U. Uluslararası Şeyh Şa 'Mn-ı V elf Sempozyumu

Kastamonu Üniversitesi

II. ULUSLARARASI ŞEYH ŞA'BAN-1 VELI SEMPOZYUMU

-KASTAMONU'NUN MANEVi MİMARLAR!-

4--6 Mayıs 2014

ı

ll. Uluslararası Şeyh Şa 'btin-ı Veli Sempozyumu

SAFRANBOLULU İSMAİL NECATi .EFENDi (1840-1919)

Fatih YILDIZ (Milli Eğitim Bakanlığı)

Özet Nakşibendi-Halidiyye tarikatinin 19. yy'daki önemli temsilcilerinden

Ahmed Ziyaedd.lıı Gümüşbanevi'nin halifelerinden İsmail Necati Efendi aynı zamanda İstanbul'daki Gümüşhanevi Dergahı'nın ikinci postnişinidir. O dönemde Kastamonu'ya bağlı olan Safranbolu kazasında ı255/ı840 . . ' tarihinde doğmuş, 6 Şubat 1335/1919'da Istanbul'da vefat etmiştir.

İlk tabsiline Sa:franbolu'da başlayan İsmail Necati Efendi, ardından İstanbul'a gelmiş, devrin büyük alimlerinden ilim tahsil ederek ı868'de icazet almaya muvaffak olmuştur. ı 892' den itibaren de talebelerine icazet vermeye başlaınıştır. İstanbul'da medresede öğrenciyken Gümüşhanevi Ahmed Ziyaeddin Efendi'ye intisap etmiş, manevi kemali için gereken eğitimi kendisinde tamamlaııiıştır. ı911 yılında Gümüşhanevi Tekkesi postılişini olmuştur. Bu süreç içerisinde ailesi İstanbul' da çeşitli çevrelerle akrabalıklar kurmuş cumhuriyet devrine nakleden önemli bir ilmi-entelektüel miras bırakmıştır. Oğlu Mehmet Fehmi Efendi (v.1943) vetorunu Prof. Dr. Sabri Ülgener (v.ı983) dönemin bu anlamda önemli simalarından olmuştur.

Bu tebliğimizde Kastamonu yöresinden yetişmiş bir alim-arif örneği olarak İsmail Necati Efendi'nin hayatını, ilmi ve tasavvufi etkisini, Gümüşhanevi Dergahı 'ndaki konumunu ve kendisinden sonra oğlu Mehmed Febmi Efendi üzerinden ailesini incelemeye gayret gösterdik.

Anahtar Kelimeler : İsmail Necati, Gümüşhanevi, Mehmed Fehmi, Sa:franbolu, Nakşibendiyye, Halidiyye.

Ab stract İsmail Necati Efendi, one of Ahmed Ziyaeddin Gümüşb~evi's

successors, was an important representative ofNakşibendi-Halidiye order in the 19th century. He was also the second leader of Gümüşhanevi Dergıih (Lo d ge) in İstanbul. He was bom in Safranbol u, town of Kastamonu, at ı255H/1840 and be has passed away at 1355Hiı919, in İstanbul.

He bad started his education first at Sa:franbolu, then be came to İstanbul and be studied with great scbolars. In 1868, be became successful in his education and deserved his diploma (icazet). From ı892 on he began to give diploma (icazet) to his students. When he was student at madrasa in İstanbul, be became disciple of Ahmed Ziyaeddin Efendi and he fulfilled his spiritual training witb him. He became the sheikh of Gümüşhanevi Dergah in ı 9 ı ı.

259

Kastamonu Üniversitesi

In İstanbul, his family established kinship ties with various families and he left very important intellectuallegacy to us which continues even. after the declaration of the republic. His son Mehmet Fehmi Efendi (1943) and his grandson Prof. Dr. Sabri Ülgener (1983) had become important persons in that sense.

In this study we try to look into the life of İsmail Necati Efendi as an examplary scholar and wise person (alim and arif); and his intellectual and ("tasavvufi") legacy, and his position in the Gümüşhanevi Dergah, and also his family through the life his son Mehmed Fehmi Efendi.

Keywords: İsmail Necati, Gümüşhanevi, Mehmed Fehmi, Safranbolu, Naqshbandiya, Khalidiya.

~oğumu ve Eğitimi Nakşibendilik ı9.yy başında Halidiyye adıyla Mevlana Halid-i Bağdadi

tarafından Ortadoğu bölgesinde yeni bir anlayışla ihya edilmiştir. İslam dünyasındaki zihni, manevi kültürel ve siyasi inkıraz ve dağılışın önüne geçme gayretlerinin bir yansıması olarak hilafet merkezi İstanbul'dan Anadolu' ya doğru bu tarikati ilim-irfao düzleminde çözülmenin önüne geçmek için bir gayrete dönüştüren en önemli isimlerden biri Ahmed Ziyaeddin Gümüşhanevi'dir. Gümüşhanevi, yazdığı eserler, yetiştirdiği

talebeler, feyiz verdiği halifeler, kurduğu kütüphaneler ve tekkelerle kendisinden sonra Ziyaiyye olarak anılacak bir kol tesis edecek kadar iz bırakmış bir şahsiyettir.

İşte bu mektebin ve geleneğin en önemli temsilci ve tebliğcilerinden birisi Kastamonu-Safranbolu yöresinden İsmail Necati Efendi'dir. İsmail Necati Efendi, ı258/ı842'de Safranbolu'da doğmuŞtur. Babası Mehmed Efendi Oğulören (Oğulveren) köyünde Ömeroğullan ailesine mensuptur. (Şer'i Siciller Arşivi: 3394; Sayar: DİA, XXDI, 115; Gündüz: ı984, ı46) İlim tahsiline Safranbolu'da Müftü Mehmed Hilmi Efendi'den ders alarak başlamış, ı285/1868 'de 26 yaşında İstanbul'a gelerek Bayezid. Medresesi'ne dahil olmuştur. Müderris ve dersiamlardan Alııskalı İbrahim · Hulilsi

·Efendi'nin derslerine sekiz sene devam etmiş, 1293/ı876'da 34 "yaşında icazet almıştır. Yine aynı yıl rufıs imtihanında başanlı o4nuş, Bayezid Medresesi'nde ders vermeye başlamıştır. 1892' den itibaren- talebelerine icazet verdiği anlaşılmaktadır. (Şer'i Siciller Arşivi: 3394)

1897-ı 908 yıllan arasında on bir yıl boyunca huzur dersleri mubataplığı, ı 909 ve 191 O yıllanndaki huzur derslerinde ise "mukarrirlik'' vazifesi yapmıştır. (Mardin: 1966, ll 7; Albayrak: ı996, II, 295) 13ıstı897'de dördüncü dereceden Mecidi ve Osmani nişanlarını almaya bak kazanmıştır. ı911 yılında ise milfredatı yenilenen Daru'l-Hilafeti' l-Aliyye Medresesi'nin Kısm-ı Ali'sine hadis dersi müderrisi olarak tayiıi edilmiştir. (Gündüz: 1984, 147)

260

IL Uluslararası Şeyh Şa 'biin-ı Velf Sempozyumu

Tasavvufa İ~tisabı ve Tasavvufi Eğitimi İsmail Necati Efendi, İstanbul'a gelip Beyazıt Medreseleri'nde eğitimine

başiamasıyla Ahmed Ziyaeddin-i Gümüşhanevi ve çevresinin yoğun ilgi gösterdiği bir alana girmiş oldu. Bu ilgi genel manasıyla o dönemde Gümüşhanevi ve ilk halifelerinin Naleşi-Halidi yolunda yeniden nüvelenmeye başlayan, ilim ve irfanın birlikte yürümesine dayanan bir anlayışa dayanmaktaydı. Bunun İslam dünyasında baş gösteren in.kıraz ve dagılmanın çaresi olduğunu düşünüyorlardı. Bu segeple medrese mensubu hoca ve öğrencilerin tekkeyle bağlantılarını kurarak tasavvufi hayatla

· taıiışmalanna vesile olunuyordu. İlim ve irfanın birlikte yürütüldüğü Ziyaiyye anlayışınİ imparatorluk sathına yaymaya yönelik amaçlarını mayaladıklan yer, medrese çevreleri ve bu amaca matuf birincil muhataplan da medrese öğrencileri ve hocalanydı. İsmail Necati Efendi'nin öğrenci oldugu sıralarda bu etkinliğin Gümüşbanevi'nin bir dönem tekke mahiyetinde kullandığı Mahmutpaşa Medresesi merkez olmak üzere, Beyazıt Medresesi'ne doğru yayıldığını söylemek mümkündür.

İsmail Necati Efendi'nin tam olarak hangi tarihte ve kimler vasıtasıyla Gümüşhaneli Tekkesiyle tanıştığını ve Gümüşbanevi'ye intisap ettiğini bilmiyoruz. Ancak evraklara baktığımızda henüz talebeyken tekkeyle münasebet kurduğunu söyleyebiliriz. Bir çeşit hilafet ahidnamesi olan Şurfit­ı Said isimli evraktan anladığımız kadanyla 1291(1874)'ten önce hilafet almış olmalıdır.

Hoca veya halife olarak herhangi bir vasıfla sıfatlandınlmadığı tarihsiz bir halvet listesinde ismi ikinci sırada, "İsmail Efendi bin Mehmed, Safranbolu"(MEC Merkezi Arşivi: AZG/5/191) olarak geçmektedir. Muhtemelen bu ilk halvetlerinden biri olmalıdır.

1289(1872) tarihli halvet listesinde Beyazıt Medresesi'nde hoca olarak Safranbolu'lu rusbesiyle yer alan İsmail Efendi, halife sıfatıyla kaydedilmiştir.(MEC Merkezi Arşivi: AZG/5/187) 1291 (1874) tarihli halvet listesinde de ismine rastlanmaktadır. Bu evrakta yer alan mülahazada halvet akabinde Silistre'ye gitmek istediğini beyan etmektedir. (MEC Merkezi Arşivi: AZG/41120, AZG/5/ 184) Henüz Gümüşhanevi tekkes'i ve meşrutasının var olmadığı bir döneme rast gelmesi sebebiyle bu halvetlerin o dönemde Gümüşhanevi ve talebelen tarafından etkin bir şekilde kullaİıılan Mahmutpaşa Medresesi hücrelerinde icra edildiği söylenebilir.

1294/1877'de Gümüşhanevi ikinci kez hacca giderken yerinevekil olarak Hasan Hilmi Efendi'yi bırakmış ve halifelerinden üç kişiyi ona muavin olarak tayin etmiştir. Katip Mustafa Fevzi Efendi, Hediyyetü 'l-Halidin'de (Mustafa Fevzi: 1313, 45) bu üç kişiden birinin İsmail Necati Efendi olduğunu şu şekilde ifade etmektedir:

''İkinci kez Hicaz' a kıldı niyet Iyaliyle beraber etti nhlet

261

Bu esnada Ceuab-ı kutb-i a'~m Vekil etti Hasan Hilmi'yi efham

Ona teslim edip post-ı reşadet Gider Mevla-yı Ahmed ha-saadet

Muavin gösterip o şems-i iksir Cenab-ı Hilmi'ye etmişti tevkir

Muavin üç nefer za-ı kerem-kar Biri Eşref Efendi o veradar

Biri el-HCıcc Ali Hocaefendi Biri de HCıce İsmail Efendi

Kastamonu Üniversitesi

Bundan sonra rastladığımız ilk evraklarda 1300/ 1883 Receptarihiyle dahil-i halvet (40 gün) olan zevatarasında ismi yirmi üçüncü sırada "Halife İsmail Efendi Safranbolulu" olarak geçmektedir. (MEC Merkezi Arşivi: AZG/5/172)

Hasan Hilmi Efendi'nin postnişinliği döneminde şeyh efendinin l314/1896'da hacca gitmesi üZerine tekkede şeyh vekili olarak görev yapmıştır.

Gümüşhanevi Tekkesi Postuna Oturması 23 Safer 1329/23 Şubat 1911 'de Hasan Hilmi Efendi'nin vefatı üzerine

tekleenin üçüncü potnişini olarak makama geçılriştir. İsmail Necati Efendi'nin Hasan Hilmi Efendi'den sonra makama geçmesini Mustafa Fevzi Efendi MenCı/ab-ı Haseniyye'de (Mustafa Fevzi: 1327, 15-16) şöyle anlatır:

"Hastalanmıştı Cenab-ı dest-gir Pek zaif düşmüştü ol pir-i münir

N' ice müddet hatme gelmezdi o nfu Eyledi ihvanda çok kaygı zuhfu

Hace İsmail Efendi hazreti Etti ila, emr-i sabib-devleti

Çün vekil-i mutlak olmuştu o zat Hem asıldır şimdi o al.i-sıfiit

Eyledi çünkü hayatında vekil Hem "budur" dedi "mematımda asil"

Bu idi emr-i kaderde iktiza

262

ll. Uluslararası Şeyh Şa 'biin-ı Veli Sempozyumu

Z3hir oldu cilve-i sırr-ı kaza

Bu idi Ahmed Ziya'ya müntesib Ondan almıştı hilafetten nasib

Sihib-i fazl-ı kemal bir zat idi Bu mal<amı ondan ibraz eyledi

Hasılı şimdi bu şeyh-i muhterem Bu makamda eyliyor bezl-i himem

O vasiyyet eylemiştİ ibtida 'Şeyh Necati'ye edin siz iktida'

Bu bütün ilivan için sabit idi Bu vasiyyet-name te'yid eyledi."

Hasan Hilmi Efendi'nin vefatı ve yerine İsmail Necati Efendi'nin geçişinin çeşitli yollarla farklı bölgelerdeki Gümüşbfuıevi Tekkesi hulefiisına haber verildiği anlaşılmaktadır.581

İsmail Necati Efendi'nin yazdığı mektuplarla kendisinin bizzat Hasan Hilmi Efendi tarafindan şi.f'ahen ve tahriren vasiyetname ile makama geçirildiğini ve vazifeyi teslim aldığını ilan ettiği anlaşılmaktadır.582

581 Hasan Hilmi Efendi'nin halifesi Bolvadinli Ahmed Fevzi Efendi'ye tekkeniD mensuplanndan Abdurrahman Fabri isimli zatın yazdığı mektnpta Hasan Hilmi Efendi'nin vefiıtı ve İsmail Necati Efendi'nin makama geçişi şöyle haber verilir: "Hu.ziir-ı Aınerine; :6 12 Şubat 1326 Cumartesi gecesi [25 Safer 1329/25 Şubat 1911]. Azi.zim, ba'de es-seltimü aleykiim ve rahmetulllih ve berakıitühü Pir-i destgirimiz Hacı Hasan Efendi ili rahmetillah irtih3.l buyurdular. Fi 23 Safer sene 1329 ve fi 10 Şubat sene 1326· Perşeııbe günü saad 7'de [23 Şubat 1911]. Bill'ye emanet olunuz ve's-selfun. Makama vekil Hacı İsmail Efendi'dir. (M. Es'ad Coşan Araştırma ve Eğitim Merkezi Arşivi, BAF/M/29.)" 582Huzür-ı Ubuvvet-perverilerine; Elhamdülill.abi ve'l-müııhü ve's-salatü ve's-selamü ala sabibü'l-emni ve ala illi1ıi ve sahbihi ve aleyküm ve rahmetuiiahi ve berekatühu ndvanöhfı;Miıı ba'd ma'lfim-ı arneri oldu~ üzere küllü men aleylı.a fiin ve yebga vechü rabbike zü'l-celati ve'l-ikıfun ayet-i cemesinin mazmfuıu müııifi mııktezası olmak üzere veeh-i bili-i ilahiden ma'adanıı:ı fiini olduğu mııhakkakdır. İşte şu günlerde .kulfib-ıilı.vanı m.alızfuı ve münkesir eden ve alem-i cism3nideki fiiyüz;it-ı kııdsiyyet ayatını bütün bütün rUhfuıiyyete müııkahl> kılan şeyh-i e'ızz-i ekiemimiz Hasan Hilmi Efendimiz kııddise sırruhu hazretlerinin intikal-i dar-ı baka buyımnazdan evvel gerek şifiihen ve gerek tahriren vasiyetılame-i kudsiyet-penahilerinde makam-ı ililerine tayin bııyunılmuş olmaklığım hasebiyle miişfuunileyh hazretlerinin emir ve vasiyetleri mficebince o makam-ı kuds-i mzamda ayin-i tarika-i aliyyeyi bid'adtan muhMazaya çalışacağıma ve vüciidum sıhhatde oldukça bi'z-zat vezaif-i meşihati ifii edeceğime Rabbim ile abd etmiş bulunmakdayım. Cümle ihvana selamımız tebliğiyle cüm.lenizi ta'ziye eder olduğumun beyiııı ve sizler dahi adiit-ı kadime-i sadat vechile ifii-yı vazife eylemenizi tavsiye ederim ve minallahi't-tevfik. Fi ll Rebrulevvel 1329 [12 Mart 1911/27 Şubat 1326]Htidimü'l-fokarô' ve's-sôlikin, kôimmakôm-ı Hazret-i

26;3

Kastamonu Üniversitest

İrşad Faaliyetleri Gümüşhanevi Tekkesi'nin usulüne uygun olarak İsmail Necati Efendi bir

yandan tekkenin kendine özgü hadis m~rkezli ilmi faaliyetlerini yürütürken eş zamanlı olarak irşat faaliyetlerine devam etmiştir.

Her salı ve cuma günleri işrak namazından sonra şeyh efendi ilirnde · yeterlilik sahibi tatipiere Ramuzii 'l-Ehadfs okuturdu.583 Bu derse Muharrem ayında başlawr ve Recep ayında bitirilirdi. Ders sona erdiğinde şeyh efendi icazet verir; bunlardan talebe olanlara Ramıiz, medresede hoca olanlara ise Ramfiz şerhi Levamiu '1-Uk:itl'ü hediye ederdi.

Aynı şekilde Gümüşhanevi'nin telira tından Garaibii '1-Ehadfs. de ders olarak okutulurdu. Bu dersler aynı usulle fakat öğleden sonra yapılırd.ı. Bu kitap senede birkaç defa tekrarlanır ve ehil olanlara birkaç yüz tane hediye edilir di.

Bu kitaplan Ahmed Ziyaedelin-i Gümüşhanevi hazretleri kaleme almış, talebeler için vakfederek halife ve vekilierine de böyle yapmak üzere vasiyet etmiştir. Tekkede makama gelen her şeyh efendi gibi İsmail Necati Efendi döneminde de Gümüşbanevi'nin vakıf şartlan yerine getirilmiştir.

Bu kitaplar dışmda birçok kitap daha vardır ve Gümüşhanevi Efendi'nin vakfı olarak ehliyetli kimselere hediye edilir. Kitaplar tükenince vakıf senedi ve basım izni sayesinde yeniden basılırd.ı.

Cuma günleri öğleden sonra yine Kur'an-ı Kerim hatmi ve hatm-i hacegan icra edilir ve tarikate mensup olanlara özel teveccüh meclisleri kurul urdu.

Her hafta Salı gecesi, yatsı namazı akabinde Kur'an hatmi ve hatm-i haceden sonra şeyh efendi dua ederdi. Bundan sonra ihvanın yoğun katılımıyla tehlil zikri yapılır, kıyamü '1-leyl kılınarak meclise son verilirdi.

Ehil olan ilim sahiplerine özel halvetler yapılırd.ı. Her sene halvet açılır ve şeyh efendi dilediğini bu eğitime tabi tutar, halvet sonunda layık olanlan tarikatten mezun ederek bir bölgeye irşad ve tedris için gönderir.di. 584

İsmail Necati Efendi döneminde açılan halvetler sonucunda halvete dahil olanlarm sonrasında irşad ve eğitim için gitmeyi hedefledikleri yerlere

· baktığımızda Osmanlı coğrafyasının batıdan doğuya önemli kesiminde bu insanların bir faaliyeti ve etkinliği olduğunu anlamaktayız:

Recep 1329/Temmuz 1911: Halaysalı İbrahim Hakkı Efendi- Hicaz'a, Boşnak Hacı İbrahim-Saraybosna'ya, Atinalı Hasan Efendi-Rize'ye,

Hasan Hilmi, postnişln-i ztiviye-i Ahmed Ziyôeddin !smail Necôti. (M Es 'ad Coşan Araştırma ve Eğitim Merkezi Arşivi, BAF/M/138). 583İsmail Necati Efendi'ye ait Rfunuzü'l-ehadiz nüshası için bk. M. Es'ad Coşan Araştırma ve ıaitimi Merkezi Kütüphanesi, 207.334/GÜM.R. · s Gümüşhanevi Tekkesi'nde icrn edilen usul hakkında bk. Mustafa Fevzi, Risôle-i Ziyôiyye, 340·343.

264

ll. Uluslararası Şeyh Şa 'biin-ı V elf Sempozyumu

Karahisari Mehmed Efendi-Afyon'a, Tekfurdağlı Emin Efendi-Tekfurdağ'a, Oflu Hacı YusufEfendi-Gelibolu'ya, İzmirli Hacı Mustafa Efendi-İzmir'e, Holaysalı Mehmed Efendi-Sındırgı'ya, Holaysalı Mehmed Nuri Efendi- Hendek'e, Demircili Lütfu Efendi-Biga'ya, Demircili Hacı Mustafa Efendi-Sultaniye ve Bavramiç'e. (MEC Merkezi

Arşivi: AZG/5/188)

Recep1332/Mayıs 1914: Bolvadinli Ahmed Efendi-Bolvadin'e, Oflu Hacı Mehmed Efendi-Şile'ye, Öflu YusufBahri Efendi-Gelibolu'ya, Demirkapılı Hacı Ahmed Efendi- Medine-i Münevvere'ye, Oflu Hacı Mustafa Efendi-Adana'ya, Oflu Osman Efendi-İzmir/Tubalı nahiyesinde Dermil karyesine, Kalkandereli İbrahim Hakkı Efendi- Bursa'ya, Oflu Hüseyin Mehmed Efendi-Bursa'ya. (MEC Merkezi Arşivi:

AZG/5/170)

Recep 1338 1 Mart 1920: Oflu Hafız Şemseddin Efendi ibn-i el-Hac Mehmed- Selanik'e Holaysalı Mehmed Efendi- Balıkesir'e, Holaysalı Hüseyin Efendi- Selanik'e, Holaysalı Hacı Mehmed Efendi-Şile'ye, Holaysalı Hacı Yusuf Efendi-Gelibolu'ya. (MEC Merkezi Arşivi:

AZG/5/1 75)

Bu sırada Balkan Harpleri sonrasında Osmanlı 'nın ilgili bölgeden çekilmesiyle birlikte 1913 senesinde Makedonya-Ustrumca'da bulunan Halicü-Ziyai tekkesinin kapatılarak kütüphanesinin Gümüşhanevi TekKesi'ne bir tutanakla devredildiği ve bu hadiseden sonra yukarıda ismi geçen Kalkandelenli İbrahim Hakkı Efendi'nin İstanbul'a döndüğü anlaşılmaktadır.585 Bu belgeden o dönemde Osmanlı'nın batı coğr~fyası olan

sssİşbu defterde mubarrer olan kütüb ve resiiii Ustrumca kasabasında kiiin Halidi dergiihı kütüphanesinde mevcfıd olan vakıf kitabianndan olup ve mahall-i mezkfıre .küfffir tarafindan istila olunması üzerine mezkOr kitaplar Dersaadet'e nakl olunmuş olmakla iliviin-ı din-i mübin tarafindan kıriiet ve mütala'a olunmak maksad-ı hayriyesine mebni pir-i destgirim.iz a'lemü'l­ulema ve a'refii'l-urefii kıdvetü'l-mubakkıkin ve umdetü'l-vasılin eş-Şeyh eş-şüyoh el-Hac Ahmed Ziyaeddin bin Mustafa el-Gümüşbiinevi kaddese sırruhu hazretlerinin kütüphane-i gavs-ı a':zaı:nilerine tevdi' olunmak üzere postDişin-i irşad fazilet-me'ab reşadetlü eş-Şeyh el­Hac İsmail Necati Efendi bazretlerinin re'y-i aliJetine ta'likan yed-i ulyiilanna takdim olunduğunu milbeyyin işbu mahalle şerhle imlii olundu. Fi 24 Zilhicceti sene 331 /24 Kasım 1913.

265

Kastamonu Üniversitesi

Makedonya'da Gümüşhanevi Tekkesi'ne ait bir şubenin varlığı ve etkinliği tespit edilmektedir.

Halifeleri: . İsmail Necati Efendi dönemi Gümüşhanevi Tekkesi evraklarından;

hilafetname, halvet belgeleri ve şehadetnamelerden elde ettiğimiz verilerden tespit ettiğimiz kadanyla yirmi üç kişiyi hilafet payesine layık gördüğü anlaşılmaktadır:

1. Ankarab Muhammed Hilmi Efendi (MEC Merkezi Arşivi: AZG/4/84) 2. Devrekli Osman b. Muhammed Emin (MEC Merkezi Arşivi:

AZG/3/66) 3. Düzceli Hacı Said Efendi (MEC Merkezi Arşivi: AZG/3/66) 4~ Düzceli Hafız Osman Efendi (MEC Merkezi Arşivi: AZG/3/67) 5. Oflu Hacı Hasan b. Mehmed (MEC Merkezi Arşivi: AZG/3/62) 6. Hafız Şevket b. Ahmed (MEC Merkezi Arşivi: AZG/4/87) 7. Kalkandelenli İbrahim Hakkı (MEC Merkezi Arşivi: AZG/3/60) 8. Kırım1ı Hacı Murad b. İbrahim Efendi (MEC Merkezi Arşivi:

AZG/4/88) 9. Kırşehirli Hoca Ömer b. Ali Efendi (MEC Merkezi Arşivi: AZG/3/72) lO.Nallıhanlı Halid Efendi (MEC Merkezi Arşivi: AZG/3/75) ll.Nevşehirli Muhammed Nuri b. İbrahim (MEC Merkezi Arşivi:

AZG/4/85) 12.0flu Ferşadzade Hacı Mustafa b. Hasan Efendi (MEC Merkezi Arşivi:

AZG/3/59) 13.0flu Muhammed Bahaüddin Efendi (MEC Merkezi Arşivi:

AZG/3/56) . 14.0flu Osman b. Muhammed Efendi (MEC Merkezi Arşivi: AZG/4/87) 15.0flu Osman Nuri Efendi (MEC Merkezi Arşivi: AZG/3/57) 16.Yalvaçlı Hacı Hafız Şükrü Efendi (MEC Merkezi Arşivi: AZG/4/90) 17.Holaysalı Baltacıoğlu İbrahim b. ·Ahmed Efendi (MEC Merkezi

Arşivi: AZG/3/54) . 18.Bigalı Abdiliaziz Efendi b. Mahmud. (MEC Merkezi 'Arşivi:

. AZG/4/114) . 19.ı.Ioca Ömer Efendi b. Ali (MEC Merkezi Arşivi: AZG/4/1 14) 20.Hoca Murad Efendi b. İbrahim (MEC Merkezi Arşivi: AZG/4/1114) 21.Hafız Şevket Efendi b. Ahmed (MEC Merkezi Arşivi: AZG/4/114) 22.İzmirli Mustafa Efendi (MEC Merkezi Arşivi: AZG/5/188) 23.Abdurrahim b. Abdülgam (MEC Merkezi Arşivi: AZG/3/58)

Bu zatlardan Oflu Muhammed Babaeddin EfendiOFun Mimilos/Yukan Kumlu köyünde 1863'te doğmuştur. Serdaroğlu Süleyman Mazhar Nuri Efendi'nin oğludur. 1890'da Taşkıran Medresesi'nden icazet almış,

1907'den itibaren İstanbul Rüstempaşa Medresesi'nde müderrislik yapmış ve bu sırada Gümüşhanevi Tekkesi'ne intisap etmiştir. 1910'da Edirne'de

266

II Uluslararası Şeyh Şa 'btin-z V elf Sempozyumu

müftülük görevinde bulunmuştur. (Albayrak: 2008, 267) 191111329 halvet listesinde ismine rastlanmaktadır. (MEC Merkezi Arşivi: AZG/5/188)

· Yine Karadeniz havalİsinde Hacı Ferşad Efendi namıyla tanınan

Ferşadzade İbrahim Hakkı Efendi., Çaykara'nın H olaysa (Y eşilalan) köyünde dünyaya gelmiştir. Kesin olarak hangi tarihte doğduğu bilinmemekle birlikte 1866 yılında doğduğu tahmin edilmektedir. Huşolu Numan Efendi'den başladığı tahsilini tamamladıktan sonra İstanbul'a gitmiş ve burada hemşerisi Kondu'lu Yusuf Şevki Efendi VJisıtasıyla Gümüşhanevi

Tekkesi'ne intisap etmiştir. Memleketine döndükten sonra bir medrese kurarak, eğitimle meşgul olmuştur. Kayınpederi de olan Yusuf Şevki Efendi'den sonra ' yöredeki Gümüşhanevi Tekkesi büyüklerinden Vardalı Osman Niyazi Efendi'yle irtibat kurmuştur. Gümüşhanevi Tekkesi'nde defaatle halvetlere devam etmiş ve İsmail Necati Efendi tarafından hilafete layilc görülmüştür. Yöredeki Gümüşhanevi vakfİ kütüphanelerinde mütevellilik görevlerinde de bulunan Ferşad Efendi, 3 Eylül 1929 tarihinde vefat etmiştir.(Yavuz: DİA, XII, 413-114)

Ferşad Efendi, en önemli talebeleri, Çalekli Dursun Güven Efendi ve Mehmet Rüştü Aşıkkutlu'dur. Yusuf Şevki Efendi'nin oğlu, kayınbiraderi Ali Galip Yücel Efendi'yi halife olarak tayin etmiştir. Samsun'lu Açıkbaş Ömer Efendi kendisine mensup önemli zatlardan olup Ali Galip Efendi'd,en sonra silsilesini devam ettirmiştir.

Vefatı

İsmail Necati Efendi 6 Şubat 1336/6 Şubat 1920'de 78 yaşmda İstanbul'da Gümüşhaneli Dergahında vefat etmiştir. Ahmed Ziyaeddin-i Gümüşhanevi ve hulefasmın kabirierinin bulunduğu Süleymaniye Camii haziresine defnedilmiştir. Önceleri kapalı bir türbe şeklinde olan bu kabirler 1950'li yıllarda, çevre düzenlemesi adı altmda yıkılarak açık mezar haline getirilerek birkaç metre geriye alınmıştır.

Mezar taşı başucu kİtabesine Katip Mustafa Fevzi Efendi586 şu tarihi . düşmüştür:

Hüve'l-Baki, Mürşid-i ehl-i hakikat, ladve-i erbab-ı din, Hazret-i üstad-ı a'zam, tac-ı fahri'l-fuifin, Sani-i kilim-makam-ı Hazret!.i Ahmed Ziya, Şems-i Feyyaz-ı fezail, nür-i ayn-i salikin, Nisbet-efza-yı tarikat rehber-i ilm-i butfuı, Zübde-i esiaf-ı sadat, mükteda-yı ahi.rin, Zü'l-cenaheyn Hace İsmail Efendi Hazret

586 Mustafa Fevzi Efendi (v. 1343/1924) Gümüşhaneli Dergahı çevresinde tanınan ve sevilen bir zattır. Kastamonulu Hasan Hilmi Efendi'nin halifelerinden olup Tekirdağlı Mustafa Feyzi Efendi'yle kanştınlmamak için "K.atib" lakabıyla anılmıştır. Ziyaiyye yolunun adap, erkan ve esaslarını konu edinen Kitab-ı Ziyaiyye, Risale-i Ziyaiyye, Hediyyetü '1-Halidin, Menokıb-ı Haseniyye gibi eserlerin müellifidir.

267

Varis-i elanel idi, her hali gayetle metin Fevziya üçler huzfuunda oku üç Fatiha, Burdadır rüh-ı Ziya, Hilmi, Necati-i berin 15 Cemaziye/evve/1338/6 Şubat 1336 {1 920)

Oğlu Mehmed Fehmi Efendi (v.1943)

Kastamonu Üniversitesi

Mehmet Fehmi Efendi, İsmail Necati Efendi ile Cemile Hanım'ın oğullan olarak miladi 1864 yılında Safı:anbolu'da dünyaya gelmiştir. Babası İsmail Necati Efendi'nin 18?8 yılında İstanbul'a şöç etmesinden anladığımız kadanyla 4 yaşlanndayken Istanbul'a gelmiştir.58

İstanbul'a geldiğinde, Kur'an-ı Kerim'i hıfzetmiş, daha sonra babasının derslerine devam ederek 1894 yılında icazet almıştır. Ruüs imtihanında yeterliliğini ispatlayarak 1902 yılında Bayezid Camii'nde ders okutınaya başlamıştır. Bu sırada Sultan Abdülaziz'in oğlu şehzade Şevket Efendi'ye özel dersler vermiş, şehzade hocası olmuştur.

1914 yılında Süleymaniye Medresesi'nde Usül-i Fıkıh müderrisliği getirilmiştir. 1915 yılmda Huzfu Dersleri Muhatablığı'na başlamış ve bu vazifesi 1921 yılına kadar devam etmiştir.

Yine o yıllarda yeniden ilidas edilen Daru'l-Hilafeti'l-Aıiyye Medresesi'nin tali kısım umum müdürlüğüne tayin edilmiştir. Burada Arap edebiyatı müderrisi olarak 'Kısm-ı ali' öğrencilerine dersler vermiştir. Bu görevlerinin yanında aynca Vefa ve Mercan İdadilen'nde Arapça, İstanbul İdadisi ve Mekteb-i Sultaniye'de Ulüm-ı Diniyye dersleri okutıııuştur. İstanbul Darü'l-Fünün'u İlahiyat ve Hukuk Fakülteleri ile Mekteb-i Mülkiye'de fıkıh ve mecelle ho~alığı yapmıştır. (http:/ /www.istanbulmuftulugu.gov .trlkurumsalllonceki­muftulerimiz/mehmet-fehmi-ulgener.html: 29.04.2014, 15 .30)

Okuttuğu İsHim Hukuku Felsefesi derslerini kitap haline getirmiş ve 1913 yılında Hikmet-i Hukuk-u İslamiye ismiyle yayınlamıştır. .

Cumhuriyet sonrasında 1924 yılında yapılan seçimlerle birlikte Cumhuriyet İstanbul'uiıun ilk müftüsü olmuştur. Vefatma kadar da b~ görevi ·devam etmiştir. Bu görev devam ederken 1940 yılında cam'i ve mescitlerde görev yapacak kimseler için Dini-İdari Malumat Mecmuası ve imtihan Rehberi adıyla bir kitap yayınlamıştır.

Mehmed Fehmi Efendi, Emine Behiçe Hanım ile 1892 yılında

evlenmiştir.588 Soyadı kanunda Ülgener soyadını alan Fehmi Efendi'nin bu evlilikten 1908 yılında Mesude ve 1911 yılında İsmail Sabri isimlerinde iki eviadı olmuştur. Oğlu Sabri Ülgener (v.1983) İstanbul Üniversitesinin meşhur iktisat tarihçisi ve düşünürlerindendir.

587 Oğlu Sabri Ülgener'de bu bilgiyi nakletmesine rağmen İstanbul Müftülüğü kayıtlarına göre gençliğinde İstanbul'a geldiği ifade edilmektedir. http://www.istanbulmuftulugu.gov.tr lkurumsall/onceki-muftulerimiz/mehmet-fehmi-ulgener.htınl. 588 Emine Behiçe banunın Babası Hasan Sabri Paşa Osmanlı askeri sınıfına mensuptur. Meşhur Kazım Karabekir Paşa Emine Behice Hanım'ın kardeşinin oğludur.

268

II. Uluslararası Şeyh Şa 'bôn-ı V elf Sempozyumu

Mehmed Fehmi Efendi, 20 Nisan 1943 yılmda İstanbul Çemberlitaş'taki evinde vefat etmişlerdir. Bir gün sonra 21 Nisan 1943 günü Edirnekapı Şehitliği'ndeki aile mezralığına defııedilmiştir.

Mehmed Fehmi Efendi, ilme~ ve ahlaken babası İsmail Necati Efendi 'ye benzerdi. Zahiri ve batini ilimlerle mücehlıez, kamil bir insandı. Arapça ve Farsça'ya iyi derecede bitirdi. Hüsnü hatta meraklı muttaki, zahid, güler yüzlü, güzel bir insandı.

Kaynaklar Albayrak, Haşim, Ojlu Hoca Kavramını Oluşturan Din Adamları,

İstanbul, 2008. Albayrak,Sadık, Son Devir Osmanlı Uleması, IT, İstanbul 1996. Gündüz, İrfan, Gümüşhanevi Ahmed Ziyôiiddin Hayatı Eserleri Tarikat

Arilayışı ve Hôlidiyye Tarikati, İstanbul, 1984. 1

Mahmud Es'ad Coşan Araştırma ve Eğitimi Merkezi Arşivi, Giimiişhanevf Tasnifi.

.................. Bolvadin/i Ahmed Fevzi Tasnifi. Mardin, Ebulula, Huzur Dersleri, İstanbul1966. Mustafa Fevzi b. Numan, Hediyyetü '1-Ha/idfn, İstanbul 1313 . ... ....... ........ Mentilab-ı Haseniyye, İstanbul 1327 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Risôle-i Ziytiiyye, yazma eser. Sayar, Ahmet Güner, "İsmail Necati Efendi" DİA, XXIIT. Yavuz, Yusuf Şevki, "Ferşad Efendi", DİA, XII. http://www.istanbulmuftulugu.gov.trlkurumsalllonceki-

muftulerimiz/mehmet-fehm.i-ulgener.html

269