TEK GEN KALITIM ŞEKİLLERİ

Klasik Mendeliyen Kalıtım Gösteren Genetik Bozukluklar

Dominant Resesif

Otozomal Otozomal dominant Otozomal resesif

X’e bağlı X’e bağlı dominant X’e bağlı resesif

Tek gen kalıtımının 4 şekli bulunur

Otozomal Dominant Kalıtım Hastalıkları

Ailesel Hiperkolesterolemi

Akondroplazi

Brakidaktili

Ehlers-Danlos Sendromu

Huntington Hastalığı

Marfan Sendromu

Nörofibromatozis

Porfiria

Non-sendromik işitme kaybı

AKONDROPLAZİ

Yeni mutasyon sonucu oluşur

Kemik gelişimini etkileyen ağır orantısız boy

kısalığı

Mikrosefali (baş çevresi küçük)

Alın belirgin

Burun kökü basık

Rizomelik (kalça ve omuzlara ait) kısalık ve

trident hand

Normal zeka

Vertabralarda eğrilik (Lumbal Lordoz)

AİLESEL HİPERKOLESTEROLEMİ

Erken yaşta yüksek kolesterol

seviyesi ve eklem yerlerinde

ksantomlar, göz kapağında yağ

bezeleri

Erken yaşta damar sertliği ve kalp

krizine bağlı erken yaşta ölümler.

Her iki cinsiyette de eşit görülür

BRAKİDAKTİLİ

El ve ayak parmaklarının

anormal kısalığı

EHLERS-DANLOS SENDROMU

Deri, eklem, kas, kemik ve

bunları birbirine bağlayan

yapılardaki kollojen eksikliğiyle

ortaya çıkar

HUNTINGTON HASTALIĞI

Hareket bozukluğu

Mental gerilik

Beyin ve sinir sistemini etkiler

Heterozigot bireyler hastadır

Kol, gövde, bacak ve yüz kasları istemsiz

kasılır

Çabuk sinirlenme, depresyon

Yutmada zorlanma

MARFAN SENDROMU

Anormal bağ dokusu

Fibrilinin ve başlıca bağ doku bileşenlerinden biri olan elastik liflerin yapısını kodlayan gendeki bir bozulmadan kaynaklanır.

NÖROFİBROMATOZİS

Sinir sisteminin çeşitli

kısımlarında veya vücudun

herhangi bir yerinde tümör

gelişmesine zemin hazırlar

kemik ve cilt gibi dokuları

etkiler. NF1 ve NF2 genleri

sorumludur.

PORFİRİA Hem biyosentezinde yer

alan enzimlerin

bozukluğudur.

Hastalar ışığa duyarlıdır.

Akut ve Kutanöz profiria

olarak 2’e ayrılır:

Akut porfiria, sinir sistemi

etikilenir

Kutanöz porfiria, deri

etkilenir

Otozomal Dominant Kalıtımda Genetik Danışmanlık

Genetik danışma, doğacak yeni bireylerin hastalık

için risklerini anlatmak, doğan bireylerin takip ve

tedavisinde yapılması gerekenleri belli bir

sistematik plan çerçevesinde düzenleyip takip

etmeyi gerektirir.

Genetik danışmada esas olan hastalık hakkında

danışmayı alan kişiye net, doğru ve tarafsız bilgi

aktarmaktır.

Sağlıklı bir genetik danışmanlık hizmeti için yazılı

ve anlaşılır bir metin hazırlanması gerekir

OTOZOMAL RESESİF KALITIM

Sadece 2 mutant alleli bulunan ve hiç normal alleli

bulunmayan homozigotlarda görülür.

Etkilenmiş kişinin her iki ebeveyni de heterozigottur.

OTOZOMAL RESESİF KALITIM

OTOZOMAL RESESİF KALITIM

Hasta çocuğun kardeşleri, cinsiyet farkı olmaksızın ¼

olasılıkla hasta ve ¾ olasılıkla sağlam olur.

Hasta çocuğun anne ve babası genellikle normal olur

Akraba evlilikleri hastalık riskini artırır

Hasta kişi normal bir kişi ile evlenirse çocuklarının

hepsi normal fakat taşıyıcı olur

Hasta kişi heterozigot bir bireyle evlendiği zaman

çocukların yarısı heterozigot normal yarısı hasta olur

OTOZOMAL RESESİF KALITIM

ORAK HÜCRELİ ANEMİ (Cycle Cell Anemia)

Akdeniz toplumunda akraba evliliği sonucu sıklığı

artan bir hastalıktır

Orak hücreli anemide genetik heterojenite (farklı

genlerin ve alellerin etkisi sonucu aynı ya da benzer

fenotip görülmesi) görülür. Klinik bulguların şiddeti

bireyler arasında farklılık gösterir.

Otozomal resesif bir hastalıkta klinik olarak

etkilenmemiş bireyler zorunlu taşıyıcıdır ve genellikle

tesadüfen aile bireylerinden birine tanı konulması ile

ortaya çıkar.

ORAK HÜCRELİ ANEMİ (Cycle Cell Anemia)

Orak hücreli anemi hastası bir bireyin taşıyıcı bir

bireyle evlenmesi durumunda çocukları %50 taşıyıcı,

%50 hasta olacaktır.

Otozomal resesif kalıtım genellikle ailevi ve doğumsal

olarak nadir görülen durumlardır ve akraba evliliğiyle

sıklığı büyük oranda artar.

Alyuvarların orak şeklini alması

Hemoglobin geni sorumludur

Hemoglobin proteinin yapısı bozulur

Alyuvarlar yeterli oksijen taşıyamaz

OTOZOMAL RESESİF KALITIM

Beta talassemi

Orak Hücreli Anemi

Ailevi Akdeniz Ateşi-FMF

Albinizm

Kistik Fibrozis (CF)

Fenilketanuri

Hemofili

BETA TALASEMİ (Akdeniz Anemisi)

Hemoglobin zincirlerinden birinin veya birkaçının hasarlı

sentezi sonucu gelişen bir hastalıktır.

Sessiz taşıyıcı: Hematolojik olarak normal

Talasemi minör (taşıyıcı, heterozigot): Hafif hipokrom

mikrositer anemi (eritrositlerin hemoglobin içeriğinin

azalması)

Talasemi intermedia (hasta, homozigot): Transfüzyon

ihtiyacı fazla olmayan,

Talasemi major (hasta, homozigot): Transfüzyon bağımlı

BETA TALASEMİ PRENATAL TANI

Fetal kan örneklerinden;

Fetal kanda globin zincir sentezi 19-20.

haftalardadır.

Amniyosentez;

İkinci trimester, 15. haftadan sonra

Koryon villus örnekleri;

10-11. haftalarda fetal DNA analizi yapılır.

Tekrarlayan ateş, karın ağrısı, göğüs ağrısı ve

eklem ağrısı nöbetleri yapan bir hastalıktır.

Nöbetler genellikle 24-48 saat sürer. Hastalarda

nöbetler dışında hiçbir belirti yoktur.

Ailesel geçiş: Hastalığın ortaya çıkması için anne

ve babanın taşıyıcı ya da hasta olması gerekir.

Taşıyıcı anne ve baba %25 olasılıkla FMF çocuk

sahibi olur

Albino ya da albinizm bir metabolizma

hastalığıdır.

Renklenmeyi sağlayan melanin pigmeti

yokluğu veya azlığıdır

Her iki cinsiyette de görülür

Deri açık renkli ve incedir. Görme azdır,

göz hareketleri düzensiz ve kayma

vardır (nistagmus)

Albinizmden çeşitli genler sorumludur ve

bu genlerdeki mutasyonlar değişik tipte

albinizme neden olur

Metabolik bir hastalıktır

Hasta kişiler fenilalanin amino asitini tirozin amino asitine

çeviremezler

Fenilalanini tirozine çevirmek için gerekli olan reaksiyonu

katalizleyen enzime fenilalanin hidroksilaz (PAH) enzimi adı

verilir ve fenilketonüri hastalarında karaciğerde işlev gören bu

enzim aktif değildir. Dolayısıyla vücutta birikmiş olan fenilalanin

ve türevleri beyin omurilik sıvısına geçer, burada bileşiklerin

düzeyi yükselir ve hasta bireyde zeka ve nörolojik gelişim

geriliğine neden olur

Yeni doğan bebeklerden topuktan alınan birkaç damla kan ile

yapılan Guthrie testi ile tanı koyulur

Genetik danışman ailede görülen kalıtsal hastalık için

ailede kimlerin hasta veya taşıyıcı, yani risk altında

olduklarını belirler ve doğum öncesinde tanı için neler

yapılabileceği konusunda aileyi bilgilendirir.

Akraba evliliklerinde otozomal resesif hastalığı olan

çocuklara sık rastlanır. Örnek olarak toplumda her

beşyüz kişiden birinin belli bir hastalığın taşıyıcısı

olduğunu düşünelim. Bu hastalığın akraba evliliğinde

görülme sıklığı 10-20 kat daha fazladır.

X KROMOZOMAL DOMİNANT KALITIM

Hasta erkeğin kız çocukları

hasta erkek çocukları ise

normal olur

Hasta kadının kız ve erkek

çocuklarının yarısı hasta olur.

Hastalık erkekten erkeğe

geçmez.

Hasta erkek çocuğun annesi

mutlak hastadır

X KROMOZOMAL DOMİNANT KALITIM

Hastalık hem erkek hem kız çocuklarda gözlenir ve

kalıtım biçimi otozomal dominant kalıtıma benzer.

Ancak otozomal dominant kalıtımdan farklı olarak

X’e bağlı resesif hastalıklarda olduğu gibi hasta

erkeklerin Y kromozomunu vermeleri ve hastalığın X

kromozomu üzerinde kalıtılması nedeniyle erkek

çocuklarında hastalığın görülme riski yoktur. Hasta

kadınlar da ise her gebelikte hastalığın kız ve erkek

çocuklarda görülme riski eşit ve %50’dir.

X’E BAĞLI OTOZOMAL DOMİNANT HASTALIKLAR

Rett sendromu

Fragile-X

X’E BAĞLI OTOZOMAL DOMİNANT HASTALIKLAR

Bu grup içerisinde yer alan hastalıklar için; ailelerde

genellikle tek bir çocukta ortaya çıkması (sporadik) ve

erkeklerde ölümcül, kadınlarda ise ağır seyretmesi

nedeniyle preimplantasyon genetik tanı uygulaması

yapılmasına ihtiyaç duyulmaz.

X’E BAĞLI OTOZOMAL DOMİNANT

HASTALIKLAR

X’e bağlı dominant hastalıklar için sağlıklı erkek

veya kadında germline mozaisizm (sadece üreme

hücrelerinde mutasyonun bulunması) gözlenebilir ve

ailede birden fazla aynı hastalığa sahip çocuk

öyküsü bulunması durumunda indirekt olarak bu

durum tanımlanabilir. Bu tür ailelerde hastalığa

neden olan mutasyonun bilinmesi halinde

preimplantasyon genetik tanı önerilebilmektedir.

X’E BAĞLI OTOZOMAL DOMİNANT HASTALIKLAR

X KROMOZOMAL RESESİF KALITIM

Hastalık çoğunlukla erkeklerde görülür ve bunların anneleri

normal fakat ilgili gen için taşıyıcıdır.

Hastalık babadan oğula geçmez

Hasta erkek sağlam kadınla evlenirse, kız çocuklarının tümü

taşıyıcı, erkek çocuklarının ise tümü sağlam olur.

Taşıyıcı kadın sağlam erkekle evlendiği zaman, kız çocuklarının

yarısı normal yarısı taşıyıcı, erkek çocuklarının ise yarısı sağlam

yarısı hasta olacaktır.

Hasta erkek taşıyıcı kadınla evlenecek olursa, kızlarının yarısı

hasta yarısı taşıyıcı, erkeklerin ise yarısı hasta yarısı sağlam

olur.

Hasta kız çocuğunun babası mutlak hastadır

X KROMOZOMAL RESESİF KALITIM

http://cal.vet.upenn.edu/projects/genetic/tutorial/inherit/xrec.htm

X KROMOZOMAL RESESİF KALITIM

Hastalık, cinsiyet kromozomları (X kromozomu) ile

kalıtılması nedeniyle nadir durumlar dışında sadece

erkeklerde saptanır. Erkeklerde tek bir X kromozomu

bulunması nedeniyle X'e bağlı hastalıklar için

taşıyıcılık söz konusu değildir. Hasta erkek bireylerin

erkek çocuklarında hastalık veya taşıyıcılık riski yok

iken kız çocuklarının tümü taşıyıcı olmaktadır.

X KROMOZOMAL RESESİF KALITIM

Kadınlarda çift X kromozomu bulunduğu için

tek bir mutant gen nedeniyle hastalık ortaya

çıkmaz ve kadınlar taşıyıcıdırlar. Taşıyıcı

kadınların erkek çocuklarının hasta olma riski

her gebelik için %50 iken kız çocuklarının

%50’sinde taşıyıcı olma riski mevcuttur.

X KROMOZOMAL RESESİF KALITIM