INTERNACIONALNI UNIVERZITET TRAVNIK EKONOMSKI FAKULTET TRAVNIK

TEORIJA ORGANIZACIJE KLASIČNA ŠKOLA ORGANIZACIJE TEORIJA NAUČNOG MENADŽMENTA

(FREDERICK TAYLOR, 1856-1915)

SEMINARSKI RAD

Predmet: Student:Organizacija preduzeća Bakir Softić

Mentor: Br.Index-a:Prof.Dr. Asib Alihodžić E-06/12-I

Travnik, 11.01.2014. godine

2

SADRŽAJ

1.Uvod……………………………………………………………………………………...…..3

2.Teorija organizacije……………………………………………………………………..….4

3.Historijski razvoj menadžmenta………………………………………………………...…5

4.Šira definicija naučnog menadžmenta………………………………………………..…...6

5.Pojava naučnog upravljanja…………………………………………………………….....7

6.Teorija naučnog upravljanja…………………………………………………………….8-9

7.Tejlorova načela………………………………………………………………………..….10

8.Sljedbenici Tejlora………………………………………………………………………...11

9.Zaključak………………………………………………………………………………..…12

10.Literatura………………………………………………………………………………....13

3

1.UVOD

Organizacija predstavlja jedan od osnovnih podprocesa globalnog upravljanja preduzećem ili drugom organizacijom. Organizacija znači definisanje i uspostavljanje optimalne kombinacije ljudskih i fizičkih resursa, koja će omogućiti efikasno funkcionisanje preduzeća ili druge organizacije. To je formiranje organizacione strukture preduzeća, što podrazumjeva podjelu rada, grupiranje i povezivanje pojedinih vrsta poslova, delegiranje ovlaštenih i odgovornih ljudi u projektovanju kompletne strukture povezivanja svih potrebnih resursa u skladnu i funkcionalnucjelinu.Definisanje organizacije preduzeća podrazumijeva da se valjano organizuju svi dijelovi preduzeća i svi pojedinci, tako da mogu da što bolje da obnove delegirane poslove i zadatke.Organizacija preduzeća povezuje sve ljudske i fizičke resurse u skladnu cjelinu, koja ima mogućnosti da funkcioniše na najbolji mogući način.Uloge pojedinca su pravilno određene, zadaci tačno definisani i dodjeljeni, načini obavljanja zadataka su propisani, ovlaštenja i odgovornosti delegiranih ljudi i njihov mehanizam je sposoban da valjano funkcioniše.

- klasična teorija organizacije

Klasična teorija organizacije naziva se još i teorijom znanstvenog uprvaljanja.Temelji klasičnih teorija organizacija su podjela rada, hijerarhija, struktura i raspon kontrole. Tri najvažnije klasične teorije organizacije su:

-teorija znanstvene organizacije rada (F.W.Tauler)- teorija administrativnog upravljanja (H. Fayol)- teorija birokratske organizacije (Max Weber)

4

2.TEORIJA ORGANIZACIJE 

Uopšte je rapšireno uvjerenje da se organizacioni problem nisu sistematično prije Tejlora, koji se smatra osnivačem naučne organizacije. 1

Iako se smatra da je Taylor osnivač znanstvene organizacije ,organizacija je prošla dugi razvojni put kojem su doprinos dali različiti znanstvenici-prvo izučavanje se odnosilo na pojedine aspekte organizacije:

-Egipat, piramida,-Ksenofon napisao Ekonomijus (analizirao kako je najbolje upravljatidomaćinstvom)-Platon i Aristotel – analizirali kaste-Katon i Varen – kako što bolje upravljati imanjem-u feudalizmu nalazimo prve znakove bavljenja organizacijom:-Leonardo da Vinci – planiranje zadataka-Galileo Galileji – izučava prirodu umova- F r a n c u s k a   i   E n g l e s k a-Marshal Voban – proučavao kakva bi trebala biti veličina kolica(manufakture) koju radnik može nositi- K l a s i č n a p o l i t i č k a e k o n o m i j a-Socijalutopisti – izgradili organizaciju budućeg poduzeća-Perounet – podjela rada u proizvodnji igala-Marx i Engels – podjela rada, specijalizacija i kooperacija-Babbage – znanstven pristup podjeli rada i specijalizaciji; studij vremena i pokreta-Poor – princip organizacije, informacije i komunikacija

1 Alihidžić,A.; Alihodžić,A.; Alihodžić,A.; : Poslovna Organizacije preduzeća; str32.

5

3.HISTORIJSKI RAZVOJ MENADŽMENTA

Posmatrajući historijski razvoj menadžmentra kroz historiju mi pravimo razliku između menadžmenta kao prakse i menadžmenta kao nauke.Menadžment kao praksa je veoma star proces, dok je kao naučna disciplina znatno mlađa.

Na razvoj svijesti o menadžmentu utjecali su mnogi faktori. Poseban značaj imaju faktori cjelokupnog društvenog razvoja među koje se svrstavaju stepen ekonomske razvijenosti društva, kulture, politički odnosi u državi, nivo razvijenosti pojedinih organizacija i institucija, društvenih grupa, navika i običaja, morala i etičkog sistema vrijednosti. Pored navedenih faktora i brojni drugi su posredno ili neposredno uticali na sam proces upravljanja.2

Menadžment kao metod ili veština upravljanja vuče svoje korijene još od nastanka ljudskog društva. U prvobitnoj zajednici čovjek je, u neprekidnoj borbi sa prirodom, svoj rad i određene najjednostavnije poslove i aktivnosti obavljao intuitivno. Kasnije je, poučen prethodnim iskustvima, počeo da planira i organizuje te aktivnost kako bi ih što efikasnije obavio ili ostvario prethodno zacrtane ciljeve. Zato se i tvrdi da je upravljanje kao složena aktivnost stara koliko i sama ljudska civilizacija.

Prvi pisani tragovi o menadžmentu vezani su za upravljanje javnim radovima, određenim državnim i vojnim aktivnostima, odnosno crkvenim delatnostima i vezani su za najstarije organizacije kakve su država, vojska i crkva. Menadžment u savremenom smislu, nastaje nešto kasnije, tačnije u XVIII veku uporedo sa pojavom industrijskih revolucija, pojavom industrijskih preduzeća, fabrika, naučno-tehničkog napretka. Međutim, naučni pristup menadžmentu razvio se tek početkom XX veka sa prvim radovima Frederika Tejlora (engl. Frederick Winslow Taylor) i Anri Fajola (engl. Henri Fayol).

2 http://www.its.edu.rs/cms/mestoZaUploadFajlove/KlasicnaSkolaMenadzmentaStankovic2409.pdf

6

4.ŠIRA DEFINICIJA NAUČNOG MENADŽMENTA

Naučni menadžment predstavlja onu fazu u razvoju menadžmenta u kojoj se postavljaju osnove modern nauke o menadžmentu. Razvoj ovog menadžmenta veže se za američkog inžinjera Fredrika Tejlora, koji je prvi istakao nužnost korištenja nauke i savremenih metoda u proučavanju i implementaciji menadžmenta.Suštinu naučnog pristupa čini pronalaženje tzv. „najboljeg načina“ obavljanja određenog posla. Kako su kvalifikovani radnici u to vreme bili redak resurs, rast produktivnosti se mogao ostvariti razvojem metoda selekcije, obuke i motivacije radnika.Naučni menadžment je naziv koji je dat filozofiji i grupi metoda i tehnika koji se baziraju na proučavanju organizacije posla na nivou operacija u cilju povećanja efikasnosti. Ovo upravljanje ili ovaj pristup proučavanju i unapređivanju menadžmenta dolazi posle industrijske revolucije, u vreme velike akumulacije fizičkih i ljudskih resursa i na toj osnovi, stvaranja poslovnih organizacija u američkoj privredi.„Ove organizacije (organizacije u američkoj privredi) su rasle zbog proširenja tržišta, zbog usavršavanja tehnologije, šireg korištenja električne energije i poboljšavanja u transportu i komunikaciji. Organizacijama je bilo potrebno bolje razumjevanje načina na koji bi se njima moglo uspješno upravljati, racionalnije metode obavljanja i organizovanja poslovanja, kao i bolji rukovodioci i radnici koji će biti u stanju da obavljaju najrazličitije zadatke koje pred njih postavlja razvoj jedne industrijske države. Ovo je bilo okruženje u kome je došlo do sljedeće faze razvoja ideje o menadžmentu, kao i pojave ključne figure koja je primjenila naučne metode na industrijske probleme – Fredrika V. Tejlora“.Uz Tejlora, kao tvorci ili kao ključni autori ovog koncepta često se navode i druga dva istraživača ove problematike iz tog vremena – francuski inženjer Anri Fejo i američki fabrikant Henri Ford (čak se za rad u Fordovim fabrikama razvio pogrdan pojam – fordizam ). Neki od principa naučnog menadžmenta, čak su implementirani i na istoku, u SSSR-u, gde je Lenjin, impresioniran tejlorizmom, sa Staljinom težio inkorporiranju Tejlorovih principa, kao i Fordovih metoda masovne proizvodnje u sovjetskim fabrikama.Historičar Tomas Hjuz (Thomas Parke Hughes) je opisao način na koji je Sovjetski savez 20-tih i 30-tih godina sa entuzijazmom prihvatio fordizam i tejlorizam, dovodeći američke ekspere iz oba polja, kao i američke inženjerske firme da izgrade djelove nove industrijske infrastrukture. Tragovi uticaja tejlorizma na sovjetsku misao primjetni su u konceptima Petogodišnjeg plana i centralizovane ekonomije. Hjuz pri tom citira Staljina:"Američka efikasnost je ta nesavladiva sila koje niti zna, niti priznaje prepreke; to se prenosi na zadatke od trenutka kada su otpočeti, do trenutka kada su završeni, pa čak i ako su u pitanju manji poduhvati; i bez čega je bilo kakav ozbiljan konstruktivan rad nemoguć. Kombinacija ruskog revolucionarnog zaokreta i američke efikasnosti čini suštinu Lenjinizma".

7

5.POJAVA NAUČNOG UPRAVLJANJA

Ubrzani privredni razvoj krajem XIX vijeka, kada se broj industrijskih preduzeća značajno povećao, uslovio je potrebu za drugačijim pristupom u procesu upravljanja. Pored ovog ubrzanog privrednog razvoja, neimenovane prateće političke promene koje su se tada događale širom sveta su takođe doprinele stvaranju novih metoda upravljanja. Kao posledica svih tih odnosa i novih društvenih potreba na udaru su se našle, ne samo ekonomije pojedinih država, već i mnogobrojne kompanije širom razvijenog sveta koje nisu uspjele da uhvate korak sa vremenom. Nastanak menadžmenta kao naučne discipline, kao i oblikovanje specifičnih upravljačkih principa vezuje se za Henrija Touna (engl. Henry R. Towne). Naime, Henri R. Toun je kao predsednik kompanije Yale & Towne Manufacturing, na osnivačkom skupu američkog društva mehaničkih inženjera iznio molbu da se menadžment prizna kao posebno područje istraživanja. Toun je tada iznio i činjenicu da ima malo dobrih menadžera, pa je zato zagovarao ideju o nastanku menadžmenta koji će objediniti poslove inženjera i biznismena. Tounove ideje su ubrzo nakon osnivačkog skupa dobile brojnu podršku tadašnjih značajnijih biznismena i industrijalaca. Tounovu ideju posebno je zagovarao Džordž Simens, koji je pokušavao da jasno i precizno definiše poslove menadžera i koji je skretao pažnju na problem komuniciranja i informisanja u velikim organizacionim sistemima. Skoro deset godina kasnije, u Americi se pojavljuje naučno upravljanje (Scientific Management), odnosno prvi naučni pristup menadžmentu koji se odnosio na pitanja kako povećati produktivnost rada i kako motivisati radnike da prihvate nove metode u procesu rada. Naučno upravljanje se danas izučava u okviru Klasične škole menadžmenta. Teorija naučnog upravljanja u svojoj osnovi predstavlja zaokružen skup metoda i tehnika, skup istraživačkih pravaca i pogleda koji su u osnovi konzistentni u pristupu proučavanja menadžmenta.

8

6.TEORIJA NAUČNOG UPRAVLJANJA

Naučno upravljanje započinje radovima čuvenog američkog inženjera, Frederika Tejlora. On se smatra tvorcem naučnog upravljanja, naučne organizacije rada i upravljanja čovjekom. Početni, ali i njegov osnovni doprinos, je bio u zalaganju za primjenu naučnih metoda u istraživanju i planiranju proizvodnje, za razliku od dotadašnjih metoda koje su počivale na iskustvu. Naučno upravljanje Frederika Tejlora

Frederik Tejlor (1856-1915) je veći dio svog radnog vijeka proveo u kompaniji Midvale Steel Works gdje je karijeru započeo kao običan radnik da bi kasnije prošao kroz skoro sve “stepenice” do mesta glavnog inženjera. Pored redovnog zaposlenja, Tejlor je studirao tehniku i stekao diplomu mašinskog inženjera. Radeći na različitim poslovima i na mjestima raznih kvalifikacija, on je uočavao brojne nedostatke u organizaciji u upravljanju proizvodnjom. Sve to mu je omogućilo da bude prvi koji je uveo primjenu naučnog metoda u proučavanje ljudskog roda pri čemu je mnoge metode sam razvio i primijenio. Osnovu njegovog naučnog pristupa menadžmentu predstavlja naučno istraživanje metoda rada sa ciljem utvrđivanja najboljeg načina obavljanja posla. Ranija praksa definisanja takvog rada se osnivala na pogađanju ili tradiciji. Takav način morao je biti zamjenjen uopštavanjem iskustva iz prakse, iskustva koja se pravilno formulišu koje su dovodile do rezultata kako za menadžere, tako i za zaposlene.

Tejlorova ideja o “harmoniji odnosa” između menadžera i zaposlenih radnika zasnivala se na pretpostavci da poslodavac može naučno da odredi dnevnu zaradu zaposlenih i da je radnik u mogućnosti da određen zadatak obavi na najbolji mogući način i time zaradi premiju za nadprosečne rezultate. Frederik Tejlor je čitavu svoju filozofiju bazirao na četiri osnovna principa.

Prvi princip – Razvijanje i primijena novih naučnih metoda u proučavanju, planiranju i obavljanju radnih aktivnosti, umjesto dotadašnjih “iskustvenih” metoda. Smisao ovog principa sastoji se u naporu menadžera da nađe jedan – “najbolji” način da obavi određeni posao.

Drugi princip – Insistiranje na primijeni naučnih metoda u realizaciji određenog posla čiji je smisao u pravilnoj ocjeni menadžera u izboru radnika koji će raditi na osnovu naučnih metoda.

Treći princip – Selekcija i obučavanje radnika za rad na određenim poslovima čiji je princip da obrazuje i obuči radnika kako bi ga osposobio za nove metode rada.

I četvrti princip – Podela rada i specijalizacija u cilju povećanja efikasnosti čija su načela u kooperaciji menadžera i zaposlenih.

Cjelokupan rad Tejlora može se posmatrati i kroz tri njegove studije:

9

• Sistem plaćanja po komadu (1895. godina) • Upravljanje pogonom (1903. godina) • Princip naučnog menadžmenta (1911. godina)

Glavni nedostaci slabe efikasnosti rada su: plaćanje radnika na nadnicu bez obzira na efekte proizvodnje, slaba organizacija rada i definisanje radnih zadataka, kao i zastarijeli način upravljanja u pogonima.

U njegovoj studiji “Upravljanje pogonom” glavni cilj je:

• Da se svaki radnik postavi na što je moguće bolje kvalifikovan posao u skladu sa njegovim mogućnostima i fizičkim sposobnostima • Da svaki radnik treba da uloži maksimalan napor koji daje i najbolji radnik iz njegove “kategorije” • Svaki radnik koji radi kao prvoklasni treba da bude plaćen 30 do 100$ više u odnosu na prosjek svoje klase što je zavisilo i od same prirode posla zaposlenog Po Tejloru su glavni ciljevi dobrog upravljanja visoke plate i niski troškovi radne snage, što se može postići primenom sledećih principa:

• Veliki dnevni i jasan zadatak za svakog zaposlenog • Standardna oprema i uslovi rada • Velika novčana premija za uspjeh • Novčane “kazne” u slučaju neusjpeha3

3 http://www.its.edu.rs/cms/mestoZaUploadFajlove/KlasicnaSkolaMenadzmentaStankovic2409.pdf

10

7.TEJLOROVA NAČELA

Izmeđuostalog u tejlorova načela spadaju:

- Primjena nauke (organizovanje znanja), uz iskustvo

- sklad u zajedničkom djelovanju , tj. prenošenje znanja i iskustva na radnike

- saradnja umjesto individualizma

- razvijanje podjele rada i odgovornosti između radnika i menadžera s ciljem postizanja maksimalnog outputa, a ne ograničenog

- selekcija radnika na znanstvenim osnovama te njihov sistemski trening za odredjene poslove i zadatke - maksimalan razvitak svih radnika radi njihova ličnog prosperiteta i bolje organizacije

8.SLJEDBENICI TEJLORA

11

U daljem razvoju Tejlorovog sistema, odnosno teorije naučnog upravljanja značajnu ulogu imali su brojni savremenici i „sljedbenici“, od kojih su najpoznatiji Henri Gant (Henry Laurence Gantt) i bračni par Frenk (Frank Bunker Gilbreth) i Lilian Gilbert (Lillian Moller Gilbreth). Henri Gant (1861-1919) je smatrao da Tejlorov sistem treba demokratizovati i humanizovati. On je predložio humaniji sistem plaćanja radnika koji je nazvan „Sistem radnih zadataka sa bonusom“. Sistem je funkcionisao tako da u slučaju da ako radnik uradi posao pre utvrđenog roka, koji je recimo predviđen da traje 4 sata, biće plaćen kao da je radio sva 4 sata.Frenk Gilbert (1868-1924) je nastavio sa daljom praktičnom i teorijskom razradom Tejlorovog sistema. Sistem proučavanja rada je primjenio u građevinskoj industriji. Pažljivom analizom posla u ciglani, on je uspeo da smanji broj pokreta u zidanju sa ciglama sa tadašnjih 18 na 5, a u nekim slučajevima na samo 2 pokreta. Time je povećao produktivnost rada u zidanju na oko tri puta. Bračni par Gilbert bili su među prvima koji su koristili video materijal, odnosno pokretni film da bi proučavali pokrete ruku i tijela. Na bazi njihovih proučavanja Frenk je napravio tabelu standardnih pokreta ljudi. Tabela sadrži 18 osnovnih pokreta koji su dovoljni za vršenje različitih poslova na radnom mestu. Po njemu su ti pokreti nazvani „telbridžima“. Za razliku od Tejlorovog sistema, Gilbert nije birao najboljeg radnika za posao već je nastojao da posao olakša i prilagodi radniku. U tim istraživanjima mu je pomagala supruga Lillian (1878-1972) koja se bavila proučavanjem rada. Ona je doktorirala na tezi psihologija upravljanja, te je zajedno sa svojim suprugom uočila i ukazivala na značaj psihologije u obučavanju i radu sa zaposlenima.4

9.ZAKLJUČAK

4 http://www.its.edu.rs/cms/mestoZaUploadFajlove/KlasicnaSkolaMenadzmentaStankovic2409.pdf

12

Klasična škola menadžmenta, odnosno njen pravac naučnog upravljanja postavio je odličan temelj za razvoj menadžmenta kao nauke, ali je osigurao i određenu poziciju u samom društvu. Brojni stručnjaci tog perioda, na čelu sa Frederikom Tejlorom, su ovim teorijama otvorili brojna vrata i time omogućili narednim generacijama da usavršavaju menadžment kao nauku savremenog društva.Radom ovog seminarskog smo zaključili da je Frederik Tejlor kao tvorac naučnog menadžmenta bio iznad svog vremena. Uspio je da unese novine svojom teorijom naučnog menadžmenta, a pritom je i poboljšao način rada i odnosa prema radu od strane radnika i nadređenih.Unošenjem te teorije koja se kasnije pretvorila u djelo stvarala je bolju atmosferu i podsticaj radnika na veću efikasnost i obavljanje posla putem boljih dnevnica.Imao je niz ideja koje je sprovodio u djela imajući sreće i volje da dođe na važnija mjesta u firmama u kojima je radio.Tejlor je jedan od najvažnijih ljudi u historiji menadžmenta i može se reći da je jedna od ikona menadžmenta.

10.LITERATURA

13

1.Alihodžić, A.; Alihodžić, A.; Alihodžić, A.: Poslovna organizacija preduzeća, Izdavačko grafička kuća Planjax, Tešanj

2.http://www.maturskiradovi.net/forum/Thread-teorija-nau%C4%8Dnogmenad%C5%BEmenta-frederik-tejlor

3.http://studenti.rs/skripte/menadzment/klasicna-teorija-organizacije/

4.http://www.its.edu.rs/cms/mestoZaUploadFajlove/KlasicnaSkolaMenadzmentaStankovic2409.pdf

5.http://puskice.org/downloads/menadzment/Menadzment_-_prvi_deo_-_skripta_by_Maksa.pdf

6.http://www.knowledge-banks.org/za_goste/lekcije/lekcija4.htm

7.http://studenti.rs/skripte/menadzment/menadzment-u-xix-i-xx-veku/