Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay...

85
Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo August 2011

Transcript of Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay...

Page 1: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo

Nabadgalyada ee Degmada

Gaalkacayo

August 2011

Page 2: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) Safety and Security District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building page ii

Gundhigga Warbixinta

Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada

Gaalkacayo

August 2011

Page 3: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) Safety and Security District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building page iii

Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada: Gaalkacayo

Qorayaasha Yann-Cédric Quero, Criminologist, Senior Analyst (Ph.D. Candidate, University Of Montreal) Mireille Widmer, Community Safety Specialist, (UNDP Somalia) Marie De Lutz, Analyst (Saferworld) Lindsey Peterson, Analyst (UNDP Somalia/OCVP).

Copyright Published and Copyright ©2011 by the Observatory of Conflict and Violence Prevention

No part of this book may be reproduced or utilised in any form or by any means electronic or mechanical, including photocopying, recording or by any information storage and retrieved system without permission in writing.

First Edition (August 2011)

First Printing (February 2012)

ISBN: 987-9966-1614-2-0

Inquiries should be addressed to: Observatory of Conflict and Violence Prevention (OCVP) Hargeisa, Somaliland [email protected] http://www.ocvp.org

The contents of this report do not necessarily reflect the positions and policies of UNDP Somalia.

Page 4: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page iv

Mahadnaq Xarunta Daraasadda Ka-hortagga Rabshadaha iyo Colaada ee Soomalidu waxay u mahad celinaysaa Ururada soo socda (oo uqoran hab xarfo ah):

Mashruucan bilowgisii, ururka calamiga ah ee Danish Demining Group(DDG) ayaa kaqeybqaatay la-talinta horumarinta qalabka sahanka, gaar ahaan Sahanka Dembiyada iyo Dulmiga (CVS).Intaa waxa dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan, caawimadaas oo ay ku jirto tabobarro loo qabtay bahda ururada maxaliga ee aan dowliga ahayn, fududeynta iyo keydinta nidaamyada, iyo qorida qorshaha amniga degmada.Waxa kale oo ay hay’adu gacan ka geysatay ururinta xogo dheeraad ah ee nashqadaynta degmooyinka Burco, Laas Caanood, Bossaso iyo Gaalkacayo.

Ururada maxaliga ah ee aan dowliga ahayn ayaa fududeediyey diyaarinta nashqadaynta iyo tijaabada, ururadaas waxa kamida ururka Xaqsoor (Burco), Hornpeace (Laas Caanood), SORSO (Bossaso) iyo KAALO (Galkacayo) ururadaasi waxay diyaariyeen kaalmo maxalliya ee fududeynta naqshadaynta iyo tijaabada dagmada, CVs yada, iyo wadahadalada kooxaysan.SOYDEN iyo Xarunta Nabada iyo Dimuqraadiyada waxay diyaariyeen warbixinta maabeynta afar degmo oo Mogadishu ah waxayna kaalmeeyeen hirgelinta Sahanka Dembiyada iyo Dulmiga (CVS).

Xarunta Caalamiga ee Ka-hortaga Dembiyada (Montreal, Canada) waxay keentay jawaab-celinta horumarka Sahanka Dembiyada/tacadiyada iyo Dulmiga (CVS).

Xarunta Ka-hortaga Colaada ee dalka Japan waxay iyaduna qaadatay door hogaamineed dhicanca horumarinta qalabka sahanka iyo haggis nidaamsan, ugu horreyn Sahanka Dembiyada iyo Dulmiga iyo weydiimaha kooxaha ku hawllan.Waxay ilaaleynaysay tijaabinta degmada Sahanka Dembiyada iyo Dulmiga (CVS) ka hor, waxay ka qeybqaateen tabobarrada dadka liis garaysan, waxay habeeyeen kaydka xogta, kormeerayeena gelinta iyo habaynta xogta la ururiyey.

Xarunta Daraasada Ka-hortaga Rabshadda iyo Colaada ee marka la soo gaabiyo loo qoro (OCVP) waxay kaqaybqateen soo ururinta xog dheeraada magaalooyinka Burco, Laas Caanood, Bossaso iyo Galkacayo si loo dhamaystiro Baadhitaanka Nabada iyo Amniga Bulshada.

Ururka maxaliga ah ee SAACID wuxu isna ku deeqay aragtiyo faa’iido badan ee horumarinta CV yada.

Illaa bilowgii ururka Saferworld wuxu ku lug lahaa la-tashiyo ku saabsan horumarinta qalab sahanka oo kala duwan, gaar ahaan Sahanka Dembiyada iyo Dulmiga (CVS). Waxay door hogaamineed ka qaateen uririnta iyo falanqeynta warbixinta laga helo wadahadalada kooxaha ku hawllan,taasoo ay ku jirto dib-u-eegid xafiiseed oo dheeraad ah, ee waxsoosaarka bilowga Baadhitaanka Nabada iyo Amniga Bulshada ee Burco, Laas Caanood, Bossaso iyo Galkacayo.Degmooyinka Galkacayo iyo Burco, Saferworld waxa kale oo ay ka fulisay falanqeyn ugu horreysay ee tirokoobka xogta laga helay Sahanka Dembiyada iyo Dulmiga (CVS), oo ay kujirto wareysiyo/interviews saayid ah oo xog badan.

Ururka SOCDA waxay door hogaamineed ka qaataday hirgelinta Sahanka Dembiyada iyo Dulmiga (CVS).Illaa bilowgii mashruuca, waxay ka qeybqaadatay horumarinta Sahanka Dembiyada iyo Dulmiga (CVS), shaqo-qorid sameeyeen oo ay kormeereen kooxaha maxalliga ah ee liis garaysan,

Page 5: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page v

kana qeyb qaateen tabobarka iyo kormeerkoodaba, weliba ay ku taboruceen xog gelinta iyo nadiifinta.

SOYDEN waxay tallaabadan qaaday iyadoo ka fulisay wadahadalada kooxaysan afar degmo oo Muqdisho, bixinaaya warbixin qaaliya oo tayoysan ee hababka dembiyada iyo rabshadaha ee Mogadishu.

Barnaamijka Horumarinta ee Qaramada Midoobay ee loo soogabiyo (UNDP) ee Somalia guud ahaan, gaar ahaan mashruuca Dhimista Rabshada Hubeysan oo dhexjira Barnaamijka Nidaamka Sharciga iyo Nabadgelyada, oo bixiyey gebi ahaan gergaar farsamo iyo maaliyadeed oo ballaadhan.

Page 6: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page vi

Shaxda Tusmada

koobid Sare..........................................................................Error! Bookmark not defined.

1. Hordhac ................................................................................................................. 4

2. Hanaanka .......................................................................Error! Bookmark not defined.

2.1. Naqshadaynta Dagmada .................................................... Error! Bookmark not defined.

2.2. Sahanka Dulmiga/Tacadiyada iyo Danbiyada ........................ Error! Bookmark not defined.

2.3. Wadahadalada Kooxaysan ................................................. Error! Bookmark not defined.

2.4. Waraysiyo Waxku-ool ah .................................................... Error! Bookmark not defined.

2.5. Ansixin/Cadayn ................................................................... Error! Bookmark not defined.

3. Naqshadaynta Dagmada Gaalkacayo ................................Error! Bookmark not defined.

3.1. Dib-jaleecida Taariikhda ..................................................... Error! Bookmark not defined.

3.2. Dadka iyo Juqraafiyada....................................................... Error! Bookmark not defined.

3.3. Khayraadka iyo Dhaqaalaha ............................................... Error! Bookmark not defined.

3.4. Helista Adeega Asaasiga ah ................................................ Error! Bookmark not defined.

3.5. Dowladnimada ................................................................... Error! Bookmark not defined.

4. Aragtiyada Amaandarada ................................................Error! Bookmark not defined.

5. Noocyada Amaandarada iyo Rabshadaha ...............................................................25

5.1. Dilka .................................................................................... Error! Bookmark not defined.

5.2. Weerarada Gacan-ka-hadalka ah ....................................... Error! Bookmark not defined.

5.2.1. Dhibanayaasha .............................................................. Error! Bookmark not defined.

5.2.2. Dhanbiilayaasha ............................................................ Error! Bookmark not defined.

5.3. Rabshadaha lidaga ku ah Barakacayaasha (IDPs)............................................................. 33

5.4. Rabshadaha lidiga ku ah Haweenka iyo Gabdhaha ........................................................ 35

5.5. Rabshadaha lidiga ku ah Carruurta .................................................................................... 37

5.6. Af-duubka/Qafaalashada ................................................... Error! Bookmark not defined.

5.7. Dhaca Hantida .................................................................... Error! Bookmark not defined.

5.8. Iska-horimaadka/Khilaafka Xoogaga Amaanka .................................................................. 40

5.9. Dhaqaajiyasha Colaada.................................................................................................... 41

5.10. Cabsida Kooxaha Islaamka ee Rabshadaha Wada .............................................................. 43

6. Wadayaasha iyo isirrada khatarta ...........................................................................44

6.1. Isirada Bulsho ..................................................................... Error! Bookmark not defined.

Page 7: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page vii

6.2. Isirada Dhaqaale .............................................................................................................. 46

6.3. Isirrada Siyaasada/Maamulka ......................................................................................... 47

6.4. Isirrada laxidhiidha Hubka fudud iyo Amaanka .................................................................. 48

7. Fahanka waxqabadka jilayaasha cadaalad iyo nabada ..............................................53

7.1. Aragtiyo Isbarbaryaala ...................................................................................................... 53

7.1.1.Aragtida Guud ................................................................................................................ 53

7.1.2. Warbixin ............................................................................. Error! Bookmark not defined.

7.2. Booliska/Bilayska ......................................................................... Error! Bookmark not defined.

7.2.1. Naqshadayn .................................................................. Error! Bookmark not defined.

7.2.2. Aragtida guud ........................................................................................................... 57

7.2.3. Jawaabta .................................................................................................................. 60

7.3. Xukunka Maxkamadaha .................................................................................................. 60

7.3.1. Naqshadayn .................................................................. Error! Bookmark not defined.

7.3.2. Aragtida guud ................................................................ Error! Bookmark not defined.

7.3.3. Jawaabta ....................................................................... Error! Bookmark not defined.

7.4. Haweenka ........................................................................................................................ 64

7.5. Dhalinyarada....................................................................... Error! Bookmark not defined.

7.6. Odayaasha iyo Hogaamiyasha diinta ................................................................................. 66

7.7. Dadka ganacsiga ku howlan ............................................... Error! Bookmark not defined.

7.8. Meelaha kale ee Cadaalada iyo Amaanka Keena .................. Error! Bookmark not defined.

8. Talobixin ........................................................................Error! Bookmark not defined.

8.1. Xoojinta Awooda Bilayska .................................................. Error! Bookmark not defined.

8.2. Hagaajinta Jeelasha ............................................................. Error! Bookmark not defined.

8.3. Hagaajinta Awooda Garsoorka ............................................. Error! Bookmark not defined.

8.4. Kaqaybqaadashada Bulshada ee Daryeelka iyo Amaanka ..... Error! Bookmark not defined.

8.5. Abaabul-kasaarka malayshiyada .......................................... Error! Bookmark not defined.

8.6. Horumarinta Gudiga Daryeelka Dagmada (DSC) ................................................................ 73

8.7. Horumarinta Daryeelka Dadka barakacayasha(IDPs) ......... Error! Bookmark not defined.

8.8. Abuurista/Samaynta Fursado kale Dhalinyarada .................. Error! Bookmark not defined.

8.9. Horumarinta Hab-dhaqanka............................................... Error! Bookmark not defined.

Page 8: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page viii

Tirada Figure 1: Xaafadaha Magaalada Gaalkacayo....................................................................................... 7

Figure 2: Tirada Qoysaska Dagmada Gaalkacayo, Waqoyi/Koonfur iyo Magaalo iyo Miyi. ................ 12

Figure 3: Qabiilka Madaxa Qoyska ................................................................................................... 14

Figure 4: Sharciyada Dadka Deegaanka ............................................................................................ 15

Figure 5: Shaqada Madaxda Qoysaska ............................................................................................. 17

Figure 6: Kharashka Nolal-maalmedka ee Qoyska ............................................................................ 17

Figure 7: Waxbarashada Qoyska ...................................................................................................... 18

Figure 8: Goobaha Dhibanayashu ka Helaan Adeeg Caafimad ........................................................... 19

Figure 9: Isbadalka Aragtida Badbaada ee Waqoyiga iyo Koonfurta Gaalkacayo ............................... 22

Figure 10: Isbadalka Aragtida Amniga/Badbaada ee 12 bilood ee udanbeyey, jinsi ahan(Rag iyo Dumarka) ......................................................................................................................................... 22

Figure 11: Heerka Aragtida Amniga ee Socodka Habeenkii ................................................................ 23

Figure 12: Herka Aragtida Amniga ee Socodka Xiliga Madowga ah,Waqoyi/Konfurta Galkacayo ...... 23

Figure 13: Howlaha la-iskadaayo Amaan-dari awgeed ...................................................................... 24

Figure 14: Tirada Danbiyada La-arkay .............................................................................................. 24

Figure 15: Aragtida Badbadada iyo Heerka Dhabta ah ee Danbiyada, Waqoyi/Konfur Galkacayo ..... 26

Figure 16: Dad-dilista, ee Heerka da’da iyo jinsiga ............................................................................ 27

Figure 17: Dad-dilista, ee Dhibanayasha Qabiilka ............................................................................. 27

Figure 18: Dad-dilista, Heerka Dhibanayaasha ................................................................................. 27

Figure 19: Goobta iyo Wakhtiga Weerarada Gacan-ka-hadalka iyo Af-ka-hadalka ee Maalintii ......... 29

Figure 20: Noocyada Hubka loo isticmaalo Weerarada .................................................................... 30

Figure 21: Weerarada Dhibanayaasha ee Jinsi iyo Da’da .................................................................. 30

Figure 22: Dhibanayaasha Weerarada ee Habka Qabiilka .................................................................. 31

Figure 23: khibrada Weerarada ee 12 bilood ee ugu Danbeeyey, ee hab Qabil, Waqoyiga/ Koonfurta Gaalkacayo ..................................................................................................... 31

Figure 24: Habka/Qaabka Dhabiilayaasha Weerarada Gaysta ........................................................... 32

Figure 25: Nooca Hubka loo Isticmaalo Weerarka, Habka Saddex Dabilayaal oo Mihim ah ............... 32

Figure 26: Khibrada/Ogaanshaha Weerarada Gacan-ka-hadalka ah ee 12 bilod ee ugu dabeeyey ee Deeganku Siiyeen Sahanka Dulmiga iyo Dabiyada(CVS) ............................................. 34

Figure 27: Fara-xumaynta: Goobta iyo Wakhtiga Maalintii .............................................................. 35

Figure 28: Da’da Dhibanayasha ee La-faraxumeeyey ........................................................................ 35

Figure 29: Weerarada Lidiga ku ah Carruurta ................................................................................... 37

Figure 30: Faro-xumaynta lidiga ku ah Carruurta .............................................................................. 37

Figure 31: Soo-noqnoqoshada Dhaca/Danbiyada Hantida ................................................................ 38

Figure 32: Nooca Dabiyada/Dhaca Hantida ...................................................................................... 39

Page 9: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page ix

Figure 33: Danbiyada/Dhaca Hantida ee Bishii ................................................................................. 39

Figure 34: Danbiilayaasha Danbiyada/Dhaca Hantida....................................................................... 40

Figure 35: Soo-noqnoqoshada Iskudhacyada Qabiilada .................................................................... 41

Figure 36: Sobobaha keena Iskudhacyada Qabiilada ........................................................................ 42

Figure 37: iskudhaca Qabiilada ee Bilaha ......................................................................................... 42

Figure 38: Lahaanshaha Hubka Fudud ee Dadka Rayidka ah ............................................................. 49

Figure 39: Noocyada Hubka Fudud ee La-helikaro ............................................................................ 50

Figure 40: Ujeedada ugu Mihiimsan ee Lahaanshaha Hubka Fudud ................................................. 50

Figure 41: Helista hubka ee 12 bilood ee Tagay, Waqooyiga/Koonfuta Gaalkacayo ......................... 51

Figure 42: Khatarta Bambooyinka la-hago ,Waqooyiga/Koonfurta Gaalkacayo ................................. 51

Figure 43: Fahanka/Aragitda Waxyaabaha-qarxa iyo Miinada .......................................................... 52

Figure 44: Heerka Aaminada ee Haayada Qaabilsan Sugida Aminga .................................................. 53

Figure 45: Helista Warbixinta Danbiyada/Dhaca Hantida ................................................................. 54

Figure 46: Hay’adaha Maamulka ee Marka u horaysa Loo soogudbiyo Warbixinta ........................... 54

Figure 47: Warbixinta Weerarada .................................................................................................... 55

Figure 48: Hay’adaha Maamulka ee Danbiyada Weerarada loo soo gudbiyo marka u horaysa ee Dhinaca Jinsigas ......................................................................................................... 55

Figure 49: Warbixinta Fara-xumaynta .............................................................................................. 56

Figure 50: Warbixinta dilka .............................................................................................................. 56

Figure 51: Heerka aaminada ee bilayska....................................................................................57

Figure 52: Helista adeega booliska ................................................................................................... 57

Figure 53: wakhtiga jawaabta lagu helo ........................................................................................... 58

Figure 54: Aaminada loo hayo booliska waqooyiga iyo koonfurta Gaalkacayo .................................. 59

Figure 55: Helitaanka Bilayska ee Xaafadaha..................................................................................... 59

Figure 56: Qanaacada Jawaabaha Bilayska ee Danbiyada ................................................................. 60

Figure 57: Heerka Aaminada ee Maxkamadaha ............................................................................... 61

Figure 58: Aaminada Maxkamadaha, Waqooyiga/Koonfurta Gaalkacayo ......................................... 62

Figure 59: Helitaanka Maxkamadaha ee Awood ahaneed ................................................................ 62

Figure 60: Helitaanka Maxkamadaha ee Xaafadaha ......................................................................... 63

Figure 61: Xawaaraha Jawaabaha Maxkamda .................................................................................. 63

Figure 62: Sobobaha keenay ka-fogaansha maxkamadaha ............................................................... 64

Figure 63: Sobabaha Haweenku uga Qayb-qaadan Wayen Kulanada/Shirarka Bulshada iyo Dowlada Hoose ............................................................................................................... 65

Figure 64: Aaminada Hogaamiyasha ee Jinsiga ................................................................................. 67

Figure 65: Aaminaada hogamiyasha bulshada ee jawabaha ay bixiyen Jinsiga .................................. 67

Page 10: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 1

Koobid Sare

Dagmada Gaalkacayo waxay uqaybsantahay laba qaybood oo ay ka-arimiyaan labo maamul gobaleed oo kaladuwan kuwaas oo kala ah: maalmul gobaleedka Puntland oo xukuma dhinaca woqooyi, iyo maamulka Galmudug oo xukuma dhinaca koonfurta.Kala-duwanaanshaha maamulka waxay muujinasaa kala-qaysanaantii jirtay xiligii gumaysiga taas oo ku dhisan hab qabiil, qabiilka Daarood ayaa ubadan dhinaca woqooyiga dhinaca kale qabiilka Hawiyeayaa daga dhinaca koonfurta, kuwas oo usii kala baxaya jufooyin/qabiilo hoose.Si-kastaba ha ahaatee, iyada oo ay kala-qaybsanaant dagmadu ay leedahay cawaaqibxumo ku faafikarta dhinaca colaada iyo iskaashiga udhaxeeya dadka ku howlan maamulka iyo amaanka dagmada, hadana looma arki karo mid laga fogaankaro– ama xataa mabda-wade amni-darada.

Amni-daro aad ubaahsan ayaa kajirta Gaalkacayo: 137 qof oo ah kaqaybglayasha sahanka danbiyada iyo tacadiyada ayaa ka markhaatikaceen/arkeen in 370 danbi ay dhaceen laba iyo tobankii bilood ee udanbeeyey.Boqolkiiba 94% dadka ka qaybqaatay sahankan ee kunool dhinaca koonfurta ayaa dareemay in amaaku soo fiicnaanayo dhinaca kale 54% dadka ka qaybqaatay sahankan ee kunool waqooyiga ay dareemen in amaanku aanufiicnayn sanadkii ugu danbeeyey.Haweenka ayaa ah kuwo aan rajo fiican kaqabin sugida amaanka marka loo eego raga.

Waxa lacadeeyey xiligii uu socday wadahadladii kooxaysnaa in dadka kuhowlan amaandarada dagmada ay kujiraan kooxo budhcad badeeda kuwas oo u-isticmaala Gaalkacayo saldhig dhinaca qalabka farsamada kuwaas oo kaqayb qaata falalka amaandarada sida kufsiga,dilka, shilalaka, iyo mukhaadar khambirga.Waxa kale oo lasheegay in budhcada iyo kooxo islaama oo qaswadayaal ahi ay qayb ka yihiin amaandarada kajirda dagmada.Dhulka udhow xadka labada maamul udhaxeeya ayaa ah meel fowdo ah oo markasta rabshaduhu kadhacaan gaar ahaan meesha layidhaahdo Warshad Galay ee kutaala xaafada Garsoor 1.

Heerka fahanka aminiga/badbaadada iyo danbiga ee waqooyiga ayaa sicad uga duwan dhinaca koonfurta.Dhinaca waqooyi wuu ka amaan xunyahay dhinaca koonfurta marka laga reebo falalka faraxumaynta.Shan iyo afartan dil oo ay diwaan galisay sahanka danbiga iyo tacadiga, boqolkiiba lix ayaa loo gaysatya qoysaska (CVS).Dadka wadanka gudihiisa ku barakacay ayey sigaara usaamaysay tacadigaasi.Boqolkiiba 12% dadka ku barakacay ayaa waxa saameyey dilalaka 12 bilood ee ugu danbeeyey. Dilkan lagula kacayo dadka barakacayaasha ahi waxuu kubadan yahay dadka Digil iyo Midifle kuwaas oo 20% qoysaska dadkan ka-soojeeda uu saamaysay dilkani.kooxaha wadahalada ee kuhowlan arinta danbiyada iyo dulmiga ee dagmada Galkacayo ayaa waxa cadeeyeen in dilalka dadka Digil Midhifle ay kadanbayso aar-gudasho, dilka iyo khaarajinta hogaamiyayasha siyaasada iyo bulshada.

Markal lagu daro, waxa sahanka danbiyada iyo dulmigu uu diwaan galiyey 73 kiis oo ah weerar (kuwaas oo 10% ay ahaayeen laakin ahayd 50% suaal ay kaqayb qaataan kaqaybgalayaasha.Weeraradani waxay aad ugu badnaayeen dhinaca waqooyiga Galkacayo halkaas oo boqokiiba 54% ay markasta lakulmaan weerarka halka 32% dadka kunool dhinaca koonfurta ay la kulman weeraradan.weeraradni waxay ka dhacaan wadooyinka xiliyada habeenkii iyo guryaha wakhtiga galinka danbe. Run ahaantii, amaandarada ka jirta gudaha guryaha waa arin kugaara dagmado Gaalkacayo.Dadka loo gaysto

Page 11: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 2

tacadiyada waa rag 60% kiisaska lahayo halka 40% ay yihiin dumar. Dadka ugu badan ee ay saamayso weerardani waxay kasoojedan qabiilka Daarood oo daga dhinaca waqooyi ee Gaalkacayo-boqolkiiba 60 jawaabaha xoosaska.Dadka wax dila waxa kamida kooxo hubaysan oo abaabulan oo fuliyey 43 boqolkiiba kiisaska lahayo iyo 37 boqolkiiba dabiyada shaqsiga ah kiis.

Waxa intaa lagu dari karaa in 27% qoysaska kaqaybqaatay sahanka ay muujiyeen in lala-beegsado danbiyada.Danbiyadani waxay ubadanyihiin laba nooc: dhaca guryaha oo ah 44% halka dhaca wadooyinkuna yahay 37% kiis.Danbiyada noocan ah waxa fuliya kooxo danbiilayaal ah oo qorshaysan. Run ahaantii, Kooxaha kuhowlan wadahadlada arimaha danbiga iyo tacadiyada waxay tilmaameen xaalada isa sootaraysa ee danbiga qorshaysan oo kor usiikacaysa sida budhgdeeda iyo dadka mukhaadaradka isticmaala.

Tacadiyada lidiga ku ah haweenka ayaa hoosta laga xariiqay sida kuxusan sahanka dulmiga iyo danbiyada ee dagmada Gaalkacayo iyaga loo soomarayo heerka weerarada, dilka, faro-xumayn iyo af-duubka.Toban kiis oo ah faro-xumayn ah ayaa kucad sahanka danbiyga iyo dulmiga.Dhamaan kiisaska aynu soo xusnay ayaa ah dhibanayaal dumar ah.Wadahadalada kooxaysan iyo dad xog-ogaala ayaa aad ucadeeyey rabshadaha qoysaska, dhacdadan oo uu dhaqanku si-xoogleh utaageeraya ayaa muujinaya tacadiyada lidiga ku ah dumarka ay cadahay inay yihiin arimo shaqsi ah.

Waxa jira noocyo kale oo ah tacadiyada oo lagu ogaaday sahanka dulmiga iyo danbiga iyo wadahadalada kooxaysan oo ay kujiraan qabiilada is khilaafsan kuwaas oo dhaca sanadkii hal jeer waxayna umuuqataa kuwa ay dhiirigaliyaan ama ay sobobaan aano hore iyo tartan dhinaca khayraadka ah.waxa kale oo lagu xusay warbixinta khatarta kooxaha islaamiyiinta taas oo ah cabsi.

wadahadalada kooxaysan waxa lagu cadeeyey qaar kamida isirrada khatarta keena ama sobaba.Qaar kamida waxa lala xidhiidhiyey hayadaha maamulka oo difiica hanoqoto cadaalada gobolka iyo dadka kuhowlan nabada ama xeerka dhaqameedka kuwaas oo dhamaantood umuuqda kuwo aan awood lahayn inay keenan isbadalo ama xukunka dadka fadqalalada ama dhibaatada wada.Qodobada dhaqan dhaqaale oo ay kujiraan haybta qofka ama qabiilkiisa, iskusocodka dadwaynaha labada dhinac taas oo ah caqabada guud ee bulshada Gaalkacayo haysata, tacadiyada lagula kaco dumarka, fursad la’aanta dhaqan-dhaqaale ee jirta ayaa dhamaantood keenay inay yaraato ama koobnaato tartanka bulshsda Gaalkacayo waxana intaas usii dheer kaladuwaanshaha firqooyinka diinta.Taariikhta/heerarka kaladuwan ee rabshadaha laftooda ayaa ah qodob sobabaya dhibaatoyin ay kamid yihiin dareen daganaansho-la’aan ah, xaalada oo kacsan iyo ficilo aad uxun, sidoo kale helitaanka hubka fudud.

Isticmaalka hubka fudud ayaa ah mid sigaara khatar xoogan ugu haya Gaalkacayo: Marka la eego sahanka dulmiga iyo danbiga boqolkiiba 47% weerarda kadhaca Galkacayo waxa loo isticmaalaa hubka fudud fudud gaar ahaan weerarada aadka uxooga badan.Helista hubka fudud ayaa umuuqata mid aad ukaladuwan labada dhinac ee dagmada. Boqolkiiba 69% jawaabaha ay bixiyeen dadka waqooyiga ayaa muujinaya in ay aad udkaatay helista hubka fudud 12 bilood ee ugu danbaysay halka dhinaca kale boqolkiiba 73% jawaabaha dadka koonfurtu ay muujiyeen in helista hubka gacantu uu yaryahay laakin lahelikaro.Bambooyinka la hago ayaa ah kuwa khatar kuhaya waqooyiga Galkacayo laakiin way kuyaryihiin dhinaca koonfurta Galkacayo.Bombooyinka gacanta iyo walxaha aan wali qarxin ayaa kubadan koonfurta marka loo eego waqooyiga.

Page 12: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 3

Sahanka tacadiyada iyo danbigu waxa kale oo uu qiimeeyey xaalada cadaalada haayadaha dowligha ah iyo kuwa aan dowligha ahayn iyo dadka ku howlan amaanka sida ay umuuqdaan.Hogaamiyasha diinta ayaa ah kuwa dadka Gaalkacayo ugu aaminsanyihiin waxa kuxiga oday dhiqameedyada halka booliska iyo gaarahaan maxkamaduhu yihiin kuwa dadku inyar ay kukalsoonyihiin ama aaminsanyihiin.Waxa fiican in laxuso in dumarku leeyihiin kalsooni iyo iskuhalayn dhinaca shaqada dowliga ah gaar ahaan booliska.Booliska iyo habka cadaalada ayaa ah kuwa dadku ay aad ugu kalsoonyihiin dhinaca waqooyi marka loo eego dhinaca koonfurta taas oo ay ugu wacan tahay xasiloonida kajirta dhinaca waqooying ee hoosyimaada maamul gobaleedka Puntland.

Heerka dacwadaha ee lookeeno booliska/bilayska waa mid hooseeya: waxa loo keenay 15% boqolkiiba oo ah danbi shaqsi, boqolkiiba 6% weerarada iyo kaliya boqolkiiba 2% falalka dilka ah( kiisaska faraxumayntu wuxuu noqonayaa mudadaas boqolkiiba 10%) Kiisaska oo dhan wax aad uyar aey maxkamadu go’aan kagaadhaa.marka danbi lasoogudbiyo sahanku wuxuu muujinaya in oday dhaqameedyadu ay yihiin kuwa ugu horeeya ee kaqaybqaata kiisaska weerarada, danbiyada shaqsiga ah iyo faraxumanynta kadibna booliska ayaa leh doorka labaad ee howsha inkasta oo kiisaska qaar loo gudbiyo hogaamiyasha diinta.

Sahanka tacadiyada iyo danbiyadu waxa kale oo uu qiimayn ku sameeyey aaminaada ama kalsoonida booliska iyo maxkamadaha, habka dadka ay ugu fududahay adeegyada booliska iyo maxkamadaha iyo wakhiga ay qaataan kiisasku.Aragtida guud ee dadku kamuujiyeen arintan ayaa ah mid aan fiicnayn inkasta oo ay helista booliska iyo maxkamadu ay aad ukala duwan yihiin.marka la eego heerka danbiyada ee booliska soogaadha gaarahhan dilka ama faraxumaunta waxay muuqata in dadka dhibanyaashi ay aad ugu qanacsanyihiin.Waxa laga diwaangaliyey kiisas danbiyo ah oo ay maxkamadu goaan ka gaadhay.jawaabaha uu helay sahanka tacadiga iyo dulmigu waxay sheegaysaa in argtida musuqmaasuq/laaluushka iyo xukunka cadaalad darada ahi ay sobabtay in aanya tagin maxkamadaha.

Wadahadalka kooxaysan wuxu muujiyey rabitaanka in lahelo meelka kale oo kaqaybqaata cadaalada iyo in lahelo dad amaanka usoojeeda.ugu harayn dumarka aaminsan inay door fiican kaqaadan karaan dhisida nabada inkasta oo ay tahay wax la aqbli karo hadana waxa jira inay dhiirigaliyaan colaadaha.Inkasta oo doorka dhalinyarada ee dhinaca colaaduhau ay aad ubadan yihiin hadana waxa kaqaybqaadan karaan dhisida nabada sobabtoo ah waxay leeyihiin awood kaydsan oo keeni karta isbadal bulsho. Doorka odayaasha iyo hogaamiyasha diinta ayaa ah mid aad ufiican inkasta marka la eego sida fiican ee ay uga qayb qaataan isbadalada iyo dadka colaadda wada.Silamida, waxa uu wadahadalka kooxaysani uu kawarbixiyey in dadka baayacmushtarka ahi ay kaqaybqaatan dhisida nabada si ay udifaacan ama uilaaliyaan ganacsigooda inkast oo ay mararka qaarkood ay maalgaliyaan oo ay taageeraan falal danbiyeed.Ugu danbayntii, doorka dadka sida dadban uga qaybqaata amniga ayaa in laxuso ay tahay sida maleeshiyada qabiilada kuwaas oo xoog kumamula meelaha aanay dowladu awood bandan kulahayn.

Page 13: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 4

1. Hordhac (Guudmar)

Cadaymo ku salaysan mashruucyada iyo horumarinta siyaasada ee qaybaha kaladuwan ee ammaanka bulshada, yaraynta rabshadaha iyo dhismaha nabada waxay u baahan yihiin falanqeyn dhameystiran oo ku haboon ammaan-darrada.Cabbirka natiijada iyo saameynta dhexgallada lagula tacaalayo ammaan-darrada waa inay si siman lama huraan ugu yihiin, horumarka fahamka guud ee waxa shaqeynaya iyo waxaan shaqeynayn, iyo la-xisaabtanka cidii ku lugleh, labadaba.Ururka Qaabdhismeeka Ammaanka Somalida waa isu-tag ururo caalamiya, maxalliya, ururada maxaliga ee aan dowligha iyo oo siwadajir ah ujeeda, si iyo kuwa haayadaha qaramada midoobay.hab waara ah, awood-dhisika Somalida ee fudaydsiga qaska iyo ammaan darrada.Iyadoo ay ka go’an tahay barnaamijeynta cadaymo ku salaysan, xubnaha Ururada Qaab-dhismeedka Ammanka Somalida waxay muujiyeen ururinta iyo falanqeynta xog dhan oo ay mudnaantu tahay amniga.

Marka qiimaha lagu daro, xogta sifiican bay ukordhinaysaa haddii loogu deeqo la-qabsiga tuseyaasha guud iyo hannaaka quudinta berkada guud ee warbixinta. Hab la-tashi ballaadhan baa socday mudadi udhaxaysay 2009-2010 kaas oo ay wadday dallada Ururada Qaabdhismeedka Ammanka Somalida si loo horumariyo sahanka taasoo ay aqoonsan doonaan ka-qeybgaleyaasha Ururka Qaab-dhismeeka Ammaanka Somalida.

lahaanshaha Somalida ee xogoha iyo nidaamka sahanka waa inlaqaxaqiijiyaa.Ilaa dhowaan, xogoha iyo aqoonta yar ee la helikaro ee sababaha iyo daliilka ammaan-darrada ama ha la-xidhiidho dembi ama colaad -waxay xogtu ku hadhi jirtey ururka soo ururiyey, taas oo bandan lunta marka uu mashruucu dhamaado ama shaqaalaha muhiimka ay guuraan. Si loogu tabaruco lahaanshaha maxalliga, Xarunta Somalida ee Daraasdda Kahortagga Rabshadaha iyo Colaada waxay fulinaysaa ama la wareegeysaa, xubnaha Ururka Qaab-dhismeeka Ammaanka Somalida (SCSF) dartood, hawshan si loo xaqiijiyo inaanay hay’adaha akadami ah aan-xisbiyeysnayn haysanin xogaha iyo warbixinta dembiyada iyo colaadaha gobolada Somalida. Ururinta, haynta, iyo wadaaga xogta la hayo, Xarunta Somalida ee Daraasdda Kahortagga Rabshadaha iyo Colaada (OCVP) waxay kacaawin kartaa xaqiijinta in dhexgalka ay hagaan cadaymo laisku hallayn karo, saameyntoodana lana cabbiro lana qiimeeyo.Waxa kaloo xarun dhexe ka dhigaysaa qalabka iyo nidaamka xog ururinta, waxaanay dhirrigelinaysaa adeegsigooda si loo hagaajiyo isbarbardhigida xogta laa ururiyey.

Hay’ada Qaramadimooday ee Horumarinta Masharicda (UNDP) ee Somalia waa xubin aasaase ah OCVP ee Somalida.Iyadoo usoo maraysa barnaamijka sharciga yo ammaanka, waxay kaalmaysay horumarinta iyo hirgelinta sahanka ee degmooyin Somaliyeed oo la xushay inta udhexaysay 2009 iyo 2010kii.Khaasatan, gaarahaan sahankan gurigu waxa ka bilaabmay degmooyinka Burao, Bossaso, Galkayo iyo Laas Caanod, iyo lix degmo oo Mogadishu ah (Waberi, Shangani, Hamar Weyne, Hamar Jabjab, Dharkenley iyo Wadajir).Goobaha waxa loo doortey si loo gaadho meelaha waaweyn dadku ku badanyahay qaarkood, siay dad badani uga faa’iidaysto casharrada laga soo dheegtay sahanka, iyadoo isla markaana muujinaysa carqaladaha kaladuwan ee nabadgelyada.Gaar ahaan, goobaha la sahamiyey waxay ku kala duwanaayeen colaada, colaada-kadib, iyo la-xidhiidhka faldembiyeedka.Gebi ahaan xogta qeydhin, iyo weliba qalabka iyo nidaamka ururinta xog, waxay habeeyeen hibeynta bilowga ee OCVP si guud loo helikaraa baadhis inta kabadan.

Page 14: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 5

Iyadoo ku salaysan xogohan, hay’ada UNDP ee Somalia waxay kaalmeysay qoraalka, OCVP darteed, shan warbixin ee Asaaska Ammaanka iyo Nabadgelyada Degmada, kaas oo kuqornaa English hadana lagu turjumay Somali.Warbixinahan lafoguran waxa laisu ururiyey iyadoo la adeegsnayo xulashada xogaha laga helay sahanka, kooxaha ku hawllan, warbixinta maabeynta, iyo wareysiyo xogo-badan oo muhiima, iyo tiro ilo muhiima.Natiijooyinka waxa ansixiyey bulshada iyo hay’adah kahor intaan shaacin.Warbixinaha waxa lagu dari doonaa casriyeynta is-bedelka oo kooban kuna salaysan wadahadalada kooxaha ku hawllan iyo suurtogalka xog cusub oo tayo iyo tiroba leh.

Sawirka ammanka iyo badbaadoda ee ka soo baxa warbixintan aasaasiga dabdeedna ay hagto faahfaahinta jawaabaha bulshada ee kuhabboon sida bulshada, mamulka heer dagmo iyo heer gobol.Talooyinkan ooy faahfaahisay Guddiga Nabadgalyada Degmadu (DSCs), oo lagu aasaasay awooda Golaha Degmada ee goob kasta, waxay isugu jiraan wakiilada dhalinyarada, haweenka, odayaasha iyo hogaamiyeyaasha diinta, saraakiil ka socota Dawladaha Hoose, Bileyska iyo Cadaalada.Dhexgallada la hindisay waxay ku cadyihiin Qorshaha Ammaanka Degmada, oo la dhexgelin doono Qaabdhismeedka Horumarinta Degmada oo qeyb ka ah wareegyo sannadeedka qorshaha iyo miisaaniyada.Hay’adaha maxalliga iyo caalamiga ah waxay uyeelanayaan awood ay kaga faa’ideystaan qalabkan siay uxushaan, qaabeeyaan, uuna cabbiraan saameynta fulinta dhexgalladu ay leeyihiin marka loo eego xogtan la ururiyey iyo qiimeynta baahiyaha.

Warbixinada Ammaanka Degmada ee asaasiga ahi wuxu u qeybsamaa sideed qeybood.Marka laga tago Hordhacan, nidaamka cilmi-baadhistu wuxu ku sifeysan yahay qeybta 2aad.Qeybta 3aad waxa lagahelaa taariikhda guud (nashqadaynta) ee Degmada Gaalkacayo, ooy kujiraan farriimo taariikhi ah oo muhiima.Qeybta 4aad waxay eegaysaa aragtiyaha ammaan-darrada, iyo qeybta 5aad oo bandhigeysa tabashooyinka weyn ee xaga Amniga ee laga ogyahay Gaalkacayo.Dhaqaajieyaasha iyo cunsurrada ku lammaan mushkiladahan waxa lagu sahamiyey Qeybta 6aad.Qeybta 7aad waxay baadhaysaa aragtida waxqabadka jileyaasha cadaalada iyo amniga, ooy kujiraan bileyska, maxkamadaha, haweenka, odayaasha iyo hogaamiyeyaasha diinta.Ugu dambeyn, Qeybta 8aad wuxuu cadeeyey talooyinka ay bixiyeen dadka kunool waqooyiga Gaalkacayo ay tahay mid mihima natiijada.

Nidaamka

Warbixintan Badbaadada iyo Amniga Asaasiga ee Degmada Gaalkacayo waxa lagu diyaariyey iskujirka xogo iyo warbixin lagu soo ururiyey afar qalab baadhis-cilmiyeed iyo nidaamyo: maabeynta degamada, sahanka, iyo wadahadalada kooxaysan.Waxa dhameystirey dib-u-eegid xafiis oo inta kabadan.Warbixin inta kabadan ee horumarka, tusmada, iyo adeegsiga qalabka kala duwan waxa laga heli karaa Toolkitka Ilaalinta iyo Qiimeynta

Naqshadeynta Degmada

Qalabka uhorreeya ee loo adeegsaday soosaarka Warbaxin Aasaaska Degmada waa naqshadeynta ilaha jira ee rasmiga ama aan ahayn ee ay bulshadu ku dabbarto ammaan-darrada.Qaabka naqshadeyntu wuxu raadiyaa qabsashada cadaymaha bilowga ee curinta waxay bulshadu higsanayso, taariikhda dadka iyo heerka iskuxidhnaanta bulshada (tusaale, saamiga baro-kacayaasha(IDPs), qaabka

Page 15: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 6

qabiilka).Xogta aasaaska taariikhiga ayaa kujirta siay ushaaciso dhacdooyinka xanuunka lahaa siay uxoojiso dayaca bulshada, iyo heshiisyadii hore ee nabada, oo laga yaabo inay keenaan casharro muhiima oo wax laga barto iyo saameynta aragtida laxidhiidha heshiis kasta oo nabadeed.Waxa la sahamiyey hay’adaha jira ee cadaalada, amniga, iyo daryeelka caafimaadka si loo naqshadeeyo awooda xukuumada ay ku xoojinayso nabad, amniga iyo cadaalada, iyo helida gergaarka dhibbanayaasha rabashka.Ugudanbayntii, waxa la naqshadeeyey awooda nabada sida ururada medeniga ah, heshiisyo ama qaabab – tusaale, qaababka maareynta colaadaha ama mashaariicda waardiyeynta xaafadaha – sababtoo ah dhowr shuruudood, waxaana laisugu dari karaa barnaamijyo.Ogaanshaha helida/qeybinta warbixinta ee bulshadu waxay faa’iido uyeelan kartaa koruqaadida wacyigelinta aayaha dambe.

Naqshadaynta dagmada Gaalkacayo waxa fuliyey ururka maxaliga ee KAALO bishii October 2009.waxan dhamaystiray UNDP oo sameesay qiimayn isla bishii KAALO ay fulisay naqshadaynta.warbixin dheeraada oo kusaabsan naqshadaynta ayaa uu soo ururisay hay’ada Danish Demining Group bishii March 2011.

Sahanka Dulmiga/Tacadiyada iyo Dambiga (CVS)

Foomka suaaluhu wuxu ahaa qalabka labaad ee loo adeegsaday sahanka kaasoo la habeeyey sanadkii 2009kii.ujeedooyinka uu hiigsanayo sahanku waa in lahelo warbixin mihiim ah oo tayo leh siay umuujiso sawirka dhabta ee Dulmiga iyo Dembiyada degmooyinka la beegsaday, dabadeedna qiyaasa saameynta dhexgallada.Ururka maxaliga ah ee marka magiciisa lasoogabiyo layidhaahdo SOCDA ayaa liisteeyayaasha ka qortey kuna tabobaray Gaalkacayo iyagoo kaalmo ka helaya hay’ada Japan oo layidhaahdo Xarunta Kahortaga Colaadaha ee Japan.

Warbixinta la ururiyey mudadii ay naqshadeyntu socotay waxa loo adeegsaday in la go’aamiyo suurtogalka qeyb-hoosaadyada sahanku ka fuli karayey.Waxa ladoortay qeyb-hoosaadyada kadib markii lala shirey maamulada hoose, ururka maxaliga ee aan dowliga ahayn ama duqeyda beesha si loogu helo qaabka sawirka naqshadaha,sameynta xuduudaha iyo qiimeynta tirada guryaha.Kuwan waxa dabadeed loo adeegsaday inay sameeyaan qeyb-hoosaadyada degmada.Baadheyaashu marka ay dhameeyan qaabka loomarayo sahanka waxay dabadeed bilaabaan qodobada bilaabida, kuwaas oo la socoto tijaabo nasiibin ee 20kii guri ee goob kastoo kooba.

Sahanka tacadiyada iyo danbiyada waxa laga fuliyey Gaalkacayo mudadii udhaxaysay November 23 ilaa December 31 ee sanadkii 2009 iyadoo sahanka loo isticmaalay 701 liis suaaleed kuwaas oo lagu soo warbixin.Sahankani waxa uu ka ururiyey xogta xaafadaha dagmada Gaalkacayo sida Xaafadaha Garsoor 1-4, Israac 1-4, Hormar 1-2 (Waqooyiga Gaalkacayo) and Wadajir 1-2 (koonfurta Gaalkacayo).Sahanka laga soo ururiyey xaafada Hormar 1 iyo 2 waxa lagu falanqeeyey iyagoo loo tixgalinayo xaafad ahaan.Jaanusta 1 waxay muujinaysaa tirada suaalaha liistaysan ee xaqiiqo raadiska ah kuwaas oo laga soo ururiyey xaafad walba.waa in laxaqiijiya in xaafadaha Israac 5 iyo Garsoor 5 ay maamulka dagmada ee dhinaca maamulka Puntland uu naqshadeeyey taas oo noqotay in xaafadaha Israac 4 iy Garsoor 4 ay hoos yimaadan.Dhulka miiyiga ah ee dagmada Gaalkacayo ee sahanka laga soo qaaday waxa kujiray Bacaadwayn iyo Xarfo oo katirsan dhinaca waqooyi iyo Dagaari iyo Sadex Higlo oo katirsna koonfurta deegaanka ah .

Page 16: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 7

Jaantus 1: Xaafadaha magaalada Gaalkacayo

Ref. B3 (n=701)1

1.1. Wadahadalada Kooxaysan

Wadahalada kooxaysan waxay ahayeen agabka saddexaad ee loo isticmaalay taas oo ujeedadeedu tahay inay gacanta ku dhigaan fahamka ammaan-darrada ee degmooyinka, sababaha iyo khataraha, dhibbaneyaasha iyo dembiileyaasha iyo awoodaha nabada.wareegii kowaad ee wadahadalada kooxaysan oo ay fulisay ururka maxaliga ah ee KAALO bishii December 2009.Hayadan Maxaliga ahi waxay qabatay lix wadahadal taas oo ay shirisay kooxaha kaladuwan oo ay kujraan dhalinyarada(inamada iyo gabdhaha),odoyaasha deegaanka,hayadaha amaanka iyo hogamiyasha diinta.Mid kamida arimihii ka horyimid wareegi kowaad ee wadahalada kooxaysan waxay ahayd sidii loo kaydin lahaa natiijada soo baxda oo aan fiicanayn.Nidaamka loo marayo wadahadalada kooxaysan ayaa lagu sameeyey dib ueegis iyadoo la isticmaalayo khibaradii laga helay wareegi kowaad waxana ururka KAALO uu fuliyey wareegii labaad bishii April 2010 ururkan oo kahelay caawimo dhinaca farsamada ah hayada Danish Demanding Group waxana kaqayb qaatay howshan lix kooxood oo ay kujiraan helay odayaasha bulshada, hogaamiyeyaasha diinta, dawladaha hoose(waqooyiga Gaalkacayo), haweenka, dhalinyarada (inamo iyo gabdhaba),booliska iyo qaarkamida xaakinada koonfurta Gaalkacayo iyo dadka barakacayaasha ah(IDP).

Waxa muuqata in laxuso in wareegayada wadahadalada kooxaysan aanay kaqayb qaadan shaqsiyo ka soo jeeda koofurta Gaalkacayo (Galmudug) iyo dadka reer guuraga ahi.Waxa la sameeyey Iskudayo loo maray waraysiyo tayo leh si loo natiijo wax-ku-ool ah.

1.2. Waraysiga

Hay’ada Safeworld waxa fulisay laba nooc oo waraysi xog raadina ah oo tayo leh.wareega koobaad ee waraysiga hore waxa la fuliyey mudadii udhaxaysay 21 bishi May ilaa 22 bishi June ee 2010 waxana mudadaas la dhamaystiray xogtii waqooyiga Gaalkacayo.Wareega labaad ee waraysiga xog baadhista

1 Each caption is followed by the reference to the corresponding question in the CVS and the number of respondents to the question (n). When this number is below 30, trends cannot reliably be inferred, and the data are only illustrative.

Page 17: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 8

ah waxa la fuliyey mudadii udhaxaysay 26 ilaa 31 bishii August waxana xiligaa ladhamaystiray warbixintii dhinaca waqooyiga iyo koonfurta Gaalkacayo.waraysi kasta wuxuu qaatay laba saacadood iyo 45 daqiiqo.labada waraysi waxay ahaayeen waraysi wadareed, kahore waxa kaqayb qaatay toban wakiilo kasocdo ururada haweenka ee koonfurta Gaalkacayo ee maamulka Galmudug halka kalabaad ay kaqayb qaateen todoba wakiil oo ah dhalinyaro kasocota ururada dhalinyarada ee koonfurta Gaalkacayo.meelaha laga helay xogta waraysi waxa kamid ahaa xubno kaladuwan of iskugu jira muumulka maxaliga ah (heer gobol iyo heer dagmo), bushada iyo gudiga kasocda bulshada,ururada maxaliga ah iyo kuwa caalamiga ah ee kashaqeeya nabada iyo dib uheshiisiinta, gudiga dadka barakacayaasha, qaybaha caafimadka iyo hay’adaha Qaramada Midoobay.dhaman waraysiyada laqabtay waxay ahaayeen 28.

Caqabadaha jira ee ay muujisay warbixinta lasooururiyey, intabadan ururada iyo shaqsiyaadka lawaraystay waxay kasocdeen dhinaca waqooyi.Marka la eego arimaha jira ee udhaxeeya waqooyiga iyo koonfurta Gaalkacayo, caqabadaas waa inlagu xisaabtama xiliga falanqaynta iyo dhamaan iskudayada lasameeyey siloo hubiyo dhexdhexaadnimada natiijada.Gabagabaydii, xidhiidhka ay leeyihiin meelaha(waqooyiga iyo koonfurta Gaalkacayo) laga soodiyariyey waraysiga lagu baadhayey ay sigaara looga soodiyaariyey meel iskumida kuwaas oo leh tixraac iskumida sobabtoo ah saamaynta ugu fiicnayd ee laxidhiidha aragtida iyo fahanka wadciga iyo dhacdooyinka.Magacyada shaqsiyaalka iyo ururada waa la joojiyey iyadoo la tixgalinayo codsigii dadka lawaraysanayey.

Ansaxinta/Cadaynta

Natiijooyinka kasoobaxay wadahadalada kooxaysan waxa la soo ururiyey oo loogu soo bandhigay marka horeba bulshada siminnaar 2 cisho ooy hay’ada KAALO qabatay bishii July 2010kii oo ay weheliyeen 95 wakiilada oo ka socday odayaal, kooxo diimeed,Golaha Degmada, cadaalada, bileyska, ururada haweenka iyo dhalinyarada, ururo xirfadeed, ardayda dugsiyada sare iyo warbaahinta. Dibueegid xafiiseed oo inta kabadan kadib, qoraal qabyo ah Baadhitaanka Bedbaadad iyo Amniga Bulshada ayey Saferworld qortey bishii November 2010kii kaasoo ku salaysan warbixintan.Dibusixid inta kabadan kadib, UNDP waxay ugudbisay Gudiga Nabadgalyada ee Dagmada Gaalkacayo.markii warbixinta katimid sahanka dib loo eegay waxa loo gudbiyey xubno wakiil ka ahaa Wasaarada Amniga,Wasaarada Arimaha Gudaha ee Puntland iyo Gudoomiye kuxigeenka Gobolka Mudug.

Page 18: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 9

2. Naqshadaynta Dagmada Gaalkacayo

2.1. Tixraaca Taariikhda

Goboka Mudug gaarahaan dagmada Gaalkacayo waxay mudo badan ahayd meel colaado ka aloosan yihiin.Marka dib loo eego xiligii gumaysigu qabsaday gobolkan, colaada kusalaysan qabiilka iyo khayraadka ayaa kadhicijirtay halkan(Galkacayo) marka la eego kaladuwanaanshaha qabiilka iyo marin ganacsi oo mihiima.Magaalada Gaalkacayo waxa aasaasay Sultan Ali Yusuf sanadkii 1903 kaas oo kayimid dagmada xeebta kutaal ee Hobyo.Sanadkii 1908, colaadii ugu horaysay ayaa dhexmartay Sayid Maxamed –kaas oo looyaqaanay Sheekhi waaknaa- iyo bulshada deeganka.Laakin sanadkii 1924, Suldan Cali Yusuf waxa soo wajahay iskacaabin kaladuwan markii ay Talyaanigu ku dagaalamen wadada timada Gaalkacayo.kadib magaalada Gaalkacayo waxay hoostimid xukunkii Talyaaniga waxa kale oo gumaystayashu usiidhaafeen ilaa gobolka Bari.Talyanu wuxu xukumay Gaalkacayo sanadkii 1923 ilaa 1939 intii aanay dowlada Britian qabsan maamulka gobolka sanadkii 1941.

Dhaqdhaqaaqyadii gumaysigu waxay ugu horayntii xoojiyeen abuurista qaab kudhisn hab-qabiileed dhulkan iyaga oo bilaabay tartan udhaxeeya labada qabiil ee awooda badan-qabiilka Daarood iyo Hawiye-kuwaas oo sanado badan dhibaato dhextaal.Khilaaf aad uwayn ayaa dhacay sanadkii 1943 oo ahayd wakhtigii abaartii Hodaeg,taas oo sobobtay iskahorimadka labada qabiil ee Hawiye iyo Darood.kilaafyada/muranada kale ee dhacay waxa kamida colaadii la odhan jiray Dibiro ee dhacday sanadkii 1950, Caado Kibir oo dhacday sanadkii 1952, Caaga Duubat oo dhacday sanadkii 1953 iyo Teendho Balo sanadkii 1958 dhamaan colaadahaas oo ay keeneen kalasarayn siyaasaded iyo aargudasho.waxanay xaaladan colaadaha ahi isbadashay kadib markii xornimada laqaatay sanadkii 1960.

Kala-qaysanaanta kusalansan qabiilku waxay sii xumaatay oo ay cadaatay xiligii maamulka Madaxwayne Siyaad Bare.marka la eego ururka dhisida-nabadda Galmudug waxay sheegayaan xiligii xukunkii Siyaad in qaabdhismeedka maamulka ee Gaalkacayo uu kusalaysnaa hab-qabiil si loo ilaaliyo daganaanshaha.Hadii Badhasaabka/Gudoomiya gobolku uu ka soojeedo waqooyiga waa in Duqa dagmaduna ka soo jeedaa dhinaca koonfurta.Dhabahaantii, laba colaadood oo kadanbeeyey 1960kii (Car Tuko oo dhacday sanadkii 1963 and Foodcade sanadkii 1964), may jirin wax colaada oo aad uwayn ilaa sanadkii 1981.Kalaqaybsanka qaabka qabiileed ee qabiilka gudihiisa ayaa aad usii kordhay taas oo keentay in colaadii ay hoos udhacdo murano hoose.Gobolada Mudug iyo Galgudud waxa lasameeyey horaantii sanadkii 1970kii.

Dhamaan Somalia, mucaaradkii ka horjeeday maamulkii Barre wuxuu bilaabmay sanadadii 1980kii iyagoo udhisan qaab qabiileed.Barre wuxuu ku tagti falay nidaamka siyaasaded ee mucaaradka taas oo markii danbe horseeday dagaal sukeeye taas oo ahayd iska horgaynta kooxaha mucaradka ah iyo kooxo kale; arintan waxay sicad ugu dhaxaysay qabiilka Daarood iyo Hawiye ee kunool Gaalkacayo (Tusaale ahaan colaadii Gawrac Dheere sanadkii 1981 iyo colaadii Bardagool sanadkii 1988).Kadib dhicidii dowladii Siyaad Barre sanadkii 1991, ururka Golaha Somalida Midowday ee marka magiciisa lasoogabiyo layidhahdo (USC), kaas oo door laxaad leh kaqaatay guushii Muqdisho ee lagaga guulaystay maamulkii Barre, ayaa soo weeraray Gaalkacayo.waxa dhacay dagaal dhiig kudaatay oo udhaxeeya gaystay qabiilada Hawiye (Habar Gedir/Sa’ad) iyo Daarood (Majerten and Lelkase) ee kunool magaalada

Page 19: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 10

Gaalkacayo iyo dagmooyinka kale oo katirsan gobolka.Meesha mihiimka ah ee kuhaboon ganacsiga ee ay kutaalo Gaalkacayo ee udhaxaysa waqooyiga iyo koonfurta Somali iyo Ethiopia sidoo kale, dagmadu waxay noqotay mid saldhig uah colaadaha udhaxaysa xisbiyada siyaasada ee ujeedadoodu tahay inay sameeyaan awood.Kuwaas oo laga xusikaro Ururka Badbaadada Somalia(SSDF),kaas oo ah urur siyaasaded xidhiidh lalahaa qabiilka Majeerten ee kamida Daarood iyo ururka USC, ururkas oo ay ubadnaayeen qabiilka Sacad oo kamida Habar Gedir (Hawiye).2laba qabiil waxay samaysteen laba maamul oo kalaqaybsan oo ka jira dagmada iyo magaalada.Runahaantii, maamulka Puntland wuxuu arkay dadka barakacayaasha ee soogalaya iyo kuwa ka imanaya oo aad ugu soo badanaya, kuwas oo sii carqaladeeyey dhaqaajiyasha colaada.Ururka SSDF ayaa dib uqabsaday maamulka magaalada xagaagi sanadkii 1991, laakiin iskahorimaadka uga way ee udhaxeeyey labada kooxood ayaa umuuqday mid siisocday inuu dhaco.

Ismari-waaga udhaxeeyey labada kooxood ayaa dhamaaday, sanadkii 1993, markii laba siyaasi oo aad ucaana kana soo kale jeeda labada beelood, Col. Cabdullahi Yusuf (Cumar Maxamud/Majerteen/Darod) iyo Gen. Maxamed Farax caydiid (Sacad/Habar Gedir/Hawiye) ay ku heshiiyey Heshiiskii Nabada ee Mudug (MPA).Waxana saxeeyey labada kooxeed ee hubaysnaa, SSDF iyo USC, waxana loo ogolaaday labada urur inay maamulaan midkasta dhulkiisa iyo inuu midba midka kale taagero, si aad uwayn ayey uyaraysay colaadii kajirtay gobalka.Maadama aanu heshisku kahadal kaladuwanshaha siyaasada, heshiiska kumayjirin abuurista wada-shaqaynta amniga ay kaqayb-qaadanayan odoyaasha dhaqanka ee labada dhinac si ay umaamulan falal keenaya rabshada.3 Heshiiska waxa aqbalay odoyaasha dhaqanka , hogaamiyasha diinta, aqoonyahanda iyo ururada haweenka iyo qoysaska barakacayasha oo markii dabe kusoo laabtay guyahoodiii. Inkasta dhacdooyin aar-gudaha ee udhaxaysa qabiil-hoosadyada ay jirtay, ganacsiga ayaa kusoo laabtay/noqday magalada Gaalkacayo.Sikastaba ha ahaatee, However, xubno gaara oo katirsan ururka SSDF ayaa diiday heshiiska, uruuka USC waxay kawarwarsanayen dagaalkii kasocday Muqdisho, sidaa daraaded Heshiiskii Nabada ee Mudug (MPA) si buuxda looma fulin, gaarahaan qaybtii amniga khusaysay.

Maamulka Puntland waxa si-toosa loo aasaasay sanadkii 1998, Waqooyiga Gaalkacayo waxay sidhakhso ah uhoos tagtay mamulkas.4Sanadkii 2006, maamulka Galmudug ayaa sitoosa lagaga dhawaaqay koonfurta Muduga iyo waqooyiga Galguduud.si-aad-ufiican, waxay labada maamul ay isku waafaqeen inay difaacan arimaha kawada dhaxeeyaI iyo inay kafogadan wixii keenaya rabshad.5Siaad usaraysa, intii udhaxaysay 2006 iyo 2007, waxay mideeyen ciidamadodii si ay uga adkaadaan Ururkii Maxkamda Islaamka (ICU) oo ka difaacan inayna qabsan awooda maamul ee Gaalkacayo.Bishii August ee 2009, maamulka Puntland waxay dib-uhabayn kusamaysay maamulka Gaalkacayo, iyo wadashaqaynta laxiidha dhinaca amniga, oo ay kujiraan howl-galka bilayska iyo hellista caawimada bini-aadanimada.Ilaa bilowgii sanadkii 2009, kilaafyo tiro yar ayaa udhaxyeye waqooyiga iyo koonfurta, iyo dowlada iyo 2 In terms of demographics, the Darod clan is the major clan in Puntland and the Omar Mohamud sub-clan of the Majerteen is the major clan residing in and controlling North Galkayo District (Puntland). In the south, the Hawiye clan family dominates parts of southern Somalia, and the Sa'ad sub-clan of the Habar-Gidir is the major clan residing in and controlling South Galkayo District (Galmudug). 3 Idem. 4 The first President of Puntland, Abdullahi Yusuf, was originally from Galkayo. 5 Conflict occasionally erupted nevertheless, such as the Bacaaweyne land dispute in 1997, and the Xeraale and Abvarwaaqo revenge disputes in 2003. Galkayo District Mapping, UNDP, 2009.

Page 20: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 11

bulshada waxa lagu khafiifiyey iyada oo loo siimayrayo dhexdhexadin, taas oo siguud ay uga qabgaleen wakiilada dowlada ee labada dhinac, iyo hogaamiyasha dhaqanka ama odoyaal kale oo kasocday bulshada.Laakiin xaaladu waa mid wali siisocota oo aan dhaman, waxana muujinaya dilka aargoosiga joogtada ah.

2.2. Dhulka (Juqraafiyada) iyo Dadka

Magaalada Gaalkacayo waxay kutaalaa xadka udhaxeeya mamulka Puntland iyo badhtamaha Koonfurta Somalia.Dagmada Gaalkacayo waa meel aad ugu mihiim ah dhinaca ganacsiga taas oo iskuxidha Magaalada dakada ee Boosaaso (Puntland) ilaa waqooyiga, Muqdisho ilaa goblada koonfurt iyo Ethiopia ilaa galbedka.Meesha ay kutaalo magaaladu ayaa keentay inay noqoto meel aad ushaqaynaysa oo mashquula oo ganacsi badan kajiro taas oo ay daganyihiin ganacsato kayimid meelo fog.laakiin waxay tani keentay dareen laga qabo cabsida kuwajahan nabada dagmada.

Khariirada Dagmada Gaalkacayo, oo muujinaya meesha uu maro Khadka Cagaaran ee kala qaybiya maamulada Puntland and Galmudug6

Dagmada Gaalkacayo waxay ka koobantahay meelahaa 25,000 qoys, kudhawad 75.3 boqolkiiba ay dagan yihiin magaalada Gaalkacayo (Jaantus 2).

6 Note that Roox is part of Galkayo District, not Goldogob. Map errors are due to the limited availability of updated maps of Galkayo District. Source of Green Line location: interview with a member of the North Galkayo City Administration, 7 June 2010.

Page 21: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 12

Jaantus 2: Cabirka qoysaska dagmada Gaalkacayo-Waqooyi/Koonfur iyo magaalo/miyi

Source: Tirakoob Waqooyiga Gaalkacayo iyo SOCDA kahor sahanka ee sanadkii 2009.

Kalaqaybsanaanta maamulka ee waqooyig iyo koonfurt Gaalkacayo ayaa salka kuhaysa taariikh kudhisan qabiil oo mudo badan soo jirtay.waqooyiga Gaalkacayo waxa dagan qabiilka Cumar Maxamud (Majerteen/Daarood), dhanka kale koonfuta Gaalkacayo waxa dagan Sacad (Habar Gidir/Hawiye). Dadka laga tirada badan yahay waxay dagan yihin xadka udhaxeeya labada qaybood iyo meelo kale.Dadka barakacayaasha ahi (IDPs) waxay dageen waqooyiga iyo koonfurta labadaba hab reer magaal iyo reer guuraaba.khariida hoos kuxusan waxay ina tusaysaa meesha saxda ah eek kala qaybisa waqooyiga iyo koonfurta magaalada Gaalkacayo sidoo kale laynka kala qaybiya wuxuu muujinayaa kala qaybsanaanta maamulka kajira magaalada iyo baladhka waqooyiga Gaalkacayo.Xadadka kalaqaybiya Gaalkacayo maaha kuwo qeexan oo lagaranayo.

Page 22: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 13

Khariirada 2: Maamulka Puntland iyo Galmudug

Xadka kala qaybiya waqooyiga iyo koonfurta,taas oo loo tixgaliyo inuu yahay khadka cagaaran, ayaa ah meel amaandaro ah.Mid kamida xogaha waraysiga ayaa cadeeyey Warshed Galay inay tahay meesha ugu amaanka xun ee dagmada Gaalkacayo marka la eego mukhaadaradka iyo hubka fudud oo kubadan, kuwaas oo marmar keena rabshad.Aragtida laga qabo meesha layidhahdo Warshad Galay iyo meelo kaban oo kamida xaafada Garsoor 1 , kuwaas oo gaarhaan aaga amaandaro ah ee magaalada Gaalkacayo ayaa laga horyimid markii lawaday waraysiga xog raadin ah ee uuwaday ururka dhisida nabada ee Puntland, kuwaas oo cadeeyey in meeshani tahay meel iskacaabin ay kajirto halkaas oo dadka dhibaatada wada ay fuliyaan rabshado laakiin maamulka labada dhinac ee khadka cagaaran aanay awoodin inay maamulan halkaas.sahanka ugu mihiimsan ee laga soo ururiyey suuqa ayaa loo tixgalinaya kakaliya ee is-dhexgalka bulshada labada dhinac, taas oo uga tagaysa door aad ukooban iskudayada lagu kordhinayo iskuxidhka bulshada iyo nabada.

Halka dadka deegaanka ah ay sicaadi ah ugu gudbaan khadka cagaaran ee udhaxeeya laba qaybood ee Gaalkacayo, dadka siyaasiyiinta iyo hogaamiyasha bulshadu ma awoodan inay kagudbaan khadka cagaaran sobabta oo ah habka qabiilka oo barbarsocda hab maamulka, kaas oo noqotay caqabad dibuheshiisinta iyo maamulka kudhisan habka qabiilka, arimahaas ayaa caqabad ku keenaya in laheo dib-uheshiisin iyo siyaasad midaysan.Inkasta oo dadka haya xogaha wax-ku-oolka aha iyo kaqaybgalayaasha wadahadalahda kooxaysan ay iskuraacen in heerka is-dhexgalka labada qabiil uu kordhay ilaa sanadkii 1993, nacaybka udhaxeeya labada qabiil wuxuu noqday mid iska caadi ah oo kamida nolashooda, gaarahan dadka dhaqaalahodu hooseyo ee dagan koonfurta.nacaybka noocan ahi waxa uu muujinayaa in dhex-galka bulshada sida saaxiibtinimada iyo xiriirka uu noqday mid aad hoose in-kasta oo kagudubka xadka udhaxeya labada qaybood aanay ahayn arin la-layaabo.meelaha bushadu ay ku-kulmaan aad ayay uyaryihiin waxana kamida sida garoonka diyaaradaha iyo suuqa ugu way nee dagmada.Dugsiga nabada ayaa waxa laga aas-aasay xaafada Garsoor 1, ee Waqoyiga Gaalkacayo , taas

Page 23: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 14

oo udhow khadka cagaaran kaas oo hooy unoqday arday aad ubadan oo kasoo jeeda labada qaybood ee magaalada, laakin waxa loo xidhay xaalada amin-daro awgeed.7

Sahanka dulmiga iyo danbiyadu (CVS) waxa uu ka-koobnaa 701 qoys, kuwaas oo noqonkara celcelis ahaaan boqolkiiba 7.7 dadka qoysaska ah: 4.0 rag(lab), 3.7 dumar(dhidig); iyo celcelis boqolkiiba 3.6 waxay ahaayen dhalinyaro (ka hoosaysa 15 sano), kuwaas oo 1.9 ay yihiin wiilal iyo 1.7 ay yihiin gabdho.

Marka la eego sahanka dulmiga iyo danbiga, 645 qoys kuwaas oo cadeeyey qabiilkoodii, labada qabiil ee ugu mihiimsan waxa weeyaan Daarood (48.2% boqolkiiba bulshada) iyo Hawiye (22.3% boqolkiiba bulshada).marka xaga hoose la eego, waxa kale oo jira dad dagan oo kasoojeeda qabiilada Dir (8.2%), Bantu (6.5%), Digil-Mirifle (5.3%), Isaaq (4.5%), carab (3.7%) iyo qabiilo kale (1.2%).sida caadiga ah ,bulshada kunool dhinaca waqooyi waa qabiilka Daarood dhinaca kale bulshada kunool dhinac koonfurta waa qabiilka Hawiye. (Jaantus 3).

Jaantus 3: Qabiilada Bulshada Gaalkacayo Calaa QoysClan (qiyaas ahaan %)

Ref. RP9 (n= 645)

Marka la eego ururada xuquuqal insaanka ee dadka laga tirada badan yahay (waqooyiga Galkacayo), waxa jira in dadka laga tirade badan yahay waxa soo wajahan dhibaatooyin gaara xiliga colaaduhu socdaan taas oo ay sobaba utahay iyaga oo aan culays kulahayn bulshada iyo iyaga oo aan ka helin taageero beesha caalamka.Qabiilada laga tirada badan yahay sigaara ayay ugu nugulyihiin rabshada iyo colaadaha maadaama ay yihiin dad aan lug kulahayn inay kaqayb qaataan go’aanada lagaadhayo sobabtoo ah qabiilkoodu malaha awood uu kaga difaaco dadka laga tirade badan yahay.Marka intaa lagu daro, marka la eego ururada, qabiilada laga tirade badan yahay ay badan koodu dagan yihiin khadka cagaaran ee udhaxeeya waqooyiga iyo koonfurta Gaalkacayo kuwaas oo unugul iskudhacyada labada dhinac, baaba’a nolal maalmeedka sabobtoo ah ganacsiga oo xidhan xiliga colaadaha iyo

7 Interview with a resident from an urban IDP settlement in North Galkayo, 28 August 2010.

Page 24: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 15

barakac xoogan.8Qabiilada laga tirade badan yahay waxay wakhti dhow dageen dhul dhinaca waqooyi ee magaalada Gaalkacayo.

Marka intaa lagu daro, Gaalkacayo waxay hooy/saldhig utahay barakacayaal iyo qoxooti.Dhamman, boqolkiiba 74.1 dadka ka qaybgalay sahanka waxay ahaayen dadka deegaanka rasmiga ah, boqolkiiba 21.5 waxay ahaayeen dadka barakacayaasha ah iyo boqolkiiba 4.4 waxay ahaayeen dad haysta kaadhka qoxootiga.Sikasta ha ahaatee, dadka barakacayaasha ayaa aad ugu badan waqooyiga Gaalkacayo However (26.9%) marka loo eego koonfurta Gaalkacayo (12.7%) (Jaantus 4).Inkasta oo tiradu ay aad uyartahay marka loo eego tirade guud, boqolkiiba 5.7 ay yihiin qoxiiti dadwaynaha waqooyiga Gaalkacayo, marka la barbardhigo boqolkiiba 0.8 dadwaynaha koonfurta Gaalkacayo.

Jaantus 4: Noocyada Dadka Deegaanka ah (qiyaas%)

Ref. RP10 (n=660)

Deegaanada barakacayaasha (IDP) ayaa kufiliqsan/baahsan magaalada gudaheeda iyo dibadeeda.Isbarbardhiga daraasado kala duwan ayaa muujinaya kor-ukaca joogitaanka dadka barakacayaasha ah ee magaalada Gaalkacyo wakhti badan: Sanadkii 2005, daraasad ay samaysay hayada UNDP ayaa muujinaya tirade guud ee xaafadaha barakacayaasha ah inay yihiin 4,000.; baadhis midaysan oo ay fuliyeen ururka samafalka ee Danish Refugee Council iyo hay’ada UNHCR ayaa muujinaya 4,666 barakacayala sanadkii 2007; iyo naqshadaynta dagmada oo ay fulisay uruka maxaliga ah ee KAALO oo kaashanaya UNHCR aya muujinaya in tirade qoysaska ukordheen 6,000 sanadkii 2010. Marka la eego dhaqdhaqaaqa caadiga ah ee dadka barakacayasha ah iyo meelaha ay kasoogalaan Gaalkacayo ayaa dhamaanted ah dhinaca Koonfurta oo ay usoo gudbaan dhinaca waqooyiga.wayna adagtahay in lahelo qiyaasta dhabta ee barakacayaasha kusugan dagmada.waxa arintan iskusii dhexlaqay go’aankii maamulka Puntland uu kagasaarayey dadka barakacayaasha ah ee inta badan ka yimid dhinaca gobolada dhexe ee koonfurta Somalia iyo Ethiopia kuwaas oo badan kooda la ogaaday inay Gaalkacayo soo galeen.

Waxa lagu qiyaasay inkabadan 3,000 oo ah qoysaska barakacayaal ah oo kusugan Gaalkacayo ayaa dagan dhinaca waqooyi ee magaalada iyo deegaanada kuwareegsan.of.Bishii June ee 2010, dad lagu qiyaasay 800 oo qoys ayaa kusugan dhulka baadiyaha waxa kale oo dad barakacayaal ah oo gaadhaya

8 Interview with a North Galkayo Minority NGO, 31 August 2010.

Page 25: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 16

715 ayaa kusugan xerada barakacayaasha ugu way nee kutaala meelkudhow xaafada Bacadwayn ee waqooyiga maglaada.Sanadkii 2005 daraasad ay samaysay UNDP ayaa muujinaya dadka barakacayaasha ee kusugan dagmada Gaalkacayo ay inta badan ay yihiin Somali Bantu oo kazoo jeeda magaalooyinka Baydhabo, Muqdisho, Afgooye iyo xadigoan oo ka yimaada Ethiopia.9 Noocyada socdaalka dadkan ayaa ayaa ah mid ay intabadan sobob utahay colaadaha inkasta oo ay jiraan dadka qaaar umaadan shaqo.

Faquuqa/takoorka lagula kaco dadka barakacayaasha ah(IDPs) gaarhaan kuwa kasoojeeda gobolada dhexe ee koonfurta Soomalia,ayaa wuxuu keenay inuu istaago fursadihii dhaqaalaha ee nolasha dadka barakacayaasha ee koonfurta Gaalkacayo, sobabtoo ah meelaha suuqa ahi waxay kuyaalan waqooyiga magaalada.Deeganada dadka barakacayaasha ee dhinaca Galmudug, nin kamida barakacayaasha ayaa sharaxay in ka duwaanshaha koonfurta Gaalkacayo maamulka Puntland sanadkii 2010 inay lawaayo shaqooyin badan sababta oo ah tagista dhinaca waqooyiga magaalada, halkaas oo ay kuyaalan suuqyada ugu mihiimsan ee magaalada, ayaa laxayiray.Marka loo eego isaga, dhinaca kale dumarku sifudud ayay uga gudbaan xadka udhaxeeya laba qaybook, hadii fal danbiyi kadhaco dhinaca waqooyiga, nin kaimda dadka barkacayasha ee ka soojeeda badhtamaha koonfurta Soomalia ayaa jeelka ladhigayaa laguna eedaynayaa danbigan.Tani waxay keenaysaa in ninkani ugu danbaynta yidhaahdo, "waxan kaliya ku helikarnaa amaan (deegaankeena], majirto meelkale, ma shaqayn karno ". waxa ay tahay in laxuso in tiro dadka barakacayaasha ahi (IDPs) oo kasoo jeeda badhtamaha koonfurta Soomalia ay dagan yihiin dhinaca Waqooyi.

Waxa jira qaxooti tiro yar oo kunool deegaanadan; sikasta ahataa, tiradoodu way adagtahay in la helo.urur caalima ah ee aan dowliga ahayn oo la kashaqaynayey dadka barakacayaasha ah xiligii waraysiga xog ururint ayaa sheegay in arintan laga yaabo ugu wacan tahay dadka oo doorbidaya inay bulshada ku dhex jiraan intii ay qoxooti noqon lahaayeen ee ay xerooyin ku jiri lahaayeen iyaga oo aan helin aqoonsi qoxootinimo iyo iyaga oo aan helin caawimo lamida ta ay helaan dadka barakacayaasha ah ( IDPs) ee kudhexnool bulshada.

2.3. Khayraadka iyo Dhaqaalaha

Caqabadaha dhaqan-dhaqaale ee soo wajahay bulshada Gaalkacayo ayaa noqonaya waxyaabaha kadabeeya rabshadaha iyo colaada.10Arintani waxay sitoosa ugu dhacadaa dadka barakacayaasha ah, kuwaas oo ay soo wajahaan shaqalaan fursad shaqo-la’aan ah taas oo guud ahaan uxayirtay howlaha meelaha suuqa, diidmada lacagta cashuurta iyo iibinta badeedcada.

Noocyada bulshada ee kusugan xogta laga soo uuriyey kaqaybgalaasha sahanka ayaa muujinaya in boqolkiiba 38.2 ay yihiin dad aan shaqo hayn.qaybta ugu badan ee dadka shaqeeya ee kaqaybqaatay sahanka, boqolkkiba 45.2, ayaa ah shaqaale; boqolkiba 4.1 ayaa kashaqeeya ciidamada gaara ah oo aan dowli ahayn; boqolkiiba 3.3 ayaa ah xoolo-dhaqato; boqolkiiba 2.4 ayaa kashaqeya ururada maxaliga ee aan dowliga ahayn (NGOs) iyo haa’yadaha Qaramada Midoobay iyo boqolkiiba 1.6 ayaa ah ciidanka dowlada (bilayska, milatariga); iyo boqolkiiba ayaa ahaa beero-falato ama xoolo dhaqatos.Boqolkiiba 9 UNDP, ILO & PI (2005), p.136; in some cases, it appears that migrants from eastern Ethiopia of the same ethnic background as Somalis are considered within the same category as IDPs. 10 Interview with urban IDP settlement in North Galkayo, 28 August 2010.

Page 26: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 17

4.8 ayaa kashaqeeya meelo kale oo aan lagu sheegin sahanka.Sikasta ha ahaatee, sahanka dulmiga iyo danbiyada ayaa muujinaya kaladuwanasho aad uwayn oo udhaxeeya dadka shaqeeya ee kunool waqooyiga iyo koonfurta Gaalkacayo (Jaantus 5).Waxay sigaara ay tahay in looxuso in hal qof kashaqeeyo shantii qoys ee kunool koonfurta Gaalkacayo kas oo kashaqeeya “shaqada gaarka ah amai ciidamada aan dowlada kadiwaan gashanayn”.

Jaantus 5: Shaqada ee Shaqsiga ee Qoyska, Waqoyiga iyo Konfurta Gaalkacayo (Qiyas %)

Ref. RP11 (n= 637)

Marka la eego sahanka, 44.6 boqolkiiba jawaabahu wuxuu muujinayaa in nolal maalmeedka celcelis ahaan inta udhaxaysa $3.00 ilaa 4.90 dollar, 30.0 boqolkiiba ay isticmaalaan US$1.00 ilaa 2.90, 17.3 boqolkiiba ay isticmaaleen 5.00 ilaa 9.9 dollar, 4.3 boqolkiiba ayaa isticmaalay inkayar 1.00 dollar iyo 3.8 boqolkiiba ayaa isticmaalay inkaban 10.00 maalintiiba cuntada.Sikastaba ha ahaatee, dadka deegaanka ee kunool koonfurta Gaalkacayo ayaa heerka nolal maalmoodkodu ka hooseeyaa dhinaca waqooyiga ee magaalada Gaalkacayo sida kuxusan (Jaantuska 6).

Jaantuska 6: Kharashka cuntada maalinlaha ee qoyskiba (dollar) (cabirka %)

Ref. RP13 (n=606)

Page 27: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 18

Kacaqayb galayaasha wadahadalada kooxaysan ayaa sheegay in haween badan ay kaqayb qaateen dhaqaalaha siloo dabaro qoyska iyada oo aanay jirin kaalintii ragooda ee dhaqaalaha qoyska.Sikasba ha ahaatee, halka ay jiraan qalaasaha dhaqaale ee ay keentay cunista qaatka ama guuldarada raga xaaska leh ee dhinaca dhaqaalaha ay kucaawiyaan qoysaskoda, shaqaale ku-howlan caawimada maxaliga ah ayaa sheegay in qaarkamida haweenka ay doorteen inay shaqaystan si ay uga hor-tagaan ragooda oo aan shaqo hayn, taas oo muujinaysa in shaqada haweenku aanay kaliya sobabin shaqo la’aanta raga ee waxa kale oo ay noqon kartaa ilaalinta sharafta qoyska.11

2.4. Hellista Adeegyada Bulshada

Fursadaha waxbashada carruurta iyo dhalinyarada oo hoosaysa, xiisadaha dhaqan-dhaqaale iyo hellista iskuulada iyo kamaqnasha fursadaha dhaqaale ee mustaqbalka ayaa keenay in waxbarashada sare ee jaamacadu uu aad uhooseeyo taasiana waxayna awood siinaysaa kor uqaadista rabshadaha iyo colaada.

Marka lagu daro, 50.2 boqolkiiba jawaabaha sahanka dulmiga iyo danbiga ayaa sheegay inaan waxbaro lahelin; 49.8 boqolkiiba ayaa hela waxbarasho caadiga ah; and 16.3 boqolkiiba ayaa hela waxbarashada dadban.Qaar kamida dadka dhigtay waxbarashada dadban, 81.0 boqolkiiba waxay dhigteen waxbarashada diinta islaamka iyo 19.0 boqolkiiba xaadiray barashada xirfadaha nolasha ama galasyada farta lagu dhigto.Saamiga jawaabaha dadka helay waxbarashada tooska kuwaas oo dhamaystay heerka waxbarasho ee jaamacada ama machada wuxuu ahaa 21.1 boqolkiiba.Marka lagu daro, 44.7 boqolkiiba ayaa dhamaystay iskuulada sare, 25.4 boqolkiiba ayaa dhamaystay iskuulada dhexe iyo inta soohadhay oo dhamaystay iskuulada hoose. (Jaantus 7).

Jaantus 7: Waxbarasha Qoysaska ee Shaqsiga (Soo-noqnoqodka. %)

Ref. RP14 (n=658), RP15 (n=105), RP16 (n=228)

Ururada dumarka Galmudug ee lawaraystay ayaa cabiray heerka waxbarashada ciyaalka ee koonfurta Gaalkacayo oo noqonaya meelahaa 30 ilaa 40 boqolkiiba marka la eego kamaqnaanshaha iskuuladii dowlada iyo iskuulada gaarka loo leeyahay oo qaaliya.Deegaanada dadka barakacayaasha ee koonfurta 11 Interview with a local United Nations worker, 6 June 2010.

Page 28: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 19

Gaalkacayo, waxay gudiga deegaanku waxay cabireen saamiga caruurta iskuulada tagta ay udhaxayso meelahaa 1/100 and 1/5.Hellista waxbarshada ee koonfurta Gaalkacayo ayaa ah mid aad ugu tiirsan iskuul dowli ah , sobabta oo ah , marka la eego ururada haweenka, iskuulada gaarka loo leeyahay qiimahoodu waa meelaha 10 dollar bishii, xaalada kacsan ee udhaxaysa qabiilada daga waqooyiga iyo koonfurta ayaa umuuqda mid caqabad ku ah dadka dagan koonfurta ee doonayaa inay waxakabartaa dhinaca waqooyiga oo leh adeeg waxbarasho oo fiican tahay.Marka la eego Ururka Dhisida-nabada ee Galmudug, qof dhalinyaro ah ayaa iskudayey inuu dhigto jaamacad kutaala waqooyiga,laakiin markii la ogaaday inuu ka soojeedo qabiilka Sacad, waa lacambaareyey waxana lagu qasbay inuu joojiyo waxbarashadiisi.12

Hellista caafimadka ayaa ah mid yar. Dhinaca Waqooyiga Gaalkacayo waxa kuyaala cusbitaal aad uwayn iyo xarumaha bukaan-socdka, Koonfurta Gaalkacayo waxay leedahay cusbitaal maxaliya oo ay gacanta kuhayso hay’ada Dhakhaatirta aan xudduda lahayn ee layidhahdo Médecins Sans Frontières.

Tusaale ahan, marka la eego Sahanka Dulmiga iyo Danbiyada (CVS), todobo kamida toban dhibane oo lafara-xumeeyey ayaa sheegay inanay helin wax-daawo ah ama talooyin caafimad; laba kamida ayaa helay caawimad ay kaheleen hogaamiyayasha bulshada iyo hal qof oo kaliya ayaa tagay cusbitaal/dhakhtar (Jaantus 8).

Jaantus 8:

Caawimada ay

heleen dadka la faraxum

eyey (Celcelis

%)

Ref. SV8 (n=10), SV9 (n=10)

2.5. Dowladnimada/Maamulka

Sida kor kuxusan, dagmada Gaalkacayo waxay kutaalaa Gobolka Mudug, kaas oo ukala qaybsan labada maamul ee Puntland iyo Galmudug.Qaybta hoostimaada maamulka Puntland waa waqooyiga

12 Interview with a Galmudug peace-building organization, 30 August 2010.

Page 29: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 20

Gaalkacayo dhinaca kale qaybta hoostimada maamulka Galmudug waxa weeyi qaybi Koonfurta ee magaalada Gaalkacayo.Magaca loogu yeedho magaalad ayaa ah caasimada Gobolka taas oo si iskumi

Dhinaca waqooyi ee maamulka Puntland, magaalada Gaalkacayo waa xarunta gobolka Mudug, kaas oo uu xukumo badhasaab.waana dagmo ee magaalo madaxa ah.Golaha deegaanka, maayarka iyo maayar kuxigeenka Gaalkacayo;lataliyaasha magaalada, ee ay doortaan qabiiladu ayaa magacaaba Duqa magaalada halka wasiirka arimaha gudaha uu magacaabo xoghayaha dowlada hoose.13Qaabka maamulka ee kuwajahan sida loo dabakhayo arimaha laxidhiidha colaadaha iyo amaanka ee laxidhidha dadka barakacayaasha ah: Golaha deegaanka ee maaaladu waxay fududaydiyen oo ay kawarhayaan howlaha maamulka magaalada oo kudhisan hab-qabiil ee kuwajahan dadka barakacayaasha.Sanadkii 2009, Gudiga Badbaadada Dagmada (DSC) ayaa la aasaasay kuwaas oo hoos imanaya golaha dagmada, kuwaas oo iskukeenaya wakiilada ka socda maamulka dagmada, booliska, garsoorka, haweenka, dhalinyarada, odayaasha iyo hagaamiyaasha diinta.

Koonfurta Gaalkacayo waxa xukuma maamulka Galmudug, waxaanay magaalad Gaalkacayo tahay xarunta maamulka Galmudug.wakhtigii kahoreeyey 2006, gudida qabiilka ayaa xukumaysay koonfurta Gaalkacayo.Ahlu-Sunna Wal-Jamaca ayaa aas-aasay maamulka Galmudug sanadkii 2006, kaas oo leh madaxwayne la doortay iyo gudida odoyaala oo kasoo jeeda qabiilada deegaanka.14 Marka la eego xubnaha maamulka koonfuta Gaalkacayo, "dadku waxay khaatiyan kataagnayen qabyaalada",kaas oo keentay abuurista xaalad ay kuwada xaajoodaan oday-dhaqameedyada, wakiilada/baarlamanka iyo dowlada la soodoortay si ay uxoojiyaan amniga iyaga oo isticmaalaya hab-maalmul kana tagaya habka qabiilka.15 Natiijada khibrad la’aanta maamulka Galmudug, kaas oo la’aasaasay sanadkii 2006, hay’adaha maamulka ayaa wali ladhisayaa kuwaas oo awoododu ay aad uxadidantahay, samaynta qaabka dakhliga dowlada sida cashuuraha ayaa wali aan lasamayn.Iyada oo aanay jirin jilayaasha amniga ee meelaha kabaxsan magaalada Gaalkacayo, waxa loo fidiyaa si hoosaysa sidoo kale badanaa ma awoodaan inay waajahan xaaladaha ka jirta meelaha kabaxsan maamulka caasimada.

Bulshada iyo dadka barakacayaasha ah labadoodaba, waxa jira nidaamyo toosa oo ah dhexdhexadinta maamulida howl-maalmeedka bulshada iyo xalinta khilaafadka.Gaalkacayo gudaheeda, waxayna ushaqeeyan qaab gudi ah kuwaas oo laga dhex aasaasay dadka barakacayasha dhexdooda, sidoo kale qaar kamida maamulka kala duwan ee xaafadaha magaalada iyo tuuloyinka.Gudiyadasi waxay yihiin kuwo utaagan maamulka xaaladaha oo loo wajahayo si hoose (tusaale ahaan, deeganka barakacaysah ee Tawakal ama maamulka xaafada Garsoor 1) iyo sidoo kale waxay ka-jawaaban meelaha ay kajiran xaaladaha dag-daga.Dhinaca Waqoyiga Gaalkacayo, maamulka xaafad walba wuxuu ka kooban yahay gudi, iyo xaafad walba waxay ka kooban tahay sadex ilaa shan waaxood, kuwaas oo leh gudi dhexe oo loo aasaasay si uu u-eego howlaha kaladuwan ee gudiyada xaafadaha.

Kiisas badan oo dhacay, gaar ahaan qaar kadhacay dadka barakacayasha IDP laakin kuwa lanool bulshada dhexdeeda, marka khilaaf lagu xalin kari waayo habka dhaqanka ama gudiga deeganka, waxa marka danbe la geeyaa meelo heerkodu sareeyo siday iskugu xigaan, dhamaan waxay kiisaskasi lageeyaa gudoomiyaha gobolka ama duqa magaalada – in-kastao oo aanay ahayn awoododa caadiga

13 Interview with a member of the North Galkayo City Administration, 7 June 2010. 14 Interview with an international NGO operating in Galkayo, 11 June 2010. 15 Interview with the Galmudug Police, 28 August 2010.

Page 30: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 21

ah.Sadex kamida deegaanada dadka barakacayaasha IDP oo la waraystay, gidiga ayaa waxay isticmaalan heerar iskumida ee wada-xaajoodaka:ugu horayntii, khilaafka aan caadiga ahayn waxa xaliya gudi hoose ama oday dhaqamedka,marka labaad, gudoomiyaha gobolka iyo duqa magaalada ayaa iyagu ah dhexdhexadiyal colaadaha.Colaadaha udhaxeya bulshada badankooda ama dhamaanteed, maamulada siyaasada ayaa si-toosa uga qayb-qaata habka dhexdhexadinta kuwaas oo isku keena oday dhaqameedyada si ay uga caawiyan xalinta khilaafyada.

Page 31: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 22

3. Aragtiyada Ammaandarada

Aragtiyada laga qabo ammaanka ayaa aad ukala duwan dhinaca waqooyi iyo dhinaca koonfured ee Gaalkacayo, jawaabaha sahanka dulmiga iyo dambiga ee dhinaca koonfurta ayaa muujinaya dhamaan amaanku uu horumar sameeyey 12 bilood ee ugu danbeeyey dhanka kale jawaabaha dhinaca waqooyiga ayaa ahaa mid isku dhexjiray oo dadka qaarna muujinayaan inuu horumar sameeyey qaarkalan ay muujinayaan inuu horumar yar sameeyey. (Jaantus 9).16

Jaantus 9: Kaladuwanaansha aragtida badbaada, Waqooyiga/Koonfurta Gaalkacayo (qiyaas %)

Ref. B3_R3xPV1 (n=581)

Sahanka dulmiga iyo danbiga sidoo kale wuxuu cadeeyey in dumarku ay aamisan yihiin in dumarku ay yihiin kuwa ay kudhacdo xaalada amandarada marka loo eego raga.Dhamaan, 66.9 boqolkiiba raga iyo 56.9 boqolkiiba dumarka loo arko inay yihiin kuwo amaan ama badbaado,waxa muuqata kala duwanaanshaha raga iyo dumarka ee dhinaca badbaadada.(Jantus 10).

Jantus 10: Isbadalka aragtida badbadada ee 12 bilod ee udanbeeyey oo kudhisna jinsiga (Freq.

%)

16Kaladuwanaanshaha aragtiyada udhaxeeya ayaa noqonkara mid runa in koonfurta Gaalkacayo ay kayartahay dad ahaan iyo dhul ahaanba dhinaca waqooyiga iyo iskuThe difference in perception may be explained by the fact that South Galkayo is significantly smaller than its northern counterpart in both surface and population, and that the comparatively greater mobility of the population in the North means that social control is weaker.

Page 32: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 23

Ref. PV1: Average perception (n=662 ; nfemale= 357 ; nmale= 305)

Dadka bixiyey jawaabaha badankoodu (77.1%) ayaa dareemey in habeenkii aad lugaynkaro si amaan ah.(Jaantus 11), inkasta oo marlabaad, aragtida labada dhinac ee magaaladu ay sifudu iskubadasho , dhinaca koonfurta ayaa woxogaa ka amaan badan dhinaca kale marka la eego jawaabahaha 94.6 boqolkiba (Ref. PV2 (n=662)

Jaantus 12).

Jaantus 11: Heerka Fahanka Amniga ee Wakhtiga Madowga ah (Qiyaas%)

Ref. PV2 (n=662)

Jaantus 12: Heerka Fahanka Amniga ee Socodka Wakhtiga Madowga, Waqoyiga/Koonfurta Gaalkacayo (Qiyaaas %)

Ref. B3_R3xPV2 (n=581)

Guudahaan, inta badan qoysaska la waraysay ayaa sheegay in cabsida amaandaradu ee jaarkoodu aanay wax saamayna kulahayn nolol maalmeedkooda.Sikastaba ha ahaate, sahanku wuxuu muujinayaa meelahaa midka

Page 33: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 24

mida shantii qof ee kaqayb qaatay sahanka-gaarahan dumarka-ay kacabsadeen qabashada howlaha kuxusan sahanka: 21.4 boqolkiba dadka jawabaha bixiyey ayaan kaqayb qaadan raadinta baahiyaha qoyska ee maalinlaha ah sida cuntada, dhuxusha/xaabada ama biyaha sobobo amaan-daro awgeed.21.7 boqolkiba ayaan tagin/aadin suuqa; 22.2 boqolkiba ayaan udirin ciyaalkoda iskuulka; 21.6 boqolkiba ayaa iskadaayey inay isticmaalan gaadiidka dadwaynaha iyo 30 boqolkiba ayaa iskadayey dhaqashada xoolaha ama hanti ay ka keenan dibada. (Jaantus 13).waxa jirta in meelaha kala badh qoysaska jawaabaha bixiyey ay kajawaben suaashan;majiro wax muujinaya sobabta ay uhoosaysay heerka jawaabtu.

Jaantus 13: Howlaha la iskadaayay sobabo amaandaro (Qiyaas %)

Ref. PV3 (n=355), PV4 (n=355), PV5 (n=347), PV5 (n=347), PV6 (n=356)

Aragtiyada amaandarada ayaan waxa saamayn kara xadiga danbiyada lacadeeyey.waxa jiray 234 qoys, ama 35.8 boqokiibaa dadka jawabaha bixiyey ay goobjoog u ahaayeen danbi iyo rabshado ay sameeyen dad dibada kasoo duulay guryahooda; qayb kamida kuwan, 58.5 boqolkiba ayaa cadeeyey hal danbi, 17.1 boqolkiba, laba danbi, iyo 13.7 boqolkiba ,saddex danbi.(Jaantus 14).

Jaantus 14: Triada Danbiyada Goobjooga loo ahaa (xadiga. %)

Ref. WV3 (n= 234)

Page 34: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 25

4. Noocyada Ammaandarada iyo Rabshadaha

Noocyada danbiyada ee kadhasha rabshadaha waxa kujira dabiyo la soo abaabulay oo ay kamid yihiin dilka, weerarada iyo dilka shaqsiga ah.Sikasta ha ahaatee, wadciga kajira Soomaliya, danbiya shaqsiga ah qaarkood looma arko dhacdo kaduwan kuwa kale, laakin colaada kajirta xadka udhaxeya labada qaybod iyo kooxaha rabshada wada ayaa loo arkaa arin kaduwan.Noocyada rabshadaha kooxaysan ayaa lasheegay inay cabsi gaara kuhayaan Gaalkacayo kuwaas oo ay kujiraan rabshado udhaxeya bulshada, dilalka aar-gudashada ah, khilaafka dhulka iyo colaado kale oo kusalaysan khayraadka.Dilalka abaabulan ayaa sidoo kale lasheegay inuu yahay arin cabsi leh, inkasta oo arinkani si aad uwayn ay yihiin rabshado kusalaysan falal shaqsiyeed.

Jadwal 1: koobida natiijada wadahadalada kooxaysan, April 2010 (extracts)

Dadka dalka

gudihiisa kubarakacay (IDPs)

Dhalinyarada Maamulada maxaliga ah

Bilayska Dumrka Odoyasha iyo hogamiyash

diinta Cabsida dhinaca badbaadada

Budhcabadeednimo; Al-Shabaab

Kufsi; Dhibjirta

Budhcadbaded (also violence against women); drug use

Arimaha siyaasada iyo qabiilka; Khilafka dhulka; Qadka iyo khamriga qat; Budhcadbadeda

Dilalka; Xatooyada; Kufsiga

Dadka isticmaala mukhadaradka; Dibjirta/Gangs

Noocyada rabshadaha ee kuliga ah raga

Rabshadaha qabiilka; Rabshadaha siyaasada; Dilka aan lagaranayn

Aargudahsha kadhaxaysa qabiilada

Dagaalada iyo aargudahshada qabiilada

Dilka qabiilaysan; Dilka siyaasada; Dilka aanlagaranayn

Qabiilka Aargusashada

Dilalka qorshaysan; aar-gudashada qabiilada

Types of violence against women

kufsiga; garaacista

Kufsiga Kufsiga Kufsiga kufsiga; garaacista

kufsiga; Gudniinka fircooniga ah (FGM)

Miyey jirtaa rabshad maxaliya?

Haa (raga oo kalido u isticmaha dakhliga qoys si shaqsi ah)

Haa (furista dumarka)

Haa (garraacista iyo furista dumarka)

Haa(raga ayaa oo qaad u isticmaala isticmalka qaadka tas oo keenta rabshad)

Haa (garaacis, furitaan)

Yes (garaacis,dadka qaadka cuna oo noqda qaswadayaal)

Miyuu jiraa arimaha tacadiga caruurtu?

Ma badna, marka laga reebo caruurta shaqalaha ee dadka barkacayasha iy meelaha miyiga ah

Maya Maya Yes, child labour in IDP camps and rural areas

Maya Maya

Page 35: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 26

Qaybta soo socota waxay soo bandhigaysaa xog tireed laga soo ururiyey danbiyo shaqasi ah oo ay kujraan wadahadalo kala duwan oo ka dhaxeeyey kooxo rabshadwadayal oo lagu cadeeyey wadahalada kooxaysan.

Waxa mudan in laxuso in heerka intabadan ee noocyada danbiyada ay aad ukala duwan yihiin faraqa udhaxeeya waqooyiga iyo koonfurta Gaalkacayo,dhinaca waqooyi waxa aad ugu badan dilka, weerarada iyo dambiga shaqsiga ah (laakin majraan faraxumayn) (Jantus 15).Sida kor lagu xusay, arintan waxay kamuuqataa dhamaan aragida badbaadada.

Jantus 15: Aragtida Badbadada iyo Herka Danbiyada,Waqoyiga/Konfurta Gal.(Herka.

%)

Ref. B3_R3xPV1 (n=618), B3_R3xPC1 (n=139), B3_R3xAA1 (n=140), B3_R3xSV1 (n=136), B3_R3xMD1_R1 (n=618)

4.1. Dillka

Sahanka dulmiga iyo danbiyada ayaa xaqiijiyey in dilka ka dhaca Gaalkacayo la xidhiidhiyo “Dilka ama dhimashada oo ay sobab utahay natiijada rabshadaha ama dambiyada”.Shan iy afartan ah dil-dabiyeed ayaa ladiwaangaliyey xiligii uu socday sahanka dulmiga iyo danbiga, arintan oo kamuuqata 6.4 boqolkiiba jawaabaha qoysaska.Sida kor kuxusan (Jantus 15), danbiyo heerkoodu sareeyo ayaa kajira dhinaca waqooyiga Gaalkacayo marka loo eego dhinaca koonfurta Gaalkacayo.(7.6% boqolkiba waqooyiga iyo 5.2% boqolkiiba koonfurta).Dhibanayaasha ayaa intabadan ah lab(rag) da’doodu udhaxayso 15 ilaa 34, oo ay ugu badanyihiin kuwa da’doodu udhaxayso 25–29 sano (Jaantus 16).

Page 36: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 27

Jaantus 16: Dilka kusalaysan da’da iyo jinsiga (heerka.)

Ref. MD1 (n=41)

Iyada oo la-tixgalinayo dhibanayaasha la dilo qabiilada ay kasoo jeedaan, 20.0 boqolkiiba ayaa ah qoysaska Digil iyo Mirifle kuwas oo uu kujiray dhibane loogaystay fal aad ukhatara 12 bilood ee ugu danbeeyey,13.5 boqolkiiba qoysaska Jareerta ah, 12.5 boqolkiiba qoysaska carabta ah iyo 11.1 boqolkiba qoysaska Issaq (Jaantus 17).Heerka dhibanayaasha ayaa kasaraysay ee kasoojeeda qoysaska barakacayaasha ah (12.0%) marka labarbar dhigo dadka deegaanka ah (5.5%) (Ref. MD1xRP9 (n=43)

Jaantus 18).

Jaantus 17: Dilka ee Dhibanayasha iyo Qabiilkooda (Qiyas %)

Ref. MD1xRP9 (n=43)

Jaantus 18: Dilka loo Gaysto Dhibanaysha Bulshada Noocyadeda kala duwan (Qiyas %)

Page 37: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 28

Ref. MD1xRP10 (n=44)

Dilalka noocan ah waxa sobab u ah arimo kala duwan .Siaan layaablahayn, heerka is aaminad la’aanta ee kadhaxaysa qabiilada, ayaa soo baxday xiligii wadahadalad kooxaysan ay socdeen in dilalka aargoosiga ahi ay noqdeen kuwa caadiya.Kuwaas oo mararka qaar oo ay maleeshiyo habaysan ay fuliyaan dilal kadhaca meelaha danta gaar ahaan suuqyada.Sikasta ha ahaatee, dilalka noocan ah sidoo kale waxay ka dhacaan si joogto ah magaalada Gaalkacayo iyadoo la isticmaalayo hubka fudu. Tusaale ahaan, qof ah dhaliny, kaas oo kasoojeeda badhtahama koonfurta Soomalia, kaas oo urur maxaliya NGO uu shaqo siiyeen dhinaca waqooyiga ee magalada Gaalkacayo.Waxa lagu qasbay inuu tago dhinaca koonfured hadad tahay qof lagaranayokadib markii dad kasoo jeeda qabiilkisu ay dileen sadex nin oo kasoo jeeda waqooyiga.Marka la eego dhalinyarada, "waad joogikartaa halkan hadad kaliya aan cidi kuguranayn.Hadii lagu garanayo oo aad joogo halkan, noloshaadu khatar ayay galaysaa."17 Isdhexgalkan bulsho ee udhaxeeya labada dhinac ee magaalada (Koonfur iyo Waqooyi).Arintani ayaa aad uyarasay is-dhexgalkii udhaxeyey bulshada waqooyiga iyo koonfurta si ay uhelaan kulamo aasaasiya kuwaas oo kudhisan in lawadaago suuqyada iyo in lakala-guursado.

Dilalka waxa kale oo kamida “Dilal aan lagaranayn”, kuwaas oo lala-xidhiidhanayo dilalka qorshaysan ee siyaasada ama hogaamiyasha bulshada, gaarahan shaqsiyadka firfircoon ee kashaqeeya qorshayaasha dhisida nabada.Tusaale ahaan, bishii March 2011, Gudoomiyihii Gudiga Amniga ee Dagmada Gaalkacayo, Hussein Ali Dube, ayaa la toogtay wakhti fiida isaga oo kasoo baxaya masaajidka.

Marka laga eego labada maamul, dilalka qorshaysan ee lagu beegsado siyaasiyiinta ama hogaamiyayasha bulshada waxa lagu xidhiidhiyaa xarakada Al-shabaab kuwaas oo ah khatar..18 Marka la eego xubnaha maamulka Galmudug, waxa jiray shan weerar oo ay fulisay Al-Shabaab gudaha dagmada Gaalkacayo sanadadii 2009–2010.s19 warbixinada ayaa muujinaya dadka Al-Shabaab udaacada oo kusoobadanaya Gaalkacayo.Arintan joogistooduna waa mid ku cusub Gaalkacayo.

Marka lagu daro, budhcad badeeda ayaa lagu soo waramayaa inay fuliyaan danbiyo shabrad wata iyo qaar bilaa barshada, oo ay kujiraan prostitution, dilalka (gaarhaan kuwa loo isticmalo hubka fudud), shilalka baaburta, iyo mukhadaradka.Bishii July 2010, budhcadbaded isticmaashay mukhadarad ayaa bilabay toogasho badhtamaha magaalada ee dadku kubadan yihiin halkaas oo ay timid dhimasho iyo dhaawacba.20

4.2. Weerarada Gacan-kahadalka

Jawaabaha ay bixiyeen sadex iyo todobaatan qoys oo ka qaybqaatay sahanka (kuwaas oo ahaa 50.0%, boqolkiiba 10.4% ay ka noqonaysa inta la-doortay) ayaa lagu soo qaadayay weeraro 12 bilood ee ugu 17 Interview with a Galmudug peace-building organization, 30 August 2010. 18 Interview with the Puntland Police, 30 August 2010; interview with the Regional Administration of Mudug (North Galkayo), 5 June 2010; a member of the District Administration of South Galkayo, during an interview with Galmudug women’s organizations, 29 August 2010. 19 Member of District Administration of South Galkayo, during an interview with Galmudug women’s organizations, 29 August 2010. 20 Personal communication, Confidential Informant, 1 Sept 2010.

Page 38: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 29

danbaysay sida kucad sahanka.Boqolkiiba 95.9 oo kamida dhibanayaashan ayaa kaliya lagula kacay hal jeer arintan.sida kor lagu xusay, heerka weerarada ayaa aad ugu badan dhinaca waqooyi ee Gaalkacayo (53.6% boqolkiiba) marka loo eego dhinaca koonfurta Gaalkacayo (32.1%) (Jantus 15).

Markii ladarsay wakhtiga iyo meesha, saamiga ugu badan ee dhacdooyinka ay ka dhaceen wadooyinka xiliga habeenkii (23.4%).Sikastaba ha ahaatee, dhabiahaan, gurigu waa meesha ugu balaadhan ee uu kadhaco weeraradu boqolkiiba 42.2 kuwaas oo gaar ahaan dhaca xiliyada galinka danbe. (Jaantus 19).

Jaantus 19: Weerarada Gacan-ka-hadalka iyo Muuqda: Goobta iyo Wakhtiga (Freq. %)

Ref. AA8xAA7 (n= 64)

Hubka fudud – kuwas oo badankodu awododu sarayso– ayaa loo isticmaalay 47.3 boqolkiiba kiisaska weerarada.waxana kamida hubkaas loo adeegsado weerarda nooca layidhaahdo Kalashnikov (29.2%) and handguns (18.1%). Other weapons used included bladed weapons such as knifes, swords, pangas or sticks (23.6%); blunt weapons such as stones, bottles, glass or rope (12.5%); bombs or hand grenades (9.7%); no weapons were used in only 5.6 percent of the assaults (Jaantus 20).

Page 39: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 30

Jaantus 20: Nooca Hubka Loo isticmaalo Weerarada (Soo noqnoqod %)

Ref. AA9 (n=72)

4.2.1. Dhibanayaasha

Marka la eego 73 weerar ee lagu la kacay dhibanayaasha kuwaas oo lagu dhawaaqay, boqolkiiba 60.0 ayaa ahaa lab halka boqolkiiba 40.0 ay ahaayen dhidig. Dadka ugu badan ee la weeraro ayay da’doodu udhaxaysa 25 ilaa 29 kuwaas oo iskugu jira lab iyo dhidig.Sikastaba ha ahaatee, raga ayaa ah kuwo khatar ugu jira weerarada wakhti aad udheer gaar ahaan da’da udhaxaysa 15 ilaa 44 sanadood (Jaantus 21).

Jaantus 21: Weerada Dhibanayasha ee kusalaysan Jinsiga iyo Da’da (soo noqnoqod)

Ref. AA1 (n=50): male (n=30) and female (n=20)

Weerarada gacan-ka-hadalaka iyo kuwa-muuqda ayaa caan ku ah dhamaan qabiilada dhexdooda, kuwaas oo dhacistodu ugu badan tahay qabiilada Daarod (60.0%), Jareerta(Bantu) (56.3%) iyo qabiilada Dir (53.8%) (Jaantus 22).

Page 40: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 31

Jaantus 22: Dhibanayasha Werarada Gacan-kahadalka ee habka Qabilaysan (Qiyas%)

Ref. RP9xAA1 (n= 70)

Sikastaba ha ahaatee, waxa isbadalay sida loo arkayo arinkaa markii the picture changes when distinguishing North and South Galkayo, dadka dhibanayaasha ah ee kasoojeeda qabiilka Hawiye ee waqooyiga Gaalkacayo. (Jaantus 23).

Jaantus 23: Khibrada Weerarada ee 12 bilood ee ugu danbeyey, ee habka qabiilka, Waqoyiga/Koonfurta Gaalkacayo (Qiyaas %)

Ref. AA1xRP9xB3_R3 (n=28)

4.2.2. Danbiilayaasha

Dadka dhibanayaasha ah ee lagula kaco weerarada ayaa cadeeyey in boqolkiiba 42.5 kamida dadka gaysta danbiyada ay yihiin Kooxo hubaysan oo nidaamsan; boqolkiiba 37.0 lacadeeyey inay yihiin ashkhaas danbilayaal ah; boqolkiiba 15.1 ay yihiin ‘saaxiibo ama jaarka’, boqolkiiba 4.1 ay yihiin kooxaha qabiilada iyo boqolkiiba 1.4 la aaminsanahay inay yihiin ‘ciidamo ajnabi ah’ (Jaantus 24).

Page 41: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 32

Jaantus 24: Noocyada Danbiilayasha ee fuliya Weerarada (Freq. %)

Ref. AA11 (n=73)

Sida caadiga ah, qaybo kala duwan oo kamida kooxa danbiilayaasha ah ayaa isticmaalay hubka , iayaga oo ah kooxo ku kuhubaysan hub heerkiisu sareeyo kuwaas oo ah Kalashnikov( nooc kamida hubka fudud), danbiilayaasha kalida ah ayaa isticmaala baastoolado iyo revolvers or blunt weapons, and dadka xaafada wada dagan iyo kuwa jaarka ah ayaa inta badan isticmaala hub (Jaantus 25).

Jaantus 25: Nooca Hubka Loo-isticmalay Weerarada ee Sadex Danbiilayaal Tixraacoda/Qaabka Falalka ay Ufuliyeen (Soo noqnoqod %)

Ref. AA9xAA11 (n=62)

Marka la eego wadahadalada kooxaysan iyo meelaha warka sugan laga helayo, danbiyada casriga ah ee kadhaca sida caadiga ah Gaalakacayo ay khatarta ugu wayn kuyihiin amaanka,kuwaas oo sitoosa iyo sidadban uga qayb qaata colaada.Dhacdooyin dhowra ayaa cadaynaya heerka korodhka danbiyada nidaamsan, sida xatooyo bangi oo dhacday bishii July 2010, sidoo kale dagaalo joogto ah oo ay gaystan gangs, weerarda, kufsiga, mukhaadaradka, korodka dadka jidhkooda kaganacsada, dilka dhaca iyo arimo kale oo khuseeye badbaadada iyo amaanka ayaa waxa kamida wadayaasha baaburta ee sikhraansan (khamriga cabsan) iyo shilalka baabuurta.maadama Gaalkacayo ay kutaalo gudaha wadanka, uma noqon karto xarun budhcadeeda.; Sikastaba ha ahaatee, waxa la ogaaday inay budhcadbadeedu tagaan Gaalkacayo marka aanay joogin dhinaca badda, waxanay warbixinada ugu

Page 42: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 33

danbeeyey ay muujinayaan in loo malaynayaa inay Gaalkacayo noqonayso xarunta dhinaca agabka ee budhcadbadeednimada.21

Rabshadaha ka-dhaxeeya dhalinyarada, gaarahaan ta kadhaxaysa dhalinyarada wiilasha, wadahadalada kooxaysan waxay cadeeyeen in arintani kaqayb qaadanayso amaandarada dagmada.Marka la eego kaqayb-galayaasha wadahadalada kooxaysan, colaada shaqsiga ee kadhaxaysa dhalinyarada ayaa sobabi karta dagaal gangs marka la eego ururada dhalinyaarad ee maxaliga ah , dhalinyaradu waa kuwa ugu ubadan ee fuliya rabshadaha keena danbiyada, dhacdooyinka ugu mihiimsan waxa kujira garaacista, iyo weerarada iyagoo isticmaalaya ulo(budh), mindiyo iyo biraha bilaa afka ah.22

Ka-qaybgalayasha wadahadalada kooxaysan iyo waraysiyo xog baadhis ah ayaa waxa lagu cadeeyey in dibjirtu ay yihiin khatar kusii kordhaysa Gaalkacayo, kuwas oo intabadan lagu eedeeyo kufsiga, cabsida iyo tuuganimo.way adagtahay in lagarto dadka ay kakooban yihiin dibjirtu, inkasta oo ay muuqato inay kujiraan dhalinyarada magaalada iyo qaar kamida dadka baadiyaha iyo qaar kamida maleeshiyonikii hore iyo dhalinyaro meelo kale kayimid.Dhaman dadkii lawaraystay waxay iskuraaceen in gangs badankoodu yihiin rag da’doodu yartaha kuwaa oo lagu qiyaasay inay da’doodu udhaxayso 15 ilaa 40 sano.23 Fal danbiyeedka gangska ayaa sitoosa iyo dadban uga qaybqaata colaada; marka la eego ururka dhisida nabada ee Galmudug, labadii colaadood ee udanbeeyey kuwaas oo udhaxeeyey Waqooyiga iyo Koonfurta Gaalkacayo ayaa waxa sobabay iskudhaca kadhaxeeyey gangs.sikasta ha ahaatee, iyada oo ay ganga uqaabaysan yihiin hab qabiil, waxa jira kiisas cad kuwaas oo danbiilayaashu ay ka koobnayen qabiilo kala duwan si ay ufiliyaan fal dabiyeed.Marka la eego maamulka Galmudug, gangs waxay kaqaybqaateen xatooyo bangi bishii July 2010 kuwaas oo ka koobnaa afar qof oo ka soo jeeda waqooyiga iyo afar qof oo kasoo jeeda koonfurta.Arintan waxa muujanayaa in dibjirtu/gangs aanay qabiil kaliya aanay ahayn laakin sida budhcad-badeeda taas oo noqonkarta waxa la iswaydiiyo.

4.3. Rabshadaha lagula kaco Dadka barakacayaasha ah (IDPs)

Marka la eego dhamaan 73 dhibane oo loo gaystay weeraro, boqolkiiba 52.1 ayaa ahaa dad deegaan ah, boqolkiiba 8.2 waxa yihiin qoxooti iyo boqolkiiba 39.7 waxay ahaayeen dadka barakacayasha ah (IDPs).marka laqiyaasay qaybaha, natiijooyinka ayaa muujinaya in 100 qof ee qoxooti ah, 75 kamid ahi waa dhibane; boqolkii qof ee barakacayasha ah(100 IDPs), meelaha 57 waxay ahaayeen dhibanayaal; in boqokii (100) qof ee deegan ah, 44 kamida ay ahaayen dhibanayaal. (Jaantus 26).

21 Personal communication, confidential informant, 1 Sept 2010. 22 Interview with a local youth organization (North Galkayo), 7 June 2010. 23 Interview with the Galmudug Police, 28 August 2010.

Page 43: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 34

Jaantus 26: Khibarada Weerarada Gacan-ka-hadalka aha ee 12 bilood ee udabeeyey ee noocyada bulshada (Qiyaas%)

Ref. AA1xRP10 (n=73), permanent resident (n=38), refugee (n=6), IDP (n=29)

Xidhiidhka ka dhaxeeye bulshada iyo dadka barakacayaasha ah ee magaalada Gaalkacayo ayaa ah mid aad aan ufiicnayn, xaalada aan fiicnayna way jirtaa, bulshada deeganka ayaa weerar kuqaada dadka deegaanada barakacayasha ee kunool waqooyiga Gaalkacayo marka la eego warbixinada muujinaya xatooyada ciyaalka.arintani waxay keentay in jiraan dad badan oo raadinaya daganaansho kuwaas oo kabaxsanaya dagaal.

Dadka ku-barakacay dalka gudihisa (IDPs), sikasta ha ahaatee, maaha dadka isku qoomiyada.Marka la eego mid kamida gudiga xaafada Garsoor, faraqa udhaxeeya dadka barakacayaasha ah ee soo jeeda Gobolka Mudug Region, kuwas oo dib uladagay qoysas iyo qaraabo, iyo qaar kale oo ka soo jeeda badhtamaha koonfurta Soomalia, kuwaas oo dagan deegaanada barakacayaasha, kuwas oo dhibaato kusii kordhinaya kala duwanaanshaha dhaqan-dhaqaale taas oo ah mid cad.Dhabahaantii, xidhiidhka ka dhaxeeya dadka barakacayaasha iyo dad bulshada deegaanka ayaa umuuqda kuwa aad ukala duwan:halka dadka barakacayaasha ee kunool deegaanka Holoboqod oo kutaala duleedka waqooyiga Gaalkacayo waxay gargaar dhinaca amaanka iyo caafimaadka ka helaan dowlada hoose iyo maleeshooyin deegaanka ah, laakin barakacayaasha kunool deeganka Warshed Galey ee katirsan xaafada Garsoor 1 ee (Waqooyiga Galkayo) ayaa ah kuwa ay soo wajahday xaalad gaara oo amaandaro ah iyo xidhiidh diciifa oo udhaxeeya bulshada.Inkasta oo gudiga deegaanka Warshed Galey ay ahaayen kuwo si-aday uga soo horjeeda inay xidhiidh adag yeeshan dowlada Puntland iyo xarunta bilayska ee deegankas, deeganada udhow, warbixino kala duwan oo laxidhiidha amani-darada la soo daristay dad ashqaas ah oo kunool Waqooyia Gaalkacayo.

Inkasta oo ay dadka barakacayasha (IDPs) ay helaan deeqda haayadaha caalimiga, iyo gudiga deegaanka uu xidhiidh xoogan kadhaxeeyo dowlada hoose, barakacayaashii hore waxay yihiin kuwa unugul dhibaatoyinka sobabta oo ah kama helaan taagero qabiilka waxana dhibaato baahsani kahaysataa dhinaca fursadaha dhaqan-dhaqaale.Dhibaatada dhinaca hooyga ee haysata dadka barakacayaasha ah ayaa keentay in lagu lakaco weeraro guryaha.24 Dhibaatoyin ka dhaca qoysaska dhexdooda gaarahaan dadka barakacayasha ah ee kunool dhulka miyiga ah, sobabta oo ah dadka ma haystaan deegaan ay leeyihiin oo ay kuheli karaan dagaanasho taas oo keentay inay dhacaan dabiyo iyo rabshado.Marka la eego urur caalami ah oo kashaqeeya Gaalkacayo, waxa jira waxbixino muujinaya

24 Interview with a local IDP aid worker (North Galkayo), 6 June 2010.

Page 44: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 35

kooxo hubaysan oo howlo kafulinaya deeganada barakacayasha kuwaas oo keenaya dabiyo rabshad wata, gaarahan dhulka miyiga ah.marka lagu daro, marka la eego gudida dadka barakacayasha ah ee kunool duleedka magaalada Waqooyi ee magaalada Gaalkacayo, waxay aaminsanyihiiin dhibaatada oo dhan waxa keenaysa deegaan/hooy la’aanta sobabta oo ah tuugtii si-fudud ay uxadi karaan guryaha iyaga oo mindiyo, budhadh iyo hub kale wata.

4.4. Rabrashadaha kulidiga ah Dumarka iyo Gabdhaha

Dumarka iyo gabdhaha waxa lagula kacay 20 weerar.Sida laga arkayo Jaantus 21, dumarka iyo gabdhaha kunool Dagmado Gaalkacayo ayaa umuuqda kuwa unugul dhibaatada dhinaca weerarada marka loo eego raga, marka laga reebo dadka da’doodu udhaxayso 25–29 sano kuwaas oo kor ukacay labada jinsiba..

Marka lagu daro, toban qof oo kamid ahaa dadka jawaabaha bixiyey ee kasoo jeeda dhibanayaasha lagu lakacay faraxumaynta – dhamantood waxay ahaayen dumar (dhidig).Dhaman tobankaa kiis, dhacdooyinkani waxay dhaceen hal mar; afar kamida, dhacdooyinkan ayaa kadhacay guri (laba kamida waxay dhaceen subax iyo laba kalana ay dhaceen habeen); iyo lix dhacdo oo kadhacay wadooyinka (mid kamida waxay dhacday galabtii iyo shan dhacay habeen) (Jaantus 27).

Jaantus 27: Faraxumaynta: deegaanka iyo maalinta uu dhacay (soonoqnoqdka.)

Ref. SV7xSV6 (n= 10)

It emerged that all victims of sexual violence whose gender was declared were 10–34-year-old females (Jaantus 28).

Jaantus 28: Da’da Dhibanayaasha La Fara-xumeeyey (Soonoqnodka.)

Ref. SV5_R2xSV4 (n=7)

Page 45: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 36

Shan kamida danbiilayaasha gaystay furaxumaynta ayaa sheegay inaay yihiin kooxo hubaysan kuwaas oo abaabulan iyo shan danbiilayaal shaqsi ah oo kale.

Wadahadalada kooxaysan iyo dadka xogaha saxda haya ayaa hoosta kaxariiqay ina in dumarka si aad uxun loo dulmiyo xaqooga.Marka la eego mid kamida shaqaalaha NGO, "sharafdilka" laxidhiidha falalka foosha xun ee lidiga ku ah dumarka kuwas oo si joogto ah usii yaaranaya ayaa ah mid sii xumanaya sobabaha sharci-la’aanta awgeed.Dafiraada/inkiraada doorka haweenka ee bulshada dhexdeda maaha mid keenaya colaada, laakin woxogaa, arintani kuma jirto arimaha mihiimka ah ee dhex-dhexaadinta iyo nabada.waxa intaas sii dheer, dumarka oo aad dhaqaalahodu uliito ama uhooseyo ayaa sii kordhinaya inay unuglaadan weerarada gacan-ka-hadalka, tusaale ahaan, hooyada ayaa lagu qasbs inay shaqayso xiliyada/wakhtiyada aan caadiga ahayn.Gaarahan haweenka ayaa unugul rabshahadah kadhaca xaafadaha, iyo sidoo kale dabiyada kadhaca gurga dibadiisa, gaar ahaan dhaca iyo kufsiga.Marka la eego ka-qayb-galayaasha wadahadalada kooxaysan, haweenka ayaa unugul in lagu qabto wakhtiga ay jiraan kacdoonadu ama ay xaaladu aanay daganayn.

Noocyada ugu badan danbiyada lagu beegsaday dumarka ee ay cadeeyeen ka-qaybgalayaasha wadahadlada kooxaysan xiligii uu socday waraysiga xograadinta ah ayaa waxa kujira kufsiga, kaas oo lagu cadeeyey inuu yahay arinka ugu mihiimsan ee keena amaandarada dagmada taas oo umuuqata mid ka imanaysa dhinaca dhalinyarada dibjir/gangs.Waxa jiray 14 dhacdo kufsi ah oo ay gaysteen gangs mudadii udhaxaysay bishii March ilaa August ee 2010 dhinaca koonfurta Gaalkacayo, oo ay kujiraan dhacdo ka dhacaday waqooyiga Gaalakacayo bishii August 2010 taas oo haweenay da’yar ay kufsadeen dibjir/gangs udhaxeeya sagaal ilaa kow iyo toban raga.

Waxa jira noocyo kale oo kamida tacadiyada lidiga ku ah dumarka barakacayaasha kuwaas oo ah dhibaatooyin dhaqaale ee kajira qoyska gudihiisa ayaa keentay khilaaf udhaxeya ninka iyo naagtiisa taas oo keenta marka danbe garaacis iyo furitaan.Kooxaha wadahadalad ee bilayska iyo xaakinada ayaa cadeeyey labo kiis kuwaas oo mujina dhibaatada dhaqaalaha qoyska, taas oo ninka kamasulka ah qoyska aanu bixin ,taas oo keentay rabshado.kiisaskan noocan ah ayaa inta badan laxidhiidha cunista qaadka ee raga oo aad usaraysa taas oo keentay inuu buuxin kariwayo baahidii qoyka.

Ka-qaybgalayaasha wadahadalada kooxaysan ayaa si-fog umuujinaya furitaanka iyo kala-tagista qoyska ayaa ah dhibaato saamayn ku leh haweenka, gaarahan xad-gudubka lagu sameeyo xuquuqdooda.Bulshada Soomalida dhexdeeda, carruurtu waxay ku-abtirsadan qoyska aabaha waxayna qaataan magacaa aabaha iyo qabiilkiisa.Xaaladaha dumarka ka soojeeda qabiil kaduwan qabiilka ninkeda, marka ay dhacan furitaan/kala-tag arinkaas wuxuu keenayaa xaalad aad u-cakiran sobabta oo ah waxa lagu qasbaa dumarka inay kunoqoto qabiilkeedii carruurtana waa laga reebtaa.Deegan ay kunoolyihiin dadka barakacayaasha ah IDP oo kuyaala Warshad Galey IDP, ayaa gudida dadka barkacaayaasha ahi waxay sheegeen in qaarkamida dumarku ay iskaga tagaan qoosaskoodam sudaa daraaded marka ninka lagaga tago ninka si uu uhayo carruurta, arinkani waxa uu muujinaya rabshadaha noocan ahi inay dhibato kuyihiin raga.25In-kasta oo aanay caan ahayn, waxa la-ogaaday in arimaha noocan ahi mar-marka qaarkod lala-xudhiidhin karo woo-jiidashada dhaqaale ee budh-cad badeedka

25 Interview with an urban IDP settlement in North Galkayo, 28 August 2010.

Page 46: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 37

iyo dadka kuhowlan mukhaadardka kuwaas oo dumarka isticmaala gaarahan kuwa kujira xaaladaha dulmiga.26

4.5. Tacadiyada lidiga ku ah Carruurta

Tacadiyada lidiga ku ah carruurta ayaa lagu caddeeyey sahanka badbaadada iyo dulmiga kuwaas oo ah muuqaalo iskuxidhan oo ah weeraro, dil iyo faraxaumayn.Tadoba kiis oo ah weeraro ayaa lagu sheegay sahanka kuwaas oo lagu beegsanayay ciyaalka da’doodu udhaxayso 0 ilaa 18 (Jaantus 29).Sahanka dulmiga iyo danbiyada waxa kale oo uu cadaynayaa saddex dhacdo oo furaxumayn ah oo lagu lakacay ciyaalka (Ref. AA5 (n=7)

Jaantus 30) waxa kale oo jiray hal dhacdo oo dil ah oo loo gaystay inan yar oo 5 sano (Jaantus 16 above).

Jaantus 29: Tirada Weerarada Gacanta iyo Muuqaalka ee Lidiga ku ah Carruurta, da’ahaan (soo noqnoqod.)

Ref. AA5 (n=7)

Jaantus 30: Tirada Weerarada Fara-xumaynta ee Lidiga ku ah Carruurta, iyada loo eegayo da;da (soo noqnoqod.) c

Ref. SV5 (n=4)

Marka la eego wadahadalada kooxaysan, colaada ayaa saamayn aad uwayn kuleh carruurta meelaha xaafadaha dhexdoodka; dhacdooyin la-xidhiidha fara-xumaynta iyo ku-shaqaysiga carruurta ayaa ah arin kajira bushada dhexdeeda.Kaqaybgalaayasha wadahadalada kooxaysan waxay si-wayn udafireen jiritaanka fara-xumaynta carruurta, laakin bilayska iyo garsoorka maxkamada iyo qaar kamida dadka barakacayaasha ah ayaa cadeeyey in ku-shaqaysiga carruurta ay tahay dhibaato gaarahan dhulka miyiga/baadiyaha ah iyo deegaamada dadka barakacayaasha ah.Qof xog-ogaala ah ayaa sheegay dhacdooyin la-xidhiidha fara-xumaynta ladi ku ah carruurta ay ka-jirto Gaalakacayo, kuwaas oo kadhaca guryaha iyo dugsiyada waxbarashada.27 Carruurta darbi-jiifka ah ayaa lagu soo waramayaa inay yihiin kuwo u-nugul amni-darada, ka fogaansha khatarta siloo helo badbaado, khatarka kajirta xadka si loo helo xasilooni kuwaas nafaqo-daro iyo xanuuno la-xidhiidha.28 Carruurta darbi-jiifka ah ee Gaalakacayo

26 Interview with the Galkayo District Safety Committee, 23/24 November 2010. 27 Interview with a local education organization in Galkayo, 31 August 2010. 28 Interview with Galmudug women’s organizations, 29 August 2010.

Page 47: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 38

ayaa badankaoodu yihiin carruurta dadka barakacayasha ah iyo kuwa qabiilada laga tirada badan yahay.Marka la eego Ururka Haweenka ee Galmudug, caruurtu waxay noqdaan darbi-jiif marka qoysaskoodu ay ka soo eryaan guryahooda.29 Si-kasta ha ahaatee, carruurta darbi-jiifka ah ayaa ah kuwa ubadan inay kaqayb-qaataan danbiyada iyo danbiilanimada, oo ay kujirto falalka dib-jirta/gangs.

4.6. Af-duubka

Marka la eego sahanka dulmiga iyo danbiyada, guudahaan lix af-duub (boqolkiiba 0.9% qoysaska kaqaybqatay sahanka) ayaa dhacay 12 bilood ee udanbeeyey sida kucad sahanka.Shan ka mida lixda qof ee dhibanaha ah ayaa waxay ahaayen qabiilka Daarod ee kunool magaalada.; afar kamida waxay ahaayeen dadka deegaanka iyo four of them were permanent residents and two were IDPs. The CVS offers no indication of the age of the victims.

Af-duubku maaha danbi khatar ku ah amaandarada Gaalkacayo sida kucad wadahadalada kooxaysan , marka laga reebo “xaddista carruurta”,taas oo ah oo keentay tacadi lidi kuah deegaanada dadka barakacayaasha (Fiiri xaga sare, tacadiyada lagu kaco dadka IDPs).marka la eego kiisaska lagu ogaaday sahanka dulmiga iyo danbiga, dhacdooyinku waxay ubaahan yihiin baadkhis dheeraada.

4.7. Dhaca Hantida

Sida uu ummuujinayo sahanka dulmiga iyo danbigu, boqolkiiba 35.8 dadka kaqabqaatay sahanka ayaa markhaati ka ahaa dhaca hantida kuwaas oo boqolkii 18.6 ay ahaayeen dhibanayaal lagu lakacay dhac-hantiyeed.Qoysaskan, boqokiiba 85.2 lagu lakacay danbiyadan hal jeer,qofna ma sheegin waxkabadan laba dhacdo. Boqolkiiba lixdan danbiyadan waxay keenan rabshado halkaas qof lagu dhaawacay.(Jaantus 31).waxa mudan inlaxuso, sikastaba ha ahaatee, in heerka danbiyada ay aad ugu badan yihiin dhinaca waqooyiga Gaalkacayo (23.2%) marka loo eego koonfurta Galkacayo (3.7%) (Jantus 15).

Jaantus 31: Heerka dhaca Hantida (Freq.)

Ref. EV1 (n=235), PC1, (n=27) and PC7 (n=17)

29 Interview with Galmudug women’s organizations, 29 August 2010.

Page 48: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 39

Marka la eego dhamman 27 danbi/dhaca hantida, toban dhac oo lagu lakacay hantida, toban waxay ahaayeen xatooyo wadada dhexdeeda kadhacaday,12 waxay ahaayen guryo loo dhacay,afar kalana waxy ahaayen dhaca crops iyo xoolaha,iyo hal dhacdo oo laxidhiidhay dhaca hanta kale. (Jaantus32).

Jaantus32: Nooca Danbiyada Hantida (soo noqnoqod %)

Ref. PC3 (n=27)

Dhacdooyinka dhaca hantidu maaha mid wakhti walba dhaca sanadka; waxa uu ugu badanaa bishii October bilaha kale ee sanadkana wuu sii yaraanayay. (Jaantus 33).

Jaantus 33: Dhaca Hantida Bishii (soo noqnoqod %)

Ref. PC4 (n=24)

Marka la eego sahanka dulmiga iyo danbiyada (CVS), budhcada ama dabiilayaasha gaysta dhaca hantida ayaa dhamaantood waxay ahaayeen ‘kooxo aabulan oo hubaysan’ (56.0%), kuwaas oo laxidhiidha danbi shaqsiyeed’ (32.0%), ‘saaxiibo ama jaar’ (8.0%), iyo danbiyo sigaara ula xidhiidha ‘kooxo qabiilaysan’ (4.0%) (Jaantus 34).

Page 49: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 40

Jaantus 34: Dhabiilayaasha Dha ca Hantida (Freq. %)

Ref. PC6 (n=25)

Tuugonimada/xatooyada arxandarada ah ayaa iyana lagu cadeeyey wadahadalada kooxaysan inay yihiin waxayaabaha keena amaan darada laxidhiidha dhalinyarada gangska.Xatooyda kadhacda wadooyinka sida xadista mobilada ayaa noqotay dhibaato aad uxun, marka la eego sida ay sheegayso NGO kahowgala magaalada Gaalkacayo, mukhaadaradka, khamriga iyo cunista qaadka ayaa si dhow ula xidhiidha danbiyada noocan ah sobabta oo ah dadkani waxay raadinayaan lacag ay uisticmaalan balwadooda.30

4.8. Iska-horimadka (Khilaafka) Xoogaga Ammaanka ee Dowliga ah

Marka la eego xogaha dhabta ah, rabshadaha ayaa wakhtiyada qaarkood kadhasha dadwaynaha iyo haayadaha dowlada, gaarahaan booliska/bilayska.Tusaale ahaan, sanadkii 2009 dowlada Puntland waxay iskudayday inay nadiifiso meelsuuqa oo kuyaala badhtahama magaalada.Dhabahaan, boolsiku ugumay sheegin toosa howsha ay qabanayeen waxa ay bilaabeen dadka raraan taas oo keentay rabshado ahaa iskudhacyo hubaysan (toogasho) kaas oo udhaxeeyey iyaga iyo mulkiilayasha tukaanada.31

Dhacdo kale ayaa dhacday bishii March 2010 markii maamulka dhinaca waqooyi ee Gaalkacayo ay iskudayeen inay nadiifiyan/baneeyan wadada dhinacyadeda oo ay kuyaalan tukaamo yar yar iyo stalls kuwaas oo laga sameyey wadada dhinacyadeda, taas oo markii danbe keentay mudaharaad "dadka kunool Koonfurta"32 waxa kale oo la furay raraas udhacaysa bulshada waqooyiga iyo koonfurta.Colaada,

30 Interview, KAALO, 7 June 2010. 31 Email communication, an international development worker in Galkayo, 23 June 2010. 32 It must be noted that the inherent social divisions between the north and south, and their respective clan affiliations must be used to qualify statements during interviews. In many cases, particularly in the north, references to the "other side" were often qualified with xenophobic language. Care has been taken to ensure neutrality in the analysis of conflict, particularly relating to obtaining the information on how the incidents occurred, although due to the time constraints of data collection, elements may at times slip through the cracks. In this case, there is no proof that those confronting Puntland government police forces were in fact from the

Page 50: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 41

marka la eego xubnaha kasocday Gudiga Xaafada Garsoor,waxa lagu xaliyey wadashaqayn ka dhaxaysay dadka ganacsadayaasha ah, bulshada iyo maamulka heer gudoomiyaha Gobolka Mudug.33

Waxa kale oo jira Kilaaf imika socda kaas oo khuseya dhul ku-teetsan/la-dhararan khadka cagaaran ee magaalada Gaalkacayo: Maamulka Puntland ayaa bilaabay caruurta ganacsigasata deegnadaas, taas oo ay kasoo horjeesten qaar kamida ganacsada dhinaca koonfurtu maadama deegaankani ay labada qabiilba wada leeyihiin, tani waa sobabta labada maamul uyeelaytay magaaladu.34 Heshiis dhexmaray labada maamul ayaa keenay bixinta cashuur aan qasab ahayn iyo wadaaga deegaanka, wali way sii socdaan arimihii colaada sobabta u ahaa walina lama xalin.Marka la eego xubin kasocota maamulka koonfurta Gaalkacayo, kaas oo joogay wakhtigii waraysiga kooxaysan ee sahanka ayaa sheegay in colaada Gaalkacayo ay tahay mid soo noqnoqta, inkasta oo dhibaatada laxaliyo laakin wixii keenayay lama xalin wali.35

4.9. Dhaq-dhqaaq Collaada

Suaalaha liistaysan ee sahanka dulmiga iyo danbiyada ayaa lagu baadhay inta jeer/goor ee qoysaska jawaabaha bixiyey ay lakulmaan khilaaf/iskudhac qabiilka kale: boqokiiba 30.7 dadkan ayaa sheegay inaanay waligood qabiilkale iskudhicin, laakiin dad aad ubadan oo ah boqokiiba 41.8 ayaa sheegay inay jiraan Khilaafyo kuwaas oo dhaca sanadwalba.(Jaantus 35).

Jaantus 35: Soo noqnoqoshada Khilaafyada Qabiilada (Soo noqnoqod. %)

Ref. CD1 (n= 617)

Dadka kaqayb qaatay sahanka dulmiga iyo dambiyada (CVS) ayaa sheegay in boqokiiba 40.5 colaadaha udhaxeeya qabiilada ay si aad uwayn uga dabeeyso aargudashada.(Jaantus 36), waxa kale keena colaadaha Khayraadka (dhulka, biyaha) kuwaas oo noqonaya boqolkiba (28.4%); danbiga (Xatooyada,

south, or were of a different social identity (formed along socio-professional lines, such as business, or residential status, or simply a mixture of individuals from the north and the south). 33 Interview with the Garsoor Committee Chairman, 29 August 2010. 34 Member of District Administration of South Galkayo, during an interview with the Galmudug Police, 28 August 2010. 35 Interview with Galmudug women’s organizations, 29 August 2010.

Page 51: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 42

dhaca ) ayaa noqonaya boqokiiba (12.1%); khilaafka qoyska ayaan noqonay boqolkiiba (10.4%) iyo boqokiiba (6.9%) waxa keena halganka awooda iyo dhaqanka.

Jaantus 36: Sobabaha ugu Caansan ee Keena Khilaafyada Qabiilada (soo noqnoqod %)

Ref. CD3 (n=422)

Khilaafayadu waxay dhacaan sanadwalba.Dadka kaqaybqaatay sahanka ayaa cadeeyey in bilaha ugu horeeya ee sanadka ay yihiin wakhti xaaladu aanay daganayn.43 khilaaf/muran oo la xaqiijiyey, ayaa 12 kamid ahi waxay dhaceen bishii January, 9 kalana bishii February, iyo 7 dhacay bishii March.Dhacdooyinkan heerkoodu aadka usareeyo waxa kadanbeeyey iskudhacyo aan aad ubadnayn oo kadhexeyey qabiilada kuwas keenay in khillafyo aan badnayn bilihii August, September iyo October (Jaantus 37).Kalalduwanshahan ayaa la aaminsan yahay in ay sobab utahay wakhti/xili-roobaadka, arintani waxay muujinaysaa tartarnka/hirdanka daaqa iyo helista ceelasha biyaha.Guudahan Gaalkacayo waxay heshaa roobka laba wakht, wakhtiga Guga oo da’a inta udhaxaysa bisha April ilaa bisha June, iyo wakhtiga Dayrta oo ah wakhti kooban taas oo ah meelaha September ilaa October.

Jaantus 37: Khilaafyada Qabiilka ee Bishii (Soo-noqnoqka %)

Ref. CD4 (n=43)

Colaada kajirta dhulka miyiga ah ayaa sidoo kale kusoo fidikarta dhulka magaalada ah sobabta oo ah , marka la eego ururada maxaliga ah ee kashaqeya nabada, dilalka qaarkood kadhaca dhulka miyiga ah

Page 52: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 43

ayaa saameeya dhulka magaalada, gaarahaan hadii qaraabada qofka dhibanaha ah ay xaaladu uogalaan waydo inay ka aargutaan deegaanadoda.36 Marka la eego ururka dhisida-nabada, marka dilalku ka dhacaan dhulka miyiga ah, dadka magaaloyinka dagan ayaa sicaadiya uga horta inanay dhibaatasi sii fidin.Urur ka shaqeeya dhisida-nabada oo xaruntiisu tahay waqooyiga Gaalkacayo ayaa sharraxay in collaada dadka reer miyigu " intabadan inay ka yimaadan dodo kusalaysan khayraadka " iyo " inay yihiin kuwa sii kicinaya heerka coolaada taas oo noqonaysa hadii aanany ahayn mid arimo xidhiidhleh", sida by taking on dhincacyda qabiilka ama siyaasada.37 Ururkani wuxuu sifaahfaahsan usharraxay in colaada dadka reer miyiga udhaxaysa ay intabadan gacankuleeyihiin ama ay taageeran dad magaaloyinka jooga: marka la eego ururka dhisida-nabada Galmudug iyo qof ganacsade ah, dadka ganacsada ah waxay kaqaybqatan dhaqalaha lagu xalinayo colaada taas oo laga baqanayo inay kusoo fido dhulka magaalada ah oo ay khatar galiso ganacsigooda.38

4.10. Khatarta Kooxaha Islaamiyiinta

Waxa jira warbixino muujinaya in Dagmada Gaalkacayo ay noqotahay xarun laga shaqaalaysiiyo kooxaha islaamiyinta xagjirka ah sida al-Shabaab.warbixinadu waxa kale oo ay sheegtay in kooxo maleeshiyoyin ah oo loo malaynayo inay yihiin Al-Shabaal lagu habaynayo duleedka waqooyiga Gaalkacayo si ay uga dagaalaman dhulka buuraha ee Galgala (Puntland).Xaafada Garsoor, ee kutala galbeedka waqooyiga Gaalkacayo, ayaa umuuqata meel ugaara howlahaas.Intaa waxa sii dheer, urur maxaliya oo aan dowli ahayn (NGO) oo kashaqeeya waxbarasha ayaa lasheegay in xarakada Al-Shabaab ay usoo dirijreen macalimiin iskuulada dhiga si ay uga howlgalaan dagmada, kuwas oo ku dhiirigalinay dhalinyarad si ay uga qaybqaataan howlaha jihaadka.39

36 Interview with a local peace organization (North Galkayo), 30 August 2010.

37 Email communication with a local peace-building NGO, 27 June 2010.

38 Interview with a Galmudug peace-building organization, 30 August 2010; interview with a local businessperson, North Galkayo, 30 August 2010. 39 Interview with a local education organization in Galkayo (North Galkayo), 31 August 2010.

Page 53: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 44

5. Wadayaasha iyo isirada Khatarta

5.1. Isirada Bulshada

Iyada oo colaadihii hore ee kusalaysnaa qabyaalada ay noqodeen kuwa dhamaaday oo aan aan keenin amaandaro inta badan, qabiilku waa laf-dhabarta colaada.weerada lagula kaco qaarkamid qabiil, waxkasta halagu dhiiri galiyo, colaada laba shaqsi kadhaxaysa ayaa sifudu unoqonkarta mid laba qabiil udhaxaysa.colaado kadib heshiiskii Nabada Mudug ee sanadkii 1993, nacaybka udhaxeeya qabiilada Sacad iyo Majerteen ayaa umuuqda inuu siisoco.sidii marhore laxusay, iyada oo anay tani ahayn arinta ugu mihiimsan ee keenata colaada udhaxaysa Sacad iyo Majeerteen, joogista xubno kale oo katirsan qabillada laga tirade badan yahay ee kunool Gaalkacayo ay ka qaybqatan inay siifido colaada qabiilku deegaankan.marka la eego urur maxaliya oo ka shaqeeya nabada, “Qabiilada laga tirade badan yahay ee Mudug waxay la kulman colaado kuwaas oo ka timaada iyaga iyo qaarkamida qabiilada waawayn ee kale.”40 , isbadbadalo muuqda oo lahayo, qabiilada waawayn iyo kuwa yaryar ayaa istaagera si ay ugu adkaadan qabiilkale oo collaadi kadhaxaysay, run ahaantii ilaa markii "cadowga ah cadowgayaga waa saaxiibkay".41 Jilayaasha colaadaha looma diido jilayaasha colaadaha kujira, laakin waxa si aantoos ahayn ugu ujira qabiilo ama jilibyo hoose kuwaas oo kafaaidaysanaya guusha dinac ama dhinaca kale.Inkasta oo xidhidhka ka dhaxeeya qabiilka uu yahay mid aad uxoogan, arimaha noocan ah ee kajira Gaalkacayo iyo dhamaan gobolada Somali ayaa wakhtiyada qaar keena in qabiiladu ay taageeran qabiilkale oo kasoo horjeeda qabiilada hoose oo ay isku hayb dhowyihiin.42

Isdhex-galid la’aanta bulshada ayaa kadhigtay arimaha kuwa caadiya oo muujinaya dhibatada jirta.Kala-guursashada udhexeysa qabiilada ayaa ah arin mihiima: arinkani wuxuu ahaa caado inbadan soo jirtay oo ahaa hab isku-xidhka bulshada ee Somalia, lakin hoos udhacay markii uu bilaabay khilaafka udhaxeeya labada qabiil, taas oo siikala qaybisay bulshada. Halka ay dad badan kuu sheegi karaan in shaqsi kamida qoyska uu uguursaday qabiilka kasoo hor-jeeda, hadana baryahan danbe ururada maxaliga ee aan dowliga ahayn ayaa wada qorshayaal kor loogu qaadayo kala-guursashada si ay uga qaybqadato dhisida-nabada taas oo umuuqata mid aan caadi ahayn.Silamdia, wadaagis-la’aanta adeegyada kadhaxeya bulshada waqooyiga iyo koonfurta ayaa hoos udhigay iskuxidhkii bulshada kaas keena kara isdhexgalid caadiya oo kadhaxeya bulshada.

Dhaqan-xumada dhalinyarada ayaa la ogaaday inay tahay shaqada bulshada aan haysan furas fiican, waxbarshaduna kuyartahay oo aanay jirin meel ay wax kasoogalan sida garoomo lagu ciyaaro, xarumo dhaqanka lagu bandhigo iyo khayrad loogu talo galay dhalinyarada si ay ufahman doorkooda kana qaybqaataan horumarka bulshada.43iyada oo aanay jirin meel ay bulshada wax kasoo galaan iyo adeeg ay wadaagan ayaa sii xumaynaysa xaalada kadhaxaysa bulshada waqooyiga iyo koonfurta, is-dhexgalka bulshada ee goobaha shaqada ayaa ah mid kooban iyo dhalinyarada oo ay soo wajacday fursad-la’aan

40 Interview with a local peace organization (North Galkayo), 30 August 2010. 41 Interview with a local peace organization (North Galkayo), 30 August 2010. 42 Interview with a local peace organization (North Galkayo), 30 August 2010. 43 Interview with a local youth organization (North Galkayo) 7 June 2010.

Page 54: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 45

mustaqbalka, waxana yaraaday isku imaatinka goobaha bulshada ee udhow xadka laba qaybood ee magaalada.

Isku-socodka dadwaynaha oo habka loomamulo aanu fiicnayn ayaa kaqayb qaadanaya ammaandarada, waxa tusaale fiican noqonkara in maamulka Puntland uu kashikiyey dadka barakcayaasha ah ee kasoo jeeda badhtahmah koonfurta Soomalia.Magaalada Gaalkacayo gudaheeda, inkasta oo dadka barakcayaasha lasiiyo dhul ay dagaan, dadwaynuhu ay kataageeran dhinaca ammaankana, ayaa iyadoo taasi jirto waxa cabsi laga qabaa socodka dadkan oo khater kunoqonkara ammanka deegaankan.Marka la eego mid kamida shaqaalaha gargaarka ee dadka barakacayaasha ah(IDP), barakacayaasha waxa lagu eedeyaa inay hooy utahay ama iskuqariyaan dadka danbiilayasha ah iyo islaamiyinta,44 taas oo umuuqata inay qaby katahay ee meelaha ay dadkoodu ka soo jeedaan.qofkan shaqaalaha gargaarka ahi wuxuu sharaxay inay dadka barakacayaasha ah ay soo wajahday dhibaato dhaaqan-dhaqaale, taas oo lagayaabo inay siiyaan hooy dadka danbiilayasha ah.Sikastaba ha ahaatee, However, is-waydiin iyo baadhitaan mihiim ah ayaa loo baahan yahay si loogu nagaado/waaro daganaashaha.

Caadoooyin/dhaqamo aad ugu faafay bulshada ayaa saamayn wayn kuleh sii-wadista noocyo kamida rabshadaha, gaarahaan rabshada maxaliga ah/qoyska dhexdiisa.Marka la eego urur maxaliya oo aan dowli ahayn (NGO) kaas oo kashaqeeya arimahan, rabshada kadhacda qoysaska dhexdooda uma saamayso bushada dhaqan ahaan, arxan-darada kajirta magaalada si looga qaybqaato arimaha qoysaska ah ee dadka kale (xidhiidhka udhaxeeya qoysaska), iyo dhaqanka oo aan u-arkayn xaalada mid mihiima.Rabshadaha maxaliga/qoyska ah ee lidiga ku ah dumarka ayaa si-guud loo arkaa inay yihiin "in xaaskaga aad dhigto meesha kuhaboon ".urur maxaliya oo kashaqeeya waxbarashada ayaa la-xidhiidhiyey arintan "dulmiga/faquuqa joogtada ah ee dumarka lagula kaco".Urukan maxaliga ahi NGO waxa ay sheegtaan in ay arimaha laxidhiidha rabshada qoyska ay sifiican aqbalaan marka aanu jirin dhaawac sida laf jabtay ama la gooyay.45 Mid kamida wadahadalada kooxaysan, sikastaba ha ahaatee, ayaa sheegay kiis kaas dadka jaarka ahi ay soo dhex-galeen garaacis oo udhaxaysay nin iyo aafadiisii waxanay isku-keenen lacag si ay ucaawiyaan haweenayda kadib markii ninkeedi kabaxsaday wadanka.markii uu socday wada-tashiyadii lala-galay gudiyada kala duwan ee dadka barakacayaasha ah (IDP), waxa la xaqiiqsaday in dhibaatoyinka iyo rabshadaha qoysku ay noqon doonto collaad saamaysa dhamaan bulshada hadii sifiican loo xalin-waayo.

Urur dhalinyaro oo maxaliya oo kajira waqooyiga Gaalkacyo ayaa cadeeyey in arinka awood-udiidida dhalinyarada ee habka go’aan-gaadhista arimaha bushada ay iany keentay in dhalinyaradu kaqayb-qaataan falalka danbiyada ah.Arintani waxay la-xidhiidhaa dhaqanka bulshada Soomaliyed, halkaas oo awooda dhaqanku ku shaqaynaysay da’da qofka, taas oo yaraysay fursadaha dhalinyarada ee dhinacyada siyaasada iyo bulshada.

Diciiftinimada/hoos-udhaca xukunkii dhaqanka ahaa wuxu kaqayb-qaatay amni-darada, ama ugu yaraan wuxuu ku guul-daraystay inuu kaqayb-qaato arimaha rabshadaha.Dhaqan ahaan, dhaqaalaha magta/diyada ayaa loo baahan yahay marka ay jiraan danbiyo badan.Si-kasta ha-ahaatee, war-bixinada 44 Interview with a local IDP aid worker (North Galkayo), 6 June 2010. 45 Interview with a local education organization in Galkayo, 31 August 2010.

Page 55: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 46

ayaa sidoo kale muujinaya in noocan magdhowgu kaliya la-aqbalo si looga fogaado collaad baahan oo dhexmarta qabiilada laakiin in yar ayay kaqaybqaadataa.Marka la eego urur maxaliya oo ka shaqeeya nabada, kiisaska dilka ah, habka dhaqanka ee loo yaqaanx diyada, ama magta dilka ah, ayaa noqotay mid aad ugu aday in la-isticmaalo sobabta oo ah habkani wuxuu kuguul-daraystay inuu yareeyo aar-gudashada kuwaas oo ah falalka keena rabshadaha ee inta badan ku soo-noqnoqda magaalada Gaakacayo.Qoysaska dhibanayaasha ayaa bilaabay raadinta cadaalad dhaba oo kuwajahan danbiilayaasha gaysta danbiyada halkii laga bixin lahaa magdhow uu qayb kayahay qabiilka danbiiluhu.Kiisaska qaarkood, qoysaska ayaa waxay qaataan diyada/magta waxanay siiwadan inay aar-gutaan, arinkaas oo keena burbur kuyimada hab-dhaqanka bulshada.marka lagu daro sharcigii oo aan jirin, arinkani wuxuu ogolaanaya in danbiyadu ay dhacaan kadibna lagu guul-daraysto in la-xukumol, arinkaas oo khatar ku noqonaya daganaashaha dagmada.

Cunista qaadka ayaa lala xidhiidhinayaa arimaha jira kaas oo heerka cunistiisu aad ugu sareeyo dhinaca raga, taas oo dhibaato kunoqotay baahiyihi dhaqaale ee qoyska.Dhab-ahaantii, sahanka dulmiga iyo danbiyadu waxa uu muujinaa in boqolkiiba 24.6 dhibanayaasha la-weeraray looga shikisan yahay in danbiilayashii kadanbeeyey falalkas ay dad khamri cabsan ama qaad soo cunay wakhtiga ay danbiyga samaynayeen (AA12, n=61). Noocyada kale ee mukhaadaradka ee kajira magaalada Gaalkacayo ayaa waxa kujira xashiishad iyo khamri.Isticmaalka mukhaadaradka ayaa waxa ay kaqayb-qaatan khilaafyada/dhibaatada qoyska, laakin sidoo kale waxay dhibato uleeyihiin dhamman bulshada:marka la eego wadahadalada kooxaysan, isticmaalka mukhaadaradka/maan-dooriyaha waxay dadka kadhigaan kuwo naxariis-daran oo kaqayb-qaata rabshadaha.marka la eego qof qaadka iibiya oo kunool koonfurta magaalada Gaalkacayo, wuxuu sheegay in kiilooga qaadka ah ka kooban yahay 5-6 qaybood, oo midkiiba qiimaheedu yahay US$2.5.Ragu waxay isticmaalan meelaha lix qaybood/aqaarood maalintiba;raga da’doodu yartahayna, labo ama kabadan; iyo haweenka, xabad ama labo.Wiilasha qaan-gaadhaka ah, waxa maalintii ay ku kharash-gareeyan meelaha US$15.Qiimayn macquula oo laga sameeyey meelo kale duwan ayaa sheegaysa in kharashka qaadka uu udhaxeeyo US$5 iyo 18 dhinaca Waqooyiga iyo Koonfurta Gaalkacayo ee dhinaca dhalinyarada wiilasha ah.waxa haboon in laxuso in haweenku yihiin dadka ugu badan ee sii-iibiya qaadka,waxanay caqabad ku ah cunista qaadka kaas oo saamayn kuleh fursadaha dhaqaale ee haweenka.Isticmaalka mukhaadaradka iyo ka-ganacsigiisu aad ayuu ugu soo badanayaa Gaalkacayo, marka la eego sida ay xuseen Guddiga Amniga ee Dagmada.

Waxa intaa dheer, heerka kala-duwaanshaha qaybinta gargaarka caalamiga ah ee udhaxeeya Waqooyiga iyo Koonfurta Gaalkacayo ayaa waxay tahay arin aad uxoogan oo sii kordhinaya xaalada cakiran maxaa yeelay, inakasta oo is-dhexgalku xayiran yahay, despite restricted interactions, many question why others receive when they do not.Marka la eego xidhiidhka diciifka/aan xooganayn ee buslshada Gaalkacayo iyo xaalada dhaqaajiyayasha siyaasada iyo dhaqanka, ururada caalamiga ee kashaqeeya dagmada waxaa dhibato kuhaysa kaqaybsanaanta magaalada ee waqooyi/koonfur taas oo kaliya aan sobabin inay xadidan dhibaato kasta oo suurto-gala oo si toosa loogu wax-yeelaynayo ururada caalamiga.

5.2. Isirada Dhaqaalaha

Hellista dhulka iyo khayraadka oo kooban/xadidan aayaa ah ka ugu mihiimsan ee keena rabshada iyo colaada ee dhulka reer guuraaga ah, gaarahaan waxay la-xidhiidhan helista biyaha.Helitaanka ceelasha

Page 56: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 47

biyaha ee dagmada oo kooban ayaa sobabay dad aad ubadan ay sheegteen ceelashii biyaha, taas oo keenta colaad la isku-laayo xoolaha-nool iyo meelaha biyaha leh.46Deeganka Tawakal ee waqooyiga Gaalkacayo oo ay dagan yihin dadka barakacaysaha ah IDP ayaa cadeeyey colaad udhaxaysay iyga iyo dad reer guuraya oo kasoo-jeeda koonfurta Gaalkacayo kuwas oo isticmaalayey dhul-daaqsimed ku wareegsan deegankooda, taas oo wakhtiyada qaarkood sobabtay xatooyo iyo khilaaf kala dhaxeeya dad tiro yar oo kamid barakacaysha kuwaas oo leh xoolo.Muranada/khilaafka dhinaca dhulka iyo khayraadka ee dhulka reer-guuraga ayaa saamayn wayn kuleh inay kiciyaan colaad kajirta dhaman dagmada oo dhan maxa yeelay waxay kudagalaman hab-qabiil oo keenaya inay dadka magaaladuna kaqaybgalaan.

Adeega bulshada iyo fursadaha dhaqan-dhaqale oo aan jirin layaa keenay inay dhalinyaradu noqdaan kuwo u-nugul inay kubiiraan ururada kuwaas oo ugu yabooha/siiya lacag ama fursado kale (Tusaale ahaan, budhcad-badeeda, dibjirta, kooxa rabshada wada ee islamka ah ama dadka dhaca gaysta).Dhibaatani waxay keentaa korodhka fal-danbiyeedyada oo laga dhigayo qalab looga faaidaysnayo maaliyad ahaan ama daganaanshaha bulshada, gaarahan dhalinyarada aan aqoonta fiican helin iyo kuwa aan-shaqayn, iyo dhamaan dhalinyarada aan saamaynta kulahayn habka maamulka bulshada iyo siyaasada.Kalaqaysananta ganacsiga udhaxeya qaybta Gaalkacayo ee hoos timaada maamulka Puntland iyo qaybta hoostimada maamulka Galmudug ayaa sidoo kale kaqayb-qaadata xaalada cakiran taas oo sii kicinaysa khilaafka/colaada.

5.3. Isirada Siyaasada/Maamulka

Maadama aanu jirin hal jile/maamul oo ka talin Karin ama qaadikarin masuuliyada horumarka Gaalkacayo guudahaan,kala-qaybsanaanta maalmulku waxay siidaba-dheeraynaysaa dhibaatada ka jirta dagmada.Marka la eego ururada maxaliga ee kashaqeya nabada, labada maamul ee tartamaya waxay sheegtan inay raban wada-shaqayn iyo is-fahan, lakin masameyan arintaas.47

Labada maamul ee Galmudug iyo Puntland waxay aqoonsan yihiin in labada maamul ee kawada-jira magaalada Gaalkacayo inuu yahay saldhiga amni-darada dagmada,48sobabta oo ah qab kasta oo kamida dagmada ma awoodo inay laxaajoto wixii kabaxsan xadkeeda.Waxay umuuqataa inay jiraan xidhiidh toosa oo xadidan oo udhaxeeya labada maamul, gaar ahaan arimaha ammniga, dhibaatada kajirta gaarahaan arimaha amniga, xaalada xun ee kajirta xadka udhaxeeya labada maamul ayaa xayiray/joojiyey in labada maamul is-dhexgalaan.Arimahaa jira waxay keenaan suurto-gal-nimada danbiyada iyo rabshada oo loo isticmaalo inay keenan khilaaf ama collaaad aad uwayn sabobta oo ah canaanta/eeda oo dusha laga saaro maid ama jilayaal badan.

Marka la eego Ururka Dhisida-nabada ee Galmudug, "Hadad hoos ufiirso, waxad ogaanaysaa in dhibaatadu ka imaynayso siyaasiyiinta".Ururka Dhisida-nabada ee Puntland waxay sharaxeen in tartanka siyaasiyiintu ay keentay xidhiidhka xun/aan-fiicanayn ee udhaxeeya Waqooyiga iyo Koonfurta

46 Interview with a local peace organization (North Galkayo), 30 August 2010.

47 Interview with a local peace organization (North Galkayo), 30 August 2010. 48 Interview with the Regional Administration of Mudug (North Galkayo), 5 June 2010; interview with Administration of Galmudug, 28 August 2010.

Page 57: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 48

Gaalkacayo taas "oo qofna aanu rabin inuu umahad-celiyo ka-kale".IDhab-ahaantii, qaarkamida maamulka Galmudug ayaa sheegay xiligii uu socday waraysiga in "Ilaa inta ay iyagu yihiin Puntland, anagu waxan ahaan doonaa Galmudug" sobabta oo ah kala-qaybsanaanta qabiilka ayaa la-xidhiidha siyaasada midaysan.49

Marka lagu daro, Ururka Dhisida-nabada ee Galmudug, khilaafyada ka jira dhulka miyiga ah ee kusalaysan daaqa iyo biyaha ayaa sobabay/keenay kala-qaybsanaanta maamulka Gaalkacayo.Qabiilka ayaa ahaa dhaqan ahaan jilaha ugu mihiimsan ee colaada kaqayb-qaata, laakin imaka marka la eego kala-qaybsanaanta maamulka iyo qabiilda, khliaafyadu si-fudud u-keenaysa arinkan saaxada siyaasada iyo kala-qaybsanaan dhinaca siyaasada iyo bulshada.50

5.4. Hubka Fudud iyo Isirada Laxidhiidha Ammaankax

Caqabadaha ammaanka iyo goobaha cadaalada ee kaqaybqata xalinta danbiyada ayaa sii kordhinaya ammaan darada ka jirta dagmada marka danbigi cidna loo ciqaabiwayo.marka laeego Guddiga Badbaadada Dagmada, “maadama maleeshiyonika qabiilku ay ka awood badan yihiin bilayska, way ku adagtahay [xukunka cadaalada iyo jilayaasha nabada] inay fuliyaan kiisaska dadka rayidka ah.Wada hadalada kooxaysan ee bilayska iyo garsoorka ayaa cadeeyey kiisaska madaniga ah lageeyo maxkamada; sikasta ha ahaatee, guudahaan waa lagu guuldaraystaa inay soo qabtaan dabiilayasha lagu soo eedeyey kufsiga: baqdinta kala soocida dadka, goobaha cadaalada oo aan awodin fulinta go’aamada, double victimization iyo xaqiqda oo ah natiijada oo wakhti qaadata taas oo keenta in laga fogaado xukunka goobaha cadaalada.51 Bishii August ee 2010 kufsi-kooxeed loo gaystay gabad yar oo rag tiradoodu udhaxayso 9 ilaa 11 ayaa ugu fiican: inkasta oo dadka danbigan sameeyey la garanayey, lama keenin maxkamada marnaba.taa badelkeda, gabadha qooskedii ayaa lasiiyey magdhow dhaqaale ah, danbiilayashina waxay noqdeen kuwo xor ah.52

Inkasta oo ay yartahay wadashaqaynta kadhaxaysa xoogaga bilayska ee maamulada kaladuwan marka ay timaado qabasha danbiilayasha, heerka guud ee xidhiidhka iyo wadashaqayntu wuu hooseeyaa, taas oo u golaanaysa danbiilayasha inay baxdan iyaga oo kagubaya khadka cagaaran."labadan mamulk " ayey dad badani u arkaan inay tahay dhibaata keenaysa in sibuuxda loo suggi kari waayo amaanka magaalada, xaalada waxa sii-xumaynay wadayaasha casriga ah ee danbiyada qaorshaysan.Dhinaca maamulka Galmudug, waxa jirta dhibaato/cabsi baahsan, sobabta oo ah majiran cid ilaalisa amaanka dhulka kabaxsan magaalada Gaalkacayo, bilayska iyo maamulka kale ee dowladu ma awoodan ilaalinta amniga dadwaynaha.

Waxa intaa dheer, colaad ka-socota gobolada dhexe ee koonfurta Soomalia, gaarahan kuwa la-xidhiidha dhaq-dhqaaqyada Al-Shabaab, ayaa sii kordhinaya xaalada dhinaca bulshada iyo siyasada ee kajirta dagmada.Maamulada Puntland iyo Galmudug ee kajira Gaalkacayo ayaa cadeeyey jiritaanka xarakada

49 Member of District Administration of South Galkayo, during an interview with the Galmudug Police, 28 August 2010. 50 Interview with a Galmudug peace-building organization, 30 August 2010.

51 Interview with a local education organization in Galkayo (North Galkayo), 5 June 2010. 52 Interview with a local education organization in Galkayo, 31 August 2010.

Page 58: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 49

Al-Shabaab ee Gaalkacayo,iyo inay jiraan calaamado muujinaya khatarta kooxdan ee deegaankan.Amni-darada kajirta magaalada Muqdisho iyo meelo badan oo kamida gobolada dhexe ee koonfurta ayaa khatar kuhaya magaalada Gaalkacayo.

Taariikhda/tixraaca rabshadaha ee dagmada Gaalkacayo, oo lagu daray maamulka jira oo diciifa, ayay arimahaasi sidoo kale sii-kordhinaysa rabshada.Carruurta ayaa waxa soo wajaha cadaalad-daro iyo rabshado, dhibaatoyinkas oo heer qoys iyo kuwa bulshada ah, kuwas oo isku-badali doona rabshado, waxana sii soconaya dabeecadaha ay carruurtasi ay arkeen iyo sida ay u-dayacan yihiin.Arinkan oo keenaya sii-socoshada khilaafka/colaadaha ee da’aha.

Jiritaanka hubka fudud ee buslshada dhexdeeda ayaa ah mid aad u-fiday kaas oo si-toosa uga qayb-qaadanaya kicinta rabshadaha kajira Gaalkacayo.Dadka rayidka ah ayaa wata/qaata hubka suuqyada iyo wadooyinka si-xor ah, waxa iska-caadiya haysashada hubka ee guryaha iyo goobaha ganacsiyada si loo ilaaliyo amniga.Xeerarka la-xidhiidha arinkan hubka ayaa ah mid aan wali howl galin.53

Sahanka/CVS waxa uu muujinaya, boqolkiiba 22.4 inay yihhin dadka deeganka rasmiga ah kuwas oo haysta hal hubka-fududa, marka la-barbardhigo boqolkiiba 17.2 ay yihiin dadka qaxootiga iyo boqolkiiba 5.7 dadka barakacayasha(Jaantus 38).waxa in-laxuso mudan boqolkiiba 93.7 dadka kaqayb-qaatay sahanka ay ka-jawaabeen suaasha la-xidhiidha lahaanshaha hubka-fudud, taas oo muujinaysa in xaalada aan loo-malaynkarin inay xaaladu kacsantahay Gaalkacayo.

Jaantus 38: Lahaansha Hubka Fudud ee heer dad deegaanka (Qiyaas %)

Ref. WE2_RxRP10 (n=657)

Noocyada hubka fudud ee lahelikaro ee la sheegay waxa umihiimsan qoriga layidhahdo Kalashnikov iyo qaar kale oo kamida qoriga rayfalka ee gacanta laga rido(62.2%) (Jaantus 39).

53 Meeting with the Galkayo District Safety Committee, 23/24 November 2010.

Page 59: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 50

Jaantus 39: Noocyada Hubkafudud ee Lahikaro (soo noqnoqod %)

Ref. WE3 (n=111)

Boqolkiiba 72.1 oo aha dadka kaqaybqatay sahanka ayaa sheegay in ujeedada ugu mihiimsan ee lahaanshaha hubku uu yahay inay iskudifaacaan; boqolkiiba 23.4 ayaa shegay inay kushaqeeyan (bilayska, askari); boqolkiba 2.7 ayaa sheegay inay ku ugaadhsadaan iyo boqolkiiba 1.8 ayaa sheegay inay u isticmalan ujeedoyin dhaqan-raac ah (Figure 40).

Figure 40: Ujeedada ugu Mihiimsan ee Lahaanshaha Hubka-fudud (Freq. %)

Ref. WE4 (n=111)

Si-muuqata, ayaa waxa jira in hellitaanka hubka fudud uu aad ukala duwan yahay Waqooyiga iyo Koonfuta Gaalkacayo: Boqolkiiba 68.6 dadka ka-qaybqatay sahanka ee ka-soojeeda Waqoyiga Gaalkacayo ayaa sheegay in helista hubka fudud aad uyaryahay 12 bilood ee ugu danbeeyey, boqolkiiba dadka sahanka ka-qaybqatay ee kasoojeda Koonfurta Gaalkacayo ayaa sheegay in helista hubka fudud uu aad ubatay (Jaantus 41). Sidaa daraded, iyada oo ay Koonfurta Gaalkacayo umuuqato mid ka amaan badan Waqooyiga Gaalkacayo dhinaca heerka danbiyada tooska ah imika, helista hubka fudud ayaa keeni kara inuu dhibaato kunoqdo kala-duwaanshaha.

Page 60: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 51

Jaantus 41: Hellista Hubka Fudud ee 12 bilood ee ugu danbeeyey, Waqoyiga iyo Koonfurta Gaalkacayo (Qiyaas %)

Ref. WExB3_R3 (n=536)

Khatarta kaminaysa miinoyinka la-hago ama mudaysan ayaa marlabad dhaliyey dhibaato taas oo ay kulala duwan yihiin Waqooyiga iyo Koonfurta Gaalkacayo: Dhinaca Koonturta, cabsida walxaha-qarxa aad ayay uhoosaysaa, dhinaca Waqooyiga, boqolkiiba 54.4 dadka kaqayb-qaatay sahanka ayaa muujinaya inay jirto khatar aad usaraysa ee miinooyinka la-hago ama mudaysan (Jaantus 42).

Jaantus 42: Cabsida ka imanaysa Miinooyinka La-hago ama Mudaysan, Waqooyiga /Koonfurta Gaalkacayo (Qiyaas %)

Ref. WE7xB3R_3 (n=576)

Markii la waydiiyay kaqayb-galayasha sahanka inay jiraan miiinooyin iyo/ama walxaha-aanqarxin (UXOs) deegaaka iyo inkale, boqolkiiba 53.0 dadku waxay sheegeen in aan waxba jirin, boqolkiiba 43.0 ayaa sheegay inay jiraan woxogaa iyo boqolkiiba 3.1 ayaa sheegay inay jiraan waxbadan.Halkan, sikasta ha ahaatee, cabsida la dareemayaa waxay kubadan tahay koonfurta Gaalkacayo marka loo eego Waqooyiga Gaalkacayo (Jaantus 43).

Page 61: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 52

Jaantus 43: Aragtida Jiritaanka Miinada Dhulka Ku aasan iyo Walxaha-qarxa (Qiyaas%)

Ref. WE8 xB3R_3 (n=637)

Page 62: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 53

6. Aragtida Waxqabadka Jilayasha Cadaalada iyo Aminga

6.1. Is-barbardhiga Aragtiyada

Sahanaka CVS iyo wadahadala kooxaysan ayaa labadooduba waxay baadheen aragtida dadwaynaha ee wax-tarka hay’adaha kala duwan ee mamulka kuwaas oo awood uleh inay ilaaliyan aminga, sida bilayska, maxkamadaha, hogaamiyayash diinta iyo odayasha qabiilka.Qaybtan soo socota waxay muujinaysaa is-barbardhiga aragtiyada laga aaminsanyahay wax-qabadka jilayaasha kaladuwan, oo ay kujiraan noocyada danbiya.Jilaa kasta si gaara ayaa loo tixgalinayaa, iyada oo la eegayo doorka haweenka iyo dadka kale ee ku howlan amngia.

6.1.1. Aragtida Guud

Dadka ka qayb-galay sahanka waxay sheegen in hogaamiyayasha diinta ee dagmada Gaalkacayo ay yihiin dadka loogu aaminsantahay bulshada dhexdeeda (41.4% rag, 41.2% haween), iyo odayasha dhaqanka oo ah kuwa labaad ee aad loo aaminsanyahay (27.9% rag, 23.7% haween).Bilayaska lama aaminsano, gaarahan raga (-12% rag, -6.5% haween), garsoorka ayaa ah ka ugu hooseya ee dadku aanay aaminsanayn (-29.3% rag, -26.7% haween) (Jaantus 44).lasoco aragtida udhaxaysa waqooyiga iyo koonfurta Gaalakacayo waxaa lagu sharxay xaga hoose (Jaantus 54 and Jaantus 58).

Jaantus 44: Heerka Aminada Hay’adaha Dowliga ee Masuulka ka ah Aminiga (Qiyas %)

Ref. AR1_R (n= 656), AR4_R (n=658), AR7_R (n=637), AR10_R (n=641)

Page 63: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 54

6.1.2. Warbixin

Heerka warbixinta ayaa kaladuwan waxanu kuxidhan yahay danbiyada inta badan dhaca.Qaar kamida dadka kaqaybgalay sahanka ayaa cadeeyey danbiyada dhaca hantida, boqolkiiba 70.4 ayaa sheegay inay kashifaan danbiga.heerka warbixinta ee loo gudbiyo bilayska ayaa ah boqolkiiba 14.8 (afar dhacdox); labo kiis, ama boqolkiiba 7.4 , ayaa nqoday in maxkamadu ga’aan kasoosarto.(Jaantus 45).

Jaantus 45: Warbixinta Danbiyada Dhaca Hantida (Soo noqnoqodka %)

Ref. PC1 (n=27), PC8 (n=19), PC13 (n=4), PC16 (n=2)

Sideed dhibane oo markii hore loo gudbiyey hogaamiyaasha bulshada, iyo sided kale oo loogudbiyay bilayska dowlada.Saddex kiis ayaa kusoonoqday hogamiyasha diinta iyo hal kiis oo kusoonoqdahy bilayska xaafadaha (Jaantus 46).

Jaantus 46: Hay’adaha Maamulka ee Danbiyada Hantida laxidhidha loo Gudbiyo Marka Ugu Horaysa (Freq.)

Ref. PC10 (n=20)

Iyada oo latixgalinayo weerarada, boqolkiiba 53.4 kiis lafashiliyey/kashifay laakiin kaliya boqolkiiba 5.5 (afar kiis) ayaa dhabahanti loo gudbiyey bilayska iyo kaliya hal kiis (1.4%) oo laxukumay (Jaantus 47).

Page 64: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 55

Jaantus 47: Weerarada lasoo diwaangaliyey (Soo noqnoqodka %)

Ref. AA1 (n=73), AA13 (n=39), AA18 (n=4), AA21 (n=1)

Inta badan kiisaska loo gudbiyey hogamiyasha bulshada waxay ahaayen (61.0%); boqolkiiba 26.8 qoysaska kaqaybqatay sahanka ayaa ugubiyey markii hore bilayska dowlada; boqolkiiba 9.8 aya ugubiyey hogaamiyasha diinta; iyo boqolkiiba 2.4 oo ugubiyey meelo kale oo aan kucadayn sahanka dulmiga iyo danbiyada(CVS).waxa haboon in laxuso in haweenku ay muujiyeen inay inyar daneeyaan inay kiiska ugubiyaan bilayska dowlada iyo hogaamiyasha diinta marka labardhiga raga oo marka kulanoqda kiisaska odayaasha (Jaantus 48).

Jaantus 48: Hay’adaha Maamulka/Xukunka ee marka uhoraysa Loo gudbiyo Danbiyada weerarka ah, ee habka jinsiga (Qiyaas %)

Ref. AA15xRP1 (n=41)

Waxa jiray sagaal kaqaybgale (toban kiis) kuwaas oo kaqaybgalayaashy qudhoodu ama qofkale oo katirsan qoyskodu lagula kacay faxakumayn.afar kiis oo kamida waa lakashifay,iyo hal kiis oo loo gudbiyey bilayska.looma gubin kiisas faraxumayna maxkamada sida kuxusan sahanka (Jaantus 49).afarta kiis ee faraxumaynta ahaa ee la kashifay waxa loo bandhigayo hogaamiyasha bulshada.

Page 65: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 56

Jaantus 49: Warbixinta Rabshadaha Fara-xumaynta (Soo noqnoqodka %)

Ref. SV1 (n=10), SV11 (n=4), SV16 (n=1), SV19 (n=0)

Ugu danbayntii, 45 kiis oo ahaa dil oo ay sheegen dadka kaqaybgalay sahanma, ayaa 25, ama boqokiiba 55.6, ayaa loo sheegay the public (hogamiyasha bulshada, hogamiyasha diinta, bilayska,iyo qaarkale). Kaliya hal (2.2%) ayaa loo gudbiyey bilayska dowlada.Maxkamaduna kamayqaadan go’aan dhaman kisaskan. (Jaantus 50).

Jaantus 50: Warbixinta Dilka (soo noqnoqodka %)

Ref. MD1 (n=45), MD11 (n=25), MD16 (n=1), MD19 (n=0)

6.2. Bilayska

6.2.1. Naqshadayn

Waqooyiga Gaalakacayo waxay leedahay afar xarun-bilays: Saldhiga dhexe oo kuyaala xaafada Garsoor (Saddex sarkaal), xarunta bilayska Miir ee xaafada Hormar (laba sarkaal) iyo xarunta bilayska Warshada Galayda ee xaafada Garsoor (laba sarkaalx).marka lagu daro, xarunta dhexe ee bilayska gobolka oo kutaala Gaalkacayo gaarahan (Garsoor), taas oo leh 15 sarkaal.Qaybta Baadhista Danbiyada (CID) waxa kashaqeeya laba sarkaal, sided sarkaal oo kashaqeeya cashuurta bilayska iyo sarkaal lashaqeeya

Page 66: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 57

ciidanka ilaalahda wadooyinka ee layidhaahado taraafikada.Kaliya xarunta bilayska ee gobolka ayaa leh computer iyo diwaano aad uliila.54

Dhinaca Koonfuta, maamulka Galmudug ayaa imika sameeyey hal xarun bilaysa.55 Xarunta bilayska Galmudug aya waxay leedahay qolal ugaara raga, dumarka iyo ciyaaal laakin malaha jeel, taas keentay in maxaabiista labu hayo meel lamida kuwa sugaya in laxukumo.56

6.2.2. Aragtida Guud

Inkabadan kalabadh dadka kaqaybgalay sahanka dulmiga iyo danbiyada (CVS) (59.0%) ayaa muujiyey aaminad hoose inay uhayaan bilayska (Jaantus 51).Silamida, inkabadan kalabadh sahanka dadka kaqaybgalay ayaa sheegay inay helin adeega boolsika (fogaanshaha iyo inlahelo oo adag) (59.9%) (Ref. AR7 (n=637)

Jaantus 52) sidoo kale jawaabahooda oo aan fiicnayn (57.0%) (Ref. AR8 (n=636)

Jaantus 53).

Jaantus 51: Heerka Aaminaada ee Booliska/Bilayska (Freq. %)

Ref. AR7 (n=637)

54 Mapping of Galkayo District, KAALO, October 2009. 55 Interview with the Galmudug Police, 28 August 2010. 56 Interview with the Galmudug Police, 28 August 2010. It was reported that prisoner conditions were also a function of a weak governing structure: according to the Galmudug Police during a visit to the police station, due to inadequate structures to prevent the detainees from escaping, they had to wear loose shackles around their ankles when in the inner courtyard; otherwise, not allowing them to go outdoors would worsen their health.

Page 67: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 58

Jaantus 52: Hellista Bilayska (Soo noqnoqodka%)

Ref. AR8 (n=636)

Jaantus 53: Xawaaraha Jawaab-cellinta (Soo noqnoqodka %)

Ref. AR9 (n=635)

Waxa haboon in laxuso, sikasta ha ahaatee, inay aad ukala duwantahay aaminada boolisku marka la eego waqooyiga iyo koonfurta Gaalkacayo, kaqaybgalayaasha badankooda ee dhinaca waqooyiga ayaa muujiyey inay aaminada boolisku aad usarayso dhinaca kale boqolkiiba 56.3 dadka kaqaybgalay sahanka ee kasoo jeeda dhinaca koonfureed ayaa muujiyey in aaminada hoose ay uhayaan booliska (Jaantus 54).

Page 68: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 59

Jaantus 54: Aaminada Booliska/Bilayska, Waqoyiga/Koonfurta Gaalkacayo (Qiyaas %)

Ref. AR7xB3_R3 (n=578)

Aragida kuwajahan hellista adeega booliska ayaa aad ukaladuwan sida kuxusan jaantuskan (Jaantus 55).

Jaantus 55: Hellista Adeega Booliska ee Xaafadaha Magalada (Freq. %)

Ref. AR8_R (n=636)

Kaqaybgalayaasha wadahadalada kooxaysan (dhamantod ka socday Waqooyiga Gaalkacayo) ayaa hoosta kaxariiqay sobabaha keena aamin darada amaanka ee waqooyiga Gaalkacayo (Puntland) lagu sharaxeen:iskuxidhnanshaha qabilka iyo qabyaalada; xidhiidhka udhaxeeya dadka kuhowlan amaanka iyo dadwaynaha oo diciifa; hogaamin la’aanta dowlada ee dhimista rabshada hubaysan; qalabka oo ah mid aan awood lahayn kuna filnayn; iyada oo aanay jirin habka warbixinta danbiyada iyo rabshadaha abaabulan, taas oo waxyelo ugaysandoonta sida looga hortagi doono danbiyada mustaqbalka; dadka kuhowlan amniga oo aan raadin wararka mihiimka ama saamaynta leh; yaraanshaha madaxda sare ee

Page 69: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 60

booliska iyo iyada oonay jirin madax ugaara booliska such as criminal investigators; overpopulated jails; inadequate incentives leading to bribery, intimidation of security providers by powerful criminals, clan affiliation as impeding objectivity; and clan protection of criminals. In South Galkayo, the weak ability to apply the law appears to stem primarily from the lack of police capacity.

The District Safety Committee also alluded to broader challenges: the district is characterized by a culture of violence and deep mistrust of governance in any form – the police, local authorities, etc. because traditionally, the people of Galkayo categorically oppose any form of authority.57

6.2.3. Jawaab-Cellin

Qanaacada jawaabaha bilayska ee laxidhiidha danbiyada tooska ah ayaa mid kasta la qiimayn karaa.Toban kamida danbiyada hantida ayaa loo gudbiyey bilayska dowlada, lix kamida ayaa lagu qancay.Lix kiis oo laxiidhiidha dil oo ay bilaysku gacanta kuhayeen, shan kamida ayaa lagu qancay jaqaabtii bilayska.Rabshadaha laxidhiidha fara-xumaynta dhibanayaasha ayaa aad loogu qancay jawab-celintii bilaysku.kaliya hal qof oo la-weeraray ayaa muujiyey inaanu ku qancin jawaabta bilayska, afar kamida lix kiis oo lasoo gudbiyey ayan lagu qancin (Jaantus 56).

Jaantus 56: Qanaacada Jawaabt Bilayska/Booliska (Freq.)

Ref. PC14 (n=10), AA19 (n=6), SV19 (n=1), MD17 (n=6)

Afar qof oo jawabaha bixiyey ayaa cabiray in cadaalad darada bilaysku tahay iyaga oo aan talaabo qaadin taas oo qaadata mudo jawaabka ka-bacdi/ka-dib.

6.3. Qaanuunka Maxkamadaha

6.3.1. Nashadayn

Waqooyiga Gaalkacayo waxay leedahay laba maxkamadood: Maxkamada Gobolka Mudug iyo Maxkamada Dagmada Gaalkacayo, oo kuyaala xaafada Israac.Maxkamada Dagmadu waxay leedahay 11 shaqaale, oo ay kujiraan shan xaakin, hal diwaangaliye iyo xeer ilaaliyaha guud.58Marka lagudaro, sadex

57 Presentation by the Galkayo District Safety Committee, Garowe, 12–13 December 2010. 58 Mapping of Galkayo District, UNDP, October 2009

Page 70: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 61

looyar oo tijaabo qaadanaya.59Koonfurta Gaalkacayo, Galmudug waxay leedahay sadex maxkamadood: maxkamada heerka kowaad, maxkamda rafcaanka iyo maxkamada sare, inkasta oo tadanbe la aasaasay baridhawayd.60

6.3.2. Aragtida Guud

Marka labarbaardhigo maamulka dowlada, maxkamaduhu waxay ahaayen kuwa hooseya ee la aamino.(Jaantus 44).Dhanbahaantii, celclis ah 77 boqolkiiba dadkii bixiyey jawaabaha ayaa cabiray inay hoosayso aaminaada ay maxkamadaha kuqabaan. (Jaantus 57).

Jaantus 57: Heerka Aminada ee Maxkamadaha (Qiyaas %)

Ref. AR10 (n=641/701)

Iyada oo latixgalinayo booliska/bilayska, sikasta ha ahaatee, aaminaada guud way kala duwantahay waqooyiga iyo koonfurta Gaalkacayo, ku-dhawaad kalabadh dadka jawaabaha bixiyey (49.8%) ayaa cabiray in kalsoonidoda maxkamadu aad uhoosayso, laakin boqolkiiba 28.1 dadka jawaabaha bixiyey ayaa cabiray inay aad ugu kalsoon yihiin maxkamadaha. Dhinaca Koonfurta, halka kaliya boqolkiiba 35.4 dadka jawaabaha bixiyey ay muujiyeen aaminaad aad uhoosaysa, wax jiray tiro yar oo kamida dadka bixiyey jawabaha kuwaas oo sheegay inay aad uaaminsan yihiin (7.9%) (Jaantus 58).

59 Mapping of Galkayo District, KAALO, October 2009 60 Interview with the Galmudug Police, 28 August 2010.

Page 71: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 62

Jaantus 58: Aminaada Maxkamadaha, Waqooyiga/Koonfuta Gaalkacayo (Weighted %)

Ref. AR8xB3_R3 (n=575)

Waxa intaas siidheer, boqolkiiba 79.7 dadka kaqaybqatay sahanka ayaa sheegay inaanay maxakamadaha imankarin sobabo fogaansho iyo dhibaato kajirta meesha ay kuyaalan (Jaanus 59).

Jaanus 59: Awooda Hellista Maxkamadaha (Qiyaas %)

Ref. AR11 (n=640)

Hellista/Soogaadhista maxkamaduhu way kukala duwan yihiin xaafadaha dagmada (Jaantus 60).

Page 72: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 63

Jaantus 60: Hellista Maxkamadaha, xaafadaha (Freq. %)

Ref. AR11_RxB3_R2 (n=640)

Celceliska boqolkiibaA mean of 77.0 dadka kaqaybqatay sahanka ayaa muujiyey in jawaab-celinta maxkamaduhu ay hoosayso (JaantusJaantus 61).

Jaantus 61: Xawaaraha Wakhtiyeed ee Jawabaha Maxkamada (Qiyaas %)

Ref. AR9 (n=641)

Dhacdadan waxay muujinaysa dadka jawaabaha bixiyey ay ahaayeen dhibanayaal lagula kacay tacadi iyo danbi boqolkiiba (62.4%) ayaa sheegay inay kiiska ugu budbin doonan maxkamada.sobabaha ugu mihiimsan ee keena inay maxkamadu go’aan kagaadhiwaydo kiisaska loo gudbiyo: musuqmaasuq ama laaluushka madaxda sare ee maxkamada (36.2%), rajada dadka ee xukunka aan sharcidara ahayn (30.1%), lacagta maxkamada oo aad uqaaliyax (10.0%), wakhtiga kiisaska oo aad udheer (7.0%), ugudanbayntiina, shaqaalaha maxkamada oo aan qaban shaqo fiican (3.9%) (Jaantus 62).

Page 73: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 64

Jaantus 62: Sobabaha looga fogaado maxkamadaha (Freq. %)

Ref. AR-14 (n=229)

6.3.3. Jawaab

Kaliya mid kamida 44 kiis ee maxkamada loo gubiyay ee danbiyada weerarada muuqaalka (kuma jiraan dilalku) ayaa go’aan laga gaadhay (2.3%); dhibahani wuxuu kuqanacsanaa go’aanka maxkamada.21 kiis ayaa hanta ladhacay, laba ayaa go’aan laga gaadhay.Dhamaan 45 kiis oo ah weerarda kadiska, hal kiis yaa go’aan laga gaadhay, kaas oo dhibanaihii aad ugu qancay.Ugu danbayn, maxkamada danbiyadu go’aan kamay gaadhin taban kiis oo faraxumayn ah iyo 45 kiis ooo dil ah.

6.4. Haweenka

Sahanka dulmiga iyo danbiyad (CVS) ayaa lagu baadhay in xubnaha haweenka ee qoysku ‘loo ogolaado inay kaqaybqatan shirarka/kulanada xaadaha iyo magaalada’.Dadka kaqaybqatay badankoodu (75.2%)waxay sheegen in dumarka loo ogolyahay inay kaqaybqatan kulanada bulshada iyo magaalada; sikasta ha ahaatee, meelahaa rubuc dadka kaqaybqatay (24.8%) ayaa sheegay in aan loo ogalayn inay kaqaybqatan kulanada.sobabaha aan loogu ogalayn waa: qoyska oo aaminsan in haweenku kawarhayan howlaha qoyska (38.6%); hinaasaha ninka ama aamin darada uu xaaskiisa (24.2%); diinta oo mamnuucday (13.6%); nacaybka raga xaaska ah ee inay haweenku talada kaqaybqaataan (12.9%); dareenka aan fiicanayn ee xubnaha haweenka xaaska ah inay kaqaybqatan kulanda (9.8%); iyo arimo kale oo aan kuxusnayn liiska suaalaha ee xogta lagu baadhayey (0.8%) (Jaantus 63).

Page 74: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 65

Jaantus 63: Sobabaha aanay Dumarku uga Qaybqaadan Kulanada Bulashada iyo Magaalada (Soonoqnoqodka. %)

Ref. RP19 (n=162)

Kaqabgalayaasha wadahadalada kooxaysan ayaa muujiyey in haweenku ay sifiican uga qaybqadan karaan helista nabada maadama ay door aad uwayn kaqaatan dhexdhexaadinta colaadaha.Iyada oo aan dumarku aanay kaqaybqadan dadka go’aanka gaadha, waxay dumarku kasareyan qaybo badan oo kamida bulshada: waxay yihiin kuwa xidhiidh la-leh qabiilkii ay kasoojeden iyo qabiilka nin kaqba, arintaas oo kadhigaysa dumarka inay tayihiin buundo udhaxaysa labadooda waxanu keenayaa dulmiga lagu hayo dumarka ee dhinaca go’aan gaadhista taas oo keenta dhexdhexadnimada collaadaha.

Wakhtigii uu socday waraysiga sahanka ee xubnaha gudiga barakacayaa iyo bulshada badankeeda ee kasocday deegaanka barakacayaasha ee waqooyiga Gaalkacayo, hal haweena ayaa timaantay dhaleecaynta aqoonsi la’aanta doorka haweenka iyada oo hoosta ka xariiqaysa sida haweenku ay inta badan uga qaybqatan dhexdhexadinta colaadaha kadhex jira deegaanda, iyo sidoo kale bulshooyinka deeganadoda kabaxsan, waxayna haweenku kaqaybqatan dhexdhexadinata marka gudida dadka barakacayasha ah ama odoyaasha daqanka ay noqdaan kuwo aan waxba aan xalinayn.Inkasta oo ay siguud uga muuqdaan, doorkoodu wuxuu keenaa jiritaan caado muuqata:haweenaydu waxay sharaxday markii ay socotay colaada labada qabiil,"[Haweenku] waxay xidhaan dhar cadaana" xaaladaas oo ahayd mid khatara.Bulshadu ma siiso wax awooda dumarka sidoo kale dumarku waxay ku yaryihiin hay’adaha maamulka taas oo keentay in dumarku ay noqdaan meel ay kabilaabman wada-xaajoodka colaadu, iyo doorka haweenka ee dhinaca xubin ahaanshaha qabiilkooda iyo qabiilka ninkeeda ayaa u-ogalaanaya inay kagudbaan xadka marka colaaduhu ay jiraan.

Sikastaba ha ahaate, wadahadalada kooxaysan ayaa cadeeyey inay dumarku dhiirigaliyaan rabshadaha iyo iyaga oo siiya taageero danbiilayaasha rabshadaha.Doorka labada ah ayaa diidaya qoomiyado badan ugaara in dumarku door kuleeyihiin collaada: inkasta oo dumarku dhaqan ahan door aad uwayn ay ku

Page 75: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 66

lahaayen yaraynta collaadaha iyo kac-doonada, waxa kale oo ay xoojiyan collaada iyaga oo ku dhiirigalinaya raga inay kaqaybqaatan rabshadaha.

Dhalinyarada

Ciyaaraha nabada oo la iskugu keenay dhalinyarada labada dhinac ee magaalada Gaalkacayo ayaa la qabtay sanadkii 2008, kuwaas oo keenaya isbadal maskaxda dhalinyarada ee bulshooyinka kaladuwan kuwas oo mudadii ay jireen aan arag kulamo bulshada magaaladu udhantahay.Iyada oo laxidhay ciyaaraha nabada sobabo amni-daro awgeed, iskuulka nabada ayaa laga sameeyey xaafada Garsoor 1, taas oo kutaala xadka udhaxeeya Waqoyiga iyo Koonfurta Gaalkacayo, kaas oo la iskugu keenayay ardayda labada dhinac si loogu tijaabiyo dib-uheshiisinta.Qorshayasha noocan ah, baahiyaha loo qabo in la isku-keeno bushada kala irdhooday ee dagmada ayaa wuxu leeyahay awood sidii la iskugu loo kordhin lahaa is-dhexgalka iyo heshiis kama danbaysa oo udhaxaysa labada qabiil.Sikastaba ha ahaatee, ururada rayidka ah ayaa muujinaya kala-qaybsanaanta bulshada.Tusaale ahaan, ururada dhalinyarada ayaa kuhanwayn in helan ururo dhalinyaro oo aad ubalaadhan kuwas ay kujiraan dhalinyarada labada dhinac, laakin waxay qirteen in heerka is-dhexgalka jilayaasha dhaqanka sida oday-dhaqameedyada,61waxa ay dhalinyaradu ka cowdeen iyada oo aanu jirin rabitaan iyo garashada dadka deegaanka iyo caalamiga ah.62

6.5. Odoyaasha iyo Hogaamiyayasha Diinta

Aaminada loo hayo hogaamiyasha dhaqanka ayaa ah mid caadiya marka maamulku uu awoodi waayo inuu ilaaliyo daganaanshaha.Odayaasha dhaqanka ayaa si guud loo tixgaliyaa inay yihiin awooda nabada Gaalkacayo.Marka ay dhacaan collaadaha/iska-horimaadyada udhaxeeya bulshada ee heerkoodu hooseyo, odoyaasha ayaa ah dhexdhexadiyasha labada dhinac.Heerka dagmado, khilaafka iyo ismari-waaga siyaasadeed ee udhaxeya bulshada oo dhan ayaa inta badan keena kulamo kadhaca goobaha dhex-dhexaadka ah kuwas oo udhaxeeya odoyaasha qabiilada;kulamada udhaxeeyax qabiilada hoose Sacad iyo Majerteen, kulamadaasi waxay inta badan kadhacaan garoonka diyaaradaha ama dugsiga nabada kaas oo loo sameyey in labada bulsho ay kuheshiiyaan.

Waxa fiican in laxuso in odayaashu ay dhiirigalin karaan collaada/iska-horimaadka iyaga oo xubnaha qabiilkooda kudhiirigalinaya in kiciyaan khilaafka kala dhaxeeya qabiilada kale maadama awooda odoyaasha ee ay kudabakhayan khatarha cusub ee bulshada oo aad uxadidan.Waxa ay odoyaashu aad uga soo hor-jeedaan dhisida wadan: odayaashu waxay ahaayen kooxda kaliya ee ka muujisay dareen aan fiicnayn ee bilayska.

Waxa intaas sii dheer, dad aad ubadan oo kasoo jeeda dhammaan gobolada Somaliya iyo joogitaanka budhcad-badeedka iyo dibjirta dagmada ayaa dhamaantood ka qayb-qaata inay meesha kabaxan doorkii oday-dhaqameedyada, arintaas oo sobabtay in qofkii danbi sameeya aan la ciqaabin.korodhka danbiyada casriga ah iyo dadka danbiilayasha ah oo aan lagaranayn qabiilka ay ka soojeedan ayaa siiyey

61 Interview with Galmudug youth organizations, 29 August 2010. 62 Interview with a local youth organization (North Galkayo), 7 June 2010; interview with Galmudug youth organizations, 29 August 2010.

Page 76: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 67

in xeerarka dhaqanka ah lagu xaliyo rabshadaha iyo collaadaha xeerarkas oo ah kuwo wakhti hore lasameeyey sobabta oo ah waxay kusalaysan yihiin ama kayimid aqoonsiga bulshada iyo masuuliyada.

Sifarxad leh, Sahanka Dulmiga iyo Danbiyada guduhiisa, halka aaminada loo hayo wadaadada diinta ay tahay mid aad usaraysa sida kuxusan (Jaantus 64),dad aad uyar oo ah dadkii bixiyay jawaabaha sahanka (15.5% lab, 19.5% dhidig) ayaa muujiyey aaminad aad uhoosaysa ayaa loo hayaa hogaamiyasha bulshada (Ref. AR1xRP1 (n=658)

Jaantus 65).

Jaantus 64: .Aaminada Hogaamiyasha Diinta, ee kudhisan Jinsiga (Qiyaas %)

Ref. AR1xRP1 (n=658)

Jaantus 65: Aaminada loo hayo Hogaamiyayasha Bulshada, ee kudhisan Jawaabaha Jinsiga (Qiyaas%)

Ref. AR4xRP1 (n=656)

Page 77: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 68

6.1. Beesha Ganacsiga

Marka la eego rabshadaha iyo colaadaha ganacsatadu door badan bay ka ciyaari kartaa. Marka la eego qof ganacsato ah oo la wareystay, waxay sidabadan isugu dayaan inay rabshadaha kahortagaan colaadana yareeyaan siay bililiqada iyo qaska uga ilaaliyaan ganacsigooda iyo hantidooda.63 Hadana, ganacsatada qaar baa door kaciyaara hurinta colaada iyagoo lacag siiya mid kamida dhinacyada is-haya. Marka la eego urur nabad-dhiska oo Galmudug, marar bay ganacsatadu taageeraan colaadaha sababtoo ah waxay rumeysan yihiin haday soogaadhaan koox-beeleedka ay is-hayaan, in hantidooda la boobayo.64 Ku darsoo, maalgelinta iyo taageerada budhcad-badeeda ee ganacasatadu waxay umuuqaataa inay aad uhabaysan tahay; marka la eego ganacsato maxalliya, xidhiidhkani wuu sii xoogaysanayaa intay ganacsatadu oofinayaan baahida maaliyadeed iyo saad ee budhcad-badeeda badaha dushooda.65

6.2. Kuwa kale ee Keena Cadaalada iyo Nabadgelyada

Awooda dawlada ee diciifka ee ammaan dhalintu waxay ka turjumaysaa farsamooyin amni oon dawli ahayn. Ilaalinta xaafadaha baa laga sameeyey tiro tuulooyin iyo qeyb-hoosaadyo magaalada. Waxa maalgeliya jaaliyado maxalliya, iyo duqa magaalada, iyo shakhsiyaad lagu qabtay laguna xidhay iyagoo geysanaya falal dembiya oo lagu wareejiyey bileyska. Hadaba ilaalinta xaafadahani waxa haysta dhib, qeyb ahaan lacag la’aan, iyo sababtoo ah dadkay qabtaan ee ay bileyska udhiibaan oo sidabadan lasii daayo, iyo sabab kaloo ah dhaqdhaqaaqooda oo xiisado kadhex abuura beelaha.

Tiro degmooyinka IDP/barokacayaasha ee Waqooyiga iyo Koofurta Gaalkacayo waxay cadeeyeen jabhado maxalliya oo ilaaliya amniga degmooyinka (sida laogyahay dhulka miyiga), iyo degmooyinka magaalada oo uu badiba qofka dhulka lihi keeno amniga. Waqooyiga Gaalkacayo, degmada barokaceyaasha ee Holoboqod oo kutaalla meel qiyaastii 13 km kabaxsan magaalada Gaalkacayo waxa ilaaliya koox 17 rag jabhada kuwaasoo waardiyeeya ceel udhow, iyo weliba labo sarkaal oo bileyska Gaalkacayo, marka laga yimaado maamulka hoose oo diiddan arrinkan.66

Kamadambeystii kooxaha beeluhuna waxay leeyihiin jabhado hubeysan, kuwaasoo ay laxisaabtamaan odayaasha dhaqanka, ganacsatada beesha iyo taliyeyaasha jabhada.67 Xidhiidhka bileysku wuu liitaa illaa heer aanu jirin, iyo kutiirsanaanta amniga gaarka iyo jabhadaha maxalliga si loo sugo ammaanka, gaar ahaan degmooyinka barokaceyaasha, wuxuunbay siixoojisaa aragtida inaanay dawladu ilaalin karin dadka, taasoo keenaysa in dad badani amniga gacmahooda u ritaan.

63 Interview with a local businessperson, North Galkayo, 30 August 2010. 64 Interview with a Galmudug peace-building organization, 30 August 2010. 65 Interview with a local businessperson, North Galkayo, 30 August 2010. 66 Interview with a resident from the Holoboqod IDP settlement in North Galkayo, 27 August 2010. 67 Meeting with the Galkayo District Safety Committee, 23/24 November 2010.

Page 78: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 69

7. Talobixinta

Talobixintan soosocda waxa laga soodheegtay Qorshaha Amniga Degmada Waqooyiga Gaalkacayo, kaasoo loo habeeyey dhowr tallaabo. Siminaar baa laqabtay 13kii illaa 18kii May 2010ka oo 40 qof oo kaqeybqaatey wadahadalada kooxaha/focus groups ee Gaalkacayo ooy fududeeyeen DDG, UNDP iyo KAALO. Kaqeybgaleyaashu waxay ansixiyeen qoraal=qabyada ogaanshaha cilladaha amniga jaaliyada, kala-horreysiinta tabashooyinka amniga, ayna soo ururiyeen xalka arrimaha lagartay. Waa in la xusuusnaado in warbixinta tayeysan ee CVS/sahanka aan markaa la heli karin. Guddiga Amniga Degmada baa dabadeed aqbashay Qorshaha Amniga Degnada, kaasoo ay tahay in sannad walba dib loo eego si loo habeeyo qeyb kamida qorshe sannadeedka shaqo ee Golaha Degmada. Kaalmo dibedeedka loogu baahan yahay hirgelintiisa buuxda.

7.1. Hagaajinta Awooda Bileyska

Himilada Farogelin iyo dhaqdhaqaaqyada lagu hirgelinayo farogelinta

Tabarruca Bulshada

Baahida Kaalmo

Dibedeed

Kaantaroollo bileys oo waxtar ah oo ogaada shixnadaha iyo shakhsiyaadka sharcidarrada, oo yareeya dhacdooyinka tuugada iyo dilalka.

1. Farogelinta Hagaajinta Kaantaroollada: Dhaqdhaqaaqa:

a. La kordhiyo tirada ciidanka bileyska kashaqeeya kontoroollada (150 sarkaal oo cusub baa loo baahanayaa, oo loo kala diro saldhigyada bileyska oo kusiman dhulka kontoroollada ku xeeran).

Golaha Deegaanka oo dejiya kontoroollada

Tabaruca kaabe ahaan ee ganacsatada

Guddiga Amniga Degmada

Bileyska

Caawimo farsamo iyo tabobar

Saraakiil bileys oo inta kabadan

Qalab

Mushahar

b. La tabobaro shaqaale bileys oo baadha shixnadaha sharcidarrada.

c. La tabobaro bileyska caddeeya dembiileyaasha

d. Bileyska oo la siiyo qalabka ku habboon

e. Bileyska oo la siiyo mushahar kufilan si looga hortago laaluushka.

f. Shuruucda akhlaaqda wadada oo la habeeyo (xawaaraha, sakhrad-wadida gawaadhida) iyo kordhinta awooda bileyska ee sharci xoojinta.

2. Farogelinta Dejinta Kaantaroollo Dheeraada: Dhaqdhaqaaqa:

a. Dejinta kotoroollo dheeraada Gaalkacayo iyo Godod, Gaalkacayo iyo Laanta Tusmada, iyo Gaalkacayo iyo Bayra dhexdooda.

Saldhigyada bileysku way ku filan yihiin waanay shaqeynayaan; iyo inay yareeyaan dhacdooyinka dilalka, tuugada iyo kufsiga ee

3. Farogelinta Sameynta Afar Saldhig Bileys oo Dheeraada: Dhaqdhaqaaqa:

a. Laga sameeyo saldhigyo bileys oo cusub Israac Laanta 3 iyo, Horumar (Gaalkacayo Suuqa Weyn).

Golaha Deegaanka oo dhul bixiya

Guddiga Amniga Degmada – oo isuduwa tabaruca jaaliyada

Jaaliyadu waxay ku deeqaysaa

Maalgelin

Tabobar

Cunto shaqo ku beddel. b. Qalab lasiiyo Saldhigyada cusub.

c. Loo keeno 60 bileysa oo dheeraada saldhigyada bileyska ee cusub (30 askari saldhigiiba).

d. Saldhig bileys oo cusub laga sameeyo Garsoor 5.

e. Qalab loo keeno saldhiga bileyska ee cusub.

Page 79: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 70

Himilada Farogelin iyo dhaqdhaqaaqyada lagu hirgelinayo farogelinta

Tabarruca Bulshada

Baahida Kaalmo

Dibedeed

goobaha dembiyada68

f. Loo keeno saldhiga cusub 30 bileysa oo dheeraada lacag, qalab, iyo shaqaale bilaa-xirfad.

4. Farogelinta Habeynta Dhaqdhaqaaqa Bileysaynta Muuqata. Dhaqdhaqaaqa:

a. La cadeeyo goobaha iyo waqtiyada dembiyada .

Guddiga Amniga Degmada iyo Taliyaha Bileyska Degmada iyo Golaha Magaalada baa qorsheynaya ilaalinta wadooyinka iyo in la cadeeyo mudnaanta kaalmaha wareega ee bileyska

Jaaliyada oo keenta shaqaale bilaa xirfada.

Maalgelin

Taanbuugyada kaalmaha bileyska wareega

Xafiisyada xukuma goobaha daran ee la doorbiday oo alwaax laga dhiso

Qalabka wadaxidhiidhka (VHF)

Direys

Gaadiidka bileyska

b. La kordhiyo kormeerka bileyska ee goobaha iyo waqtiyada dembiyada ugu daran.

c. La cadeeyo goobaha iyo kaaalmaha ee saldhigyada bileyska ku wreega dhulka dembiyadu daran yihiin.

d. la habeeyo goobaha bileyska wareega iyadoo loo eegayo mudnaanta.

e. Bileyska oo loo tabobaro xasaasiyad weynida arrimaha faroxumaynta iyo rabshadaha ku salaysan jinsiga (SGBV, gaar ahaan kufsiga).

f. La habeeyo xafiis jenderka lana kordhiyo haweenka bileyska.

7.2. Hagaajinta Xaaladaha Xabsiga

Himilada Farogelin iyo dhaqdhaqaaqyada lagu Hirgelinayo Tabarruca Bulshada

Baahida Kaalmo Dibedeed

Xabsigu waa hawlkar waanu kufilan yahay haynta maxaabiista uuna dhaqmo si

1. Farogelinta Koruqaadida Kaabaha Xabsiga. Dhaqdhaqaaqa:

a. La fidiyo kaabeha jira in si dadnimo leh loogu gogolxaadho maxaabiis inta kabadan.

Golaha Degmada

Guddiga Amniga Degmada

Caawimo Maaliyadeed

Kaalmo Farsamo

Xidhmo b. La abuuro qeybo si loo kalasoco noocyada maxaabista, tusaale lab, dhedig, iyo caruurta, iyo

68 Crime hotspots have been identified as: Garsoor village: between Hotel Guure and the ex-post antenna, Rahma Mosque up to the small bridge in the tarmac road, Somali Red Crescent Society close to the Qurucda trees, Jiiro Garoob, Ceelasha Barda Dheere, Suuqa Barwaaqo, the Maize Factory and its area; Israaq village: Kamaal Hotel up to the airport, from Mohamud Rasuululaah Mosque up to Siinaay village, from the football stadium up to Siinaay village, from Salaama Mosque up to Siinaay village, Galcom Telecom up to Cirjiife, Hotel Qaboobe and the Miir Police Station up to Buulo Bacley.

Page 80: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 71

Himilada Farogelin iyo dhaqdhaqaaqyada lagu Hirgelinayo Tabarruca Bulshada

Baahida Kaalmo Dibedeed

dib-u-sixida. maxabiista mudada dheer (dembiyada khatarta). Xarumo tabobarro xirfadeed oo maxalliya

Tabobarro

Qalab (koronto,makaanik gaadhi, dawaar, alxan, dhisme, nijaar)

c. La hagaajiyo nafaqada,caafimaadka, fayodhowrka, caafimaadka guud, iyo agabka biyaha la cabbo.

2. Farogelinta Hagaajinta Waxqabadka Ciidanka Asluubta. Dhaqdhaqaaqa:

a. Ciidanka Asluubta loo tabobaro Xuquuqal insaanka iyo dadnimo uladhaqanka maxaabiista.

b. La siiyo waxbarasho aasaasiya waardiyeyaasha iyo shaqaalaha xabsiga.

3. Farogelinta Dhaqacelinta Maxaabiista. Dhaqdhaqaaqa:

a. La siiyo waxbarasho aasaasiya maxaabiista (ingiriisida, xisaabta,luqadaha iyo waxbarashada diinta Islaamka).

b. Lasiiyo tabobarro xirfadaha iyo farsamada nijaarada korontada, makaanika, alxanka, dhismaha, iyo dawaarka.

c. Lasiiyo maskixiyan adeegyada bulshada.

7.3. Hagaajinta Awooda Garsoorka

Himilada Farogelin iyo dhaqdhaqaaqyada lagu Hirgelinayo Tabarruca Bulshada

Baahida Kaalmo Dibedeed

Hab garsoor oo madaxbanaan oo awood u leh si habboon u dabbaqida.

1. Farogelinta Fulinta Cadaalada si Madaxbanaan. Dhaqdhaqaaqa:

a. Lahagaajiyo tayada maamulka cadaalada iyadoo la tabobarayo Xaakimada.

Golaha Degmada

Guddiga Amniga Degmada

Magacaabida Jagooyin Cusub

Lacagta Mushaharka

Kaalmo Maaliyadeed

Tabobar

Khabiirro Sharci

b. Lakordhiyo tirada saraakiisha xirfada leh ee cadalada.

c. Lakordhiyo mushaharka saraakiisha siloo daayo laaluushka.

d. Latabobaro xeer-ilaaliyeyaasha.

2. Farogelinta Hagaajinta Kaabeha Maxkamada. Dhaqdhaqaaqa:

a. Laga saaro dadka deggan dhismeyaasha maxkamada degmada.

b. La cusboonaysiiyo dhismeyaasha maxkamada degmada.

3. Farogelinta Dabbiqida Sharciga. Dhaqdhaqaaqa:

a. La xaqiijiyo in go’aamada la fuliyey.

b. Dib loo eego hannaanka garsoorka iyo shuruucda imika

Page 81: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 72

7.4. Ku-lug-yeelashada Amniga iyo Ammaanka Bulshada

Himilada Farogelin iyo dhaqdhaqaaqyada lagu Hirgelinayo Tabarruca Bulshada

Baahida Kaalmo Dibedeed

Nalalka wadooyinka oo shaqeynayaa waxay kahortagaan dembiyada gabbal-dhaca kadib

1. Farogelinta Hagaajinta Araga Goobaha Faldembigu ugu Daranyahay Habeenkii. Dhaqdhaqaaqa:

a. Lagu wacyigeliyo bulshadu inay ka hor taagaan laydhadhka wadooyinka meheradahooda iyo hantidooda.69

Korontada gaarka– oo bixisa dab/koronto

Xubnaha bulshada iyo ganacsatada oo taaga laydhadh

Technical support

b. Lagu abaabulo korontada gaarka ahi inay goobahaa dab siiyaan.

c. Laga dhaadhiciyo bulshada muhiimada nalalka wadooyinka ee amnigooda.

d. Laga dhaadhiciyo bulshadu inay nalalka wadooyinka ka ilaashadaan kharribida.

Rabshadaha guriga iyo faroxumaynta caruurta waxa lagaga hortagaa xirfadaha maareynta khilaafaadka iyo koruqaadida baraarujinta

2. Farogelinta Hagaajinta Xirfadaha Maareynta Colaadaha Shakhsiyaadka. Dhaqdhaqaaqa:

a. Waalidka la siiyo Waxbarashada Maareynta Colaadaha (CME).

Guddiga Amniga Degmada, CECs, Isuduwaha Waxbarashada Degmada iyo CBOs ama Ururada Bulshada baa isuduwaya kulamada.

Guddiga Amniga Degmada, CECs, Isuduwaha Waxbarashada Degmada iyo CBOs ama Ururada Bulshada baa la ololaynaya Wasaarada Waxbarashada

Tabobareyaal iyo qalabka tabobarada ee CME iyo ToT

b. La siiyo tabobar tabaruceyaal bulshada ku tabobara CME si loo xaqiijiyo joogtaynta.

c. Lagu talogalo TOTee CME oo la siiyo macallimiinta dugsiyada dhexe iyo sare.

d. Loo doodo in CMEga lagu daro manhajka dugsiyada.

e. La kordhiyo wacyigelinta xuquuqda haweenka iyo helida adeega dhibaneha.

f. La yareeyo kharribka caruurta ee suuqyada iyadoo kor loo qaadayo baraarujinta xuquuqda caruurta.

3. Farogelinta Dagaalka Isticmaalka Daroogada iyo Khamriga. Dhaqdhaqaaqa:

a. Kor-u-qaad wacyigelinta cawaaqibka adeegsiga darooga iyo khamriga.

CBOyada kor-u-qaadaan baraarujinta

Warbaahinta maxaliga koru qaada bararujinta

Casharo diiniya

Kaalmo farsamo

b. Hagaaji heerarka anshaxa oo kor-u-qaad wacyigelinta bulshada dhexdeeda.

c. Iskaashi udhexeeya bulshada iyo bileyska la dagaalama ganacsiga khamriga iyo daroogada.

69 Priority areas for street lighting projects have been identified as: Garsoor village: between Hotel Guure and the ex-post antenna, Rahma Mosque up to the small bridge in the tarmac road, Somali Red Crescent Society close to Qurucda trees, Jiiro Garoob, Ceelasha Barda Dheere, Suuqa Barwaaqo, Maize Factory and its area; Israaq village: Kamaal Hotel up to the airport, from Mohamud Rasuululaah Mosque up to Siinaay village, from the football stadium up to Siinaay village, from Salaama Mosque up to Siinaay village, Galcom Telecom up to Cirjiife Hotel Qaboobe and the Miir Police Station up to Buulo Bacley IDP camp.

Page 82: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 73

Himilada Farogelin iyo dhaqdhaqaaqyada lagu Hirgelinayo Tabarruca Bulshada

Baahida Kaalmo Dibedeed

Wadashaqeynta bulshada iyo bileyska

Bulshadu waxay kulug leedahay lana shaqeynaysaa bileyska si loo dhimo rabshada iyo dembiyada

4. Farogelinta Habeynta Guddiga Bileyska Bulshada (CBP). Dhaqdhaqaaqa:

a. La habeeyo guddiga CBP ee heer degmo.

Guddiga Amniga Degmada, Taliyaha police Degmada baa siuduwaya bulshada iyo bileyska

Kaalmo farsamo

Tabobar

b. Tabobar lasiiyo guddiga CBP.

c. La habeeyo xidhiidho udhexeeya CBPda heer-degmo iyo jaaliyadaha, tuulooyinka, iyo xerooyinka IDP.

d. Laga sameeyo ilaalinta xaafadaha dhamaan xaafadaha yo degmooyinka barokaceyaasha/IDP.

e. La dhimo cambaareynta kufsiga iyadoo kor loo qaadayo baraarujinta, shabakadaha taageerada bulshada, iyo adeega dhibanaha.

Bulshadu waa kaxor budhcad-badeeda iyo cabsidooda

5. Farogelinta yaraynta soojiidashada Budhcad-badeeda. Dhaqdhaqaaqa:

a. La siiyo tabobar xirfadeed iyo farsmo dhalinyarada ka soojeeda dhulalka saboolka.

b. Shaqooyin loo abuuro dhalinta dhulalka saboolka.

c. Kor loo qaado wacyigelinta khatarta budhcad-badeeda.

7.5. Abaabul-kasaarka Jabhadaha Iska-xoogsada

Himilada Farogelin iyo dhaqdhaqaaqyada lagu Hirgelinayo Tabarruca Bulshada

Baahida Kaalmo Dibedeed

Waa in la habeeyo xarun dhaqancelin oo waxtar ah oo imkaaniyaad u leh jabhadaha hub-ka-dhigista lagu sameeyey

1. Farogelinta Sameynta Xarun Dhaqancelin oo Shaqeynaysa. Dhaqdhaqaaqa:

a. Loo sameeyo xarun dhaqancelin abaabul-kasaarka.

Guddiga Amniga Degmada

Golaha Degmada

Bulshada

Caawimo Maaliyadeed

Qalab

Talo Khabiir b. Kor looqaado wacyigelinta bulshada ee muhiimada

hub-kadhigida ee jabhadaha iskood-u-xoogsada.

c. Barnaamij dhaqancelina oo loo habeeyo si jabhadaha hubka laga dhigay ay dib-udhexgalaan bulshada.

d. Loo doodo kaqeybgalka dhaqdhaqaaqa dhaqancelinta caruurta dembiileyaasha (budhcad-badeed,xubno tuugo,isticmaale daroogo)

7.6. Hagaajinta Awooda Guddiga Amniga Degmada ama (DSC)

Himilada Farogelin iyo dhaqdhaqaaqyada lagu Hirgelinayo Tabarruca Bulshada

Baahida Kaalmo Dibedeed

Page 83: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 74

Himilada Farogelin iyo dhaqdhaqaaqyada lagu Hirgelinayo Tabarruca Bulshada

Baahida Kaalmo Dibedeed

Guddiga DSC waxay awood u leedahay inay fuliso hirgelinta amniga jaaliyada

1. Farogelinta Sameynta Xarunta Kheyraadka Nabada (RCP). Dhaqdhaqaaqa:

a. Loo abaabulo bulshadu inay qaadato masuuliyada xarunta.

Inay DSC maamusho xarunta

Bulshadu – kutabarucdo qalabeynta xarunta

Caawimo Maaliyadeed

Talo farsamo

Xidhmo tabobarid ah

Qalab

b. La ballaadhiyo xarunta imika si loo buuxiyo baahida bulshada.

c. Loo qalabeeyo xarunta siday baahida bulshadu tahay.

d. La dhiso awooda DSC ay ku maareyso xarunta.

2. Farogelinta Xoojinta Awooda DSC. Dhaqdhaqaaqa:

a. La siiyo tabobar lagu dhiso awooda farsamo ee DSC.

b. La hirgeliyo tabobarro dheeraada si loo dhiso awooda shaqo ee guddiga DSC una fuliyaan Qorshaha Amniga Degmada.

c. La sahamiyo suurtogalka wakiilnimada tuulooyinka hareeraha.

7.7. Hagaajinta Amniga Barokaceyaasha ama (IDPs)

Himilada Farogelin iyo dhaqdhaqaaqyada lagu Hirgelinayo Tabarruca Bulshada

Baahida Kaalmo Dibedeed

Barokaceyaashu ama IDPs waxay degayaan degmooyin ammaan ah bulshodana way is dhexgalayaan.

1. Farogelinta Dhul loogu Qondeeyo IDPska. Dhaqdhaqaaqa:

a. La sahamiyo dhul kuhaboon IDPska.

Golaha Degmadu –sahamiyaan ooy wareejiyaan dhulka, bixyaan adeegyada

DSC – kala hadlaan hooy ammaan ah

Taliyaha Bileyska Degmadu – diyaariyo bileys ku wareega deegaanka

Gabbood qeybin

Caawimo maaliyadeed

Talo farsamo

Cunto qeybin

Daryeel Caafimaad

Qeybinta wixii kale aan cunto ahayn

b. Dhulka ku wareeji shakhsiyaadka.

c. La wadahadalsiiyo hay’adaha ku haboon si IDPska loogu qeybiyo hooy.

d. La kordhiyo aamminka guryaha; la sameeyo guryo inta kabadan oo joogto ah.

2. Farogelinta Gaadhsinta Adeega Bulshada Degmooyinka IDPska. Dhaqdhaqaaqa:

a. Lagu habeeyo imkaaniyaadka adeega bulshada degmooyinka IDPska.

b. Loo bedelo bileyska degmooyinka IDPska.

7.8. Ukeenida Dhalinyada Habab kale

Himilada Farogelin iyo dhaqdhaqaaqyada lagu Hirgelinayo Tabarruca Bulshada

Baahida Kaalmo Dibedeed

Page 84: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 75

Himilada Farogelin iyo dhaqdhaqaaqyada lagu Hirgelinayo Tabarruca Bulshada

Baahida Kaalmo Dibedeed

Waxa jira garoomo ama meelo isboorti oo kufilan inay dhalinta sida fiican umashquuliyaan.

1. Farogelinta Hagaajinta Goobaha Ciyaaraha. Dhaqdhaqaaqa:

a. La hagaajiyo kaabeyaasha ciyaaraha.

Golaha Degmadu – ka saarista dadka deggan garoomada isboortiga iyo dhul qoondeyn garoomada ciyaaraha oo cusub

DSC oo bilowda dhaqdhaqaaqyada

Isuduwaha Isboortiga Degmada oo isuduwa dhaqdhaqaaqyada

Ururada dhalinyarada maxaliga isuduwida dhalinyarada labada dhinac (Koonfurta iyo Woqooyiga Gaalkacayo)

Ururada nabada iyo dibu-heshiisiinta maxaliga oo xoojiya iskuduubnaanta bulshada ioo loo marayo meelaha madadaalada dhalinyarada

Caawimo maaliyadeed

Talo farsamo

Qalab

Tabobar

b. Laga saaro garoomada kubada cagta dadka sharci darrada ku deggan.

2. Farogelinta Sameynta Goobo Cusub oo Ciyaaraha. Dhaqdhaqaaqa:

a. Dhul loo qoondeeyo goobaha cusub ee ciyaaraha.

b. La hubiyo inay dhalinyaradu helikaraan dhamaan goobaha isboortiga ee Woqoyiga iyo Koonfurta Gaalkacayo.

c. Lagu abaabulo bulshada inay qaadato masuuliyada habeynta goobaha cusub ee ciyaaraha

3. Farogelinta Hagaajnta Maamulka iyo Maareynta Goobaha Cusub ee Ciyaaraha. Dhaqdhaqaaqa:

a. La hagaajiyo awooda maareynta ee maamulada isboortiga ee imika jira.

b. La kordhiyo awooda madaxda tartan ciyaareedka

4. Farogelinta Hagaajinta Qalabka Isboortiga. Dhaqdhaqaaqa:

a. La sahamiyo shuraako iyo kafiillo ku talogalka qalabka isboortiga.

5. La kordhiyo Boosaska Ciyaartoy ahaan ee Bulshada.

a. laga siiyo boos dhalinyarada Xarunta Nabada.

b. kor loo qaado wacyigelinta doorkay dhalinyarada iyo isboortigu ka qaataan bulshada.

c. laga taageero kaqeybgalka dhalinyarada hannaanka go’aan sameynta iyo dhaqdhaqaaqa bulshada

7.9. Hagaajinta Dhaqan Wanaaga

Himilada Farogelin iyo dhaqdhaqaaqyada lagu Hirgelinayo Tabarruca Bulshada

Baahida Kaalmo Dibedeed

Kooxaha diinta oo kor u qaada dhaqan

1. Farogelinta Xallinta Faraqa Kooxaha Diinta. Dhaqdhaqaaqa:

a) Laga

Kooxaha diinta – oo kaqeybqaata guddiga iyo

Caawimo maaliyadeed

Page 85: Gundhigga Warbixinta Badbaadada iyo Nabadgalyada ee Degmada Gaalkacayo.pdf · dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada ee kooxaysan,

(2011) District Baseline Report: Galkayo

Community Security Approach to Peace-building Page 76

Himilada Farogelin iyo dhaqdhaqaaqyada lagu Hirgelinayo Tabarruca Bulshada

Baahida Kaalmo Dibedeed

wanaaga sameeyo Gaalkacayo shuras ama guddiga dugsiyada diiniga. .

shirarka

DSC – isuduwida

Khabiir latalinta diinta

b) Shir loo gogol xaadho lagag wadahadlo faraqa fikradaha anshaxa.

Ku saabsan Xarunta Somali Observatory of Conflict and Violence Prevention (OCVP)

Xarunta OCVP ee Somalida – oo afSoomaaliga lagu yidhaa Homboro – waxay ururisaa xogaha iyo warbixinada nidaamka rabshadaha dagaal, bulsho, dembiyeed, iyo siyaasadeed ee gobolka, iyo baadhis kaalmayn ah oo faa’iido uyeelan karta dhamaan Somalida. Homboro waa magac Somaliyeed oo loogu yeedho hoomboro sandheer, oo xawayaan badeed caan ku ah bedbaadinta binaadamka. Sidoo kale OCVP waxay higsataa ujeedada amniga bina-aadamka.

OCVP waxay ururinaysaa waqtigan xogo/data ku saabsan amni-darrada iyo rabshadaha gobolada Somalida, kuwaasoo la helikaro adeegsi inta kabadan. Xogaha iyo warbixinada lafoguran ee OCVPdu waxay ka caawin karaan hawlwadeenada/xirfadleyaashu inay xaqiijiyaan in dhexgallada ay hagayaan macluumaad iyo caddaymo habaysan. OCVP waxay kale oo ay dejinaysaa hab ilaaliya amniga iyo nabadgelyada si aasaas loogu sameeya Shabakada Digniinta iyo Jawaab-celinta Hore ee Somalida “Early Warning and Response Network” (EWARN). Ururinta iyo falanqaynta xogta kadib, OCVP waxay naqshadayn doontaa maareynta colaadaha goobta — dhaqan iyo casri ahaanba — si loogu caawiyo hawlwadeenada/xirfadleyaasha iyo sharci dejinta farriimo nasteexo, madal wadahadal iyo tabobar isku-dhafan. Ururinta, kaydinta, iyo wadaaga aqoonta looga baahan yahay goobta faldembiga iyo yaraynta rabshadaha, OCVP waxay beegsanaysaa inay noqoto xarun ku wacan kahortaga colaadaha iyo rabshadaha.

Warbixin Dheeraad ah:

Agaasimaha Observatory of Conflict and Violence Prevention (OCVP) Hargeisa, Somaliland [email protected] http://www.ocvp.org