2

Ilık Karışım Asfalt

EAPA Durum Tespit Dökumanı

AVRUPA ASFALT ÜSTYAPI BİRLİĞİ

ÇEVİREN ZELİHA TEMREN

Kimya Yüksek Mühendisi

Şubat 2016

TÜRKİYE ASFALT MÜTEAHHİTLERİ DERNEĞİ

3

European Asphalt Pavement Association Rue du Commerce 77 1040 Brussels, Belgium www.eapa.org info@eapa.org Haziran 2014 Özet Bu yayın Avrupa Asfalt Üstyapı Birliği'nin izniyle tercüme edilmiştir.

4

Önsöz Sıcak karışım asfalt imalatında karıştırma ve serim sıcaklığı ile harcanan enerjiyi azaltmak için 1990'lı yılların ortalarından itibaren çeşitli teknikler geliştirilmiştir. Bu dokümanda, özellikleri ve performansı klasik sıcak karışım asfalt ile aynı olan ve 100 °C sıcaklığın biraz üzerinde üretilen Ilık Karışım Asfalt konusuna odaklanılmıştır. Tipik olarak ılık karışım asfaltın üretim sıcaklığı, sıcak karışım asfalta göre yaklaşık 20-40 °C daha düşük olduğundan harcanan enerji miktarı daha azdır. Serme işlemi sırasında düşük karışım sıcaklığı nedeniyle emisyon azalmakta ve dolayısıyla asfalt ekibinin maruz kaldığı emisyon seviyesi düşmekte ve çalışma şartları iyileşmektedir. Emisyon maruziyeti azaltan bu teknik, Avrupa Asfalt Endüstrisi'nin serim işlemleri sırasında oluşan bitüm dumanlarının azaltılması hedefini desteklemektedir. Bu doküman, potansiyel ılık karışım asfalt kullanıcı ve üreticilerine bilgi sağlamak üzere aşağıda belirtilen konuların genel değerlendirmesini kapsamaktadır:

Mevcut teknikler Ilık karışım asfaltın performansı Ilık karışım asfaltın faydaları Ilık karışım asfalt kullanımına imkân sağlayan Avrupa asfalt standardları Ilık karışım asfalt üretiminde asfalt plentlerine ilişkin sonuçlar Çeşitli ülkelerdeki deneyimler Sonuç ve tavsiyeler Referanslar ve literatür

5

5

İçindekiler 1. Giriş ..................................................................................................................................................... 7 2. Ilık Karışım Asfalt Üretim Teknikleri ................................................................................................. 8 3. Ilık Karışım Asfaltın Eşdeğer Performansı ....................................................................................... 10 4. Ilık Karışım Asfaltın Faydaları .......................................................................................................... 11 5. Ilık Karışım Asfalt ve Avrupa Standardları ....................................................................................... 14 6. Ilık Karışım Asfalt Üretiminde Asfalt Plentleri ................................................................................ 14 7. İhaleler ............................................................................................................................................... 18 8. Deneyimler ........................................................................................................................................ 18

8.1 EAPA üye ülkelerin deneyimleri ................................................................................................ 18 8.2 Diğer ülkelerin deneyimleri ........................................................................................................ 22

9. Sonuç ve Tavsiyeler .......................................................................................................................... 22 10. Referanslar / Kaynaklar ................................................................................................................... 23

7

6

1. Giriş

Düşük sıcaklıklarda asfalt üretim tekniği ilk kez 1990'lı yılların sonunda geliştirilmiştir. Katkılar Almanya’da denenmiş ve Norveç’te WAM-Foam® adıyla köpük tekniği geliştirilmiştir. Şekil-1’de görüldüğü gibi ılık karışım asfalt, soğuk karışımdan sıcak karışıma kadar değişen bir seri üretim tekniği arasında yer almaktadır.

Şekil-1: Sıcaklık aralığına göre sınıflandırma Soğuk karışımlar : Isıtılmamış agrega, bitüm emülsiyonu veya köpük bitüm ile hazırlanır. Yarı ılık asfalt : Yaklaşık 70°C ila 100 °C arasında hazırlanır. Ilık karışım asfalt : 100°C ila 150°C arasındaki sıcaklıklarda karıştırılır ve üretilir. Sıcak karışım asfalt : Kullanılan bitüme bağlı olarak 120°C ila 190°C arasındaki sıcaklıklarda karıştırılır ve üretilir. Sıcak karışımın üretim sıcaklığı kullanılan bitüm sınıfına bağlıdır. Bu dokümanda, 100°C üzerinde üretilen ılık karışım asfalt teknikleri hakkında bilgi sunulmuştur. Bu karışımların özellikleri ve performansı klasik sıcak karışım asfalta eşdeğerdir. Ilık karışım asfalt kullanılarak sağlanan düşük karıştırma ve serim sıcaklığıyla duman ve koku emisyonları en düşük seviyelere düşer ve asfalt işçileri için daha iyi bir çalışma ortamı yaratılır. Pratikte sıcaklığın her 12 °C düşüşüyle açığa çıkan duman emisyonunda %50'lik bir azalma meydana gelir [1.]. Avrupa asfalt endüstrisi için emisyonlardaki bu azalma, ılık karışım asfalt kullanımını teşvik eden esas nedendir.

Soğuk asfalt Yarı ılık asfalt Ilık asfalt Sıcak asfalt

E

nerj

i tük

etim

i ton

asf

alt

Isıtma/ Kurutma

Isıtma

Teknolojik eğilim = Düşük sıcaklık

8

7

2. Ilık Karışım Asfalt Üretim Teknikleri

100 oC üzerindeki sıcaklıkta uygulanan ılık karışım asfalt tekniklerinde karışım içinde kalan su miktarı çok azdır. Düşük sıcaklıkta agreganın tamamen kaplanmasını ve karışımın sıkıştırılabilirliğini sağlamak için bağlayıcının viskozitesini düşüren değişik teknikler kullanılmaktadır. En yaygın olarak kullanılan teknikler:

Organik katkılar Kimyasal katkılar Köpüklendirme teknikleri

Karşma veya bitüme eklenen organik katklar

Yaklaşık 90°C üzerindeki bir sıcaklıkta bağlayıcının (bitümün) viskozitesini düşürmek için değişik organik katkılar kullanılmaktadır. Bu tip katkıların erime noktaları tahmin edilen servis sıcaklıklarından daha yüksek olması (aksi takdirde kalıcı deformasyonlar meydana gelebilir) ve düşük sıcaklıklarda da asfaltın kırılganlığını azaltacak şekilde olması gerektiğinden, seçimine itina gösterilmelidir. Genellikle parafin veya yağlı amidleri içeren organik katkılar karışıma veya bitüme ilave edilir. En yaygın kullanılan katkı, doğal gazın dönüştürülmesiyle üretilen özel bir parafindir. Organik katkılarla karışım sıcaklığında tipik olarak 20-40°C arasında bir azalma sağlanmaktadır. Ayrıca bu katkılar asfaltın deformasyona karşı direncini artırarak modifiye etmektedirler.

Kimyasal katklar

Kimyasal katkılar bitümün viskozitesini değiştirmezler. Bu katkılar, agrega ile bitümün ara yüzeyinde yüzey aktif madde olarak işlev görürler. Tipik olarak, 85°C ila 140°C sıcaklık aralığında ara yüzeylerdeki sürtünme kuvvetlerini düzenlemekte ve azaltmaktadırlar. Böylece, bitüm ve agreganın düşük sıcaklıkta karıştırılması ve hazırlanan karışımın sıkıştırılması mümkün olmaktadır. Kimyasal katkılar karıştırma ve sıkıştırma sıcaklığını yaklaşık 20°C - 40°C azaltabilmektedirler.

Köpüklendirme teknikleri - Bitümün köpüklendirme işlemi

Bitümün viskozitesini azaltmak için değişik köpüklendirme teknikleri uygulanır. Sıcak bitüme az miktarda su ilave etmek için çeşitli yöntemler mevcuttur. Sıcak bitüme verilen su buharlaşır ve bitümün hacmi artar ve kısa süreli viskozite azalması meydana gelir. Bu işlem sonucunda genleşen bitüm düşük sıcaklıkta agregaları kaplar ve içinde kalan rutubet ise asfaltın yerinde sıkışmasını kolaylaştırır. Üretim sıcaklığı düşük olduğu için serme-sıkıştırma sıcaklıkları da düşüktür. Genleşme miktarı ilave edilen bitüm, bağlayıcı sıcaklığı dahil birçok faktöre bağlıdır [2].

Köpüklendirmede genellikle iki teknik uygulanır:

Su enjeksiyonuyla köpüklendirme Mineraller

Doğrudan köpüklendirme metodunda püskürtücü vasıtasıyla sıcak bitüme kontrollü olarak az miktarda su enjekte edilir. Bu durumda bağlayıcı hacmi geçici olarak artar ve böylece bitüm

9

8

düşük sıcaklıkta agrega tanelerini kaplar. Bitüm içinde kalan buhar, sıkıştırma sırasında efektif viskoziteyi azaltır ve sıkıştırmayı kolaylaştırır. Bağlayıcı normal sıcaklığa kadar soğuduğunda karışım içinde kalan su miktarı çok düşüktür. Bu teknikle asfalt karışımının sıcaklığı yaklaşık 20°C - 40°C.azalmaktadır. Şekil 2 ve Şekil 3'de köpüklendirme işlemini yapan püskürtücü örnekleri görülmektedir.

Şekil-2 Köpüklendirme enjektörü Şekil-3 Köpüklendirme enjektörü [2.] [ www.foamasphalt.info]

Harman (batch) tipi plentlerde bitümün köpüklendirmesi çok fazlı bir prosestir. "İki fazlı köpüklendirme prosesi" [3] olarak bilinen metotta, başlangıçta önce düşük penetrasyonlu yumuşak bir bitüm ile agregalar kaplanır, sonra filler ilave edilir. Bu işlemden sonra, köpük haline getirilmiş sert bitüm ilave edilip, karıştırılır ve sonuçta orta sınıflı bir bitüm içeren ılık karışım hazırlanır. Dolaylı köpüklendirme tekniğinde içeriğinde köpüklendirici su bulunan mineraller kullanılır. Genellikle zeolit cinsinden içeriğinde su bulunduran mineraller kullanılır. Zeolit içeriğinde yaklaşık %20 oranında kristalin su içeren hidrat alüminyum silikat kristalidir ve 100 °C civarında suyunu bırakır. Salınan su karışımda kontrollü köpüklendirme etkisi yaparak, karışımın işlenebilirliğini 6- 7 saate uzatabilir veya sıcaklığı 100° C altına düşünceye kadar karışımın işlenebilir olmasını sağlayabilir. Bu köpüklendirme işlemi sonucunda, karışım yaklaşık 30°C daha düşük sıcaklıkta hazırlanmakta ve klasik asfalt karışımı ile aynı sıkıştırma performansına sahip olacak şekilde işlenebilirliği artmaktadır Diğer dolaylı köpüklendirme tekniğinde doğal olarak köpük oluşturmak için ıslak kum (veya kazınmış asfalt) kullanılır. Karışımı oluşturan ve yaklaşık %80 oranında olan iri agregalar 130°C -160°C 'da kurutulup ısıtıldıktan sonra bitümle kaplanır ve böylece iri agrega taneleri üzerinde kalın bir bağlayıcı filmi oluşturulur. Bundan sonraki aşamada, soğuk ve yaş fraksiyon karışıma ilave edilir. Sıcak bitüm rutubetli malzeme ile temas ettiğinde köpüklenir ve böylece soğuk ve yaş ince agrega veya kazınmış asfalt bitümle kolayca kaplanır. Bu teknikle de doğrudan köpüklendirme tekniği gibi sıcaklıkta yaklaşık 20°C - 40°C azalma sağlanır.

Yukarıda belirtilen tekniklerin yanı sıra, ılık karışım asfalt üretiminde elyaflı paletler, zeolit veya organik katkılı elyaf gibi kombine ürünler de kullanılabilir.

Köpüklendirme suyu, bitümün % 2-4'ü (asfaltın % 0,1-% 0,2'si) Statik karıştırıcı

Yüksek basınç (su/bitüm)

Sıcak bitüm

Püskürtme enjektörü

Köpük bitüm

Sıcak bitüm Soğuk su

Karıştırıcı

Genleşme hücresi

Püskürtme enjektörü

Köpük bitüm

10

9

Yapılan uygulamalardan elde edilen sonuçlara göre, kullanılan teknikten bağımsız olarak karışım sıcaklığında yaklaşık 20 °C - 40°C azalma sağlanmaktadır. Ancak bu sıcaklık azalmasının kullanılan bitümün sınıfına bağlı olduğu dikkate alınmalıdır.

3. Ilık Karışım Asfaltın Eşdeğer Performansı

İlk uygulamaların yapıldığı Almanya ve Norveç, ılık karışım asfalt kullanımında 10 yılın üzerinde bir deneyime sahiptir. Almanya

Almanya’da 1998 ile 2001 yılları arasında birçok deneme kesimleri ve ticari uygulamalar yapılmıştır. BASt 7 deneme kesimini izlemiştir. Elde edilen laboratuvar ve arazi verilerine göre, deneme kesimlerinin referans sıcak karışım asfalt kesimleriyle aynı ve hatta daha iyi performansa sahip olduğu tespit edilmiştir [4].

Norveç

En eski köpük bitümle ılık karışım asfalt (WAM-Foam) 1999'da Norveç'te yapılmıştır. Norveç'te elde edilen tüm sonuçlarda, köpük bitümle yapılan kesimlerin önceden yapılmış olan sıcak karışım asfalt takviye tabakalarıyla benzer performansa sahip olduğu belirtilmiştir [5].

Sonuç olarak, Norveç'in gerek laboratuvar ve gerekse kısa dönem (3 yıl veya daha kısa) arazi sonuçlarına göre, ılık karışım asfalt karışımları sıcak karışım asfalta eşdeğer veya daha iyi performans gösterdiği saptanmıştır [5]. Ayrıca diğer çalışmalarda, ılık karışım asfaltın performans ve hizmet kabiliyetinin klasik asfalt karışımlarına eşdeğer ve hatta genellikle daha iyi olduğunu göstermiştir [6] [7]. İyi bir performansın sağlanmasında birçok nedenin olduğuna inanılmaktadır. Özellikle işlenebilirliğin artmasıyla sıkıştırmada daha yüksek yoğunluk elde edilmektedir. Tabakada sağlanan yüksek yoğunluk sonucunda, zamanla bitümdeki yaşlanma daha az olmakta ve ayrıca tabakaya su girişi engellenmektedir. Düşük sıcaklıkta yapılan üretimde bitüm daha az yaşlanır ve bunun sonucu olarak asfaltın termal ve yorulma çatlaklarına karşı direnci artar. İşlenebilirliğin artmasıyla inşaat sezonu uzatılabildiği gibi gün içinde asfalt karışımının serme sıkıştırma süresi de uzayabilir. Güncel çalşmalar Dünyanın çeşitli ülkelerinde farklı ılık karışım asfalt teknolojileriyle yapılmış deneme kesimlerinde yapılan çalışmalarda, ılık karışım asfalt ile klasik sıcak karışım arasındaki performans farklılığı referans listesindeki 8. dokümanda verilmiştir. Ulusal Asfalt Teknoloji Merkezinde ( National Center for Asphalt Technology-NCAT) Auburn, Alabama, ABD ve Kaliforniya Üstyapı Araştırma Merkezi Üniversitesinde (University of California Pavement Research Center -UCPRC) ılık karışım asfalt ile sıcak karışım asfaltın performans karşılaştırması için ağır yüklü araç simülatörleriyle hızlandırılmış yükleme deneylerinin yapıldığı çalışmalar yürütülmüştür. Bu deneme çalışmaları kapsamında, ılık karışım tekniği ile üretilmiş asfalt karışımlarıyla yapılan deneme kesimlerinde yükleme deneylerinin yanı sıra arazi performansı da incelenmiştir. Klasik sıcak karışım asfalt yerine ılık karışım asfaltın uygulanmasını tavsiye etmek için, bu karışımların

11

10

performansını saptamak üzere araziden alınan ve laboratuvarda hazırlanan numuneler üzerinde deneyler yapılmıştır. NCAT ve UCPRC tarafından yürütülen bu çalışmalar sonucunda ılık karışım asfaltın performansının en azından sıcak karışım asfalt performansına eşdeğer olduğu belirlenmiştir [10]. Aynı amaçla Avrupa'da birçok çalışma yapılmış ve ılık karışım asfalt üretiminde hangi teknik kullanılırsa kullanılsın sıcak karışım asfaltla aynı mekanik performansa ve özelliklere sahip olduğu tespit edilmiştir.

4. Ilık Karışım Asfaltın Faydaları

Ilık karışım asfalt kullanımının en büyük faydası, sıcak karışım asfalt serimi sırasında maruz kalınılan bitüm dumanlarının önemli ölçüde azalmasıdır. Serme işlemleri sırasında bitüm dumanı maruziyetini azaltmak ve böylece asfalt işçilerine daha iyi bir çalışma ortamı sağlamak Avrupa asfalt endüstrisinin hedefi olduğundan bu teknoloji desteklenmektedir. Bu tekniğin geliştirilmesinde ikinci neden Kyoto protokolüdür. Bu protokolü onaylayan devletler CO2 emisyonlarını 2008 ila 2012 yılları arasında 1990 yılı seviyesinin % 5 altına düşürmeyi taahhüt etmişlerdir. Avrupa asfalt endüstrisi de bu hedefe katkıda bulunmak ve tedbir almak için çalışmaya başlamıştır. Asfalt karışımın üretim ve uygulama sıcaklığı düşürüldüğünde sera gazı emisyonları da azalmaktadır. Bu bölümde aşağıda belirtilen konularda ılık karışım asfaltın sağladığı faydalar belirtilmektedir:

Asfalt işçileri açısından faydaları Çevresel faydaları Üretim ve uygulamadaki faydaları Serme ve sıkıştırma işlemlerindeki faydaları

Asfalt işçileri açsndan faydalar

Karışım ve serim sıcaklıklarının azalması duman ve koku emisyonlarının en düşük seviyelere inmesini sağlar ve asfalt işçileri için daha iyi bir çalışma ortamı yaratır.

Bir kural olarak, sıcaklığın her 12°C düşmesi duman emisyonunu %50 oranında azaltmaktadır. Örneğin, sıcaklık 25°C azaldığında duman emisyonlarında azalma %75 olmaktadır. Emisyonlardaki bu azalma, Avrupa asfalt endüstrisinin ılık karışım asfalt kullanımını teşvik etmesinin en önemli nedenidir. Ayrıca 2009 yılında IARC tarafından yapılan tavsiyelerde ılık karışım asfaltta etkin olmuştur. "Avrupa asfalt işçileri üzerinde yapılan akciğer kanseri kontrol çalışması"nın sonuçları Haziran 2009'da yayınlanmıştır [9]. Bu çalışmanın sonucunda, işyerlerinde solunan bitüm buharının ve cilde maruziyetinin azaltılmasında mevcut girişimlerin önemi vurgulanmıştır. Serim işlemlerinde maruziyetin azalmasıyla bitüm buharı nedeniyle boğazda ve ciltte oluşan tahrişler de azalmaktadır. Bu nedenlerle Avrupa asfalt endüstrisi serim işlemleri sırasındaki maruziyeti azaltmak için ılık karışım asfalt kullanımını teşvik etmektedir. Kullanılan katkıların ve modifiye bitümlerin emisyon açısından değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu tip katkılar nedeniyle oluşan emisyon, uygulamada serim sıcaklığının düşmesiyle sağlanan emisyon avantajını azaltabilmektedir.

12

11

Şekil 4, karışımın üretimi ve uygulamasında çeşitli emisyonların yıllar içinde değişimini göstermektedir [9]. Emisyonlardaki bu azalmanın devam etmesi gerekmektedir.

Şekil-4 Çeşitli emsiyonların yıllara göre değişimini [9] 2011 yılında Norveç'te, ılık karışım asfalt ile sıcak karışım asfalt uygulamalarının karşılaştırılması amacıyla yapılan bir çalışmada, ılık karışım asfaltta bitüm dumanı ve buhar maruziyetinin önemli ölçüde daha düşük olduğu saptanmıştır. Norveç’teki çalışmada aynı iş gününde yapılan 11 ılık karışım asfalt ve sıcak karışım asfalt deneme kesiminin çalışma ortamı değerlendirilmiştir [10.]. Elde edilen sonuçlara göre, asfalt sıcaklığının ortalama 29° C düşmesiyle, asfalt dumanlarında % 58- 67 arasında değişen çok önemli azalmalar olmuştur. Duman ve koku seviyesinde sağlanan bu azalmayla işyeri çevresinde yaşayanları rahatsız eden etkenler de azalmaktadır.

Çevresel faydalar

Ilık karışım asfaltda düşük üretim sıcaklığı nedeniyle agregayı ısıtmak için daha az yakıt gerektiğinden asfalt plentinin emisyonu daha düşük olmaktadır. Sağlanan yakıt tasarrufu ve emisyonlardaki azalma birçok faktöre bağlı olup duruma göre değerlendirilmesi gerekmektedir. Ilık ve yarı ılık asfalt karışımlarının üretiminde literatürde verilen emisyon azalması aşağıda özetlenmiştir:

Em

isyon

sev

iyes

i

Yıl Bitüm dumanı Bitüm buharı Organik buhar PAH

13

12

Ilık ve yarı ılık asfalt karışımlarında plentin baca emisyonu önemli ölçüde azalmaktadır [5.]. CO2 emsiyonundaki azalma % 20 ila % 40 ve SO2 emisyonu % 20-% 35 arasında değişmektedir. Uçucu organik bileşenlerdeki (VOC) azalma % 50'ye kadar ve CO'teki azalma ise % 10 ila % 30 arasında olmaktadır. Azot oksitlerde (NOx) azalma ise %60 - %70 seviyelerine ulaşabilmektedir. Toz emisyonundaki azalma % 20 ile % 55 arasında değişmektedir [5]. Bu azalmalar kullanılan yakıt gibi birçok faktöre bağlıdır. Üretim sıcaklığında ne kadar fazla azalma elde edilirse emisyonlarda da o kadar çok düşüş sağlanabilmektedir. Bazı araştırmacıların elde ettiği benzer verilere göre [5]; CO2, NO2 ve SO2 gibi sera gazı emisyonları sağlanan enerji tasarrufu oranında azalmakta olup, bu oran prosese bağlı olarak %25 ila %50 arasında değişmektedir. Ayrıca, asfalt koku ve dumanlarıyla çok halkalı aromatik hidrokarbon (PAHs) çıkışında, sıcak karışım asfalta göre %30 -%50 oranında önemli azalmalar olduğu deneylerle belirlenmiştir [5]. Ancak, klasik sıcak karışım asfalt üretiminde maruz kalınan emisyonların kabul edilebilir maruziyet sınırlarını aşmadığı da belirtilmiştir. Özetle;

Ilık ve yarı ılık asfalt karışım proseslerinde üretim sıcaklığındaki azalma sonucu baca emisyonlarında önemli azalmalar olmaktadır.

Azalan yakıt ve sağlanan enerji tasarrufu ile sera gazı emisyonları azalmakta CO2 / karbon ayak izi küçülmektedir.

Karıştırma ve serme sıcaklığının azalmasıyla dumanların, emisyonların, kokunun ve dolayısıyla işçilerin potansiyel maruziyet seviyelerinin azalmasını sağlamaktadır.

Not – Katkılardan kaynaklanan CO2 “karbon ayak izi", üretim ve uygulamada sağlanan enerji tasarrufu ve emsiyon avantajına azaltabilmektedir.

Üretim ve uygulamadaki faydalar

Ilık karışım asfaltın sadece asfaltın üretilmesinde değil aynı zamanda uygulanmasında da birçok faydaları vardır. Üretimdeki faydaları:

Düşük asfalt sıcaklığı nedeniyle üretimde bitümün/bağlayıcının daha az sertleşir. Düşük asfalt sıcaklığı plent donanımında oluşan termal yorgunlukları azaltır. Ilık karışım asfalt tekniği asfaltın geri kazanımına uyumlu bir prosestir.

Uygulama işlemlerindeki faydalar:

Ilık karışım asfalt kullanımıyla asfaltın uygulamada işlenebilme özelliği iyileşir ve asfalt işçilerine daha konforlu çalışma ortamı yaratılırken iş yeri yakınlarında yaşayanlara daha iyi bir çevre oluşturulur.

Köpük benzeri teknolojilerle ılık karışım asfalt, klasik sıcak karşım asfalttan daha düşük sıcaklıkta istenilen sıkışma derecesine sıkıştırılabilir.

Alternatif olarak ılık karışım tekniğiyle klasik sıcak karışım asfalt sıcaklığında üretilen karışımların uygulama (taşıma, serme ve sıkıştırma) süresi uzamaktadır. Böylece daha uzun mesafelerden taşınan karışımların işlenebilirliği kısa mesafe taşıma yapılanlarla aynı olmakta veya aynı sıkışma derecesini elde edilmesinde işlenebilirlik süresi artmaktadır. Başka bir ifadeyle, bu teknikle klasik sıcak karışım asfalt sıcaklığında daha yüksek sıkışma derecesine ulaşılabildiği belirtilebilir. Ayrıca bu yöntemle daha soğuk aylarda ve/veya gece uygulama yapılacak şekilde inşaat sezonu uzatılabilmektedir.

14

13

Alanı sınırlı olan derin yamaların yapılmasında ılık karışım asfalt kullanılabilir. Düşük sıcaklıkta hazırlanan karışım normal hava sıcaklığında daha çabuk soğuduğundan, yol daha kısa sürede trafiğe açılır.

5. Ilık Karışım Asfalt ve Avrupa Standardları

Bitümlü karışımlar için yayınlanan Avrupa standardları (EN 13108-1 ila 7) ılık karışım asfalt kullanımını engellememektedir. Avrupa standartlarında bazı karışımlar için en yüksek sıcaklık sınırı belirtilirken en düşük sıcaklık sınırları verilmemiştir. Asfalt karışımın taşınması sırasındaki en düşük sıcaklık üretici tarafından beyan edilmesi gerekmektedir. Ayrıca standardlar eşdeğer performansa sahip olma şartıyla katkı içeren karışımları da kapsamaktadır. Sonuç olarak, Avrupa standardları ılık karışım asfalt teknolojisinin önünde bir engel teşkil etmemektedir.

6. Ilık karışım asfalt üretiminde asfalt plentleri

Düşük sıcaklıklarda asfalt üretimi, imalat prosesinin tamamını etkiler. Uygulanan ılık karışı asfalt teknolojisine (köpüklendirme gibi), diğer sonuçlara veya ilave gereklere bağlı olarak üretim prosesi değişiklik gösterir ve asfalt plentinin uygulanan tekniğe uyarlanması gerekir (brülör ayarı gibi).

Şekil-5 Modern harman tipi (batch) asfalt plenti

15

14

Gerekli filtre sıcaklıklarının sağlanması Filtre sisteminde egzoz gazlarının yoğunlaşmasının önlenmesi gerekmektedir. Yoğuşma oluştuğunda filtre torbalarında topaklar meydana gelmekte ve ayrıca metalik kısımları da korozyona uğramaktadır. Bu nedenle, filtrelerde egzoz gazı sıcaklığının her zaman yoğuşma noktasının altında tutulması gerekmektedir. Agrega sıcaklıkları azaldığında plentte kurutma tamburunun termal dengesi değişir. Belirli bir egzoz gazı sıcaklığını sağlamak için kurutucunun değişken frekanslı hareket sistemiyle donatılması gerekir. Böylece düşük sıcaklıkta agrega ısıtılırken yüksek egzoz gazı sıcaklığının sağlanması mümkün olur. Genel olarak kurutucu tamburunun değişken dönme hızı ısıtma prosesine bir esneklik kazandırır.

Şekil-6 Torba filtre

Düşük sıcaklıkta agregaların kuruması Klasik kurutma tamburu sıcak karışım sıcaklığında agregayı kurutacak ve ısıtacak şekilde dizayn edilmiştir. Mevcut kurutma tamburlaruna bağlı olarak, tambur içindeki kanatların tipinde ve yerinde değişiklikler yapılması gerekebilir. Yukarıda belirtildiği gibi, tamburun dönme hızının değiştirilmesiyle, agregaların düşük sıcaklıkta kurutulmasına imkan sağlanmaktadır. Brülerin işletme aralığı Düşük asfalt sıcaklığının faydalarından biri de yakıt veya gaz sarfiyatının düşük olmasıdır. Bu nedenle kısmi yüklemede brülörün stabil bir alev verebilmesi gerekmektedir. Elektronik brülör kontrol sistemleri hava-yakıt oranını ayarlar. Brülör doğru performans seviyesinde çalıştırılmazsa, plentin sıkça durdurulması ve çalıştırılması gerekebilir. Bu durumda kurutma prosesinin verimliliği düşer.

16

15

Şekil-7 Kurutma ve ısıtma tamburu Proses ve kalite kontrolü Düşük sıcaklık teknolojileri uygulandığında asfalt üretimi daha kompleks bir hale gelir. Üretim prosesinin kalite kontrolüne odaklanılması gerekir. Yüksek seviyede otomasyon ( katkı ilavesi gibi) proses kontrolünün (bitümün köpüklendirilmesinde basınç seviyeleri, sıcaklık ölçümleri gibi) yanı sıra kalite kontrol sonuçlarının kayıt altına alınması gerekmektedir. Modern asfalt üretim sistemleri uygun fonksiyonel donanıma sahiptir. Köpüklendirme jeneratörü Köpük bitüm ünitesi karıştırma plentinin genleşmeyi gerçekleştiren bir donanımıdır. Burada kaplama sınıfı bitümler ve polimer modifiye bitümler köpüklendirilebilir. Ayrıca, tamamı geri kazanılmış asfalt olan soğuk karışımların imalatında da köpük bitüm kullanılabilir. Önce sıcak bitüm köpüklendirme jeneratörüne pompalanır. Yüksek basınç altında kimyasal içermeyen soğuk su sisteme enjekte edilir ve sıcak bitümle karıştırılır. Su/ bitüm karışımı çıkış hattına doğru kuvvetle tahliye edilir.

1. Çiğ gazlar ~110 C 7. Işıma bölgesi 2. Malzeme girişleri 8. Alev ~1000 °C 3. Gevşetme bölgesi 9. Malzeme boşaltma yüksekliği 4. Isı yayılma bölgesi 10. Monoblok endüstriyel brülör 5. Destekleme ringi 11. Tambur dışı, alimünyum kaplama ile yalıtılmış 6. Hareket motoru

17

16

Şekil-8 Köpük bitümle asfalt üretim akım şeması Modifiye bitüm için depolama kapasitesi Bazı düşük sıcaklık asfaltları modifiye bitümle üretilebilir. Bitümün depolama ve segregasyon özelliklerine bağlı olarak, bitüm tanklarının ayrışmayı önleyici ekipmanlarla donatılması gerekir (karıştırıcı, pompa gibi).

Şekil-9 Bir bitüm tankında karıştırma aleti Malzemelerin karışıma giriş sırasındaki esneklik Kullanılan katkılara veya köpüklendirme tekniklerine paralel olarak karıştırma süresi ve miksere ilave edilecek bileşenin sırasının belirlenmesi ve ayarlanması gerekir. Her bir asfalt üretim reçetesi için plent kontrol sistemi belirlenen karıştırma sırasına uygun esnekliğe sahip olmalıdır.

1. Bitüm 2. Su 3. Bitüm kantarı 4. Mineral agrega kantarı 5. Sıcak mineral agrega silosu 6. Köpüklendirme jenaratörü ile mikser 7. Soğuk asfalt karışımı için çimento 8. Geri kazanılacak asfalt- Besleme 9. Geri kazanılmış asfalt- Kantar --------------------------------------------- Soğuk karışım asfalt ve ılık karışım asfalt kombine tesisi

18

17

7. İhaleler

Enerji kullanımın azalması ve karbon ayak izinin düşük olması nedeniyle ılık karışım asfalt ile diğer düşük enerji gerektiren teknolojilerin yaygın kullanımına olan ilgi artmış gibi görünmektedir. Bu tekniklerin kullanımını teşvik etmek için ihale prosesinde düşük enerji/düşük karbon ayak izli teknolojilere bazı avantajlar sağlanması uygun olabilir. Çevreci (“Green”) ihalede ömür boyu değerlendirme yaklaşımı dikkate alınarak, eşdeğer performansı sağlayan alternatif ürünlerin ve uygun bakım senaryolarının değerlendirilmesi gerekir. Bu sistemi destekleyen birçok şeffaf ve objektif modeller mevcuttur.

8. Deneyimler

8.1 EAPA üye ülkelerinin deneyimleri

Çek Cumhuriyeti

Çek Cumhuriyeti'nde ılık karışım asfalt teknolojisindeki gelişmeler

Prag'da Çek Teknik Üniversitesinde ve Brno Teknik Üniversitesinde yapılan araştırmalar sonucu 2012 yılında Çek Ulaştırma Bakanlığı tarafından ılık karışım asfalt konusunda ulusal bir ön şartname (TP 238) yayınlandı. Bu şartname düşük sıcaklıklarda mastik asfalt üretimi için de geçerlidir. Ilık karışım asfalt tekniğiyle mastik asfalt üretimi Eurovia firması tarafından birkaç projede gerçekleştirildi. Ayrıca mastik asfaltta bu teknik diğer müteahhitler tarafından da uygulandı. Ancak ılık karışım asfalt tekniği daha çok sıkıştırılan asfalt tabakalarında kullanıldı. Talep edildiğinde bu teknik Çek Cumhuriyeti'nde iş yapan Skanska ve Porr gibi firmalar tarafından kullanılmaktadır. Çek Cumhuriyeti’nde yapılan ılık karışım asfalt uygulamaları 2013'de düzenlenen HAPA konferansında sunulmuştur [11].

2013 yılında Prag'da yapılan önemli bir tünelin tüm tabakaları ılık karışım asfalt ile yapılmıştır. İdare tünelde ılık karışım asfalt kullanımını istemiştir. Ekim 2013 yılında yapılan bu ılık karışım asfalt uygulamasında tüneldeki emisyon Ulaşım Araştırma Merkezi (http://www.cdv.cz/en/) tarafından ölçülmüştür. 2014 'de iki iş yerinde ölçülen emisyonların nihai raporu 2014 yılında yayınlanmıştır.

"Asfalt karışımların üretiminde asfalt tabakalarından kazınan asfaltın en etkin kullanımı" konusunda 3 yıllık bir proje (TA 02030549) Çek Cumhuriyeti Teknoloji idaresi tarafından başlatılmıştır. Projenin nihai raporu 2014 yılında yayınlanacaktır. İlk deneme kesimi 2013 sonbaharında Fronek firması tarafından 2. Sınıf bir yolda yapılmıştır. Bu firmanın karışıma %50 kazınmış asfalt ilave edebilecek paralel sistemli drum tipi bir plenti mevcuttur. Köpük tekniğiyle uygulanan ılık karışım asfalt üretiminde sıcaklık yaklaşık 130 °C düşürülmüştür. Karışım dizaynı Çek Teknik üniversitesiyle ortak hazırlanmıştır. CESTI olarak adlandırılan ve 2013 yılında başlatılan araştırma projesinin bir kısmında ılık karışım asfalt ve düşük sıcaklıkta mastik asfalt konularında ileri düzeyde gelişmeler üzerine odaklanılmıştır. Bazı öncülük eden müteahhitler ile Prag ve Brno Teknik Üniversiteleri bu projenin ortaklarıdır.

19

18

Danimarka

Danimarka'da NCC firması patentli bir köpüklendirme jeneratörü kullanarak, köpük bitüm tekniği ile ılık karışım asfalt üretmektedir. Eylül 2012'de firma Danimarka Yol Müdürlüğü ile Ulladulla'da 321 No'lu otoyol üzerinde klasik asfalt üretim şartlarında bir ılık karışım asfalt uygulama çalışması yapmışlardır. Polimer modifiye bitümlü taş mastik asfalt (SMA 11) üretilmiş ve üretim sıcaklığı bu teknikle yaklaşık 20 °C azaltılmıştır. Malzemeler kontrol edilmiş ve sıkışma oranları tespit edilmiştir. Ilık karışım asfalt ve klasik asfalt karışımlarında aynı hacimsel veriler ve kohezyon değerleri elde edilmiştir.

Uygulamada kullanılan donanım aynı olup, ılık karışım asfalt kolayca serilmiştir. Ilık karışım asfaltın sertleşmesi klasik asfalttan biraz daha düşük olmuştur. Bu çalışmada elde edilen başarıların ışığında işin devamı ılık karışım asfalt ile yapılmıştır. NCC birçok diğer projede "GAB II" olarak bilinen temel tabakası ( Maksimum tane çapı 32 mm olan ve içeriğinde yaklaşık % 65 gibi yüksek oranda kum içeren karışımın 32-16 mm fraksiyonu alüvyon agregasıdır) dahil ılık karışım asfaltla Tuse - Vig ve Aaby - Middelfart yol kesimlerinde kaplamalar yapılmıştır.

Ilk karşm asfalt kesimleri -Danimarka

Ilk karşm asfalt yüzeyi

20

19

Fransa

Fransa'da ılık karışım asfalt kullanımı gittikçe artmaktadır. Fransa'da USIRF ılık karışım asfalt kullanımını tavsiye ve teşvik etmek için bir doküman hazırlamıştır. Özetle bu dokümanda aşağıdaki hususlar vurgulanmıştır: “ Özel teknik snrlamalar veya yol otoritelerinin istememeleri durumu dşnda USIRF lk karşm asfaltn sistematik kullanmn tavsiye etmektedir. Ayrca USIRF, yol altyaps, üstyaps ve şehir içi kamu alanlarnn dizayn, yapm ve bakmnda yetkili olan aktörlerin 25 Mart 2009 tarihinde imzaladğ gönüllü anlaşmann hedeflerinden birinin lk karşm asfalt kullanmnn teşviki olduğunu hatrlatmaktadr. Jean Louis Marchand, USIRF Başkan”

Bu tarihten itibaren 2012'de ılık karışım asfalt kullanımı toplam üretimin %7,5'una ulaşmıştır. Ayrıca Fransa'da ılık karışım asfalt kullanımını kolaylaştırmak ve gerekli bilgiler vermek üzere dokümanlar hazırlanmaktadır. Bu dokümanların birinde;

“Mevcut bilgilerimizle, ilk çevresel değerlendirmeler ve gerçekleştirilen kontroller sonucunda, çevresel beklentileri karşlamak için lk karşm asfalt kullanmn şiddetle tavsiye edebiliriz" ifadesi yer almaktadır.

Sıcaklığı azaltan tüm teknikler Fransa'da kullanılmaktadır ve yapılan farklı çalışmalarla, kullanılan tüm teknolojilerin teknik kriterleri ( asfalt betonunun mekanik performansı) sağladığı saptanmıştır.

Sonuç olarak, Fransa'da daha iyi bir çevre için daha çok ılık karışım asfalt üretilmekte ve geri kazanılmış asfalt üretiminde ılık karışım asfalt tekniği kullanılmaktadır.

Norveç

Norveç'te lk karşm asfaltn pirim verilerek teşviki

Norveç'te Asfalt Üreticileri Derneği 2010 yılında “LTA-2011” düşük sıcaklıklı asfalt konulu yeni bir proje başlattı. Bu projede 6 farklı teknikle 11 deneme kesimi inşa edilerek, asfalt işçilerinin sağlığı ve asfalt kalitesi açısından konular araştırıldı. Üretim sıcaklığı yaklaşık 30 °C kadar azaltıldı. Her bir kesim yanında birde klasik sıcak karışım asfaltla referans kesimler yapıldı.

Bu projeden elde edilen sonuçlar:

İşçilik açısında önemli bir iş artışı olmadı. Dumanlar %50 azaldı. Hava boşluğu, düzgünlük ve tekerlek izinde oturma açısından, sıcak karşım asfalt ile ılık

karşım asfalt kesimleri arasında kalite farkı olmadığı tespit edildi.

2012 yılında Norveç Laboratuvar Denetleme İdaresi ılık karışım asfalt kullanımını yaygınlaştırmak istedi. Bunu sağlamak için, yol idaresi, klasik üretim sıcaklığını 25 oC ve daha fazla düşüren ve aynı kalite gereklerini sağlayan müteahhide ton başına 4€ ödül vermeyi taahhüt etti. 2013'de uygulanan bu prim sistemi 2014'de de uygulanacaktır.

2013 sonunda 3 müteahhit (16 farklı plentte) 210.000 ton ılık karışım asfalt üretmiştir.

21

20

Norveç'te lk karşm asfalt/ düşük scaklkl asfalt (LTA) kullanm

Norveç'te asfalt endüstrisi, çevresel şartları iyileştirme sorumluluğunu alarak, IARC tavsiyeleri doğrultusunda üretim sıcaklığını düşürmek üzere Norveç Yol İdaresi ile işbirliği içinde ılık karışım asfaltı teşvik etmektedir.

İsveç

İsveç'te 2013 yılında yaklaşık 145.000 ton ılık karışım asfalt üretilmiştir. Üretimde Karl-Gunnar Olsson tarafından geliştirilen KGO-metodu kullanılmaktadır. Bu metotta köpüklendirme tekniği ve katkılar kullanılmamaktadır. KGO metodunda iri agrega önce bitümle kaplanmakta ve bundan sonra karışıma ince agrega, filler ve kum ilave edilmektedir. Elde edilen karışım düşük sıcaklıkta üretilip, serilip sıkıştırılabildiğinden daha iyi sıkıştırma özelliklerine sahip olmaktadır.

Türkiye Türkiye'de karayolu teknik şartnamesi, eşdeğer performansı sağlaması koşuluyla ılık karışım asfalt tekniğinin uygulanmasına imkân sağlamaktadır. Şimdiye kadar karayollarında henüz bir uygulama gerçekleştirilmemiştir. Ancak Karayolları Genel Müdürlüğü ve TÜBİTAK tarafından ılık karışım asfalt üretim teknolojisi geliştirmek üzere bir proje sürdürülmektedir. 2015 yılında tamamlanacak olan projede amaç, ılık karışım asfalt üretiminde yerli bir katkı üretmektir. Ayrıca, bazı üniversitelerin ulaştırma kürsülerinde ılık karışım asfalt katkıları ve köpük bitüm üzerinde araştırma çalışmaları yapılmaktadır. İstanbul'da şehir içi bir yol kesiminde, 2012 yılında zeolit kullanılarak bir deneme kesimi yapılmıştır. Yapılan deneme kesiminin performansının klasik sıcak karşım asfalt performansına eşdeğer olduğu tespit edilmiştir. Avrupa'da gittikçe artan sayıda birçok ülke farklı proseslerle ılık karşım asfalt üretimi yapmaktadır.

0

50.000

100.000

150.000

200.000

250.000

300.000

350.000

400.00020

00

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

Ilık karışım asfalt,ton

22

21

8.2 Diğer ülkelerin deneyimleri

Amerika Birleşik Devletleri - ABD Amerika'da ılık karışım asfalt kullanımı Avrupa'dan daha hızlı artmaktadır. Aşağıdaki Tablo'da 2009- 2012 verileri görülmektedir.

Yıl Ilık karışım asfalt, Milyon ton

Toplam asfalt üretimi Milyon ton

Ilık karışım asfalt oranı

% 2009 15,2 325 5 2010 37,3 326 11 2011 62,3 332 19 2012 77,1 323,5 24

Amerika'da 2012 yılında kullanılan teknikler:

Plentte köpüklendirme 88.1% Kimyasal katkı 9.6% Köpüklendirme katkısı 2.1% Organik katkı 0.2%

İsviçre

İsviçre'de ılık karışım asfalt teknolojilerinin standardlar içinde yer alması için araştırma projeleri yürütülmektedir. Asfalt üreticileri ve müteahhitler ılık karışım asfalt tekniklerinin kullanımını teşvik etmektedirler. Aşağıdaki web siteleri ılık karışım asfalt kullanımını teşvik amacıyla yayın yapmaktadırlar: http://www.lowtemperatureasphalt.info/en/: Düşük sıcaklıkta asfalt için köpük bitüm tekniğini tavsiye eden site http://www.ecoroad.ch/ECOR/: İsviçre Asfalt Derneğinin sitesi, ılık karşım asfalt kullanımını teşvik etmektedir.

9. Sonuç ve Tavsiyeler

Son yıllarda ılık karışım asfalt üretiminde birçok teknik geliştirilmiştir. En yaygın kullanılan teknikler: Organik katkılar Kimyasal katkılar Köpüklendirme teknikleri

Bu tekniklerle asfalt karışımları klasik sıcak karışımdan 20°C ila 40°C daha düşük sıcaklıkta üretilebilmekte ve uygulanabilmektedir. Yapılan çalışmalar ılık karşım asfaltın performans özelliklerinin klasik karışımlara en azından eşit olduğunu göstermiştir. Sıcak karşıma göre ılık karışımlarda daha iyi bir işlenebilirlik elde edilmekte ve daha iyi sıkışma sağlanabilmektedir. Düşük üretim sıcaklığı sayesinde, üretim sırasında bitüm daha az yaşlanmakta ve sonuç olarak karışımın termal ve yorulma çatlağına karşı direnci artmaktadır. Ilık karışım asfalt kullanımının sağladığı diğer faydalar:

23

22

Asfalt işçileri: Duman ve koku maruziyetini azaltma potansiyeli ve daha rahat çalışma ortamı

Çevre: Daha az enerji sarfiyatı ve daha düşük emisyon Uygulama işlemleri: Daha iyi işlenebilirlik, inşaat sezonunun uzaması, yolun daha erken

trafiğe açılması Ekonomik faydaları: Daha az yakıt gereksinimi

Ilık karışım asfalt tekniği asfalt karışımlarının çoğunda kullanılabilmektedir. Ayrıca EME2, mastik asfalt ve polimer modifiye bitümlü asfalt gibi yüksek sıcaklıkta üretilen klasik karışımlarda uygulanabilmektedir. Yeni tekniklerin geliştirilmesine çalışılmaktadır. Ilık karışım asfaltın sağladığı birçok avantajlar nedeniyle ılık karışım asfalt kullanımı artmaktadır. Gelecekte bu uygulamanın standard bir uygulama haline geleceği beklenilmektedir.

Çevre, asfalt işçileri ve uygulama işlemleri açıdan yararları ve ekonomik faydaları dikkate alındığında, bu teknikle politikacıların ve yol otoritelerinin dikkati çekilmelidir. Ayrıca ılık karşım asfaltın avantajlarına inandırılması gerekmektedir. Gelecekte mevcut kaplama projelerinden elde edilen deneyimlerle, ılık karışım asfaltın iyi performans verdiği ve durabiletisinin daha yüksek olduğunu destekleyen daha fazla veri elde edilmelidir. Gelecekte karbon ayak izi ve çevresel konular daha önemli olmaya başlayacaktır ve ılık karışım asfaltın karbon ayak izinin azaltılmasında uygulanacak tek yol olduğu ispatlanacaktır. İhale işlemleri sırasında çevresel etkilerin hesaplanması için Ömür Döngü Değerlendirme araçlarının kullanımı faydalı olacaktır. Son fakat çok önemli bir husus olarak, ekolojik sorunları dikkate alarak son model çözümleri topluma kazandırmak için ılık karışım asfalt teknolojilerini içeren gelişmiş yerel ve ulusal şartnamelerin hazırlanması, endüstriyi bu teknolojiyi kullanmaya teşvik edecektir.

10. Referanslar / Kaynaklar

[1] Brandt HCA, de Groot PC, A Laboratory Rig for Studying Aspects of Worker Exposure to

Bitumen Fumes, American Industrial Hygiene Association Journal 60:182–190 (1999) [2] Jenkins, K. Mix Design Considerations for Cold and Half-Warm Bituminous Mixes with

Emphasis on Foamed Bitumen. Doctoral Dissertation, Stellenbosch University, 2000. [3] Larsen, O.R., O. Moen, C. Robertus, B.G. Koenders; WAM Foam Asphalt Production at

Lower Operating Temperatures as an Environmental Friendly Alternative to HMA - Proceedings 3rd Eurasphalt & Eurobitume Congress, Vienna 2004.

[4] Erfahrungssammlung über die Verwendung von Fertigprodukten und Zusätzen zur

Temperaturabsenkung von Asphalt, published by Bundesanstalt für Straßenwesen (BASt), Bergisch Gladbach (www.bast.de->Fachthemen -> Straßenbautechnik -> temperaturreduzierte Asphaltbauweisen -> Erfahrungssammlung.pdf Valid version when printing these guidelines: November 2010

[5] Warm-Mix Asphalt: European Practice; International Technology Scanning Program, FHWA-PL-08-007, February 2008, FHWA-HPIP, U.S. (Department of Transportation, Washington, DC, USA. (www.international.fhwa.dot.gov)

24

23

[6] Y. Brosseaud, M. Saint Jacques, Warm asphalt mixes: overview of this new technology in France, Paper 0309, Transport Research Arena Europe 2008, Ljubljana.

[7] X. Carbonneau, J.P Henrat, F. Létaudin, Environmentally friendly energy saving mixes,

Proceedings of the 4th Eurasphalt & Eurobitume Congress, Copenhagen 2008; paper 500-010. [8] Review of Overseas Trials of Warm Mix Asphalt Pavements and Current Usage by Austroads

Members; AUSTROADS TECHNICAL REPORT; AP-T215-12; November 2012; ISBN 978-1-921991-57-8; Australia.

[9] Boffetta, P. et al. A Case-Control Study of Lung Cancer Nested in a Cohort of European

Asphalt Workers, Final Report, 1 July 2009, IARC, Lyon, France. [10] Norwegian WMA project – Low Temperature Asphalt 2011; Main report (in Norwegian with

English Summary), FAV, 2012, Norway. [11] Fiedler J., Kašpar J., Valentin J. WMA specifications and experience with this mix type in the

Czech Republic, HAPA conference, Hungary, 2013. [12] R. Rühl, Lower temperatures – The best for asphalt, bitumen, environment and health and

safety; Proceedings of the 4th Eurasphalt & Eurobitume Congress, Copenhagen 2008; paper 500-013.

[13] Y. Edwards; Influence of waxes on polymer modified mastic asphalt performance;

Proceedings of the 4th Eurasphalt & Eurobitume Congress, Copenhagen 2008; paper 401-014. [14] Prowell, B., Hurley, G., Frank, B. [2011] Warm-Mix Asphalt: Best Practices. Report No. QIP-

125. National Asphalt Pavement Association (USA). Lanham, Maryland, USA (3rd edition published January 2012)

[15] Low Temperature Asphalt (LTA) for a sustainable pavement (in Dutch); CROW Publication

319, ISBN- 978 90 6628 613 9, CROW, the Netherlands [16] Warm mix asphalts; Tips and tricks developed by professionals for professionals: DAV, July

2009, Germany