Historiku i auditimit dhe lindja e kërkesës për shërbimet e

auditimit Nocioni dhe zhvillimi i auditimit

Karakteristikat e auditimit

Kërkesa për shërbime të auditimit dhe rëndësia e auditimit

Objekti i auditimit dhe subjekti i auditimit

Provimi i audituesit

Nocioni dhe zhvillimi i auditimit Fjala revizion i ka rrënjët nga folja “revidere” që do të thotë “përsëri me shikue”

Fjala revizion mund të definohet si përsëri përkatësisht rishikim i mëvonshëm i procesit

afarist dhe gjendjes.

Në vendet anglishtë folse përdorët termi “auditor” (revizor) auditing(revizion)

Fjala auditor i ka rrënjët nga folja “audire” që do të thotë “ai që dëgjon”.

Ky term është karakteristikë për fillimin e zhvillimit të profesionit të audituesit, kur

audituesi e ka kryer auditimin “duke dëgjuar raportin gojor të detyruesit të auditimit-të

dhënat e K. Janë aprovua pas dëgjimit nga publiku, llogaritë e K. Lexuar me zë.

Auditimi nuk është as gjë tjetër vetëm se hulumtimi i raporteve financiare, të dhënave

mbi afarizmin, librave afariste dhe dokumentacionit tjetër me qëllim të marrjes së

mendimit të besueshëm mbi gjendjen ekonomike dhe financiare të klientit.

Auditimi është veprim i vërtetimit dhe vlerësimit të raporteve financiare të obligueseve të

audituar e të dhënave dhe metodat të cilat i aplikon para se të prezantohen raportet

financiare, në bazë të cilave e shprehë mendimin profesional dhe të pavarur mbi realitetin

dhe objektivitetin e gjendjes financiare, rezultatit afarist dhe rrjedhjes së parasë.

Qëllimi i auditimit të raporteve financiare është t’i mundësoj audituesit ta shprehë

mendimin se a janë përgatitur raportet financiare me të gjitha dispozitat e rëndësishme.

Frazat që përdorën zakonisht për shprehjen e mendimit të audituesit janë: prezantim fer,

tregon realitetin dhe objektivitetin etj.

Është zhvilluar në vendet anglishte folëse sepse kishin një zhvillim të lartë ekonomikë

Tregjet e para të shënuara të auditimit në Britaninë e Madhe datojnë në vitin 1130.

1

Auditim në të hyrat dhe shpenzimet e drejtorive të qytetit dhe është kryer nga

administratorët e shtetit.

Koncepti auditues zyrtarisht paraqitet në vitin 1285 në një drekë të Eduardit të Parë.

Ku të gjithë administratorët e parasë publike do të auditohen nga audituesit.

Auditimi modern ka filluar të zhvillohet në vitin 1939 në SH.B.A Instituti i kontabilistëve

publik të autorizuar(AICPA) (dha raportin e parë mbi veprimet e auditimit).

S.P.P të auditimit nga ky institut janë publikuar në vitin 1940. janë reviduar dhe plotësuar

në vitin 1949.Këto standarde janë përafërsisht edhe sot.

Karakteristikat e auditimit• Për auditim karakteristikë është:

Auditimi i mëvonshëm i raporteve financiare

Auditimi kryhet i pavarur dhe nga personat profesional

Me revidim dëshirohet të vërtetohet dhe tregohet se R.F. Janë fer të prezantuara

Objektiviteti dhe realiteti i R.F. Përcaktohet sipas kritereve të definua ra

Kriteret për vlerësimin objektiv dhe real të R.F. duhet të dihen që më parë

Auditimi kryhet sipas SNA-ud, duke respektuar Kodin e Etikës Profesionale të

audituesit

Mendimin mbi objektivitetin dhe realitetin e R.F. e nënshkruan audituesi i autorizuar

Raporti i auditimit me mendimin e shprehur bazohet në të dhënat objektive dhe u

dërzohet shfrytëzueseve të interesuar

Raporti i audituesit mbi objektivitetin dhe realitetin e R.F. i ofrohet publikut.

Kriteret për vlerësimin real dhe objektiv të R.F.• Kriteret:

1) P.P.P të KONTABILITETIT

2) S.K.R.F/SNRF

3) DISPOZITAT LIGJORE

4) POLITIKAT E MIRATUARA KONTABILE

2

Kërkesa për shërbime të auditimit dhe rëndësia e auditimit• Pse është i nevojshëm auditimi?

• Përgjigjja është në marrëdhëniet e m brendshme ekonomike të subjektit afarist si dhe në

mes të këtyre subjekteve afariste dhe të gjithë atyre që kanë interes të caktuar ndaj tyre.

• Zhvillimi i Shoqërive tregtare për pasojë kishte:

a) shfaqja e aksionarëve – pronari që nuk është i pranishëm në shoqërinë tregtare

b) ndarja e funksionit të pronësisë nga ai i qeverisjes i cili ka filluar ta çoj – bëj te

menaxherët profesional

• Qeverisja me pasurinë e shoqërisë, menaxherët kryejnë punë për llogari të aksionarëve

• Në këto raporte kontabiliteti dhe auditimi kanë një rol jashtëzakonisht të rëndësishëm

• Raportet ndërmjet pronarit dhe menaxherit janë të ngarkuara nga niveli i ndryshëm i

informimit mbi gjendjen financiare të shoqërisë tregtare.

• Nuk përjashtohet mundësia e manipulimit të menaxherit me raportet financiare.

• Për ndalimin e këtyre situatave, pronari angazhon auditues të autorizuar

• Nevoja për auditin ndihët edhe në raportet ndërmjet institucioneve financiare dhe

shfrytëzueseve të kredinave, punëdhënësve dhe punëtorëve etj.

• Detyrë kryesore e auditimit është hulumtimi i ralitetit dhe objektivitetit të raporteve

financiare me qëllim të dhënies së mendimit.

• Pra,auditimi konsiderohët si ”lidhje e cila krijonë besim”

• Lidhja ndërmjet raporteve financiare dhe shfrytëzuesit e tij.

Raportet-----Auditimi-----Shfrytëzusit e rapoteve

finaciare (1). (2). finaciare

1. Hulumtimi i realitetit dhe objektivitetit të R.F

2. Dorëzimi i mendimit të audituesit mbi R.F.

• Auditimi e rritë besushmërinë e mjaftueshme të raporteve financiare.

• Informacionet të jenë neutrale,korrekte për të gjithë shfrytëzuesit për vendosje dhe të

dorzohen në mënyrë pofesionale.

• Në praktikë shfrytëzues potencial të këtyre informatave janë:

Investitorë,të interesuar për vlerësimin e rrezikut,

Aksionarët,ju duhen informacionet për marrjen e vendimeve për mbajtjen ose

shitjen e aksioneve

3

Drejtoria,informacione për planifikim

Punëtorët dhe sindikata,informacione për vlerësimin e stabilitetit dhe

profitabilitetit të punëdhnësit-sigurimi i pagës

Kreditëdhënsit

Furnitorët

Blerësit

Qeveria dhe agjencitë e saja dhe

Publiku .

Objekti dhe subjekti i auditimit• Auditimi është proces sistematik i kryer nga audituesi i pavarur dhe kompetent i cili

grumbullon dhe vlerëson të dhëna të mjaftueshme dhe të rëndësishme mbi transaksionet

afariste dhe pasojat e tyre në përcaktimin e gjndjës së pasurisë,rezultatit afarist dhe

rrjdhjës së parasë.

• Objekt i auditimit janë informacionet e dhëna mbi transaksionet afariste dhe ngjarjet të

cilat thjeshtë shprehën në mënyrë kuantitative.

• Informatat kuantitative mund të verifikohën ndërsa ato jokuantitative nuk janë objekt i

auditimit.Shembull,përshtatshmëria e punëtorëve të punësuar dhe ngjarjëve të

ngjajshme.

• Qëllimi primar i auditimit është formimi i mendimit të audituesit mbi raportin

financiar.

• Të dhënat mbi shkallën e pajtushmërisë në mes të deklaratës së raportimit financiar dhe

S.K. gjinden në dokumentacionin kontabël (në fatura,çeçet,kontratat,fletëregjistrimet,

urëdhresat për pagesë,fletëpranimet etj).

• Auditimi përcakton dhe forconë vlerën e informacionit të krijuar në procesin kontabël.

• Mosnjohëja e teorisë dhe praktikës kontabël e deskrediton profesionalizmin dhe

kompetencat e audituesit.

• Subjekt të auditimit mund ta konsiderojmë audituesin, përsonin që shtron,programon

përfundimisht kryen gjithë procedurën e auditimit.

• Duhët të ekzistojë një dallim thelbësor në mes të audituesëve të brendshëm dhe të jashtë.

• Dallimi ndihmon në pëcaktimin dhe trajtimin e hollësishë të veprimeve vërtetuese që

nënshkruajnë.

4

Provimi i audituesit të autorizuar• Për thirrje auditues i autrizuar programi i provimit përfshinë:

a) Krahasimi i sistemit tatimor

b) Praktikat bashkëkohore të auditimit

c) Praktikat bashkëkohore të kontabilitetit dhe

d) Menaxhimi financiar

KONCEPTET E AUDITIMITKonceptet e auditimit

Rëndësia ose matrialiteti

Rreziqet me të cilat ballafaqohet audituesi gjatë auditimit të pasqyrave financiare

a) Rreziku afarist

b) Rreziku i auditimit

-rreziku inherent (vetëvedishëm)

-rreziku i kontrollit

-rreziku i pazbuluar

• Bazë e pikë nisjës së auditimit janë:

1. Rëndësia

2. Rreziku i auditimit dhe

3. Të dhënat (provatë evinenciale)

Në bazë të qëndrimit të audituesit mbi rëndësinë dhe auditimin e rrezikut definohen llojet dhe

vellimi i aktiviteteve të auditimit

Në bazë të përcaktimit të vëllimit të aktiviteteve të auditimit,audituesi merrë vendim mbi

dinamiken kohëore rreth mbledhjës të të dhënave.

• Rëndësia

SNA320-Rëndësia e auditimit i jep audituesit udhëzime konkrete mbi rëndësinë në procesin e

auditimit të P.F.

5

Rëndësia• Rëndësia definohet si mundësi e lëshimeve ose gabimeve në informacionet kontabël të

cilat mund të ndryshojnë ose të ndikojnë në qëndrimin e individeve.

• Pra informacioni është i rëdësishëm atëherë kur tregohet real dhe që ka ndikim në

vendimet afariste,ku përdoruesit e marrinë në bazë të raporteve financiare.

• Konceptin e rëndësisë audituesi duhet ta shqyrtojë në fazën e planifikimit dhe të

përfundimit.

• Tre hapat e vlerësimit të rëndësisë në procesin e auditimit të Pasqtrave financiare:

1. Hapi i parë, vlerësimi fillestar i rëndësisë me të cilin kuptojmë përcaktimin e shumës

maksimale të gabimeve të toleruara nga audituesi në Pasqyrat financiare që nuk kanë

ndikim në vendimet e shfrytëzuesëve të informacioneve të përmbajtura në Pasqyrat

financiare.

Shembull:500euro për ndërmarrjet e vogëla ka rëndësi ndërsa për Shoqëritë aksionare nuk ka

shumë rëndësi.

Audituesi vendos që për vlerësimin fillestar të rëndësisë të marrë si bazë pasurinë e tërësishme,

50.000 euro minimumi i vlerësimit fillestar prej 1%=500 ndërsa maksimumi 3%=1500,gabimet e

treguara në mes të 500-1500 kërkon një gjykim profesional të audituesit.

2. Në hapin e dytë, audituesi e bënë klasifikimin e vlerësimit fillestar të rëndësisë në disa zëra të

Pasqyrave financiare që mund të jenë kërkesat nga blerësit,rezervat etj.

Vlerësimi fillestar i rëndësisë së audituesit është 1.000euro me planifikim në bilancin

kontabël,kjo shumë shpërndahet në të gjitha zëratë e materialitetit në Pasqyrat financiare,shuma e

bilancit 60.000,nëse shuma e kërkesave nga blerësit është 12.000 lejushmëria e gabimeve në këtë

pozicion përcaktohet në këtë mënyrë:

(12.0000:60.000).1.000=200,deri në këtë shumë gabimet në kërkesa janë të lejueshme.

Përcaktimi i gabimeve në këtë pozicion me shumë se 200 euro i tregon audituesit se kërkesat nga

blerësit nuk janë treguar në mënyrë reale dhe objektive.

3.Në hapin e tretë, audituesi i krahason të gjitha gabimet e zbuluara me shumën e përcaktuar të

gabimeve të lejueshme në secilin pozicion të pasqyrave financiare

Në këtë hap audituesi i krahason jo vetëm gabimet e zbuluara në disa pozicione, me shumat e

tyre të përcaktuara me gabimet e lejuara, por edhe shumat e përgjithshme të gabimeve të lejuara

me shumat e përcaktuara me vlerësimin fillestar të rëndësisë.

Kur të gjitha gabimet e zbuluara janë më të vogëla se vlerësimet fillestare të rëndësisë

6

audituesi mund të përmbyll se P.F. janë treguar në mënyrë reale dhe objektive.

E kundërta, kur gabimet e përgjithshme të zbuluara janë më të mëdha se sa shuma e përcaktuar

në vlerësimin fillestar të rëndësisë, audituesi nga klienti duhet të kërkoje përmirësimin e P.F.

Rreziku i auditimit• Dy lloj bazë të rrezikut me të cilat ballafaqohën audituesit para auditimit të P.F.janë:

a) rreziku i auditimit dhe

b) rreziku afarist

Rreziku i auditimit rrjedhë nga mundësia që audituesit mund të japin mendimin në disproporcion

me pasqyrat financiare të cilat (mbajnë gabime materiale) ose janë gabime të rëdësishme të

treguara.

• Audituesi e bënë planifikimin dhe kryerjen e auditimit në atë mënyrë që auditimi i

rrezikut të jetë në nivel sa më të ultë i pranishëm.

7

• Për zvogëlimin e rrezikut të auditimit audituesi duhet të zbatojë veprimet e auditimit se si

të grumbullojë të dhënat e mjaftueshme dhe të mbaruara të auditimit, që ofrojnë një

besueshmëri për pasqyrat financiare.

Rreziku afarist• Rreziku afarist është në relacion me ato situata në të cilat audituesi i sheh si humbje për

shkak të çështjeve të pazgjidhura ligjore, mendimit negativ të publikut ose ngjarjeve të

tjera të lidhura me Pasqyrat financiare të cilat rishikohen.

• Për ndryshim nga rreziku i afarizmit audituesi mundet rrezikun e auditimit drejtpërdrejtë

ta kontrolloj me veprime të testimit

Rreziku i auditimit• Për vlerësimin e rrezikut të auditimit zakonishtë shqyrtohën këto pjesë përbërse të tij:

a) rreziku inherentni(i vetëvedishëm)

b) rreziku i kontrollit dhe

c) rreziku i pazbuluar

• Rreziku inherentni është menjanimi i ndonjë llogarie ose një grupi të transaksioneve

gabimisht të treguara nën supozimin se nuk ekziston kontrolli i brendshë i përgjithshëm.

Rreziku inherentRreziku inherent, ndjeshmëria e një pohimi të caktuar ndaj gabimeve materiale,duke

supozuar se kontrollet e brendshme nuk ekzistojnë

• Faktorët të cilët mund të ndikojnë të audituesi në vlerësimin e rrezikut inherentni janë:

1.Menaxhmenti i klientit

2.Veprimtaria e klientit dhe

3.Afarizmi dhe stabiliteti financiar i klientit

1.Motivimi i menaxhmentit që t,i bashkangjitet në mashtrimet e Pasqyrat financiare.

-pasuksesshmëria e menaxhmentit të trgojë dhe bartë një qëndrim të mirë ndaj kontrollit intern

dhe procesit të raportimit financiar.8

-ndryshimet e shpeshta të menaxhmentit, këshilletarëve dhe anëtarëve të këshillit

-mashtrimi i cili ka të bëjë në relacion me këmbimin e letrave me vlerë.

2.Faktorët të cilët në relacion me veprimtarinë e klientit më së shpeshti që përballen jenë:kërkesa

të reja kontabile,ligjore ose rregullativa të cilat mund të zvogëlojnë stabilitetin financiar,

konkurenca e lartë ose ruajtia e tregut,ndërimet e shpeshta të vëprimtarisë,që manifestohën me

ndërimet e shpeshta të teknologjisë si dhe shpejtësia vjetërsisë së prodhimit.

3.Në mesin e shumë fakëtorëve të cilët përballen me afarizmin dhe stabilitetin financiar të

klientit zakonishtë janë:

• pamundësia e realizimit të rrjedhjës së parasë nga aktiviteti afarist,vlerësimi subjektiv i

menaxhmentit në lidhje me pasurinë,obligimet, të hyrave ose të dalat të cilat kanë një

ndikim të fuqishëm në pozitën financiare të njësisë ekonomike(shembull:vlerësimi i

pagesave të blerësve,koha e njohjës së të hyrave,rëndësia e shlyerjës së shpenzimeve).

• transaksionet shumë të ndërlikuara veqanarishtë në fund të vitit.

• rëndësia e llogarive bankare.

• jo e zakonshme varrësia e madhe nga ngarkesat,kufiri i aftësisë për shlyerjën e

obligimeve të arritura etj.

. Rreziku i kontrollit • Rreziku i kontrollit është rreziku që me vëprimet e kontrollit intern nuk do të tejkalohen

ose zbulohen në kohën e duhur gabimet e rëndësishme të treguara në saldon e një llogarie

ose të një grupi të transaksioneve.

• Audituesi duke i shfrytzuar njohuritë mbi afarizmin e klientit e përcakton rastin

gjegjësisht kushtet që ofrojnë hapësirë për fillimin e mashtrimit ose konstaton se

mashtrimi ka ndodhur.

• Rreziku i kontrollit është rreziku i paraqitjës së një gabimi material në një pohim relevant

i cili nuk do të parandalohet ose zbulohet me kohë nga kont.bred.

• Faktorët e rrezikut të mashtrimit mund të klasifikohën në:

a)rreziku i cili lidhet për një nënshtrim të pasurisë të një përvetësimi kundër ligjor

b)rreziku i mashtrimit i lidhur me kontrollin

Një përvetësim kunder ligjor i pasurisë është vjedhja e saj e sidomos:

- paraja

-shëndërrimi i lehtë i pasurisë në para(nafat, diamanti,çipat e kompjuterëve etj).9

Rreziku i mashtrimit që lidhet me kontrollin për tejkalimin dhe zbulimin kudër ligjor të

përvetsimit të pasurisë zakonishtë janë:

- Mungesë përkatëse e mbikëqyrjes nga ana e menaxhmentit

- Mungesë e veprimeve seleksionuese për vendet e punës në të cilat përsoneli i punësuar ka

qasje në pasurinë që i nënshtrohet përvetësimit kundër ligjor.

- Evidencimi i udhëhequr në mënyrë të pa përshtatshme për pasurinë që i nënshtrohet

përvetësimit anti ligjor,

- Mungesë përkatëse e sistemit autorizues dhe lejimit të transaksioneve(para furnizimit)

dhe

- Sigurimi i dobët fizikë i parasë,letërave me vlerë,rezervave dhe pasurisë afatgjate.

Rreziku i moszbulimit• Audituesi me veprimet e tija nuk mund t’i zbulojë gabimet që ekzistojnë në saldot e

caktuara të llogarive ose në një grup të transaksioneve.Rreziku i moszbulimit,rreziku

që audituesit do të deshtojnë në zbulimin e gabimeve materiale të cilat ekzistojnë në

pohimet relevante

• Reziku i moszbulimit mbështetët në:

- Rrezikun e shrytëzimit të mostrës,që ka të bëjë me atë gjendje kur audituesi nuk i hulumton të

gjithë zërat e Pasqyrave financiare ose të gjitha llojet e ngjarjeve afariste.

- Rreziku i mosshfrytzimit të mostrave mund të paraqitet kur audituesi:

1. Nuk i aplikon me përgjegjësi vëprimet e auditimit

2. Nuk arrinë t’i zbulojë parregullsit-gabimet mashtrimet para aplikimit me përgjegjësi të

veprimeve të auditimit ose

3. Gabimisht e komenton rezultatin e auditi.

• Veprimet e auditimit me përgjegjësi të cilat audituesi i aplikon më qëllim të zbulimit të

parregullësive në Pasyrat financiate mund të jenë:

- Kryerja e befasishme e auditimit-testeve të paparalajmruara

- Insistimi në numrimin e rezervave në fud të vitit

- Ndryshimi i veprimeve të audituesit gjatë vitit vijues,kontaktimi me blerës,furnitoret

kryesor ose mbështetje e konfirmuar me shkrim

- Vërtetimi i besushmërisë së evidencës kompjutorike

10

- Kërkesat plotësuese të të dhënave të auditituar nga burimet e jashtme të njësisë

ekonomike.

STANDARDET E AUDITIMIT

Standardet e auditimit

Standardet në Përgjithsi të Pranuara të Auditimit

- Standardet e përgjithshme të auditimit

- Standardet e ushtrimit-kryerjes së auditimit

- Standardet e raportimit të auditimit

Standardet Ndërkombtare të Auditimit

- Përgjegjësia

- Planifikimi

Procedurat e auditivit

Standardet e auditimit shenojnë rregullat themelore të cilat aplikohen me rastin e

auditimit të P.F.

Standardet e auditimit sigurojnë profesionalizëm dhe pavarsi audituesit

Këto përmbajnë udhezime praktike për zhvillimin e vetë vëprimeve të auditimit dhe

shprehjën(dhënien) e mendimit

• Standardet nuk kanë fuqinë e ligjit,por rregullisht aplikohën dhe mundësojnë zhvillimin e

profesionit të auditimit

• Në standardet e auditimit janë të përmbajtura të gjitha përvojat ekzistuese të cilat kanë të

bëjnë me fushë vëprimin e auditimit.

• S.N.A më të njohura janë ato amerikane,të njohura me emrin S.P.P.A.

• Në vazhdim do të shohim përmbajtjen e S.PP.A dhe S.N.A

1. S.në P.P të Auditimit klasifikohen në këto tri grupe:

-standardet e përgjithëshme,të cilat i dedikohen plotësishtë audituesit në relacion

me:profesionalizmin,pavarsinë dhe një detyrim i vëmendshëm i audituesit

11

Standardet e përgjithëshme të auditimit• Auditimi duhet të kryhet nga përsona që kanë përgaditje profesinale dhe përvojë në

auditim.

• Audituesi në të gjitha çështjet që shdyrton duhet të jetë i pavarur në dhënien e mendimit.

• Gjatë auditimit dhe përgaditjës së raportit të auditimit duhet të tregohet një kujdes i

veçantë profesional.

• Më i rëndësishmi nga tri S.P.A. është pavarsia,

• Kodi i etikës profesionale të ekspertëve kontabel të autorizuar i ndalon ata të shprehin

mendimin mbi P.F.nëse ata nuk janë të pavarur,

• Pavarsia nënkupton që audituesi mos të ketë asnjë interes financiar ose material në

njësinë për P.F. Që shpreh mendimin

Standardet e ushtrimit të auditimitstandardet e ushtrimit(kryerjës) së auditimit, radhiten në këto tri pjesë të rëndësishme:planifikimi

i rregullt i punëve të auditimit,vlerësimi i sistemit të kontrollit intern,grummbullimi dhe

besushmëria e të dhënave materiale

-standardet e raportimit:në raportin e auditorit duhet të shenohet së P.F janë ndërtuar në

pajtushmëri me S.P.P.te K.

Standardet e raportimit të auditimitse duhet të ceket në raport të audituesit se në këtë periudhë dhe në periudhën e kaluar janë

aplikuar me konseguencë Parimet e kontabilitetit,informacionet e prezentuara në

P.F.konsiderohën të kuptueshme dhe të përgjithshme dhe raporti i auditorit duhet të përmbajë

opinionin mbi P.F. dhe arsyet e bazuara në fakte.

Standardet ne pergjithesi te pranuara te auditimit

1. Standardet e pergjithshme

2. Standardet e kryerjes se auditimit

3. Standardet e raportimit

12

1. Standardet e përgjithshme

Profesionalizmi i audituesit

Pavaresia e audituesit

Kujdesi i duhur profesional

2. Standardet e kryerjes se auditimit

Panifikimi i auditimit

Kontrolli intern

Grubmullimi i te dhenave

3. Standardet e raportimit

Harmonizimi me PPPK

Aplikimi me konsekuence PPPK

Informacioni perkates

Dhenia e mendimit

Dhe ne fund per te tri standardet e siper përmendura vlen:

Udhezimet per aplikimin e standardeve te audimit ( interpretimi i standardeve)

Sandaredet ndërkombëtare të auditimit• Sandardet ndërkombëtare të auditimit të cilat janë aktuale të cilat shënohen numërikisht

nga 100-999 dhe përndahen në këto grupe:

- Përgjegjësia(200-299)

- Planifikimi(300-399)

- Kontrolli intern(400-499)

- Të dhënat e auditimit(500-599)

- Shfrytëzimi i punës së të tjerëve(600-699)

- Përfundimi i auditimit dhe raporti(700-799)

- Fushë vëprimi i vecantë(800-899

13

Përgjegjësia• Në kuadër të këtij grupi audituesit kanë në dispozicion këto S.N.A:

SNA.200-qëllimi dhe parimet e përgjithshme të auditimit të P.F.

SNA.210-Kushtet e marrjës se dëtyrimeve të auditimit

SNA.220-Kontrolli i kualitetit nga auditimi mbi bësushmerin e informacionit financiar

SNA.230-Dokumantacioni i audituar

SNA.240-Përgjegjësia e audituesit që në auditimin e P.F.i ka shqyrtuar mashtrimet

SNA.350-Shqyrtimi i ligjeve dhe rregullativave në auditimin e P.F.

SNA.260-Komunikimi mbi qështjet e auditimit me ata të cilet janë të ngarkuar me qeverisje.

Planifikimi• Në grupin e planifikimit audituesit kanë në dispozicion këto SNA:

SNA.300-Planifikimi i auditimit të P.F.

SNA.315-Kuptushmëria e subjekteve afariste dhe mjedisi i tyre në vlerësimin e rrezikut që

tregohet gabimisht

SNA.320-Rëndesia e auditimit dhe

SNA.330.Vëprimet e auditimit si reagim në vlerësimin e rrezikut.

Procedurat e auditivit• Mundësojnë mbledhjën e të dhënave të mjaftueshme gjatë procesit të auditimit.

• Mbështetën në gjykimin profesional të audituesit,i cili zbatohet sipas rrethanave.

• Janë rrjedhojë e zbatimit të standardeve të auditimit.

• Shërbejnë për të provuar saktësinë e regjistrimeve dhe të pasqyrave financiare.

• Audituesit nuk i rishqyrtojnë të gjitha ngjarjet ekonomike të kryera në njësi, për shkak të

kostos së lartë të një kontrolli të tillë.

• Procedurat e auditimit zbatojnë teknika të caktuara që i përshtaten çdo zëri në P.F. dhe

natyrës së njësisë që auditohet.

-shembull,zëri klientë i bilancit,shqyrtohet duke u nisur nga shitja,nga origjina e tyre

-kjo procedur e verifikimit të zërit klientë shërben edhe për verifikin e zërit Të ardhurat nga

shitja bruto.

• Procedurat e auditimit përfshijnë:

14

1). rishikimi i veprimeve operative, përgaditja dhe dërgimi i faturave,metoda e llogaritjes

së amortizimit të mjeteve kryesore, metoda e llogaritjës së kostos së inventarit etj.

2).inspektimi dhe llogaritja,shqyrtimi kompetent nga audituesi të aktiveve dhe të burimeve,

3).sigurimi i provës evidenciale,cdo ngjarje ekonomike duhet të mbështetet në një

dokument,që vërteton se veprimi është kryer si pas ligjit dhe është i saktë.

Dokumentat që shërbejnë si mjete prove evidebciale janë

a) Dokumentat që mbështetin detyrimet dhe shpenzimet:kërkesat e blerjëve, autorizimet e

blerjëve,faturat e furnitorëve,fletë hyrjet,

b) Dokumentet që mbështetin ngjarjet në aktivet dhe të ardhurat:raporti i llogarisë

rrjedhëse,dëftesat për arkëtim,autorizimet e shitjes,faturat e shitjeve,fletë daljet, faturat e

taksave,kontratat etj.

dokumentet e pagesave(mandat pagesat cecet ,urdhër xhirimet),kopjet e dokumenteve të

hipotekës,kontratat etj.

c)Dokumentet që mbështesin veprimtaritë dhe marrëveshjet e realizuara:kontrata e

ortakrisë,statuti i korporatës, proces- verbalet e mbledhjëve të drejtuesëve dhe

aksionarëve,ligjet dhe vendimet në fuqi, marrëveshjet e huadhënies,huamarrjës, shpalljet e

dividentëve etj.

d)Dokumentet që mbështesin ngjarjet e brendhshme:të pajtimit në punë,urdhrat e prodhimit,e

llogaritjes së kostos sipas produkteve ose sipas vendit të ndodhjes (qendrave të përgjegjësisë)

etj.

4).sigurimi i provës së saktësisë,për regjistrimet e kryera,provat gjenden me zgjedhje dhe

me testim.

5).konstatimi i përputhjeve,në këtë proces krahasohen regjistrimet e korporatës që

auditohet me të dhënat që sigurohen nga burimet e pavarura.Shembull,konstatohet përputhja

e tepricës së llogarisë rrjedhës në bankë me soldon e librit të madh të korporatës ose totali i

faturave të derguara klientëve duhet të përputhet me levizjet debitore të llogarisë klientë.

15

DESHMIT APO TE DHENAT E AUDITIMIT

Auditimi i të dhënave si koncept Të dhënat ose faktet evidenciale të auditimit

Deklarata e menaxhmentit

Qëllimet e auditimit

Veprimet e auditimit

Llojet dhe karakteristikat e të dhënave të audituara

Dokumenti i punës-fleta e punës

Dëshmit(të dhënat) e auditimit• Parimi i dokumentaritetit është njëri ndër parimet më të vjetra të auditimit.Në bazë të

këtij parimi audituesi duhet të mbledh-grumbullojë dokumenta të mjaftueshme përkatëse.

• Provat e auditimit-materiale janë informacione të cilat audituesi i grumbullon dhe i

shfrytëzon para se të hulumtohet pajtushmëria e informacionit në raportin financiar

Dëshmit e auditimit• SNA 500 Dëshmit e auditimit janë një kornizë bazë për të kuptuar dhe shfrytëzuar të

dhënat e auditimit

• Në dëshmit e auditimit mbështetët opinioni përfundimtar i audituesit mbi P.F.

• Të dhënat e para të auditimit janë informacionet në kornizën e evidencimit kontabel në

bazë të cilave ndërtohen P.F.

Të dhënat e auditimit• Raporti financiar i njësisë ekonomike përmbanë deklaraten e menaxhmentit mbi

pozicionet e caktuara të raportimit financiar(pasqyrave financiare).

• Para se të fillohet me grumbullin e dëshmive të auditimit rregullisht paraqiten dy

probleme:

a) sa të dhëna materiale duhet t’i grumbullojë audituesi dhe

b) cili kualitet duhet të jetë i faktëve materiale që t,i kënaq nëvojat për dhënjen e mendimit të

audituesit.16

Deklarata e menaxhmentitDeklarata e menaxhmentit ka të bëjë me raportin se:

- ekzistojnë ose vazhdojnë së ekzistuarit zëratë e mjeteve,detyrimeve dhe kapitalit

- plotësisht

- të drejtat dhe detyrimet

- vlerësimi dhe rradhitja dhe

- të njoftuarit

Qëllimet e auditimit• Qëllimet e auditimit çërtifikohen nga deklarate e menaxhmentit dhe është në relacion me

deklaraten e menaxhmentit.

• Audituesi cakton cilat qëllime të auditimit duhet aplikuar për secilën deklaratë të

menaxhmentit.

• Qëllimet e auditimit zakonisht janë:

-ekzistenca

-vlerëshmëria

-plotënia(tërësia)

-cutoff (pëkufizimi kohorë)

-pronësia

-saktësia mekanike

-vlerësimi

-klasifikimi dhe

-informimi

Vlerëshmëria e auditimit mbështet deklaratën e menaxhmentit për ekzistencën e evidencës ose

me pozicionet e pasurisë,obligimeve në pajtushmëri me vlerën që i përgjigjet duke i futur të hyrat

dhe të dalat në periudhën që i përgjigjet.

Nga ky qëllim kërkohet se të gjitha ngjarjet ekonomike në secilën llogari janë të ndershme dhe

duhet të paraqiten në zëratë e P.F.

Për audituesin është me rëndësi të dijë se sa pozicione në P.F. janë mbivlerësuar.Audituesi me

vëprimet e testimit konfirmonë vlerëshmërin e kërkesave ndaj blerësve që mund të jenë të

mbivlerësuara.

17

Tërësia e qëllimit të auditimit në raport me deklaratën e menaxhmentit ka të bëjë se të gjitha

ngjarjet ekonomike janë evidencuar në librat afariste.

Për testimin e qëllimit të auditimit të tërësisë për kërkesat ndaj blerësve audituesi krahason

Librin ndihmës me Librin kryesor nëse shumat nuk përputhen atëherë ekzistojnë kërkesa të

blerësve të pa evidencuara.

Cutoff(përkufizimi kohorë) si qëllim i auditimit në raport me deklaratën e menaxhmentit mbi

tërësinë merr në pytje se a janë ngjarjet afariste të evidencuara në kuadër të periudhës përkatëse.

Audituesi dëshiron të dijë se në vitin vijues a janë të evidencuara të gjitha të hyrat në raport me

shitjen,shqyrtonë fletë-dërgesat faturat në fund të vitit vijues dhe në fillim të vitit afarist dhe të

krijojë një besushmëri se nuk është bartë në vitin tjetër.

Pronësia ka të bëjë me pytjen mbi të drejtatë dhe obligimet e njësisë ekonomike se a është

pronar i pasurisë së treguar ose a janë obligimet e treguara me të vërtetë borgje të

saja.Shembull,audituesi pytë menaxhmentin se a ka ndonjë kërkesë që është shitur dhe është

evidencuar dhe janë treguar në P.F.kërkon nga menaxhmenti të korigjohen.

Saktësia mekanike përkrahë deklaratën e menaxhmentit që shpien në vlerësim dhe radhitje.Ky

qëllim i auditimit verifikon se ngjarejet afariste dhe shumat në librat afariste a janë evidencuar

saktësishtë.

Vlerësimi si qëllim i auditimit shpien në vlerësimin dhe radhitjen dhe merret me qështjen se

pozicionet e treguara në P.F.janë reale. Shembull, kërkesat nga blerësit a janë të evidencuar si

pas vlerës neto reale.

Klasifikimi është qëllim i auditimit i cili është në raport me deklaratën e menaxhmentit mbi

publikimin.Para auditimit të kërkesave audituesi i verifikon se a janë kërkesat nga të punësuarit

ose nga partnerët tjerë ndaras të klasifikuar nga kërkesat e blerësve.

Publikimi(shpallja) është qëllim i auditimit i cili në marrëdhnie të drejtë me deklaratën e

menaxhmentit mbi shpalljen merrët me qështjet se a janë të gjitha informacionet e shpallura në

P.F.Shembull,nëse kërkesat

(të gjitha ose një pjesë) hipotekohen si garanci për ndonjë obligim,atëherë informacionet e

njëjta duhet të publikohen në shpalosje në krahasim me P.F.

18

Veprimet e auditimit• Përmes vëprimeve të auditimit realizohen qëllimet e auditimit.Tërësia e veprimeve të

auditimit paraqet programin e audituesit.

• Me aplikimin e programit, audituesi arrinë deri të të dhënat mbi besushmërin e P.F.

• Informacionet në evidencën kontabël në librat afariste të klientëve dhe ato të tjera janë të

dhëna të rëndësishme të cilat i grumbullon audituesi.

• Deri të të dhënat në formë të informacioneve kontabël dhe informacioneve tjera audituesi

arrinë duke i shfrytëzuar këto veprime të auditimit:

- Hulumtimi i evidencës kotabël ose dokumentacionit

- Hulumtimi i pasurisë

- Vëzhgimi-hetimi

- Konfirmimi

- Informimi

- Llogaritja pas veprimeve(rishtaz)llogaritje

- Prap(përseri) ekzekutimi dhe

- Veprimet analitike

Llojet dhe karakteristikat e të dhënave të auditimit• Të dhënat nuk janë vetëm nga evidenca kontabile e klientit por edhe nga burimet tjera.

• Klasifikohen këto lloje të dokumentacionit të të dhënave te audituara:

-të dhënat e krijuara dhe të rujtura nga përsonat e tretë(të konfirmuara përs.tretë)

-të dhënat e audituara të cilat kryhen nga përsonat e tretë(ruhen nga njësia)-faturat hyrse

të dhëat e audituara që i krijonë dhe i ruan njësia ekonomike(librat afariste)

• Audituesi me rastin e grumbullimit të të dhënave të audituara i shqyrton këto dy

karakteristika:

a)të dhënat e (përsosura) mbaruara dhe

b)të dhënat e mjaftueshme

19

Të dhënat e përsosura• Para vlerësimit të pajtushmërisë së të dhënave audituesi zakonishtë shqyrton këta faktorë:

- pavarsia dhe klasifikimi i burimit të dhënave

- rezultatet e kontrollit intern dhe

- angazhimi përsonal dhe kompetencat e audituesit

- Besushmëria e të dhënave të auditimit mund të verifikohet në përgjithësi përmes:

- kur mirren nga burimet e pavarura jashtë njësisë ekomomike

- kur i mbledh vetë audituesi pa u mbështetur në kontrollin e brendshëm

- kur ekzistojnë në formë elektronike ose të dokumentacionit

- kur të dhënat merrën nga dokumentacioni burimor,se sa nga ai i përshkruar ose fotoko

Të dhënat e mjaftueshme• Audituesi para formsimit të mendimit mbi ndëtimin e pasqyrave financiare,më shumë

bazohet në të dhenat e sygjeruara se sa të besuashme.

• Ekzistojnë dy kushte për kryerjen e këtij veprimi:

1) Auditimi të kryhet në kohë dhe me shpenzime racionale dhe mbështetet vetëm në

hulumtimin e mostrave të ngjarjeve afariste.

2) audituesi me veprimet e tij shpeshë mbështetet në të dhëna të cilat nuk janë plotësisht të

besueshme.

Shembull,audituesi mundet fizikisht të vëtetojë rezervat,por këto të dhëna nuk do të zgjidhin

problemin e vjetërsisë së tyre.

Në sasinë e të dhënave të mjaftueshme të auditimit ndikon rreziku i gabimeve të treguara si dhe

kualitetit i këtyre të dhënave të audituara( matës të sasisë së të dhënave)(matës të kualitetit të

dhënave)

Fletët e punës së audituesit• Dokumenti i punës përmban shënimet mbi planifikimin dhe kryerjen e auditimit mbi llojn

dhe madhësin e veprimeve të kryera të auditimit,mbi rezultatet të tilla të veprimeve si dhe

mbi përfundimet e marra në bazë të dhënave të audituara.

• Me dokumentin e punës konstatojmë të dhënat materiale të cilat me rasti e publikimit të

raportit të auditimit audituesi i ka përgaditur përsonalisht ose të grummbulluara nga të

tjerët.

20

Dokumenti i punës• Dokumumenti i punës së audituesit:

-ndihmon në planifikimin dhe kryerjen e auditimit

-ndihmon në mbikëqyerjen dhe rishiqimin e auditimit dhe

- të dhënat e shënuara të auditimit të dalura nga punët e kryera të cilat shërbejnë si bazë në

dhënien e mendimit të audituesit.

• Në formën dhe përmbajtjen e dokumentit të punës ndër të tjerat ndikojnë:

a)lloj i obligimeve të marra

b)lloj dhe ndërlikushmëria e afarizmit të klientit

c)gjendja e sistemit kontabël të klientit dhe

d) gjendja e kontrollit intern të klientit

• Dokumenti i punës përmban:

-programin e auditimit

-procesin mbi pytjet e diskutuara

-përmbledhia e pytjeve të rëndësishme

-konfirmimi

-deklarata e drejtorisë-menaxhmentit

udhëzuesit kontrollues dhe

-korespodenca në lidhje me fushat e rëndësishme.

• Procesi i auditimit të pasqurave financiare• Deri te ndërtimi i raportit te auditimit, audituesi në mënyrë të pashangshme duhet të

kalojë nëpër këto faza të aktivitetit të auditimit:

-punët parapergaditore të auditimit

-planifikimi i auditimit

-shqyrtimi i sistemit të kontrollit intern dhe kryerja e testeve të kontrollit

-kryerja e të dhënave të testuara

-përfundimi i auditimit dhe

-formimi dhe dhënia e raportit të auditimit.

21

DETYRAT THEMELORE TE AUDITIMIT

AUDITIMI- KONTROLLINGU Auditimi i brendshëm dhe detyrat e tij

Standarted e auditimit të brendshëm

Raporti i audituesit të brendshëm

Kontrollingu

Ngjajshmërit dhe dallimet në mes të auditimit të brendshë dhe kontrollingut

Auditimi shtetrorë

Metodologjia e bërjes së auditimit shtetrorë

Opinioni i audituesit

Detyrat themelore të auditimit të brendshëmDetyrat bazë të auditimit të brendshëm janë:

- Hulumtimi dhe vlerësimi mbi rregullësin e sistemit të kontrollit të brendshëm

- përcaktimi i pajtushmërisë të planeve të miratuara, politikave dhe veprimeve

- përcaktushmëria e besushmërisë së informacionit të cilin menaxhmenti e përdorë për

marrjen e vendimeve afariste

Auditimi i brendshëmPropozon masa për ngritjen e sistemit të Kontrollit të brendshëm

Audituesi i brendshëm është i punsuari në njësinë ekonomike,nga ai pritet të jetë i pavarur në

frymen e parimit të pavarsisë në kryerjen e detyrave të përmendura më parë.

Auditimi i brendshëm është i orjentuar në afarizmin e përgjithshëm të njësisë ekonomike dhe

hulumtimin e funksioneve afariste.

Qëllimi i Auditimit të brendshëm është t’u ndihmojë menaxherëve para së të marrinë vendime

afariste.

Auditimi i brendshëm i shërbenë vetëm menaxhmentit dhe përdoruesëve të brendshëm të tjerë

intern

Kur auditimi i brendshëm është i besueshëm në punën e tij,Auditimi i jashtëm shpesh mbështetët

në veprimet e kryera nga ai22

• E përbashkët për Auditimit të brendshëm dhe Auditimi i jashtëm është se si njëri dhe

tjetri mbështetën në të njëjtën bazë të të dhënave dhe aplikojnë metoda dhe teknika të

njëjta në kryerjen e aktiviteteve të auditimit.

• Adituesit e brendshëm e bejnë auditimin në bazë të standardeve të aprovuara nga Instituti

Ndërkometarë i Auditimit Intern IIA

Standardet e auditimit të brendshëm• Instituti i A.B.(IIA) botoi Standardet e Praktikës Profesionale të Auditimit të

Brendshëm,që prezentojnë kriteret në bazë të së cilave duhet të vlerësohet dhe të matet

funksionimi i departamentit të auditimit të brendshëm e të cilat janë:

a) standardet atribut

b) standardet e rezultatit (përformancës)

c) standardet e zbatimit

Standarted atribut• Këto standarte trajtojnë karakteristikat e audituesëve të brendshëm (qëllimet, pavarsia,

objektiviteti) dhe organizatave që kryejnë veprimtarinë e auditit të brendshëm.

• Seria 1000 e standarteve i përket standarteve atribut.

Standarted e përformancës• Këto standarte përshkruajnë natyren e veprimtarive të auditit të brendshëm dhe ofrojnë

matjen e cilësisë (kriteret e cilësisë) nëpërmjet të cilave vlerësohet rezultati i këtyre

shërbimeve të auditit të brendshëm(planifikim,komunikim dhe miratim,politikat dhe

procedurat, administrimi i rrezikut dhe kontrolli).

• Seria 2000 i përket standarteve të përformancës.

Standardet e zbatimit• Këto standarte përfaqësojnë përdorime specifike të standarteve atribut dhe të

përformancës në lloje të veçanta të shërbimeve ose të industrisë (shembull, kontrolli i

vetëvlerësimit,auditimi i i zbatimit të kudrit ligjor e rregullativ dhe auditimi i mashtrimit).

23

Auditimi i brendshëm• Në bazë të standarteve të auditimit veprimet gjithpërfshirëse të auditimit të brendshëm

ndahen në këto faza të aktiviteteve të auditimit:

- Planifikimi

- Hulumtimi i informacioneve dhe vlerësimi i të dhënave përmes grumbullimit dhe testimit

- Përgaditja dhe komunikimi i rezultateve hulumtuese dhe

- Përcjellja e rezultatit të punës së auditimit të brendshëm

Planifikimi përcakton këto plane të auditimit të brendshëm:

a)Planin strategjik(pëgaditjen,planf.aktivite.)

b)Plani vjetor dhe

c)Planin e veprimit të auditimit në auditimin e brendshëm.(Plani i detajuar)

• Pas shqyrtimit të informacionit përmes testimit dhe grumbullimit të të dhënave të

tanishme audituesi përgadit raportin për menaxhmentin e njësisë ekonomike.

Raporti i auditorit të brendshëm duhet të përmbaje:

24

Raporti i audituesit të brendshëm- Pjesa hyrse përmban informacione të përgjithshme të njësisë ekonomike, aktivitetet dhe

organizimi i njësisë e cila hulumtohet

- Pjesa në të cilën pasqyrohet kuptimi-qëllimi i raportit,në këtë pjesë gjërësishtë

përpunohet fusha ose aktiviteti i hulumtimit të auditituesit të brendshëm

- Pjesa në të cilën sjellë mendimin mbi rekomandimet për menaxhmentin (mendimi mund

të jetë i pakushtëzuar,i kushtëzuar,me rezerve dhe përjashtues)dhe

- Pjesa që konfirmon mendimin e theksuar dhe rekomandimet e evidencuara.

• Raporti i audituesit të brendshëm përpiqet të:

- propozojë dhe të nxisë ndryshimet,

- sigurojë mirë-kuptimin në kontrollin e brendshëm,

- sigurojë veprimet në pajtushmëri me rekomandimet e audituesit të brendshëm,

- ballafaqimi i menaxhmentit me problemet

- dokumentimi i rezultateve të punës të audituesit,

- të sigurojë besushmëri menaxhmentit në shiqimin e aktiviteteve të audituesit të

brendshëm,

- t’i tregojë menaxhmentit se si problemet mund të zgjidhen dhe

- të sigurojë informacione për nevojat e vendosjës afariste.

- Raporti i A.B.zakonisht u dorëzohet përsonave që inicojnë veprime konkrete e ata

janë:menaxherët e lartë të cilët e shqyrtojnë raportin e auditimit me menaxheret e

ndryshem,komitetin e auditimit,audituesit e jashtëm etj.

- Në praktikë ofrohen shembuj mbi gjendjen e organizimit të A.B. e që mund të jetë:

- Pjesë e sistemit të shërbimit kontab-finan

Organizimi i auditimit të brendshëm- njësi e pavarur organizative,

- trup kryesor i menaxhmentit dhe i organit mbikëqyrës,

- trup këshillues i organit mbikëqyrës,

- pjesërishtë i decantralizuar A.B dhe

- Plotësishtë i decentralizuar A.B

Ekipet e A.B formohen varësisht nga punët e llojt të njejtë që duhen të realizohen25

Kontrollingu• Kontrollingu është pjesë e mbikëqyrjës interne të shoqërisë tregtare për mes të cilit

sigurohet:krahasimi i rezultateve të për ditëshme me planifikimin,mbikëqyrjen,dhe

informimin si dhe të ndikuarit në sjelljën e të punësuarëve.

• Kontrollingu sot përjetohet gjithnjë e me shumë si funksion i sistemit të brendshëm të

menaxhmentit i cili fonksionon si:

- Sistem vlerash

- Sistem kontrolli

- Sistem informimi dhe

- Sistem qeverisje të potencialit njerëzor.

Kontrollingu vepron si njësi e veçantë organizative ose në kudër të ndonjë sistemi të njësisë

ekonomike.

Përsoni që udhëheq kontrollingun konsiderohët i barabartë më drejtorët ekzekutiv,pas drejtorit

menaxhues.

• Përsoni që i kryen punët e kontrollingut nuk pritet nga ai që t’i njohë vetëm

kontabilitetin,financat,auditimin,tatimet ,të kuptojë qeverisjën,organizimin,planifikimin

dhe të ngjajshme por nga ai kërkohet që të njohë teknologjin e prodhimit asortimanin

mjedisin,të dinë të komunikojë,t’i shpreh qartë idet e tij dhe t’i motivojë të tjert.

Ngjajshmërit dhe dallimet në mes të A.B Kontrollingut • Auditimi i brendshëm dhe Kontrollingu organizohen në shoqëritë e madhë dhe të mesme.

• Janë në funksion të realizim të qëllimit të shoqërisë,

• Kërkojnë pofesionalizëm të lartë, shkathtësi,zotësi dhe komunikim

Dallimet1. Auditimi hulumton ngjarëjet afariste të ndodhura me qëllim të shprehjës së

mendimit,ndërsa kontrollingu është i orjentuar nga e ardhmia dhe në mënyrë aktive të

kontribojë në realizimin e qëllimit të kompanisë.

2. A.B ka karakter korigjues ndërsa Kontrollingu është për çdo ditë prezent në afarizem dhe

ka karakter preventive

26

3.Qëllimi A.B është harmonizimi me normat rregullat ligjet,standardet dhe procedurat,

ndërsa qëllimi i Kontrollingu është kordinimi dhe integrimi i funksioneve të menaxhmentit.

4.A.B funksionon me standardet e miratuara,Kontrollingu nuk bazohet në standarde,por

hulumton harmonizimin e tyre me afarizmin dhe madhësit e realizuara.

5.A.B informon kohë pas kohe,ndërsa Kontrollingu informon për cdo ditë,javë dhe në fund të

vitit.

Në fund A.B dhe Kontrollingu e plotësojnë njëri tjetrin,kontrollingu i shrfytëzon të dhënat dhe

informacionet të vërtetuara nga A.B ndërsa A.B e hulumton atë që është e rëndësishme dhe kalon

përmes kontrollingut të dhënat,puna,politikat etj.

Llojet e auditimit• Të vetmet lloje të auditimit të cilat mund t’i gjejm në teori dhe praktikë mund të

grupohen sipas:

1. Hulumtimit të objektit dhe

2. Subjekti-organt që e kryen auditimin

Llojet e auditimit sipas hulumtimit të objektit janë:

• Aditimi i pasqyrave financiare, ka të bëjë me forcimin se P.F janë ndërtuar me kriteret e

përcaktuara.

Sipas objektitKy lloje i auditimit aplikohet zakonisht në P.F(bilanci kontabel,pasqyra fitim-hubje pasqyra e

rrjedhës së parasë,pasqyra mbi ndryshimin e kapitalit dhe shpalosja e zërave në pasqyra.

Si kritere të auditimit merrën Parimet e kontabilitetit,Standardet ndërkombëtare gjegjësisht

Standardet e Kosoves për raportim financiar,dispozitat ligjore dhe politikat e aprovuara kontabël.

• Auditimi i pajtushmërisë vazhdon të forcojë lartësin e harmonizimit me rregullativat e

përcaktuara,politikat,ligjet kontratate ose dispozitat shtetrore dhe me normat e rregulloret

e brendshme të njësisë ekonomike.

• Auditimi i afarizmit ka të bëjë me hulumtimin e aktiviteteve të përgjithëshme

ose vetëm të një pjese të aktivitetit njësisë ekonomike,me qëllim të përparimit të afarizmit. Te ky

lloj i auditimit është qëllimi të vlerësoj afarizmin,të vërtetojë fushatë të cilat duhet të rriten dhe të

japin propozime të caktuara.

Ky auditim shpesh quhet auditim i menaxhmentit27

Auditimi sipas organeve që e bëjnë hetimin• Auditimi intern

• Auditimi shtetror dhe

• Auditimi i jashtem

Auditimi shtetror-Z.A.GJ.punët që i kryen janë të përcaktuara me Ligjin mbi auditimin shtetror.

-Bënë auditimin e të hyrave,shpenzimeve, P.F, transaksioneve financiara të njësive në sektorin

shtetror,të njësive lokale,

Auditimi shtetror dhe njësit tjera që shrytëzojnë paran publike

Audituesi gjeneral bënë hulumtimin e dokumentave të sistemit të kontrollit intern

auditimit intern,vëprimet kontabile dhe financiare,evidenca tjera që tregojnë se P.F janë reale dhe

të besueshme dhe rezultatet e aktiviteteve financiara a janë në pajtushmëri me parimet dhe

standardet e kontabilitetit.

28

Metodologjija e bërjës së auditimit shtetror• Aditimi shtetror bëhët njëherë në vit i fondeve të njësive qendrore dhe atyre lokale,

kompanive publike dhe agjencioneve të ndryeshme publike.

• Auditimin e bënë audituesi i autorizuar shtetror sipas metodologjisë,punës dhe vëprimeve

të përcaktuara sipas standardeve të organizatave ndërkombëtare dhe sipas Kodit te etikës

profesionale të audituesit.

• Auditimi shtetror-Gj.përgaditë planin vjetor të punës i harmonizuar me vitin fiskal të

njësive buxhetore.

• Kriteret që aplikohen para se të zgjidhet njësia për auditim janë në kuadër të ligjit

gjetjeve dhe opinionit nga auditimi i më parshëm dhe grumbullimi i të dhënave mbi

njësinë,nga institicionet tjera dhe mediave publike.

• Aditimin e bëjnë dy ose më shumë auditues varësishtë nga madhësia e njësisë

ekonomike.

29

• Për raportin e përgaditur mbi P.F audituesit japin një opinion i cili mund të jetë:opinion

stsndard parezervë,opinion me rezervë, refuzim i opinionit dhe opinion i kundërt.

Opinoni i audituesit• Opinioni parezervë i audituesit për P.F ka të bëjë me paraqitjen e drejtë të saktë dhe të

besueshme në të gjitha aspektet materiale,poziten financiare, të rrjedhjës së parasë të

kompanisë për vitin fiskal në pëputhje me PKPP,SKK,SKRF të cilat janë të aplikueshme.

• Opinion me rezervë mbi p.f është rrjedhojë e një shmangie prëj parimeve kontabel.

por pasqyrat financiare japin një pamje të vërtetë dhe të sinqertë të kompanisë.

• Refuzim opinioni është kur nuk ka evidencë të mjaftueshme dhe të

përshtatshme ,audituesi nuk është i pavarur për të formuar një opinion mbi pasqyrat

financiare.

• Opinion i kundërt jepët kur pasqyrat financiare nuk japin pamjen e vërtetë dhe të sinqertë

të kompanisë.

Kodi i etikës profesionale• Kodi i etikës profesionale të shtetit bazohet në këto parime:

- Parimi i përgjegjësisë

- Parimi i mbrojtjes së interesit publik

- Parimi i ndërshmërisë

- Parimi i pavarsisë dhe objektivitetit dhe

- Parimi i kompetencës të audituesit shtetror

KONTROLLI I LLOGARIVE PER TU PAGUAR

Kontroll dhe auditim Kontrolli i logarive të pagueshme

Kontrolli i rrjedhjës së parasë

Kontrolli i përkufizimeve kohore

30

Kontrolli i llogarive të pagushme• Kompania për çdo ditë krijonë detyrime ndaj besorsëve e të cilat janë:

- Detyrimet për blerjën e lëndëve të para,materialit,shërbimeve,mjeteve kryesore ndaj

punëtorëve dhe organeve shtetrore.

- Detyrimet skadojnë sipas afatit të kontraktuar.

• Kontrolli i llogarive të pagueshme ka të bëjë me verifikimin e kontratave të shit-blerjës

në përmbushjen e detyrimeve,në arsyshmërin e reklamacioneve të shkaqëve të kontesteve

dhe çështjeve të tjera.

• Gjatë analizës të llogarive të pagushme duhet të kemi parasysh:

-përcaktimin e lindjës së detyrimit dhe likuidimi i faturave.

-verifikimi nëse shumat në Bilancin kontabël përputhen me librat ndihmëse kontabël.

-verifikimi se të gjitha detyrimet në ditën e ndërtimit të Bilancit kontabël janë të kontabilizuara.

• Programi i kontrollit përfshin:

-vlerësimin e Kontrollit të bredshëm mbi llogaritë për t’u paguar.

-kontrollin i procedurave të regjistrimit të llogarive për t’u paguar dhe tepricat e tyre.

-ndërtimi i një pasqyre mbi radhën e procedurave nga njësia.

-përgaditja e materialit të shkruar mbi likuidimin e detyrimeve të degës së furnizimeve,të marrjës

në dorëzim etj.

• Një pytësor të hollësishëm i cili përmbanë:

-verifikim të regjistrimeve në llogarinë sintetike që evidentocjnë llogaritë për t’u

paguar(realizohet përmes librit të pagesave dhe ditarit të arkës).

-analizë të hollësishme nga zbritjet monetare,të akorduara nga të tretët në favor të njësisë.

-kontrolli mbi llogaritë për t’u paguar.

• Kontroll thëlbësore:

1) Përgaditja e një Bilaci vërtetues për llogaritë e pagushme

2) Verifikimi i detyrimeve për furnitorë të përzgjedhur, dokumentave justifikuese

(mandatet,faturave,urdhë-rblerjëve,dhe fletë-hyrjeve)

3) Dakordimi i detyrimeve me pasqyrat mujore të furnitorëve.

4) Kontrolli mbi shumën e tepricave për të përcaktuar mundësin e arkëtimit dhe riklasifikimin e

shumave të mëdha (klientë,furnitorë).

5) Vërtetimi se a janë regjistruara mallrat e rujtura.

31

6) Kontrolli mbi llogarië për t’u paguer ende të paregjistruara.

7) Paraqitja e saktë e detyrimeve ndaj të tretëve në bilancin kontabël.

• Cikli i blerjës(blerjet dhe pagesat)-përfshin proceset,procedurat, dhe politikat për:

Inicimin e blerjes së stoqeve,pasurive,etj, dhe shërbimeve

Vendosjen urdhë-blerjes

Inspektimin e mallrave të pranuara dhe përgaditjen e raportit të pranimit

Regjistrimin e detyrimeve ndaj furnitorëve

autorizimin e pagesës dhe kryrjen e saj

Regjistrimin e pagesës në kontabilitet

Kontrolli i rrjedhave të parasë Mjetet e njësisë gjendën në trajta të ndryshme (qëllimi të shëndrrohën në para)

• Hartimi i planit të rrjëdhës së parasë qoftë prurje në xhirollogari dhe daljëve nga ajo

• Plani për të përballuar detyrime që skadojnë.

• Plani i shitjës që i caktohët detyrimi për shumën që duhet të arkëtohët nga malli,produktet

e gatshme,shërbimet e shituara etj

• Përmes planit depratamenti i furnizimit dinë me sa mjete disponon për të blerë lëndën e

parë,material, mall etj.

• Nga plani departamenti i financav mund të diejë sa mjete plotësuese duhet të sigurohën

kur prurjet dhe daljet nuk jane të harmonizuara në xhirollogari

• Me plan dihën sa mjete të lira ka njësia në një periudhë-mund të investohen

• Plani i rrjedhjës së parasë është i rëndësishëm për tri veprimtarit e

kompanisë(operative,financuese dhe investuese)

• Mjete mund të klasifikohën sipas kriterit të likuiditetit:paraja,rradhitja e mëtejm bëhët

nga shpejtësia e mjeteve të tjera që shëndrrohën në para.

• Detyrimet klasifikohën sipas afatit të skadimit

Kontrolli i ndarjeve kohore• Kontrolli i ndarjeve kohore aktive përqendrohët në dy çëhtje kryesore:

a. Eshtë bërë evidecimi i shpenzimeve që nuk kanë pasur karakter të shpenzimeve,apo të

hyrat nuk jane të karakterit që duhet të ngarkohën të hyrat e periudhës në vijim32

b. Eshtë bërë ndarja e drejtë e shpenzimeve dhe të hyrave sipas periudhave përkatëse

(dokumentacioni përkates).

Kontrolli i ndarjeve kohore• kontrolli i ndarjeve kohore pasive:

a. A është bërë evidencimi i shpenzimeve dhe të ardhurave që kanë ndodhur në bazë të

dispozitave në fuqi në periudhat përkatëse.

b. A është bërë rregullimi dhe mbyllja e llogarive të dy ndarjeve kohore.

Nëse ka diferenca në mes tyre duhet të konstatohet shkaku i mos dakordimit dhe si të veprohet

me këto diferenca

Kontroll dhe Auditim Kontrolli i mjeteve kryesore

Kontrolli i investimeve të pambaruara

Kontrolli i evidencimit, përllogaritjes dhe i pagesës së pagave të punëtorëve

Kontrolli i inventarizimit

Kontrolli i mjeteve kryesore• Me ligj është e rregulluar disponimi dhe përdorimi i mjeteve kryesore.

• Evidenca e mjeteve kryesore bëhet në kontabilitet në bazë të standardeve të kontabilitetit.

• Sasia e vlerës së m.k. të paraqitura vërifikohet duke krahasuar të dhënat nga marrjët e

mjeteve kryesore me të dhënat e inventarizuara.

• Kontrolli konstaton si është bërë kompenzimi i pjesës së paamortizuar dhe të shyera

• Mjete kryesore për njësinë ekonomike konsiderohën:toka ,pyjet,ndërtesat,pajimet të

mbjellurat shumëvjeqare,kopeja kryesore të drejtat materiale,mjetet tjera kryesore.

• Mjetet kryesore në njësinë ekonomike formohën:me blerje,punimin-regji të vetë,marrja

pa kompenzim nga themeluesit dhe organizatat tjera.

• Tjetërsimi i mjeteve kryesore bëhet me:shyerje,shitje dhe mbartje pa kompenzim njësive

tjera.

• Cka siguronë evidenca kontabël?

-gjendjen dhe qarkullimin e sendeve të m.k.

33

-vendin ku janë vendosur

-evidencën e riparimeve të mëdha

-për gjendjen e mjeteve jashtë përdorimit

shlyrjet e bëra të mjeteve kryesore etj.

• Libri i evidencës së mjeteve kryesore përmban këto të dhëna: data e marrjës,afati i

qëndrimit norma e amortizimit,të dhënat për siguriminë, të dhënat për shlyrjet,të dhënat

për vlerën,të dhënat për qarkullimin dhe të dhënat për rikonstruimet.

• Se cili mjet kryesor ka një kartele analitike.

• Në raport-kontroll duhet të gjejne vend konstatime të vlefshme për të ndriçuar gjendjen e

mjeteve kryesore me marrje,tjetërsim apo shlyerje të tyre.

• Me raport-kontroll duhet konstatuar:

-a mbajnë mjetet kryesore emërtimet,numrat e nomenklaturës në formë të pllakzave.

-ka në punishte evidencë të posaqme të mjeteve kryesore

a mbahën shënimet e riparimeve të mëdha mjetev kryesore

-a mbahët amortizimi sipas dispozitave ligjore dhe akteve normative të njësisë.

-a bëhet rivalorizimi i mjeteve kryesore në përputhje me ligjin për rivalorizim.

• Propozimet duhet zbatohen sipas mundësisë, ndërsa urdhërimet duhet zbatuar.

Kontrolli i investimeve të pambaruara• Me kontroll të investimeve të pambaruara do të saktësohet:

-a janë bërë investimet me vendimin e njësisë ekonomike.

-a janë siguruar burime përkatëse të mjeteve për financimin e investimeve si dhe mënyra dhe

rregullsia e harxhimit të tyre.

• Raport-kontrolli duhet të konstatojë:

gjendja e objektit apo ndonjë llogarie konkrete:të furnitorëve, kreditorëve, përmbaruesëve etj.

-situacionet e përkohshme.

-përmbajtja e afateve për kryrjene punëve të parapara me kontratë dhe dokumentacioni teknikë.

-për gabime dhe lëshime e bëra jepën urdhërime konkrete për menjanimin e tyre.

34

Kontrolli i evidencimit,përllogaritjës dhe i pagesës së pagave • Përllogaritja,pagesa dhe evidencimi i pagave të punërtorëve është një çështje shumë e

ndjeshme se sa çështjet lidhur me vlerat materiale.

• Problemi qëndron se sa ka kontribuar punëtori në procesin e prodhimit dhe ne

veprimtarin afariste.

• Vlerësimi pa kriter të objektivizuar do të ketë pasoja për njësinë ekonomike.

Kontrolli i pagave• Pasojat janë:bie vullneti për punë,humbë motivimi ,të mos ketë dicplinë në punë,cilësia e

bërjeve bie dhe shtohën firot e bërjeve.

• Për vlerësim të drejtë të pagës së punëtorëve duhet të krijohën kritere për përllogaritjen e

pagave sipas kontributit aktual dhe atij që e ka dhënë në të kaluaren-përvoja e punës

• Kontrolli i evidencës së kohës së punës, së pari ka të bëjë me evidencën e ardhjës dhe

shkuarjës nga vendi i punës për secilin punëtor veç e veç.

përllogaritja e pagave bëhet në bazë të përcaktimit të vlerës së pikëve të vendeve të punës dhe të

bërjeve të punëtorëve.

-përllogaritja dhe vlerësimi i pagesës bëhet duke marrë parasysh kushtet e punës ne vendin

konkret,përmbushjen e normës,respektimin e orarit të punës dhe kritere tjera.

• Pagesat e pagave të punëtorëve bëhet përmes arkës dhe xhirollogarisë.

• Kontrolli i evidencës kontabël të pagave,për çdo punëtor hapet nga një llogari analitike

për përllogaritje dhe kompenzimin e pagës,që duhet të jetë e dakorduar me kotabilitetin

financiar - sintetikën.

• Zakonisht kontrolli duhet të përfshijë evidencimin e kohës së punës dhe përllogaritjen e

pagesës së pagës.

• Raport-kontrolli i evidencimit të kohës së punës

• Data muaj dhe viti kur është bërë kontrolli

• Vendi ku është bërë kontrolli

• Organizimi i evidencës së kohës së punës,ku duhet të përfshihen:konstatimi i mënyrës së

evidencimit të ardhjës në punë,pushimit me pagesë,pushimit vjetor dhe mënyrën e

dërgimit të informatave sektorit për përllogaritjen e pagave.Propozimet për evidencimin e

kohës së punës.

• Raport-kontrolli i përllogaritjes së pagave të punëtorëve35

• Data e kontrollit

• Vendi i kontrollit-sektori i përllogaritjes së pagës. Këtu,së pari komentohet rregullorja për

përllogaritjen e pagave,pastaj konstatohet rregullsia e përllogaritjes, përputhja me

dispozitat ligjore dhe kontratatën kolektive, etj.

Nëse ka shkelje ligjore apo të normave të rregullorës së pari duhet të konstatohe, të shënohen në

raport dhe pastaj të përmendën me emër dhe mbiemër ndaj të cilëve është bërë shkelje.

Për këto shkelje duhet lëshuar me njëherë urdhërin për korigjimin e gabimeve

Propozimet të jenë sa ma konkrete dhe të kuptushme.

Kontrolli i inventarizimit• Dispozitat ligjore dhe aktet e përgjithshme përcaktojnë harmonizimin e gjendjes së

aseteve dhe burimeve të tyre të evidencuara në kontabilitet dhe gjendjen faktike të tyre të

kostatuar sipas inventarizimit.

• Inventarizimi bëhet:në fund të vitit,hapjës së procedurës së likuidimit,në rastin e

bashkimit –veçimit,pranim dorëzimit të detyrës së përgjegjësit të vlerave materiale dhe

mjeteve në para,dhe nëse kërkohet me ligj.

• Kontrolli i inventarizimit duhet të kostatojë:

-se inventarizimi i bërë a paraqet gjendjen me 31.12.2009.

-a është bërë inventarizimi në fletëinventarizim e numërtar,

-a është bërë krahasimi regjistrimit fizikë me gjendjen evidencës kontabël,

-fletëinventarizimet a janë të nënshkruara nga anëtarët e komisionit,

• Mendimi mbi elaboratin e inventarizimit nga ana e komisionit:

-mbi mungesat dhe tepricat,

-propozimi për mënyrën e likuidimit të diferencave.

-mendimi për prodhimin e pezulluar,mbeturinatë kërkesat e dyshimta,kontestuese,të

paarkëtuashme etj,dhe

-vërejtjet e përgjegjësve të ngarkuar me vlera materiale dhe para.

• Detyrë e kontrollit është të konstatojë se elaborati është shqyrtuar nga organet

kompetente të njësisë.

• Inventarizimi bëhet me numrim,peshim dhe me matje,por mund të bëhet edhe me

çmuarje apo me vlerësim.

36

• Njësia mund të formojë komision të veçantë për vërifikimin e punës së komisionit për

inventarizim se a është bërë invetarizimi sipas dispozita ligjore.

Kontrolli i vlerës së lëndës së parë dhe materialit

Kontroll dhe auditim Kontrolli i vlerës së lëdës së parë dhe materialit

Kontrolli i invevtarit të imtë dhe aballazhit

Kontrolli i gjysëmproduktetve dhe i pjesëve rezerëv

Kontrolli i procesit në prodhim

Kontrolli i produkteve të gatshme dhe

Kontrolli i mallit

Kontrolli i vlerës së lëndës së parë dhe materialit • Kontrolli duhet të saktësojë:

Paraqitjen e vlerës

Sasise se materialit në mënyrë të rregullt

• A paraqitet drejtë shmangia nga çmimi i materialit, lëndës së parë

• Të bëhet ngarkesa e rregullt e prodhimit me lëndë të parë dhe material harxhues

• A mbahet evidencë e veçant e materialit dhe lëndës së parë kur këto e humbin cilësin

• Tri metodat e evidencimit të materialit dhe lëndëve të para janë:

1. Evidencimi sipas çmimit mesatar

2. Evidencimi sipas metodës FIFO

3. Evidencimi sipas metodës LIFO

• Materiali mund të jepët edhe me çmim të planifikuar

sasia e dhënë sipas çmimit planifikues

Koeficienti i dhënies=------------------------------------

sasia e marrë sipas çmimit planifikues

• Me këtë koeficient shumëzohen saldot në llogarinë e materialit

37

• Modeli për përllogaritjen e rezervave minimale apo normativave të rezervave është:

(1+S)

NR=m*t-------------

100

NR- normativi i rezervave(rezervat minimale)

m- nevojat mesatre ditore

t- koha

s-shtesa e sigurisë (1-100

• Shembull.Nevoja ditore 300kg,ditë të nevojshme 15 ditë,shtesa e sigurisë 10%.

Normativi i rezervave do të ishte

NR=300*15*1.1

NR=4950kg per 15 ditë

• Për nevoja vjetore përdoret ky model:

Hv*T (1+S) Hv-harxhimi vjetor

NR= ----------- * ------- T-koha mesatre e nevojshme

Td 100 për furnizim e shprehur në dite

Td-nr. i ditëve të punës

S- shtesa e sigurisë

• Materiali kur pranohet në magazinë duhet të kontrollohet sasia,cilësia etj.Depoisti është

prezent në cilësin e llogaridhënësit

• Sëcila mospërputhja e sasisë dhe cilësis duhet të reklamohet me procesverbal

• Me kontroll konstatohët: përshtatshmëria e magazinave për vendosjen e materialit,për

manipulim me material dhe a është siguruar magazina nga hyrja e përsonave të

paautorizuar

Shembull i pranimit të materialit në magazinë

1. Sasia

sasia sipas sasia e

fletëdërgesës pranuar diferenca

Sheqer kristal 3500kg 3500kg -

38

Miell 6500kg 6300kg 200kg

2. Cilësia a i përgjigjet cilësisë së deklaruar

3. Vërejtje,është konstatuar se sasia e miellit është më e vogël se ajo e deklaruar

Dalja e materialit nga magazina në prodhim duhet të bëhet përmes fletëdaljës e shoqëruar me

urdhërdalje.

Kontrolli i materialit konstaton a është përputhur evidenca e magazinës me kontabilitetin

analitikë të materialit.

Problemet paraqitën nëse nuk është caktuar çmim i materialit

Rivalorizimi i rezervave dhe i pjesës së harxhuar të materialit.

Indexi i përgjithshëm i inflacionit

niveli I çmimeve(në fund të vitit vijues* 100)

Indexi i çmimeve te vitit vijues=-------------------------------------------------------------

Niveli i çmimeve (në fillim të vitit në vijim)

Kontrolli i inventarit të imët dhe amballazhit

• Rregullësia e formimit të çmimit për inventarin e imët dhe prodhimit vetjak.

• Rregullësia e evidencimit të inventarit të imët në rezervë.

• Rregullësia e evidencës e mbajtës së inventarit të imët nga përsonat që e përdorin.

• Rregullësia e shlyrjës së inventarit të imët dhe amballazhit.

• Ndarja korrekte e inventarit të imët nga mjetet kryesore.

• Inventari i imët ka vlerë të vogël dhe afat të shkrutër të qëndrueshmërisë

• Inventari i imët ka afat me të gjatë të qëndrueshmërisë kur shlyhet 50% me rastin e

dhënies dhe 50% pasi të bëhet i papërdorshëm

• Inventari i imët ka afat të gjatë qëndrueshmërië,shlyrja e tij bëhet në të njëjtën mënyrë si

mjetet kryesore

Raporti i kontrollit të inventarit të imët

1. Furnizimi me inventar të imët.

2. Përllogaritja e shlyerjës dhe rivalorizimi i inventarit të imët.

3. Evidenca e inventarit të imët në përdorim

39

Kontrolli i gjysëmprodukteve dhe i pjesëve rezervë • Gjendja në fund të vitit a është bartë në mënyrë të drejtë në fillim të vitit.

• Për ndjekjën e procesit të prodhimit a është formuar analitika.

• Me çfarë çmimesh ka vendosur njësia t,i mbajë këto rezerva.

• Vlera e gjysëmprodukteve në evidencën kontabile a i përgjigjet gjendjës sipas

dokumentacionit.

• Cmuarja e gjysëmproduktëve përllogaritet në ditën e inventarizimit dhe në çdo fazë të

procesit të prodhimit,që konstatohet në bazë të dokumentacionit përkatës.

• Raporti përfshin:

1. Marrja dhe magazionimi

2. Urdhërpranimet e gjysëmproduktëve në magazinë.

3. Përllogaritja e rivalorizimit.

Kontrolli i prodhimit në proces• Kontrolli duhet të përqendrohët në të gjitha shpenzimet dhe duhet të bëhet në aspektin

tekniko-teknologjik dhe nga ai ekonomiko-financiar.

• Realizimi i prodhimit sipas normave të planifikuara nga aspekti tekniko-teknologjik ka të

bëjë me:

-cilësinë e bërjeve të prodhimit si pas fazave.

cilësia e materialit të përdorur.

-gadishmëria e mjeteve për prodhim

-prodhimtaria e punës-puna e punëtorëve dhe e mjetet të angazhuara.

• Kontrolli ekonmomik ka të bëjë me shpenzimet sipas llojeve dhe vendeve ku kanë

ndodhur dhe bartësve sipas urdhërpunimeve.

• Plani i prodhimit shërben si normë dhe kriter për vlerësimin e rregullsisë së prodhimit

faktikë

• Përllogaritja dhe ndarja e shpenzimeve në prodhimin e mbaruar dhe në atë të pambaruar.

• Për përiudhe mujore,tremujore nevojitet përllogaritja e shpenzimeve për prodhimin e

mbaruar dhe të pambaruar.

• Metodat e ndarjës së shpenzimeve në pjesë të shpenzimeve në shpenzime të prodhimit të

mbaruar dhe të pambaruar janë dy:

40

metoda e inventarizimit të shpenzimeve të prodhimit,sa shpenzime i takojnë prodhimit të

mbaruar dhe atij të pambaruar.

-metoda kontabile e vlerësimit,bëhet vlerësimi i produkteve të gatshme dhe pjesa tjetër i takon

prodhimit të pambaruar.

Raporti përfshin:përllogaritjen sipas batrësve të shpenzimeve dhe evidenca kontabël është

përdituar,a është dorëzuar dokumentacioni me kohë për përllogaritje.

Kontrolli i produkteve të gatshme• A është reale vlera e paraqitur e produkteve të gatshme.

• Produktet e gatshme vendosen në magazin që te ruhen nga shpërdorimet,dhe mirëmbajtja

e tyre për ta rujtur sasinë dhe cilësinë e duhur.

• Për marrjën dhe dhënien e produkteve të gatshme përdoren këto dokumenta :

a).fletëmarrja që i bashkangjiten edhe dokumentat e lëshuer nga kontrolli teknikë.

b).fletë-dhënia dokument i daljës së produkteve të gatshme nga magazina.

• Produktet e gatshme i nënshtrohen ndikimit të infacionit,prandaj rivalorizim i tyre do ta

ruajë substancën e tyre.

• Metodat e rivalorizimit janë të njohura, caktohën nga organet shtetërore apo shërbimet

profesionale dhe miratohen nga menaxhmenti i njësisë ekonomike.

• Rivalorizimi përfshin pjesën e shitur dhe të pashitur të produkteve të gatshme.

• Raporti i kontrollit përfshin:

1. Fletë-marrjet a janë përpiluar drejtë dhe me kohë,janë dorëzuar në magazinë,është bërë

magazionimi sipas kërkesës për vendosjen e produkteve konkrete, konstatohët afati i

qëndrushmërisë.

2.Dakordimi i evidencës së magazinës me evidencën e kontabilitetit material,a përdoren çmimet

e njëjta në magazinë dhe në kontabilitetin analitikë material,dhe dakordimi me kontabilitetin

sintetikë.

3.Koficenti i rivalorizimit a është përkatës dhe zbatuar me kohë,ndarja e pjesës së rivalorizimit të

produkteve të shitura dhe atyre që gjenden në rezervë.

• Në llogaritë përkatëse të kontabilitetit a mbahët evidenca e saktë e gjendjës dhe

ndryshimeve të mallit.

• Evidenca e mallit në konsignacion mbahet drejtë.

41

• Evidenca e mallit mbahet sipas çmimeve të furnizimit dhe të shitjës.

• Janë reale vlerat e mallit në fund të vitit.

KONTROLLI TEKNIK DHE EKONOMIK

KONTROLL DHE AUDITIM Kontrolli teknik dhe ekonomik

Plani i kontrollit

Kontrolli i arkës

Kontrolli i xhirollogarisë,marrëdhënieve bakare

Hapat e përgjithshëm të punës së kryer nga audituesit gjatë auditimit të llogarisë së parasë

Kontrolli i llogarive të arkëtueshme

Kontrolli Teknikë• Ka për detyrë të mbikëqyr zbatimin e normave dhe të kritereve që dalin nga kodet

tekniko-teknologjike,

• Zbatimi siguronë cilësi të prodhimit dhe harxhime racionale të elememtëve të prodhimit,

• Siguron zhvillimin normal të procesit te prodhimit.

• Kujdesët për cilësin e blerjës së materialit që hyn në procesin e prodhimit,rregullsinë e

mjeteve kryesore dhe pajimeve të nevojshme për prodhim.

• Procesi i prodhimit kontrollohet duke krahasuar zhvillimin e procesit të prodhimit me

dokumentacionin përkatës të konstruksionit dhe të teknologjisë, si dhe planin operativë të

prodhimit,

• Kontrolli teknikë siguronë cilësin e planifikuar të prodhimit,kontrollin e operacioneve

sipas normave tekniko-teknologjike,të pjesëve të produkteve të gatshme.

• Kontrolli i materialit duhet të konstatojë se a i përgjigjet materiali cilësisë së kërkuar për

prodhimin e produkteve të gatshme,

• Kontrolli teknikë ka për detyrë që para fillimit të procesit të prodhimit të konstatojë a

janë këto mjete e pajime në rregull, duhet të ndjekë rregullsinë e këtyre gjatë gjithë

pocesit të prodhimit.

42

KONTROLLI EKONOMIK• Kryhet përmes librave përkatëse të veprimtarisë afariste,në veçanti të atyre materiale e

financiare.

• Kontrollohet përdorimi racional i mjeteve, efektshmëria e përdorimit të tyre,

• Kontrolli ekonomik bëhet në përiudha të ndryshme kohëore dhe mund të

jetë:përmanente,paraprake,i mëvonshme, përjodike,kohëpaskohshme etj

• Në kontrollin e brendshëm bënë pjesë kontrolli ekonomik dhe ai kontabël,ky kontroll

mund të zgjërohet edhe me verifikimin e veprimeve afariste se a janë në përputhje me

rregulle të caktuara dhe me ligjet në fuqi.

• Kontrolli ekonmomik si segment i mbikëqyrjes së brendshme mund t’i kryej detyrat

vetëm nëse paraprakisht harton planin e punës.

• Plani i punës nuk duhet të publikohët e veçanarishtë koha e kontrollimeve.

• P.sh.gjendja matrialo-financiare, llogaridhënësit do të përgaditen që shmangiet apo

shpërdorimet eventuale do t’i rregullojnë.

• Plani operativë i kontrollimeve bëhet në mbështetje të planit vjetor,mandej ky plan

zbërthehët edhe në detyra ditore

PLANI I KONTROLLITLlojet e kontrollit Vendi dhe koha

Kontrolluesi

Kontrolli i arkës

-dokumentacioni i arkës

-libri i arkës Arka kryesore

-gjendja në arkë dhe ndihmëse

R.gashi

-paraja në dorë filluar 03.01

-letrat me vlerë deri 10.01

-bonët

-organ.zbatimi i k.ditor

-maksimumi i arkës

-baza ligjore e pagesave me para në dorë

43

Kontr. i dep.të materia.

-pranimi i materialit

-kontrolli sasiorë

-kontrolli cilësorë

-mënyra regjimi i maga.mate. Të gjithë.D.M.

-niveli i rezervave prej 03.01

A.Beqiri

-minimale deri 20.01.

-maksimale

-firot,prishjet,thyrjet

-dokumentacioni i depos

-evidenca kontabël

Kontrolli i inventarizimit:

-konstituimi i komisioneve

-inventarizimi

-konstatimi i munges.tepric. Sherb.finc.

-kont.gjendjes se rastesishme prej 06.01

R.Gashi

-likuidimi i diferencave deri 15.01

(zbatimi kontabel)

-plotësia,rregullsia e fletinvent

Kontr.qarkull.pagesave

-urdhër-pagesat (rregullsia sherb.financ.

dhe destimimet ) prej 06.01

-pagesa(rregullsia dhe destinimi) deri 15.01

---------------------------------------------------------------

• Kontrolli i arkës ka si qëllim:

-përcaktimin e veprimeve përkatëse me mjetet në arkë

44

Kontrolli i arkëspërcaktimin e shumës monetare dhe paraqitjen e saj në Pasqyrat Finaciare.

Në arkë përdoren zakonisht këto dokumenta që autorizojnë dhe vertitojnë kryerjen e një shumë të

caktuar të parasë në arkë dhe janë:

- urdhër-arketimi,

- urdhër-pagesa dhe

- raporti i arkës.

Raporti ditor për kontrollin e arkës

Me 15 gusht 2009

Arka kryesore

Fillimi i kontrollit në orën 13

Mbarimi i kontrollit në orën 14

I. Gjendja e konstatuar

Saldo e arkës me 14 gusht 2009..........………………1.227

Qarkullimi –marrja(numri i

Urdhërarkëtimit të fundit 373)………………………650.273

Gjithsej………………………………………………………….651.500

Qarkullimi –dhënia në ditën e kontrollit

(numri i urdhërpag.së fundit 236)…………637.670

Saldo e arkës në ditën e kontrollit…………….3.830

Janë gjetur para në arkë…………………………..3.830

Mungesa-Teprica………………………………………………

II.Barazimi me gjendjen në librin kryesor

Saldo e arkës në librin kryesor

Me 14 gusht 2009……………………………………1.227

Saldo në raportin e arkës

Me 14 gusht 2009…………………………………….1.227

III.Vërejtje

NUK KA

----------------------------------------------------------------

Arkëtari Kontrollori

A. Thaci G. Gashi

45

Kontrolli i xhirollogarive• Në ekonomitë e avancuara të tregut pagesat bëhen përmes urdhërxhirimeve nga

xhirollogaria e debitorit në xhirollogarin e kreditorit.

• Shërbimi i qarkullimit të pagesave zbatonë urdhërxhirimin e klientit të vetë-njësisë ekon.

• Kontrolli ka si qëllim të konstatojë përputhshmërinë e soldos se xhirollogarisë në bankë

me saldon e kësaj llogarje në kontabilitetin e njësisë.

• Pagesat a janë bërë në pajtushmëri me ligjet dhe rregullorët në fuqi dhe me aktet

normative të njësisë.

• Dokumentat që përdoren në veprimet me bankën janë:

-çeku është urdhër me shkrim që i drejton bankës titullari i njësisë së biznesit,përmes të cilit

kërkon ti paguhët shuma përsonit,emri i të cilit është shënuar në çek.Çeku përdoret për të

tërëhequr mjete monetare nga llogaria rrjedhëse dhe për të shlyer detyrime ndaj kreditorëve.

Urdhërxhirimi është dokument autorizues dhe vërtetues që përdoret nga përsonat juridikë dhe

investitorët për të shlyer detyrimet kontraktore.

Në praktikën bankare ky likujdim me urdhërxhirim quhët transfere kreditor,sepse me të marrë

urdhërin nga blerësi nëpërmjet urdhërxhirimit,banka kryen transferimin e parave tekë njësia

përfituese e shënuar në dokument.

Raport-Kontrolli i Xhirollogarisë

Kontrolli i ekstraktëve të xhirollogarisë

Me 17 gusht 2009 është bërë kontr.i ekstraktëve prej 94-110 dhe është konstatuar kjo gjendje:

Ekstrakti nr.94,

data 10 gusht 2009……………………………2.520.700

Ekstrakti nr.110,

data 16 gusht 2009…………………………..3.270.420

Gjendja në librin kryesor

me,14 gusht 2009

Llogaria 2410 xhirollogaria………………..3.060.600

Gjendja sipas xhirollogarisë

nr, 97 me 14 gusht 2009……………………3.060.600

Pagesat e bëra janë në përputhje me dispozitat ligjore.Dokumentacioni i bashkangjitur është

korrektë. Kontrollori,N.Shala

46

Kntrolli i marrëdhënieve me banka• Sistemi bankar rregullohet varësishtë nga sistemi ekon.shoqeror,si dhe zhvillimi

ekonomik.

• Kontrollohet dokumentacioni bankar si dhe krahasohet me ligjet në fuqi dhe me aktet

normative që rregullojnë këtë materie.

• Kontrollohet mënyra e grumbullimit të mjeteve të bankës,plasmani i tyre.kushtet e

plasmanit, normen e kamatës etj.

• Kontrolli duhet të konstatojë se palët a i përmbahen kontratës mbi pagesat,detyrimeve të

skaduara dhe derdhjën e kësteve të plasmaneve

Hapat e përgjithshëm të auditimit të llogarisë së parasëA. Shfrytëzimi i informatave të njohjes së klientit dhe mjedisit ku vepron (rreziqet inherente,

përfshirë rreziqet nga mashtrimet në para)

B. Sigurimi i njohjes së kontrollit të brendshëm

C. Vlerësimi i rreziqeve të gabimeve materiale dhe dizajnimi i procedurave të mëtutjeshme

të auditimit.

Hapa t e përgjithshëm të auditimit të llogarisë së parasë Kryerja e procedurave të mëtutjeshme të auditimit-testet e kontrollit(disa shembuj)

- testimi i shëniveve kontabël dhe barazimi nëpërmjet ri-ekzekutimit

- krahasimi i detajeve të një mostre të arkëtimveve në para me ditarin e arkëtimeve në para,me

regjistrimet në llogaritë e arkëtueshme, dhe fletë deponimet origjinale.

krahasimi i një mostre të pagesave në para me ditarin e pagesave në para,me regjistrimet në

llogaritë e pagueshme,me urdhër blerjet,me raportet e pranimit të mallrave,me faturat e

furnitorëve,dhe me çeqet e paguara.

Nëse është e nevojshme,duhet korigjuar rrezikun e gabimeve materiale bazuar në rezultatet e

testeve të kontrollit.

Kryerja e procedurave thelbësore për transaksionet në para dhe saldot e llogarive të parave.

- sigurimi i analizës së saldos së parave dhe barazimi i tyre me librin kryesoer të llogarisë

- dërgimi i formave standade të konfirmimit institucioneve financiare për të konfirmuar saldot e

llogarive të njësisë ekonomike

47

përgaditja e barazimeve të llogarive bankare në datën e bilancit të gjendjes dhe barazimi i

aktivitetit bankar pë ndonjë muaj shtesë.

- sigurimi i raportit bankar i cili duhet të përmbajë transaksione së paku shtatë ditëve të punës

pas datës së bilancit të gjendjes.

- numrimi i parasë në dorë dhe përgaditja e listës përmbledhëse.

- verifikimi i prerjës së arkëtimeve në para nga klientët dhe pagesave në para.

- analiza e transfereve bankare për dy javët e fundit të vitit dhe auditimi i dy javëve të para

të vitit pasues.

- hulumtimi i ndonjë çeku që përfaqëson pagesë të madhe ose të pazakontë ndaj palëve të

lidura.

- vlerëson shpalosjen e parasë.

Kontrolli i llogarive të arkëtushme• Me k.llog.arkëtushme kuptojmë jo vetëm ato të drejta që burojnë nga shitja e mallrave

ose kryerja e sherbimeve por edhe një kategori me e gjërë të drejtash,siq janë:

-dakordimi i gjendjes së debitorëve

-gjendja në lidhje me shitjën,me shërbimet dhe kreditë e dhëna.

-gjendja e borgjeve të këqija dhe të dyshimta.

masat e marra për arkëtimin e kërkesave të pa-arkëtuara.

-a është bërë shlyerja e kërkesave në përputhshmëri me vendimet e organeve të autorizuara të

njësisë.

-dëmet që mund të jenë për mos realizimin e kërkesave me kohë.

-të bëhet saktësimi i gjendjes së paraqitur të kërkesat nga punëtorët e njësisë.

njësive ”bija”.

-të drejtatë ndaj shtetit për rimbursim të taksash.

-të drejtatë ndaj sigurimeve.

-të drejtatë për parapagim për mallin e porositur.

-këste të pa-arkëtuara nga kapitali aksionar.

-letra me vlerë të depozituara për arkëtim.

-interesa për tu arkëtuara etj.

48

Raport ditor për gjendjen e kërkesave nga blerësitLlogaria Blerësit Përi.qarku. debi kredi

saldo

blerësit 01.01 deri 800 700

100

1200 mbrenda 30.06.2009 60 70

(10)

vendi 30.06.2009

Gjendja 860 770

90

Dokumentat e shitjës se mallrave janë:

Autorizimi i shitjes,fletedalja dhe fatura.

Kontrolli i llogarive të arkëtushmeRaport për kontrollin e bërë të kërkesave

nga blerësit

Kontrolli me 20 korrik 2009

Vendi i kontrollit:departamenti i shitjës

Objekt i kontrollit:

-përputhshmëria e kotabilitetit analitik të kërkesave të blerësve me llogaritë sintetike

-llogaritë e hapura në kotabilitetin analitikë të blerësve.

Të gjeturat dhe vrejtjet e kontrolluesit:

a) Ekziston një përputhshmëri në mes të analitikës dhe sintetikës të kërkesave të blerësve

me 20 korrik 2009

b) Eshtë konstatuar se ekzistojnë shumë llogari të hapura që ju ka skaduar afati i arkëtimit.

Gjendje është krijuar për mos efikasitetin e njësisë për arkëtim,reklamimin e blerësve për cilësin

e dobët të mallit,dëmtimet e dërgesave etj.

Rekomandimet

a) Rekomandohën përgjegjësit e departamentit të shitjës të eleminojnë këto lëshime.

b) Duke marrë parasysh gjendjen e krijuar në departamentin e shitjës,propozojë një

riorganizim të këtij departamenti me qëllim të përmirësimit të arkëtimit të kërkesave të

blerësve. Kontrollues I.Shala49

MBIKËQYRJA

Nocioni i mbikëqyrjës

Llojet e mbikëqyrjës

Mbikëqyrja e mbrendshme dhe e jashtme

Forma e mbikëqyrjës interne

Qëllimet kryesore të kontrollit

Karakteristikat themelore të profesionit të audituesit

Pesë parimet e audituesit

Përgjegjësia e audituesëve

Mbikëqyrja• Mbikëqyrje do të thotë të vëzhgosh me kujdesë kryerjën e një detyre,apo mosshkeljën e

ndonjë rreguli,udhëzimi në përputhje me ligjet në fuqi.

• Mbikëqyrje në veprimtarin afariste do të thotë ndjekjën me vëmendje të një veprimtarie

që të jetë në përputhje me normat e cakruara me rregullore,udhëzime apo me ligjet në

fuqi.

• Mbikeqyrja mund të jetë:

Llojet e mbikëqyrjës- mbikëqyrje teknike

- mbikëqyrje ekonomike

- mbikëqyrje kontabile dhe

- mbikëqyrje të tjera

Njësia ekonomike bënë plane afariste ku përcaktohën:

- objektivat që duhet të realizohen

- bëhën përgaditje për të angazhuar mjete në para e sende

- angazhon fuqinë punëtore etj.

50

• Pa një mbikëqyrje në të gjitha fazat e veprimtarisë afariste dhe profesionale në mënyrë të

pandërprerë të rrjedhave ekonomike-financiare njësia nuk do të jetë e sigurtë në

realizimin e planifikimit të saj.

• Mbikëqyrja mund të emërtohët si kontroll,inspektim apo revizion-auditim

• Nocioni mbikëqyrje është një tërësi veprimesh dhe mënyra të veprimit për të konstatuar

një gjendje në njësinë ekonomike.

• Mbikëqyrja zbaton metoda të pranuara të hetimit për të konstatuar shmangiet nga normat

dhe kriterët e parapara.

• Mbikëqyrja mund të klasifikohët në dy grupe kryesore:a)mbikëqyrje interne dhe

b)mbikëqyrje eksterne

• Varësishtë nga koha kur bëhët mbikëqyrja mund të klasifikohët në:

- Mbikëqyrje të përherëshmë

- Mbikëqyrje të kohëpaskohëshme

- Mbikëqyrje periodike

- Mbikëqyrje paraprake dhe

- Mbikëqyrje të mëvonshme.

Format e mbikëqyrjës interneFormat e mbikëqyrjes interne janë:

a) Kontrolli intern

b) Auditimi intern dhe

c) Kontrollingu

Kontrolli intern është një grup veprimesh të cilat i përcakton menaxhmenti së bashku me

punëtoret e tyre të punë

plotësohen qëllimet që kanë të bëjnë me:

-rezultatet afariste

-besushmërinë e pasqyrave financiare dhe

-harmonizimi me ligjet dhe dispozitat tjera

Kontrolli vepronë në mënyrë preventive në rrezikun e realizur,nëse ai krijohët,atëherë diktonë

shmangien,e informon menaxhmentin dhe ndërmerr aktivitete korigjuese.

51

Kontrolli internNë literaturë ekzistojnë këto lloje të kontrollit intern:

• Kontrolli administrative ose ekzekutiv

• Kontrolli kontabël dhe informative

• Kontrolli menaxherial-qeverisës

Kontrolli administrativë orjentohët me së shpeshti në disa funksione të vetëme të kompanisë e

që janë: furnizimi ,prodhimi ,shitja etj.

Kontrolli kontabël përfshin një grup masa,veprime dhe rregullah të cilat drëjtëpërsëdrejti

sigurojnë një evidencë dhe një raport të kontabilitetit që është i vërtetë i rëndësishëm dhe

gjithpërfshirës.

Kontrolli menaxherial përfshin një kompenzim plotësuesë të besushmërisë të funksionimit të

sistemit të kontrollit kontabël dhe administrativë.

Auditimi internRolin kryesor në kryerjën e kontrollit menaxherial e ka auditimi intern.

Auditimi intern është aktivitet i pavarur në kompani,i cili e vlerëson sistemin e kontrollit të

brendshëm dhe jepë këshilla për përparimin e tij.

Ekzistojne tri nivele hierarkike të Auditimit të brendshëm:

1. Auditimi financiar orjentohët në p.f. dhe përfshin hulumtimin e vërtetësisë të të dhënave

dhe veprimeve financiare.

2.Auditimi i afarizmit përfshinë rezultatet operative të afarizmit,të gjitha funksionet e

afarizmit,jo vetëm raportet financiare,por hulumton edhe të dhëna tjera dhe veprime tjera me

karakter operativë.

3. Auditimi menaxherial fokusohët në qëllimet e kompanisë në maksimizimin e veprimtarisë

dhe rezultatet afariste.

Nocioni i kontrollit të brendshëm• Kontrolli është një tërësi masash,rregullash,parimesh dhe veprimësh në bazë të të cilave

kryhet çdo konrtoll kontabël-administrativë,me qëllim të arritjës së konkluzioneve të

argumentuara.

52

• Kontrolli i njësisë ekonomike është një tërësi veprimësh kontabile dhe tekniko-

ekonomike që kanë si qëllim zbulimin e parregullsive gjatë vepritarisë financiare dhe

administrativë të njësisë.

• Kontroll do të thotë fuqi-rregull në përmbushjën:synimeve të sistemit,menaxhimin real të

rrezikut dhe mundësisë së bashkëpunimit me rrethinën.

• Me kontroll kuptojmë:

- Mbikëqyrjen e punës të punësuarve

- Ndjekjën e rregullsisë të procesit teknollogjik

- Rregullsisë së funksionimit të mjeteve të punës

- Vërifikimin e zbatimit të dispozitave ligjore

- Krahasimi i gjendjës faktikë më atë të planifikuar

• Nëpërmjet të kontrollit kontrollohen: mangësitë serioze,evitohën shkeljët dhe kufizohën

shpenzimet,veprimtaria prodhuese a u përgjigjet standardeve të prodhimit,vlerësohët

sistemi i aplikuar i kontrollit,kontrollohën programet e punës dhe objektivat e tyre etj.

Nëvoja e kontrollit• Pse ësht i nëvojshëm kontrolli?

- Drejtuesitë të marrin vendime,

- Të shmangën anomalitë dhe shkeljët e mundëshme administrative para së të publikohën

- Të përcaktohët shumë mirë përgjrgjësia e drejtuesve nga hierarkia më e lartë

- Veprimet administrative dhe regjistrimet kontabile nuk lejohën të kompletohën nga një

nënpunës.

Qëllimet e kontrollit• Qëllimet kryesore të kontrollit janë këto:

1.Parandalojë gabimet kontabile,shkeljët etj

2.Të zbulojë dhe korigjojë gabimet dhe shkeljët

3.Të miratojë,analizojë dhe interpretojë saktë dhe besueshëm pasqyrat financiare

4.Të vlerësojë, përpilojë dhe të paraqesë shpalosje të ndryeshme të zërave te P.F.

(xhiroja,kostoja,aftësia shlyese,vlera e aksioneve

53

Karakteristikat themelore të profesionit të audituesit• Njësia ekonomike me ligj është e detyruar të mbajë evidencën kontabël të mbështetur

në:dokumentacion të sigurtë ,azhuritet saktësia e të dhënave etj.

• Dy kushte patjetër duhët të plotësojnë ata që punojnë në kontroll-auditim:

- të kenë duartë e pastra dhe

- të kenë mendjën e kthjellët

• Disa autore përcaktojnë edhe kritere specifike për zgjedhjën e kontrollorit, të cilat janë:

- Trupore(i rezistueshëm,i qëndrueshëm)

- Karaktere(ndjenjën e përgjegjësisë sigurin në profesion,ndershmërinë,sinqeritetinë dhe

objektivitetin)

- Kriteret profesionale:kujdesi,mbajtja në mend të numrave dhe të ngjarjeve,të menduarit e

logjikshëm,zotërim i teknikës së punës dhe aftësia e të shprehurit me gojë dhe shkrim

• Përgjegjësia për të shërbyer sa më mirë publikut:

- Cdo padrejtësi,mangësi që ka ndodhë në njesi

- Transparenca,moskorruptimi dhe drejtësia ndaj të gjithëve

- Mesazhi i tij është shërbimi në intersë të publikut-klienti ynë i vetëm është publiku

• Thellësia dhe shumëanshmëria e njohurive

ndryshimi i ambjentit ekonomik ndryshon edhe PKPP

• Krijimi i besueshmërisë së publikut

-gjatë ushtrimit të profesionit kusht i domosdoshem është arritje e suksesit dhe krijimi i

besushmërisë së publikut

-nëse publiku nuk ka respekt për mjekun avukati audituesin,atëherë kufizohët hapësira e veprimit

dhe kariera e mëtejshme e tij.

Pesë konceptet-parimet e audituesit• Pavarsia,ndërshmëria dhe objektiviteti

- Eksperti kontabël kur ushtron profesionin duhët të jetë i pavarur nga ata që u ofron

shërbimin.

• Kompetencë profesionale,të respektojë standardet teknike të degës,synojë rritjën e

aftësisë profesionale dhe cilësin e shërbimit.

54

• Përgjegjësia ndaj klientëve të tij,i drejtë dhe i ndershëm për klientët të shërbej me

nderëshmëri duke treguar korrektësi profesionale.

• Përgjegjësi ndaj kolegëve të vetë,të nxitë bashkepunim dhe të ruajë marrëdhënie të mira

me anëtarët e një profesioni.

• Përgjegjësi të tjera dhe prakëtikë profesionale,të ngritët niveli profesional i degës dhe

aftësia e tij për të shërbyer sa më mirë publikut.

Përgjegjësia ligjore e audituesit• Audituesit u nënshtrohën ligjeve të caktuara dhe mbajnë përgjegjësi ligjore për kontrollet

dhe raportë që perpilojnë.

• Audituesi mund të bëjë shkelje penale ose civile

1.Shkeljet penale janë mitmarrjët,për dhënie raportesh kontrolli që nuk i përgjigjet realitetit

ose kanë depozituar deklarata të rreme në lidhje me tatimin mbi te ardhurat.

2.Shkeljet civile

Përgjegjësia ligjore e audituesit mund të jetë ndaj klientëve ose ndaj të tretëve.

Audituesi gjatë kryrjës së detyrës mund të ndëshkohët për mos repektimit të marrëveshje ose

indiferentizëm.

-nëse raporti nuk dërzohet me kohë

-shkelje të kontratës

falsifikim kur paraqet një shtrembërimë të një fakti të rëndësishëm ose bënë një veprim pa u

theluar nëse ai është i drejtë ose jo.

• Indiferentizemi ka të bëjë me mungesën e detyrimit ligjor të kontraktuesit për të treguar

interesim një njeri i arsyeshëm.

-një auditues tregohët indiferent për të grumbulluar të dhëna të bollshme për të kontrolluar një

pjesë të bilancit.

Parimet e kontrollit Parimet e kontrollit

Llojet e kontrolit

Komponentet kontrollues në biznes

Kontrolli kontabël

55

Parimet Kontrollit Parimet e kontrollit janë:

1.Parimi i ligjshmërisë mbështet mbi normat ligjore,ato interne të mbështetura në ligjet në fuqi.

2.Parimi i befasisë bëhet në mënyrë të befasishme,pa paralajmerim.

- qëllimi i menjanimit të mjegullimit,fshehjës dhe parregullsive.

- Zbatohet në arkë,mall,material riprodhues produkte të gatshme,në madhësit e normuara

dhe të planifikuara.

3.Parimi njëkohësisë bëhet në vende të ngjajshme të punës.

- Arka kryesore me arkat ndihmëse,depoja kryesore me depot ndihmëse,përsoni që kryen punë të

ndryshme.

4.Parimi i vazhdimsisë kontrollon pandërprerë një proces të punës,apo atë afarist në njësi

- Kontrolli fillon me një procedur dhe mbaron me të njëjtën pandërprerë

- Duhet të ndërlidhet me kontrollin e mëparshëm që është bërë

- Kontrolli duhet të përfshijë të gjitha periudhat

- Zbatohët pandërprerë në rrjedhën e prodhimit(harxhimi i materialit,fuqisë punëtore)

5.Parimi i ndarjës së operativës nga evidenca

- Një përson nuk mund të kryejë njëkohësishtë dy funksione ose dy punë,që njëra eshte

evidentuese dhe tjetra përmbaruese.

6.Parimi i konstatimit të përgjegjësisë vlenë si për ata qe kontrollohën dhe ata që kontrollojnë

7.Parimi i pavarësisë të organeve të kontrollit është delikatë për të zbatuar kontroll objektiv

Urdhërin kontrollori e merrë nga instanca përkatëse,duhet të mbarojë ndikimi i organit urdhër-

dhënës te kontrollori.

8.Parimi i dokumentacionit me shkrim

- Veprimet ekonomike të jenë të shënuara me shkrim

- Veprimtaria të jetë e organizuar në atë mënyrë që në çdo kohë mund të konstatohët një

gjendje,të ndiqet një proces

Llojet e kontrollit Kontrolli mund të klasifikohët në kontroll sipas:

1.Lëmenjëve të veprimtarisë ekonomike

- Në sektorin teknikë përfshinë ekonomësinë e procesit të prodhimit,sasinë e prodhimit,

- cilësinë e tyre,etj 56

Ky kontroll quhët kontroll i cilësisë,sepse konstaton cilësinë e prodhimit

- Në sektorin ekonomiko-financiare,kontrolli përfshinë:të hyrat,shpenzimet,fitimi i

realizuar,përllogaritja e pagave dhe pagesa e tyre.

Kontrolli sipas lëmenjëve varët nga specifikat e njësisë e cila është objekt i kontrollit.

2.Kontrolli sipas funksioneve afariste

- Ne kuader te ketij kontrolli bejne pjese:kontrolli furnizimit,prodhimit,shitjes qeverisjes

dhe i udheheqjes.

3.Kontrolli sipas objektit klasifikohet ne dy grupe:kontroll i drejteperdrejte qe ka te beje me

kontrollin e ardhjes ne pune,cilesise dhe sasise se produkteve,procesit te prodhimit etj.

Kontrolli i tërëthortë bëhet përmes dokumentave të ndryshme ku janë shënuar proceset e

veprimtarisë ekonomike të njësisë ekonomike.

Kontrolli do të mbështetët në tregues, informata,në numra që shërbejnë si bazë për kontrollim etj.

4.Kontrolli sipas subjektit klasifikohët në dy grupe:ne kontrollin përsonal që nënkupton

kontrollin e një përsoni nga përsoni tjetër.

Kontrolli mekanik parakupt kontrollin përmes instrumentave të ndryshme.

5.Kontrolli sipas kohës ndahet në kontrollin rrjedhës,të përhershëm, përiodik dhe atë sporadik.

Kontrolli i brendshëm C është kontrolli i brendshëm

- Kontrolli i brendshëm përfshinë tërë veprimtarinë e njësisë ekonomike

- Ai duhet ta dinë

- ku mundet të ndodhin parregullsitë,shmangiet nga normat dhe kriterët e veprimtarisë

afariste

- Nocioni kontroll ka domëthënien mbikëqyrje,verifikim apo saktësim të gjendjes.

- Ne terminologjin ekonomike me kontroll kuptojmë veprimi i hetimit dhe krahasimit të të

dhënave,si dhe veprimi i vlerësimit të faktëve të caktuara.Me kontroll kuptojmë

konstatimin e faktëve dhe krahasimin e tyre.

Qëllimi i kontrollit të brendshëm57

- Përcaktimi i rendimendit të menaxhimit

- Zbatimi i rregullave dhe procedurave

- Shfrytëzimi më i mirë i fuqisë punëtore dhe elementëve pasurore të njësisë ekonomike

- Mbrojtjën e pasurisë nge vjedhjët,emtimi ose tjetërsimi,si dhe gabimet që bëhen me

dashje ose pa kujdesia

- Evitimi i mangësive gjatë regjistrimit të ngjarjeve ekonomike në librat kontabël.

Kontrolli i brendshëm K.b.është tërësia e masave, procedurave dhe praktikave që zbatohen nga menaxherët e

njësisë ekonomike me qëllim që të mbrohet pasuria:

- Nga shpërdorimi

- Të pengohën pagesa të padrejta

- Të parandalohët marrja e detyrimeve të padrejta

të kontrollohet saktësia dhe besushmëria e raporteve financiare,efiçenca dhe efektiviteti i

veprimeve operative

-të zbatohen politikat dhe planet e hartuara nga drejtuesit e njësisë,si dhe ligjet dhe rregulloret në

fuqi.

- Monitorimi dhe kontrolli i pandërprerë i veprimtarisë të të gjitha pjesëve të njësisë.

K.B konsiderohët nga biznesët si zgjidhje për shumë probleme që paraqiten gjatë

veprimtarisë së tyre.

- Nryshimi i shpejtë i mjedisit ekonomik dhe konkurencës.

- Ndryshimi i kërkesave dhe prioritetev të blerësve.

K.B përbëhet nga disa elemente:

Komponentet kontrolluese Mjedisi kontrollues në njësinë e biznesit

Caktimi i objektivave

Identifikimi i ngjarjeve të rrezikshme

Vlerësimi i rrezikut

Përgjigjia ndaj rrezikut

Veprimtaritë kontrolluese

Informimi dhe komunikimi dhe58

Monitorimi

Mjedisi kontrollues i njësisë së biznesit,KB ku vepron duhet të njoh:

- Filozofinë e menaxhmentit dhe stilin vepruesë të drejtuesëve,

- Integritetin e punonjësve,

- Vlerat etike dhe aftesitë profesionale,

- Përcaktimin e të drejtave dhe përgjegjësive të punonjësve,

- Verifikimin e rregullt të realizimit të punës që kryejn punonjësit se ajo kryhet në

përputhje me politikat e përcaktuara nga drejtuesitë e njësisë,

- Siguronë rregulla dhe organizim në njësinë.

Caktimi i objektiveve që synohët të arrihën:

- Strategjia si qellim i drejtuesve te larte dhe misioni

- Objektivi i veprimtarisë është përcaktimi i efiçencës së për ditëshme,përformancën dhe

levërdishmërinë e biznesit

- Në këndvështrimin e raportimit, siguronë besushmëri në raportimin e brenshëm dhe të

jashtëm,

- Këndvështrimi i përputhjës,i cili verifikon se në ç,shkallë përputhën objektivat e biznesit

me ligjet dhe rregullat në fuqi,

Identifikimi i ngjarjeve të rrezikshme që nuk janë nënkontrollin e drejtuesve:fatkeqsitë

natyrore,ngjarjet e papritura nga konkurentët ndryshimi i kushteve te tregut.

Vlerësimi i rrezikut,drejtuesit ndërtojnë një plan ku përcaktohët si do të menaxhohet dhe

kontrollohën rreziqet e brendshme dhe të jashtme.

- Analizon mundësin e ndodhjës reale të reziqeve

- Përcakton procedura të reja të k.b që duhet të vendosen në njësinë për të parandaluar

rreziqet.

Përgjegjia ndaj rrezikut,drejtuesit përcaktojnë dhe vlerësojnë mundësin e biznesit për t,iu

përgjegjur rreziqeve,ata marrin në konsideratë:

- Shkallën e rrezikut që merrë përsipër njësia

- Koston e secilës mundësi duke e krahasuar në përfitimet përkatëse.

Veprimtaritë kontrolluese,përmbledhin metodat dhe procedura që zbatonë njësia si janë

zbatuar direktivat e drejtuesve për mbrojtjën e pasurisë

59

Veprimet kontrollueseVeprimtaritë kontrolluese janë:

- Realizimi i objektivave te raportimit financiar

- Veprimtarite qe shqyrtojne performancen ne realizimin e objektivave te raportimit

financi.

- Veprimtari qe kontrollojne perpunimin e informacionit,

Procedurat e kontrollit kontabel klasifikohen ne tri tipe kryesore:

1.Kontrolle paraprake

2.Kontrolle zbuluese

3.Kontrolle korigjuese

Zbatimi i rregullt i këtyre procedurave të kontrollit shërben për t,i siguruar menaxherët se

pasuria e njësisë është e mbrojtur, të dhënat e përpunuara në kontabilitet janë të besueshme

Informimi dhe komunikimi Informimi dhe komunikimi

- Sistemi i raportimit financiar përfshin procedura dhe libra kontabël që përdorë njësia për

të regjistruar, përpunuar dhe raportuar ngjarjet ekonomike,

- Drejtuesit duhet t,i njoftojnë punonjësit për funksionet dhe përgjegjësit që kanë në kuader

të k.b

MonitorimiMonitorimi është proces që vlerëson-çmon cilësin e realizimit të kontrollit të

brendshëm,menaxherët vlerësojnë modelet e zgjedhura të kontrollit dhe mënyrën e

funksionimit të tyre,për kontrollet që nuk fonksionojnë fillojnë veprime korigjuese.

Disa elemente me rëndësi për k.brendshë

Njësia ekonomike ka specifikat e veta:

Elemente të kontrollit të brendshëm në njësilloj i veprimtarisë,madhësia, lokacioni etj.

Por kanë edhe elemente të përbashkëta,

60

a)struktura organizative,në k.b zbatohët një rregull shumë i rëdësishëm i cili është,një

përson nuk mund t,i drejtojë të gjtha fazat e veprimtarisë afariste,sektorët e furnizimit

përgaditja e prodhimit,shitjës,kontabilitetit të financës etj.

KONTROLLI I BRENDSHEMKontrolli i brendshëm përfshin:

- kontrollin e drejtimit

- kontrollin administrativë dhe

- kontrollin kontabël

Kontrolli i drejtimit realizohet përmes veprimeve qe kryejnë menaxherët,

- Secili menaxher kryen veprimet e tij të kontrollit me synim që të arrihën objektivat duke

përdorur burimet e saj me efiçencë dhe efektivitet.

Objektivat e përcaktuara,ndodhë që përformanca faktike të shmangët nga ajo e

planifikuar(veprime korigjuese)

-P.SH.miratimi i detyrave të Drejtorit ekonomik i çdo investimi(100.000 euro)

Kontrolli administrativë verifikon si zbatohën politikat e miratuara nga drejtuesit,ligjet dhe

rregullorët në fuqi dhe përqendrohët në kontrollin e përformancës së drejtimit dhe në

kontrollin operativ.

KONTROLLI KONTABEL Oganizimi efikas i kontabilitetit do të thotë njësia të ketë:

- kodin(planin)e llogarive të përshtatshëm dhe të mbështetur në kornizën kontabile,

- Rregulloren e kontabilitetit ,

- Plani i veprimtarisë afariste,

- Sistemi i përllogaritjës së shpenzimeve dhe

- Mënyrën e numertimit të dokumentacionit

K.B kontabël shërben:

- Për ruajtjën e pasurisë nga humbjet dhe vjedhjët,

- Për të dhënë siguri mbi saktësinë dhe besushmërinë e informacionit kontabël-zbulimi i

gabimeve gjatë regjistrimit.

K.B kontabël është i vazhdueshëm në çdo hap të ciklit të prodhimit.

hapi i pare,i saktesise dhe vlefshmerise te dokumentave kontabel,61

-regjistrimi ne ditar,

-mbartja e te dhenave te artikujve te ditarit ne llogari te librit te madh-bilanci vertetues,

-regjistrimet rregulluese,

-regjistrimet e mbyelljes dhe

-pergaditja e pasqyrave financiare

K .kontabël nevojitët për të verifikuar:

1.Ngjarjet ekonomike a janë kryer në mbështetje të dokumentacionit kontabël të saktë nga

pikëpamja formale dhe ligjore,

2.Janë regjistruar saktë sipas rendit kronologjik në ditar dhe janë bartë në librin e madhë,

3.Gjendja e rezervave ekonomike a përputhët me rezultatet e inventarizimit fizikë dhe

4.Nëse janë ndërtuar real pasqyrat financiare.

Për të pasurë një k.b kontabël efikas dhe efektiv njësia duhet të ketë:

1. Skemën e qarkullimit të të dhënave dhe

2. Rrugën e ngjarjeve ekonomike të regjistruara (fillon të fatura-pasqyrat financiare)

Për ndërtimin e skemës së qarkullimit të të dhënave njësia duhet të ketë manuelin e

politikave dhe procedurave i cili përmbledhë:

Planin e llogarive,

Përshkrimin e plotë të llojeve të dokumentave bazë për regjistrimin e ngjarjeve

ekonomike

Procedurat që ndjekën për të përgaditur të dhënat e këtyre dokumentave për t,i aprovuar

Përshkrimin e të drejtave dhe përgjegjësive të secilit punonjës

Politikat dhe praktika te drejta për përsonelin

- Të punësohën punonjës kompetent dhe të ndershëm që krijonë vlera për

njësin(përvetëson para-nuk shkon në pushim)

Ndarje të qartë të detyrave

- Ndarja e detyrave në mes të punonjësve,

- Për të realizuar kontroll nëpërmjet ndarjës së detyrave duhet që menaxherët të caktojnë tri

funksione punonjësve:

KONTROLLI I BRENDSHEM KONTABELa) Autrozimi i kryerjës së ngjarjeve (drejtusi i departamentit autorizon shitjën me kredi për

blerësit)

62

b) Regjistrimi i ngjarjeve(ditar,libri i madh b.vërtetues dhe pasqyrat financiare)

c) Mbajtjën e përgjegjësise materiale për aktivet(arkës,ruajtja e inventarit në magazin)

Rregulla të sakëta për ruajtjën fizikë të aktivev

- shtë jetike për k.b.që njësia ta ruajë inventarin në magazinë ku lejohët të hyej vetëm

magazioneri etj.

Dokumenta të qarta kontabile të kontrolluara nga numri serial,numrat serial evitojne

zhdukjën(fshehjën) e dokumenteve.

Auditimi i kontrollit të brendshëm

-si funksionon k.b.administrativë dhe ai kontabël,

ju raporton drejtuesëve të njësisë për rezltatet e kontrollave që kryejn.

-vlerësojnë efiçencën dhe efektivitetin e veprimtarisë që kryen çdo departament dhe

drejtuesëve u jep rekomandime për përmirësimin e veprimeve,

-rishqyrtojnë rregullisht k.b. të njësisë

PUNET PERGADITORE TE AUDITIMIT

Auditimi i pasqyrave financiare Punët parapërgaditore

Planifikimi i auditimit

Shqyrtimi i sistemit të kontrollit ntë brendshëm dhe kryerja e testeve të kontrollit

Kryerja e të dhënave të testuara

Përfundimi i auditimit dhe

Formimi dhe dhënia e raportit të auditimit

Punët parapërgaditore të auditimitAudituesi para planifikimit të auditimit dhe fazave të tjera të procesit të auditimit audituesi:

• Shqyrton se a duhët të pranohet klienti i ri apo të mbahet ai ekzistues

• Vëndosjen e komunikimit me këshillin e audituesëve

• Përgaditjen e letrës për marrjen e obligimeve të auditimit dhe

• Shqyrtimi dhe vlerësimi i puës së audituesit

• Me klient të ri,disa hulumtime të caktuara si:

- e nevojshme të grumbullohen informacione të disponueshme financiare

63

-informacione mbi respektin dhe prestigjin e menaxhmentit etj.

• Komunikimi i audituesit për kushtet e auditimit për njësit e vogëla,sidomos për

aktivitetet,kohën e kryerjes së auditimit përgjigjet menaxhmenti,ndërsa për të mëdhat

Komiteti i auditimit i cili është përgjegjës për publikimin e informacioneve financiare.

• SNA-210 Kushtet e marrjës së obligimit të auditimit,audituesi pritet me klientin t’i

harmonizojë kushtet për angazhim.

-audituesi përgadit një letër,ia dërgon klientit mbi marrjen e obligimit(kontratë)

-në letër audituesi vërteton emrin,tregon qëllimin,pëcakton përgjegjësin ndaj klientit dhe e

paralajmron menaxhmentim për obligimet dhe përgjegjësit e tij.

• Audituesi përfundon definimin e kushteve të auditimit me shqyrtimin dhe vlerësimin e

punës së audituesit të brendshëm.

Planifikimi i auditimit të pasqyrave financiare• SNA-300 Planifikimi i auditimit të pasqyrave financiare,tregon drejtimin për formimin e

strategjisë së përgjithshme dhe planin e auditimit.

• Planifikimi i mirë i auditimit mundëson që:

-audituesi të përqendrohet në fusha të rëndësishme të auditimit,të vërtetohen problemet e

mundshme dhe puna të përfundojë me kohë.

• Pytjet që shqyrtohen para formulimit të strategjisë së përgjithshme të auditimit janë:

1) Karakteristikat e zotimit që përcaktojnë fushë vëprimin e punës së audituesit(shfrytëzimi

i kornizës së p.f,kërkesa specifike të raportimit për vëprimet e klientit dhe lokacioni i

vëprimit të klientit

2) përcaktimi i datës për komunikim përfundimtar të raportimit për menaxhmentin dhe ata

të ngarkuarit për qeverisje.

3)Shqyrtimi i faktorëve të rëndësishëm të cilët orjentojnë punën e ekipit të auditimit:

-përcaktimi i përgjegjësisë të nivelit të rëndësisë

-përkufizimi i fushave të njohura ku mund të jetë rreziku më i lartë i gabimeve dhe

mashtrimeve etj.

• Plani i auditimit përfshinë:

• Përshkrimi i llojeve,kohës në dispozicion dhe madhësisë së planifikimit të vëprimeve për

se cilin grup të rëndësishëm të transaksioneve dhe ngjarjeve të llogarive dhe

64

• Vëprime tjera të auditimit që janë të nevojshme të kryhen në pajtushmëri me Standardet

ndërkomëtare të auditimit (komunikimi me obliguesit e klientit).

• Në fazën e planifikimit të auditimit duhet të aplikohën të gjitha vëprimet analitike e që

janë:

-krahasimi i informacioneve financiare të vitit vijues me ato të vitit paraprak

-krahasimi i informacioneve të vitit vijues me rrezultatet e pritura(të përllogaritura,të

projektuara dhe të prognozuara)

-relacioni në mes të pozicioneve në pasqyrat financiare të vitit vijues

-krahasimi i informacioneve financiare të klientit me informacionet vëprimtarisë së

degës(vëprimtarisë së përgjithshme) dhe

-raporti në mes të informacioneve financiare dhe jofinanciare.

Audituesi i aplikon veprimet analitike për këto arsyeje në auditimin e pasqyrave financiare:

Mungesa e burimeve të informacionit mbi afarizmin e klientit dhe vëprimtarisë së tij

Vëprimet aplikohën në vlerësimin e rrezikushmërisë në një kohë të pakufizuar të

afarizmit të klientit

Ato ndihmojnë në identifikimin e fushave që paraqesin rreziqe relevante për auditimin

dhe

Aplikimi i tyre zvogëlon madhësin e të dhënave të testuara.

Në fazën e planifikimit aplikimi i vëprimeve analitike të auditimit kanë rëndësi se

alarmjon para se të përcaktohën fushat e mundshme të rrezikut dhe problemet potencile

që mund të kenë ndikim në objektivitetin e pasqyrave finc.

Shembul(krahasimi i gjendjes së rezervave të vitit vijues me vitin paraprag,zvogëlimi i rezultatit

financiar,rritja e ngarkesës dhe tendeca tjera).

Shqurtimi i kontrollit të brendhshëm dhe kryerja e testeve të tij• SNA 315 përmban udhëzime për audituesin për të kuptuar afariymin dhe mjedisin e saj

si dhe vlerësimin e rrezikushmërisë,të rëndësisë së gabimeve të treguara në p.f

• Sistemi i k.b përfshijnë metota dhe veprime të miratura nga menaxhmenti si të plotësohen

qëllimet:

Realizimi i politikave të afarizmit të aprovuara nga menaxhmenti

Veprimet preventive dhe korigjuese të zbulimit të mashtrimit dhe gabimeve

Sigurimi i saktësisë,vlefshmërisë dhe gjithpërfshirja e evidencës kotabël dhe

65

Të mundësojë në kohë përgaditjen e informacioneve financiare

• Kufizimet për suksesin e kontrollit të brendshëm janë:

1) Shkelija e sistemit të kontrollit nga ana e menaxhmentit

2) Gabimet e të punësuarëve dhe

3) Marrëveshiet e fshehta.

• Elementet e sistemit të kontrollit të brendshëm që janë të lidhura dhe të kushtëzuara janë:

- mjedisi kontrollues

- veprimet njësisë për vlerësimin e rrezikut

- sistemi kontabël

- aktivitetet e kontrollit dhe

- informimi dhe komunikimi dhe

- monitorimi i kontrollit

Kryerja e testeve të kontrollit të brendshëm• Audituesi për klientin e ri mund të vendos për:

a) Zgjedhja e strategjisë së mosbesimit në sistemin e kontrollit të brendshëm (por t,i përdorë

të dhënat e testuara) dhe

b) Zgjedhja e strategjisë në besushmërinë e sistemit të kontrollit të brendshëm (mbështetët

në të dhënat e testuara nga k.b i njësisë).

• Formësimin e përshtatshmërisë së testeve të kontrollit e përcjellin disa probleme:

1. Caktimi i natyrës së testeve të kontrollit

2. Caktimi i madhsisë së testeve të kontrollit

3. Caktimi i kohës në dispozicion për testet e kontrollit.

Shembul,testi i kontrollit që ka të bëjë me k.b. Në ciklin e shitjes.Krahasimi faturave dalëse me

fletë-dërgesat dhe me fletë-porositë e blersëve si pas llojt dhe sasisë

Të dhënat e testuara

66

• Të dhënat e testuara përfshijnë veprimet e auditimit që kryhen me qëllim për të

grumbulluar të dhëna mbi gabimet dhe mashtrimet në shumat e llogarive në zërat e

pasqyrave financiare.

• Gjatë formimit të të dhënave të testuara duhet të kemi parasyesh:

Llojn e të dhënave të testuara

Madhësia e të dhënave të testuara dhe

Intervali kohor i të dhënave të testuara.

Përfundimi i auditimit• Audituesi para se të përfundojë raportin e auditimit ai merrë në shqytrim edhe çështje

tjera të cilat kanë ndikim në raportet financiare.

• Veprimet kryesore në fazën e kryerjës së auditimit janë:

a) Shqyrtimi i obligimeve potenciale financiare

b) Shqyrtimi i ngjarjeve pas datës së bilancit

c) Veprimet përfundimtare për vlerësimin e të dhënave të audituara.

d) Obligimet potenciale financiare definohen si gjendje ekzistuese ose grup rrethanash të

cilat përmbajnë paqartësi(mundësit e hubjës),që do të zgjidhet kur ndonjë ngjarje në të

ardhmen do të realizohet.

e) Shembuj të obligimeve potenciale financiare mund të jenë:mosmarrveshiet ghyghësore,

tatimire,garancitë për shitjen e prodhimit dhe garancia për obligimet ndaj të

tretëve.

f) Audituesi me rastin e ndërmarrjës së veprimeve mbi përcaktimin e obligimeve potenciale

financiar do të shërbehet:

- hulumtimi i detyrimeve të paregjistruara

- rishikimi i procesverbaleve nga mbledhia e kuvendit të aksonarëve,bordit të drejtorëve

- shqyrtimi i kontratave dhe protokoleve nga mbledhjet afariste më përfaqësuesit e bankave dhë

bsorsëve

- shqyrtimi i obligimeve për tatimin në fitim dhe deklaratat tatimore

sigurimi i dokumentacionit që ka të bëjë me garancië nga instuticionet tjera dhe

-kryerja e procedurave për të identifikuar hubmjet kontigjente.

67

Shembull,egzaminimet e pagesave në para pas datës së bilancit .Këto procedura janë të

dizajnuara për identifikimin e detyrimeve që kanë ekzistuar në datën e bilancit por nuk

janë regjistruar si detyrim te klienti i audituar

• Në praktikë mosmarrveshiet kanë të bëjnë me:shkeljen ligjore dhe dispozitave ligjore,

shfrytëzimi i patantëve të pa autorizuar, dhe veprimet në kundërshtim të

kontratave.

• Audituesi për shkeljet ligjore do të kërkojë nga menaxhmenti që avokati i tij të dërgojë

pytjet me shkrim në lidhje me këto informacione:

a) Regjistrimi e të gjtha padive gjygjësore ekzistuese

b) Regjistrimin e akuzave potenciale që priten të jenë kundër klientit të audituar dhe

c) Pershkrimi dhe vlerësimi përfundimtar i të gjitha padive gjygjësore që janë duke rrjedhur

dhe të atyre që do të vijnë.

Ekzistojnë situata të caktuara që kompania duhet të pranojë humbjen në bazë të të obligimeve

afatgjata të kontraktuara edhe pse nuk ka ardhur deri te këmbimi i mallrave.

Shembull,nëse prodhuesi e ka paguar një metër shtof me çmim fiks 10 euro në Tetor të vitit

vijues, e cia do të porositet ne Maj të vitit të ardhshëm,ku më 31 Dhjetor të vitit vijues çmimi i

tregut për një metër ka rënë në 9 euro,kompania duhet të pranojë humbjen në bazë të

kontraktimit afatgjatë të obligimeve.

• Humbjet kontigjente definohen si humbje të mundëshme të cilat rrjedhin nga

aktivitetet e kaluara dhe të cilat do të zgjidhen si rezultat i ndonjë ngjarje në të

ardhmen.

• Termi humbje kontigjente përfshinë dëmtimin e aseteve dhe ekzistencën e detyrimeve.

• Trajtimi kontabël i humbjeve kontigjente bëhët nëse i plotësojnë këto dy kritere:

• Informacionet në dispozicion para publikimit të pasqyrave financiare ofrojnë

indikacione se mund të paraqiten këto humbje para datës së bilacit dhe

2. Shuma e humbjes kontigjente mund të vlerësohet ose të matet në mënyrë të arsyeshme.

Humbjet kontigjente që nuk i plotësojnë këto dy kritere duhet të shpalose në shënimet shpjeguese

të pasqyrave financiare kur ekziston arsyea se humbja është shkaktuar(ka ndohur).

68

Shqyrtimi i ngjarjeve pas datës së bilancit• Përgjegjësia e audituesit nuk është vetëm hulumtimi i ngjarjeve deri në datën e ndërtimit

të pasqyrave financiare por edhe të atyre ngjarjeve pas datës së bilancit.

• Dy lloje të ngjarjeve janë të rëndësishme para se të lejohen rapotrtet financiare dhe

dhënies së raportit të auditimi,që menaxhmenti duhet t,i shqyrtojë dhe audituesi t,i

vlerësojë:

• ngjarjet që kanë ekzistuar në ose para datës së bilancit të gjendjes dhe

• ngjarjet të cilat përfshijnë faktet që janë paraqitur pas datës së bilancit të gjendjes.

Ngjarjet e para ndikojnë në vlerësimin e elementeve të pasqyrave financiare dhe kërojnë

përmirësimin e shumave në pasqyrat financiare.Shembull,llogaritë e arkëtueshme të një klienti

më 31 Dhjetor përbënin një llogari të madhe nga në numër i llogarive tjera të vogela.

Menaxhmenti i kompanisë këtë llogari e trajtojë si llogari plotësisht të mbledhshme në datën e

bilancit, por gjatë procesit të auditimit ky klient i kompanisë falimentojë, këtë gjendje të

përkeqësuar financiare të klientit të kompanisë e kishte vërejtur audituesi gjatë procesit të

auditimit para datës 31 Dhjetor. Në këtë rast audituesi i rekomandojë menaxhmentit të rrisë

lejimet për llogarinë e pa mbledhshmëve me 31 Dhjetor

Në rastin e dytë, ngjarjet nuk kërkojnë korrigjimin e pasqyrave financiare, por që janë paraqitur

pas datës së bilancit, zakonisht kërkojnë publikim për mes shpalosjeve në pasqyrat financiare.

Shembull, humbja e pasurisë ose pjesëve të saja si rezultat i fatkeqësive natyrore(zjarrit,

vërshimeve ose të ngjarjeve të paparashikuara).Zjarri përfshinë një ndërtesë që ishte e pa

siguruar, vlera e ndërtesës nuk do të korrigjohet pasi në datën e bilancit ndërtesa nuk ka qenë e

dëmtuar. Këto ngjarje nuk kërkojnë korrigjim të pasqyrave financiare por ato duhet të shpalosën

në shënimet shpjeguese të p.f. për ndryshe p.f. do të jenë mashtruese.

Veprimet përfundimtare të vlerësimit të dhënave të audituara• Në bazë të kryerjes së veprimeve analitike tregohet nevoja në hulumtimet shtesë të

ndonjë pozicioni në raportet me qëllim të zvogëlimit të rrezikut në dhënien e mendimit

gabimisht.

• Vlerësimi i aftësisë së kompanisë se afron në pajtueshmëri nën supozimin se” afarizmi

në kohë është i pakufizuar” audituesi vlerëson se kompani mund të vazhdojë edhe për një

kohë të arsyeshme(një vit pas datës së bilancit) 69

• Nëse vjen në pyetje afarizmi në kohë i pakufizuar i kompanisë, audituesi duhet të marrë

këta hapa:

Hapi i parë, shqyrton rezultatet e veprimeve të auditimit të cilat janë kryer dhe gjatë auditimit

kanë paralajmëruar se ekziston dyshimi në vazhdimësinë e afarizmit deri në një kohë të

arsyeshme.

Së dyti, nëse ekzistojnë dyshime të rëndësishme, audituesi duhet të grumbullojë informacione

mbi planet e manaxhmentit për tejkalimin e kësaj situate dhe vlerësimit real të kryerjes së këtyre

planeve.

Së treti, audituesi pas vlerësimit real të këtyre planeve vjen në përfundim se ekzistojnë dyshime

të rëndësishme në aftësinë e kompanisë për vazhdimin normal të afarizmit duhet prapë të

shqyrtohet në raportin e auditimit.

70