KALITIM

• Canlılar arası çeşitliliğin temelinde kalıtsal karakterler bulunur. Kalıtsal karakterler genlerin yapı ve bilgisiyle ilgili olduğu için üreme olayıyla ebeveynlerden yavrulara aktarılır.

• Anne ve babadan gelen kromozomlar sayesinde gelen genlerin, baskınlığına ve çekinikliğine göre de yavrunun özellikleri ortaya çıkar.

• Bezelyede baskın ve çekinik karakterler;• Uzun boyluluk kısa boyluluğa,• Kırmızı çiçek beyaz çiçeğe• Sarı tohum yeşil tohuma,• Yuvarlak tohum buruşuk tohuma,• Sarı meyve yeşil meyveye baskındır.

• İnsanda baskın ve çekinik karakterler;• Siyah saç rengi Sarı saç rengine,• Siyah göz Yeşil ve Mavi göze,• Siyah ten Beyaz tene,• Kıvırcık saçlılık Düz saçlılığa,• A ve B kan grubu 0 kan grubuna

baaskındır.

Homozigot (arı döl): Yavruda karakteri oluşturan iki geninde aynı

yapı, şekil ve özellikte olmasıdır. (AA, aa, BB, bb gibi)

( ) ( ) ( )

Baskın özellik Baskın gen Baskın gen

AA A A

( ) ( ) ( )

Çekinik özellik Çekinik gen Çekinik gen

aa a a

Heterozigot (melez döl): Yavruda karakterleri oluşturan iki geninde farklı yapı, şekil ve özellikte olmasıdır.(Aa, Bb, Ee gibi)

AA homozogot baskın karakter

Aa heterozigot baskın karakter

aa homozigot çekinik karakter

( ) ( ) ( )

Melez özellik Baskın gen Çekinik gen

Aa A a

• Genotip: canlını kromozomlarındaki (genler) genetik bilgidir. Kromozomların en küçük yapı birimi genler olduğu için genotipler genlerce oluşturulur.

• Fenotip: anne ve babadan üreme olayı ile yavruya aktarılan genler tarafından oluşturulan karakterlerin dış görünüşüne denir. Canlının fenotiplerinin oluşmasında gen-çevre etkileşmesi görülür.

İnsanda Cinsiyetin Belirlenmesi

• İnsanda tüm karakterlerin oluşmasından genler sorumludur. Benzer şekilde cinsiyet de genler tarafından belirlenir.

• İnsan vücut hücrelerinde 46 kromozom bulunurken, üreme hücrelerinde 23 kromozom bulunur.

• Yumurta ve spermin genotipi;

Dişi birey Erkek birey

44+XX 44+XY

22+X

Yumurta

22+X 22+Y

Sperm 1 Sperm 2

+

+

22+X

22+Y22+X

22+X

44+XY

44+XX

yumurta sperm 1

yumurta sperm 2

Erkek Yavru

Dişi Yavru

Zigot ve cinsiyetin oluşumu

Eşeye (Cinsiyete) Bağlı Eşeye (Cinsiyete) Bağlı Özelliklerin KalıtımıÖzelliklerin Kalıtımı

Karakterleri oluşturan genlerin yapı ve Karakterleri oluşturan genlerin yapı ve işleyişi bozulursa kalıtsal hastalıklar ortaya işleyişi bozulursa kalıtsal hastalıklar ortaya çıkar ve üreme olayı ile nesillere aktarılır.çıkar ve üreme olayı ile nesillere aktarılır.

Bu hastalıklara renk körlüğü, hemofili Bu hastalıklara renk körlüğü, hemofili (kanın pıhtılaşmaması), altı parmaklılık, (kanın pıhtılaşmaması), altı parmaklılık, derinin renksiz olması (albinoluk) örnek derinin renksiz olması (albinoluk) örnek olarak verilebilir. Bu kalıtsal hastalıkların olarak verilebilir. Bu kalıtsal hastalıkların bazıları eşey kromozomları üzerinde bazıları eşey kromozomları üzerinde taşınır. taşınır.

A-Renk Körlüğü (Daltonizm):A-Renk Körlüğü (Daltonizm): Bu rahatsızlık Bu rahatsızlık gözün retinasında bulunan, kırmızı ve yeşil gözün retinasında bulunan, kırmızı ve yeşil renkleri algılayan duyu almaçlarının renkleri algılayan duyu almaçlarının çalışmasının bozulması sonucu oluşur. X çalışmasının bozulması sonucu oluşur. X kromozomundaki çekinik genler tarafından kromozomundaki çekinik genler tarafından oluşturulur.oluşturulur.

Renk Körlüğü Şu Şekilde Oluşur:Renk Körlüğü Şu Şekilde Oluşur:

rr Hastalık geni (çekinik) Hastalık geni (çekinik) RR Normallik geni (dominant) Normallik geni (dominant) XXRRXXRR Normal Dişi Birey Normal Dişi Birey XXRRXXrr Normal (Taşıyıcı) Birey Normal (Taşıyıcı) Birey XXrrXXrr Hasta Dişi (Renk Körü) Dişi Birey Hasta Dişi (Renk Körü) Dişi Birey XXRRYY Normal Erkek Birey Normal Erkek Birey XXrrYY Hasta Erkek (Renk Körü) Birey Hasta Erkek (Renk Körü) Birey

B-Hemofili (Kanın Pıhtılaşmaması):

Bu hastalıkta kanın pıhtılaşması için gerekli bazı proteinler üretilemez ve yaralanmalarda kan pıhtılaşıp yara kabuğu oluşmaz.,

X kromozomlarındaki çekinik genler tarafından oluşturulur.

Hemofili Şu Şekilde Oluşur:

h Hastalık geni (çekinik) H Normallik geni (dominant) XHXH Normal Dişi Birey XHXh Normal (Taşıyıcı) Birey XhXh Hasta Dişi (Hemofili) Dişi Birey XHY Normal Erkek Birey XhY Hasta Erkek (Hemofili) Birey

Soru 1:• Renk körlüğü geni taşıyıcı bir anne

ile sağlıklı bir babanı;• A) kız çocuklarının taşıyıcı olma

olasılığı nedir?• B) erkek çocuklarının renk körü

olma olasılığı nedir?

Çözüm 1:• Anne: XRXr Baba: XRY XRXr XRY

X RY X rY X RXrX RXR

%25 %25%25%25

Sağlıklı erkek Hasta erkek Sağlıklı kız Taşıyıcı kız

• A) kız çocuklarının taşıyıcı olma olasılığı: %25’dir.

• B) erkek çocuklarının renk körü olma olasılığı: 525’dir.

Soru 2:• Hemofili geni taşımayan bir anne

ile hemofili bir babanın hemofili erkek çocuklarının doğma olasılığı nedir?

Hazırlayan : Emine AYDIN Fen ve Teknoloji ÖğretmeniMerkez Atatürk İlköğretim okulu Çamlıdere/Ankara