بر چالش انرژي غلبه نمائید 50001با ایزو

ترجمه لاله حسین عباسی

شرکت ملی نفت ایران HSEبخش آموزش و ارزیابی عملکرد مدیریت

شرح مختصري از ایزو

ایزو یک سازمان بین المللی براي استاندارد سازي است. ایزو

عضو از کشورهاي بزرگ و کوچک صنعتی ، 160متشکل از

درحال توسعه و درحال گذار در سراسر جهان است. پورتفولیو

استاندارد ، براي 18600بیش از مشتمل بر( سبد پروژه ) ایزو

را در سه بعد کاربردي ع ، ابزار، دولتها و جوامکسب و کارها

توسعه پایدار ، اقتصاد ، محیط زیست و جامعه فراهم می آورد.

استانداردهاي ایزو به دنیایی که در آن زندگی می کنیم کمک

شایانی می کنند . آنها سبب تسهیل در تجارت ، اشاعه دانش ،

یوه انتشار پیشرفتهاي نوآورانه در تکنولوژي و به اشتراك گذاري ش

هاي مدیریت مناسب و ارزیابی مطابقت ها می گردند.

استانداردهاي ایزو براي کلیه حوزه هاي کاري شامل موارد کشاورزي ، ساخت و ساز ، مهندسی مکانیکی ،

کارخانه داري ( تولید و ساخت ) ، پخش ، حمل و نقل ، تجهیزات مکانیکی ، فناوري هاي اطلاعات و

نرژي ، مدیریت کیفیت ، ارزیابی مطابقت و خدمات ، راه حل ارائه نموده و منفعت ارتباطات ، محیط زیست، ا

. حاصل می نماید

کار به اینایزو فقط زمانی استانداردسازي می کند که یک نیاز واضح و شفاف براي بازار وجود داشته باشد.

صورت انجام می گردد که موضوعاتی که درارتباط با صنعت ، فناوري و کسب و کار هستند توسط

بررسی گردیده و چنانچه نیاز به استاندارد خاصی وجود داشته باشد ، در نهایت استاندارد براي کارشناسان

، آزمایشگاهها اي دولتی مرتبط مانند نمایندگانی از آژانس ه شاستفاده شکل می گیرد. کسان دیگري با دان

و موسسات بین المللی دولتی و غیر دولتی ، ممکن است آکادمی هاي مرتبط با مصرف کننده ،، انجمن ها

این کارشناسان را در انجام کار همراهی کنند.

د یک توافق جهانی در زمینه تکنیک مرتبط با آن استاندار، در پس هر یک از استانداردهاي بین المللی ایزو

وجود دارد.

شامل چه چیزي است ؟ 50001ایزو

الزامات و -سیستم هاي مدیریت انرژي، 2011-50001ایزو

، یک استاندارد داوطلبانه بین المللی است که راهنمایی براي استفاده

سازمان بین المللی استانداردسازي ) ایجاد گردیده است.توسط ایزو (

تم هاي مدیریت انرژي سزمینه سیالزاماتی را در 50001ایزو

)EnMS.به سازمان ها ارائه می دهد (

براي واحدهاي صنعتی ، بازرگانی ، بنگاهی ، تسهیلات 50001ایزو

دولتی و کلیه سازمان ها ، چهارچوبی را جهت مدیریت انرژي بنا

می کند.

ست که تخمین کاربرد وسیع آن در بخشهاي اقتصادي ملی تا جایی ا

% از مصرف انرژي در کل جهان را تحت تاثیر قرار دهد.*60زده شده که این استاندارد قادر است تا

، چشم انداز بین "انرژي و تقاضا براي آن در جهان قتصاديا چشم انداز "ین تخمین براساس اطلاعاتی است که در بخش *ا

در اختیار قرار گرفته است. ، انتشارات اداره اطلاعات انرژي آمریکا ، 2010المللی انرژي سال

% آن توسط بخشهاي تجاري ( شامل کسب 7در جهان اشاره می نماید که 2007این بخش به وضعیت مصرف انرژي در سال

% آن توسط بخش هاي صنعتی ( شامل واحدهاي 51ت هستند ) و و کارها ، نهادها و سازمان هایی که ارائه دهنده خدما

) مصرف می شود. صنعتی ( کارخانه) ، کشاورزي، معدن و ساخت و ساز

% 60هر دو بخش تجاري و صنعتی را پوشش می دهد مجموع این دو آمار نشان می دهد که تقریبا 50001از آنجا که ایزو

که ایزو می تواند تاثیر مثبت بر روي آنها داشته باشد.تقاضا براي انرژي در جهان وجود دارد

مهم است ؟ 50001چرا ایزو

انرژي براي عملیات هاي سازمان حیاتی است و می تواند هزینه

هنگفتی را به سازمان ها در جریان انجام فعالیت تحمیل نماید.

این سخن به تعبیري دیگر بیانگر آن است که مصرف انرژي در

سرتاسر زنجیره تامین یک کسب و کار از تهیه مواد اولیه ، تا

بازیافت وجود دارد.

ینه هاي اقتصادي که سازمانها متحمل آن می شوند علاوه بر هز

، انرژي می تواند هزینه هاي زیست محیطی و اجتماعی را از

طریق تهی سازي منابع و مشکلاتی نظیر تغییرات آب و هوایی

. یدرا به سازمان ها تحمیل نما

توسعه و گسترش تکنولوژي ها براي منابع جدید تجدید پذیر

زمان بر است. ،انرژي

سازمانها نمی توانند بر روي قیمت هاي انرژي ، سیاست هاي دولت یا اقتصاد جهانی کنترلی داشته باشند

ولی آنها می توانند شیوه مدیریت انرژي را در هر سازمان و هر مکان بهبود بخشند. اصلاح سطح کارایی

ختیار و دارایی هاي مرتبط با آن و انرژي می تواند سازمان را از طریق استفاده حداکثري از منابع انرژي در ا

کاهش هزینه و مصرف انرژي ، در کوتاه مدت منتفع نماید. درنتیجه

براساس مدل سیستم مدیریت است که پیش از این توسط سازمان ها در سراسر جهان مورد 50001ایزو

ثبت سازمان ها از هر می تواند سبب تمایز م 50001شده است. ایزو یرش قرار گرفته و به اجرا گزاردهپذ

نوعی در آینده بسیار نزدیک گردد و در عین حال از تلاشهاي بلند مدت در راستاي تکنولوژي هاي بهبود

یافته انرژي حمایت نماید.

چه کار خواهد کرد ؟ 50001ایزو

استراتژي هاي مدیریتی را به سازمان هاي خصوصی و 50001ایزو

دولتی ارائه می دهد که با استفاده از آنها بتوانند سطح کارایی انرژي را

افزایش داده ، هزینه ها را کاهش دهند و عملکرد انرژي را بهبود

بخشند.

این استاندارد قصد دارد یک چهارچوب مشخصی را براي سازمان ها

م نماید تا بتوانند از طریق آن کارایی انرژي را در درون روشهاي فراه

مدیریتی شان بگنجانند.

شرکتهاي چند ملیتی نیز به یک استاندارد هماهنگ جهت پیاده سازي

در سراسر سازمان دسترسی خواهند داشت . استانداردي که در

. پایدار براي تعیین و انجام پیشرفت ها است بردارنده متدولوژي

این استاندارد قصد دارد موارد زیر را به انجام برساند :

از دارایی هاي فعلی کمک به سازمان ها براي آن که بتوانند

مصرف کننده انرژي شان بهتر استفاده نمایند.

شفاف سازي و تسهیل ارتباطات درخصوص مدیریت منابع

انرژي.

تقویت توسعه بهترین روشها درارتباط با مدیریت انرژي و

رفتارهاي مدیریت مناسب انرژي.

.کمک در جهت تسهیل ارزیابی و اولویت بندي انجام تکنولوژي هاي جدید کاراي انرژي

کمک به آسان کردن پیشرفت هاي مدیریت انرژي در زمینه پروژه هاي کاهش انتشار گازهاي

گلخانه اي.

مدیریتی سازمان نظیر محیط زیست ، قابلیت پیوستن و یکپارچگی استاندارد با سایر سیستم هاي

سلامت و ایمنی.

چگونه کار می کند ؟ 50001ایزو

براساس مدل سیستم مدیریت ایزو که بیش از یک میلیون سازمان در سراسر جهان با آن آشنا 50001ایزو

( مدیریت زیست محیطی) ، ایزو 14001( مدیریت کیفیت ) ، ایزو 9001بوده و استانداردهایی نظیر ایزو

شده است. ( امنیت اطلاعات ) را به کار می برند ، طراحی ISO/IEC 27001( ایمنی غذا ) ، 22000

–کنترل –انجام –بالاخص از فرآیند برنامه ریزي 50001ایزو

) براي دست یافتن به پیشرفت plan-do- check-actاقدام (

هاي مستمر درخصوص سیستم مدیریت انرژي پیروي می نماید.

این ویژگی ها سازمان ها را قادر می سازد تا پیوند بین مدیریت

که در راستاي بهبود کیفیت ، مدیریت انرژي و مجموع اقداماتی

تم هاي مدیریتی سزیست محیطی و دیگر مسائل مرتبط با سی

صورت می پذیرند را برقرار سازد.

یک چهارچوب از الزامات را به سازمان ها ارائه می دهند تا بتوانند به اهداف زیر نائل گردند : 50001ایزو

از انرژيبرقراري یک سیاست براي استفاده کاراتر

.تعیین اهداف کلان و عملیاتی براي آن که به آن سیاست جامه عمل بپوشاند

.بکارگیري اطلاعات براي درك بهتر و تصمیم گیري بهتر دررابطه با استفاده و مصرف انرژي

ارزیابی نتایج

بررسی مجدد اثربخشی سیاست اتخاذ شده

بهبود مستمر مدیریت انرژي

به تنهایی یا توام با دیگر استانداردهاي سیستم مدیریت قابل اجرا است. 50001ایزو

براي چه شرکتهایی سودمند است؟ 50001ایزو

سیستم هاي مدیریتی ، طراحی مانند تمامی استانداردهاي

به گونه اي است که توسط همه سازمان ها با هر 50001ایزو

، اعم در بخشهاي دولتی و اندازه و فعالیتی که باشند

خصوصی صرف نظر از مکان جغرافیایی آن ها قابل بکارگیري

است.

اهدافی را براي بهبود کارایی انرژي تعیین نمی 50001ایزو

کند . این کار ( تعیین اهداف ) برعهده سازمان هاي استفاده

کننده از ایزو یا مراجع قانون گذار است. این بدان معنا است

ازمانی بدون درنظر گرفتن میزان سرآمدي آن در که هر س

خط مبنا بوجود آورده که کمدیریت انرژي ، براي آنکه ی

براساس آن با آهنگی متناسب با رسالت و ظرفیت هایش رشد

را بکار ببرد. 50001نماید ، میتواند ایزو

نیاز به تصدیق وگواهی کردن دارد یا خیر؟ 50001آیا ایزو

می تواند بمنظور منافع داخلی و 50001تمامی استانداردهاي سیستم هاي مدیریتی ایزو ، ایزو مانند

کاربر و پس از آن براي سرمایه گذاران و مشتریان بوجود می آورد ، بکار برده ه براي سازمان هايکخارجی

کاربر با ایزو انرژيمستقل دال بر مطابقت سیستم مدیریت گواهینامه اي که بوسیله یک حسابرس. شود

آن تصمیمی است که می بایست از و گواهی نمودن تصدیق . باشد ، مورد نیاز خود استاندارد نیست 50001

اتخاذ گردد مگر آنکه اجبار قانونی براي این کار وجود داشته باشد. 50001جانب کاربران ایزو

مستقل آن است که از مشتریان سازمان دعوت شود آلترناتیو یا گزینه اي دیگر بجاي گواهینامه شخص ثالث

در سازمان را با استاندارد تائید نمایند ( گروه دوم) و یا آنکه مطابقت از 50001که مطابقت اجراي ایزو

طریق خود اظهاري اعلام گردد.

شامل چه چیزي می شود ؟ – 50001ایزو

:ترکیب بندي می شود زیر صورتبه 50001محتواي ایزو

پیشگفتار :

) 50001برگرفته از ایزو مقدمه : (

هدف از این استاندارد بین المللی آن است که سازمان ها را قادر سازد "

عملکرد انرژي ، شامل بهره سیستم ها و فرآیندهاي ضروري را براي بهبود

وري کارایی انرژي ، استفاده و مصرف آن ، بوجود آورند. اجراي این استاندارد

بر آن دارد که از طریق مدیریت سیستماتیک انرژي ، انتشار گازهاي قصد

گلخانه اي ، هزینه انرژي و دیگر اثرات مرتبط زیست محیطی را کاهش دهد .

این استاندارد بین المللی براي همه انواع و اندازه هاي سازمانی صرفنظر از

گیري است. موقعیتهاي جغرافیایی ، فرهنگی و اجتماعی آنها ، قابل بکار

اجراي موفقیت آمیز آن به تعهد و سرسپردگی در همه سطوح و وظایف

سازمانی و بخصوص تعهد از جانب مدیریت ارشد بستگی دارد.

استاندارد بین المللی ، الزاماتی را براي یک سیستم مدیریت انرژياین "

)EnMSادر است خط ) در سازمان پدید می آورد که از طریق آن سازمان ق

و برنامه هاي اقدام را با در نظر گرفتن اطلاعات و الزامات قانونی در مشی انرژي ، اهداف کلی ، عملیاتی

یک سیستم مدیریت انرژي به سازمان این توانایی رابطه با امر مهم استفاده از انرژي ، تعیین و به اجرا گذارد.

است جامه عمل بپوشاند ، هر جا که لازم باشد براي را می دهد که به تعهداتی که در خط مشی آن آمده

را با الزاماتی که در این استاندارد بین ) EnMSبهبود عملکرد انرژي دست به اقدام بزند و مطابقت سیستم (

کاربرد این استاندارد بین المللی به گونه اي است که قابلیت سازگاري با المللی آمده است به اثبات برساند.

شامل پیچیدگی سیستم ، درجه مستند سازي و منابع را دارا بوده و براي فعالیتهایی که –سازمانی الزامات

تحت کنترل سازمان هستند بکار برده می شود.

اقدام ، بنا شده –کنترل –اجرا –این استاندارد بین المللی براساس چهارچوب پیشرفت مستمر برنامه "

است و مدیریت انرژي را با رویه هاي روزانه سازمانی پیوند می دهد.

" یادداشت : بطور اختصار این رویكرد را میتوان بصورت زیر توصیف نمود :

) برنامهplan : ( بررسی انرژي را انجام داده و بوجود آورنده خط مبنا ، شاخص هاي عملکرد

اهداف کلان ، اهداف عملیاتی و برنامه هاي اقدام ضروري است براي ، ) EnPIsانرژي (

منشاء ، سازمان آنکه براساس فرصتهایی براي بهبود عملکرد انرژي و خط مشی انرژي

اثر گردند.

اجرا )Do( :می گذارد.مدیریت انرژي را به اجرا برنامه هاي اقدام

)کنترلCheck( : فرآیندها و ویژگی هاي کلیدي مرتبط با عملیات هایش را که تعیین گر

خط مشی و اهداف است را تحت نظارت و مورد ارزیابی قرار داده عملکرد انرژي در مقابل

و نتایج را گزارش می دهد.

) اقدامAct( : گامهایی را بمنظور بهبود مستمر عملکرد انرژي و سیستم مدیریت انرژي

)EnMS .بر می دارد (

( صفحه بعد ) اساس این رویکرد نشان داده شده است.شکل یک در

شکل یک : مدل سیستم مدیریت انرژي

خط مشی انرژي

برنامه ریزي انرژي

اجرا و عملیات

کنترل

ممیزي داخلی

نظارت

ارزیابی و تجزیه و تحلیل

عدم انطباق ها

اصلاحات ،اقدام پیشگیرانه و اصلاحی

بررسی مدیریت

بهبود مستمر

جهانی این استاندارد بین المللی باعث گردیده که از کاربرد "

منابع انرژي موجود استفاده کارامدتري شده ، رقابت در این

گازهاي گلخانه اي و دیگر اثرات عرصه بیشتر گردد و انتشار

این استاندارد بدون در نظر گرفتن زیست محیطی کاهش بیابد.

نوع انرژي مصرفی کاربرد دارد.

ستاندارد بین المللی براي اهداف گواهینامه اي ، ثبت این ا "

کردن و خوداظهاري مرتبط با سیستم مدیریت زیست محیطی

هیچ گونه الزامات مطلقی را سازمان کاربرد دارد. این استاندارد

که بر گرفته از خط مشی انرژي سازمان و الزامی که براي

کاربردي و دیگر نیازمندي ها بوجود مطابقت با مقررات قانونی

بنابراین دو سازمانی که داراي می آورد را تعیین نمی کند.

عملیات مشابه بوده اما عملکرد متفاوتی از انرژي را دارا هستند ،

دو می توانند از الزامات این استاندارد پیروي نمایند. هر

که در همه استانداردهاي سیستم هاي مدیریتی ایزو یافت براساس فاکتورهاي مشترکی مستنداین "

( مدیریت کیفیت) و ایزو 9001می شود ، بنا نهاده شده است ، مضافا برآنکه سطح بالایی از مطابقت با ایزو

را با دیگر 50001ایزو ( مدیریت محیط زیست) را دارا بوده و تضمین می نماید. سازمان می تواند 14001

و غیره تجمیع و یکپارچه سیستم هاي مدیریتی نظیر کیفیت ، محیط زیست ، ایمنی و بهداشت شغلی

نماید.

چهارچوب 1

مراجع قانونی 2

اصطلاحات و تعاریف 3

الزامات سیستم مدیریت انرژي 4

الزامات کلی 4.1

مسئولیت مدیریت 4.2

مدیریت ارشد 4.2.1

نماینده مدیریت 4.2.2

خط مشی انرژي 4.3

برنامه ریزي انرژي 4.4

کلیات 4.4.1

الزاماتقوانین و سایر 4.4.2

بررسی انرژي 4.4.3

خط مبناي انرژي 4.4.4

شاخص هاي کارایی انرژي 4.4.5

و برنامه هاي اقدام مدیریت انرژياهداف کلان انرژي ، اهداف عملیاتی 4.4.6

ا و عملیات اجر 4.5

کلیات 4.5.1

شایستگی ، آموزش و آگاهی 4.5.2

ارتباطات 4.5.3

مستند سازي 4.5.4

عملیاتیکنترل 4.5.5

طراحی 4.5.6

تهیه و تدارك خدمات انرژي ، محصولات، تجهیزات و انرژي 4.5.7

کنترل 4.6

نظارت کردن ، ارزیابی و تجزیه و تحلیل 4.6.1

الزامات قانونی و سایر الزاماتارزیابی 4.6.2

ممیزي داخلی سیستم مدیریت انرژي 4.6.3

عدم انطباق ها ، اصلاحات ، اقدام پیشگیرانه و اصلاحی 4.6.4

کنترل ثبت ها 4.6.5

بررسی مدیریت 4.7

کلیات 4.7.1

ورودي بررسی مدیریت 4.7.2

خروجی بررسی مدیریت 4.7.3

مشتمل بر ضمایم ( پیوست هاي) مفیدي است که درخصوص چگونگی اجراي 50001مضافا بر آنکه ایزو

را با الزامات 50001راهنمایی می نماید. همچنین شامل جدولی است که نیازمندي هاي ایزو الزامات فوق

دیگر استانداردهاي سیستم هاي مدیریتی ایزو مقایسه می نماید.

چگونه توسعه یافته است ؟ 50001ایزو

خاستگاه استاندارد بین المللی مدیریت انرژي از آنجا نشات

) به UNIDO سازمان توسعه صنعتی ملل متحد (گرفت که

این نتیجه رسید که سازمانها نیاز دارند که ابزار قابل اعتمادي

براي پاسخ مناسب به تغییرات آب و هوا و تعدد استانداردهاي

ملی مدیریت انرژي داشته باشند.

، مدیریت انرژي را بعنوان یکی از پنج حوزه دراصل سازمان ایزو

کمیته 2008ور توسعه استانداردهاي بین المللی ، تعیین نموده است و براي انجام کار در سال اصلی بمنظ

ISO/PC242، تشکیل داد. کمیته مدیریت انرژي ISO/PC242پروژه را تحت عنوان مدیریت انرژي

، ABNTو اعضاي اتحادیه برزیلی تکنولوژي ها ANSI–توسط اعضاي انستیتوي استانداردهاي ملی آمریکا

تحت هدایت قرار گرفت.

در این کمیته 50001، در توسعه ایزو ISOکشور عضو 44کارشناسان از هیات هاي ملی استاندارد

کشور دیگر نقش ناظر را ایفا نمودند. همچنین این 14مشارکت نمودند. و این در حالی است که کارشناسان

) بهره برد. WECو انجمن انرژي جهان ( UNIDOاز مشارکت سازمان هاي توسعه اي نظیر استاندارد

توانسته است به تعداد زیادي از استانداردهاي ملی یا منطقه اي مدیریت انرژي ، مشخصات و 50001ایزو

، تایلند ، مقررات ، شامل آنچه در کشورهاي چین ،دانمارك ، ایرلند ، ژاپن، جمهوري کره ، هلند، سوئد

آمریکا و اتحادیه اروپا توسعه یافته است ، دست پیدا کند.