Georges Ifrah - Rakamların Evrensel Tarihi 2- Çakıl Taşlarından Babil Kulesine
Jorge Luis Borges Alcakligin Evrensel Tarihi
-
Upload
baran-tekay -
Category
Documents
-
view
234 -
download
0
Transcript of Jorge Luis Borges Alcakligin Evrensel Tarihi
-
7/31/2019 Jorge Luis Borges Alcakligin Evrensel Tarihi
1/59
Jorge Luis Borges _ Alakln Evrensel TarihiKitaplar, uygarla yol gsteren klardr.
UYARI:
www.kitapsevenler.com
Kitap sevenlerin yeni buluma noktasndan herkese merhabalar... Cehaletin yenildii, sevginin, iyiliin ve bilginin paylald yerolarak grdmz sitemizdeki tm e-kitaplar, 5846 sayl kanun'un ilgili maddesine istinaden, engellilerin faydalanabilmeleriamacyla ekran okuyucu, ses sentezleyici program, konuan "Braille Not Speak", kabartma ekran ve benzeri yardmc aralara,uyumlu olacak ekilde, "TXT", "DOC" ve "HTML" gibi formatlarda, tarayc ve OCR (optik karakter tanma) yazlm kullanlarak,sadece grme engelliler iin, hazrlanmaktadr. Tmyle cretsiz olan sitemizdeki e-kitaplar, "engelli-engelsiz elele" dncesiyle,hibir ticari ama gzetilmeksizin, tamamen gnlllk esasna dayal olarak, engelli-engelsiz yardmsever arkadalarmzn younemei sayesinde, grme engelli kitap sevenlerin istifadesine sunulmaktadr. Bu e-kitaplar hibir ekilde ticari amala veya kanunaaykr olarak kullanlamaz, kullandrlamaz. Aksi kullanmdan doabilecek tm yasal sorumluluklar kullanana aittir.Sitemizin amac asla eser sahiplerine zarar vermek deildir.
www.kitapsevenler.com web sitesinin amac grme engellilerin kitap okuma hak ve zgrln yceltmek ve kitap okumaalkanln pekitirmektir.
Ben de bir grme engelli olarak kitap okumay seviyorum. Sevginin olduu gibi, bilginin de paylaldka pekieceine inanyorum.Tm kitap dostlarna, grme engellilerin kitap okuyabilmeleri iin gsterdikleri abalardan ve yaptklar katklardan tr teekkrediyorum.
Bilgi paylamakla oalr.Yaar Mutlu
LGL KANUN:5846 sayl kanun'un "Altnc Blm-eitli Hkmler" blmnde yeralan "EK MADDE 11" : "ders kitaplar dahil, alenilemi veyayaymlanm yazl ilim ve edebiyat eserlerinin engelliler iin retilmi bir nshas yoksa hibir ticar ama gdlmeksizin birengellinin kullanm iin kendisi veya nc bir kii tek nsha olarak ya da engellilere ynelik hizmet veren eitim kurumu, vakfveya dernek gibi kurulular tarafndan ihtiya kadar kaset, CD, braill alfabesi ve benzeri formatlarda oaltlmas veya dn
verilmesi bu Kanunda ngrlen izinler alnmadan gerekletirilebilir."Bu nshalar hibir ekilde satlamaz, ticarete konu edilemezve amac dnda kullanlamaz ve kullandrlamaz.Ayrca bu nshalar zerinde hak sahipleri ile ilgili bilgilerin bulundurulmas ve oaltm amacnn belirtilmesi zorunludur."
-
7/31/2019 Jorge Luis Borges Alcakligin Evrensel Tarihi
2/59
Bu e-kitap grme engelliler iin dzenlenmitir.Kitap taramak gerekten incelik ve beceri isteyen, zahmet verici bir itir. Ne mutlu ki, bir grme engellinin, dzgn taranm ve
hazrlanm bir e-kitab okuyabilmesinden duyduu sevinci paylaabilmek tm zahmete deer. Sizler de bu mutluluu paylaabilmekiin bir kitabnz tarayp, [email protected] adresine gndermeyi ve bu isimsiz kahramanlara katlmay dnebilirsiniz.
Bu kitaplar, size gelene kadar verilen emee ve kanunlara sayg gstererek, ltfen bu aklamalar silmeyiniz.
Siz de bir grme engelliye, okuyabilecei formatlarda, bir kitap armaan ediniz...Teekkrler.
Ne Mutlu Bilgi iin, Bilgece yaayanlara.www.kitapsevenler.com
Tarayann notu.
Bireysel ktphanemi bilgisayar ortamna geirirkenTaradm kitaplar kitapsevenlerle paylamak istedim.Bu Kitap Sadece Grme Engellilerin stifade Etmesi in www.kitapsevenler.com
Web Sitesine Teslim Edilmitir.
Belisa
Jorge Luis Borges _ Alakln Evrensel Tarihi
-
7/31/2019 Jorge Luis Borges Alcakligin Evrensel Tarihi
3/59
JORGE LUIS BORGES 1899'da Buenos Aireste dodu. ngiliz asll arihes ve ngilizedebiyatna dkn babas sayesinde ingilizce'yi spanyolca'dan nce konutu. Orta-renimini Cenevre'de tamamlad ve daha sonra zel dersler ald. ykleri nce Ar-
jantin'deki iir dergisinde, daha sonra spanya ve Fransa'da yaymland. 1961'de is-panya'da Fonnentpr, 1962'de Fransa'da Commandeur de TOrdre des Arts et Lettresdllerini almasyla n btn dnyada yayld. eitli Amerikan, ngiliz ve Franszniversitelerinde ders verdi, bir sre Avrupa'da dolat ve btn dnyada birokdller ald. Borges, 14 Haziran 1986'da Cenevre'de, yirmi yldr tand ve son yl-larnda yanndan ayrlmayan Mana Kodama'yla evlendikten loa bir sre sonra ld.Balca yapdan:Evaristo Carriego (1930),Discusin (1932),Historia universal de la
infamia (1935),Ficciones (1944);ElAleph (1949), Otras inauisiciones (1952), El in-jonne de Brodie (1970), El libro de arena (1975), La rosaprofunda (1975), Siete noches(1980), Nueve ensayos dantescos (1982), La memoria de Shakespeare (1983).
r
-
JORG
Al
EvHistoria Un
. EV
Historia Universal de lainfamia (1935)
1989, Maria'-Kodama
Bu kitabn yayn haklarThe Wylie Agency (UK)Ltd.'in araclylaalnmtr.
letiim Yaynlan 514 ada Dnya Edebiyat111 ':- \
-
7/31/2019 Jorge Luis Borges Alcakligin Evrensel Tarihi
4/59
,
YAYN SORUMLUSU
Osman Yener . . . .
DZ KAPAK TASARIMI
mit
KAPAKFato Gencosman
UYGULAMA Hsn
Abbas
DZELTSait Kzlrmak
BASKI ve CLT Sena Ofset
iletiim Yaynlar
Klodfarer Cad. letiimHan No. 7 Caalolu34400 stanbulTel: 212.516 22 60-61-62 Fax: 212.516 12 58 .e-mail:[email protected] web; www.iletisim.com.tr
Kvan
-
7/31/2019 Jorge Luis Borges Alcakligin Evrensel Tarihi
5/59
Yaynevinin Notu:
letiim Yaynlar, J. L. Borges'in eserlerinin telif haklarn elinde bulundu- '
ran Jorge Luis Borges Vakfi'yla yapt anlama uyarnca, Borges'in toplu
eserlerini orijinal basklarndaki yapya sadk kalarak yaymlayacaktr. Bor-'
ges'n balca eserlerinin gemi yllarda Trkiye'de eitli yaynevleri tara-
fndan yaymland gzn'ne alnrsa, ilk kez yasal telif haklar gzetilerek
yaplan bu almada, eski basklarda yer alan baz yklerin yinelenmesinin
bir gereklilik olduu anlalacaktr.
Alakln Evrensel Tarihi (Histor'a niversel de la Infama) Cell ster
tarafndan ngilizce'den evrilmitir. Toplu Eserler'de yer alacak kitaplar-
dan daha nce yaymlananlar: Ficciones, Alet Brodie Raporu. leride ya-ymlanacak olanlar: Evaristo Carriego, El Libro de Arena, Siete Noches,
La Rosa Profunda, Discusion, Otras Inquisiciones, El Hacedor, Nueve
Ensayos Dantescos, La Memoria de Shakespeare.
-
7/31/2019 Jorge Luis Borges Alcakligin Evrensel Tarihi
6/59
Bu kitab S.D.'ye adyorum; ngiliz,
yediveren ve Melek S.D.'ye.
Ayrca, her naslsa yitirmedi im zm, sz tacirlii
yapmayan, dlerle uramayan ve zamann, sevincin
ve bahtszlklarn uramad ,,yreimin cevherini
sunuyorum ona.
-
7/31/2019 Jorge Luis Borges Alcakligin Evrensel Tarihi
7/59
NDEKLER
Birinci Basma nsz................................................................... 771954 Basmna nsz................................................................. 13
Zalim Kurtarc Lazarus Morell ...................................................... 15
inanlmaz Dzenbaz Tom Castro ................................ .................. 25Kadn Korsan Dul ing ................................................................. 33Gnah Taciri Kei Eastman .......................................................... 41Vurdumduymaz Katil Bili Harrigan ................................ ................ 49Grgsz Grg Hocas Kotsuke No Suke ..................................... 55Maskeli Boyac Mervli Hkim ........................................................ 63Mahalle Kabadays ..................................................................... 71
Vesaire ..................................................................................... 81Bir ilhiyatnn lm ................................................................ 83Yontu Odas ............................................................................... 86D Gren iki Adamn Masal....................................................... 89
Yaya Kalan Byc ..................................................................... 92Mrekkep Aynas ........................................................................ 96Muhammed'in Dublr ............................................................. 700Cmert Dman........................................................................ 702Bilimde Kusursuzluk zerine....................................................... 703
Kaynaka ................................................................................. 105evirmenin Notlar .................................................................... 707
-
7/31/2019 Jorge Luis Borges Alcakligin Evrensel Tarihi
8/59
BMNC BASIMA ONSOZ
_3 ;*-.*-#, Bu kitapta yer alan anlat iziktirmeleri 1933 ve 1934 yllarnda
yazld. Sanrm, Stevenson ve Cheslerton'n bir kez daha okudu-
um kitaplarndan, ayrca Sternberg'in ilk dnem filmlerinden ve
belki de Evaristo Carriego'nun bir hayat yksnden filizlendiler.
Baz hilelerden epeyce yararlandm: Geliigzel sayp dkmeler,
anlatnn aknda anszn dmen krmalar, bir insann koca bir
hayatn iki ya da sahneye indirmeler ("Mahalle Kabadays"
adl yk de grsel amal benzer bir kaygdan biimlendi.) Ruh-
bilimsel deil bu anlatlar, ruhbilimsel olmaya almyorlar
Kitabn sonundaki by rneklerine gelince, onlar zerinde
ancak bir evirmen ve okur olarak hakkm olduunu syleye-
bilirim. Bana yle geliyor ki, iyi okurlar, iyi yazarlardan da az.Valery'nin kendi yaratt Edmond Teste'e yaktrd paralarn,
Teste'in kars ve arkadalarnnkiler kadar hayranlk verici
olmadn kim yadsyabilir ki? Okuma, elbette, yazmadan sonra
gelen bir etkinliktir; daha gsterisiz, daha zgr, daha
dnseldir
J.L.B. Buenos Aires, 27 mays
1935
11
-
7/31/2019 Jorge Luis Borges Alcakligin Evrensel Tarihi
9/59
954 BASIMINA NSZ
IBtn olanaklarn bile bile tketen (ya da tketmeye alan)ve sonunda kendi parodisinin snrna, dayanan slbu barokolarak tanmlayabilirim. Andrew Lang'in, daha binsekizyz-
seksenlerde Pope'un Odysseia'sm alaya alan kaba bir gldryazmaya kalkmas aslnda bouna bir abayd; nk Po-pe'un Odysseia's kendi kendinin parodisinden baka bir eydeildi ve bu yaptn parodisini yazmaya soyunan bir yazarnzgn metni amas beklenemezdi. "Barok", kyas biimlerin-den birinin addr; onsekizinci yzyl, bu ad, bir nceki yz-
yln mimarlk ve resminde grlen baz arlklar iin kul-lanmt. Diyeceim, kendi hilelerini btn aklyla sergile-
yen ya da gereinden fazla kullanan btn slplarn enindesonunda varaca aama baroktur. Barok dnseldir; BernardShaw da, btn bir dnsel uran, znde mizah olduunubelirtmitir Mizahn bylesi, Baltasar Gracidn'n yaptlarndanceden dnlp tasarlanm deildir, ama John Donne'n
yaptlarnda nceden dnlp tasarlanm, bile isteye yapl-m bir mizah vardr. Benim bu kitabma gelince, ad bileburam buram barok ko-
13
-
7/31/2019 Jorge Luis Borges Alcakligin Evrensel Tarihi
10/59
kuyor. Kitabi gzden geirip dzeltmek, onu yok etmekten farksz
olurdu; onun iin, burada, "Ne yazdmsa, yazdm" (Ki-tab-
Mukaddes, Yeni Ahit, Yuhanna'ya Gre, 19:22) szne snmay
ve kitab yirmi yl sonra hi deitirmeden yeniden yaymlamay
yeledim. Bunlar, kendi bana yk yazmay gze alamayan,
dolaysyla da (hibir estetik hakll olmad halde) bakalarnn
masallarn bozup arptarak kendi kendini elendiren utanga bir
delikanlnn sorumsuzca oynamaya kalkt oyunlardr. Bu
utanga delikanl, bu ne id belirsiz altrmalarn ardndan
doru drst bir yk yazma urama girmi; "Mahalle
Kabadays" adn verdii ve byk dedelerinden Francisco
Bustos'un imzasn kulland yk, artc ve biraz da akl sr
ermez bir baar kazanmtr.
Bir zamanlarn Buenos Aires'inin kenar mahallelerindeki hayat
anlatan bu ykde, ancak okumu takmnn kullanaca baz
szckler de kullandm grlecektir. Bunun nedeni, kabadaynn
kibarla zenmesi ya da (geri bu neden brn geersiz klyor,
ama belki de gerek neden budur) kabadaylarn da birer birey
olmalar ve her zaman hayalimizde canlandrdmz kabadaylar
gibi konumamalardr.
Byk Tayc'nn tanrbilimcileri, evrenin znn holuktan
baka bir ey olmadn sylerler. Bu kitab da evrenin kck
bir paras olarak gryorlarsa, onlara hak vermemek olanaksz.
Daraalarndan ve korsanlardan geilmiyor kitapta; kitabn
adnda yer alan "alaklk" szc de ok ar bir sz, cima btn
bu tantanann ardnda hibir ey yok. Bir suretten, yzeye vuranhayallerden baka bir ey deil bu kitap; ama tam da bu yzden,
keyifli olabilir Yazar, bir bakma mutsuz bir adamd, ama bu
kitab yazarken oyalayp avuttu kendini; umarm, onun ald keyif
bir lde okura da. yansr. "Vesaire" blmne yeni para
ekledim.
J. L. B.
14
ZALM KURTARICI LAZARUS MORELL
Nereden Nereye
1517 ylnda, Yerliler'in Antiller'deki alim madenlerinin cehennem
ukurlarnda ryp gitmelerine yrei paralanan ispanyol
misyoner Bartolome de las Casas, spanya kral V Carlos'a, oraya
zencilerin getirtilmesi iin bir tasar sunmutu; Antiller'deki altn
madenlerinin cehennem ukurlarnda zenciler ryp gitsin diye.
Biz Amerika'nn kuzeyinde ve gneyinde yaayanlar, bu acayip
insancl dnme neler borluyuz neler: W. C. Handy'nin blues
paralarn; Uruguayl avukat ve Siyah akmnn ressam Don.
Ped.ro Figari'nin Paris'teki byk baarsn; tangonun kkenini
zencilere kadar dayandran bir baka Uruguaylnn, Don Vicente
Rossi'nin halis yerli dzyazlarn; Abraham Lincoln'n destans
boyutlarn; Sava yznden be yz bin kiinin lmesini ve
asker emeklilerine milyon yz bin. dolar aylk balanmasn;
spanyol Akademisi'nin szlnn on nc basmna "lin
etmek" fiilinin girmesini; King Vidor'un, yalnzca Siyah
oyuncularla ekilen
15
-
7/31/2019 Jorge Luis Borges Alcakligin Evrensel Tarihi
11/59
ilk Hollywood filmi Hallelujah.i'yi; Arjantinli yzba Miguel
Soler komutasndaki anl "Melezler ve Zenciler" alaynn,
Uruguay'daki Cerrito arpmasnda gerekletirdii o kar
durulmaz sng hcumunu; Martin Fierro'nun bir
_ >, zenciyi ldrmesini; o ackl Kba rumbas "Fstk Kz";
tutuklanp zindanda can veren Toussaint-EOuverture'n
Napolyonculuunu; Haiti vudu ayinlerinin ha ve ylann ve
papaloi'nm alpalasyla boazlanan keilerin kann; tangonun
anas habanera'y; Buenos Aires ve Montevideo'nun bir baka eski
zenci dans canombe'yi.
Bir de, alak kurtarc Lazarus Morell'in akllara durgunluk
veren, rezil hayatn kukusuz.
Yer
Sularn Babas, dnyann en byk rma Mississippi, bu eine az
rastlanr aalk herif iin biilmi kaftand. (Mississippi Irma'm
Alvarez de Pineda bulmutu. Ama buraya ilk keif gezisini dzenleyen,
Peru'nun eski fatihi Kaptan >j Hernando de Soto'ydu. De Soto,
Tnkalar'n kral Atahual-pa'ya hapiste iyi vakit geirsin diye satran
retmiti. ldnde, Mississippi'nin sularna gmld.)
Mississippi bar geni bir rmaktr; Parana, Uruguay, Amazon
ve Orinoco'nun usuz bucaksz, bulank bir kardeidir. arlamur
akar; her yl, Mississippi'nin kustuu drt yz milyon, ton balk
Meksika Krfezi'ni bulandrr. ok eski zamanlardan beri onca
pislik bir atalaz oluturmu, srekli ryp kokuan bu
yntlar arasndan dev bataklk servileri boy vermi, amur, saz
ve balk llerinden geilmeyen labirentler le gibi kokan bu
alvyonlu alan sarp sarmalamtr. Irman, Arkansas ile Ohio
arasnda kalan yukar kesiminde geni dzlkler uzanr. Orada,
stmaya yakalanp duran, solgun yzl, perian adamlar yaar; bun-
16
lar ta ve demir grdler mi itahla yutkunurlar, nkevrelerinde kum, kereste ve amurlu sulardan baka bir eyyoktur.
Adamlar
Ondokuzuncu yzyl balarnda (bizi ilgilendiren tarih de bu),
zenciler, rman iki yakas boyunca uzanp giden pamuk
tarlalarnda gndoumundan gnbatmna rgatlk ederlerdi. Toz
toprak iindeki ahap barakalarda yatp kalkarlard. Analarla
ocuklar arasndaki ilikileri saymazsak, akrabalk ilikileri
rastgele ve belirsizdi. Adlar vard, ama soyadsz da geinipgidiyorlard. Okuma yazmalar da yoktu. Yumuak, tiz sesleriyle,
nlleri uzatarak tekdze bir ngilizce konuurlard. Sra sra
dizilir, rgatbanm kams altnda iki bklm alrlard.
Kamayagrsnler, koca sakall adamlar gzel atlarna atlarlar,
hrlayp havlayan av kpekleriyle izlerini srp yakalarlard onlar.
Hayvans umutlarna ve Afrikal korkularna bir de Kitab
Mukaddes'in kelm eklenmi, bylece isa'ya inanmlard. Pes
perdeden, "Go down, Moses" sylerlerdi bir azdan. Mississippi,
onlarn gznde, alack eria Irma'nn heybetli bir hayaliydi.
Bu iyi ilenmi topraklarn ve bu zenci srlerinin sahipleri, ille
de akamdan yaplm Eski Yunan taklidi bir reva bulunan,
rmaa nazr konaklarda oturan, aylak, agzl, gr sal
beyefendilerdi, iyi bir kle bin dolar eder, ama fazla dayanmazd.
Bazlar o kadar deerbilmezdi ki, hastalanp oluverirdi. Ne zaman
ne olaca hi bilinemediinden, klelere denen parann
karln bir an nce almak gerekiyordu. Klelerin tarlalarda
gnn aarmasndan havann kararmasna elek dur durak demeden
altrlmalar bu yzdendi; byk iftliklerde her yl rn veren
pamuk, t-
17
-
7/31/2019 Jorge Luis Borges Alcakligin Evrensel Tarihi
12/59
tn ya da ekerkam ekimi yaplmas bu yzdendi. Agzllkle
ekilip hoyrata ilenen, kt kullanlan toprak, ok-gemeden
bitkin dp tkenir, yerini ayrkotlar ve yosunlarla kapl bir
batakla brakrd. Terkedilmi iftliklerde, kasabalarn kenar
mahallelerinde, sk kamlklarda, rman batakla dnm
kollarnn kylarnda yoksul Beyazlar yaard. Bunlar genellikle
balklkla geinirler, zaman zaman avclk yaparlard, ama at
aldklar da olurdu. Zencilerden sk sk alnt yiyecek dilenen bu
dkn Beyazlar, sefilliklerine bakmadan, soylarnn safkan,
bozulmam oluuyla bbrlenip dururlard. Lazarus Morell de
bunlardan biriydi.
Adam
Morell'in genellikle Amerikan dergilerinde yaymlanm olan
fotoraflar gerek deildir. Bylesine anl anl bir adamn gerek
resimlerinin bulunmamas bir rastlant olmasa gerek. Belki de
Morell, ardnda gereksiz ipular brakmamak, ama ayn zamanda
gizemliliine biraz daha gizem katmak amacyla kameralardan
zellikle kayordu. Gene. de, delikanllnda yakklln
kysndan bile gemediini, birbirine deecek kadar yakn
gzleriyle sicim gibi dudaklarnn hi de ekici olmadn biliyoruz.
Aradan geen yllar, ak sal dzenbazlara ve yaptklar yanlarna
kr kalm, gz dnk canilere vergi bir arballk kazandrd
ona. Yoksulluk iinde geen ocukluuna ve hi de onurlu
saylamayacak bir hayat s/m olmasna karn, kerli ferli bir
Gneyli beyefendiydi.Kitab- Mukaddes'i hat-melmiti, verdii
vaazlara yrekten inanrd dinleyenler.Krmz Baston
kumarhanesinin sahibi, "Lazarus Morell'i minberde grdm,"
demiti bir gn. "nsann ruhuna huzur veren szlerini dinledim,
gzlerinde biriken yalar gr-
18
clm. Tanr'nm gznde, zencileri alp satan gnahkrn, katilin
teki olduunu bilmiyor deildim, ama gene de gz-yalanmtutamadm."
Bu kutsal sylevleri en dobra anlatan ise, Morell'in kendisi.
"Kitab- Mukaddes'imi rastgele bir yerinden atm," diye yazm
Morell. "Aziz Paulus'un mnasip bir lf arpt gzme; bir saat
yirmi dakika vaaz verdim. Adamm Crenshaw ve arkadalar bu
sreyi boa harcamadlar; ierde beni dinleyenlerin atlarn
toplayp gtrdler. Atlar rman Arkansas yakasnda sattk. Ama
yerinde duramayan, doru bir at vard ki onu kendime ayrmadan
edemedim. Ayn at Crenshaw'un da ok houna gitmiti, ama
Crenshaw'u o ata binmenin onun harc olmadna inandrmaktaglk ekmedim."
Yntem
Bir eyalette alnan atlar baka bir eyalette satmann, Morell'in su
dolu hayatnda hi de olaand bir yan yoktu. Gelgeldim,
sonradan ona Alakln Evrensel Tarihi'ncle hak etlii yeri
salayacak yntemin ipular burada yatmaktayd. Bu yntemin
benzersizlii, yalnzca onu farkl klan zel durumlardan deil,
ayn zamanda gerektirdii alaklktan, insanlarn umutlaryla
lmcl biimde oynanmasndan, tpk rkn bir karabasann
yava yava belirginlemesi gibi alarn ar ar rmesinden de
kaynaklanyordu. ok sonralar, Al Capone ve Bugs Moran byk
bir kentte akl almaz paralarla oynayp sradan hafi I makine! i-
lfcklerle i grecekler, ama vurup krmaktan teye gide-
meyecekler, alt taral bir tekel kurabilmek iin onca sava vermek
zorunda kalacaklard. Morell'in buyruu altndaysa, hepsi de
yeminli laylas saylabilecek bine yakn adam vard. Bunlarn iki
yz reis takmn ya da meclisi oluturur,
19
-
7/31/2019 Jorge Luis Borges Alcakligin Evrensel Tarihi
13/59
geri kalan sekiz yznn yerine getirecei buyruklar bunlar
verirdi. Btn tehlikeleri, bu i bitiriciler ya da tetikiler, stlenirdi.
ler karacak olursa, ya adalete teslim edilirler ya da ayaklarna
smsk balanm bir tala Mississippi'nin dibini boylarlard. ou
melezdi. Bunlara den iblislik uydu:
Parmaklarnda parldayan yzklerle sayg uyandrarak,
Gney'in byk iftliklerini batan baa dolarlard. Zavall bir
zenciye yanar, onu zgrlne kavuturacaklarn sylerlerdi.
Efendisinden kaar ve kendisini satmalarna izin verirse parann
bir blmn alacan anlatrlard. Sonra, zencinin bir kez daha
kamasna yardmc olacaklarna, bu kez onu zencilerin zgr
olduu bir eyalete yollayacaklarna sz verirlerdi. Bir zenci iin
para ve zgrlkten, gm dolarlarn krtsyla bamszlndan
daha batan karc bir neri dnlebilir miydi? Kle yrekle-
nir, ilk ka gze alrd.
Doal ka yolu rmakt. Bir sandal m olur, bir buharl geminin
ambar m, bir duba m, yoksa burnunda bir kulbe ya da drt
Yerli adr bulunan gkyz kadar geni bir sal m, hi fark
etmezdi. nemli olan, kendini ba sonu olmayan rman akna
ve gvenliine salvermekti. Zenci bu kez bir baka byk iftlie
satlr, sonra yeniden kap kamlk ya ela sazlklara snrd.
Orada, (artk ciddi kukular duymaya balad) korkun
kurtarclar birtakm aprak harcamalar ne srerek, onu son bir
kez daha satmak zorunda olduklarn, dndnde iki satn da
[Darasn alp zgrlne kavuacan sylerlerdi. Adam bir kez
daha satlmay kabullenir, bir sre alr, kpeklere ve kamlarameydan okuyarak yeniden kaard. Kan revan iinde, tepeden
trnaa tere batm, umarsz ve gnlerdir uykusuz, kap gelirdi.
20
Son Kurtulu
imdi bir de iin yasal ynne bakalm. Moreil'in etesi, kaak
kleyi hemen sata karmazd; ta ki, klenin ilk efendisi iln
verip, onu yakalayana dl vaat edinceye kadar. Bu tr ilnlar,
kleyi bulan kiiyi mala sahip kmaya yetkili klyordu. O zaman
zenci emanet mal olup kar, bylece yeniden satlmas da hrszlk
deil, ancak emanete hyanet saylrd. Emanete hyanet
durumunda mahkemeye bavurarak hak aramak da bir ie
yaramazd, nk tazminat asla denmezdi.
Btn bunlar ok gvenlikliydi, ama gene de tam bir gvence
salad sylenemezdi. Zenci, duyduu kran ya da acyla,
tebilircli. Anasndan kle domu orospu ocuu, ona asla yar
etmeyecekleri o gzelim dolarlar Kahire kera-nesinde har vurup
harman savurabilir, bir testi avdar viskisi devirip srlarn aavurabilirdi. O yllarda, klecilie kar kan birtakm kkrtclar
Kuzey'i bir utan br uca dolayorlard; zel mlkiyete kar
kan bu tehlikeli kudurganlar etesi klelerin zgr klnmasn
savunuyor, onlar kamaya kkrtyordu. Morell, bu anaristlere
pabu brakacak adam deildi. Yankee deildi o, sapma kadar G-
neyli bir Beyazd; Beyazlarn soyundan geliyordu. Bir gn bu
ileri, brakp beyefendiden saylmay, kilometrelerce uzanp giden
kendi pamuk tarlalarnn, sra sra dizilip iki bklm alan kendi
klelerinin sahibi olmay dlyordu. Onca deneyimden sonra,
gereksiz tehlikeleri gze almaya hi niyeti yoktu.
Kaak kle zgrlne kavumay bekleyedursun, Lazarus
Moreil'in kanck melezleri kendi aralarnda bazen belli belirsiz bir
ba iaretiyle karar verirler ve kleyi gzden, kulaktan, eklen,
gnden, rezillikten, zamandan, koruyucularndan, umarszlktan,
havadan, kpek srlerinden,
21
-
7/31/2019 Jorge Luis Borges Alcakligin Evrensel Tarihi
14/59
dnyadan, umuttan, terden ve kendinden kurtarverirlerdi. Bir
kurun, bir bak ya da kafaya inen bir sopa... Son kant yok
etmek Mississippi'nin kaplumbaalaryla yaymbahk-larma kalrd.
Kyamet
Erbabnn sayesinde iin bymesi kanlmazd. 1834 balarnda
Morell yetmi kadar zenciyi "kurtarm" bulunuyordu. stelik o
talihli nclerin izinden gitmeye can atan daha bir yn zenci
srada bekliyordu. alan bydke, yeni adamlar almak
kanlmaz oldu. Ballk yemini edenler arasnda, Virgil Stewartadl Arkansasl bir delikanl da vard. Kyclyla ksa zamanda
nam salan Stewart, birok klesi tuzaa drlm olan bir
beyefendinin yeeniydi. te. bu delikanl 1834 austosunda
yeminini bozup, Mo-rell'i ve etesini ele verdi. Polisler, Morell'in
New Orleans' daki evini kuattlar. Morell, ancak polislerin bo bu-
lunmasndan yararlanarak, belki de rvet yedirerek baarabildi
kamay.
Aradan gn geti. Morell, bu gn boyunca, Toulouse
Soka'nda, bahesi asmalar ve heykellerle dolu eski bir evde
gizlendi. Anlatlanlar doruysa, yemeklere pek el srmedi, evin
lo, geni odalarnda yalnayak dolap durdu, dncelere dalarak
puro stne puro yakt. Sonra, evdeki klelerden biriyle, Natchez'e
iki, Red Irma'na da bir mektup yollad. Drdnc gn, Morell'in
kald eve adam geldi; Morefl'le babaa verip sabaha kadar
dzenler kurdular. Beinci gn, Morell gn aarrken yatandankalkp bir ustura istedi, zenle sakaln kesti, giyinip kt. Sakin
admlarla kentin kuzey varolarndan geti; krlar tutar tutmaz,
Mississippi dzlklerinin kysndan dolanarak admlarn
sklatrd.
Akllara durgunluk verecek bir dzen kurmutu kafasnda. Ona
hl sayg duyan son insanlar, kendisine minnet borcu olan
Gneyli zencileri kullanmay tasarlyordu. Bunlar, arkadalarnn
katn gzleriyle grmler, ama bir tekinin bile yeniden ortaya
ktna tank olmamlard. yleyse, kaanlarn zgrlklerine
kavutuklar doru olmalyd. Morell'in amac, zencileri beyazlara
kar ayaklandrmak, New Orleans' ele geirip yamalamak,
blgenin tek egemeni olmakt. Stewart'm ihanetiyle km,
nercley-se yklm olan Morell, suun kurtulu olarak
yceltilecei lke apnda bir misillemede bulunarak tarihe
gemeyi dlyordu. Bu amala, daha gl olduu Natchez'e
doru yola kt. Bu yolculuu onun azndan aynen aktaryorum:
"Drt gndr yryordum, bir at edinme frsat gememiti
elime. Beinci gn, on iki sularyd, bir dere boyunda mola verdim.
Biraz su iip dinlenirim diyordum. Bir ktn stne oturmu,
geldiim yola bakyordum ki, gzel bir at srtnda bir adam
grnd. Adam grr grmez, atn almaya karar verdim.
Yerimden kalktm, kurban olduum pitovumu adama dorultup
atndan inmesini syledim, indi. At yularndan tuttum, adama
dereyi gstererek, "D nme," dedim. Birka yz metre yryp
durdu. Giysilerini karttrdm. "Beni ldrmeye kararlysan, brak
da son duam edeyim," dedi. Dua etmesini bekleyecek vaktim
olmadn syledim. Dizlerinin stne kt, ensesine sktm
kurunu. Karnn yarp barsaklarn detikten sonra adam dereye
attm. Sonra ceplerini kartrdm; drt yz dolar otuz yedi sent ve
birtakm belgeler k t ; belgelere bakmadm bile. izmeleri gcrgcrd; tam ayama grey-cli, ok gzel durdu. Eski pabularm
dereye frlattm.
ite, bana gereken at byle elde ettim. Natchez'e doru yol
alrken, artk son be gnn klkszlndan kurtulmutum, havam
yerine gelmiti."
22 23
-
7/31/2019 Jorge Luis Borges Alcakligin Evrensel Tarihi
15/59
k
Morell'in, kendisini lin etmeyi dleyen zencilerin ayak-
lanmalarna nderlik ettiini ya da nderlik etmeyi dledii zenci
ordular tarafndan lin edildiini dnebiliyor musunuz?
zlerek itiraf etmeliyim ki, Mississippi tarihi, bu iki harikulade
frsatn ikisinden de yararlanamad. stelik, ilah adalet (ya da
ilah ahenk) de yerini bulmad: Sularna yataklk eden rmak
Morell'in mezar olmad. Lazarus Morell, 1835 ocann ikinci
gn, Silas Buckley adyla yatt Natchez hastanesinde bir
akcier hastalndan ld. Onu, koutaki hastalardan biri tamd.
Ayn ikisi ve drdnde, baz byk iftliklerdeki kleler
ayaklanmaya kalktlar, ama pek fazla kan dklmeden bastrld
ayaklanma.
NANILMAZ DZENBAZ TOM CASTRO
Ondan Tom Castro diye sz ediyorum, nk 1850 dolaylarnda
Talcahuano, Santiago ve Valparaiso sokaklar ve evlerinde bu adla
tannyordu. imdi bu kylara gene bu adla geri dnmesi -yalnzca
bir hortlak ve hafif bir okuma metni olarak da olsa- cuk
oturmaktadr. Wapping doum ktnde ad, 7 Haziran 1834
tarihinin altnda Arthur Orlon diye gemektedir. Bir kasabn olu
olduu, ocukluunun Londra'nn kenar mahallelerinden birinde
yoksunluk ve yoksulluk iinde getii ve denizin arsna kulak
verdii biliniyor. Bu sonuncusu aslnda hi de olaand saylmaz.
Soluu denizde almak, ngilizler iin, anababa basksndan
kurtulmann geleneksel yollarndan biridir, servene giden yoldur.
Bu yolu corafya ela krkler, Kitab- Mukaddes de (Mezmurlar,107): Gemilerde denize inenler, byk sularda i grenler; onlar
Rabbin ilerini, enginlerde harikalarn grrler. Orlon, doup
byd, pislikten geilmeyen, kiremit rengi sokaklar terk etti,
bir gemiyle denize ald, Gney-ha takmyldzna o bildik
dkrklyla bakt ve ili'nin Valparaiso limannda gemiden
kal. Hem suskun, hem de
24 25
-
7/31/2019 Jorge Luis Borges Alcakligin Evrensel Tarihi
16/59
donuk bir adamd. Aslna baklrsa, alktan lebilirdi (l
meliydi de); ama alkla varan uysall, yznden eksik
olmayan glmseyii ve akl almaz psrkl, sonradan so
yadn da alaca Castro ailesinin kanatlar altna snmas
n salad. Bu Gney Amerika serveninden baka bir iz
kalmam geriye; ama Castrolar'a olan gnl borcundan
hibir ey eksilmemi olacak ki, 186l'de Avustralya'da ye
niden ortaya ktnda hl ayn soyadn tayor, Tom
Castro namyla tannyor. Orada, Sydney'de, Ebenezer Bog
le adl zenci bir uakla tant Norton. Bogle, geri pek ya
kkl saylmazd, ama baz yan ban alm, arbal
zencilerde rastlanan oturakl bir grn, buyurgan ve g
ven verici bir havas vard. Birok antropoloji kitabnn r
kndan esirgedii bir zellii daha vard: Durup dururken
parlak bir fikir yakalard. Yeri geldiinde, bunun kantlan
dm greceiz. Kkeni ta Afrika'ya uzanan, tutkular Kal
venciliin iyi ve kt yanlar tarafndan zenle trplen
mi, drst, efendi bir adamd. Arada srada cinlere kar
mas dnda (az sonra greceiz), bakalarndan hibir far
k, hibir arpc zellii yoktu; eskiden beri, kardan kar
ya geecei zaman kapld korkuyu saymazsak tabii: Bir
gn bir aracn cann alabilecei korkusuyla, yaya geitle
rinde sama soluna, nne arkasna bakar, bir trl karya
geemez, yle kalrd. '^ ^-;v;j^,.,^; ':?-. .';''.'
Orlon, onu ilk kez, bir akam Sydney'de inlerle cinlerin top
oynad bir ke banda, asla sz konusu olmayan lme kar
cesaretini toplamaya alrken grd. Onu uzun sre gzledikten
sonra, zenciye kolunu uzatt; iki adam, ayn aknl paylaarak,
bombo caddede kardan karya getiler. Artk gemiin
karanlna gmlm olan o andan balayarak, bir uyrukluk
dodu: Wappingli gerzek ikonun, oturakl ve ikircikli zenciyeuyrukluu. Bogle, 1865 eyllnde yerel gazetede kederli, bir ilna
rastlad.
26
Tapnlan l
1854 nisannn sonlarna doru (Orlon, ili konukseverliinin
tadn karrken), Rio de Janeiro'dan Liverpool'a gitmekte olan
Denizkz adl vapur Atlas Okyanusu'nun sularna gmld.
Kayplar arasnda, Fransa'da bym ve ngiltere'nin nde gelen
Katolik ailelerinden birinin vrisi olan Roger Charles Tichborne
adl bir subay da bulunuyordu. Belki inanlmaz gelebilir size, ama
ngilizceyi en szme Paris azyla konuan ve insanlarda ancak
Fransz akl, Fransz zeks ve Fransz ukallnn yaratabilecei
emsalsiz bir fke uyandran bu Franszlam delikanlnn lm,
Tichborne'u hayatnda grmemi olan Arthur Orton'm yazgsn
deitirecekti. Roger'm yasl annesi Lady Tichborne, olunun
lmne inanmaya asla yanamyor, dnyann drt bir yannda
yrek paralayc ilnlar yaymlatyordu. te bu ilnlardan biri
Ebenezer Bogle'n yumuak, kara ellerine geti ve kusursuz bir
tertip kuruldu.
Benzemezliin Erdemleri
Tichborne zarif, iki dirhem bir ekirdek, yz hatlar sert, esmerce,
dz siyah sal, gzlerinden nee salan, bir ey anlatrken kl
krk yaran, ak seik olmaya zen gsteren bir beyefendiydi.
Orlon ise, yz hatlar nerdeyse seilemeyecek kadar iman, kaba
ve grgsz herifin ikiydi; her taral illerle kaplyd; kahverengi
salar dalga dalga, gzleri yumuk yumuktu; syledikleri yaglkle anlalr ya da hi anlalmazd. Bogle kalasna koymutu:
Orlon, Avrupa'ya giden ilk gemiye allayacak ve olu okluunu
syleyerek Lady Tichborne'un dn geree dntrecekti.
Mthi dahiyane bir tertipti. Basit bir rnek verelim. Eer
dzenbazn biri 1914 ylnda kendini Alman imparatoru di-
27
-
7/31/2019 Jorge Luis Borges Alcakligin Evrensel Tarihi
17/59
ye yutturmaya kalksayd, hemen ular yukar kalkk bir byk,
sakat bir kol, buyurgan bir bak, gri bir pelerin, madalyadan
geilmeyen bir gs ve tepesi sivri bir mifer edinirdi kendine.
Bogle ise daha cin fikirliydi. Asker niteliklerinden btnyle
arndrlm, gz kamatrc nian ve madalyalar takp
taktrmam, sol kolu sapasalam, sinekkayd tra olmu bir
kayzer srerdi piyasaya. Artk karlatrmay bir yana brakabiliriz.
Bogle'm, piyasaya, avanaka bir sevimlilikle glmseyen,
kahverengi sal, Franszca-nn f'sini bilmeyen, gevek bir
Tichborne srd kaytlara gemi bulunuyor. Bogle, nicedir
kayp olan Tichborne'un tpatp benzerini bulmann mmkn
olmadn biliyordu., Ne kadar ustaca dzenlenmi olursa olsunbtn benzerliklerin, baz kanlmaz benzemezlikleri daha da
vurgulamaktan teye gidemeyeceini de biliyordu. Bu yzden, her
trl benzerlikten alarga durdu. Sezgileriyle biliyordu ki, bu kadar
gze batan benzemezlikleri hibir dzenbaz gze alamayacana
gre, kalkacaklar tehlikeli urataki btn beceriksizlikler iin
iinde en kk bir sahtekrlk bulunmadnn kant olacakt.
Zamann yardaklnn ne kadar nemli olduu da asla
unutulmamalyd: Gney Yark-re'de kaderin alar arasnda
geirilen on drt yl, insan kimbilir ne kadar deitirirdi!
Baarnn baka bir gvencesi de, Lady Tichborne'un bkp
usanmadan yaymlatp durduu, Roger Tichborne'un sa olduu
konusunda ne kadar sarslmaz bir inan beslediini ve onu grr
grmez tanmaya ne kadar istekli olduunu gsteren o kubeyinli
ilnlard.
Buluma
iyilikte bulunmaktan hibir zaman ekinmeyen Tom Castro, Lady
Tichborne'a bir mektup yazd. Kimliini kantla-
28
mak iin de, sol meme ucunun yambamdaki iki ben ve ac ama
unutulmaz bir ocukluk ans -eekarlarnm saldrsna uramt-
gibi su gtrmez kantlar verdi. Mektup hem ksayd, hem de Tom
Castro ile Bogle'dan beklenecei zere batan sona yazm
yanllaryla doluydu. Lady Tichborne, Paris'teki otel odasnn
grkemli yalnzlnda, mektubu sevin gzyalar arasnda tekrar
tekrar okudu ve olunun anmsamasn isteyecei anlar birka gn
gemeden kafasnda canland.
1867 ocann onaltsmda Roger Charles Tichborne ayn
otele kageldi. Kendisine, saygl ua Ebenezer Bogle e
lik etmekteydi. Prl prl bir k gnyd. Lady Tichbor
ne'un yorgun baklar gzyalaryla buulanmt. Zenci,perdeleri ardna kadar at; gn her eyi bir maske gibi
rtt; hovarda olunu o saat tanyveren anne, onu cokuy
la barna bast. Artk oluna gerekten kavutuuna gre,
olunun gncesini ve Brezilya'dan yollad mektuplar,
onu birbama yaad ondrt yl boyunca ayakta tutmu
olan o aziz hatrat geri. verebilirdi. Onlar gururla teslim et
ti oluna. Tek bir sayfasn bile kaybetmemiti. '*-&
-
7/31/2019 Jorge Luis Borges Alcakligin Evrensel Tarihi
18/59
lar, Avustralya canglarndan anszn skn eden bu iman ve
nerdeyse karacahil adamn, Lady Tichborne'un hayrsz evld
olabileceine asla inanmamlard. Orton ise, Roger Charles'm
alacakllarna gveniyordu; paralarn bir an nce geri
alabilmekten baka bir ey dnmeyen alacakllar, Or-ton'm
Tichborne olduuna inanmaya can atyorlard.
Aile avukat Edward Hopkins ile Tichborne ailesinin gemiini
iyi bilen antika merakls Francis J. Baigent'm dostluklarna ela
gveniyordu dorusu. Ama bu kadar yeterli deildi. Bogle, oyunu
kazanabilmeleri iin, kamuoyunu da arkalarna almalar gerektii
kansndayd. Banda silindir apkas, elinde emsiyesi, Londra'nn
sekin caddelerinde esin perisi avna kt. Akamstyd.
Balrengi ayn yanss emelerin drt keli havuzlarna vuruncaya
kadar dolat durdu. Sonunda esin perisi geldi. Bir taksi evirip,
Baigent'm evinin yolunu tuttu. Baigent, Times'a, Tichborne olduu
sylenen kiinin utanmaz bir dzenbaz olduunu aklayan uzun
bir mektup gnderdi. Mektubun altna da, Cizvit Der-nei'nden
Peder Goudron diye imza att. Baigent'm mektubunun ardndan,
ayn lde banaz Katolik sulamalar birbiri ard sra yamaya
balad. Tepki hemen geldi: Drst insanlar, Sir Roger Charles'm
acmasz bir Cizvit tertibine kurban gitmekte okluunu kavramakta
gecikmediler.
Fayton
Mahkeme yz doksan gn srd. Yz kadar tank, davalnn
Tichborne olduuna yemin etti; aralarnda, Tichbor-ne'nun Altnc
Ar Svari Muhafz Alay'ndan drt subay arkada da
bulunuyordu. Davalnn taraflar onun bir dzenbaz
olamayacan; dzenbaz olsa, kendisi olduunu ileri srd
insann genlik resimlerine biraz olsun benzemeye alacan
yinelediler durmadan. Kald ki, Lady
30
Tichborne onu tanmt; bir annenin yanlmas mmkn deildi.
ler yolunda ya da az ok yolunda gidiyordu ki, Orton'n eski
aftoslarndan biri tank krssnde grnd. Bogle, "akrabalar"m
bu haince oyunu karsnda hi sarslmad; banda silindir apkas,
elinde emsiyesi, bir kez daha Londra sokaklarnda esin aramayakt. Bulup bulmadn hibir zaman renemeyeceiz. Primrose
Hill'e varmasna az kalmt ki, yllardr izini sren o uursuz araba
karanln iinden frlayverdi. Bogle arabann stne geldiini
grd grmesine, bard barmasna, ama gene de paay
kurtaramad. Ta kaldrma hzla arpan kafas, atlarn nallar
altnda parampara oldu.
Hayalet
Tom Castro, Roger Charles Tichborne'un hayaletiydi; ama
bakasnn dehasyla ete kemie brndrlen iler acs bir
hayalet. Bogle'n lm haberini alnca ykld. Yalan sylemeyisrdrd, ama inandrcl gittike azalyor, gittike daha ok
ak veriyordu. Artk sonucu kestirmek o kadar zor deildi.
1874 ubatnn yirmi yedisinde, Arthur Orton, namdier Tom
Castro, on drt yl ar hapis cezasna arptrld. Hapishanede
kendini sevdirdi; ne de olsa bu iin. uzman saylrd. Cezas iyi
halden drt yl indirildi. Konukseverlikle karland bu son
yerden -hapishane- knca, ngiltere'yi ky ky, kasaba kasaba
dolap, bazen susuz, bazen de sulu olduunu ileri srd
konumalar yapt. Basitlik ve yaclk kanna ylesine ilemiti ki,
ou gece konumasna kendini aklamakla balyor, szlerinisuunu itiraf ederek sona erdiriyordu: Her zaman dinleyicilerinineilimlerinin hizmetindeydi.
2 Nisan 1898'de ld.
31
-
7/31/2019 Jorge Luis Borges Alcakligin Evrensel Tarihi
19/59
KADN KORSAN DUL NG
Ltif cinsten korsanlardan sz edilmeyegrsn, korsan klna
girmi olmalarna karn ev kadn olduklar bir bakta anlalan
hanmlarn kartondan tuzlu deryalarda tepin-dikleri kflenmi bir
mzikal komedinin mahalle tiyatrolarndan birindeki iler acs
sahnelenii akla gelir hemen. Ama bakmayn siz, gerek kadn
korsanlar da gemitir bu dnyadan. Mary Read de, koca gemileri,
ustaca ekip eviren, vahi tayfalara eli titremeden kaptanlk eden,
ak denizlerde seyreden tekneleri ele geirip yamalayan bu bece-
rikli kadnlardan biriydi. Bir seferinde, korsanlk iinin, herbabayiin harc olmadn, bu ii raconuyla yapabilmek iin
kendisi gibi mangal yrekli olmak gerektiini sylemiti. Parlak
meslek hayatnn ilk gnleriydi, daha tek bir tayfas bile yoktu,
geminin bitirimi klarndan birine bir kelek yapacak olmu, Maryele herifi delloya davet etmiti. Bat Hint Adalar'nm asrlk
tresine uyarak, sol eline sa solu belli olmaz, lenduha gibi
akaralmazn, sa eline amaz bahriye klcn alm, adamn
karsna dikilmiti. a-karalmaz tutukluk yapm, ama bahriye
klc hretinin
33
-
7/31/2019 Jorge Luis Borges Alcakligin Evrensel Tarihi
20/59
hakkn vermiti... Mary Read'in korkusuz meslek hayat pek uzun
srmemi, 1720 dolaylarnda, Jamaika'da St. Jago de la Vega'da
bir spanyol daraacnda son bulmutu.
Ayn sularda i tutan bir baka kadn korsan da Anne Bonney
idi. Muhteem memeleri, alev alev yanan kzl salaryla nam
salm bu zalim rlanda gzeli, kelleyi koltua almaktan asla
ekinmezdi. Mary Read'le nce ayn gemiyi, en sonunda da ayn
daraacm paylat. Anne'in Kaptan John Rackam da onlarla
birlikte daraacm boylamt. Anne, Ebu Abdullah Muhammed'e
beddua okuyan Aye'den de kt aalamt n: "Erkek gibi
dvsey-din, Kpek gibi almazdn."
Bu hemirelerin hem en korkusuzu, hem ele en uzun yaayan
ise, Sar Deniz'den ta Annam kylarndaki rmaklara kadar cmle
Asya sularnda kol gezmi bir kadn korsand. Grm geirmi
dul ing'den sz ediyorum.
raklk Yllar
1797 dolaylaryd; in denizlerine yelken iiren birok korsan
filosunun, ortaklar btn glerini birletirip bir donanma kurdular,
donanmann deryabeyliine de gvenilirlii ve sadakati tartlmaz
bir adam olan ing'i getirdiler. Bu ing o kadar kyc bir adamd,
kylar o kadar acmaszca yamalyordu ki, seksen kadar ky
kynn, korkuya kaplan sakinleri, armaanlar ve gzyalarn
gndererek imparatordan yardm dilendiler. mparator, bu yrek
szlatan bavuruya kulak verdi: Kyllere kylerini atee, verip
balkl hepten unutmalar, ierilere g edip tmden yabancs
olduklar renberlie soyunmalar buyuruldu. Kyller kendilerine
buyurulanlar bir bir yerine getirince, ssz . kylarda hibir ey
bulamayan korsanlarn ii bozuldu. Onlar ela, kylar brakp
gemilerin peine dtler; ama yelki-
34
ller, ticareti fena halde kstekledii iin, gemilerin yama-
lanmasn kylarn talan edilmesinden de yakksz buldular.
mparatorluk ynetimi duruma hemen el koyarak, eski balklara
ifti ubuu satp alarn ve teknelerini onarmalarm buyurdu.Ama bir kez gz korkmu olan balklar bakaldrmca, baka bir
zmde karar klnd; ing baland ve Saray imrahorluuna
getirildi. ing oyuna geldi gelecekti. Bunu zamannda fark eden
ortaklar, hakl fkelerinin zehirini bir tabak sebzeli pilava kattlar.
Yemek ldrc etkisini gstermekte gecikmedi; bir zamanlarn
derya-beyi, gelecein Saray imrahoru ruhunu deniz tanrlarna
teslim etti. ing'in dulu, bu ifte ikiyzllk karsnda bambaka
biri oluverdi, korsan tayfasn toplad, evrilen dolaplar bir bir
anlatt ve onlardan, imparatorun af oyununa gelmemelerini,
kocasnn yemeine zehir katan hain ortaklara srt evirmelerim
istedi. Gemileri artk kendi hesaplarna yamalamalarn ve yeni bir
deryabeyi semelerini nerdi.
Seilen, dul ing oldu. Szgn baklar ve rk dilerini
ortaya karan srtyla, saman altndan su yrten bir kadnd.
Karaya alan yal salar gzlerinden daha parlakt. Gemiler, dul
ing'in akl banda buyruklarnn dmen suyunda, tehlikelere ve
enginlere yelken at.
Komuta
Bylece, aralksz on yl srecek serven balam oklu.
Donanma, her birine farkl renkte bayraklar ekilen alt filodan
olumaktayd. Krmz, sar, yeil, siyah, mor ve biri de (amiral
gemisininki) ylan ilemeli bayraklar. Reisler "Ku ve Ta", "Dou
Denizi'nin Krbac", "Tekmil Tayfann incisi", "Bal Bol Dalga"
ve "Kzgn Gne" gibi adlar tarlard. Dul ing'in koyduu
tartlmaz katlktaki yasala-
35
-
7/31/2019 Jorge Luis Borges Alcakligin Evrensel Tarihi
21/59
rn dolambasz, ksa ve kesin slbu, inli yneticilerin birazdan
dehet verici bir iki rneini sunacamz slbuna gln bir
ycelik katan solgun belagat ieklerinden yoksundu. imdilik,
dulun yasalarndan birkan olduu gibi vermekle yetineceim:
"Dman gemilerinden aktarlan mallarn tm kayda geirilir
ve ambarda korunur Korsanlar mallarn yalnzca onda ikisini
alabilirler, geri kalan ambarda stok edilir Bu yasay ineyen
idam cezasna arptrlr.
Grev yerini izinsiz terk eden korsan, btn donanmann
nnde kulaklar delinerek cezalandrlr, suu tekrarlayacak
olursa idam edilir
Kylerden tutsak alnan kadnlarla, gvertede oynamak ya-
saktr; herhangi bir kadna nce gemi veznedarnn izni alnarak
ve ancak geminin iinde tecavz edilebilir. Bu yasay ineyen
idam cezasna arptrlr."
Tutsaklardan alman bilgilere baklrsa, korsanlarn yemei
ounlukla peksimet, insan etiyle semirmi san ve pirin
lapasndan oluuyor, tayfalar arpmaya girmeden ikilerine barut
kartryorlard. Kt oyunlar oynayarak ve barbut atarak, in
dominosu oynayarak, afyon ubuklary-la dlere dalarak vakit
ldryorlard. En gzde silhlar, iki elleriyle kullandklar bir ift
ksa klt. Yeni bir gemiye saldrmadan nce yzlerine ve
gvdelerine sarmsak suyu sryorlar, bu bynn kendilerini
koruyacana inanyorlard.Tayfalar karlarm da gemiye alabiliyorlard; ama kaptann be
alt kadndan oluan bir haremi vard ve her zaferde haremdeki
kadnlarn says mutlaka artyordu.
36
Gen mparator Kia-King Der ki
1809.yl ortalarnda, burada ilk ve son blmlerini aktaracam bir
imparatorluk buyruu akland. slbu epey eletirildi. yledeniliyordu:
"Bunlar lnetli ve gnahkrdrlar, ekmee kfreden kfirlerdir,
vergi memurunun sesine, yetimin feryadna kulak vermeyenlerdir,
zmrdanka ve ejderha ilemeli don giyenlerdir, gzyalarnn
Kuzey'e doru akmasna aldrmayanlardr; bunlar
rmaklarmzdaki ticareti ksteklemekte, denizlerimizin nicedir
bozulmam huzurunu bozmaktadrlar. Derme atma, denize
almaya elverisiz teknelerin iinde, gece gndz frtnalarla
boumakta, kimseye bir hayrlar dokunmamaktadr: Gemicilerin
gerek dostu deildirler ve hibir zaman da olmamlardr
Denizcilere yardmc olmak yle dursun, alaka tepelerine
kmekte, onlara ykm ve lmden baka bir ey
getirmemektedirler. Bylelikle, evrenin doa yasalarn ylesine
ayaklar altna almaktadrlar ki, rmaklar tap kylarn amakta,
usuz bucaksz ekin alanlar sular altnda kalmakta, oullar
babalarna bakaldrmakta, topran beti bereketi kalmamakta,
kuraklk her yerde, kol gezmektedir...
... te bu yzden, Amiral Kvo-lang, bunlarn cezasn vermeyi
size brakyorum. Asla unutmayn ki, hogr ve merhamet
imparatora vergi bir ayrcalktr, kullarn kendilerine byle bir
ayrcalk tanmaya kalkmalar haddini bilmezlikten baka bir eydeildir. Onun iindir ki, aman tanmayn, haka, davrann, boyun
edirin ve zafere ulan."
"Denize almaya elverisiz tekneler" sz hi kukusuz gcei
yanstmyordu. Ama, korsanlara kar sefere kacak olan Kvo-
lang' yreklendirmekti. Doksan gn kadar sonra, dul ing'in
kuvvetleri Orta Kralln kuvvetleriyle
37
-
7/31/2019 Jorge Luis Borges Alcakligin Evrensel Tarihi
22/59
kar karya geldi. Yaklak bin gemi savaa tututu, sabahn ilk
saatlerinden akamn ge saatlerine kadar arpld. anlar
alyor, davullar vuruluyor, kfrler yadrlp bellar okunuyor,
gonglar n n tyor, kehanetlerde bulunuluyor, toplarn
gmbrtleri birbirine karyordu. Sonunda, imparatorluk
kuvvetleri darmadan edildi. Ne yasaklanan hogry uygulama
frsat oldu, ne de salk verilen acmaszl. Kvo-lang, gnmzde
bozguna urayan askerlerin akllarna bile getirmek istemedikleri
bir treye uydu: Canna kyd.
Irmak Boylarma Ylg
Kibirli dulun alt yz kadrgas ve zafer sarhou krk bin korsan,
Xi Irma'nm azlarna yanatlar, iskele sancak demeden her yeri
atee verdiler, vur patlasn al oynasn elendiler, kimbilir ka
ocuu daha yetim braktlar. Kylerin tmn yerle bir ettiler.
Tek bir kyden alman tutsaklarn says bile bini at. Kamlklara
ve eltik tarlalarna snmaya alan yz yirmi kadn, bebelerden
birinin alamas ele verdi. Kadnlar daha sonra Macao'da kle
olarak satldlar. Epey uzanda da olsa, bu yamacln yol at
gzyalar ve ykm, Gn Olu Kia-king'in yreine ulat. Ama
baz tarihiler, bu feryatlarn, onu, korsanlarn stne sald
askerlerinin urad bozgun kadar zmediini ileri srerler. in
asl imparatorun, bayraklarn, denizcilerin, askerlerin, sava
aygtlarnn, erzak, khin ve mneccimlerin says bakmndan
akllara durgunluk veren boyutlarda ikinci bir sefer dzenlemiolmasdr. Seferin komutanl ise bu kez Ting-kvei diye birine
dt. Korkun sayda imparatorluk kadrgas, Xi Irma
atalazmdan girip korsan donanmasnn nn kesti. Dul, savaa
hazrd. Savan glnn, dahas umarszlnn farkndayd;
gece-
38
ler boyu, aylar boyu sren yamaclk ve aylaklk adamlarn
gevetmi, gsz drmt. Sava bir trl balamyordu.
Gne, tembel tembel ykseliyor, bir o yana bir bu yana eilip
duran kamlara vuruyordu. nsanlar ve silhlan bekliyordu. le
saatleri usandryor, leden sonralar, gemek bilmiyordu.
Ejderha ve Tilki
Gelgeldim, her gn akama doru imparatorluk donanmasnn
kadrgalarndan gkyzne ykselen dingin ejderha srleri, usulca
dman gemilerinin gvertelerine ve evre sulara iniyorlard.
Pirin kd ve kam saplarndan yaplm, tyden hafif
kuyrukluyldzlar andryorlard, gm ve krmz yanlarnda
benzer yazlar vard. Dul, birbiri ard sra inen bu gktalarm
kaygyla inceledi ve stlerindeki yazlarda, onca nankrlne ve
kendini bilmezliine karn tilkiyi korumaktan hibir zaman
vazgemeyen ejderhann uzun ve artc masaln okudu. Ay
gkyznde gittike inceliyor, kt ve kamtan karaltlar her
akam ner-deyse ayrt edilemeyecek deiikliklerle ayn masal
tayorlard. Yrei kararan dul elerin dncelere dald. Ay gk-
yznde ve kzl sularda dolunaya dnerken, masal da sonuna
yaklamaktayd. Tilki sonsuza dek balanacak myd, yoksa
sonsuza dek cezalandrlacak myd? Bunu kimse kestiremiyordu.
Ama kanlmaz son yaklayordu. Dul sonunda anlad. ki ksa
klcn rmaa att, kk bir sandaln iine diz kt ve
imparatorluk donanmasnn amiral gemisine gtrlmesini
buyurdu.
Hava kararmt. Gkyz ejderhalardan, bu kez sar ej-
derhalardan geilmiyordu. Dul, amiral gemisine karken, "Tilki,
ejderhann kanadna smyor," diye mrldand belli belirsiz.
39
-
7/31/2019 Jorge Luis Borges Alcakligin Evrensel Tarihi
23/59
KutsanmaGNAH TACR KE EASTMAN
Tarih, tilkinin balandn ve mrnn geri kalan yllarn afyon
ticaretine adadn yazyor. Ayrca dulluu da brakm, "Bilgi
I" anlamna gelen bir ad edinmi kendine.
0 gnden sonra (diyeyazm inli bir tarihi iirsel bir dille)
gemiler sessiz sakin seyreder oldular.
Tekmil rmaklar suskunlua brnd, tekmil denizler dinginlie
kavutu. nsanlar silhlarn sattlar ve kz alp tarlalarn
srmeye koyuldular. Tanrlara sunular gmdler, tepelere
trmanp yakardlar, gn boyu kafesler arkasnda arklar syleyip
elendiler.
Bu Amerika'nn demleri
Dapdar siyah giysileri ve yumurta topuk ayakkablaryla, mavi
duvarlarn nnde ya da ak gn altnda iyice belirginlemi iki
kabaday lmcl bir dansa kalkarlar; bak baa bir danstr bu.
Sonunda, baklardan biri hedefini bulur, birinin kulanda krmz
bir karanfil aar; kendini bir bana yerde bulan kabaday dans,
lmn kollarnda tamamlar. Ayakta kalan derin bir soluk alr,
apkasn bana yerletirir ve son yllarn bu kyak dvn
hikyesini evresindekilere anlatmakla geirir. Eski
Arjantin'inimizin yeralt dnyasnn t ar ih i byle de zetlenebilir.
New York'un eski yeralt dnyasnn tarihi ise hem daha afallat-c,
hem de daha ar aksaktr.
br Amerika'nn demleri
New York etelerinin tarihi (1928'de Herbert Asbury drt./-yz sayfalk
koca bir ciltte, anlatmt) barbarlarn yaratl
40 41
-
7/31/2019 Jorge Luis Borges Alcakligin Evrensel Tarihi
24/59
sylencelerinin btn, karmaklk ve acmaszln olduu kadar,
akl almaz samalklarnn ounu da ierir: Bira imalthanelerinin,
zencilerin oturduu ucuz kira evleriyle i ie gemi mahzenleri;
katl yaplardan oluan khne bir New York; meclislerim lam
kanallar labirentinde toplayan Bataklk Melekleri gibi cinayet
eteleri; on-on bir yalarndaki kk canileri deviren afak
ocuklar gibi katil eteleri; bir mifer gibi kulaklarna kadar
indirdikleri iine yn tktrlm silindir apkalar, pantolonlarnn
stne kardklar gmleklerinin Bowery Caddesi rzgrlarnda
uuan uzun etekleriyle (ama bir ellerinde kaim sopalar ve
ceplerinden ucu grnen tabancalaryla) birbalarma dolarlarken,
gelip geenlerin ylk ylk srttklar, gzpek ve irikym
irkin Haydutlar; bir kargnn ucuna geirilmi l bir tavan
kendilerine bayrak edinerek kavgaya giren l Tavanlar gibi
cinayet eteleri; alnna yaptrd yal peremi, sap maymun
kafas biiminde oyulmu bastonu, kendi icad olan ve
baparmana takp dmannn gzlerini oyduu bakr letle nam
salm Hanm Evld John Dolan gibi adamlar; be kuru uruna
bir srta canl bir sann kafasn koparan Kit Burns gibi
adamlar; onun iin gururla kaldrm lan andran kzn
pezevenkliini yapan, gen, sarn ve donuk bakl Kr Danny
Lyons gibileri; kk bir New England kynden gelmi olan ve
Noel arifesi kazanlarm mutlaka bir hayr kurumuna balayan
yedi kz kardein ilettii cinsten, pencerelerinden krmz fenerler
grnen sra sra evler; a brakldktan sonra kpeklerin stne
salman iri sanlarn iine tkldklar san kapanlar; inlilerinilettii batakhane ve kumarhaneler; Sincap etesinin btn
tayfalaryla yalan ve durmadan dul kalan Kzl Norah gibi kadnlar;
Danny Lyons cinayetten daraacn boylaymca, dul kalm kadnlar
gibi gzya dken ve len krn ardndan kim daha ok gzya
dkt
42
tartmas srasnda Kibar Maggie tarafndan grtlandan
baklanan Kumru Lizzie gibi hatunlar; 1863'te bir hafta boyunca
dinmek bilmez isyanlarda olduu gibi yz binann yaklp
ykld, kentin nerdeyse ele geirildii ete ayaklanmalar;
sonunda birinin denizin dibini boylarcasna ayaklar altnda kalp
inendii, ard aras kesilmeyen sokak kavgalar; Arap Yoske gibi
bir h rsz ve at zehirleyicisi. te, New York'un yeralt dnyasnn
karmakark tarihi, btn bunlardan dokunmu bir yamal
bohadr. Ve bu tarihin en nl kahraman, emrinde bin iki yz
adam. bulunan Edward Delaney, namdier William Delaney
namdi-er Joseph Marvin, namdier Joseph Morris, namdier
Kei Eastman'dr.
Kahraman
nsan, kimin kim olduunu bir trl karamad maskeli balolar
kadar tedirgin eden bu kimlik deiiklikleri, onun gerek adn
iermiyor; gerek ad diye bir ey varsa tabii. Ama nfus
ktndeki kaytlara gre, Brooklyn'in Willi-amburg kesiminde,
sonradan Eastman diye Amerikanlat-rlm olan Edward
Oslerman olarak dodu. in tuhaf, yeralt dnyasnn bu frtnal
kiilii Yahudi'ydi. Haham sakall adamlarn, dinin buyurduu
ynteme uygun olarak kesilmi danalarn kan tmyle aktlm ve
kez ykanm etini gvenle yedikleri bir koer lokantasnnsahibinin oluydu. 1892 ylnda, on dokuz yama geldiinde,
babas ona bir kuu dkkn at. Hayvanlara duyduu hayranlk,
onlarn davranlarna ve inanlmaz masumluklarna duyduu
merak, mr boyu srecek bir uraa dnecekti. Yllar sonra,
Tammany derneinin illi eflerinin sunduklar purolar
aalayarak geri evirdii ya da o yeni icatla, gondoln
gayrimeru ocuu denebilecek otomobille en
43
-
7/31/2019 Jorge Luis Borges Alcakligin Evrensel Tarihi
25/59
lks kerhaneleri dolat bolluk dneminde, ikinci bir i kurdu.
Aslnda bir paravand bu. Yz kedi ile drt yzden fazla gvercin
besliyordu, ama h ibiri satlk deildi. Hepsini ok sever, sk sk
mahallede koltuunun altnda mutlu bir kediyle gezintiye kar, bir
sr kedi de abuk abuk ardndan gelirdi.
Salam yapl, irikym bir adamd. Boynu boa gibi ksa ve
kaln, gs f gibi, kollar uzun ve boumlu, burnu krkt; yz,
yara bere iinde olmasna karn, gvdesi kadar arpc deildi;
sr obanlar ya da gemiciler gibi arpk bacaklyd. Gmlek ya
da ceket giymedii ok olurdu, ama yumurta kafasna birka
numara kk melon apkas tepesinden eksik olmazd. nsanlk,
onun ansn yaatt. Sinemann allagelmi gangster tipi, tombul,
kadns Capo-ne'a hi benzemez, hk demi Eastman'm burnundan
dmtr sanki. Louis Wolheim'm, uzaktan rahmetli Kei
Eastman' andrd iin Hollywood'cla i bulduu sylenir.
Eastman, yeralt leminde kasla kasla dolarken omuzun-da iri,
mavi bir gvercin olurdu, tpk knn stne karatavuk tnemi
bir boa gibi.
1890'larm ortalarnda, halka ak dans salonlar New York
kentinde srsne berekeui. Eastman da bunlardan birinde fedailik
yapmt. Rivayet odur ki, bir gn bir dans salonunun mdr onu
kapdan evirecek olmu; Kei de, ie alnacak gibi grnen
zbandut gibi iki herifi paspas yaparak ispatlayvermi bu i iin
biilmi kaftan olduunu. Tek ki i li k bir ordu gibi herkesin
yreine korku salan Kei, 1899'a kadar srdrm fedailii. Olay
karan bir ba-bclsn huzura kavuturdu mu, kaim sopasna bire n ti k atarm. Bir gece, kimseye bulamadan siyah birasn y-
dumlayan bir kele taklm gz, bir vuruta leini yere sermi
herifin. Sonradan, "Elliye bir entik kalmt," diye aklk getirmi
duruma.
44
Nfuz Alan
1899'dan sonra, Eastman naml bir kabaday olmakla kalmad,
seimler srasnda kentin nemli bir blgesini himayesine ald. Bu
batakhane blgesinin kerhane ve kumarhanelerinden, sokak
orospular, yankesici ve hrszlarndan avantasn almaktan da geri
kalmad tabii. Tammany Derneinin politikaclar ve baz kiiler
onu hr karsn diye tutarlard. te, fiyat listesinden birka rnek:
Israrak kulak koparma 15 dolar
Kol bacak krma 19 dolar
Bacaktan zmbalama
25 dolarBaklama 25 dolar
Temize havale 100 dolar ve st.
El becerisini yitirmemek iin, ii bitirmeyi zaman zaman dorudan
kendisi stlenirdi.
Bir snr sorunu (uluslararas hukukta rastlanan sorunlar kadar
nazik ve bell bir sorun) Eastman', rakip etelerden birinin naml
reisi Paul Kelly ile kar karya getirdi. ki ete arasnda sada
solda meydana gelen vuruma ve kapmalar, birtakm blgesel
snrlarn belirlenmesiyle sonulanmt. Eastman bir sabah erken
saatlerde bu snrlar tek bana amaya kalknca, Kelly'nin be
adamnn saldrsna urad. Kei, mutas, maymunsu kollar ve
copuyla, saldrganlardan n yere sermeyi baard, ama sonunda
midesine iki kurun yemekten kurtulamad. Adamlar, nasl olsa
lr diye brakp katlar. Eastman, ba parmayla iaret
parman kanayan yaralarna bastrp, scndeleyc srklene Eyalet
Hastanesi'nc ulat. Hastanede haftalarca ateler iinde hayatla
lm arasnda gitti geldi, ama kendisini ldrmeye yeltenenin
adn vermedi. Taburcu olduunda, oktan patlak vermi olan
sava, ard aras kesilmc-
45
-
7/31/2019 Jorge Luis Borges Alcakligin Evrensel Tarihi
26/59
yen atmalarla 1903 austosunun on dokuzuna kadar srd.
Rivington Soka Muharebesi
Polis dosyalarndaki solgun fotoraflarna ok da benzemeyen, le
gibi alkol ve ttn kokan, kafalarna parlak renkli eritlerle ssl
hasr apkalar geirmi yz kahraman; her trl yz kzartc
hastalkla yakalanm, dileri rm, solunum yetersizlii ya
da bbrek yetmezlii eken yz kahraman; Troya Sava'na ya da
Bull Run arpmas'na katlm savalar kadar mehul ve
mthi yz kahraman... te, bu yz adam, kinci Cadde'nin
stnden geen demiryolu kprsnn glgeleri altnda bu
karanlk sava balatverdi. Neden, Kelly'nin fedailerinin,
Eastman'm bir arkadann Rivington Soka'ndaki kumarhanesini
basmaya kalkmalaryd. Fedailerden biri ldrlnce, kurunlar
havada uumaya, altpatlarlar konumaya balad. Sinekkayd
tral bir sr adam, demiryolu kprsnn ayaklarn siper alarak,
sessiz sakin kurun yadrdlar birbirlerine; ardndan, takviye
kuvvetleri olarak, her biri birer cephanelik gibi donatlm kiralk
arabalar sard evreyi.
Bu savan kahramanlar neler hissetti elersiniz? Her eyden
nce (bana sorarsanz), yz altpatlarn duygusuz patrts arasnda
her an tahtal ky boylayabileceklerine kesinkes inanmlard;
ikincisi (bana sorarsanz), her nedense, ilk kurunlardan
syrtrlarsa bir daha yara almayacaklarndan en kk bir
kukulan yoktu. Aslnda kesin olan tek ey kprnn demirayaklarnn dibinde ve gecenin rts altnda kyasya
vuruluklaryd. Polis iki kez araya girmeye kalkt, ikisinde de geri
pskrtld. afan ilk klaryla birlikte arpmann hz kesildi
- sanki ayp ya da uursuzmu gibi. Demiryolu kprsnn koca
kemerle-
46
ri altnda yedi ar yaral, drt l, bir de gvercin ls kald.
atlaklar
Kei Eastman'm da hizmet sunduu yerel politikaclar, bu tr
etelerin varln herkesin nnde hep yadsr ya da bunlarn
sradan spor kulpleri olduunu ileri srerlerdi. Ama Rivington
Soka'nda aktan aa giriilen bu sava onlar tela
drmt imdi. Atekes yapmak gerektiini anlatabilmek iin,
Eastman'la Kelly arasnda bir buluma ayarladlar. Kelly (i polisin
duruma el koymasn engellemeye geldiinde, Tammany
Dernei'nin yzlerce Colt'tan daha etkili olduunu ok iyi
bildiinden) hi nazlanmadan kabul etti; Eastman (iri, hayvans
gvdesinin verdii kibirle) daha iddetli, daha byk kapmalar
ksn diye can atmaktayd. Bulumaya yanamayaca anlalnca,
politikaclar hapse attrrz diye gzn korkutmak zorunda
kaldlar. En sonunda, iki naml gangster, dilerinin arasnda birer
koca puro, elleri altpatlarlarnda, evrelerinde alesta bekleyen
fedaileri, pis bir batakhanede kar karya geldiler. Tam
Amerikallardan beklenecek bir karara vardlar: Anlamazlklarn
ringde yumruk yumrua zeceklerdi. Kelly deneyimli bir boksr-
d. Bronx'da bir ahrda yaplan dv muhteem oldu. Seyre gelen
yz krk kii arasnda, hafife arkaya itilmi melon ap-kalartyla
gangsterler ve iine bazen silh saklanan kabark salaryla
aftoslar da vard. Eastman'la Kelly'nin dv iki saat srd ve
berabere bitti. Bir hafta geti gemedi, vurumalar yeniden balad.Kei bilmemkanckez tutukland. Tammany Dernei byk bir
gnl rahatlyla syrld iin iinden; yarg, en temizinden on yl
hapis verdi Kei'e.
47
-
7/31/2019 Jorge Luis Borges Alcakligin Evrensel Tarihi
27/59
Eastman Almanya'ya Kar
Kei, Sing Sing'den tahliye olduunda bana gelenlerin
aknlndan hl kurtulamamt; bin iki yz kiilik ete-siyse
parampara olmu, birbirine girmiti. Bakt eteyi yeniden
toparlayamayacak, kendi bana i tutmaya balad. 1917
eyllnn sekizinde, kalabalk bir caddenin ortasnda kargaa
kard gerekesiyle tutukland. Ertesi gn, daha da byk bir
kargaaya katlmaya karar vererek, New York Ulusal
Muhafzlar'nm 106. Piyade Alay'na yazld. Birka ay sonra
alayyla birlikte yurt dna gnderildi.
Katld savata neler yaptn az ok biliyoruz. Tutsak almayaiddetle kar ktn ve bu iler acs uygulamaya ne kadar kar
olduunu bir seferinde yalnzca tfeinin dipiini kullanarak
gsterdiini biliyoruz. Yaralandktan gn sonra hastaneden
kap cepheye dndn biliyoruz. Montfaucon dolaylarndaki
arpmalarda arkadalar arasnda sivrildiini biliyoruz. Sonradan,
Bowery Cadde-si'ndeki birtakm kk dans salonlarnn,
Avrupa'daki savatan ok daha bell olduunu sylediini
biliyoruz.
Esrarengiz, Manta UygunSon
Kei Eastman'n cesedi, 1920 Noelinde, gn aarrken New
York'un merkezindeki sokaklardan birinde bulunmu. Cesette be
kurun yaras saptanm. Yerde yatann l olduundan bihaber bir
sokak kedisi, akn akn cesedin evresinde dolanyormu.
48
VURDUMDUYMAZ KATL BILL HARRIGAN
Arizona'nm ku umaz kervan gemez llerinden bir grnt, en
bata Arizona ve New Mexico'nun ku umaz kervan gemez
llerinden bir grnt: Gm ve altn arayclarnn kamplaryla
n salm bir lke, usuz bucaksz topraklar lkesi, dev masadalar
ve dingin renkler lkesi, akbabalar tarafndan tertemiz edilmi
beyaz iskeletler lkesi. Bu koca lkenin zerinde bir baka
grnt: Atnn srtna smsk yerleip, amansz altpatlarlarndan
kan grnmez kurunlarla (efsunluymuasma) ok uzaklardan
adam vuran bir delikanl, Yumurcak Billy.
Deerli maden damarlaryla kapl, kra, yla gz kamatran
l. Yetikinlerin adaletine, "Meksikallar saymazsak" yirmi bir
l bor takarak yirmi bir yanda len ocuk.
Larva Evresi
Sonradan hem ylg, hem de vgyle Yumurcak Billy adyla n
salacak olan adam, 1859 dolaylarnda New York kentindeki sala
bir evin bodrum katnda dnyaya geleli. Hayatn-
49
-
7/31/2019 Jorge Luis Borges Alcakligin Evrensel Tarihi
28/59
dan bezmi rlandal bir dlyatamdan frlad, ama zenciler
arasnda byd sylenir. Berbat kokularla kvrck sal
kafalarn kargaas arasndan, yzndeki iller ve dank kzl
salaryla edindii stnlkle syrld. Beyazlyla vn
duyuyordu; elimsiz, yabanl ve duygusuzdu. On iki yanda
Bataklk Melekleri'ne, mahallenin lam kanallarnda i gren o
bitirim etesine katld. Ortal youn bir sisin kaplad
gecelerde, le gibi kokan labirentten dar kp bir Alman
gemicinin peine taklrlar, kafasna bir ey indirip adam
geberttikten sonra donuna kadar soyarlar, sonra da ktklar pislie
sinsi admlarla geri dnerlerdi. Reisleri, at zehirleyicisi olarak da
n salm, Gazhane Jonas namyla maruf, kr sal bir zenciydi.
Bazen, bir kadn, rhtmdaki batakhanelerden birinin st kat
penceresinden kurban adaynn bandan aa bir kova kl
boaltr, adam soluksuz kalp ksre boulurken Bataklk
Melekleri stne ullanr, adam bodrum katlarndan birine
srkler, soyup soana evirirlerdi.
Sonradan Yumurcak Billy adyla n salacak olan Billy
Harrigan'm raklk yllar byle geti ite. Bowery'deki tiyatrolar
da hi bolamaz, zellikle de kovboy melodramlarn (belki de
bunlarn kendi yazgsnn belirti ve simgeleri olduunun farknda
bile olmadan) hi karmazd.
Bat'ya!
O gnlerde, bu vurdukrdl oyunlarn, (perde tam zamannda
almaynca st balkondaki ayaktakmunm "Kaldrn ulan u
aputu!" diye barmaya balad) Bowery tiyatrolarn tklm
tklm doldurmasnn nedeni ok basitti: O sralar btn Amerika,
Uzak Bat'nm albenisine kaptrmt kendini. Gnbatmnn
tesinde, Nevada ve California'nn altn madenleri yatyordu.
Gnbatmnn tesinde, baltala-
50
rm yere serdii kzl serviler; yabansrlarmm koca kzl yzleri;
Brigham Young'm kastor apkas ve okkarh yata; kzlderili
trenleri ve saldrlar; llerin temiz havas; ; gz alabildiince
uzanan otlaklar; ve topran kendisi, yaknl tpk denizin yaknl
gibi insann yrek atlarn hzlandran topran kendisi. Bat
aryordu. O yllarda bir sylenti yava yava yaylp durmaktayd.
Binlerce Amerikalnn Bat'y ele geirmekte olduu syleniyordu.
Bu ya-; ra, 1872 dolaylarnda kodesten kaan, ngraklylan ka-
; dar sinsi Bili Harrigan da katld.
Bir Meksikalnn Ykl
' Tarih (filmlerini ksa, kesik grntlerden oluturan baz > film
ynetmenleri gibi) imdi de karmza, azgn sularn
ortasndaymasma her eye kadir ln ortasna yerleti-; rilmi,
tehlikelerle dolu bir bar grnts karyor. Vakit, ' 1873 ylnn
uultulu bir gecesi; yer, New Mexico'nun B-yk Ovalan. Drt bir
yre, nerdeyse insann yreine r-] pertiler salacak kadar dz ve
plak; frtna ykl bulutlar ve ayyla gkyz, atlak oyuklardanve dalardan geilmi-; yor. Bir sr kafatas, glgeler arasnda akal
ulumalar ve \ akal gzleri, srm gibi atlar ve salondan dar
uzanan bir /k demeti. erde, tezgha dayanm, irikym, ama
yorgun jadamlar ikilerini yuvarlayp yeni bir kavgaya snrlarken
/'ylan ve kartal kabartmal iri gm paralarla oynayarak ca-,.ka
satyorlar. Donuk bakl bir sarhoun dudaklar arasnda bir ark.
Aralarnda bol s'li bir dil konuanlar var; brlerinin bunlar
horlayp aaladna baklrsa, spanyolca olmal bu dil, Kzl sal
apartman faresi Bili Harrigan da tezghta ikisini yudumlayanlar
arasnda. spirtodan farksz ikiden birka kadeh yuvarlam, belki
de cebinde be para-j. kalmadndan bir kadeh daha isteyip
istememek arasn-
51
-
7/31/2019 Jorge Luis Borges Alcakligin Evrensel Tarihi
29/59
da gidip geliyor. l adanlan arasnda biraz psm gibi. Bu
heybetli, amatac, en akrak adamlarn yabanl srlar ve koca
koca atlar yola getirmedeki ustalndan nefret ediyor. Anszn bir
lm sessizlii kyor ortala, bir tek arksn mrldanmay
srdren sarhoun sesi bozuyor suskunluu. eri giren, iriyar,
gl kuvvetli bir Meksikal; yz, yal kzlderili kadnlarn
yzne benziyor. Kafasnda kocaman* bir sombrero, belinde bir
ift altpatlar. Krk dkk bir ngilizceyle, kafay ttsleyen
orospu ocuu gringolarm cmlesine iyi akamlar diliyor. Karlk
vermeyi gze alan yok. Bili, adamn kim olduunu soruyor.
Korkuyla, Dago'nun -yani Diego'nun- Chihuahual Belisario
Villag-ran olduunu fsldyorlar kulana. O anda mthi bir pat-
lama duyuluyor. Uzun boylu adamlarn arkasna snp herife ate
eden, Bill'den bakas deil. nce Villagran'm elindeki kadeh
dyor, sonra da Villagran'm kendisi. kinci bir kuruna gerek
kalmyor. Yerde iki seksen yatan adama clnp bakmaya bile gerek
grmeyen Bili, yarm kalan sohbeti tamamlyor. "yle mi?" diyor
szckleri uzatp yayarak. "Ben de, New Yorklu Yumurcak Billy."
Sarhoun aznda hl ayn ark, olup biten umurunda deil.
Bill'in, bardakilerin gznde o saat ilh kesildiini kestirmek
g olmasa gerek. evresindekilerle el skp vgleri, tebrikleri
ve viskileri kabul ediyor. lerinden biri, Bill'in tabancasnn
kabzasnda hi entik olmadn grnce, Villagran iin bir entik
atmasn neriyor. Yumurcak Billy adamn uzatt aky cebine
atp, "Meksikallar saymaya demez," diyor. Belki bu kadarla da
kalmyor. Bili, o gece battaniyesini lnn yanma seriyor ve -klkprdamadan-gn aarana dek deliksiz bir uyku ekiyor.
52
Gebertmek in Gebertmek
Altpatlardan kan o ball kurunla birlikte, kahraman Yumurcak
Billy (on drt yanda) domu, sinsi Bili Harrigan lmt. Lam
kanallarndan frlayp kurbanlarnn beynini datan olan,
snrboylarnm yiidi olup kmt. Kendi kendine ata binmeyi
rendi; Oregonlular ve Californiallar gibi gvdesini geriye
vererek deil de, Wyoming ya ela Texas usul eyerde dimdik
oturarak at sryordu. evresinde yaratlan efsaneye hibir zaman
cuk oturmad, ama her geen gn biraz daha yaklat. Kovboyun
iinde New Yorklu hayduttan bir eyler tad hep; daha nce
zencilere, duyduu nefreti Meksikallara yneltti, ama son szleri
spanyolca bir kfr olacakt. Sr obanlarnn kural tanmaz
yaama sanatn rendi. Daha g bir baka sanat da, adam
ynetme sanatn da rendi. Bu iki sanat, iyi bir davar hrsz
olmasn salad. Zaman zaman, Eski Meksika'nn gitarlarna ve
kerhanelerine kaptryordu kendini.
Uyur uyankln perili uyuukluuyla, ou zaman drt gn drt
gece sren kalabalk lemler dzenlerdi. Sonunda, atlayacak hale
gelince, hesab kurunlaryla grrd. Tetie basan parma
titremedii srece, tm snrboylarnm yrekleri en ok titreten(belki de en mehul ve en yalnz) adam oldu. Sonradan onu
ldrecek olan arkada erif Pat Garrett bir seferinde Billy'ye,
"Ustalm, tfekle ya-bansr vurarak yaptm idmanlara
borluyum," diyecek olmu; Billy de, "Ben de ustalm,
altpatlarmla teneke kutu ve adam vurarak yaptm idmanlara
borluyum," diye yant vermiti alakgnlllkle.
Ayrntlar hibir zaman renilemez, ama "Meksikallarsaymazsak" ardnda yaklak yirmi bir l braktn biliyoruz.Akllara durgunluk veren yedi yl boyunca, pervaszl sonunakadar yaad.
53
-
7/31/2019 Jorge Luis Borges Alcakligin Evrensel Tarihi
30/59
Yumurcak Billy, 25 Temmuz 1880 gecesi, siyahbeyaz benekli
atyla, Fort Sumner'm anacaddesinden, daha dorusu tek
caddesinden drtnala aa vurdu. Bunaltc bir scak vard; sokak
lmbalar yaklmam ti. Bir verandada salncakl sandalyesinde
oturmakta olan erif Garrett tabancasn ekip Yumurcak'm
karnna bir kurun sallad. At yoluna devam etti; srcs ise tozlu
yola yuvarland. Garrett bir el daha skt. Kasaballar (vurulann
Yumurcak Billy olduunu bildiklerinden) pencerelerinin
kepenklerini smsk kapadlar. Yumurcak, ok uzun sre aclar
iinde kvrand. Sabahleyin, gne tepeye ktnda, kasaballar
ortaya kp yava yava yaklatlar, Billy'nin silhlarn aldlar.
Ruhunu oktan teslim etmiti. Yznde, llere zg o tkenmi
anlatm grdler.
Billy'yi tra ettiler, srtna hazr giysiler geirdiler, korkulu ve
alayc baklar arasnda Fort Sumner'm en byk dkknnn
vitrininde sergilediler. Kilometrelerce uzaklardan atlar ve
arabalarla adamlar geldi Billy'yi seyretmeye. nc gn, yzne
makyaj yapmalar gerekti. Drdnc gn, enlikle gmld.
GRGSZ GRG HOCASIKTSUKE NO SUKE
Bu hikyede anlatacamz alakln konusu, Ako atosunun
efendisinin erefini iki paralk ederek lmne, yol aan, sonra da
hak ettii intikamla yz yze geldiinde (bir soylu olarak grevi
olmasna karn) harakiri yapmaya yanamayan bahtsz bir saray
grevlisi, grgsz grg hocas Kira Ktsuke no Suke. Gl
ballklar canlandrd ve lmsz bir giriim iin gerekli frsat
yaratt iin, btn insanlk kran duymal ona aslnda. Bu olayn
ansna yz kadar roman, inceleme, doktora tezi ve opera yazlm;
bu konuyu ileyen porselen anak mlekleri, benekli, lcivert-
talarm ve lak ilerini saymyoruz bile. Hikye her eye el atan
beyazperdenin de ok iine yaram, nk "Krk Yedi Komutann
bret Verici yks" -ad bu- Japon sinemasnn en sk bavurulan
esin kayna olmu. Bu byk ilginin de gsterdii gibi, kl krk
yararcasma belgelenmi hret, hakl olmann da tesinde,
herkesin doruluunu hemen onaylayaca bir hrettir.
Ben, A. B. Mitford'n anlatsndan yola kyorum; Mit-ford,
okurun ilgisini databilecek yerel renklere yer verme-
54 55
-
7/31/2019 Jorge Luis Borges Alcakligin Evrensel Tarihi
31/59
mi, muhteem hikyenin akclna ncelik tanm. Doulu
zelliklerin eksiklii, elimizde dorudan Japoncadan evrilmi bir
yorum olduunu dndryor bana.
zlen Kurdele
1702 ilkbaharnn geride kald gnlerden bir gn, Ako atosunun
saygdeer elemlisi Asano Takumi. no Kami, bir imparatorluk
elisini arlamak, yedirip iirmekle grevlendirildi. ki bin yz
yln (bunun bir blm mitologyay-d) imbiinden szlp gelen
grg kurallar, byle bir durumda uygulanmas gereken trenleri
tartlmaz biimde belirliyordu. Eli, Mikado'yu temsil
etmekteydi, ama simgesel biimde ya da dolayl yoldan; bu klcal
ayrm hem b-ynsemeden, hem de kmsemeden zenle
deerlendirmek gerekmekteydi. Sonradan lmcl yanllara yol
aabilecek gaflar nlemek amacyla, grg hocas olarak Yedo
sarayndan bir yksek grevli gnderildi eliden nce. Sarayn
rahatndan uzak kalan, belki de kendini ceza olarak bir ky
dinlencesine ya da bir eit srgne gnderilmi hisseden Kira
Ktsuke no Suke, grevini yerine getirmek iin en kk bir
zahmete girmedi. Dahas, almndan geilmiyor, kendini
beenmiliini zaman zaman kstahla vardryordu. rencisi,
atonun elendisi, onun bu aalamalarn grmezden gelmeye
alyordu. Nasl karlk vereceini bilemiyor, kat grev anlay
onu zora bavurmaktan alkoyuyordu. Bir gn, orabnn
kurdelesinin zlm olduunu fark eden grg hocas, atonunefendisinden kurdeleyi balamasn istedi. Takumi no Kami,
fkeden yanp tutumasna karn, hi ses karmadan balad kur-
deleyi. Grgsz grg hocas, ona, kafasnn hibir ey al-
madn, bu kalar kt bir dm ancak bir dangalan
atabileceini syledi. atonun efendisi, artk dayanamad,
56
kamasn ekti, hocann kafasna doru yle bir savurdu. Alnnda
ince bir kan izi beliren Ktsuke no Suke, plsm prtsn toplayp
kat oradan.
Birka gn sonra asker meclisin verdii ceza belli oldu: Takumi
no Kami kendi elleriyle canna kyacakt. Ako atosunun orta
avlusuna, krmz kee halyla kapl bir ykselti kuruldu. Kara
yazgl adam ykseltide belirdi. Kendisine uzatlan, sap deerli
talarla bezeli altn haneri aldktan sonra herkesin nnde suunu
itiraf etti, beline kadar soyundu, iki trensel darbeyle barsaklarn
deip bir samu-ray gibi ld. Kee hal krmz olduu iin,
uzaktaki seyirciler kan grememilerdi. Ak sal bir adam
(mahkmun sa kolu, akl hocas Oii Kuranosuke) saygl
admlarla ilerledi, klcn kaldrd, bir vuruta kelleyi gvdeden
ayrd.
Dzmece Alaklk
Takumi no Kami'nin atosuna el konuldu, komutanlar datld,
ailesi be parasz ortada kald, leke srlen adna svgler, lanetler
yadrld. Sylentilere kulak verilecek olursa, Takumi no
Kami'nin canna kyd gece, krk yedi komutan birlik olup bir
dan kimselerin eriemeyecei bir yerinde toplanmlar, bir yl
sonra olacaklar en ince ayrntlarna kadar tasarlamlard.
Gerekteyse, dndklerini adm adm ve byk bir temkinlilikle
uygulamak zorunda kalmlar; baz toplantlarn da eriilmez bir
da doruunda deil, bir korunun iindeki kk bir tapnakta,
iinde bir ayna bulunan dikdrtgen bir kutudan baka eyas ol-
mayan, eski psk, ahap bir kulbede yapmlard, intikam almak
iin yanp tutuuyorlar, ama nasl intikam alacaklarn
bilemiyorlard.
Nefretlik grg hocas Kira Ktsuke no Suke, evini daha da
korunakl klmt; tahtrevann ok ve kl ustas asker-
57
-
7/31/2019 Jorge Luis Borges Alcakligin Evrensel Tarihi
32/59
ler korumaktayd. Casuslarna ok gveniyordu; hepsi de satm
alnamaz, uyank ve sinsi casuslard. ntikamclarn nderi olduu
sanlan akl hocas Kuranosuke'yi yakndan izliyor, gzetliyorlard.
Kuranosuke adm adm izlendiini bir rastlant sonucu rendi ve
btn intikam plann bunun stne kurdu.
Gz renklerinin imparatorluun hibir yerinde oradaki kadar
gzel olmad bir kente, Kyoto'ya tand Kuranosuke.
Kumarhanelere, meyhanelere, kerhanelere dadand. Aarm
salarna bakmadan, orospularla, airlerle, zaman zaman daha da
beterleriyle dp kalkmaya balad. Gnlerden bir gn, sk sk
gittii batakhanelerden birinden kap dar edildiinde,
yzkoyun yere kapakland; kafas kendi kusmuuna gml,
sokan ortasnda szd kald.
Sabahleyin onu bu durumda gren bir Satsumal, hem yrei
paralanarak, hem de fkeden kudurarak, "Bak sen u ie!" dedi.
"Asano Takumi no Kami'nin akl hocas Oii Kuranosuke deil mi
bu? Canna kyan efendisine el vermiti. Ama efendisinin cn
alacak yrek yokmu bu herifte anlalan. Zevke, safaya, rezillie
vurmu kendini. Demek, samurayla layk deilmi!"
Sonra da, hl uyumakta olan Kuranosuke'yi ayayla
drtkleyip suratna tkrd. Casuslar bu kepazelii bil-
dirdiklerinde, Ktsuke no Suke rahat bir nefes ald.
Rahat bir nefes almakla kalsa iyi. Karsn ve kk olunu
bandan savp, kerhaneden bir odalk satn ald. Kura-nosuke'nin
bu mthi rezillik oyunu, dmannn yreini ferahlatt, tetikte
durmay brakp gevemesini salad. Bylece Ktsuke no Sukemuhafzlarnn yarsna yol verdi.
Krk yedi komutan, 1703 knn en sert gecelerinden birinde,
Yedo varolarnda, bir kpryle bir iskambil kd fabrikasnn
bitiiindeki cascavlak, rzgrl bir bahede bulutu. Efendilerinin
bayraklar ellerinde, oradan yry-
58
e getiler. Ama baskn balatmadan nce, dmanlarnn
komularna haber salp gece ekiyas ya da haydut olmadklarn,
amaz adalet adna asker bir harekta giritiklerini bildirdiler.
Yara zi
Kira Ktsuke no Suke'nin sarayna iki koldan saldrdlar. n
kapya yklenen ilk saldr kolunun banda akl hocas vard,
ikinci saldr koluna ise, on altsna basmak zere olan byk olu
komuta ediyordu; o gece ld. Bu yaanm karabasann her ann
her tarih kitab yazar: Duvardan ip sarktp kurnazca avluyainilerini; davullarn saldry duyurusunu; saray savunanlarn
oradan oraya kouturmalarn; damn drt yanma yerletirilmi
okular; oklarn hzla uup bir insann canahc organlarna
saplann; kana bulanan porselenleri; nce yakp kavuran, sonra
dondurup buz kesen lm; kymn umursamazln ve
kargaasn. Dokuz komutan orackta can verdi; saray savunanlar
da yiitlikte onlardan geri kalmadlar, geri ekilmeyi bir an akl-
larndan geirmediler. Ama gene de, geceyarsn az gee, direni
tmden krld.
Bu sadakat gsterisinin gerekletirilmesine neden olan alak
Kira Ktsuke no Suke ise ortalkta yoktu. Sarayda aramadk yer
brakmadlar, ama iki gz iki eme kadn ve ocuklardan baka
kimseyi bulamadlar. Komutanlar Kira Ktsuke no Suke'yi
bulmaktan umudu kesiyorlard ki, akl hocas sarayn efendisinin
deinin hl scak olduunu fark etti. Yeniden aramayakoyuldular ve ok gemeden bronz bir aynann gizledii dar bir
pencere buldular. Aada, karanlk kk bir avluda, beyazlar
iinde bir adam onlara bakyordu. Sa elinde tuttuu kl tir tir
titriyordu. Aa indiklerinde, adam hi kar koymadan teslim
oldu.
59
-
7/31/2019 Jorge Luis Borges Alcakligin Evrensel Tarihi
33/59
Alnnda hl bir yara izi, Takumi no Kami'nin haneriyle kazm
olduu mhr.
O zaman, tepeden trnaa kana bulanm olan komutanlar, nefret
ettikleri dmanlarnn nnde diz ktler; ona, grg hocas
yznden yitirdikleri Ako atosu beyinin komutanlar olduklarn
sylediler ve bir samuraya yakr biimde intihar etmesini
istediler.
Byle bir korkaa byle bir onur sunmak bounaych oysa.
Ktsuke no Suke, onur nedir bilmeyen bir adamd. Gn aarrken,
boazn kesmek zorunda kaldlar.
Tanklk
ntikamlarn (ama fkeye kaplmadan, ortal velveleye
vermeden ve aman tanmadan) alm olan komutanlar,
efendilerinin yatt tapmaa doru yola koyulmular.
Kira Ktsuke no Suke'nin insann tylerini diken diken eden
kellesini bir kovann iinde tarlarken, bir yandan da nbetlee
evreyi kollyorlarm. Gnnda krlardan giderek tm ili
boydan boya gemiler. Yol boyunca, gzyalar iinde evrelerini
saran insanlarn hayr dualarn almlar. Sendai Prensi onlar
sofrasna buyur etmise de, efendilerinin nerdeyse iki yldr onlar
beklediini syleyerek geri evirmiler prensin arsn.
Efendilerinin karanlk mezarna vardklarnda, dmanlarnn
kellesini bir sunu sunar gibi mezarn bana brakmlar.
Yksek Mahkeme sonunda kararn vermi. Bekledikleri birkararm bu: ntihar etme ayrcal tanmyormu hepsine. Onlar
da intihar etmiler, stelik bazlar cokulu bir soylulukla kymlar
canlarna; efendilerinin yanbamda topraa verilmiler. Erkekler,
kadnlar ve ocuklar bu sadk adamlarn mezar banda toplanp
dua etmiler.
Satsumal
Mezarn banda toplananlar arasnda, uzun bir yoldan geldii
anlalan, st ba toz toprak iinde, bitkin bir delikanl da varm.
Oii Kuranosuke'nin mezartana kapanp haykryormu:
"Kyoto'da bir kerhanenin, kapsnn nnde szm yatarken
grmtm seni. Efendinin intikamn almay planladn aklmn
ucundan, bile gememiti. Seni efendisine ihanet eden bir asker
sanp yzne tkrm-tm. Beni balaman dilemeye geldim
huzuruna." Byle demi ve orackta harakiri yapp canna kym.
Tapman rahibi de, onun bu davran karsnda ok
duygulanm, komutanlarn yanma gmm onu.
Krk yedi sadk adamn yks burada sona eriyor; ama aslnda
bu yknn sonu yok, nk belki de sadakat nedir bilmeyen, ama
bir gn sadakat gsterme umudunu hibir zaman tmden
yitirmeyen bizler, onlar szlerimizle onurlandrmay srdreceiz.
60 61
-
7/31/2019 Jorge Luis Borges Alcakligin Evrensel Tarihi
34/59
MASKEL BOYACI MERVL HKM
!. V Angelica Ocampo'ya
Yanlmyorsam, Horasan'n Peeli (ya da, szc szcne,
Maskeli) Peygamberi Mokanna'yla ilgili balca bilgi kaynaklarnn
says drd gemez: a) el-Baladur'nin derledii Halifeler
Tarihi'ninbaz blmleri; b) Abbaslerin vaka-nvisi bn Eb Tahir
Tayfur'un kaleme ald Dev'in Elkitab ya da Dzeltmeler ve
Gzden Geirmeler Kitab; c) Peygam-" ber'in kutsal kitab olan
Siyah Glya da Gizli Gl'deki r-kn sapknlklarn rtlmesini
ieren Gln Yok Edilmesi adl Arapa elyazmas; ve d) Trans-
Hazar Demiryolu iin., yaplan kazlar srasnda mhendis
Andruso\ tarafndan gnna karlan ve glkle okunabilen
baz sikkeler. Bugn Tahran'claki Sikke Koleksiyonu'nda bulunan
bu sikkelerin zerinde, Gln Yok Edilmesi'nin ana blmlerini
zetleyen ya da dzelten baz Farsa beyitler yer almaktadr. Gl'n
asl kayptr; nk 1899'da bulunan ve Morgen-lndisches Archiv
taralndan arabuk yaymlanan clyazma-snn dzmece olduunu,
nce Horn, sonra da Sir Percy Sykes aklamtr. Peygamber,
Bat'daki nn, Thomas Moore'un, irlandal
63
-
7/31/2019 Jorge Luis Borges Alcakligin Evrensel Tarihi
35/59
bir yurtseverin ar duygusallyla ykl, bitmek bilmeyen bir
iirine borludur.
Kzl Boya
ann ve lkesinin insanlar tarafndan sonradan Peeli
Peygamber diye anlacak olan Hkim denen adam, Hicr 120
ylnda (S 736) Trkistan'da dodu. Balar, baheleri, otlaklar
alabildiine uzanp giden le hznle bakan eski Merv kentiydi
yurdu. Kentlilerin soluunu kesen, siyah-zm salkmlarnn
zerini klrengi bir rtyle rten toz bulutlar ortal
kaplamamsa, le vakti, gz kamatrc bir beyaza keserdi Merv
kenti.
Hkim, bu bezgin kentte byd. Amcalarndan birinin, onu, o
zamanlar kfirlerin, sahtekrlarn, hilebazlarn sanat olan yn
boyama iine rak olarak aldn biliyoruz. O kfir, sahtekr ve
hilebazlarn, sonradan, Hkim'in sra sayg tanmaz hayatnn ilk
alaklklarnn esin kayna olacaklarn da. Gln Yok
Edilmesi'irin nl sayfalarndan birinde, Hkim'in u szleri
aktarlr:
"Yzm altn suyuna batmtr, ama ben boyalarm karp
demlendirdim, ikinci gece taranmam yn boyaya bastrdm,
nc gece ilenmi yne boyay emdirdim. Adalarn hkm-
darlar hl bu kzl kuma iin birbirlerini yer dururlar. Di-
yeceim, genlik amda, Allah'n iine kartm, O'nun yaratt
gerek renklere hile kartrarak gnaha, girdim. Melek, koun
kaplanla ayn renkte olmadn sylemiti; eytan da, Yce
Allah'n kola, kaplann ayn renkte olmalarn istediini, her eye
kadir Yce Allah'n benim ustalmdan ve boya srlarmdan
yararlandn. Ama artk, Melein de, eytann da hakikatten
saptklarn ve btn renklerin iren olduunu biliyorum."
64
Hicr 146 ylnda, Hkim, Merv'den kayboldu. Kazanlar veboya flan, bir iraz klc ve bir tun aynayla birlikte,parampara bulundu.
Boa
158 ylnn aban ay sonlaryd, lde hava dupduruydu; birtakm
adamlar, Merv yolu zerindeki bir kervansarayn kapsnn nne
oturmu, akam gne bakyor, benlii dizginleme ve oru tutma
dnemini balatacak olan Ramazan aynn hillini gzlyorlard.
Bunlar kleler, dilenciler, at tacirleri, deve hrszlar ve kasaplard.
Yere melip birbirlerine sokulmu, iareti bekliyorlard
arballkla. Gzleri gnbatmndayd ve gnbatm kum
rengindeydi.
l l titreen ln (ki gnei yakp kavurur, ay rpertip
dondurur) te ucundan, dev gibi grnen karaltnn yaklatn
grdler. nsandlar, ama ortadakinin ba boa bayd. yice
yaklatklarnda, anlald ki, ortadaki adamn yz bir maskeyle
rtl, yolclalarysa krd.
Kervansarayn kapsnn nnde oturanlardan biri (Bin-bir Gece
Masallar'nda olduu gibi) kerametinin srrn aklamasn istedi
adamdan. Maskeli adam da dedi ki: "Onlar kr, nk benim
yzme baktlar."
Pars
Abbaslerin vakanvisinin kaytlarna baklrsa, lden gelen adam
(sesinde benzersiz bi r yumuaklk vard, belki de o yabanl
maskeden hi beklenmedii iin yle geliyordu insana),
kervanclara, nedamet ayn balatacak iareti beklediklerini
bildiini, ama kendisinin ok daha byk bir iaretin vaizi, mr
boyu nedamet ve ehacletin vaizi olduunu syledi. Kendisini
Osman'n olu Hkim diye tant-
65
-
7/31/2019 Jorge Luis Borges Alcakligin Evrensel Tarihi
36/59
tktan sonra, Hicr 146 ylnda evine bir adamn girdiim, abdest
alp namaz kldktan sonra bir palayla kafasn kesip Cennet'e
gtrdn anlatt. Yabancnn (vahiy melei Cebrail'di bu) sa
elinde tuttuu Hkim'in kellesi Cennet'in en yce katma, Allah'n
huzuruna karlm, Allah da onu peygamberlikle
grevlendirmiti; ona yle eski szckler retmiti ki, o
szckleri syleyenin az yanard; yzn yle bir nurla
aydnlatmt ki, lml gzler bakmaya dayanamazd. te yzne
bu yzden maske takyordu. Yeryzndeki insanlarn tm yeni
yasaya ballklarn akladklarnda, Yz onlara alacak ve
meleklerin oktan tapnmakta olduklar Yz'e insanlar da aktan
aa tapnabe-ceklerdi. Hkim, grevini akladktan sonra,
onlar kutsal savaa, cihada ve ehitlik mertebesine erimeye
ard.
Kleler, dilenciler, at tacirleri, deve hrszlan ve kasaplar,
Hkim'in arsna kulak asmadlar. Biri, "Byc!" diye bard;
bir bakasnn, "Dzenbaz!" diye haykrd duyuldu.
lerinden birinin yannda bir pars vard; belki de, iranl
avclarn yetitirdii cinsten, acmasz, ipek gibi parlak bir hayvan.
Nasl olduys