat lufts kishte shprehur shenjapaknaqsie, sepse n Konferencn e Par t Vendit t PartisKomuniste t Shqipris n Labinot, n mars 1943, u zgjodhvetm kandidat i Komitetit Qendror dhe n Prmet, n Kon-ctresin Antifashist Nacionallirimtar, n maj 1944, atij nuk iudha grada gjeneral, si disa t tjerve q ai i prbuzte.

Mehmet Shehu donte t harroheshin gabimet q kishtebr dhe bnte duke shkelur vijn ,e Partis ,e duke moszbatuar urdhrat e Shtabit t Prgjithshm, pr t cilat ishtekritikuar disa her, e, tani, kuptohet qart se nuk i bnte paqllim. Kshtu ai prdori terrorin n fshatrat ku kalonte Bri-gada I pr t diskredituar Partin e forcat partizane, ngritin legjend inkursionin e dy batalioneve t Brigads I prshptimin e Shtabit t Prgjithshm nga rrethimi gjermano--ballist, t cilin jo vetm s'e shptoi ai (sepse Shtabi eau rrethimin me forcat e veta), por M. Shehu humbi me q-llim dy jav, n vend t dy ditve, duke futur forcat ,e bri-gads n disa shtigje t rrezikshme dhe duke shkaktuar k-shtu q shum trima t ksaj brigade t binin heroikisht.

Gjat lufts Mehmet Shehu kundrshtoi urdhrin e Shta-bit t Prgjithshm pr kalimin ,e Divizionit I mbi Shkumbinpr n Veri. Ky kundrshtim i Mehmet Shehut nuk ishtedika e rastit. Ai puqej me planin anglo-amerikan pr t moslejuar kalimin e formacioneve t UNSH nga Jugu n Shqi-

1 Nga letra e Mehmet Shehut drejtuar KQ t PKSH [Koi Xoxes]m 10 dhjetor 1944. AQP.

550

prin e Mesme e t Veriut dhe me presionet e mdha qushtroi komanda anglo-amerikane e Mesdheut mbi Komandne Prgjithshme t Ushtris son pr t ndrprer kalimin edivizionit n Veri l, pr t mos goditur forcat e Abaz Kupit,duke e quajtur kt kalim dhe kt zhvillim t vrullshm tveprimeve tona luftarake si ndrhyrje n planet e saj strate-gjike. Por Partia jon dhe Shtabi i Prgjithshm kishinplanet e tyre strategjike pr lirimin sa m shpejt t gjithShqipris. Urdhri yn i prer pr kalimin e menjhershmt Divizionit I n Veri bri q t hidhej n er edhe planianglo-amerikan, edhe shrbimet e Mehmet Shehut ndaj pa-dronve t vet.

Mehmet Shehu erdhi, pra, n Shqipri e luftoi jo sikomunist e partizan, por si mercenar dhe i drguar nga anglo--amerikant pr t'u shrbyer planeve t ktyre pr t ardh-men e Shqipris 2. Pas vetvrasjes, n kasafortn e tij, iugjet nj program i shkruar me dorn e tij m 1942, n kohnkur erdhi n Shqipri. Ky s'ishte gj tjetr prvese nj pro-gram demokratiko-borgjez, ku nuk flitet fare pr socializme parti komuniste, por pr shum parti, ashtu si u munduant bnin misionet anglo-amerikane dhe grupet reaksionare q imbshtetn kto n periudhn menjher pas lirimit. Netani kemi n duar dokumente, sipas t cilave vrtetohet plot-sisht qenia e Mehmet Shehut agjent edhe i Intelixhens Ser-visit. N kto dokumente jepet emri i tij dhe disa pseudonime

1 Shih: Enver Hoxha. Rreziku anglo-amerikan pr Shqiprin (Kuj-time), f. 255. Tiran, 1982.

2 Pr qenien e Mehmet Shehut agjent 1 amerikanve dhe pr shr-bimet e tij ndaj tyre midis t tjerash dshmon edhe letra e dats 6shkurt 1944 q agjenti i CIA-s. Llari Post (i drguar m von nga shr-bimet e zbulimit amerikan n Shqipri), i shkruante agjentit tjetr tamerikanve, Hasan Reit: Ua prsrita disa her q ne duam fakte.fakte dhe fakte rreth do situate ose gjje, nnvizonte n kt letrLlari Post dhe vazhdonte, Mjekrrs Mehmet Shehut 1 thoni shumt fala nga un. A sht e mundur t m oj ndonj raport dhe mbigjendjen e aktivitetin e tij?! Nuk m shkruan nse e ke bashkuar...!P. S. Kt letr mund ta shoh edhe Mjekrra-. (Nga origjinali i letrsq gjendet n AQP.)

551

t kodifikuara si BAB-008 etj. Nga ato del se Mehmet Shehukishte marr edhe para pr shrbimet q kishte br dhe qe-ndra porosiste t mos e ngisnin, ka donte t thoshte se ai ishtenj agjent potencial nga ata q lihen, sikurse thuhet n gjuhn

agjenturave, n gjum& pr t'i prdorur kur u duheni.Kshtu, ky agjent i fsheht i shrbimeve sekrete ame-

rikane, i prgatitur m pas nga Intelixhens Servisi n kampetrefugjatve t ish-vullnetarve t brigadave internacionale

n Franc pr t sabotuar Luftn Nacionallirimtare Shqip-tare, i lidhur, si shkrova m lart, gjat lufts me OZNA-n(UDB-n) jugosllave, nuk mund t rrinte pa e uar m tejrrugn e tradhtis: menjher pas lirimit, me urdhr t pa-dronit t tij, Fulcit, q tashm ishte prfaqsues zyrtar i mi-sionit amerikan n Tiran, nuk vonoi t infiltroj edhe nshrbimin e fsheht sovjetik. Ne kemi n dor letrn qMehmet Shehu i drejtonte majorit Ivanov menjher pas li-rimit, ku kishte shum sharje pr vijn e Partis dhe urrej-tje pr kuadrin e shndosh q mbronte kt vij, sidomoskundr Sekretarit t Prgjithshm, Enver Hoxhs, kundrHysni Kapos etj. Kjo vrteton se Mehmet Shehu, ve lidhjeveagjenturore q kishte me jugosllavt, vendosi lidhje edhe menj fuqi m t madhe, me sigurimin e fsheht t BashkimitSovjetik. Ja 'i shkruan, midis t tjerash, majorit t zbulimit

1 Nga vlersimet q i bnin situats n Shqipri n fund t vitit1944, shrbimet e zbulimit anglez parashikonin organizimin e nj opo-zite t mundshme q t'i kundrvihej shtetit t ri t demokracis popu-llore, q ishte krijuar. Ndr elementt kryesor t ksaj opozite atallogaritnin Mehmet Shehun. Kt e dshmon edhe nj dokument i dats10 nntor 1944, fotokopja e t cilit sht marr n arkivat e Forin Ofisitn Londr, ku pr Mehmet Shehun, midis t tjerash, nnvizohej ... aisht komunist, por ambicia e tij personale ia kalon besnikris ndajPartis. (FO 371143554. PRO.) Kurse n nj dokument tjetr t dats10 shkurt 1945, seksioni i zbulimit anglez pr Shqiprin (Forca nr. 399),

cilson Mehmet Shehun si i vetmi njeri me prkrahs t mjaftueshmq do t jet i rrezikshm pr Hoxhn n rast se nuk do t biendakord (nnkupto: me programin e anglezve q solli MehmetShehu kur u kthye n Shqipri m 1942 e q iu gjet pas vetvrasjesn kasafortn e tij. Shih n kt vllim f. 551). WO-204.

552

sovjetik, Ivanovit, shefit t misionit ushtarak sovjetik nTiran.:

e ndiej si nj detyr t them mendimin tim mbiato q shoh e t shpreh ato q mendoj. E di mir q kyveprim i imi, n kt rast, sht n kundrshtim me rregullate vijs organizative t Partis son, por duke pasur besimn ty... un marr prgjegjsin t t referohem direkt tyI.

Duke vazhduar, n letrn n form raporti, q i bn.Ivanovit, sulmon n t gjitha drejtimet vijn e Partis, ecila udhhoqi Luftn Nacionallirimtare e fitoi. Ai sulmon pe-riudhat e ngjarjet historike nga kaluan lufta e Partia, si Kon-ferencn e Pezs, Kongresin e Prmetit, Konferencn e Part Vendit t Partis dhe pajtohet plotsisht me pikpamjetantimarksiste e antishqiptare t Velimir Stoiniit e t KoiXoxes. Edhe Mehmet Shehu, ashtu si Velimir Stoinii, e cil-son Enver Hoxhn e shokt e tjer si nj KLIK 2 q duhetspastruar m tej nga vendimet q u morn n Berat.

gjet edhe nj shnim me dorn e tij, ku thot se i kishteshkruar nj letr Ivanovit.)

N kt kontekst kuptohen qart lodrat akrobatike e q-ndrimet kontradiktore t Mehmet Shehut gjat Lufts Nacio-nallirimtare dhe pas lirimit, para e pas plenumeve t 8-te t 11-t (t vitit 1948) t Komitetit Qendror, her dukembrojtur tezat jugosllave, her duke iu kundrvn atyre, imbrojtur nn hijen e kshilltarve ushtarak sovjetik.

N Plenumin e 8-t Nako Spiru u dnua dhe u denoncuasi armik nga jugosllavt e Koi Xoxe, kurse Mehmet Shehu,si shkrova edhe m lart, u cilsua si antijugosllav dhe iushtuan goditjet e presionet,. e t drguarve t Titos e tKoi Xoxes pr ta larguar nga ushtria. Mirpo po kta -

Pas letrave t PK (b) t Bashkimit Sovjetik drejtuar KQt PKJ, pas Plenumit t 11-t t KQ t Partis son, MehmetShehu iu prshtat vijs s Partis duke mbrojtur Bashkimin:Sovjetik e Stalinin, duke demaskuar Titon e klikn e tij siagjent t imperializmit, ashtu si bnte gjith Partia jon.Me gjith bubullimat e Mehmet Shehut kundr kliks sTitos, Beogradi heshti. UDB-ja jugosllave, n bashkpunimme CIA-n amerikane e Intelixhens Servisin anglez, nuk e de-noncuan, sepse e kishin agjent t tyre potencial, t infiltruarn sigurimin e fsheht sovjetik dhe q gzonte besimin e ktij.

Pas vdekjes s Stalinit, ekipi q erdhi n fuqi dnoi Be-rian, shefin e KGB-s sovjetike pr shum shkelje t ligj-shmris. Ne i krkuam Mehmet Shehut t shikonte se mosishin br gabime edhe n organet e Ministris son t Pu-nve t Brendshme q drejtonte ai. Mehmet Shehu u trembse mos ishin zbuluar lidhjet e tij me KGB-n sovjetike oseme agjenturat perndimore dhe e psonte si Beria. Shkoitek ambasadori sovjetik, Levikin, t cilin e siguroi pr bes-nikrin e tij ndaj ekipit t ri hrushovian q erdhi n fuqidhe krkoi mbrojtjen sovjetike, sepse, sipas thnieve t tij.Enver Hoxha e shihte me dyshim dhe pr kt ishte shumi tronditur. Levikini e kshilloi Mehmetin t vinte tek undhe t sqaronte pozitn e tij, duke e siguruar se edhe ai dota mbronte. Vet Levikini erdhi, m parashtroi shqetsimete Mehmet Shehut dhe m tregoi se si e kishte kshilluar tvinte tek un. Mehmet Shehu nuk erdhi pr dy-tri jav. Nnj takim tjetr me Levikinin ky m pyeti:

A biseduat me Mehmet Shehun?Nuk ka krkuar ndonj takim me mua, iu pr-

gjigja. Mos ndoshta duhet ta thrritni ju? m pyeti Levikini.

N asnj mnyr! i thash. Nuk kam pse tathrres un, prkundrazi, ai vet duhet t paraqitet e tbj autokritik t thell. Ne vrtet jemi miq me ju, por une konsideroj shum t gabuar faktin q ai erdhi t bisedojme ju pr ni problem q ka t bj me ne, pa biseduar mpar me mua, si Sekretar i Prgjithshm i Partis.

55.5

Levikini u shqetsua dhe e urdhroi Mehmet Shehunt vinte tek un. Ky drgoi m par Fiqret Shehun q t tatontepulsin tim. Kjo erdhi t dinte se far kishte Mehmeti q ishtejashtzakonisht i shqetsuar (sikur vet ajo nuk dinte gj!).

Ne s'kemi asgj me t, iu prgjigja, prandaj pyet.at mos ka gj ai me ne!

Mehmeti u sigurua kshtu se ne nuk kishim br ndonjzbulim dhe nuk kishim ndonj dyshim kundr tij. I shtyredhe nga Levikini, ai erdhi tek un, bri autokritik, bri,.gjithashtu, autokritik edhe n Byron Politike dhe n Ple-numin e Komitetit Qendror, duke thn se kishte br njgabim t rnd q kishte shkuar tek ambasadori sovjetik prt'u ankuar pr Sekretarin e Prgjithshm t Komitetit Qe-ndror pa biseduar me t dhe pa e shtruar shtjen n udh-heqjen e Partis.

M von ngjau dika tjetr q e trembi dhe e shqetsoishum Mehmet Shehun: Sokrat Bufi, kuadr partie q stu-dionte ather n Mosk, i drgoi nj letr Komitetit Qendror-ku, midis t tjerash, thoshte se Mehmet Shehu sht provo--kator... Mehmet Shehu u trbua nga kjo dhe krkoi mekmbngulje n Sekrctariat dhe n Byron Politike t Komi-tetit Qendror, disa her edhe tek un, q Sokrat Bufi tarrestohej e t dnohej. Ne nuk e pranuam propozimin etij, se ishte n kundrshtim me normat e Partis, pr faktinq ai kishte br nj kritik ndaj nj udhheqsi partie.Duke qen se Sokrat Bufi u emrua nnkryetar i komitetitekzekutiv t nj rrethi, Mehmet Shehut iu ngjall m shum-krimbi i dyshimit se mos ne kishim zbuluar gj pr gjynahete tij dhe vazhdoi t qndronte si mbi prushe, t jetonte e t.punonte n ankth.

Mbi kto prushe e gjeti Mehmet Shehun ardhja e Hru-shovit n fuqi dhe Kongresi i 20-t i PK t BS q solln paj-timin n mes revizionistve sovjetik dhe titistve.

Pas tentativs s dshtuar me Tuk Jakovn e me BedriSpahiun pr ndryshimin e gjendjes n Shqipri, agjenturat ehuaja gjykuan se duhej vn n veprim edhe Mehmet Shehu.Them agjenturat e huaja pr arsye se, pr oroditjen dhe-

556

.shpartallimin e vendeve socialiste nprmjet vijs s Hru-shovit, n ato momente puqeshin edhe qllimet e sovjetikvee t titistve, por edhe t imperialistve, me n krye impe-rializmin amerikan. Pas ksaj, pra, pasi t zvendsohejudhheqja e shndosh e Partis dhe e shtetit ton me njekip revizionist, ather po, agjenturat e huaja do t nisninkacafytjet e zakonshme pr ta futur Shqiprin secila nnsqetulln e vet.

Mehmet Shehut, pra, iu dha urdhr nga sovjetikt e ju-gosllavt (por edhe me miratimin e agjenturave angleze eamerikane), t hidhej n veprim me gjith grupin e tij, prt realizuar n Shqipri at q ishte realizuar ose po reali-zohej n vendet e tjera t demokracis popullore. Pik-risht ktu nis implikimi i Mehmet Shehut n Konferencn ePartis t Tirans, ku detyrn e sekretares s par t Komi-tetit t Partis e kryente gruaja e tij dhe agjentja e vjetre jugosllavve, Fiqret Shehu. Rasti (por edhe makinacionet efshehta t Mehmet Shehut), bn q i deleguar n Konferen-c t caktohej agjenti tjetr i grupit t tij, Beqir Balluku.Pr sa u prket t tjerve, si t thuash, galeris, s grupitkomplotist, pr orientimin e tyre nuk lindte nevoja q mekta t merreshin MISH-i, FISARI ose Balluku. Jo, krert ekomplotit, veanrisht Mehmet Shehu, duhet t vepronin nfshehtsi, n prapasken tepr t thell, pr t qen n gje-ndje t'i shptonin do t papriture. Me galerin merreshin,si u morn, punonjsit e ambasads jugosllave dhe njerzite tyre t njohur e t dnuar me koh nga Partia jon, si: LiriGega, Dali Ndreu, Hulusi Spahiu e t, tjer.

Detyra q u dilte krerve t komplotit n kt rast, fi-llimisht ishte q t'u krijonin elementve nga salla, t fshehurnn mandatin e delegatit, kushtet e mundsit pr t vjellt gjith vrerin q kishin dhe t'i jepnin tonin Konferencs.Vetm kur t siguroheshin se do gj ecte normalisht, mundt hidhnin hapa t tjer, m t dukshm e deciziv. BeqirBalluku e Fiqret Shehu e kryen kt detyr agjenturore.Fakt sht se qysh ditn e par t Konferencs krijuan tgjitha mundsit q elementt armiq t derdhnin tr llumin

557

pyetjeve antiparti dhe, kur erdhi radha e diskutimeve, erregulluan q fjala t'u jepej njri pas tjetrit elementve ar-miq. Me inaktivitetin, me gjoja shtangien nga befasia dhe'-paaftsin e tyre pr t sqaruar armiqt, bn q pjesa

par e komplotit t ecte si e kishin parashikuar e planifkuar n prapasken.

Pikrisht kur diskutimet antiparti n Konferenc mornflak, Mehmet Shehu e Beqir Balluku e -pan me vend tkrkonin t vija un n Konferenc. Prse? Dy ishin qllimet

tyre kryesore pr kt krkes t ngutshme q bnin:S pari, t m vinin personalisht mua prball goditjes

antiparti, t ndiznin m keq gjakrat dhe, nse un do t ndo-dhesha para nj sulmi t paprballueshm ose t trhiqesha,ather, n ujrat e turbullta q do t krijoheshin, MehmetShehu do t manovronte ta orodiste m keq situatn, tmerrte kryet e vendit dhe, duke dal hapur, ta onte gjern fund skenarin e prgatitur nga padront e tij.

S dyti, Mehmet Shehu kishte llogaritur edhe mundsindisfats s komplotit, bile, ai edhe u tremb kur pa se frert

po i iknin nga duart. Elementt armiq, 4

gzonte dashurin dhe respektin e pakufishm t popullit. Nnj situat t till t shndosh, nuk ishte aspak e leht prarmiqt q t ndiznin stihin antiparti e t fitonin. M teprkishte mundsi q gjithka t'u plciste, si u plasi, si nj fllus-k sapuni.

Kto i llogaritnin mir armiqt dhe, kuptohet, ata s'ishinaq t mangt sa t digjnin leht agjentin e tyre m kryesor.Prkundrazi, bnin mos q ky t mbetej sa mpastr,tentonin n njrin ose n tjetrin rast ta hidhnin n sulm,por sa e shihnin se mund t rrezikohej, i jepnin sinjal q tndryshonte pozicion e t ndodhej prkrah udhheqjes sshndosh.

Kshtu ndodhi edhe kt radh, kshtu do t ndodhteedhe m pas. Mehmet Shehu e Begir Balluku, sapo e panse Partia nuk ra n grackn e kurdisur, u trhoqn n hije,dnuan komplotistt, kurse Fiqret Shehu u betua se s'kishtepasur asnj sinjalizim, se ishte vepruar prapa krahve tsaj, se ajo ishte mbyllur n shtpi pr prgatitjen e raportitetj. Fiqreti u shkarkua si sekretare e par dhe iu dha njvrejtje me shnim n kartn e regjistrimit. Ather nenuk dinim gj as pr Feor Shehun l, i cili, si del tani, ishteagjenti i rekrutuar nga UDB-ja dhe ndrlidhs n mes amba-sads jugosllave dhe Mehmet Shehut. Me ambasadn sovje-tike lidhjet i mbante drejtprdrejt vet Mehmet Shehu, dukeshfrytzuar me lehtsi marrdhniet e mira q kishim ne nat koh me Bashkimin Sovjetik. '111 r*"'-

N situatat q u krijuan pas dshtimit t komplotit hru-shoviano-titist n Konferencn e Tirans dhe demaskimit tvendosur e t hapt q Partia jon u bri ngjarleve t Polo-nis, e sidomos atyre t Hungaris, UDB-ja e Tito-Rankovi-it u dha urdhr agientve t tyre Liri Gega, Dali Ndreu e

1 Element antiparti e armik i betuar i RPSSH. Me propozimin eM. Shehut, u caktua ministr i Punve t Brendshme. Pas zbulimit tveprimtaris agjenturore t M. Shehut, u zbulua edhe fytyra e vrtete Feor Shehut dhe, pr veprimtarin e tij armiqsore. i sht dhnpr ndjekje organeve t drejtsis.

559

.Panajot Plaku t arratiseshin n Jugosllavi, q t krijonin.nj opozit jasht e t na luftonin me gojn e ktyre. Dy t-,part nuk e kaluan dot kufirin dhe u arrestuan, kurse PanajotPlaku, me ndihmn e Mehmet Shehut e t bashkpuntorvet tij n ushtri e n Sigurim, si: ish-ministri i Mbrojtjes, BeqirBalluku, dhe ish-ministri i Punve t Brendshme, KadriHazbiu, e kaloi kufirin ton shtetror dhe punoi ca koh nnj radio gjoja klandestine, q transmetonte nga territori iJugosllavis vrerin e vjetr t titistve kundr Partis e venditton.

Ktu ka rndsi t theksoj se dhe n qndrimin ndaj DaliNdreut, Liri Gegs e Panajot Plakut u duk qart jo vetmvazhda antishqiptare e udhheqjes titiste, por edhe bashkpu--rnimi i jugosllavve me sovjetikt. Kur organet tona i kapnn flagranc Dali Ndreun e Liri Gegn e i vun n bankne t akuzuarve, jugosllavt u hodhn prpjet, por u hodh-prpjet edhe Hrushovi. Ky, me urgjenc, i drgoi radiogramambasadorit sovjetik n Tiran, Krilovit, q t ndrhynte tekun pr t mos i dnuar armiqt e tradhtart. Ishin tamam atodit t nntorit 1956 kur, si thash m lart, Titoja mbajti-"fjalimin famkeq n Pula ku, midis t tjerash, bri thirrje ha-pur pr rrzimin e udhheqjes s PPSH dhe pr dnimin tim.Ilrushovi e drgoi Krilovin me dy porosi kryesore: t mos iprgjigjeshim ashpr fjalimit t Titos dhe t mos dnonimagjentt e kapur q po jepnin llogari para gjyqit t popullit.

-Ua dham prgjigjen Hrushovit e Titos shum shpejt: prporosin e par, botuam artikuj n shtyp ku, ndaj Titos, titiz-

mit dhe fjalimit t Puljes, i ndezm t gjitha baterit; pr po-rosin e dyt, u dham agjentve e tradhtarve dnimin q

-meritonin.Hrushovi e Titoja e glltitn hidhrimin, por nuk i nda-

- luan veprimet antishqiptare. Pak pas ksaj u realizua arra--tisja e Panajot Plakut n Jugosllavi. Por shpejt titistt do t.bindeshin se nga jasht s'mund t na bnin dot gj, as meopozitat q u prpoqn t krijonin Dushan Mugosht meemigracionin reaksionar dhe as me vrerin q volli tradhtari

flliqur Panajot Plaku kundr nesh nprmjet t ashtuquaj-

560

turs radio klandestine, prandaj krkuan ndihmn e Hrushovit.Jugosllavt shpresonin q Hrushovi do t na bnte presione do t na influenconte q ta pranonim Panajot Plakun nShqipri me qllim q ky, n bashkpunim me agjentt dhearmiqt e tjer t fsheht, t prpiqcj nga brenda t vinten jet komplotet dhe planet agjenturore t jugosllavve et sovjetikve. Hrushovi, duke ia ndier leverdin ksaj pune, utregua i gatshm t bashkpunoj me Titon, si bri prshtjen polake, hungareze, pr devijimin e Konferencs sPartis t Tirans (1956) etj., prandaj nuk mungoi t ndr-hynte pr t na pajtuar me tradhtarin. Si hap t par natha se mendonte ta pranonte n Bashkimin Sovjetik, ngaqkt dshir ia kishte shprehur vet Plaku n nj letr q ikishte drguar.

Ai sht tradhtar, i thash Hrushovit, dhe, po tapranoni n vendin tuaj, ne do ta prishim miqsin me ju.N rast se e pranoni, duhet t na e dorzoni neve q ta varimn mes t sheshit t Tiransi.

N kt mnyr mbaruan kta agjent t vjetr t klikstitiste dhe, kuptohet, edhe shpresat q kishin mbshtetur tekata si titistt, ashtu edhe hrushoviant.

Por kjo s'do t thoshte aspak se tash e tutje s'do tkishim m prpjekje, kurthe e komplote t tjera. Prandajne asnj ast nuk lejuam t ulej vigjilenca. Prkundrazi,Partia jon e Puns e vazhdoi me kmbngulje luftn ideo-logjike e politike kundr titizmit, n nj koh kur po rrite-shin pandrprer kontradiktat tona me udhheqjen revizio-niste sovjetike. Po shkonim drejt ballafaqimit t Bukuresh-tit t qershorit t vitit 1960.

Si kishte ndodhur vazhdimisht me titistt, edhe hrusho-viant nuk kursyen n prag e pas ktij ballafaqimi t madhas mjetet e presionet e shantazhit, as agjentt e tyre, trekrutuar prej kohsh. Guri q ata vun n lvizje fillimishtishte Liri Belishova. N vern e atij viti Belishova me nj

1 Shih: Enver Hoxha. Hrushoviant (Kujtime)-, botim i dyt.f. 346. Tiran, 1982.

36 67561

delegacion parlamentar u ndodh n Pekin, n nj koh qatje po zhvillohej edhe mbledhja e Federats s SindikataveBotrore. Kontradiktat e thella q ishin mahisur n gjirine lvizjes komuniste e puntore ndrkombtare, n at mble-dhje doln n shesh, jasht do rregulli e norme partie, mi-dis kinezve e sovjetikve. N kundrshtim me qndrimin eudhheqjes s Partis son, q nuk donte t prononcohejpara kohe pr kto kontradikta, Liria shkoi n ambasadnsovjetike dhe raportoi gjith 'i kishin thn asaj kinezt.Si n Pekin, edhe gjat rrugs, para se t arrinte n Mosk,iu drguan Liri Belishovs dy letra, me t cilat i trhiqnimvrejtjen pr qndrimin e saj n Pekin dhe i shpjegonimqndrimin q duhej t mbante n Mosk. Por Liri Belishova,si agjente e sovjetikve, jo vetm nuk ndoqi kshillat e udh-heqjes s Partis, por u takua me Kozlovin, bisedoi, e dgjoi,bile u dorzoi hrushovianve edhe letrat (radiogramet) tona,t cilat, kur ia krkuam, na tha se i kishte djegur.

Kur u kthye n Shqipri, Liri Belishova zuri mnjanshokun Hysni dhe i tha: Ta mnjanoim shokun Enver ngakto ndeshje, por Hysniu e denoncoi Lirin. Kjo kishte shku-ar edhe te Mehmet Shehu dhe i kishte thn: Mos folpr Hrushovin, se, do gj q thua, i vete atij n vesh. K-t Mehmeti e tha shum von, nga zori, kur pa se udhheqjae Partis po e dnonte Liri Belishovn. Se 'presione t tje-ra i bri ktij Liri Belishova, nuk dihet.

Gjithashtu nuk dihet nga ne edhe 'i tha Kosigini Meh-metit, kur ishte shtruar n spital n Mosk pr kura. MehmetShehu neve na tregoi q Kosigini ishte prpjekur ta bindteq Kina duhej dnuar dhe ky i inatosur iku dhe erdhi nShqipri. Tani na del q Mehmeti bashk me Fiqretin janthirrur n nj mbledhje te Mikojani, ku ishin t pranishmedhe Andropovi, m duket, edhe shefi i sigurimit, Shelepini,dhe kan biseduar pr katr or me ta.

Si duket, sovjetikve, m s fundi, u qe mbushur me-ndia ta hidhn-in edhe Mehmet Shehun n veprim pr nn-shtrimin e udhheqjes s Partis son. Them m s fundi,pr arsye se disa muaj m par, n shkurt t atij viti, ata jo

562

vetm hezitonin, por as nuk donin ta vinin Mehmet Shehunn dijeni t grindjeve q kishin me kinezt.

Si kam shkruar n librin me kujtime Hrushoviant,kur ne mbrritm n Mosk pr nj mbledhje t nivelit tlart n kuadrin e KNER-it e t Traktatit t Varshavs, mlajmruan se Mikojani krkonte nj takim urgjent vetmpr vetm me Enver Hoxhn. Un kmbngula t asistonteedhe Mehmet Shehu dhe sovjetikt, pasi jasht dshirs styre e mora Mehmetin me vete, hezituan, mblodhn vetu-Ilat, por u ndodhn para faktit t kryer i . Q t mos e ze-mronin Mehmetin, u justifikuan se nuk e thirrn n takimngaq kishin vendosur t flitnin vetm me sekretart e pa-r t partive motra. Tash del se kjo arsye ishte nj blof.Ata s'donin t merrte vesh Mehmeti pr ka ndodhte, sepsee dinin se ky ishte njeri i shum agjenturave e mund t'uaonte t gjitha amerikanve e anglezve. Por ngjarjet evo-luan e, n maj-qershor, sovjetikt e ndrruan pllakn.

Ndrkoh Mehmet Shehu e shikonte se udhheqja e Par-tis son nuk do t duronte m gjat planet e Hrushovitkundr marksizm-leninizmit dhe lvizjes komuniste e pu-ntore ndrkombtare. Partia jon prpunoi platformn prqndrimin q do t mbante n Bukuresht, duke i ruajturvetes t drejtn q pikpamjet e saj t'i shtronte n mble-dhjen e rregullt t t gjitha partive (n nntor t vitit 1960n Mosk). Mehmet Shehu n kt koh u ndodh n udhkryq:kujt t'ia prishte e kujt t'ia ndreqte? T vihej n kundrshtimme udhheqjen e Partis, nuk i leverdiste, se e psonte siLiri Belishova dhe gjith armiqt e tjer antiparti. Por sinjeri i shum agjenturave t huaja duhej t llogariste, venesh e sovjetlkve, edhe amerikant, edhe anglezt, edhej ugosllavt.

Nga t'ia mbante ky poliagjent n kt situat t kom-plikuar?!

Por puna erdhi q ai e gjeti rrugdaljen. N kt koh

1 Shih: Enver Hoxha. Hrushoviant (Kujtime) ., botim i dyt,f. 367. Tiran, 1982.

563

Mehmet Shehu u nis pr n Nju-Jork n krye t nj dele-gacioni qeveritar pr n OKB. Ai udhtoi me transatlantikunanglez luksoz Kuin Elisabet. Ne e dinim se me kt ani-je udhtonte edhe Titoja, por as q na shkonte mendja seMehmet Shehu mund t takohej me Titon. Tani marrimvesh nga shoqrues q ishin bashkpuntor t tij e q ta-ni jan n burg se me kt anije udhtonte edhe Herri Fulcii CIA-s amerikane, edhe Randolf rilli q ishte personali-tet i Intelixhens Servisit e q n vapor u paraqit si gazetar.Mehmet Shehu, si agjent i tyre, bri gjat disa ditve tudhtimit takime e bisedime t fshehta me Titon, Fulcin eR. rillin, u parashtroi gjendjen dhe qndrimet e Partisson, acarimet q po lindnin me Bashkimin Sovjetik dhe q-ndrimin q mendonte t mbante udhheqja e Partis sonn Mosk.

Strategjit e tri agjenturave, jugosllave, amerikane dheangleze prputheshin dhe i sugjeruan superagjentit t tyreq t mbshteste pa rezerva qndrimet e udhheqjes sPartis, q do t sillnin prarjen e prishjen me BashkiminSovjetik. Ata nuk kishin asnj humbje q ne t mbshtetnimKinn, prkundrazi, kjo miqsi me miqt e tyre t fshehtproamerikan, protitist (si u En Lai, Liu Shao ia dhe TenHsiao Pini), u shrbente pr planet e tyre strategjike m tlargta (pr t na trhequr ne n politikn liberale t Kins,sikurse filloi m pas me takimin Nikson-u En Lai, ose kuru En Lai nxiti Beqir Ballukun t vepronte duke u mb-shtetur n nj aleanc Jugosllavi-Rumani-Shqipri) etj.

Mehmet Shehu u kthye plot kuraj nga Shtetet eBashkuara t Ameriks dhe u b m katolik se papa, trego-hej i paprmbajtur n mbrojtjen e vijs s Partis sonkundr planeve e qndrimeve t Hrushovit e t udhheqjesrevizioniste sovjetike. Bile, ai organizonte skena q tngrinte veten dhe t imentonte mir besimin ton ndaj tij.Kur ishim n Mbledhjen e 81 partive n Mosk, n nntort atij viti, ai propozoi t largoheshim nga shtpia ku nakishin vendosur sovjetikt, se ata jan kapabl t na hel-mojn. (Kishte frik m shum pr vete.) Kur shkuam n

564

selin e ambasads son n Mosk, nprmjet mikrofonavet prgjimit q zbuluam dhe q kishin vendosur sovjetikt,ai u transmetoi ktyre nj mesazh t flakt, duke ngriturlart Partin ton dhe Sekretarin e saj t Par, duke mosln pa prdorur sharjet m t rnda pr turpin q po pr-gjonin miqt e tyre t ngusht, si qen Partia e Puns eShqipris dhe udhheqsit e saj. Mehmet Shehu kundrshtoime kmbngulje udhtimin e kthimit ton me vapor nga Detii Zi dhe organizoi kthimin ton me tren nprmjet Austrisdhe Italis. Me kto masa ishim edhe ne dakord, se as nenuk kishim m besim te sovjetikt, por me zellin q tregon-te ai, forconte besimin ton ndaj tij, ruante edhe veten. Me-gjithat Mehmet Shehu nuk mund t mos ishte i shqetsuarse tradhtin q po u bnte padronve sovjetik, si agjenti pabindur i tyre, mund ta paguante me kok.

Disa t hedhura e gjilpra nuk munguan. Un kam shkru-ar n librin Hrushoviant at q m tha Kosigini, sen udhheqjen tuaj keni armiq i. Por, kur thrrita Meh-met Shehun t ma prkthente m mir, sepse, megjithqrusishten e kuptoja, s'u isha futur dot atyre cirilicave q mpengonin t lexoja e ta msoja mir, Kosigini e mbylli gojne m tha se nuk e kisha kuptuar mir. Kam shkruar gji-thashtu aty pr presionet q na bn ushtarakt sovjetik,t cilt patn edhe nj debat me Mehmet Shehun. Mund tshpjegohet ndryshe tani prse Hrushovi n takimin e funditna tha: Kshtu me mua ka dashur t fliste Makmilanidhe Mehmet Shehu u hodh prpjet, e ndrprem mbledhjen.Si duket, Hrushovi prmendi anglezin Makmilan dhe Meh-met Shehu mendoi se mos ky hapte ndonj plag q do talndonte shum.

Pas Mbledhjes s 81 partive Hrushovi me shok u mu-nduan t ndreqnin at q u prish n marrdhniet tona. Ktprovuan ta bnin n Kongresin ton t 4-t, provuan me letratq na drejtuan si edhe me ann e kinezve e t tjer. Ataprovuan edhe me presione ekonomike e ushtarake t na kthe-

1 Shih: Enver Hoxha. Hrushoviant (Kujtime) , botim I dyt,f. 408. TIran, 1982.

565

nin n rrugn e tyre, po dshtuan n t gjith tablon. Nembajtm qndrim t patundur, Nga baza e Vlors i dbuamsovjetikt; kta i pren ndihmat ekonomike dhe ushtarake,pren deri dhe marrdhniet diplomatike.

Pikrisht n momente tepr t vshtira e delikate qkaluan Partia e vendi yn gjat vitit 1960, ne zbuluam kom-plotin e rrezikshm t Teme Sejkos, t kurdisur e t mbshte-tur nga Flota e 6-t Amerikane, renegatt e Beogradit dheqarqet shoviniste greke. Kto forca t errsirs, n bashk-punim me njra-tjetrn, kishin vn n veprim agjentine tyre t vietr, Teme Sejkon, e nj numr agjentsh t tjerrrotull tij, q t prgatitnin e t shprthenin nj turbuilirt brendshme n Shqipri, e cila do t'i jepte shkas ndr-hyrjes s huaj ushtarake kundr vendit ton. Por ne, pavar-sisht se ishim tepr t angazhuar n luftn kundr armiqve trinj hrushovian, pr asnj ast nuk e kishim ulur vigjilencnndaj armiqve tan t vjetr, imperialistve, shovinistve erenegatve t Beogradit. Komplotin e tyre e zbuluam, e asgj-suam dhe n Kongresin e 4-t t Partia l folm pr kt kom-plot duke i denoncuar at dhe organizatort e tij botrisht.Sovjetikt n ato momente bn sikur nuk dinin gj e sikuru alarmuan, bile Gomulka na krkoi t drgohej pr veri-fikim nj komision nga Traktati i Varshavs, gj q ne iahodhm posht! Se 'ishte gjith ai alarm i sovjetikve atherpr ne mbeti e errt.

Tash vrtetohet plotsisht se n momentet kur nga ameri-kant, nga shovinistt jugosllav e grek kundr vendit tonprgatitej n fshehtsi komploti i Teme Sejkos e Co, sovje-tikt, n rrug t ndryshme agjenturore, morn dijeni pr ktkomplot dhe e vlersuan si nj rast shum t volitshm pr truajtur e pr t forcuar pozitat q po u lkundeshin n Shqi-pri.

T mos harrojm se n kt koh n Vlor ndodhej akomaflota sovjetike. T mos harrojm se ishin ditt e muajt kurme sovjetikt ishim me shpatn zhveshur. Sovjetikt po e

1 Kongresi i 4-t i PPSH i zhvilloi punimet nga 13-20 shkurt 1961.

566

ndienin fundin e tyre n Shqipri dhe ia kishin frikn d-bimit t flots s tyre ushtarake nga Vlora. Ne sapo kishimshprthyer sulmin n Bukuresht e po prgatitnim sulmin krye-sor Q t prgjithshm pr n Mbledhjen e partive komuniste

puntore q do t mbahej n Mosk n muajin nntor tatij viti. Sovjetikt, pr t'i shptuar s kcqes, na krcnuanme shum mnyra, bile, n nj letr na shkruanin t shuanimshkndijn q u ndez n Bukuresht i. Ne vazhduam me ve-ndosmri rrugn ton. Ather ata provuan t gjenin rrug-dalje me nj mjet tjetr, m t fuqishm e m krcnues:me agjenturn e tyre, Mehmet Shehun, Beqir Ballukun eKadri Hazbiun, u prpoqn ta shfrytzonin t vrtetn mbikomplotin e Teme Sejkos si nj mjet presioni e shantazhi ndajnesh, me qllim q t ulnim kokn ndaj sovjetikve. Kta bile

dhan Mehmet Shehut, Beqir Ballukut e Kadri Hazbiut edhet dhna plotsuese, t siguruara nga KGB-ja, q dshmoninpr rrezikshmrin e sulmit q po prgatitnin Perndimi ejugosllavt ndaj atdheut ton. Pas ksaj, sovjetikt e agjentt

tyre pritn q ne t binirn n grack e ta shihnim shp-timin nga rreziku, duke u mbshtetur te sovjetikt, te flota

tyre n Vlor. Pra, me kartn e komplotit imperialisto--jugosllav, sovjetikt na thoshin: Mos bni shakara, sulmisht prgatitur, do t'ju gllabroj imperializmi, prandajmblidhni mendjen se na e keni nevojn! 'maskarada! Ktoplane e llogari t ulta t hrushovianve m 1960 n lidhjeme komplotin e Teme Sejkos, u ngjasin shum planeve qkurdisn titistt me Koi Xoxen e Beqir Ballukun n fundt vitit 1947 e n fillim t vitit 1948 se gjoja po krcnohe-shim nga nj sulm grek, prandaj duhej t vinin divizionet ju-gosllave pr t na mbrojtur e shptuar!.

Por, si u kishim djegur titistve komplotet e planet efshehta m 1947 e m 1948, ashtu ua dogjm edhe imperia-listve, edhe jugosllavve, edhe sovjetikve komplotet e tyrem 1960. Teme Sejkon dhe rrjetin e tij agjenturor, n bazt fakteve e t dokumenteve t shumta q zbuluam, ia dham

1 Shih: Enver Hoxha. Vepra, vll. 19, f. 128.

567

gjyqit t popullit ku ata me gojn e tyre pranuan jo vetmpjesmarrjen e tyre n komplot, por edhe shrbimet e tjeraagjenturore q kishin kryer pr shrbimet e fshehta jugosIla-ve, greke dhe amerikane.

Doemos, shpartallimi dhe denoncimi publik q i bmkomplotit imperialisto-jugosllav do t'i alarmonte, si i alar-moi sovjetikt. Shpartallimi i komplotit t par, amerikano--jugosllavo-grek, vetvetiu hodhi n er edhe komplotin e dyt,q kishin kurdisur n fshehtsi hrushoviant dhe agjentt etyre Mehmet Shehu, Beqir Balluku etj. Sovjetikt e panse pas ksaj ditt e tyre n Shqipri ishin t numruara.Dhe me t vrtet ne shum shpejt e dbuam flotn sovjetikenga Vlora, pa na shkuar n asnj ast mendja se mund tmbshteteshim tek ajo prVet kjo flot e hrusho-vianve tashm ishte br njlloj si Flota e 6-t Amerikanen Mesdhe dhe ne e dinim se shptimi nuk do t na vinte dukeu mbshtetur tek ajo, por duke e dbuar, si e dbuam.

Fakti q ne e zbuluam dhe e shpartalluam kt kom-plot q n fillim, e bri Mehmet Shehun t'i mblidhte kthetrat.

Partia jon, ndrkaq ndiqte rrugn e marksizm-leniniz-mit dhe Mehmet Shehu e miratonte vijn e saj, bile eafishonte shum rolin e tij n kto situata dhe n sy t ame-rikanve e t jugosllavve hiqej, sigurisht, sikur ishte ky qe frymzonte kt rrug. Amerikant e jugosllavt, nga pla-net q kishin br dhe nga lidhjet e fshehta q mbanin, e di-nin kt, kurse gjith agjenturat perndimore ishin dakordq djali i tyre t lshonte rrufe e bubullima kundr tyresi ato: Hedhim valle n gojn e ujkut etj., etj. Ata prano-nin do t shar, mjaft q agjenti i tyre t ngjitej lart e mlart dhe t mund t kthente timonin e Partis e t shtetit tondrejt Perndimit.

Mehmet Shehu vazhdonte, pra, me zeIl luftn kundrrevizionistve sovjetik, por i nisur nga t tjera qllime e sy-nime, krejt t kundrta me qllimet e larta t Partis, qpunonte pr mbrojtjen e marksizm-leninizmit dhe t intere-save t lart t popullit e t atdheut ton socialist.

Erdhn ngjarjet e ekosllovakis t gushtit t vitit 1968

568

dhe Partia vendosi t denoncoj Traktatin e Varshavs, tashkpuste vendin ton edhe de jure nga ky Traktat famkeq,prej t cilit de facto ishim larguar q n fund t vitit 1960.Fjalimet rastit i mbajti Mehmet Shehu, si Kryeministr dhe,sigurisht, para padronve t vet kt e shiste si nj fitoret tij. Agjentura amerikane (dhe ato . t lidhura me kt e,n radh t par, titistt), mendoi se Shqipria mbeti e izoluardhe e pambrojtur. Kina ishte larg dhe gjykoi se kishte ar-dhur koha q vendi yn t kthente fytyrn nga Perndimi.

N veprim u nxor karta numr nj e agjenturave perndi-more e titiste, Mehmet Shehu. Ky, m 1972 shkoi n Parispr nj operacion, i shoqruar po nga ai ekip q e shoqroin OKB, dhe me t shoqen, Fiqret Shehun. Atje mori kontaktme nj personalitet t CIA-s amerikane, i cili i tha: 'pobn, u plake, duhet t veprosh!.

Mehmet Shehu i raportoi atij pr gjendjen dhe komplo-tet q po prgatiteshin (nga Beqir Balluku e Abdyl Klle-zi me shok). CIA i rekomandoi t veproj, por pa u kom-prometuar ai vet. I dha tri variante pr eliminimin eEnver Hoxhs: 1) me aksident automobilistik; 2) me atentatme pushk nga larg; dhe 3) me helmim me veprim t vonuar.Iu la n dor Mehmet Shehut t vinte n veprim at variantq do t gjente m t mundshm.

Nprmjet Feor Shehut, t njjtat udhzime i erdhnMehmet Shehut edhe nga UDB-ja jugosllave, e cila ishte plo-tsisht n ujdi me CIA-n.

N Paris Mehmet Shehut iu dha edhe nj radio e so-fistikuar pr komunikim, marrje e dhnie, q ia instaloi nshtpi dhe ia vuri n funksionim djali i tij i madh, q ishteinxhinier elektronik.

N fakt, Mehmet Shehu e kishte kthyer e do ta kthentegjith familjen n nj erdhe agjentsh, n nj familje gjar-prinjsh. Si tham, Fiqret Shehu ishte rekrutuar q gjatlufts nga Dushan Mugosha dhe mbante pseudonimin FISARI,pa br supozime t tjera se 'mund t kishte br ajo mpar kur kishte shkuar pr nj kurs nj a dyvjear n Italigjat okupacionit; se 'mund t kishin br me t Liri Gega

569

(e Smithi) 1 , kur ajo punonte me t n Korpusin I. Me koh,djalin e dyt, Mehmet Shehu e kishte br bashkpuntordhe, kur shkonte jasht (sidomos kur shkoi pr studime nSuedi), e vuri n lidhje me CIA-n dhe e prdori si ndrlidhs.Kurse djalin e vogl dhe t shoqen e tij, i aktivizoi n drejtimt nj ambasade t huaj n Tiran.

Natyrisht, Mehmet Shehu pr t kryer veprn e zez qi krkonin CIA e UDB-ja nuk do t mjaftohej as me elementt

rekrutuar prej tij me koh, as tek elementt armiq e imo-ral t familjes s tij. Ai do t synonte ta shtrinte rrjetinagjenturor dhe komplotist kudo. Pr kt ai, m 1972, u orien-tua e u urdhrua nga CIA amerikane t thurte planet kon-krete pr prmbysjen e gjendjes n Shqipri n favor t Pe-rndimit, t hidhte n veprim e t nxiste n kt drejtim agje-ntt e njohur, ose t panjohur prej tij, pavarsisht se t kujtishin, jugosllav, grek, anglez, italian e t tjer, por dukemos u komprometuar ai vet.

Filloi kshtu zbatimi i planit t ramifikuar komplotist, iorganizuar nn rrogoz nga Mehmet Shehu:

I. Veprimtaria armiqsore e Fadil Paramit dhe e grupitt tij n fushn e kulturs, t arteve dhe t Radiotelevizionitpr degjenerimin e vijs n kto fusha. Por Partia, si dihet,

goditi shpejt kt grup dhe veprimtarin e tij. MehmetShehu nxitoi e lau duart, bile bubullinte me zhurm kundrnjerzve t artit dhe rinis pr t realizuar kshtu qllimet

tij antiparti, sikurse kishte br edhe gjat lufts, t aca-ronte ,edhe marrdhniet e lidhjet e Partis me kto shtresa.

II. M 1973 u vu n veprim grupi i Beqir Ballukut qprgatiste puin ushtarak me tezat e zeza, teorin e rrsh-qitjes, lnien e bregdetitt qyteteve agresorve imperia-list, padronve t Mehmet Shehut. Beqir Balluku u demas-kua plotsisht. At e braktisn edhe Petrit Dume me Hito

1 Oficer i misionit ushtarak britanik n Shqipri, agjent i Inteli-xhens Servisit, mik i Liri Gegs e i Mustafa Gjinishit. Gjat Lufts Na-cionallirimtare ai ishte atashuar pran shtabit t Divizionit I t UNSH.Shih: Enver Hoxha. Rreziku anglo-amerikan pr Shqiprin (Kujti-me) , f. 214. Tiran, 1982.

570

akon, q ishin n komplot. Mehmet Shehu, q ishte n kryet komplotit dhe luante fijet n prapasken (tani del se tgjitha planet strategjike e taktike ishin prpunuar n kundr-shtim me planet e Kshillit t Mbrojtjes dhe kto materialet zeza, si u quajtn kur u zbuluan, ishin miratuar nga ai),

mundua t shptoj Petrit Dumen dhe Hito akon. Atapatn shum shpresa te Mehmet Shehu se nuk do t'u pri-tej koka, sikurse u tha ai n Plenumin e Komitetit Qendror,q u mblodh ather pr kto probleme, dhe nuk e dhanMehmetin, por edhe ky nuk i shptoi dot nga rreziku, se mosdmtonte veten.

III. Mehmet Shehu, dhe ktu m drejtprdrejt, ndrkohvuri n lvizje njerzit e tij, Abdyl Kllezin, Koo Theodho-sin e Kio Ngjeln pr t sabotuar n fushn ekonomike, ve-anrisht n naft e n bujqsi, pr t organizuar ekonomin

vendit, duke filluar organizimin dhe futjen e formave vet-administruese jugosllave.

Por, si dihet, Mehmet Shehu dshtoi n t tria kto ta-blo.

Gjat gjith ksaj periudhe Titoja, q po i ndiqte situa-tat me kujdes, mendoi se, duke pasur n udhheqje t Partis

t shtetit ton agjentin e tij, pas rnies s Rankoviit nJugosllavi e pas demaskimit t barbarizmave q ai kishte brn Kosov, si dhe pas situatave q u krijuan me daljen tonnga Traktati i Varshavs, mund t lshonte ca brezin n Ko-sov e n marrdhniet tona me t. Kosova mori ca frym,

hapn shkollat shqipe, u ngrit Universiteti i Prishtins, f i-lluan marrdhniet kulturore, vizitat te njri-tjetri etj. Ti-toja me shok prkdhelnin ndrrn e vjetr q nprmjetKosovs t influenconin forcat hberale n Shqipri e t b-n in kshtu t mundshme lidhjen e Shqipris me Kosovnn kuadrin e Jugosllavis. Kur udhheqsit e Kosovs i tho-shin Titos se shqiptart po ndezin ndjenjat nacionaliste dheflasin kundr jush, ai u qe prgjigjur: 'keni ju, mua mshajn, 1e t shajn.... Titoja i thoshte kto, se e dinte qn Shqipri kishte Mehmet Shehun, i cili, pas tri dshtimeve,po rigruponte komplotistt e tjer, sidomos n Ministrin e Pu-

571

nve t Brendshme, me Kadri Hazbiun, me Feor Shehun edisa t tjer. Sidoqoft, Mehmet Shehut i duhej koh pr tthurur komplote t reja.

Ndrkoh Titoja vdiq. N Jugosllavi u krijua nj gjendjepasigurie politike dhe ekonomike. Kriza botrore kapitalistekishte mbrthyer edhe Jugosllavin e mbytur n borxhe. Mshum se kudo gjendja po ziente n Kosov nga shtypja eserbomdhenjve, nga papunsia, nga perspektiva e errt epunonjsve, t cilt shikonin q n atdheun e tyre mm, nShqiprin socialiste, gjendja ishte krejt ndryshe. Kshtu qKosova nuk shrbeu si ur pr t deprtuar vetadministrimie deg