KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME
-
Upload
kreshnik-boshnjaku -
Category
Documents
-
view
279 -
download
15
description
Transcript of KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME
![Page 1: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/1.jpg)
1
Materialet elektroteknike janë të shumëllojshmeVetitë e materialeve elektroteknike:- Elektrike ( Përqueshmëria e rrymës elektrike, ndarja e përquesve nëpotenciale të ndryshme, etj.)
- Magnetike (fluksi magnetik etj.)
- Mekanike,- Termike,- TeknologjikeNevojitet një studim i gjërësishëm i materialeve
elektroteknike
MATERIALET ELEKTROTEKNIKE 12/4/200812/4 1/2008 112/4/2008 1
![Page 2: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/2.jpg)
2
Materialet elektroteknike mund të jenë:- Aktive (përqojnë rrymën elektrike,bëjnë kyqjen dhe qkyqjen e
qarqeve elektrike, i ndajnë pjesët në potenciale të ndryshme, përqojnë fluksin magnetik, emitojnë elektrone, shndërrojnëenergjinë elektrike në lloje tjera të energjisë dhe anasjelltas, akumulojnë energjinë, etj.)
- Konstruktive ( bëjnë lidhjen e materialeve aktive)
- Ndihmëse ( ftohjen, lyerjen dhe funksione tjera )
Materialet konstruktive njëkohësisht mund tëjenë edhe materiale aktive ( shfrytëzim maksimal tëmaterialeve dhe dimensione të vogla të prodhimeve)
MATERIALET ELEKTROTEKNIKE 12/4/200812/4 2/2008 212/4/2008 2
![Page 3: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/3.jpg)
3
Sipas detyrave primare, materialet elektroteknike ndahen në:
Materialet përquese,Materialet gjysmëpërquese,Materialet dielektrike,Materialet magnetike.
MATERIALET ELEKTROTEKNIKE 12/4/200812/4 3/2008 312/4/2008 3
![Page 4: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/4.jpg)
4
Atomi-Modeli i thjeshtuar-Bërthama (nukleusi) -
protone, neutrone dhegrimca tjera (elektricitet pozitiv)
-Mbështjellësi-elektronet ( elektricitet negativ)
Elektronet me elektricitet negativ e neutralizojnëveprimin e bërthamës me elektricitet pozitiv.Pasi që |epr |=|eel |=1.602x10-19 C ,në atomin neutral
numri i protoneve dhe i elektroneve është i njëjtë (Z- numri rendor në sistemin periodik të
elementeve) MATERIALET ELEKTROTEKNIKE 12/4/200812/4 4/2008 412/4/2008 4
![Page 5: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/5.jpg)
5MATERIALET ELEKTROTEKNIKE 12/4/200812/4 5/2008 512/4/2008 5
![Page 6: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/6.jpg)
6
Sipas Fizikës klasike -atomi në pjesën më të madhe është “i zbrazët”.
Sipas Mekanikës kuantike -elektronet paraqesin shpërndarje kontinuale të ngarkesës
MATERIALET ELEKTROTEKNIKE 12/4/200812/4/ 62008 6
![Page 7: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/7.jpg)
7
Pasi që me=9.109x10-31kg është shumë më e vogël se sa mp dhe mn ,(mp =mn =1.6726x10-27kg ) del se e tërë masa e atomit është e koncentruar nëbërthamën e atomit (Bërthama e përbën 99.98% të masës së atomit ).
Nukleonet (qiftet e protoneve dhe neutroneve) dhe elektronet rrotullohen rreth boshtit të tyre dhe kanë moment të sasisë së lëvizjes
p= Jh/2π , J-numër i tërë ose ½Shuma vektoriale e të gjitha momenteve
elementare-momentin e sasisë së lëvizjes ose spinin.
MATERIALET ELEKTROTEKNIKE 12/4/200812/4 7/2008 712/4/2008 7
![Page 8: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/8.jpg)
8
Gjendja e çdo elektroni në atom karakterizohet me katër numra kuantikë:
1. Numri kuantik kryesorë n - energjinë e atomit, n=1,2,3,…
2. Numri kuantik orbital l - momentin orbital tëlëvizjes së elektronit, l=0,1,2,…,(n-1).
3. Numri kuantik magnetik m - momentin magnetik, m=0,±1,±2,±3,…,±l.
4. Numri kuantik i spinit s - rrotullimin e elektronit rreth boshtit të vet, s=±1/2.
MATERIALET ELEKTROTEKNIKE 12/4/200812/4 8/2008 812/4/2008 8
![Page 9: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/9.jpg)
9
Të gjitha elektronet me numër kryesor kuantik tëbarabartë e përbëjnë një shtresë (luspë) .
Në bazë të numrit kuantik kryesor n=1,2,3,…. shtresat e elektroneve shënohen me K,L,M,…
Elektronet me numër të njëjtë kuantik n dhe numër të ndryshëm kuantik orbital l përbëjnënënshtresat (nënluspat) e atomit.
Gjendjet që u përgjigjen vlerave të l=0,1,2,…shënohen me s,p,d,f,…
MATERIALET ELEKTROTEKNIKE 12/4/200812/4 9/2008 912/4/2008 9
![Page 10: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/10.jpg)
10MATERIALET ELEKTROTEKNIKE 12/4/200812/4/2008 1010
![Page 11: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/11.jpg)
11MATERIALET ELEKTROTEKNIKE 12/4/200812/4/2008 1111
![Page 12: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/12.jpg)
12
Numri i mundshëm i gjendjes së elektroneve tëkarakterizuar me numrat n,l,m është n2.
Parimi i Paulit: Në gjendjen e dhënëkuantike të caktuar me anën e tre numrave kuantikë nuk mund tëgjenden më shumë se dy elektrone.Kur merret edhe numri kuantik s, del se në
gjendjen e karakterizuar me katër numrat kuantik mund të ekzistojë vetëm një elektron.
MATERIALET ELEKTROTEKNIKE 12/4/200812/4/200812/4/ 12122008 12
![Page 13: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/13.jpg)
13MATERIALET ELEKTROTEKNIKE 12/4/200812/4/200812/4/ 13132008 13
![Page 14: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/14.jpg)
14
Shpërndarja e elektroneve nëpër shtresa,nënshtresa dhe numri maksimal i elektroneve në atome
MATERIALET ELEKTROTEKNIKE 12/4/200812/4/2008 1414
![Page 15: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/15.jpg)
15
Elektronet së pari i plotësojnë nivelet më të ulta energjetike-shtresat dhe nënshtresat (më afër bërthamës së atomit)
MATERIALET ELEKTROTEKNIKE 12/4/200812/4/2008 1515
![Page 16: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/16.jpg)
16
Atomi në gjendje të pangacmuar-elektronet kanëenergji minimale.
Gjendja e elektroneve në shtresën e jashtme është labile. Kur atomit i shtohet një sasi e energjisë, këto elektrone mund lehtë tëshkëputen- atome të jonizuara.
Elektrone valente-numri i elektroneve nështresën e fundit që i përcakton veqoritë kimike të atomeve(grupin) në sistemin periodik tëelementeve.
MATERIALET ELEKTROTEKNIKE 12/4/200812/4/200812/4/ 16162008 16
![Page 17: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/17.jpg)
17MATERIALET ELEKTROTEKNIKE 12/4/200812/4/200812/4/ 17172008 17
![Page 18: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/18.jpg)
18MATERIALET ELEKTROTEKNIKE 12/4/200812/4/2008 1818
![Page 19: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/19.jpg)
19MATERIALET ELEKTROTEKNIKE 12/4/200812/4/2008 1919
![Page 20: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/20.jpg)
20
Atomet e elementeve që nuk i kanë shtresat e jashtme të mbushura bashkohen me atome tjera nëmolekula. Atomet e grupeve I,II dhe III kanë nga 1,2, respektivisht 3 elektrone valente-lehtë i lëshojnëelektronet-jone pozitive( elemente elektropozitive).Atomet e grupeve V,VI dhe VII kanë nga 5,6,respektivisht 7 elektrone valente-lehtëpranojnë elektrone-jone negative(elemente elektronegative)Atomet e grupit VII-parregullësi rreth plotësimit tëdisa shtresaveAtomet e grupit IV-si urë kalimi ndërmjet grupeve të elementeve elektropozitive dhe elektronegative
MATERIALET ELEKTROTEKNIKE 12/4/200812/4/200812/4/ 20202008 20
![Page 21: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/21.jpg)
21
Modeli elektronik i strukturës së atomit
MATERIALET ELEKTROTEKNIKE 12/4/200812/4/2008 2121
![Page 22: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/22.jpg)
22
Me bashkimin e atomeve të elementeve nëgrupe më të mëdha-formohen materialet.Interaksioni ndërmjet molekulave,distanca dhe dendësia e tyre përcakton gjendjen agregate të materialeve.
1. Gjendja agregate e gazët,2. Gjendja agregate e lëngët,3. Gjendja agregate e ngurtë,
Plazma.Ndërrimi i gjendjes agregate të trupit bëhet
nga veprimi i nxehtësisë.
MATERIALET ELEKTROTEKNIKE 12/4/200812/4/2008 2222
![Page 23: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/23.jpg)
23
Gazrat kanë aftësi të zgjerohen dhe të përfshijnë tërëhapësirën përreth pa ndikim të jashtëm.
Lëvizja e molekulave te gazrat është kaotike.
MATERIALET ELEKTROTEKNIKE 12/4/200812/4/2008 2323
![Page 24: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/24.jpg)
24
Gjendja e lëngët agregate mund të realizohet për çdomaterial në temperaturë dhe shtypje të caktuar, qoftë duke kaluar nga gjendja e gaztë-kondensimiose e ngurtë-shkrirja.
Trupat e ngurtë Trupat e lëngët Trupat e gaztë
MATERIALET ELEKTROTEKNIKE 12/4/200812/4/2008 2424
![Page 25: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/25.jpg)
25
Materialet e ngurta e ruajnë:- formën- Vëllimin
Materialet e ngurta ndahen në:- Kristale - amorfeTek strukturat kristalore, çdo atom përbëhet nga dypjesë:1. Elektronet valente2. Bërthama dhe elektronet tjera (Pjesa inerte e atomit).
MATERIALET ELEKTROTEKNIKE 12/4/200812/4/2008 2525
![Page 26: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/26.jpg)
Pjesët inerte janë të shpërndara në mënyrë të rregullt dhe formojnëRrjetin kristalorë,elektronet valente bëjnë lidhjet dhe mundësojnëmbajtjen e renditjes ndërmjet tyre.Kur trupi përbëhet vetëm nga një kristal-strukturë monokristalore.Kur trupi i ngurtë përbëhet nga një bashkësi shumë monokristalesh-strukturë polikristalore.Materialet me strukturë kristalore-anizotropë–veqori fizike të ndryshme në drejtime të ndryshme.Në rastet tjera-gjendje amorfe e materialit, izotropë. Eksistojnë shtatë sisteme të rrjetave kristalore me 14 tipe rrjetash kristalore( Brave,1855).
26MATERIALET ELEKTROTEKNIKE 12/4/200812/4/2008 2626
![Page 27: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/27.jpg)
27MATERIALET ELEKTROTEKNIKE 12/4/200812/4/2008 2727
![Page 28: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/28.jpg)
28
Tipet e rrjetave kristalore të sistemit rombik
12/4/2008 28
![Page 29: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/29.jpg)
29MATERIALET ELEKTROTEKNIKE 12/4/200812/4/2008 2929
![Page 30: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/30.jpg)
Te kristalet e papërsosura (joideale):- Papërsosmëritë pikësore- Papërsosmëritë linjore- Papërsosmëritë sipërfaqësorePapërsosmëritë pikësore (defektet pikësore):a) Defekti i Frenkelit-(disa atome kristalore i lëshojnë pozitat
themelore dhe marrin pozita të tjera)-vakancat(zbrazëtirat) dhe atomet intersticiale;
b) Defekti i Schottkit-(zhvendosja e atomeve nga pozita themelore deri te sipërfaqja e kristalit)-zmadhimi i vëllimit dhe zvogëlimi i dendësisë të kristalit(masa e kristalit nuk ndryshon);
c) Atomet shtesë-(prezenca e atomeve shtesë në kristale të pastërta).
30MATERIALET ELEKTROTEKNIKE 12/4/200812/4/2008 3030
![Page 31: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/31.jpg)
31
Shpërndarja e atomeve shtesë në materialin bazik bëhet në dy mënyra,duke formuar:
1. Tretësirë të ngurtë substitucionale-(nga dy lloj materialesh,atomet e të cilave kanë madhësi gati të barabartë)
2. Tretësirë të ngurtë intersticionale-(atomet me dimensione të ndryshme)
1.
MATERIALET ELEKTROTEKNIKE 12/4/200812/4/2008 3131
![Page 32: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/32.jpg)
32
2.
MATERIALET ELEKTROTEKNIKE 12/4/200812/4/2008 3232
![Page 33: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/33.jpg)
33
Tretësirat substitucionale mund të formohen me kusht që të plotësohen kushtet (Rregulla e Hum-Rothery):1. Ndryshimet në dimensione të jenë më tëvogla se 15%;2. Të kenë strukturë të njëjtë kristalore;3. Ndryshimet në elektronegativitet të mos jenëtë mëdha dhe4. Të kenë valencë të njëjtë.
12/4/2008 33
![Page 34: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/34.jpg)
3412/4/2008 34
![Page 35: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/35.jpg)
35
Lidhjet kimike Lidhjet kimike janjanëë forcat tforcat tëëcilat i mbajncilat i mbajnëë atomet satomet sëë
bashku! bashku!
12/4/2008 35
![Page 36: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/36.jpg)
36
Lidhjet kimikeLidhjet kimike janjanëë forcat tforcat tëëcilat i mbajncilat i mbajnëë atomet satomet sëë
bashku! bashku!
12/4/2008 36
![Page 37: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/37.jpg)
37
Si realizohen lidhjet Si realizohen lidhjet kimike?kimike?
• Atomet lëshojnë ,pranojnë ose i ndajnë elektronet me qëllim që tëarrijnë konfiguracionin elektronik stabil të gazrave inerte
• Në formimin e lidhjeve kimike marrin pjesë elektronet valente
12/4/2008 37
![Page 38: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/38.jpg)
38
Lidhjet themelore tLidhjet themelore tëë atomeve:atomeve:
1. Lidhjet jonike ose heteropolare (bëhen ndërmjet dy atomeve të ndryshme,elektropozitive dhe elektronegative)-bashkëveprim elektrostatik ndërmjet joneve
2. Lidhjet kovalente ose atomike (e pranishme në molekula dhe trupa të ngurtë të përbërë nga atome tënjëjta;molekula e hidrogjenit, silicit,klorit,sulfurit,selenit, kristalet e diamantit, germaniumit,bashkëdyzimet inorganike të grupeve III dhe IV-InSb,GaAs dhe gati të gjitha bashkëdyzimet organike)
3. Lidhjet metalike (e shprehur te trupat e ngurtë të elementeve të grupit të I,II dhe III)
4. Lidhjet e Van Der Valsit (eksistojnë te materialet e ndërtuara me atome neutrale dhe molekula që e kanë shtresën e fundit elektronike të plotësuar)
MATERIALET ELEKTROTEKNIKE 12/4/200812/4/2008 3838
![Page 39: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/39.jpg)
39
Shumica e lidhjeve ndShumica e lidhjeve ndëërmjet rmjet atomeve atomeve ëështshtëë diku diku
ndndëërmjet!rmjet!
12/4/2008 39
![Page 40: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/40.jpg)
40
Lidhja jonike te a) Molekula e NaCl dhe b) Molekula e MgO
12/4/2008 40
![Page 41: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/41.jpg)
41
Lidhjet jonike ndërtohen nga elementet qëdallohen shumë për nga vetitëMetalet e theksuara (majtas në sistemin periodik) dhe jometalet e theksuara ( djathtas në sistemin periodik)
12/4/2008 41
![Page 42: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/42.jpg)
42
Lidhja kovalente te hidrogjeni
Lidhja kovalente te silici
Lidhja kovalente është lidhje e fortë dhestabile dhe intensiteti i saj varet nga shkalla e mbushjes së shtresave elektronike
12/4/2008 42
![Page 43: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/43.jpg)
43
Trupi i ngurtë me lidhje metalike
Lidhja metalike mund të ekzistojë vetëm nënjë bashkësi të madhe atomesh
12/4/2008 43
![Page 44: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/44.jpg)
44
Materialet që kanë Lidhje të Van Der Valsit janëgazrat inerte në gjendje të lëngët dhe të ngurtë,hidrogjeni,oksigjeni,azoti në gjendje të ngurtëdhe shumë bashkëdyzime organike dhe inorganike,materialet shtresore gjysmëpërquese, etj.
Varësia e vetive të kristaleve sipas tipit të lidhjes në temperaturëT=20°C (293K)
12/4/2008 44
![Page 45: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/45.jpg)
45
Varësisht nga niveli energjetik në të cilin gjenden, disa elektrone mund të kenë energji tëcaktuar.
Zonat energjetike për: a) Dielektrikët, b) gjysmëpërçuesit dhe c) përçuesit
Te materialet izoluese - largësia e madhe ndërmjet zonave energjetike tregon se elektroneve valente duhet tu shtohet energji e madhe për lirimin e tyre nga lidhjet valente.
Te materialet gjysmëpërçuese – zona përçuese dhe valente janë relativisht afër njëra tjetrës.
Te materialet përçuese – zona përçuese dhe valente pjesërisht përputhen edhe në temperatura të ulëta.
12/4/2008 45
![Page 46: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/46.jpg)
46
Materialet elektroteknike ndahen edhe sipas vlerës së rezistencës elektrike specifike.
Në temperaturë të dhomës dhe në kushte tjera normale, rezistenca specifike elektrike është:- Për materialet dielektrike – 1010 – 1019 Ωm;- Për materialet gjysmëpërçuese – 10-4 – 1010 Ωm;- Për materialet përçuese – 10-8 – 10-4 Ωm.
Dallimi ndërmjet materialeve- jo vetëm nëmadhësinë e rezistencës elektrike specifike,por edhe në varësinë e saj nga temperatura.Te përçuesit – ρ rritet me rritjen e temperaturës;Te gjysmëpërçuesit dhe dielektrikët zvogëlohet.
12/4/2008 46
![Page 47: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/47.jpg)
47
Veçoritë magnetike të materialeve – rezultat i ekzistimittë ndërveprimit të momenteve magnetike të atomeve dheMolekulave, si rezultat i momenteve magnetike orbitale tëelektroneve dhe momenteve magnetike të spinit tëelektroneve si dhe momenteve magnetike të bërthamave.
Materialet sipas vetive magnetike ndahen në:
Materialet diamagnetike – momenti magnetik ështëzero, kur nuk eksiston fusha e jashtme magnetike.
Materialet paramagnetike, feromagnetike, antiferomagnetike dhe ferimagnetike –momenti magnetik nuk është zero në mungesë të fushës sëjashtme magnetike.
12/4/2008 47
![Page 48: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/48.jpg)
48
Materialet kanë veti të ndryshme si rezultat i mikrodhe makro strukturave të tyre - përshtatshmëria e përdorimit të materialeve në elektroteknikë.
1. Elektrike2. Magnetike3. Mekanike4. Termike5. Kimike6. Teknologjike
![Page 49: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/49.jpg)
49
Pse janë të rëndësishme vetitë e materialeve?
Ndryshimi në vetitë e materialeve ndërmjet aluminit dhe magnezit nëtërheqje
Me veprimin e forcave tërheqëse Al dhe Mg nuk sillen njësoj – nuk vjen deri tekshkëputja e mostrës në mënyrë të njëjtë që është pasojë e strukturës së
brendshme kristalore të tyre
![Page 50: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/50.jpg)
50
- Vetitë e materialeve janë me rëndësi në mënyrë që tëdimë sjelljen e tyre në praktikë( zbatimin, gjatë shfrytëzimit);
- Janë të rëndësishme për zgjedhjen optimale( selektimin) e materialit( sipas qmimit, mënyrës së përpunimit, sipas kohës së nevojshme për punimin e prodhimit përfundimtarë, sipas hargjimit të energjisë,sipas jetëgjatësisë së prodhimit, etj);
- Që të arrihet kjo si duhet - duhet të dimë sa më shumë tëdhëna për këto materiale;
-Duhet të “kuptojmë” vetitë e tyre,d.m.th. Pse janë të tillëdhe çka mund të presim nga ato gjatë prodhimit dhe zbatimit;
-Që të mund të kërkojmë materiale të reja, nëse materialet eksistuese nuk plotësojnë atë që ne presim nga to.
![Page 51: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/51.jpg)
51
Një pjesë të madhe të punës së inxhinierit e përbën përpunimi i materialeve dhe prodhimi i produkteve finale
Inxhinierët, me qëllim të prodhimit tëprodukteve, duhet të njohin mirë strukturën e brendshme dhe vetitë e materialeve
Me këto njohuri do të jenë në gjendje tëzgjedhin materialin më të përshtatshëm dheteknologjinë më të zbatueshme të përpunimit përprodhimin e caktuar
![Page 52: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/52.jpg)
52
Veçoritë mekanike-prodhimi i produkteve funksionale me fortësi të caktuar,dimensione minimale dhe me shpenzimesa më të voglaDendësia e materies:Te materialet homogjene: ( dendësia nuk ndryshon nga pika në pikë )
m-masa e materies, V-vëllimi i materies
Për shkak të pranisë së zbrazëtive(poreve) të dukshmeapo të padukshme në materiale-definohet dendësia e vërtetëdhe e dukshme.Dendësia e vërtetë: , ku VV është vëllimi i vërtetë,
Vd është vëllimi i dukshëm dheV0 është vëllimi i zbrazëtive të çfarëdo lloji
Poroziteti i materialit:
Poroziteti i vërtetë p (merren parasysh të gjitha zbrazëtitë dhe poret)Poroziteti i dukshëm pd (definohet në bazë të zbrazëtive dhe poreve të dukshme të hapura)Poroziteti i fshehtë pf
ρ = =→
lim∆
∆∆V
mV
dmdV0
ρ =mV
ρVV d
mV
mV V
= =− 0
p VV
V VV
VVd
d V
d
V
d
d
V= =
−= − = −0 1 1 ρ
ρ
![Page 53: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/53.jpg)
53
Mbushja e materialit: Ndikimi i ngarkesave mekanike:- në zgjatje- në përkulje-në përdredhje etj. Fortësia në tërheqje dhe elasticiteti – karakteristika tëmaterialit lidhur me qëndrimin e tij ndaj veprimit tëforcave të jashtme, të cilat tentojnë t’ia ndërrojnëformën.Deformimi i trupit përcaktohet nga Ligji i Huk-ut: Pasi që është zgjatja relative dhe sforciminormal do të kemi:Varësia ndërmjet σ dhe ε përcakton se a është trupi i ngurtë elastik apo plastik.
m VV
d=0
∆l l FE S
=⋅⋅
ll∆
=ε σ =FS
E⋅= εσ
![Page 54: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/54.jpg)
54
Ndërrimi i sforcimit normal me zgjatje për: a) Metalin elastik, b) metalin plastik dhe c) jometalin
σe -kufiri i elasticitetit-deformimet janë elastikeσv -kufiri i plasticitetit apo i rrjedhjes- deformimet plastikeσm -vlera më e lartë e sforcimit, duke e rritur ngarkesënshkallë-shkallë nga zero deri sa të këputet materialiσ02 -kufiri i plasticitetit-zgjatja e materialit për 0.2%σpr -kufiri i proporcionalitetit ndërmjet σ dhe ε.
![Page 55: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/55.jpg)
55
Veçoritë termike-ndikimi i nxehjes si rezultat i humbjeve në aparatet elektroteknike ose si rezultat i vet procesit eksploatues dhe bartjes së energjisë elektrike.Temperatura e punës së aparateve duhet të jetë sa mëlarg temperaturës së shkrirjes dhe avullimit të tyre.Koeficienti linear i zgjerimit termik – zmadhimi i njësisësë gjatësisë kur rritet temperatura e materialit për njëshkallë-lidhje mekanike të materialeve të ndryshme.
,
Nxehtësia specifike(kapaciteti specifik termik) e materialit – sasia e nxehtësisë e cila i ipet masës njësi tëmaterialit të caktuar që të nxehet për një shkallë.
α =∆∆l
l t0∆ ∆l l t= ⋅ ⋅α 0
Cm
dQdT
=1
![Page 56: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/56.jpg)
56
Te trupat e gaztë, nxehtësia specifike nukpërkufizohet vetëm me temperaturë , por edheme shtypje.( Nxehtësia specifike e gazit për shtypjekonstante cp dhe vëllim konstant cv –koeficienti k ) : ,
R- është konstanta univerzale e gazraveR= 8.314 J/K
Koeficienti i përqueshmërisë së nxehtësisë λ-aftësinë e materialit pët të përçuar nxehtësinë:
kcc
p
V= k m
RvT
=2
1λS
dQdT
T= − grad
![Page 57: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/57.jpg)
57
Veçoritë kimike- aftësinë e qëndrueshmërisësë materialeve ndaj ndikimeve të jashtme, tretjes në materialet tjera,ndaj ndikimeveatmosferike,etj.Materialet duhet të jenë sa më neutrale nëpikëpamje kimike, ndërmjet veti dhe ndajambientit.Veçoritë teknologjike-mundësia e përpunimittë materialeve:-Aftësia e deformimit të trupit në të ftohtë dhetë nxehtë-Mundësia e formësimit në kallëpe, farkimit, kalitjes, tërheqjes, saldimit, pikjes etj.
![Page 58: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/58.jpg)
58
Standardizimi – formimi me plan i një sistemi tëbazave teknike, të prodhimit, mënyrës dhe mjetevetë marrëveshjes si dhe të tipizimit të prodhimeve.-Rrit produktivitetin,-Zvogëlon shpenzimet,-Shton sigurinë dhe kualitetin,-Garanton ndërrimin e pjesëve dhe-Zhvillon marrëdhëniet kooperuese në planin kombëtar dhendërkombëtarë.
Standardi i përmbanë këto elemente:- Të dhënat përshkruese(terminet,kushtet etj)- Të dhënat për formën dhe madhësinë(profili,dimensionet,njësitë)- Të dhënat për materialin(veçoritë fizike, kimike,etj)- Të dhënat për udhëzime(udhëzimet e llogaritjes,provave,etj)-Të dhënat për sigurinë(rregullat për ndërtim, shfrytëzim,mbrojtje,etj)
![Page 59: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/59.jpg)
Organizata të rëndësishme nga lëmia e standardeve:- Në nivelin ndërkombëtarë:- ISO ( International Organisation for Standardisation )
ISO 9899 C programming language
- IEC ( International Electrotechnical Commission )IEC 60063 Preferred number series for resistors and capacitors
- ASTM
59
![Page 60: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/60.jpg)
60
- ITU ( International Telecommunication Union )ITU- T Recommendations Series Z- Programming languages
- IEEE ( Institute of Electrical and Electronics Engineers )IEEE 802
Në nivelin europian- ETSI ( European Telecommunications Standards Institute)
GSM,UMTS,DECT ETSI EN 300 175-4-vl.4.2-1999-0
- CEN ( European Committee for Standardisation )CEN EN 1709:2004
12/4/2008 MATERIALET ELEKTROTEKNIKE 60
![Page 61: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/61.jpg)
- CENELEC (Comité Européen de Normalisa-tion Electrotechnique )
Në nivelin amerikan- ANSINë nivelin nacional- DIN ( Deutsches Institut für Normung )
- VDE ( Verband Deutscher Elektrotechniker, Verband der ElektrotechnikElektronik Informationstechnik )
- GOST
- BSI12/4/2008 MATERIALET ELEKTROTEKNIKE 6161
![Page 62: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/62.jpg)
62
Kushtet e përdorimit të materialeve elektroteknike:- të brendshme (mundësojnë zhvillimin e proceseve të nevojshme përfunksionimin e aparatit)
- kushtet elektrike,- kushtet mekanike,- kushtet magnetike,- kushtet termike .
- të jashtme: - temperatura e ambientit,-lagështia atmosferike,- faktori biologjik,- shkëlqimi i diellit,- faktori gjeografik,- njelmësia e ajrit,- ndikimi i erërave,- ndotja atmosferike, etj.
![Page 63: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/63.jpg)
63
Frekuenca e shkarkimeve në funksion të tensionit të transmetimit për aparate që punojnë nëzona me ndotje industriale
Skema parimore e shqyrtimit të izolimit me tension alternativ me frekuencë 50 Hz
![Page 64: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/64.jpg)
64MATERIALET ELEKTROTEKNIKE 12/4/200812/4/200812/4/ 64642008 64
![Page 65: KAPITULLI I PARE-PJESA E PËRGJITHSHME](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022012309/568bf1071a28ab893391bf43/html5/thumbnails/65.jpg)
65
PYETJETPYETJET
NdihuniNdihuni ttëë lirlirëë ttëë shfrytshfrytëëzonizonidisadisa minutaminuta ttëë bbëënini pyetjepyetje..
12/4/2008 MATERIALET ELEKTROTEKNIKE 6512/4/200812/4/ 652008 65