KADER.KONUSU İLE İLGLİ BİR HADÎSE DÂİR BÂZI KELÂMÎ YORUMLAR-9s-Doç. Dr. Arif YILDIRIM
Transcript of KADER.KONUSU İLE İLGLİ BİR HADÎSE DÂİR BÂZI KELÂMÎ YORUMLAR-9s-Doç. Dr. Arif YILDIRIM
-
7/31/2019 KADER.KONUSU LE LGL BR HADSE DR BZI KELM YORUMLAR-9s-Do. Dr. Arif YILDIRIM
1/9
Atatrk niversitesi lhiyat Fakltesi Dergisi, say: 25, Erzurum, 2006 17
KADER KONUSU LE LGL BR HADSE DR BZI KELM
YORUMLAR
Do. Dr. Arif YILDIRIM*
ZET
slm, tabatn, tabat da slmn llerine uygundur. Uygunluu salayan
ontolojik ve ter yasalarn genel ad kaderdir. Ancak, kinatn dzenini salama
arac olan kader, bzen lszle ve dzensizlie sebep olacak derecede yanl
veya eksik anlalabilmitir. Makalede bu yanl anlamann grld bir hads rnek
alnm ve kaderin, gerek anlamna uygun decek ekilde yorum denemeleri
sunulmutur.
Anahtar Kelimeler: Kader, Cebir, Amel, Kader, Faaliyet, Tefsir, Kelam, Said,
aki
ABSTRACT
Some Theological Interpretations About a Hadith Related to Subject of
Destiny
Islam conforms to the nature, and also the nature conforms to the
fundamental beliefs or rules of conduct of Islam. The general name of ontological
laws and legislative laws that provide this conformity is destiny (kader). But by
means of forming the order of universe, the destiny had been able to be understood
wrongly and deficiently in a manner of conducing to chaos and untidiness.
In this article we gave an example of a misunderstood hadith and we
interpreted the suitable meaning of destiny.
Keywords: Destiny, Fate, Fatalism, Work, Activity, Theology, Interpretation,
Happy, Unhappy
A - GR
1. Kader:
* Atatrk niversitesi lhiyat Fakltesi Kelm Ana Bilim Dal retim yesi.
-
7/31/2019 KADER.KONUSU LE LGL BR HADSE DR BZI KELM YORUMLAR-9s-Do. Dr. Arif YILDIRIM
2/9
Do.Dr. Arif Yldrm---------------------------------------------------------------------------------------------18
slm dni tabata, tabat da bu dne uygundur. Dnin ftr olmas bu demektir1.
Faydal gda maddelerinin hell, zararl gda maddelerinin haram klnmas bu
sebeptendir. Faydal veya zararl i ve davranlar iin de ayn durum sz konusudur.u halde slm dni, tabattan olumlu bir ekilde yararlanma ve tabatn zararl
etkilerinden korunma yol ve relerini retmek iin gelmi bir klavuzdur; yoksa
tabat yok etmek iin konmu deildir. nk tabat yaratan da, dni koyan da
Allahtr. Allahn emri ile irdesi arasnda farkllk bulunabileceinden sz
edilmektedir2. Ancak bu gr bz tartmalara yol amtr. Allahn koymu olduu
normal tabi denge bozulursa, anormal bir tabat ortaya kar ve bundan cansz ve
canls ile tabat zarar grr. Zararl madde bamll, ecinsellik ve dengesiz eko,slm dninin tabattan rasyonel bir biimde yararlanma yolundaki ilkelerine uymama
sonucu ortaya km anormal/bozulmu tabat rnekleridir.
te kader, Allahn kinatn dzen ve dirliini korumak iin koyduu tabi ve
din kanunlarn, yni l ve plnlarn tamamnn addr. u meldeki yetler kaderin
asl anlamnn bu olduunu gstermektedir: Hazneleri bizim yanmzda olmayan
hibir ey yoktur ve hazneleri yanmzda olan her bir eyi ancak belli kader(l ve
pln) ile indiririz3; ... Allah rzk, kader (koyduu l) ile indirir ...4; Biz her eyi
kader ile (belli bir lye uygun olarak) yarattk5; Gne de kendi kararghnda
akar, bu, her eye hkim olan ve her eyi en iyi bilen Allahn takdridir(belli bir lye
gre koyduu dzendir). Aya da (her gn yrd) konaklama yerleri takdr
ettik(her gn belli bir mesfe almasn saladk) ...6
Allahn belirledii llere uygun olarak koyduu tekvn (ontolojik) ve ter
kanunlarn btnnden ibret olan kadere uyulursa kurtulu, bar ve mutluluk, tek
kelime ile hayr; ona uyulmazsa olumsuz sonular, yni er sz konusudur. u halde
hayr, tabatn normal kullanlnn, baka bir ifde ile lh irdeye uygun
davranmann; er de tabat kt kullanmann, yni lh irdeyle atmann
kanlmaz sonucudur ve kader kinatn varl iin gerekli olan bir dzendir.
1 e-ehristn, Ebl-Feth Muhammed b. Abdlkerm, el-Milel ven-Nihl, nr. Muhammed Seyyid
Geyln, Msr, 1387/1967, I, 39.2 Bkz., el-Mturd, Eb Mansr Muhammed b. Muhammed, Tevlt- Ehlis-Snne, thk. Ftma Ysufel-Haym, Beyrut, 1425/2004, IV, 587-588.
3 el-Hicr (15), 21.4 e-r (42), 27.5 el-Kamer (54), 49.6 Ysn (36), 38-39.
-
7/31/2019 KADER.KONUSU LE LGL BR HADSE DR BZI KELM YORUMLAR-9s-Do. Dr. Arif YILDIRIM
3/9
Kader Konusu le lgili Bir Hadse Dair Baz Kelm Yorumlar---------------------------------------19
2. Cebir:Yukarda verdiimiz bilgilere gre tanmlayacak olursak cebir, kinatta ve
zellikle onun nemli bir paras olan insann i ve davranlarnda lszl
savunan doktrinlerin genel addr. Onu hibir ly dikkate almadan, insanlarn
sicilini iyi veya bozuk olarak yazmaktr eklinde mahhaslatrabiliriz.
B - D Mans Cebri Gsteren Bir Hadsle lgili Bz Kelm Yorumlar
Buhrnin ve Mslimin Hz. Aliden ve mran b. Husayndan, ayrca Mslimin
Cabirden rivyet ettikleri hadste Hz. Peygamber, zet olarak, her insann Cennetlik
veya Cehennemlik olduunun nceden yazldn sylemi; bunun zerine
oradakiler, Sonunda varacamz yer nceden belli olduuna gre, oray kazanmak
iin ibdet edenlerimizin almas neye yarar? yleyse, bu yazgya dayanarak
herhangi bir ey yapmayarak, mukadder akbetimizi beklememiz gerekmez mi?
deyince Hz. Peygamber, Hayr, aln; nk Cennetlik olarak yazlan mutlular
(Sadet Ehli)) buna gtren ilere, Cehennemlik olarak yazlan mutsuzlar (ekvet
Ehli) da ona gtrecek ilere dneceklerdir. u halde Cennetliklerden ve
Cehennemliklerden her biri, neresi iin yaratlm ise ona uygun iler kendisine
kolaylatrlr; yni mutlu (sad) olacaklara buna uygun iler, mutsuz (ak) olacaklara
da yine ona uygun ilerde bulunmalar kolaylatrlr buyurmu ve sonra Kim verir
ve saknrsa, en gzel olan da tasdik ederse, biz onu en kolaya hazrlarz, onda
baarl klarz. Kim cimrilik edip vermez, kendisini zengin sayp hakka boyun emez,
en gzel olan da yalanlarsa, biz onu en zor olana yneltiriz7 melindeki yetleri
okumutur8.
7
el-Leyl (92), 5-10.8 Mslim, Ebl Hseyn Mslim b. el-Haccc, Sahh-u Mslim, nr. Muhammed Fuad Abdlbaki,Beyrut, 1972, el-Kader, 6; el-Buhr, Eb Abdillh Muhammed b. sml, el-Cmius-Sahh, nr.Mustafa Deyb el-Boa,et-Tevhd, 54.
-
7/31/2019 KADER.KONUSU LE LGL BR HADSE DR BZI KELM YORUMLAR-9s-Do. Dr. Arif YILDIRIM
4/9
Do.Dr. Arif Yldrm---------------------------------------------------------------------------------------------20
Kaderiye/Mtezilenin insan fiilleri konusunda kaderi inkr ettikleri9, Earlerin
ve onlarn byk oranda etkisinde kaldklar anlalan Mturdlerin10 ise bu hadsi ve
benzeri naslar, Cebriyyenin insan fiilleriyle ilgili grlerinden ayrmay zorlatracakekilde yorumladklar bilinmektedir. Mtezilenin insan fiillerinde kaderi ve
Cebriyyenin kesbi inkr etmelerinin arla kat ortadadr. Ehl-i Snnetin niyet
olarak bu arlktan kat muhakkaktr. Ancak, orta yolu, zihinleri rahatlatacak
ekilde ortaya koyamad da bir gerektir. Bunun sebebi, yukarda bir rneini
verdiimiz naslar yorumlamadaki ihtiyatl tutumudur. Naslar ihll etmek, hibir
Mslmann cesaret edemeyecei bir davrantr. Ancak, bu ihlle dmeden, uygun
bz yorumlar mmknse, bundan kanmak da doru deildir. te bu mlhazaierisinde, yukarda meli verilen hadisle ilgili olarak orta yolu gsterecek ekilde
yaplm bir ksm kelm yorumlar, tarafmzdan yaplm bz ilve ve aklamalarla
birlikte sunmay uygun bulduk. imdi bu yorumlara geelim.
1. aln, nk her mkellefe, ne iin yaratlm ise onu yapma kolayl
verilmitir melindeki hads, kimisinin zannettii gibi, Cennetliklere Cennete
gtren iler, Cehennemliklere de Cehenneme gtren iler kolaylatrlmtr
mansnda deildir. Ben cinleri ve insanlar ancak bana ibdet etmeleri iin
yarattm11melindeki yet, cinlerin ve insanlarn yaratl hikmetinin Allaha ibdet
etmek olduunu bildirmektedir. Bu tibarla, hadste geen (nsanlarn
yaratl hikmeti), bu yette geen Allaha ibdet ile tefsr edilmelidir. O takdirde
hadsin mans, Her mkellef insan Allaha ibdet etmek iin yaratlmtr ve her
mkellefe Allaha ibdet ederek iyilerden ve dolaysyla Cennetliklerden olma imkn
ve kolayl verilmitir eklindedir12. yete de uygun olan bu mnnn Cebriyyenin
gr ile hibir ilgisinin bulunmad ortadadr.
Sz geen hadsle, Cebriyyenin iddi ettii gibi, bir mn anlatlmak
istenseydi Benim bir ey sylememe gerek yoktur. Zra her grup yaratl gyesine
uygun bir davran sergilemek zorunda braklmtr. Baka bir ifade ile; iyi veya kt
ilerde alp almamak sizin elinizde deildir. nk iyi veya kt ilerde
9
el-Ear, Ebul-Hasan Ali b. sml, Makaltl-slmiyyn ve htilful-Musalln, nr. Helmuth Ritter,Weisbaden, 1400/1980, s. 277; el-Badd, Eb Mansr Abdulkhir, Beyrut, el-Fark beynel-Frak,nr. Muhyiddn Abdlhamd, Beyrut, tsz., s. 149.
10 Kr. Huleyf Fethullah, Mukaddimet Kitbit-Tevhd, st., 1979, m7-m10.11 ez-Zriyt (51), 56.12 el-Makbil, Slih b. Mehd, el-Alemu-mih f-sril-Hakk alel bi vel-Meyih, Msr, 1328, s.
99.
-
7/31/2019 KADER.KONUSU LE LGL BR HADSE DR BZI KELM YORUMLAR-9s-Do. Dr. Arif YILDIRIM
5/9
Kader Konusu le lgili Bir Hadse Dair Baz Kelm Yorumlar---------------------------------------21
almak veya almamak mecburiyetinde olana herhangi bir emir vermenin bir
anlam yoktur. Ayrca, zorla almak bir hak kazandrmaz denilmesi gerekirdi. Oysa
byle denilmedi ve irdeli olarak almay ifde eden bir kelime kullanlarakalmak emredildi.
Emredilen bu almann kt ileri kapsamas, Peygamberin mrfu emr ve
mnkerden nehyetmekten ibret olan tebli misyonuna aykrdr. O halde bu hadse,
muhkem naslarn aka belirttii lh adlete ve Hz. Peygamberin gnderili
hikmetine uygun den aln! nk herkese man ve ibdet frsat verilmitir
veya aln! nk hr irdenizle yapacanz iyilikler Allahn sizi man ve ibdete
muvaffak klmasna, yapacanz ktlkler de onun size yardmn kesmesine sebepolacak ve dolaysyla Cenneti de Cehennemi de kendi hr irdeleriniz ile
yapacanz i ve davranlar karlnda hak etmi saylacaksnz gibi mnlar
vermemiz gerekir.
Sz konusu muhkem naslardan bir ksm, Hz. Peygamberin, mezkr hadsin
sonunda okuduu yetlerdir. Bu yetler, yukarda verdiimiz many aka isbt
etmektedir. nk bu yetlere baknca, sadet ve ekavetin sebepsiz yere/keyf
olarak verilmedii, tam aksine sadetin ilk etapta, adlet gerei olarak herkese eit
ekilde verilmi yzde elli orannn stnde bir frsatn iyi, ekavetin de bu frsatn
kt, yni yzde ellinin nisbetinin altnda olan ktlk yapma frsatnn
kullanlmasnn sonucu olduu hkm elde edilmektedir. lk etapta herkese eit
olarak verilen frsat, Peygamberin bildirdii inan esaslar ve bu meyanda mutluluk
yurdu olan gzel Cenneti dorulamak, yasaklardan saknmak ve gerekli yerlere ml
yardmda bulunmakla iyiye, bunlarn zddn yapmakla da ktye kullanlm olur. Eit
olarak verilen frsatn iyiye veya ktye kullanlmasyla eitlik mkellef tarafndan
bozulunca, Allah da artk eit frsat vermez. Frsat iyiye kullanana yeni frsatlar
balar, onlara kolaylk salar. Frsat ktye kullanana da nceki frsat dah
vermez. Bylece ondan yardmn keser. Allahtan yardm alamaynca da ktlk
faktrleri devreye girer ve onlarn etkisiyle bu kiide ktlk eilimi artar, bu sretle
yaanmas ho ve kolay olan Cennet yerine, dayanlmas zor olan Cehennem
kolayca hak edilmi olur. Baka bir ifde ile; yaanmas ho ve kazanlmas zor
olmakla birlikte Allahn yardmyla kolayca kazanlacak Cennet yerine, lh yardmn
kesilmesi ve ktlk faktrlerinin etkisiyle, yaanmas zor olan Cehennem kolayca
hak edilmi olur.
-
7/31/2019 KADER.KONUSU LE LGL BR HADSE DR BZI KELM YORUMLAR-9s-Do. Dr. Arif YILDIRIM
6/9
Do.Dr. Arif Yldrm---------------------------------------------------------------------------------------------22
Akl banda olan ve ibdet etmek iin fiziksel bir engeli bulunmayan,
kendisinin iyi olduunu gsterecek ileri yapmaya gayret etmelidir. Bir kimsenin
kendisinde byle bir gcn bulunmadn ileri srebilmesi iin, ya fiziksel engelliveya akl hastas olmas icap eder. lh emirlere uymann ve yasaklardan
saknmann kaderde iyilik, aksinin ise ktlk almeti sayldn Kurn
bildirmektedir. Bu durumu bilip gereini yerine getirmemek -biraz nce de ifde
ettiimiz gibi- ya psikolojik bir rahatszl veya inan eksikliini gsterir.
Kiinin, kendisinde iyilik yapma eilimini bulamamasn ekavet almeti
saydn sylemesine ramen, ibdet yapmamakta srar etmesi bir elikidir. nk
onun sz, bu konudaki haberlere inandn/tehlikeli durumun farknda olduunugsteriyor. Byle bir kimsenin, Allahn kendisinin byle olmasn dilediini syleme
hakk yoktur. Zra Allah kendisinin yle olmasn dilemi olsa, onun, tehlikenin
farknda olmasn da engellerdi. Bunu engellemediine gre, gereince davranmay
da engellememi demektir. Buna gre mezkr hads u mnda da olabilir:
2. Her insan emir, nehiy vad ve vadle imtihan olunmaya ve bu imtihann
gereini yerine getirmeye elverili bir akla ve vcut yapsna sahip bir halde
yaratlmtr13.
3. Hadsin muhtemel mnlarndan birisi de yledir: aln! nk alma
sizi eitecek ve yapamayacanz sandnz ilerde er veya ge sizi
uzmanlatracaktr. De ki: (Din ve dnya iin) aln, Allah da, Peygamberi de,
Mminler de almanz grecektir ...14; Sizin iin daha hayrl olduu halde bir eyi
sevmemeniz mmkndr. Sizin iin de kt olduu halde bir eyi sevmeniz de
mmkndr. Allah bilir, hlbuki siz bilmezsiniz15. melindeki yetler bu mnya
iret etmektedir.
4. Mezkr hadsin bir mns da (Din ve dnya iin) aln; nk kader,
sadet ve ekaveti belirlemede (din ve dnya iin) almay l almtr. O halde
kaderinizi almalarnz belirleyecektir eklinde olabilir.
5. Muhtemel bir mn da, Meyliniz ve hatt inancnz bulunmasa bile, siz
yine iyi iler yapn. nk iyi ilere devam etmeniz sizde meyil ve man
uyandracaktr eklindedir.
13 Kr. el-Mturd, a.g.e., IV, 588.14 et-Tevbe (9), 105.15 el-Bakara (2), 216.
-
7/31/2019 KADER.KONUSU LE LGL BR HADSE DR BZI KELM YORUMLAR-9s-Do. Dr. Arif YILDIRIM
7/9
Kader Konusu le lgili Bir Hadse Dair Baz Kelm Yorumlar---------------------------------------23
6. Bir dier muhtemel mn da yledir: Dnyada, kfir veya Mslman
olsun, herkese istedii ii yapma imkn verilmitir. Mezkr hadsin Her alana
iini yapma kolayl verilmitir16 eklindeki versiyonu bu mn ile ilgilidir.7. Hadsin bir mns da, Herkese gcnn yettii i teklif edilmitir eklinde
olabilir.
8. Nihyet mezkr hads Siz gizli kaderi aratrmak ve ona gre hareket
etmekle deil, ak kadere, yni Allahn ve Reslnn size rettiklerine gre
davranmakla mkellefsiniz eklinde bir mnya da iret etmi olabilir. Essen
kader, kapal bir alandr. Kapal bir alanla ihticc (hccet getirmek) ciz deildir17.
Dolaysyla, takdr-i lh glib olsa da, muhatabn azaba urayaca bilinse de,mrfu emr ve mnkerden nehyetme farzas dmez18. lerinden bir topluluk,
Allahn helk edecei, yahut iddetli azap edecei bir kavme niin t
veriyorsunuz? dedi. (t verenler de) dediler ki: Rabbinize mzeret (beyn
etmek) iin, bir de belki saknrlar diye (t veriyoruz)19 melindeki yet de bu
hususa iret etmektedir.
zet olarak; Allahn stnde ve onu sorgulayacak bir g yoktur. O, dilediini
yapacak gtedir. Ancak, kendi yceliinin gerei olarak, plnsz, lsz, keyf ve
geliigzel i yapmaz. Kendisinin koyduu ince pln, l ve ayarlar ile oynamad
gibi, oynayanlar da iddetle cezalandrr ve bunu yaparken zerre kadar zulmetmez.
Bunu hususu daha iyi kavramak iin teknik bir rnek verelim. Mesel, elektrik
akmn teknik kurallara uygun olarak kullanr iseniz, bundan yararlanrsnz; aksi
halde arplrsnz. Ne fayda ne zarar diyen manta gre, elektrik akmndan da, var
olmaktan da vazgemek lzm gelir. Bu ise akl kr deildir. Varlklar yaratmann
hikmeti, onlardan yararlanmaktr. Yanl kullanm sonucu karlalacak tehlike
dolaysyla yzde doksan dokuz orannda yararl varlktan vazgemek, akl kr
deildir. Ve hassas ller ve ayarlar demek olan kaderi, susuz insanlar ezelde
sulu yazmak tarznda anlamak, her eyden nce, kaderin szlk anlamna terstir,
yni bir lszlktr. Eer Mslmanlar byle bir kader anlayna ship iseler,
bunun vebli, gerei doru anlatmayan/anlatamayan slm limlerine aittir.
16 Mslim, a.g.e., el-Kader, 8.17 Kr. el-Mturd, a.g.e., III, 390; bn Teymiyye, Ahmed b. Abdlhalm, Mecmatur-Resil, Beyrut,
1403/1983, I, 86-87.18 et-Turt, Eb Bekr Muhammed b. el-Veld, Kitbul Havdis vel-Bida, thk. Abdlmecd Trk,
Beyrut, 1410/1990,I, 84.19 el-rf (7), 164.
-
7/31/2019 KADER.KONUSU LE LGL BR HADSE DR BZI KELM YORUMLAR-9s-Do. Dr. Arif YILDIRIM
8/9
Do.Dr. Arif Yldrm---------------------------------------------------------------------------------------------24
Gnahlar madd veya manev mikrop retir ve onlar yapann kimyasn bozar.
Kazandklar ktlkler onlarn kalplerini paslatmtr20melindeki yet bu duruma
iret etmektedir. Bu bozuk kimyann, verset yoluyla nesillere intikali zerindearatrmalar kesin bir sonuca varamamtr. Bunlar, byle bir kaltm ortaya koyacak
ekilde sonulanrsa, bz kiilerde er eiliminin dominant durumda olmasnn
sebeplerinden birisini daha bulma yolunda nemli bir mesafe alnm olaca
dnlebilir. Mukabil durum, kar kutuptaki iyilikler iin de sz konusudur. Hz.
Nhun szn nakleden Onlar gnahkr ve kfir nesillerden bakasn
dourmazlar21melindeki yet,gnahlarn bozduu babalara ait kimyann, veraset
yoluyla evltlarna intikaline iaret etmekle birlikte, kesin olarak ortaya bunukoyduunu syleyemeyiz. nk yetin Hz. Nhun gr olma ihtimali vardr.
Ayrca Hz. Nhun bu ifdesi, gnahkr ve ahlksz ebeveynin, ocuklarna veya
toplumun, vatandalarna iyi bir eitim vermemeleri sebebiyle ortaya kacak olan
soysuzlamay da ifde etmi olabilir. slmda demin gnhnn, Hristiyanlarn
iddi ettii gibi, evldna intikali sz konusu deildir. ntikalin mmkn olduu
varsaylsa bile, yine sz konusu deildir. nk Hz. dem tevbe edip arnmtr.
Fakat her hlkrda iyi veya kt genlerin verset yoluyla gemesi tamamen inkr
edilemez. Ve hibir gnahkr bakasnn gnhn yklenmez22 melindeki yete
gelince, birinin bir dahli, etkisi ve katks olmadan iledii gnhn sorumluluu
kendisine it olduunu bildirir. yet gnh sebebiyle bozulmu genlerin versetle
intikali sz konusu ise, o takdirde ana ve babann sebep olduu bozulmann gnh
evltlarna deil, kendilerine ittir. Zmer sresindeki mezkr yet buna da iret
etmi saylabilir.
Kurn ve sahih Snnetin -en azndan bir ksm beynlarndan- u sonular
net bir biimde ortaya kmaktadr. Cinler ilesinden olan eytan ve onun zrriyeti de
dhil, dnyaya gelen btn mkellef varlklar msm ve hkmen Mslman olarak
doarlar. Ancak, daha sonra Allahn kendilerine verdii hr iradeleri ile ya bu ftr
durumlarn bilinli bir ekilde srdrrler veya saparlar. Buna binen, sorumluluk
tamamen kendilerine ittir. O halde, Descartesin de isbetle belirttii gibi, Allah en
mkemmel varlktr. Zerre kadar zulmetmez ve bizi aldatmaz. Kinatta kader kurban
bulunduu sz doru deildir. Bununla birlikte bu dnyada kiilerin irde snrlarn
20 el-Mutaffifn (83), 14.21 Nh (71), 27.22 ez-Zmer (39), 7.
-
7/31/2019 KADER.KONUSU LE LGL BR HADSE DR BZI KELM YORUMLAR-9s-Do. Dr. Arif YILDIRIM
9/9
Kader Konusu le lgili Bir Hadse Dair Baz Kelm Yorumlar---------------------------------------25
aan fetler, determinist veya indeterminist anlaylara uygun olarak belirlenen
sebep ve sonular hiyerarisi ierisinde, bakalarnn yanl davranlar dolaysyla
madur olanlar bulunabilir. Veya baka bir ifde ile: Kuru ile beraber ya da yanabilir.Bu durumdakilerin hesab kyamette grlecek ve mutlak lh adalet tecell
edecektir. Kendi elleriniz ile tehlikeye atlmayn23; ... Dnyadan nasbini unutma24
...; te bu, senin iki elinin sunduudur25; nandk diyen insanlardan kimisi,
insanlarn ikencesini Allahn azb gibi kabl ederler26gibi yetler, insann kendi
eylem alanna giren i ve davranlarnda, hi deilse, Allahn takdir ettii belli bir
sre iin, hr olduunu gstermektedir.
SONUnsan, kendi eylem alanna giren i ve davranlarn Allahn kendisinde
bulunmasn diledii hr irdesi ile yapar veya terk eder ve bu yzden sorumlu olur.
yilik veya ktlk alternatiflerinden birinde kullanlmaya elverili olan bu irde;
eitim, retim gibi kltrel veya sosyal motiflerle vesire ile pozitif veya negatif
ynde deiiklie urayabilir. Bu sylediklerimiz, her Mslmann bilmek zorunda
olduu asgar bilgilerdir. Bunlarn tesindekiler, bize kapal olan, ykmllk ve
sorumluluumuzu aan bir alana dhildir. Bu alan Allah kimseye en kk bir
oranda dah hakszlk yapmaz diyerek Allaha havale eden bir man ile amaktan ve
Allaha teslim olmaktan baka yaplacak bir ey yoktur.
23 el-Bakara (2), 195.24 el-Kasas (28), 77.25 el-Hacc (22), 10.26 el-Ankebt (29), 10.