İslam Medeniyetinin Kurucu Nesli Sahabe

SLM MEDENYETNN KURUCU NESL

SAHBE

Sahbe Kimlii ve Algs

ISBN: 978-605-5309-39-8 Sertifika No: 17576

SLM LMLER ARATIRMA VAKFI

Tartmal lm Toplantlar Dizisi: 73

Kitabn Ad

slm Medeniyetinin Kurucu Nesli SAHBE

Sahbe Kimlii ve Algs

Organizatr ve Editr

Prof. Dr. M. Abdullah AYDINLI

Yayna Hazrlayanlar

Dr. smail KURT Seyit Ali TZ

Kapak Tasarm

Ayda ALACA

Bask

Esen Ofset

Ziya Gkalp Mh. kitelli O.S.B.

Atatrk Bulvar, No.: 50 / G

34490 Baakehir - stanbul

Sertifika No.: 12676

Tel.: 0212 549 25 68 (Pbx)

Haberleme:

Ensar Neriyat Tic. A..

Kzta Caddesi, No. 10 Fatih/stanbul

Tel: +90 (0212) 491 19 03 04 Faks: (0212) 491 19 30

www.ensarnesriyat.com.tr [email protected]

http://www.ensarnesriyat.com.tr/http://www.ensarnesriyat.com.tr/

SLM MEDENYETNN KURUCU NESL

SAHBE Sahbe Kimlii ve Algs

Tebli ve Mzkereler

Tartmal lm Toplant

27-28 Nisan 2013

Sakarya . lahiyat Fakltesi

Hakk Eki Konferans Salonu

Adapazar Sakarya

stanbul 2013

Bu kitap slm limler Aratrma Vakf tarafndan yayna hazrlanm olup teblilerin

ilm ve fikr muhteva ile dil bakmndan sorumluluu tebli sahiplerine, telif haklar

SAVa, basm organizasyonu ise anlamal olarak Ensar Neriyata aittir.

Toplanty Tertipleyenler:

SAKARYA NVERSTES LAHYAT FAKLTES Ozanlar Kamps-Adapazar / SAKARYA

Tel: (0264) 274 30 60 277 40 02 Faks: 277 98 32

E-posta: [email protected]

SLM LMLER ARATIRMA VAKFI(SAV) Kzta, Kmil Paa Sokak, No. 5; Fatih34080/stanbul

Tel: +90 (0212) 523 54 57 523 74 36 Faks: 523 65 37

Web Sitesi: http://www.isavvakfi.org isav.org.tr

eposta: [email protected] [email protected]

slm Medeniyetinin Kurucu Nesli SAHBE-Sahbe Kimlii ve Algs / editr: Abdul-

lah AYDIN, stanbul: Ensar Neriyat, 2013, 544 s., 16x23,5 cm.

ISBN: 978-605-5309-39-8

1. Kurn, 2. Toplum, 3. Siyer; 4. Din ve Sosyal Hayat; 5. slm Tarihi

200.9 DC20

Bibliyografik niteleme AngloAmerican Rules 2 (AACR2)ye gre yaplmtr.

NDEKLER

TAKDM ....................................................................................................... 7

AILI KONUMALARI ..............................................................................

TEBL, TEBLC ve MZKERECLER

SAHBE BLGS

1. Tebli: Sahbe Corafyasnn Oluumu ve Sonular

Yrd. Do. Dr. Hseyin AKGN ............................................................... 11

Mzkere

Yrd. Do. Dr. Osman AYDINLI Yrd. Do. Dr. Salih KESGN ............ 127

2. Tebli: lk Dnem Sahbe Bilgisi Uzmanlar

retin Grevlisi Mahmut YAZICI ......................................................... 23

Mzkere

Prof. Dr.Mehmet EREN Yrd. Do. Dr. Salih KESGN .......................... 127

SAHBE BLGSNN DEER

3. Tebli: Fedils-Sahbe Edebiyatnn Teekkl ve Muh-

tevasna Etki Eden Sebepler zerine

Yrd. Do. Dr. mer ZPINAR ................................................................. 29

Mzkere

Yrd. Do. Dr. Mehmet EFENDOLU Yrd. Do. Dr. Salih

KESGN ...................................................................................................... 127

4. Tebli: Cehletr-rvi Asndan Sahbnin Durumu

Prof. Dr. Bnyamin ERUL ......................................................................... 53

Mzkere

Prof. Dr. Abdullah KARAHAN Yrd. Do. Dr. Salih KESGN ............ 127

SAHBE ALGISI

5. Tebli: Bir Dini Otorite Olarak Sahbe Algs

Prof. Dr. Zeki CAN ................................................................................. 63

Mzkere

Prof. Dr. M. Hanefi PALABIYIK Yrd. Do. Dr. Salih KESGN ........... 127

6. Tebli: Sahbeye Bak Asnda frat ve Tefrit

Yard. Do. Dr. Mithat ESER ...................................................................... 81

Mzkere

Prof. Dr. Mehmet Nuri GLER .............................................................. 127

A ve ZEYDYYEDE SAHBE ALGISI

7. Tebli: Murteza el-Askernin Hamsne ve Mie

Sahbyyin Muhtelakin Adl Kitabndaki ddialarnn Tahli-

li

Do. Dr. Bekir KUZUDL ....................................................................... 97

Mzkere

Yrd. Do. Dr. ahin AHMETOLU ....................................................... 127

8. Tebli: : Sahbeyi tekiletirmek ya da Sahbeye

Sahb Olmak Ayrmnda yet ve Hadisleri Anlama Soru-

nu: Dr. Muhammed el-Ticn el-Semv rnei

Yrd. Do. Dr. Salih KESGN .................................................................... 127

Mzkere

Yrd. Do. Dr. Ahmet Tahir DAYHAN .................................................. 127

9. Tebli: Zeydlerin Sahbe Hakkndaki Grleri

Yrd. Do. Dr. Mehmet MT Yrd. Do. Dr. Salih KESGN ................. 127

Mzkere

Yrd. Do. Dr. Kadir DEMRC Yrd. Do. Dr. Salih KESGN .............. 127

EHL- SNNETTE SAHBE ALGISI

10. Tebli: Ehl-i Snnet Geleneinde Sahbe Algs

Do. Dr. Yusuf BENL ............................................................................. 127

Mzkere

Prof. Dr. Cafer KARADA .................................................................... 127

11. Tebli: Muhaddisler ve Fkh Uslcleri Arasnda

Sahbe Tanm Tartmas

Prof. Dr. Harun Reit DEMREL ............................................................. 127

Mzkere

Prof. Dr. Zekeriya GLER Yrd. Do. Dr. Salih KESGN ..................... 127

MUTEZLE ve BATIDA SAHBE ALGISI

12. Tebli: Mutezilenin Sahbe Algs

Do. Dr. Hseyin HANSU ....................................................................... 127

Mzkere

Yrd. Do. Dr. Nihat UZUN ...................................................................... 127

13. Tebli: Oryantalistlerin Sahbeye Bak ve Son dnem

Trkiyedeki Sahbe Algsna Metodolojik Etkisi

Do. Dr. zcan HIDIR ............................................................................. 127

Mzkere

Yrd. Do. Dr. Fatma KIZIL ...................................................................... 127

DEERLENDRME OTURUMU

Prof. Dr. Abdullah AYDINLI

Prof. Dr. Hac Mehmet GNAY

Prof. Dr. Mustafa FAYDA

Prof. Dr. smail Ltfi AKAN

Prof. Dr. Zekeriya GLER

Prof. Dr. Kemalettin ZDEMR

Kapan konumas ................................................................................... 333

ZETLER .........................................................................................................

Konu Fihristi ....................................................................................................

TAKDM

slm limler Aratrma Vakf (SAV), kuruluundan bu yana slm

ilimlerin her bir dal iin ayr ayr ilm ihtisas toplantlar dzenlemi, bu

toplantlarda sunulan tebliler konularnda uzman ilim adamlar tarafndan

tartlp deerlendirilmi, sunulan tebli ve mzkere metinleri bir araya ge-

tirilerek neredilmitir.

Vakfmz, zellikle Milletleraras ve Mill Tartmal lm Toplan-

tlar dzenlemede ihtisaslam bulunmaktadr. Son yirmi yl iinde on

yedisi beynelmilel olmak zere 72 tartmal ilm toplant gerekletirmi ve

bunlar neretmeye muvaffak olmutur.

Vakfmz ve Sakarya niversitesi lahiyat Fakltesi Dekanl ile mte-

reken 73 ilim adam ve aratrmacnn itirakiyle, 27-28 Nisan 2013 tarihle-

rinde, Sakarya niversitesi lahiyat Fakltesi Hakk Eki Konferans Salo-

nunda, slm Medeniyetinin Kurucu Nesli SAHBE-Sahbe Kimlii

ve Algs konulu tartmal ilm bir toplant gerekletirmitir.

Bu alt oturumlu toplantda;

SAHBE BLGS,

SAHBE BLGSNN DEER,

SAHBE ALGISI,

A ve ZEYDYYEDE SAHBE ALGISI,

EHL- SNNETTE SAHBE ALGISI,

MUTEZLE VE BATIDA SAHBE ALGISI ana balklar altnda

1. Sahbe Corafyasnn Oluumu ve Sonular,

2. lk Dnem Sahbe Bilgisi Uzmanlar,

3. Fedils-Sahbe Edebiyatnn Teekkl ve Muhtevasna Etki

Eden Sebepler zerine,

4. Cehletr-rvi Asndan Sahbnin Durumu,

5. Bir Dini Otorite Olarak Sahbe Algs,

6. Sahbeye Bak Asnda frat ve Tefrit,

7. Murteza el-Askernin Hamsne ve Mie Sahbyyin Muhtelakin

Adl Kitabndaki ddialarnn Tahlili,

10

8. Sahbeyi tekiletirmek ya da Sahbeye Sahb Olmak Ayr-

mnda yet ve Hadisleri Anlama Sorunu: Dr. Muhammed el-Ticn el-

Semv rnei,

9. Zeydlerin Sahbe Hakkndaki Grleri,

10. Ehl-i Snnet Geleneinde Sahbe Algs,

11. Muhaddisler ve Fkh Uslcleri Arasnda Sahbe Tanm Tar-

tmas,

12. Muhaddisler ve Fkh Uslcleri Arasnda Sahbe Tanm Tar-

tmas,

13.Oryantalistlerin Sahbeye Bak ve Son dnem Trkiyedeki

Sahbe Algsna Metodolojik Etkisi konular ele alnm, sunulan tebliler

ve yaplan mzkerelerden sonra bir genel deerlendirme yaplm, toplant

metinlerinin tamam bu eserde bir araya getirilerek neredilmitir.

Elinizdeki bu eser, mezkr toplantda sunulan tebli, mzkere ve

tartmalardan mteekkildir. Okuyanlara ve aratrmaclara nemli katk salayacan dndmz bu almay benzer almalarn takip etmesi

dilek ve midiyle, toplant almalarndan bu eserin ortaya kmasna kadar

geen srede desteini aldmz herkese, deiik kademelerde emek veren,

katkda bulunan ahs, kurum ve kurululara, eserin basmn gerekletiren

yaynevi mensuplarna bu vesile ile bir daha teekkr eder, baarlar dileriz.

Prof. Dr. Mehmet GNAY Prof. Dr. Ali ZEK

Sakarya niversitesi slm limler Aratrma Vakf

lahiyat Fakltesi Dekan Mtevelli Heyet Bakan

AILI KONUMALARI

Prof. Dr. Salih TU(Oturum Bakan)

Allah'a hamd, Peygamber Efendimiz'e salt ve selm ile szle-

rime balamak istiyorum.

Sakarya niversitesinin sayn rektr, Sayn lahiyat Fakltesi

Dekan, Sayn Diyanet leri Bakanl Din leri Yksek Kurulu Ba-

kan, retim yesi arkadalarm ve aziz talebelerimiz! slm limler

Aratrma Vakf adna sizleri selmlyarak toplanty ayorum.

Faklteyi tantm filminde sayn dekanmzn Sakarya niversi-

tesi lahiyat Fakltesinin birok zelliine iaret ettiler. Bunlardan bi-

ri "Fakltemiz Trkiye lahiyat Faklteleri iinde ilk belerde yer al-

yor" dedi. Bu hakikaten takdire ayan bir husustur. Dier bir zellik

olarak da: "Mezunlarmz ilk sralarda i bulma imknn buluyorlar"

dedi. Bu da nemli bir vasfn belirtilmesidir.

Vakfmz SAV, gerekten tpk 1970'de dndmz gibi

niversite, zel teebbs yaknl ve ibirliini gerekletirmek zere

grdnz faaliyetleri ifa etmek zere kurulmu bir vakftr.

Benim kanaatime gre kendi yapabileceinin en iyisini ortaya

koyabilmitir. Her alanda byle vakflarn oalmas ve niversitelerle

ibirlii iinde niversitelerin fonksiyonlarn tamamlamas biiminde

bir faaliyet srdrmeleri gerikir temennisinde bulunmak istiyorum.

Programa gelince, sunulacak tebliler konular iinde "Hanm

Sahbeler Ve Bunlarn Fonksiyonlar" nn ele alnmadn grdm.

Bu konu, zerinde durulmas gereken bir husustur. nk hanmlar

arasnda da slm'n ilk ayakta duruunu salayan ok kymetli han-

mefendiler vardr. Bir dier dier husus, tebliciler arasnda bir tek

hanm gryoruz. lahiyat Fakltelerinin saysnn seksen olduunu

duydum. Bunlarn iinde ok kymetli hanmefendi akademisyenlerin

de bulunduunu biliyoruz.

12 slmn Kurucu Nesli Sahbe - SAHBE KML ve ALGISI-

Bu toplantmzda on tebli sunulacak ve on de

mzkerecisi var. Gerek teblici, gerek mzkereciler sekin insanlar.

Bu al oturumuna Kurn- Kerim tilavetiyle balyoruz. Da-

ha sonra al konumalar yaplacak. imdi Kurn- Kerim tilavetin-

de bulunmak zere, Sakarya niversitesi lahiyat Fakltesi retim

Grevlisi Ms Zi mikrofona davet ediyorum.

Okunan Kurn- Kerim yetlerinin mealleri:

(slm dinine girme hususunda) ne geen ilk muhacirler ve ensar ile

onlara gzellikle tabi olanlar var ya, ite Allah onlardan raz olmutur, onlar

da Allah'tan raz olmulardr. Allah onlara, iinde ebedi kalacaklar, zemi-

ninden rmaklar akan cennetler hazrlamtr. te bu byk kurtulutur.1

(Allah'n verdii bu ganimet mallar,) yurtlarndan ve mallarndan

uzaklatrlm olan, Allah'tan bir ltuf ve rza dileyen, Allah'n dinine ve

Peygamberine yardm eden fakir muhacirlerindir. te doru olanlar bunlar-

dr. Daha nceden Medine'yi yurt edinmi ve gnllerine iman yerletirmi

olan kimseler, kendilerine g edip gelenleri severler ve onlara verilenlerden

dolay ilerinde bir rahatszlk hissetmezler. Kendileri zaruret iinde bulunsa-

lar bile onlar kendilerine tercih ederler. Kim nefsinin cimriliinden korunur-

sa,ite onlar kurtulua erenlerdir. Bunlarn arkasndan gelenler yle derler:

Rabbimiz! Bizi ve bizden nce gelip gemi imanl kardelerimizi bala;

kalplerimizde, iman edenlere kar hibir kin brakma! Rabbimiz! phesiz ki

sen ok efkatli, ok merhametlisin! 2

1 Tevbe 9/100. 2 Har 59/8, 9, 10.

http://tanzil.net/#59:8http://tanzil.net/#59:9

Prof. Dr. Abdullah AYDINLI

Sakarya niversitesi lahiyat Fakltesi, Toplant Organizatr

Sayn Din leri Yksek Kurulu bakanm, sayn Rektrm, sa-

yn dekanm, ehrimizin deerli yetkilileri, lkemizin muhtelif fakl-

telerinden gelen sayg deer ilim ve fikir adamalar, deerli hocala-

rm, sevgili rencilerimiz ve kymetli misafirler! Hepinizi saygyla

selamlyorum. Toplantmza ho geldiniz, eref verdiniz, bizleri bah-

tiyar ettiniz. Toplanty tertip eden heyet adna kalbi kranlarm

arz ederim.

Saygdeer misafirler! Onbeinci asrn yaayan slam toplumu

malum olduu zere Yce Allah'n son nebisi ve son rasl Peygam-

berimizin mubarek ve mukaddes nderliinde varlk sahnesine k-

mlardr. Bu toplumun ilk nesli bizzat Hz. Peygamberin yaayan

nderlii ve rnekliinde yetimilerdir. Bunlarn zerinde bu reh-

berlik ok belirgin ve deitirici etkileri olmutur. Bunun sonucu

sahbe nesli Kur'an'da, snnette ve tarih sahnesinde ve m'minlerin

gnlnde mstesna ve mmtaz yerini alm bulunmaktadr. Sras

geldiinde bu nesilde engin nebev hikmet ve feyzin menbann bir

yanstcs olarak islam medeniyetinin hemen hemen her alannda

byk etkiler yapmtr.

Denebilir ki, islam tarihi bir ok ynyle bu neslin yaad

dnemin adeta bir alm durumundadr. Bundan dolaydr ki,

sahbeyi iyi tanmak islam tarihini iyi tanmak demektir. Bundan

dolaydk ki sahbeyi doru tanmak islam mmetini doru tanmak

demektir. Bundan dolaydr ki, sahbeyi iyi tanmak, sahbeyi iyi an-

lamak slam byk lde iyi anlamak demektir.

slamn temel zelliklerini iyi muhafaza edip sonraki nesle ak-

taran sahbe nesli Hz. Peygamber'in zamanndan sonra in'den Atlas

Okyanusu'na kadar geni bir corafyaya yaylm ve yeni ynetimle-

rin muallimi grevini stlenmitir. Btn bunlar gsterir ki, sahbe

neslinin ve dneminin nemi ok byktr. Bu nemine binaendir ki,

sahbe her dnemde izlenmi, gnmzde de sahbeye ynelik fark-

l alaka ve kanaatler ska grlmeye balanmtr.


Sayg deer misafirler! Bu hususta sahbe neslini ilm toplant-

larla ele almaya byk bir itiyak bulunduunu gstermektedir. Bu-

na ramen lkemizde imdiye kadar sahbeyi deiik ynleriyle ele

alan kapsaml bir ilmi toplant veya sempozyum yaplmam bulun-

maktadr.

Deerli dost ve ilim adam Prof. Dr. Bedreddin etiner beyin

hadis alannda slami limler Aratrma vakfyla mterek bir toplant

yapma teklifiyle byle bir kanaat olumutur. Ancak konunun geni-

lii dolaysyle konuyla ilgili bir ka toplant yapma zarureti de orta-

ya kmtr. Neticede sahbe hakknda bir dizi ilmi toplant yaplma

dncesi benimsenmitir. te bu dizinin ilk toplantsyla huzuru-

nuzdayz. lk toplant konusunun kavramsal erevesinin belirlenme-

sine yardmc olmas bakmndan "Sahbe Kimlii ve Algs" konu-

sunda yaplmasna karar verilmitir.

Muhtemelen sayn oturum bakan Salih Tu hocamzn iaret

buyurduu hanm sahbelerle alakal bir tebli bulunmamaktadr.

nallah bu tr konular mteakip toplantlarmzda yer alacaktr.

ki mmtaz kurumun ortaklaa dzenlemekte olduu bu top-

lant, iki gn boyunca devam edecektir. Toplantda muhtelif niversi-

telerden ilim adamlarndan konunun uzman hocalarmz tebliler

sunacak ve mzkereler yapacaklardr. Bu toplantnn konuya aklk

getirmesini, bilim dnyas iin hayrl sonular ortaya koymasn Y-

ce Allah' dan niyaz ediyorum.

Szlerimin sonunda bu toplantda samimi i birliklerini gr-

dmz slami limler Aratrma Vakf mensuplarna, bahusus vak-

fn bakan ve vakf insan muhterem Ali zek hocamza ve dier

yneticilerine, dekanmz Hac Mehhem Gnay beye ve Fakltemiz

mensuplarna bu toplantnn yaplmasnda bana yardm eden arka-

dalarma teekkr ederim. Bu vesile ile sahbe neslinin mmtaz si-

malarna da Yce Allah'dan gani gani rahmetler dilerim. Katlma ve

dinleme ltfunda bulunan siz misafirlerimize de teekkr eder selam

ve sayglarm sunarm.

Prof. Dr. Ali ZEK

slm limler Aratrma Vakf Mtevelli Heyet Bakan

Sayn bakan, deerli Sakarya niversitesi Rektr, Diyanet i-

leri bakan yksek kurulu yesi, sayn lahiyat Fakltesi dekan, top-

lantmza katlan bilim adamlar, kymetli dinleyiciler ve renciler.

Hepinizi Allah'n selamyla selamlyorum.

ok deerli hazirn, gerek slami limler Aratrma Vakf'nn

tantm filminde ve gerekse Salih Bey'in ifade ettii konumalarda bir

gerek ortaya kmtr ki, o da 1970 ylnda bu vakf kurmu olma-

mzdr. Takdir edersiniz ki o gnk artlarda byle bir aratrma vak-

fn kurmak gerekten de zor bir iti. Allah'n ltuf ve keremiyle bu

vakf ilim adamlar, i adamlarndan oluan 48 kurucu kiiyle kurul-

du. Bu vakf u anda 43 yandadr. Cenab- Allah'a krediyorum ki

bu vakf bu yaa kadar gelmitir.

Bu vakfn zellii ilm aratrmalar yapmak, yaptrmak ve s-

lam alemine aratrca alimler yetitirmek esas gayesi budur. Vakf-

mz bu gayeye ynelik olarak u ana kadar 18 tane milletleraras top-

lant ,55 tane de milli toplant toplam 73 toplant dzenlememitir.

Bunlardan 69 tanesini kitap olarak yaynlamtr.

zellikle bizim u andaki maksadmz problemleri gndeme

getirmek ve bu konu zerinde yetiecek limleri yetitirmektir.

Bu vesile ile slam limler Aratrma Vakfyla birlikte bu top-

lanty tertip eden Sakarya niversitesi lahiyat Fakltesi dekan

Prof. Dr. H. Mehmet Gnay Bey'e, Toplant organizatr Prof. Dr.

Abdullah Aydnl Bey'e ve Abdullah Bey'le birlikte bir seneden beri

alan dier vazifeli arkadalarmza , slam limler Aratrma Vak-

fnda da bu ii yrten kardelerimize huzurlarnzda kranlarm

arz ediyorum. Aslnda bu iler kolay deil ama arkadalarmz byk

bir gayretle alyorlar, gayret ediyorlar neticede bu toplantlar yap-

lyor.

Sahbe ile ilgili bir ka kelime sylemek istiyorum: Biliyorsu-

nuz ki, elimizde kitap snnet bir de sahab var. Bizim kitab ve sn-

neti anlamamzda en nemli ayak sahabdir. Neden? nk biliyor-

sunuz ki, Kur'an- Kerim'de her ey ak seik aklanmamtr. Nite-

kim namaz meselesinde sahab peygamberimize: "Ya Raslallah na-


maz nasl klacaz" diye sorduklarnda "Ben nasl klyorsam siz de

yle kln" buyurdu. Bunun gibi bir ok konuda biz sahabye tbiyiz

ve tbi olmaya mecburuz.

Peygamber Efendimiz bize yolu gstermi ve

"Sahbelerim gkteki yldzlar gibidir. Herhangi bi-

rine tabi olursanz doru yolu bulmu olursunuz" buyurmutur. Do-

laysyla sahbe bunun iin nemli. Bu konuyu ele ald iin Sakarya

niversitesi lahiyat Fakltesine ayrc teekkrlerimi sunuyorum.

Sahbe bir i yapt zamanda bizim iin ldr. lk idareci

Hz. Eb Bekir (r.a.) dr. Hz. Eb Bekir gerek gnlk hayatnda, gerek

idareciliinde Hz. Peygamber Efendimize harfi harfine uyan bir

sahabdir. Ama bir hususta o gnn artlarnda bir ihmali olmutur.

Ama bu ihmal 14 asrdan bu yana mslmanlarn nnde byk bir

engel olarak durmutur. Nedir bu ? Hepiniz biliyorsunuz ki, Pey-

gamber Efendimiz(s.a.v) - Kur'an'da da var biat meselesi- Mekke'nin

fethinde sonra kadn-erkek, hr-kle herkesten biat almtr. Fakat

Hz. Eb Bekir kadnlardan biat almamtr. O gnn skk dnemle-

rinde ve o artlarda bu normaldi. Hani bilirsizin "merfu" hadis pey-

gamberimize ulaan hadistir. Eer sz sahbede kalrsa ona sahbe

kavli diyoruz. O da yani sahbe gavli de ikinci derecede hadistir.

Sahbe kavli dememin sebebi anlatt veya grd eyi peygambe-

re nisbet ederek sylemiyor. Bu sebeple asrlar boyu slam mmeti

biatsz idare edilmek zorunda kalmtr. Byle bir ok meseleler var-

dr.

Ben sadece gerek ilim adamlar teblicilerin, gerek

mzkerecilerin ve gerekse dinleyicilerin dikkatini bu noktada ek-

mek istedim. Sahab bir meselede bir karar verip i yapt zamanda

ite esas o bize rnek odur. Neden? Muaz hadisini hepiniz bilirsizin.

Efendimiz Hz. Muaz bin Cebel'i Yemen'e vali olarak gnderirken:

"Orada ne ile hkmedeceksin" dedi. Muaz: "Allah'n kitab Kur'an'la,

"ya orada bulamazsan" , "Peygamberin snneti hadisle hkmederim"

diye cevap verdi. " Orada da bulamazsan ne yaparsn?" O "Aklm

kullanrm ictihad ederim" dedi. te bu nemli bir sistemdir. slam

alimleri bunu tarih boyunca uygulamtr. Onun iin biz sahbeyi ok

iyi tanmak zorundayz. O yzden eski alimler sahbeyle ilgili tefer-

ruat denilecek o kadar kitaplar yazmlar, btn hayatlarn incele-

miler. Neden? nk sahbe dinimizin tatbikatnda ok nemli bir

nesildir.

AILI KONUMALARI 17

Bu bakmdan tekrar bu toplanty tertip edenlere, vesile olanla-

ra huzurlarnzda teekkr ederek konumam tamamlyorum. Beni

dinlediiniz iin hepinizden Allah raz olsun. Bu toplantnn baarl

gemesi iin Cenb- Allah'dan niyaz ediyorum.

Prof. Dr. H. Mehmet GNAY

Sakarya niversitesi lahiyat Fakltesi Dekan

Pek muhterem Diyanet leri Bakanl Din leri Yksek Ku-

rulu Bakanm, Deerli Rektrm, deerli hocalarmz, kymetle mi-

safirlerimiz, ilim adamlarmz, akademisyenlerimiz, hepinizi en iten

sevgi ve sayglarmla selamlarm. Fakltemizle slami limler Ara-

trma Vakf'nin birlikte tertip etmi olduu "slam Medeniyetinin Ku-

rucu Nesli Sahbe" konulu tartmal ilmi toplantya hepiniz ho gel-

diniz.

Bu toplantyla birlikte fakltemizde geleneksel hale gelen ilmi

toplantlar ve sempozyumlar serisine yeni bir halka eklemi bulun-

makta ve bu vesile ile ok deerli konuklarmz ve kendilerinde ders

almaktan gurur duyduum hocalarmz burada arlamaktan byk

bir mutluluk ve onur duyduumu hasseten ifade etmek isterim.

Ben fakltemizle ilgili baz bilgiler vermek isterdim ama tan-

tm filmimizde anlatld iin ve zamandan tasarruf etmek iin bun-

lara deinmeyeceim. Ancak bu sempozyumun pek ok kuruluun

katklaryla ortaya ktn ve onlarla ilgili teekkrlerimi belirtmekle

yetineceim.

Bata slami limler Aratrma Vakf olmak zere bu sempoz-

yumun byk bir ykn ektiini hepimiz biliyoruz. Deerli ba-

kan Prof. Dr. Ali zek bata olmak zere btn yneticilerine teek-

kr ediyorum. Bu toplant iin gerekten gece gndz emek harcayan

bata tertip heyeti bakan Prof. Dr. Abdullah Aydnl Bey olmak ze-

re tertip heyetinde yer alan ve bu gzel organizasyonu gerekletiren

arkadalarma ve meslektalarma en iten teekkrlerimi arz ederim.

Deerli rektrmz her zaman bizi yreklendirdi, nmz at ve

nmzdeki btn bariyerleri kaldrd. Bu sempozyum iin de zel

destekleri oldu. Sempozyumda tebli sunarak, mzkere yaparak,

oturum bakanl yaparak ve deerlendirmeye katlarak katkda bu-

lunacak olan deerli ilim adamalarmza ayr ayr teekkrlerimi arz


ediyorum. Tabi ki, bu toplanty dinlemek zere bu salonu dolduran

hem rencilerimize hem de dier misafirlerimize zel olarak teek-

krlerimi sunmak istiyorum.

Bu programn hayrlara vesile olmasn diliyorum. ki gn s-

reyle sizlerin emrinizde ve hizmetinizde olacam. Tabi ki, baz ak-

saklklar olabilir peinen affnza snyoruz. Tekrar toplantmzn

bereketli ve semereli gemesini dileyerek hepinizi sevgi ve saygla-

rmla sunuyorum.

Prof. Dr. Muzaffer ELMAS

Sakarya niversitesi Rektr

ok deerli Salih hocam, Ali hocam, Rait hocam, Toplantm-

za terif etmi olan deerli hocalarm, lahiyat Fakltemizin deerli

hocalar, ok deerli renciler. Bu sempozyuma katldnz, terif

ettiiniz iin hepinize ho geldiniz diyorum, sayglar sunuyorum.

Ayrca byle bir toplantnn niversitemizde gereklemesine vesile

olanlara teekkr ediyorum.

Bizim niversite olarak iki tana temel misyonumuz var. Bir ta-

nesi Trkiye dnyaya alan ve gelien, hedefleri olan bir lke. Bura-

ya ulamada niversitelerin nitelikli mezunlar, dnyaya ak mezun-

lar yetitirmesi ok nemli bir grevi ve misyonudur. Biz niversite

olarak eitim ve retim programlarmz, derslerimizi, aktiviteleri-

mizin tamamn deiime ak, dnyaya ak genler yetitirmektir.

Ayrca kendi deerlerine, z deerlerine bal nesiller yetitirmek gi-

bi niversite olarak iki tane temel grevimiz vardr. Bunlarn ikisini

de yrtme konusunda nemli gayretler gsteriyoruz.

Tabi burada lahiyat Fakltesinin zellikle katklaryla niver-

sitemizde tm rencilerimiz bu deerlere bal olmasna vesile ola-

cak bir takm atlmlar yaptk. Bata fakltemizin dekan bunlar ifade

etti.

Belki baka niversitelere rnek olabilecek bir almamz daha

var. Btn fakltelerimize ilahiyat fakltemizin katklaryla niversi-

te ders seimi ad altnda hadis, tefsir, arapa, siyer gibi on tane ders

koyduk. Bu dersleri btn niversite rencileri alabiliyor. Bu sene

baaryla uyguladk. Projemize katklarndan dolay lahiyat Fakl-

temize ayrca teekkr ediyorum.

AILI KONUMALARI 19

kinci olarak niversite rencilerinin kendi deerlerini -

renme konusunda bir istekleri olduunda bu isteklerine cevap vere-

bilecek ortamlar hazrladk. Bu konuda da lahiyat fakltesi renci

ve hocalarn gayretleriyle kampste onlara yer verdik. niversitemi-

zin isteyen rencilerine yardmc oldular yine bu konuda da katkla-

r iin teekkr ediyorum.

Ayrca niversite rencilerimize ok nemli kulpler kurdu-

ruyoruz. Bu kulplere kampste yer veriyoruz. zellikle bu sene

niversitemizde son onbe gnde 13 tane kutlu doum program ter-

tiplendi. Bu rakam biraz fazla rakam gibi gelebilir ama herhalde bu

yllarn getirdii birikim ve bir zlemin sonucu olsa gerek. Biz de

bunlardan birine katlabildik. Bin kiilik salonumuz var tklm tklm

doldurmulard. Bu tr toplantlar tertip eden rencilerimizle gurur

duyuyor katkda bulunanlara teekkr ediyoruz.

Bir hususu daha belirtmek istiyorum. Gerek lke olarak gerek

kurumlar olarak hem peygamberimizi, hem sahbeleri, hem bykle-

rimizi ve deerlerimizi yceltmeye, yaatmaya alyoruz. Geen

hafta bir umre ziyareti ksmet oldu oralarda unu gzlemledim. Bi-

zim yaatmaya altmz deerlerin tamamnn fiziki kalntlar

oralarda yllarca yok ediliyor. Bizim burularda deerlerimize sahip

kma gayreti iindeyken orada sratle yok edilmesi bizleri zyor.

Bunu da sizinle paylamak istiyorum.

Toplantnn hayrl olmasn diliyor hepinize sayglar sunuyo-

rum.

Prof. Dr. Rait KK

DB Din leri Yksek Kurulu Bakan

Sayg deer bakanm, sayg deer Sakarya niversitesi rekt-

r, Prof. Dr. Ali zek hocam, Sakarya niversitesi lahiyat Fakltesi-

nin deerli dekan, deerli retim yesi arkadalarm, sevgili ren-

ci kardelerim. ncelikle hepinizi saygyla selamlyorum. Bu toplan-

tmzn hayrlara vesile olmasn Cenb- Hak'dan niyaz ediyorum.

Kymetli Abdullah Aydnl hocamzn al konumasnda ifa-

de ettii son derece nemli bir gerei ben de byk bir takdirle an-

mak isterim. Bildiim kadaryla bu toplant sahbeyle alakal ilk top-

lant oluyor. Belki bu konuyla ilgili bilmediim toplantlar vard ama


bilimsel manada byle bir toplant olmad kanaatindeyim. Konu

olarak iinde sahbe olan toplantlar yaplm olabilir. Bu toplanty

ncelikli olarak nemli ve hayrl bir faaliyet olarak grdm ifade

etmek isterim. Ayrca bir temennide de bulunmak isterim. Keke Sa-

karya lahiyat Fakltesi bundan sonra da bu sahbe toplantlarn or-

ganize eden bir faklte olsa. Her sene veya iki senede bir her nasl

uygun grlrse yaplmaya devam etse. Sahbe-i ikram hep konu-

sak diye temenni ederim. Bu toplantlarn ok byk hayrlara vesile

olacana da inanyorum.

Deerli kardelerim izninizle u anda vazifeli olarak bulundu-

um kurumdaki sahbe konusuyla alakal gelen sorular ve problem-

leri anmak istiyorum. Mesala, Din leri Yksek Kuruluna 2012 yln-

da -kararlar ve mtealalar deil- 160 bin soruyu cevaplandrm bir

kurum. Gerekten bu, belki inanlmaz bir rakam ama, bu sorularn

hepsini ciddi, fevkalade nemli sorular olarak mteala etmeyin. lmi-

hal sorunlarndan tutun iinde ok ciddi sorular da var. Veya ok

ciddi kararlar ve mtealalar da oluyor. Sz gelimi baz kararlarmz

var ki, bunlar iin ay, drt ay almamz icap edebiliyor. Bu karar-

larmzn bir ksmn sadece Trkiye'ye ynelik olarak deerlendir-

miyoruz. slam Dnyasna ve hatta btn dnyaya ak kararlar ha-

line getiriyoruz.

Bunlardan bir rnek vermek istiyorum: Arabistan Yarmada-

s'nda gayr-i Mslimlerin mabetlerinin ortadan kaldrlmas ynnde.

u anda byle olmad sylenen ama byle olduu aa yukar da

sabit olan bir konuda aldmz bir karar aa yukar mehur dnya

dillerinde tercme edip btn mavirliklerimize, ataeliklerimize

gndermek zorunda kaldk. nk byle bir haber duyulduunda

eitli internet sitelerinde bir gnde sekiz milyon adet dnyada bu

haberi yayan siteler oldu. Tabi slam Aleminde. Bizim ataelikleri-

miz, mavirliklerimiz durmadan soru sorunca bunu ok da geni

olmayan bir sreden nce bir mteala, sonra da karar haline getirip

dnya kamuoyuna aklamak durumunda kaldk.

Sahbe konusunda da dorusu Trkiye'de bir kafa karkl

dnemi yaanyor. nk buna u veya bu etki demeyeceim ama,

dnyaya almann ve dnya ile entegre olmaya almann etkisi ok

fazla. Veyahut zellikle bizim lkemizde lahiyat alannda alan

kardelerimizin, arkadalarmzn bir ksmnn msteriklerin pey-

gamber algs, sahbe algs konusundaki szlerine itimad var. Onun

iin mesela, peygambere bak, sahbeye bak, snnete bak, hadise

AILI KONUMALARI 21

bakta ihtilaflar olabilir. Fakat saygszlk veya red, inkar bir ey ye-

rine koymama dnceleri bizim bize ok sorulan sorulardr.

Mesela bir hoca bir televizyonda konuuyor akabinde Diyanet

leri Bakanlna, Din leri Yksek Kuruluna, bakanln sitesine

veya bakann bizatihi kendisine veya kurula: "Falan televizyonda fa-

lan kii Kur'an'n yannda hadis diye bir eyin sz konusu olamaya-

can syledi". Veya "peygamberimizin bizden farkl insan olmad-

"n ifade etti. Bu konularda oka sorularn geldiini ifade edebili-

rim. Tabi ki, bunlara da cevap vermeye alyoruz. Bir ksm konu-

larda standart cevaplar da oluturduk. Bu standart cevaplar btn

mftlklerin hizmetine ald gibi, kamuoyunun bilgisine de al-

d.

Diyanet leri Riyaseti'nin kurulduu 1924 ylndan 2011 yl-

nn sonuna kadar nceki mavere heyetine, sonra Din leri Yksek

Kuruluna sorulan btn sorular elden geirilerek, gncelletirilerek,

gncelletirmekten maksat tekrarlar karlarak, anlalmaz olanlar

anlalr hale getirilerek, bir ksmna kaynaklar eklenerek kamuoyu-

nun ttlana sunulmutur. Bir ksmn herkese atk. Yani isteyen

herkes grebiliyor bu cevaplar. Bir ksm sadece mftlklerimize

ak. ok az sayda bir ksm da sadece Yksek Kurulun iinde kal-

m durumda. Bunlarn says ok deil, ayrca bunlar gizli sakl ey-

ler de deil. Fakat ald zaman zellikle iyi niyetli olmayan -medya

bu konuda ok nc- kimseler tarafndan speklasyonlar yapp an-

lamsz gndem oluturaca iin imdilik bunlar amay dnm-

yoruz.

Aslna bakarsanz Din leri Yksek Kurulu Diyanetin bir hiz-

met kuruludur. Yorsa bir bilgi retim kurumu deildir. Bilgiyi ret-

me ilevi gren lahiyat Faklteleridir. Ama unu ifade edeyim ki,

Din leri Yksek Kurulu Diyanet leri Bakanlnn akademik ya-

nn tevik ediyor. u anda Din leri Yksek Kurulu 16 yenin 15'i

doktoras olan akademisyendir. Akademisyen olmayan bir yemiz

var ama kurulun en baarl yelerinden biri de odur. Sadece akade-

mik unvan yok. Yoksa lmi fevkalade nde bir arkadamz. Yz tane

uzman kadromuz var. Bu yz uzmandan ne yazk ki sadece 32 tanesi

var.

Diyanetin uzman kadrosu Din leri Yksek Kurulu'nun kari-

yer uzmanlna dntrld iin uzman almyor, uzman yar-

dmcs alyoruz. Yakn zamanda bir imtihan daha alyor. Daha n-


ce de am 8 arkadamz alabildik. 50 tane uzman yardmcsna ih-

tiyacmz var. Bu arkadalarmz en az yl alyor, tez hazrlyor

imtihanlara giriyor, baardktan sonra uzman olabiliyor.

Bu aklamalar unun iin yapyorum. Kuruma her gn en az

ortalama krk soru dyor u anda. Cevaplar mftlklere at-

mz iin iimiz biraz kolaylam idi. nk her soru bize yneltilmi-

yor artk. Mftlklerde de standart fetvalar, cevaplar veriliyor. Bu

ayn zamanda kafa karkln da biraz nleyici bir etki meydana

getiriyor diyebilirim. Buraya kadar iinde bulunduum kurumla ala-

kal syleyebileceim eyler.

Sahbe konusunda da ok sorular geliyor. Biz onlar da cevap-

landryoruz. Burada unu ifade etmek isterim. Bir defa Kur'an- Ke-

rim'de peygamberin konumu sahbeyi konumann, anlamann ve

anlatmann ilk merhalesini tekil ediyor. Sahbe bizin iin neden

nemli? Allah'n elisine arkada olduklar, onunla birlikte olduklar

iindir. Sahbeyi tarif ederler -arkadalarm onun zerinde duracak-

lar-ama en geni tarif: "Allah'n elisini Mslman olarak gren ve o

iman zere len herkes sahbedir" eklindeki tarif edildii iin byk

bir sahbe topluluu olduu kesin. Ama bu sahbe topluluundan

on binlerce sahbeden ismi bilinen onbinin zerindedir. Bu on binler-

ce sahbeden hadis nakleden sahbe says da bildiim kadaryla sa-

dece 1022 dir. Onlardan 435 bir tek hadis rivyet etmi. ok hadis

rivyet eden sahbe says da iki elin parmak says kadar ancadr.

Sadece yedi kiidir.

Burada biz unu gryoruz. Rasulllah Efendimiz Hazretleri-

ne sahbe olmu olanlarn dereceleri, mevkileri, durumlar ok fark-

ldr. Bunlarn hepsi elbette ok nemli kimselerdir. Bunda hi phe

yok. Fakat zaten lemada sahbeyi kendi arasnda derecelendiriyor.

Deerli arkadalarm! Bir defa Kur'an' okuyan, zellikle ilim

ehli olan her insan bilir ki, Cenb- Hakk'n Rasl Ekrem Efendimi-

zin an ve erefini ycelttiini Kur'an- Kerim'de zikreder. Ona bah-

ettii mkemmel hasletleri, stn meziyetleri Kur'an- Kerim'de he-

pimiz mahede edebiliriz. Rasul Ekrem Efendimiz'in beer cinsin-

den biri olduunu yine Kur'an bize hatrlatyor. Ama Kur'an bunun

beyan yannda beer olan peygamberin zelliklerini de aka beyan

ediyor. Bunlarn nemi ve deerini bildiriyor. Peygambere iman em-

rediyor, ittiba emrediyor. Peygamberi rnek almay emrediyor. O

zaman peygamberi bizim gibi beer mi diyeceiz, yoksa peygamber

AILI KONUMALARI 23

beer cinsinden bir insand ama, bizim gibi bir beer olarak mteala

olunmamas gerekir mi diyeceiz. Bu hassasiyetleri herhalde gzet-

mek gibi de bir sorumluluk tayoruz.

Onun iin bir insanmzn kamuoyunun huzuruna kp bir ga-

rip edayla: "peygamber sizin gibi benim gibi bir insand" demesi ho-

umuza gider mi? Yoksa "Beer cinsinden idi ama, zaten Allah Tea-

la'nn da Kur'an- Kerim'inde aka buyurduu gibi kendisine vahiy

gelen, masumiyeti olan, korunmu olan bir beerdir". Bir beer oldu-

unu ifade etmek de gerekiyor. Dolaysyla onun aklmza gelen hata-

lardan, kusurlardan arndrlm bir peygamber olduunu ifade et-

mek, faziletini gstermek icab ediyor. yle olmazsa kendi kendimize

Allah ona bu kadar iman, itaati neden emretsin gibi sorular sorabili-

riz.

Kur'an- Kerim'de Allah, btn peygamberlere adyla hitap et-

tii halde Allah'n elisine adyla hi hitap etmiyor. Kur'an- Kerim'de

peygamberin ismi "ey resul, ey nebi, ey rtsne brnen insan, ey

sarnp rtnen kii "gibi. Bunlar ne kadar muhteem ifadeler ve bi-

zim iin ne kadar rnek arz ediyor. Bunlar da ne karmamz, an-

latmamz icap ediyor. Kur'an bize ayr bir emir veriyor. yani "Pey-

gamberi birbirinizi arr gibi armayn" yetiyle. Dolaysyla pey-

gamberi tanmamz sahbeye vereceimiz kymetin bir ls oldu-

u iin bunlar acizne ifade etmek istedim.

Yine Rasul Ekrem'in snnetinin ve hadislerinin nemi bura-

da ortaya km oluyor. Snnetin Rasulllah (s.a.v)'n kavlini, fiilini,

takririni iine aldn hepimiz biliyoruz. slam'da sadece ehl-i snnet

mezhepleri deil, dallet frkas olarak adlandrlmayan her mezhepli

frka snneti ve hadisi ilk defa duyuyor. Peygamberin snneti

Kur'an'n hayat hali yani ekli olarak kabul ediliyor. slam talimat-

nn, bilhassa slam hukukunun Kur'an'dan sonra en mhim kayna-

n tekil ediyor.

Bir eyden byk memnuniyet duydum. Abdullah Aydnl

kardeimiz burada syledi. Bir alglama olarak sahbe zerinde du-

rulacan syledi. Bu rahatlatc bir ey. nk sahbenin icma,

sahbenin snneti, sahbelerin fetvalar, mevkuf rivyetlerin deerle-

ri, hanm sahbeler gibi konular ok nemli. Bunlarn ilenecek olma-

s ok muhteem bir ey. Sahbey-i ikram biz ne kadar okuyoruz.

Belki okuyanlarmz vardr. O konuda ok fazla eserimizin olduunu

da ifade edemeyeceim. Tabi buna da ihtiya var.


Merhum Harputi'nin el sabe adl eseri elime gemiti. Harput

malum byk bir lim el-isabe'yi satr satr okumu, oradaki yanlla-

r kenarlarna yazm, eksik olan eyleri ilave etmi. Ben bunu faklte

ktphanesine vermitim. Sahbenin her birinin yaay tarz vard.

Snnetin deiik versiyonlar vard. Bunlar bizim iin ok byk bir

nem arz ediyor. Onun iin sahbenin yaad hayat, onlarn yaa-

dklar ehirlerdeki yaygnlam snneti, ilmi seyahatlerinde ortaya

km olan sabiteleri, deieni, deimeyeni gerekten bu konu ok

byk bir ehemmiyet arz ediyor. Bu konular ok daha iyi inceleye-

cek mtehassslar var.

Benim buraya davet edilmem sebebi u anda bulunduum ko-

numdan dolay olduunu dnmyorum. nk 38 sene ilahiyat

fakltelerinde hadis dersleri okutmu biri olduum iin herhalde.

Onun iin bu konu fevkalade isabetli olmutur. Devamnn gelmesi

en byk temennimizdir. Sahbe nesli, renilmesi, retilmesi,

Rasul Ekrem Efendimizden nakli, hata yapma endielerinden dolay

bir ksmnn ok az, bir ksmnn hi hadis rivyet etmemesi, arkada-

ndan bir tek hadisi alabilmek iin uzun yolculuklar yapmas kolay

bir hadise deildir. Bizim hafzalarmz byle eylerle tazelememiz,

bunlar anlamlandrmamz icab ediyor diye dnyorum.

Yeni bir eyler yapacaksak ve dnyaya yeni bir mesaj verecek-

sek bu mesajn btn formlarnn Kur'an ve Snnette bulunduuna

nce kendimizin hakikaten inanp buna gre almalar yapmamz

icap ediyor. Kur'an' bize aktaran, nakleden, Kur'an'n mtevatir ol-

duuna inanan bizler, Rasul Ekrem'in snnetini, hadislerini bize ak-

taran sahbelere de itimat etmeliyiz ve onlara gereken saygy, Allah-

'n kitabnda methettii gibi, Rasuln snnetinde anlatt gibi gs-

termeliyiz diye dnyorum.

Ltfen bunu bir konferans gibi mteala buyurmayn. Ben sa-

dece bir mukaddime yapm oldum.

ok teekkr ediyorum.

SAHBE CORAFYASININ OLUUMU ve SONULARI

Hseyin AKGN*

Sahbler daha Hz. Peygamber hayattayken deiik beldelere

gitmeye ve yerlemeye balamlardr. Bunun temel sebebinin onlar-

daki fetih ruhu olduunu syleyebiliriz.

Esasen sahbenin nerelere, hangi vesilelerle yerletii veya ve-

fat yerleri konusunda gemite ve gnmzde yaplm az da olsa

mstakil almalar vardr.1

Tebliimize sahb kavram ve sahbenin says gibi konular

hakknda genel bilgiler vererek giri yapacaz. Daha sonra,

sahbenin deiik beldelere gidi sebepleri zerinde durup, bunlar

maddeler halinde sralayarak rneklendireceiz. Ayrca bu durumun

ortaya kard sonular konusunda da bilgi vermeye alacaz.

Tebliimizin sonunda ise, ulatmz veriler erevesinde sahbenin

gittikleri deiik corafyalar ematik olarak gsterilerek, blgeye ge-

len sahbe saylarn istatistik olarak vereceiz.

Aratrmamz sonucunda, yaklak 1500 kadar sahbenin git-

tikleri yerler hakknda mlumata ulaabildiimizi ncelikle belirte-

lim.2 Kaynaklarda geen sahbenin birounun Hicazl veya Hacc gi-

* Yrd. Do. Dr., Stc mam niversitesi lahiyat Fakltesi retim yesi. 1bn Hibbn, Muhammed el-Bst, Kitbu Mehru ulemil-emsr, thk. M.

Fleischhammer, Kahire t.y.; es-San, Hasan b. Muhammed, Derrus-sehbe f

beyni mevdi vefeytis-sahbe, Kahire t.y.; Akgn, Sahbe Corafyas, Sa-

karya . SBE, Baslmam Yksek Lisans Tezi, Sakarya 1999; Alpkray,

Sahbenin Yerleim ve Vefat Yerleri, Erciyes . SBE, Baslmam Yksek

Lisans Tezi, Kayseri 2005. 2 Bu, dorudan kaynaklar taramamz sonucu vardmz sonutur. Yoksa

Iclnin (v. 261) sadece Kfeye gelen sahabi saysn 1500 olarak verdiini

bilmekteyiz. (Bkz. el-Icl, Ahmed b. Abdullah, Marifets-sikt, thk.


bi baz vesilelerle Hicaza gelmi olabileceini kabul ettiimizden bu

sayma bunu dhil etmedik.3

Sahb Kavram

Sahb, Hz. Peygamberi (s.a.v.) peygamberlii srasnda grp

iman eden, bu man zere len kiilere denir. Bu tarif, hadisilerin

genel tarifidir. Yalnz mmeyyiz olmayan ocuklar sahbeden sayl-

mamlardr.4 Bunun yan sra onu peygamber olmazdan evvel grp

de peygamberlii srasnda gremeyenler sahb saylmadklar gibi,5

grp, iman ettikten sonra dinden dnenler de sahb kabul edilme-

milerdir.6

Fkh uslclerine gre sahbliin bir art da, Raslullah ile

uzunca bir sre beraber olup ona tbi olmaktr.7 Bu grte olan Sad

b. el-Mseyyeb (. 105/715), Raslullah (s.a.v.) ile en az bir veya iki

sene beraber olmayan, ya da kendileriyle bir veya iki gazda beraber

bulunmayanlar sahbeden saymamtr.8 Bununla birlikte, Hz. Pey-

gamber ile uzun sre beraber olma, onunla gazaya kma ve ondan

hadis rivyet etmi olma artlar z kabul edilmitir.9

Abdlalm Abdlazm el-Bestev, Medine 1985, II, 488.) Fakat tespitimize g-

re, kaynaklarmz bu tr byk saylar vermekle birlikte, bu sahblerin is-

mini vermemektedir. Mesel bn Sad Tabaktnda, Kfeye gelen

sahblerden sadece 187sinin ismi zikretmektedir. 3 Bir kiinin sahb olup olmadnda; bn Hacerin sahasnda en son yazlan

ve en kapsaml kitap mahiyetindeki el-sbe f temyzis-sahbe adl eserini l

olarak kabul ettik. Ancak, bn Hacerin hi deinmedii birisi dier kaynak-

larda sahb olarak geiyorsa, onu da dikkate aldk. 4 es-Syt, Abdurrahman b. Eb Bekir, Tedrbur-rvi f erhi Takrbin-Nevev,

thk. Abdlvehhab Abdllatif, Riyad t.y., II, 209-210; Oki, M. Tayyib, Baz

Hadis Meseleleri zerine Tetkikler, stanbul 1959, s. 24. 5 bn Mende bu snfa girenleri de sahb kabul etmitir. Bu durumda olan

Zeyd b. Amr ona gre sahbdir (Syt, Tedrbur-rv, II, 209). 6 Syt, a.g.e., II, 209; Uur, Mcteba, Ansiklopedik Hadis Terimleri Szl,

Ankara 1992, s. 334. 7 Syt, Tedrb, II, 210. 8 Syt, a.g.e., II, 211. Goldziher buradan hareket ederek; evvelce sahb

tbirinin Hz. Peygamber ile bir mddet beraber bulunmu ve seferlerinde

ona refkat etmi kimselere mnhasr olduunu iddia eder. Bkz. Goldziher,

Ignaz, Eshb, MEB A., stanbul 1993, IV, 370. Ayrca bkz. z, aban, Si-

yere Giri, Ankara 2012, s. 104-106. 9 bn Hacer, el-Askaln, el-sbe f temyzis-sahbe, thk. Ali Muhammed el-

Becev, Kahire t.y., I, 6-7; Syt, Tedrb, II, 212.

SAHBE CORAFYASININ OLUUMU ve SONULARI, H. AKGN 27

Sahblerin Says

Sahblerin says hususunda slm bilginleri, tam bir mutaba-

kat halinde deildirler. Gsterilen rakamlar arasnda ciddi farklar bu-

lunmaktadr. Eb Zura er-Rz (. 264/878), Hz. Peygamberin (s.a.v.)

vefatnda, sahblerin saysn 114.000 olarak vermektedir. 10 Ali el-

Medn (. 234/848) de, buna yakn bir rakam zikretmektedir. mam

fi (. 204/819) ise, Hz. Peygamberin vefat srasnda Medinede

30.000 ve sair kabileler de 30.000 olmak zere toplam 60.000 Msl-

man olduunu syler.11 Fakat elimizdeki sahbe biyografilerinde yak-

lak 10.000 sahbden bahsedilmektedir. Dierleri hakknda ise bir

malumat bulunmamaktadr.12 Birok sahbenin isi-men tannmama-

sn es-Sehv (. 902/1496), ounun bedev ve sadece Ved Hac-

cnda hazr bulunmu olmalarna balamaktadr. 13 Ayrca aratr-

mamz esnasnda, tabakt tr eserlerde yer almayp ftht t-

r eserlerde adlar geen birok sahb ismine rastlam bulunmakta-

yz.14

Bu sahblerden rivyeti bulunanlarn isimleri deiik eserler-

de derlenmitir. Bu konuda bn Hibbn (. 354/965) 1608,15 bn Hazm

(. 456/1063) 99916 ve bnl-Cevzi (. 597/1200) 106017 sahb ismi

vermektedirler.18

10 Syt, Tedrb, II, 220; Oki, Tayyib, Baz Hadis Meseleleri, s. 47; Koyiit, Ta-

lat, Hadis Tarihi, Ankara 1997, s. 75 11 Syt, a.g.e., II, 221; Oki, Tayyib, a.g.e., 47; Koyiit, a.g.e., s. 75. 12 Syt, a.g.e., II, 221. 13 es-Sehv, Muhammed b. Abdurrahman, Fethul-mus erhu Elfiyyetil-hads

lil-Irk, Medine 1969, III, 113. 14 Bkz. rnekleri iin el-Vkd, Muhammed b. mer (. 207/822), Tarihu

Fthil-Cezre vel-Hbr ve Diyr Bekr vel-Irk, thk. Abdlazz Febbd

Harf, Dmak 1996, s. 54-55, 182-183. 15 bn Hibbn, Muhammed el-Bst, Trihus-sahbel-lezine rav anhml-

ahbr, thk. Bevrn ed-Dannv, Beyrut 1988. 16 bn Hazm, Ali b. Ahmed, Esmus-sahbe ve m li klli vhidin minhm mi-

nel-aded, thk. Misad Abdlhamid es-Saden, Kahire t.y. 17 Sddk, M. Zbeyr, Hadis Edebiyat Tarihi, trc. Yusuf Ziya Kavak, stanbul

1966, s. 41. 18 Muhakkiklerinin numaralandrmas esas alnmtr.


Sahblerin Deiik Beldelere Gitme Sebepleri

Hz. Peygamber daha hayattayken sahbesi farkl beldelere, e-

itli sebeplerle gitmeye balamt. Sahbenin deiik beldelere gitme

sebepleri olarak unlar tespit edebildik:19

1- Fetih hareketleri

Sahbenin deiik beldelere gitmesindeki en byk sikin s-

lmn onlara telkin ettii fetih ruhu (Allahn adnn yceltilmesi) ol-

duunu syleyebiliriz.20 Baz oryantalistler bu fetih hareketinin ulvi

bir maksadnn olabileceini itiraf etmi olsalar da, bunu daha ok i-

gal ve yamalama hareketi olarak gstermeye alanlar da olmu-

tur.21 Hlbuki sahbler gittikleri lkelere belli bir ideal iin gidiyor-

lard.22 Bu durumu u olay ok gzel anlatmaktadr: Mslmanlar,

Ssnler ile savatklar bir srada ranl komutan Rstem, Msl-

manlarn gnderdii bir eli olan Rib b. mire (r.a.) u soruyu so-

rar: Seni buraya getiren nedir?. Rib yle cevaplar: Allah bizi, di-

leyeni kula kulluktan kurtarp Allaha kullua ykseltmek iin gn-

derdi.23

Fetih hareketleri neticesinde fethettikleri blgeye yerleip geri

dnmeyen sahbler olmutur. Mesel, Msra yerleen sahblere

baktmzda hemen hemen hepsinin Msrn fethinden sonra buraya

yerleip geri dnmedikleri grlmektedir. Yine Hz. mer zamannda

kurulan Basra, Kfe, Fustt gibi ehirler, savaa katlan kabilelerin ai-

leleri ile birlikte yaamalar iin ordugh ehirler olarak kurulmu-

tur.24

Fetih hareketinin seyrini ele alacak olursak, Medineden yola

kan slm ordular nce Irak, sonra am blgelerini fethetmilerdir.

Buralarda garnizon ehirleri oluturan Mslmanlar am zerinden 19 Geni bilgi iin bkz. Akgn, Sahbe Corafyas, s. 9-18; Alpkray,

Sahbenin Yerleim ve Vefat Yerleri, s. 10-27. 20 Bkz. Fayda, Mustafa, Allahn Klc Halid b. Velid, stanbul, 1992, s. 296-300.

Mehmet Azimli ise bu fetih hareketini, siyasi, ekonomik ve dini olmak zere

gerekeye balamaktadr. Azimli, Mehmet, Drt Halifeyi Farkl Okumak-1

Hz. Eb Bekir, Ankara 2011, s. 165-171. 21 Bkz. Yksel, Ahmet Turan, Baz Batl Aratrmaclara Gre lk slm Fe-

tihleri, S.. lahiyat F. D., yl:1996 say:6, s. 170-175; Akgn, a.g.t., s. 11-12. 22 Donner de bu gre yakndr. Bkz. Yksel, a.g.m., s. 178-180. 23 bn Kesr, Ebl-Fid, el-Bidye ven-nihye, Beyrut 1988, VII, 46 24 Alpkray, a.g.t., s. 10.


nce Msr, daha sonra srasyla Berk, frkiyye ve Maribi (bu-

gnk Libya, Tunus, Cezayir ve Fas) fethetmilerdir. amda Akk

ehrinden denize alan Mslman donanmas ise srasyla Kbrs ve

Rodosu ele geirmi, Giriti kuatmtr. Irak zerinden gelen slm

ordular ise Habur, Nusaybin ve Urfa gibi deiik noktalardan Ana-

doluya girmitir. erisinde 2000 kadar sahbnin de yer ald

rivyet edilen25 bu ordu Dou ve Gneydou Anadoluyu fethetmi-

tir. Basra ve Kfe ehirlerinden hareket eden slm ordular Anado-

ludan sonra srasyla Azerbaycan-Ermenistan, ran, Horasan, Sind ve

Kuzey-Bat Hindistan blgelerini fethetmiler, douda ine dayan-

mlardr.26

Aratrmamz esnasnda bu fetihlere katlan, aralarnda binler-

ce kilometre mesafe bulunan yerlere ulaan sahbler tespit ettik.

imdi bunlardan bazlarn ve gittikleri yerleri zikretmek istiyoruz:

Abdullah b. mer: am, Basra, Berka, Msr, frkiyye, stanbul ve

Crcn. Abdullah b. Abbas: Kfe, Basra, Berka, frkiyye, stanbul,

Sicistan ve Taberistan. Abdullah b. Zbeyr: Basra, Berka, frkiyye,

Isfahan, Crcn ve stanbul. Abdullah b. Kays (Eb Ms) el-Ear:

Basra, Cundipr, Dnever, Cezre, Ehvz, Erracn, Remle (Filistin),

Ss, Harrn, Isfahn, Istahr, Kn, Kfe, Kum, Nusaybn, rz,

Zebd (Yemen). Ammr b. Ysir (. 37/657): Kfe, Basra, Hzistan,

Msr, Tster. Eb Hureyre (. 58/678): Crcn, Dmak, Bahreyn,

Kfe. Amr b. el-s (. 61/681): Askaln, Atrbls (frkiyye), Berka,

Ecndn, Ar, Fustt, skenderiye, Nbe (Sudan), Antakya, Filistin,

es-Seb, Haleb, Kaysriye, Kfe, Menbic, Msr, erhs, Trbls

(frkiyye), Ummn. Mure b. ube (. 50/670): Bahreyn, Azerbay-

can, Ermenistan, Hemezn, Kfe, Meysn, Nehvend, Msr. Bsr b.

Eb Ertt (. 86/705): Kfe, Msr, frikiyye, stanbul. Hasan ve Hse-

yin b. Al b. Eb Tlib (. 50/670): Kfe, Basra, Crcn, Medin,

Isfahn, Taberistn. Huzeyfe b. el-Yemn el-Abs (. 36/656): Cyln,

Crcn, Dnever, Medin, Erdebl, Mkn (Azerbaycan), Rey (Tah-

ran), Hemezn, Kfe, Nehvend, Nusaybin, Deb (Ummn). Muz b.

Cebel (. 17/638): mid, Yemen, am, Msr. Habb b. Mesleme (.

42/662): Samsat, Bingl (apakur), Cezre, Antakya, Azerbaycan,

Ermenistan, Klkal (Erzurum), Karksiy', Kemah, Malatya, am,

Tifls, Basra. Iyd b. anm el-Fihr (. 20/641): mid, Batman, Birecik

(Urfa), Bitlis, Cizre (rnak), Dr, Musul, Antakya, Rakka (el-Cezre),

25 Vkd, Trhu fthil-Cezre, s. 31. 26 Bkz. Akgn, a.g.t., s. 19-96.


Ruh (Urfa), Erzen, Harrn, Hasankeyf (Batman), Hms, Silvan, Nu-

saybin, Samsat, Tillo ve Basra.27

2- slm Dinine Davet ve Eitim

Fetihlere katlan sahbler gittikleri yerlere mescidler yapyor-

lar28 ve bir ksm gittikleri o yerlere yerleiyorlard. Orada slm ya-

yyorlar, Kurn- Kerm ve Raslullahn snnetini retiyorlard.

rnein; Raslullah (s.a.v.), Hz. Aliyi ve Muz b. Cebeli slm -

retmek ve onlardan zektlarn almak zere Yemenlilere gndermi-

ti.29 Hz. Peygamberden sonra da halk eitmek amacyla halifeler ba-

z sahbleri deiik beldelere gndermilerdi. Hz. mer, Kurn ve

dinin ahkmn amllara retmek zere Muz b. Cebel, Ubde b.

es-Smit ve Ebd-Derdy grevlendirmiti. 30 Yine Hz. merin,

Kfe ve Basra halkna slm retmek iin onar sahbe gnderdii

rivyet edilmektedir.31

3- Hadis renmek (er-Rihle fi talebil-hads)

Sahbe, eitimci olarak seyahatlere kt gibi bilmedikleri ha-

disleri renmek iin de seyahatlere kmlardr. Bunlara rnek ola-

rak u sahbleri zikredebiliriz: Medinede bulunan Eb Eyyb el-

Ensr, Hz. Peygamberden iittii, fakat unuttuu bir hadisi Msrda

bulunan Ukbe b. mire sormak iin meakkatli bir yolculuk yap-

mtr. Yine bu sebeple, Cbir b. Abdullah ama, Abdullah b.

27 Bkz. Akgn, a.g.t., s. 19-96. 28 Muviye b. Eb Sfyn (. 60) Rodosa mescit yaptrmtr. (bn Asem, Eb

Muhammed el-Kf, Kitbl-Fth, Beyrut 1986, I, 353.). Yine Sad b. mir b.

Hzyem (. 20) Urfaya bir mescit yaptrmtr. (el-Belzr, Ahmed b. Yahya,

Fthul-bldn, thk. Abdullah Ens et-Tabba, Beyrut 1987, s. 245.) Not: Bu

bilgilerdeki isim yanllklar mzakerecim olan Osman Aydnlnn dikkat

ekmesi sonrasnda dzeltilmitir. 29 Kettn, Muhammed Abdlhay, et-Tertbul-idriyye, trc. Ahmet zel, s-

tanbul 1991, II, 10-18; Kksal, M. Asm, slm Tarihi, stanbul t.y., XVII, 36. 30 bnl-Esr, Ali b. Muhammed el-Cezer, sdl-be f marifetis-sahbe, thk.

Mahmud Abdlvehhab Fyid, Msr 1970-1973, III, 388; Kandehlev, Mu-

hammed Yusuf, Hayts-sahbe, trc. Ahmet Meyln, Konya t.y., III, 654;

Accc, Muhammed el-Hatb, es-Snne kablet-tedvn, Beyrut 1981, s. 168. 31 Bkz. Kfe iin bn Hacer, el-sbe, V, 432; Basra iin a.g.e., IV, 243.


neysin yanna gitmitir.32 Ubeydullah b. Ad de, Hz. Aliden hadis

almak iin Iraka yolculuk yapmtr.33

4- dar Grevler

zellikle Hz. Peygambere yakn olan baz sahblerin fethedi-

len topraklarda eitli grevler stlendiini grmekteyiz. Bunlar ora-

da, valilik yannda memurluk, elilik ve kadlk gibi grevleri de ye-

rine getirmilerdir.

a- Valilik

Valiler idr ilerin yan sra grev yaptklar blgelerdeki hu-

kuk ileri de yerine getiriyorlard.34 Deiik zamanlarda, deiik yer-

lere valilik greviyle giden baz sahbler unlardr:

Abdullah b. Abbs (. 68/687) Basra,35 Sad b. b. Eb Vakks el-

Kure (. 51/671)Kfe,36 Amr b. el-s (. 61/680) Msr,37 Eb Ubeyde

b. el-Cerrh (. 18/639) am,38 el-Hakem b. Amr b. Mcedda el-ifr

(. 50/670) Horsn,39 Sad b. Osmn el-Ensr Horsn,40 Mlik b.

Hbeyre Hms,41 Kabsa b. el-Muhrk Sicistn,42 Ruveyfi b. Sbit b.

es-Seken el-Ensr (. 56/675) Trablus,43 es-Sib b. Halld el-Ensr

Yemen,44 Ayy b. Eb Sevr Bahreyn,45 Alkame b. Yezd skenderiye,46 32 el-Hatb, er-Rihle f talebil-hads, thk. Nasr b. Aty, Riyad 1994, s. 169-177;

Kandehlev, Hayts-sahbe, III, 657; Accc, es-Snne kablet-Tedvn, s. 177. 33 Kandehlev, a.g.e., III, 658. 34 Kettn, , et-Tertbul-idriyye, II, 1; Atar, Fahrettin, slm Adliye Tekilat,

Ankara 1991, s. 50. 35 bnl-Esr, sdl-be, III, 292; bn Hacer, el-sbe, IV, 150; Koyiit, Hadis

Tarihi, s. 94; akan, . Ltfi, Abdullah b. el-Abbas, DA, stanbul 1988, I, 76. 36 bn Hayyt, Halife, Kitbut-Tabakt, thk. Sheyl ez-Zekkr, Beyrut 1993, s.

214; bnl-Esr, a.g.e., II, 367;bn Hacer, a.g.e., III, 74. 37 bn Hibbn, Mehr, s. 53; bnl-Esr, a.g.e., III, 260; bn Hacer, a.g.e., IV,

110. 38 bn Hacer, a.g.e., III, 589 39 bn Sad, Muhammed, et-Tabaktl-kbr, Beyrut t.y., VII, 366; bnl-Esr,

sdl-be, II, 40; bn Hacer, el-sbe, II, 107. 40 en-Narah, Muhammed b. Cafer, Trhu Buhr, Farsadan Arapaya trc.

Emin Abdlmecid Bedev, Kahire 1965, s. 62; bn Hibbn, a.g.e., s. 61. 41 bn Hibbn, Mehr, s. 53; bn Hacer, el-sbe, V, 707. 42 bn Hacer, a.g.e., V, 411. 43 bnl-Esr, sdl-be, II, 239; bn Hacer, a.g.e., II, 501. 44 bnl-Esr, a.g.e., II, 315; bn Hacer, a.g.e., III, 21. 45 bn Hacer, a.g.e., IV, 750.


Osmn b. Ebl-s (. 50/670) Ummn,47 Utbe b. Ferkad b. Yerb es-

Slem Azerbaycn, 48 ed-Dahhk b. Kays el-Fihr (. 53/672) el-

Cezre49 valilii yapmlardr.

b- Memurluk

Sahbeden bazlar, millik veya memurluk diyebileceimiz

grevleri gerei deiik beldelere gitmilerdi. rnein; Hz. Peygam-

ber (s.a.v.) zamannda Amr b. el-s, Ummnda grevlendirilmi,

Mslmanlarn zektlarn toplam, Mecsilerden cizye almtr.50

Bu grevi deiik beldelerde yerine getiren sahblerden bazlar un-

lardr: Muz b. Cebel 51 Yemende, Eb Ubeyde b. el-Cerrh 52

Necrnda, Arfece b. Herseme Musulda, Mci b. Mesd Basrada,

Abdullah b. Mesd Kfede grev yapmlardr.53 Ayrca, Hlid b.

Sad b. el-s ise Yemene zekt mili olarak gnderilmitir.54 Sevvr

b. Hemmm, Muviye tarafndan Hindistann baz blgelerine me-

mur edilmi, orada ehid dmtr.55 te yandan Umre b. ihb

es-Sevr, Hz. Ali tarafndan Kfeye memur tayin edilmiti. 56 el-

Ahvs b. Abd b meyye de Muviyenin Bahreyn miliydi.57

c- Elilik

Hz. Peygamber (s.a.v.), Htib b. Eb Belteay (. 30/650) s-

kenderiyeye Mukavksa eli olarak gndermiti.58 Yine Raslullah,

el-Hris b. Umeyr el-Ezdyi Busr valisine,59 Muhammed b. Bdeyli

ise Yemenlilere 60 eli olarak gndermiti. Nehk b. Evs, Hz. Eb

Bekrin Yemen elisiydi.61 Hz. mer, Kb b. Adiy et-Tenhyi s-

46 bnl-Esr, a.g.e., IV, 89; bn Hacer, a.g.e., IV, 562. 47 el-Belzr, Fth, s. 544; bnl-Esr, a.g.e., II, 580; bn Hacer, a.g.e., IV, 451. 48 el-Belzr, a.g.e., s. 455; bn Hacer, a.g.e., IV, 440. 49 bnl-Esr, a.g.e., III, 49. 50 Kksal, slm Tarihi, XV, 528. 51 Kksal, a.g.e., XVII, 36. 52 Kettn, et-Tertbul-idriyye, II, 151. 53 Erkal, Mehmet, mil, DA, stanbul 1991, III, 58, 54 bnl-Esr, sdl-be, II, 97. 55 bn Hacer, el-sbe, III, 222. 56 bn Hacer, a.g.e., IV, 582. 57 bn Hacer, a.g.e., I, 34. 58 bnl-Esr, a.g.e., I, 432; bn Hacer, a.g.e., II, 5. 59 bn Abdilberr, el-stb, I, 298; bn Hacer, a.g.e., I, 589. 60 bn Hacer, el-sbe, VI, 6. 61 bn Hacer, a.g.e., VI, 476.


kenderiyeye Mukavksa elisi olarak yollamt.62 Ayrca Him b.

el-s Antakyaya eli olarak gnderilmiti.63 Hz. Osmann 30/651 y-

lnda Sad b. Eb Vakks ine eli olarak gnderdii de rivyet

edilmektedir.64

d- Kadlk

Kadlk grevini genellikle valiler yerine getirmekle birlikte,

zamanla bu grevleri bakalar ayr bir grev olarak da yerine getir-

milerdi. Sahblerden bazlar bu grev ile deiik yerlere gnderil-

milerdi. rnein; Eb Ms el-Ear Yemende65, Ubde b. es-Smit

Filistinde, Kays b. Ebl-s es-Sehm Msrda bu grevi yerine ge-

tirmilerdi.66 Selmn b. Reba el-Bhil Kfenin ilk kads idi.67 Yine

ureyh b. el-Hris (. 79/698) 58 sene Kfe kadl yapmt.68 Hrice

b. Huzfe Msra yerlemi, burada kadlk grevinde bulunmutu.69

Ebud-Derd (. 32/652) Muviye tarafndan Dimak kadlna geti-

rilmiti.70 en-Numn b. Ber el-Ensr (. 65/684) de Dimak kadl

yapmt.71 Amr b. Yesrib ed-Damr Hz. Osman tarafndan Basra ka-

dlna getirilmiti.72 Yine Imrn b. Ism ed-Duba de Basra kadl

grevinde bulunmutu.73

5- Fitneden Kamak

Sahbeden Muhammed b. Mesleme gibi 74 bazlar Hz. Os-

mann katlinden sonra fitneden uzak durmak iin Rebezede75 otur-

62 bnl-Esr, sdl-be, IV, 482; bn Hacer, a.g.e., V, 603. 63 bn Asem, Kitbl-Fth, I, 104. 64 Hee, Cemil ve Soo Lee, in, DA, stanbul 1993, VIII, 323. Dier bir kay-

nakta ise bu kiinin Vehhb b. Eb Kebe olduu ve 628 ylnda in hkm-

darnn sarayna geldii bildirilir (Panipeti, Muhammed smail, slm Yayl

Tarihi, trc. Ali Genceli, stanbul 1971, III, 1058. 65 Kettn, et-Tertbul-driyye, II, 19. 66 Atar, slm Adliye Tekilat, s. 77-78. 67 bn Abdiberr, el-stb, II, 632; bn Hacer, el-sbe, III, 139; Atar, a.g.e., s. 70. 68 bn Hacer, a.g.e., III, 334; el-Him, Ali b. Hseyin, Trhu men dfine fil-

Irk, Beyrut 1974, s. 238. Sahb mi, muhadram m olduu ihtilafldr. 69 bn Hibbn, Mehr, s. 56; bnl-Esr, sdl-gbe, II, 83; bn Hacer, el-sbe,

II, 222. 70 bn Hibbn, a.g.e., s. 50; bn Hacer, a.g.e., IV, 748; Atar, Fahrettin, a.g.e., s. 68;

Aydnl, Abdullah, Ebud-Derd, DA, stanbul, 1994, X, 311. 71 bn Hibbn, a.g.e., s. 51; bn Hacer, a.g.e., VI, 440. 72 bn Abdilberr, a.g.e., III, 1206; bn Hacer, a.g.e., IV, 697. 73 bn Abdilberr, a.g.e., III, 1209; bn Hacer, a.g.e., IV, 707. 74 bn Hacer, a.g.e., VI, 35.


mulardr. Ayrca fitne zamannda, Selmn b. Smme el-Cuf ve bir

grup insan savamaktan ekinip uzak durmu ve Rakkaya76 yerle-

milerdir.77 Abdullah b. Sad b. Eb Serh el-mir (. 36/656) ise fitne

ortaya ktnda Askalnda oturuyordu, hi kimseye beyat etmedi

ve orada vefat etti.78 Yine Cerr b. Abdullah b. Cbir el-Becel (.

51/671) fitneden sonra Iraktan ayrlm,79 Adiy b. Htim et-T (.

68/687) ve Hanzala b. er-Reb b. Rabh (. 45/665) da onunla beraber

gitmiler ve Osmana svlen bir beldede oturmayz. diyerek

Karksiyya tanmlard.80

6- skn Politikas

ncelikle bu gerekeyi daha ok bedevi olan sahbler iin kul-

landmz belirtmek isteriz. Zira Hz. Peygamber ile uzun sre arka-

dalk yapan sahblerin deiik beldelere gitme nedenleri ile ilgili

verilerden sadece yukarda saydmz be sebebe ulaabildik.

Bununla birlikte Hz. mer ve Hz. Osmann, bedev toplumlar

yeni fethedilen yerlere yerletirdikleri ve buralara g etmeye tevik

ettiklerini grmekteyiz.81F. M. Donner, gerekletirilen bu glerdeki

amac u szlerle ifade etmektedir: glerin nedeni ganimet ola-

maz Bu durumda gler, esas olarak devletin birtakm siyasi ve

ekonomik gerekelerle tatbik ettii bir politikann sonucudur. Zira

devlet bu insanlar g yoluyla karargh ehirlere yerletirmek sure-

tiyle gebe kabileleri daha kolay bir ekilde kontrol altna alabilmi-

tir. Ayrca devletin genilemesinde onlardan istifade edilmitir.82

75 Mekke yolu zerinde Medineye gnlk mesafede bir kydr. (Ykut,

Eb Abdullah el-Hamev, Muceml-bldn, Beyrut t.y., III, 24.) 76 Frat zerinde, Harrna gn uzaklkta mehur bir ehirdir. el-Cezrede

yer alr. (Ykut, a.g.e., III, 59.) 77 bnl-Esr, a.g.e., II, 415; bn Hacer, a.g.e., III, 138. 78 bnl-Esr, a.g.e., III, 260; bn Hacer, a.g.e., IV, 110; es-Syt, Celluddn,

Hsnl-muhdara f trhi Msr vel-Khira, thk. Muhammed Ebl-Fadl bra-

him, Kahire 1967, I, 213. 79 bn Hayyt, Kitbut-Tabakt, s. 583; bn Hibbn, a.g.e., s. 44; bnl-Esr,

a.g.e., I, 333; bn Hacer, a.g.e., I, 476; Fayda, Mustafa, Cerr b. Abdullah,

DA, stanbul 1993, VII, 411. 80 bn Hibbn, Mehr, s. 44. 81 Mustafa Demirci, kt, DA, stanbul 2000, XXII, 43; Alpkray, a.g.t., s. 26-

27. 82 Yksel, slm Fetihleri, s. 181.


Yukarda saydmz nedenlere ilaveten sahbenin deiik co-

rafyalara yaylmasn ekonomik nedenlere balayan baz grler

varsa da83 biz bunun sahbenin buralara gitmesinde rol olduuna

dair bir kanta ulaamadk.84 Ayrca Mustafa Faydann u tespiti de

bizim vardmz sonucu destekler mahiyettedir: Hz. mer, hicret

etmi veya Allah yolunda cihada katlm btn Mslmanlara, onla-

rn ocuklarna ve kadnlarna at balamtr. Ancak, bata bedeviler

(Arb) olmak zere, eitli blgelerde yaayan hicret etmemi veya

cihada katlmam olanlarla onlarn ocuklarna ve kadnlarna pay

verilmemitir.85 Bu bilgiden hareketle, ileri gelen sahblerin ciddi

anlamda bir ekonomik kaygs olduunu sylememiz zordur. Dolay-

syla hakknda malumatmz olmayan geni anlamyla sahb tanm-

nn iine giren bedevilerin bu sikle buralara gelmi olabilecekleri

sylenebilir.86 Ancak bu da speklasyondan te gitmez.87

Sahbenin Deiik Corafyalara Dalmasnn Ortaya Koy-

duu Sonular

Sahbenin deiik beldelere yerlemelerinin en nemli sonu-

larndan birisi gittikleri yerleri birer ilim merkezi haline getirmi ol-

malardr.88

Sahbe, hadis kltrlerini de gittikleri yere gtrdkleri iin,

tedvin dnemi ncesi her ehirdeki hadis mktesebat farklyd. Bir

ehirde bilinen bir hadis dierinde bilinmeyebiliyordu. Bunun iin

83 Bkz. Yksel, a.g.e., s. 170-172; Akgn, a.g.t., s. 11-12. 84 Mahfuz Sylemezin, Sad b. el-sn Taberistann fethi hareketini ekono-

mik gerekeye balamas ise tartlabilir bir iddiadr. Sylemez, Mahfuz,

Hz. Osman Dnemindeki Ekonomik Krizin Garnizon Kentlere Etkisi, o-

rum FD, c. II, say: 3, yl: 2003, s. 69. 85 Fayda, Mustafa, At, DA, stanbul 1991, IV, 33. 86 Mehmet Azimlinin bu konudaki grleri de bizi destekler mahiyettedir.

O, bedevilerin bu saikle fethe katlmnn salandn, ancak ileri gelen

sahbler iin bunun sylenemeyeceini belirtmektedir. Azimliye gre, onlar

ordular ynetenlerdi ve dini gayelerle bu fetihlere katlmlard. Hatta bu

hareketin bir yama hareketine dnmesine engel olanlar da onlard (Bkz.

Azimli, Hz. Eb Bekir, s. 158-165). 87 Fetih hareketinin sebebi ve baars konusunda bkz. Fayda, Halid b. Velid, s.

296-303. 88 Bkz. Akgn, Sahbe Corafyas, s. 13-14; Alpkray, Sahbenin Yerleim ve Vefat

Yerleri, s. 28-34.


hadisler muhakkik limler tarafndan m,89 Kf,90 Hms91 vb. ola-

rak nitelendirilerek, deiik beldelere nispet edilmitir. Yine kaynak-

larmzda sahbeden bazlar hakknda hadisuhu inde ehlil-Kfe,92

hadisuhu inde ehlil-Basra, 93 hadisuhu inde ehlil- Msriyyn, 94

hadisuhu inde ehli-m95 gibi bilgilere yer verilmesi de bu duru-

mu gstermektedir. Nitekim bn ihab ez-Zhri (. 124/741) ama

vardnda yrtc hayvanlarn etinin yenmesi yasa ile ilgili hadisi

daha nce Medinede duymadn sylemitir.96 Zira bu hadis ar-

lkl olarak ama yerleen sahbler (Halid b. Veld (. 21/641), Eb

Salebe el-Huen (. 75/694), Sudd b. Acln (. 86/705), el-Mikdm b.

Madikerb (. 87/706))97 tarafndan rivyet edilmitir.

Bunun gibi Kuzey Afrika ve Orta Asyada yaayan sahblerin

rivyetlerini 98 incelediimizde rvilerinin genellikle kendi blgele-

rinden yahut da komu blgelerden olduunu tespit ettik. rnein

89 Moultay, Alauddin, erhu Snen-i bn Mace, Mekke, 1999, I, 736 90 Mbrekfr, Muhammed Abdurrahman, Tuhfetl-ahvez, Beyrut t.y., IV,

159. Dier bir rnek iin bkz. Azimbd, Muhammed Eref, Avnul-mabd,

Beyrut 1415, XI, 189. 91 Cumartesi orucunun yasaklanmas hadisi iin de Hms olduunu syl-

yor. Eb Dvud, Savm, 52, h no: 2423. 92 bn Hibbn, Tarihus-sahbe, s. 196. 93 bn Hibbn, a.g.e., s. 252. 94 bn Hibbn, Trihus-sahbe, s. 60 95 bn Hibbn, a.g.e., s. 168. 96 Mslim, Sayd, 3, h. no: 1932. 97 Bu hadis en yaygn olarak amda bilinmekle birlikte, Medine ikametli Eb

Hureyre, Mekke ikametli Cbir b. Abdullah ve bn Abbas tarafndan da

rivyet edilmitir. Zhrnin daha nce bu hadisi onlarn rivyetiyle iitme-

mi olmas gariptir. 98 Merkezi blgeler daha karmak ve hadis rivyetinin buralarda daha yay-

gn olmas dolaysyla, tebliimizin snrlarn aacandan dikkate alnma-

mtr. Ancak vardmz sonucun, merkez blgeler arasndaki ulam ve ile-

tiim imknlarn da gz nnde bulundurarak am ve Irak gibi blgeler iin

de geerli olduunu rahatlkla syleyebiliriz. Zira sahbeden ok hadis

rivyet edenlerden olan Enes, Hz. Aye, Eb Hureyre, Abdullah b. Amr, Ab-

dullah b. Mesud gibi sahblerin merkezi blgeler olarak adlandrabilecei-

miz Hicaz, am ve Irak blgelerinin her birini dolamlardr. Yahut zellikle

Kfe, Basra gibi ehirlerden Medineye gelen birok tbiye rastlamaktayz.

Dolaysyla bu blgelerdeki rivyetlerde ksm bir homojenlik sz konusu

olabilmektedir. Bunun bir sonucu olarak dier uzak yerlere gre burada bl-

geler aras rivyet nakli daha erken dnemde balamtr.


Marib, Horasan gibi u blgelere yerleen sahblerin rivyetleri

daha ok en yakn ordugh ehirlerinde yaygndr.99 Zira u blgelere

yerleen sahblerin stlendii ve harekete getii ehirler bu komu

ordugh ehirleridir. Mesel Merve yerlemi olan Breyde b. el-

Husayb el-Eslemnin (. 63/682) rivyetleri Mervliler, daha sonraki

kuakta ise Kfe ve Basrallar tarafndan nakledilmektedir. Yine Sind

blgesinde Mkrn fetheden Sinan b. Seleme el-Hzelnin 100

rivyetlerini sadece Basrallar nakletmektedirler.101

Sahbenin farkl blgelere dalmalarnn, buralarda verilen

fkh hkmlere de etkisi grlmektedir. limler farkl blgelerde bi-

linen baz hadisler kendilerine ulamadndan, dier blgelerde bi-

linen hadislere aykr ictihadlarda bulunabiliyorlard.102 Mesel Eb

Hanfenin hadis bilgisi ele alnrken onun beldesinin btn hadisle-

rini bildii ifade edilerek vlmtr.103 Tab ki hac gibi deiik vesi-

lelerle Hicaza giden imamn burada dier blgelerin hadislerine de

muttali olduu inkr edilemez. Bununla birlikte onun (veya ona atfe-

dilen) 104 Msnedi Irak arlkldr. Daha sonraki dnemlerde

99 Mesel, Mariblilerin, frkiyyelilerin rivyetleri Msr blgesinde, Hora-

sanllarn ise Irak blgesinde yaygndr. 100 Belzr, Fth, s. 609 101 Bu konuda dier baz rnekler unlardr: el-Mstevrid b. eddd (.

45/665): Msr' n fethinde bulundu ve orada bir arazi edindi. Ondan daha ok

Msr halk rivyette bulunmutur.(bn Hacer, el-sbe, VI, 90). Ruveyfi b.

Sbit el-Ensr: Hadisleri Msrllar arasnda yaygnd. (bn Hibbn, Trihus-

sahbe, s. 100). Nadle b. Ubeyd el-Eslem: Hadisleri Basrallar arasnda yay-

gndr. (Bkz. bn Hibbn, a.g.e., s. 252). Sfyn b. Vehb el-Havlnden (.

82/701): Msr ve Maribte ikamet etmitir. (el-sbe, III, 131). Ondan neredey-

se tamam Msrl olan raviler hadis almtr. Bu konuda bn Hibbnn

Trihus-sahbetil-lezine rav anhml-ahbr adl eseri ok nemli bir kaynak

niteliindedir. Ancak aratrmamz sonucu grdk ki, bu konuda mstakil

bir alma olmadndan (veya ulaamadmzdan) birok sahbnin

rivyetlerinin nerelerde yaygn olduu hakknda hibir bilgi verilmemitir. 102 Bkz. Avvme, mamlarn htilaflarnda Hadislerin Rol, trc. M. Hayri

Krbaolu, stanbul 1980, s. 81-91 Mesel vakfa riyetin art olmas konu-

sundaki Eb Hanifenin itihadna mmeyn ilgili hadise ulatklarnda mu-

halefet etmilerdir. 103 Avvme, mamlarn htilaflarnda Hadislerin Rol, s. 86-87. 104 Bazlar ona aidiyetini kabul etmediinden dolay bu ifadeyi kullandk. Bu

eser ona ait olmasa dahi, yukardaki iddiamz destekleyen baka deliller de

vardr. Nitekim Eb Hanife araclyla nakledilen mameynin eserlerindeki

hadislerin kaynaklar da arlkl olarak Irakl rvilerden mteekkildir.


mmeynle birlikte dier blgelerin rivyetlerine de ulald iin

mezhep fetvalarnn da bu dorultuda deitiini syleyebiliriz.105

Blgeleraras bu farkllklar er-Rihle f talebil-hads faaliyet-

leri sonucu azalm, ancak tamamen ortadan kalkmas hemen mm-

kn olmamtr. Mesel Endls ve Mariblilere Tirmiz ve bn

Mcenin Snenleri uzun bir sre ulamamtr. Yine Ahmed b.

Hanbelin Msnedi de buraya ge ulamtr.106 Bununla birlikte me-

sel Douda yazlan bn Eb eybenin (. 235/849) Msnedi daha

ayn dnemde yaayan Bak b. Mahled (. 276/889) tarafndan End-

lse getirilmi ve okutulmutur.107 Yine Snen-i Tirmiz ve Snen-i bn

Mce hari Ktb- sitte kitaplar IV. yy.n ikinci yarsna kadar En-

dlse girmitir.108

Sonu

Sahbler slmn ilk yllarnda genellikle Hicaz blgesinde ya-

yorlard. Bu dnemde ashbtan ilim ehli ve liyakat sahibi olanlar

Hz. Peygamber tarafndan civar kabile ve blgelere komutanlk, vali-

lik, memurluk, hocalk gibi grevlerle gnderiliyorlard.

Hz. Peygamberin vefatyla beraber sahbe Medineden ayrl-

maya balad. Bu ayrl nedenlerinin banda fetih hareketlerinin ge-

nilemesi geliyordu. Kendileri slm ordularnn ierisinde bazen bir

komutan, bazen de bir nefer olarak yer almlardr. Sahblerin, do-

uda ine, batda Atlas Okyanusuna, kuzeyde Kafkaslara, gneyde

105 Bkz. zenel, Mehmet, mam Muhammed eybnnin tihad Uslnde

Snnetin Konumu, Usl slm Aratrmalar, say: 3 (2005), s. 5-6. 106 Fierro, Isabel, Hadisin Endlse Girii, AFD, say: 47 (2006), trc.:

Murat Gkalp, s. 255. Fierro^ya gre IV. yy. sonuna kadar buraya girmemiti.

VII. yy. Marib muhaddisi olan bnl-Kattn (. 628/1230) da Msned

Ahmede ve bn Macenin Snenine sahip deildir. (Bkz. Akgn, Hseyin,

bnl-Kattnn Hadis Anlay, M SBE, stanbul 2004 (yaymlanmam dok-

tora tezi), s. 158.) 107 el-Huseysin, Abdlhd Ahmed, Marib ve Endlse Hadisin Girii,

Frat . FD, say 10:1 (2005), s. 118-119. Buhrnin Sahihinin de burada Eb

Muhammed el-Asl (. 392/1001) tarafndan rivyet edildii bilinmektedir.

(A.g.m.,s. 128). 108 Fierro, a.g.m., s. 255. Zehebnin bildirdiine gre Snen Tirmiz ve

Snen bn Mace, bn Hazm (. 456/1063) ldkten sonra Endlse girmi-

tir. (Zeheb, Siyeru almin-nbel, thk. uayb Arnat, 1985, XVIII, 202.)


Sudana ulatklarna dair haberler nda denilebilir ki, mstakbel

slm dnyasnn snrlarn adeta onlar izmilerdir.

Sahbenin zellikle ordugh (garnizon) ehirlerinde younla-

tklar grlmektedir. Bununla birlikte sahbenin en youn olarak

yaad blgeler Arabistandan sonra am ve Irak blgeleri olmutur

diyebiliriz.

Onlar, fethedilen yerlerde valilik, kadlk gibi grevlerin yan

sra tebli ve irad faaliyetlerinde de bulunmulardr. zellikle Hz.

merin bu konuya ok nem verdiini grmekteyiz. lim ehli olan

sahbler bu yeni slm beldelerine gnderilmilerdir. Gnden gne

genileyen slm corafyasna dalan sahbe, hadis yurdu olan Me-

dineden ayrlp dier ehirlerin ilim ve kltr asndan gelimesini

ve rivyetlerin birinci azdan yaylmasn da salamlardr.

Sahbenin deiik corafyalara dalmasnn dourduu neti-

celerden birisi de deiik blgelerde, farkl hadis birikimlerinin

olumasdr. Bazen bir blgede bilinen bir hadis dierlerinde bilin-

meyebiliyordu. Hatta bu durum, o blgenin fkh hkmlerine de

yansmaktayd. Ancak er-Rihle f talebil-hadis dediimiz yolculuk-

larla bu hadis bilgisi farkllklar azalm, zamanla tamamen ortadan

kalkmtr.

Son olarak unu da belirtmeliyiz ki, sahbler hakkndaki bilgi-

ler kaynaklarda dank halde bulunmaktadr. zellikle fthat ve

tarih eserlerinin tabakt tr eserlere nemli ziyadeler ierdii g-

rlmektedir. Bundan dolay bu kaynaklarn da dikkate alnarak bir

sahbe ansiklopedisinin ve fihristinin yazlmasnn ok faydal olaca-

kanaatindeyiz. Yine, sahblerin yerletikleri yerler esas alnarak

bu sahblerin deiik beldelerdeki hadislerinin yaygnl konusu-

nun aratrlmasnn da nemli olduunu dnmekteyiz.


Ek-1 Sahbenin Gittii Yerler ve Saylar

simlerini Tespit Ettikle-

rimiz

Kaynaklarda Verilen Sa-

ylar

Arabistan (Hicaz)

Yemen 53

Hadramevt 5

Umman 7

Bahreyn 35

Necd 13

Afrika Blgesi

Msr 353 353 (Syt)

Habeistan 92 90-108

Sudan 3

Bek (Bingazi) 11

frkiyye 35

Marib 5

Endls 1

am Blgesi 98

Dmak 46

Hms 79 500

Filistin 55

Akk 3

rdn 35

Driyya 3

Halep 3

Kaysriye 3

Busra 3


Ba'lbek 4

San'a 2

Dumet'l-

Cendel

4

Tebk 30000

Irak Blgesi

Kfe 298 187 (isim), 370, 1050,

1500 Basra 297

Medin 14 50

el-Cezre 61 2000

Karksiy (el-

Cezre)

8 600

blle 4

Hire 7

Kdisiyye 12 300'den fazla

Tekrit 4

Meysan 2

Ht 2

Aynut-temr 2

Cell 9

Enbr 4

Nehrevn 7


simlerini Tespit

Ettiklerimiz Kaynaklarda Verilen Saylar

Anadolu 2000 sahb Anadolunun

fethine katlmtr.

stanbul 11

Antakya 7

Ankara 1

Ammriye 3

Samsat 2

Kemah 2

Erzurum (Kalkal) 2

Malatya 1

Mara 1

Urfa (er-Rha) 4

Harran 4

Bingl (apakur) 1

Diyarbakr (mid) 5

Silvan

(Meyyfrkn)

2 100

Erzen, Batman, Bit-

lis, Cizre, Tillo

1

Ahlt 2

Nusaybin 3

Kbrs 13

Rodos 2

Girit 1

Sicilya 1

Azerbaycan ve Er-

menistan

Azerbaycan 11


Berzea 4

Erdebl 3

Mkn 3

Zencn 1

Ermenistan 7

Derbend 2

Belencer 3

Tiflis 2

Beylekn 1

ran

Hzistn 2

Tster 10

Ehvz 7

Cundpr 3

Taberistn 4

Kirmn 5

Deylem 4

Taylesn 2

Isfahn 17

Kn 2

Hemezn 8

Kazvn 2

Rey 8

Istahr 5

Dnever 3

Hulvn 2

Nihvend 11


Cln 3

Horasan 15

Merv 12

Sicistan 9

Kbil 4

Hert 4

Belh 5

Tuhristan 3

Ss 2

Nsbr 7

Crcn 12

Serhas 2

Maverannehr

Buhr 3

Semerkand 2

Sind 7

Hind 4

in 1

Not: Bu saylara folklorik olarak sahb kabul edilen kiiler d-

hil edilmemitir.

MZKERE

Osman AYDINLI

Bismillahirrahmanirrahim. Hamd, bizlere sonsuz nimetler bah-

eden Yce Allaha; Salt selm, Hz. Peygambere, onun ehl-i beyti

ve ashb zerine olsun!

Deerli bilim adamlar ve kymetli dinleyiciler, Yrd. Do. Dr.

Hseyin AKGN hocamzn Sahbe Corafyasnn Oluumu ve So-

nularbal altnda sunmu olduu teblii olduka baarl, ilm

usllere uygun ve aydnlatc bir tebli olarak buluyor, kendisini teb-

rik ediyorum. Gerek tabakat, gerek siyer, gerekse fth alannda ne

km eserlerin incelenerek Hicaz blgesi dna eitli sebeplerle

km bulunan 1500 civarnda sahbenin gittii yerlerin tespit edil-

mesi bu konuda olduka geni ve iyi bir aratrma yapldn gs-

termektedir.

Ancak tebliin ierii, baz bilgi yanllar, ilm aratrma usl

ve metodlar zerinde tespit ettiimiz bir takm eksiklik veya yanl-

lar zerinde ksaca durmak istiyorum. ncelikle bu tebliin nemli

bir blmnn, hocamzn 1999 ylnda iyi bir gayret ve alma ile

ortaya koyduu Sahbe Corafyas1 isimli Yksek Lisans Tezinin ilgili

blmlerinden birok yerde ayn cmle ve pararaflarla, zaman za-

man da baz ksaltmalar ile hazrlad bir alma olduu grlyor.

Mesel, Sahbelerin Deiik Beldelere Gitme Sebepleri bal-

altnda, a) Valilik b) Memurluk c) Elilik d)Kadlk Grevi le Gi-

denler, vd. sunduu ksmlar tamamen tezinden tpatp aktarmadr.

Yard. Do. Dr., Marmara niversitesi lahiyat Fakltesi slm Tarihi re-

tim yesi. 1 Hseyin Akgn, Sahbe Corafyas, Sakarya niversitesi Sosyal Bilimler

Enstits, 1999 (Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi).


Halbuki bu yerlerde alma biraz daha zenginletirilebilir veya daha

farkl ve orijinal bir yapda sunulabilirdi.

Biz bu almada gittii yerde icra ettii grev srasnda veya

onu oraya gtren sikten dolay o beldede vefat eden sahbelerin

verilen rneklerde n plana karlmasn beklerdik. Mesel Fetih ha-

reketi vesilesi ile gidenler ksmnda verilen rneklerin hi birisinde

Eb Eyyb el-Ensr, Kusem b. Abbas veya mm Haram binti

Milhan gibi nemli sahbelerin rnek olarak gsterildiini grmedik.

Halbuki bu gibi sahbeler stanbulun, Semerkantn ve Kbrsn fetih

sembolleri olmu; onlarn mezarlar, bublgelerin slmlamas, slm

kltr ve medeniyetinin bu blgelerde yerleip gelimesinde nemli

rol oynamlardr.

Aratrmada verilen baz bilgilerin tekrar gzden geirilip d-

zeltilmesi gerekir. Mesel 2. sahifede Vkidnin vefath. 130 olarak

verilmektedir. Halbuki Vkid h. 207 ylnda vefat etmitir. slm

Davetisi ve Eitimci Olarak Gidenler bal altndaki 28. dipnotta

Belazrnin Ftuhul-Bldanndan naklen sahbeden mer b. Sad b.

Ubeyd el-Ensrnin Urfaya bir mescit yaptrd kaydediliyor. An-

cak Belzrnin metni iyi incelendiinde Urfaya mescit yaptrann

mer (ki teblicimiz bu kelimeyi de yanl okumu, dorusu Umeyr

olacak) b. Sad deil Iyad b. anmdan sonra el-Cezre valisi olan

Sad b. mir b. Hzyem olduu grlr. 2 Yine ayn yerde bn

Asemden naklen Muviye b. Hudeycin Rodosa bir mescit yaptr-

d bilgisi bulunmaktadr. Ancak Rodosa mescit yaptran kii bu

deil, Muviye b. Ebi Sfyandr.3

3. sahifede slm fetih hareketinin seyrinden bahsedilirken,

Medineden yola kan slm ordularnn nce Irak, sonra am blge-

lerini fethettii ifade ediliyor. Halbuki Mslmanlar hem Sasanilerin

kontrolndeki Irak, hem de Bizansn kontrolndeki Suriye-am bl-

gelerine hemen hemen ayn anda fetih hareketlerine (sadece Irak fe-

tihleri birka ay nce) balam, her iki cephede ayn anda fetihleri

devam ettirmilerdir. Hatta fetih sonucu asndan sralamaya koya-

cak olursak, Ssn cephesindeki Mslman ordular h. 16 yl so-

2 Bkz. Ahmed b. Yahya el-Belzr, Fthul-Bldn, thk. Abdullh Enis et-

Tbba mer Enis et- Tbba, Beyrut1987, s. 245. (Ahmed b. Yahya el-

Belazur, Fthul-Bldn, thk. Abdullah Ens et-Tabb, Beyrut 1987s. 245). 3 Bkz. Eb Muhammed bn Asem el-Kf, Kitbl-Fth, I-IV, Beyrut 1986, I,

354.

MZKERE, O. AYDINLI 47

nunda tm Irak topraklarn ele geirdii srada Bizans cephesindeki

Mslman ordular Suriye blgesini fethedip Bild- rum (Anadolu)

topraklarna aknlara balam bulunuyorlard.

Tebli metninde bir takm ilm usllere dikkat edilmediini de

dnyoruz. Mesel aratrmada bir mellifin tek bir eseri kullanl-

d halde (mesel Suyt, bnl-Esr, bn Hacer, bn Abdilberr bun-

lardandr) bu mellifin eseri dipnotta verilirken her defasnda a.g.e.

(ad geen eser) eklinde verilmekte, dolaysyla bu durum mellifin

2-3 eserinden alnt yapld izlenimi vermekte ve acaba hangi ese-

riydi diye daha nceki sahife ve dip notlara dnme ihtiyac olutur-

makta ki, bu da zaman ve dikkat kaybna sebep olmaktadr. Halbuki

ilm usllerde bu kullann (a.g.e.) hemen bir nceki dipnotla ayn

olan bilgiler iin geerli olduunu veya aratrmada birka eserinden

faydalanlan melliflerin (ihtiya durumunda) hemen bir nceki ese-

rine iaret etmek iin kullanldn bilmekteyiz.

Ayrca aratrmann sonunda bibliyorafya verilmemi, eer

verilmi olsayd zaten byle bir tekrara da gerek kalmayaca kanaa-

tindeyiz. Yine ilm usllerde dip notlarda mellifin tam ismi verile-

cekse nce isim sonra soy isim yazlrken, hocamz bibliyografyadaki

gibi nce soy isim sonra isim eklinde kaydetmektedir. Yine

Sahbelerin deiik beldelere gitme sebepleri 6 madde eklinde sunu-

lurken, metinde 5 madde eklinde grlmektedir.

Hseyin Akgn hocamzn tebliinin sonunda ifade ettii,

zellikle fthat, tarih ve tabakat eserlerine dayanarak sahbelerin

gittikleri veya yerletikleri yerlere gre bir sahbe ansiklopedisi veya

fihristi yaplmasna ihtiya olduu fikrine biz de katlyoruz. Ayrca

ve zellikle muteber kaynaklara dayanarak bugn sahbelerin

medfun bulunduklar yerlere gre de iyi bir alma yaplmas gerek-

tiini dnyoruz. nk bu konuda Suriye, Irak, ran, Horasan,

Mvernnehir, Anadolu vd. Mslmanlarn yaad birok blge

ve ehirde herhangi bir delile ve kaynaa dayanmakszn birok

sahbe yatt ifade edilmekte, vefat ve kabir yerleri kesin olarak bili-

nen sahbelere 3-5 veya daha fazla yerde kabir yeri izafe edilmekte;

veya tam tersi, aslnda o blgelerde var olan bir takm sahbeler bi-

linmemektedir.

Tekrar Hseyin Akgn hocamz yapt almadan dolay

tebrik ediyor, ilm almalarda baarlarnn devamn diliyorum.

LK DNEM1 SAHBE BLGS UZMANLARI

Mahmut YAZICI

Hlihazrda zerinde almaya devam ettiim Sahbe Bilgi-

sinin Tespiti adl doktora tezi okumalarm esnasnda baz rvlerin

eitli alanlardaki rivyetlerinin yan sra sahbe bilgisinin tespitinde

uzmanlatklar ve sahblerle ilgili rivyetlerin genelde bu ahslar

zerinde deveran ettii dikkatimi ekti.

Konuyla ilgili aratrmalar yapldka resim biraz daha netle-

meye balad. Nitekim bu rvlerin rivyetleri incelendiinde uzman-

lk alanlarnn da farkl farkl olduklar grld. rnein baz

rvlerin nesep konusunda, bazlarnn siyer ve megazi konularnda,

bazlarnn ashb listeleri gibi genel konularda uzmanlatklar tespit

edildi. Baz rvlerin ise daha spesifik konulara ynelerek rnein

ensar konusunda veya belirli blgede yaayan sahbler konusunda

uzmanlatklar mahede edildi.

Sahbe tercimi zerine eser yazan melliflerin bu gibi uzman-

lklara dikkat ektikleri ve ele aldklar sahb ile ilgili bilgilerin ihti-

lafl olmas durumunda konusunda uzman olanlarn grlerini ter-

cih ettikleri tespit edildi. Bu nedenle bu konuda uzmanlaanlarn

mstakil olarak elealnp tantlmasnn faydal olaca dnld.

Biz bu tebliimizde sahbe dneminden balayarak hicri III.

asrn ikinci eyreine kadar devam eden dnemde sahbe konusunda

uzmanlaan bilginleri, onlarn birbirleriyle olan balantlarn, uz-

manlk alanlarn, sahbe tercimi ile ilgili olarak yazlan ve elimizde

mevcut olan ilk dnem eserlerine etkilerini ele alacaz. Tabi burada

zerinde duracamz husus sahbe bilgisi ile ilgili rivyetler olacak-

1 nc asrn ikinci eyreine kadarki dnem. Kafkas niversitesi lahiyat Fakltesi Hadis Anabilim Dal retim Grev-

lisi.


tr. lgili rvlerin dier rical bilgisi ya da hadis rivyetleri ile ilgili

nakilleri, aratrmamz dndadr.

Sahbe tercemeleriyle ilgili bilgilerin bulunduu eserler ara-

sndan bn Sadn et-Tabaktnn, hem ele ald sahbe terciminin

okluu hem de bir hayat hikyesini olutumada gerekli olan bilgile-

rin gerek muhtevas gerekse dizilii ve bilgilerin ele aln bakmn-

dan en gzeli olduu grlmtr. Bu nedenle bn Sadn eseri, teb-

liimizin balca kaynaklarndandr.

Bunun yannda Ms b. Ukbe, bn shak ve Vkdnin ilk d-

nem siyer ve mez eserleri ile bnl-Kelbnin Cemheresi, bn Eb

Haysemenin et-Tabakt, Buhrnin Tarih

İslam Medeniyetinin Kurucu Nesli Sahabe

Documents

Transcript of İslam Medeniyetinin Kurucu Nesli Sahabe