-Përgjatë historisë-

LEGJISLACIONI

Ligji primitiv Ligji sot

është pjesë e principeve natyrore.

ështe rezultat i një planifikimi të qëllimshëm

Bazohet në lidhje fisnore Bazohet në tipet e territoreve

E ka zanafillën tek morali dhe nocionet etike dhe opinioni publik

E merr zanafillën tek të menduarit racionalisht

Nuk ka ndryshim mes ligjit civil dhe kriminal

Bën dallimin

Nuk bën dallimin mes çështjeve publike dhe private

Bën dallimin

I kushton rëndësi mëkatit dhe ndëshkimeve jo njerëziore.

Nuk I kushton rëndësi

Mbrojtja e ligjit është përgjegjësi kolektive

Shteti mbron ligjin

Qëllimi: të vendosë paqe Qëllimi: të vendosë drejtësi

NDRYSHIMET:LIGJI PRIMITIV-LIGJI SOT

• Një shkrimtar grek thotë se kanë qenë 8 kode të egjiptianëve• Kode të bazuara në Ma’at (e vërteta, rregulli, ekuilibri, drejtësia)• Sigurohej barazia para ligjit (me përjashtim të skllavëve)• Dënohej e gjithë familja së bashku me “fajtorin”• Vihet re titulli “Mbikëqyrës i gjashtë pallate të Mëdha”, i referohet

ekuivalentit modern të një magjistrati. Pallate ndoshta i referohet gjykatës kryesore të ligjit në Thives, edhe pse besohet se ka pasur gjykata të tjera të mëdha në Egjipt. Raste të vogla gjykoheshin nga një këshill lokal i pleqve dhe çdo qytet ose fshat kishte keshillet lokale në krye të procedurave ligjore. Megjithatë, çështjet më të rëndësishme janë raportuar ndoshta deri te mbreti për të vendosur drejtesine e duhur.

• Disa gjykime u bënë nga orakuj (në Deir el-Medina, themeluesi i fshatit pyetej shpesh)

EGJIPT

Athina tradicionale na propozon se ligjet e para I vendosi Soloni, figura që sërbeu si lider para shumë kohësh. Ligjet formulohen nga Asambleja

dhe miratohen nga Senati. Pra ato bëhen nga njerëzit jo nga zotat. Nëse akuzoheshe për një krim, një qytetar tjetër do të të ndihmonte për

të qartësuar çështjen. Nuk ishte avoat por një ndihmës. Nëse dikush të ka vjedhur, në fund të procesit do të merrje vetëm atë që të është vjedhur. Gjithashtu në Athinë lindi ostrakizmi. Nuk kishe të drejtën e një gjyqi, vetëm largoheshe për 10 vite pas votimit të Asamblesë. Asambleja nuk

bënte dallime, edhe Aristides, heroi I Luftës Perse, u dëbua, por u kthye pas 2 vitesh.

Kishte një sistem gjyqësor të përbërë nga juri dhe gjykatës. Ceshtjet e vogla gjykoheshin nga gjykatesit kurse të mëdhatë para jurisë. Juria

zgjidhej nga shumica dhe shërbente një vit. Vnedimet e marra nga juria zbatoheshin me doemos, pa kundershtim.

Kontrata e biznesit parashikoheshin nga ligji. Edhe shoqëritë fetare mbroheshin nga ligji. Kishte ligje që mbronin pronën private dhe

sigurimin e dëmshpërblimit nëse ajo dëmtohej apo vidhej. Grekët bënin dallimin mes vrasjes së paramenduar dhe asaj aksidentale.

GREQI

Pas një lufte 16 vjecare me mbretin e tyre Tarquin the Proud, populli I Romes dëshironte ta zgjidhte vete liderin e tij cdo vit; të votonte për

cdo vendim që do të merrej, ligj që do të propozohej.

Në 509 para Krishtit, rreth 2500 vite më parë, qytetarët e Romës krijuan një formë të re qeverisje, Republikën.

Megjithëse ndryshuan grate, skllevërit dhe fëmijët nuk ishin qytetarë të Romës përsëri. Nuk kishin të drejtën e shprehjes së opinionit në

qeveri.

Pas 50 vitesh Republikë, ligjet e vjetra u shkruan në tableta metali dhe u shfaqën në Këshillin e qytetit në, në mënyrë që të gjithë t’I kuptonin.

Ato morën emrin 12 tabelat sepse ishin shkruar në 12 tabela.

Trajtonin cështje si prona, krimi, familja, martesa, trashegimia.

Ligjet u munduan të ishin sa më të drejta, psh. Ato u aplikuan për të gjithë qytetarët, qofshin ata të pasur apo të varfër.

ROME

Ligjet në Spartë thuhet se I aplikoi Likurgu. Spartanët i bindeshin ligjit kurdoherë sepse kjo bindje sillte sjelljen e

përshtatshme. Kur eforët futeshin na zyrë, psh, ata I jepnin një këshillë vartësve të tyre: “Hiqi mustaqet dhe bindju ligjit!”

Thellësia e respektit të spartanëve për sistemin e tyre qeverisës shpjegohet me simbolikën e Apolos së Delfit që thotë se Likurgu

institucionalizoi reformat që kish vendosur më parë orakulli Rhetra. Nuk dihet se kur ekzaktësisht ka qeverisur Likurgu dhe se cfarë i bëri ai ligjeve spartane. Dihet se këto ligje u zhvilluan gjatë periudhës 800 në 600 pes. Ligjet spartane nuk u shkruan

kurrë. Ata i kaluan nga brezi në brez, me anë të mënyrës korrekte të të jetuarit të cdo individi dhe jetës ekonomike të

shtetit.

SPARTE

Ligjet e vjetra quheshin ligjet brehon. Nuk beheshin nga Asambleja por vinin me traditen,

transmetoheshin gojarisht brez pas brezi. U shkruan në shek. VII. Nuk dihet nëse u aplikuan

në realitet.Detyrimi eshte menyra më e përhapur e

drejtësisë. Të gjithë duhet të paraqiteshin në gjykatë. Nëse jo , merreshin me dhunës. Nëse nuk përmbushte dënimin do të humbte nderin

Ligji thotë se cdo fyerje ka një kompensim.Kompensimi varej nga rëndësiae fyerjes dhe niveli shoqëror I personit të fyer. Kjo quhej cmimi i nderit. Cdo njeri I madh mund të zgjidhte një cmim më të madh për të njëjtën fyerje.

KELTE

Arabët kishin Sharian, ligjet e tyre fetare. Ato siguronin themelimin e fesë brenda cdo individi. Besimi në Zot

është më I larti dhe I detyruar.

Siguronin mbrojtjen e jetës së njeriut. Zoti predikon martesën, ushqimin e shëndetshëm, ndalon vrasjen dhe e dënon atë.

Zoti lejon predikimin e intelektit dhe njohurive dhe dënon atë që e dobëson, me anë të drogës apo alkoolit. Ai thotë se intelekti është

baza e përgjegjësisë moale që i është dhënë njeriut.

Martesa është e legalizuar për ta mbajtur brenda kornizave morale dhe seksi jashtë martese ndalohet. Këto ligje sigurojnë vazhdimin e

jetës.

Zoti e ka bërë të detyrueshëm suportin e vetvetes dhe të atyre që varen nga ti. Ai ka bërë ligje për të rregulluar tregtinë dhe

bashkëveprime të tjera mes njerëzve për të pasur marrëveshje, drejtësi ekonomike.

ARAB

Magna Carta është një nga dokumentet më të njohur në historinë angleze,megjithwse interpretime tw mëvonëshme kanë qenë të prirura të errësojnw rëndësinë e saj të vërtetë në 1215. Ky dokument

ikon nuk kishte për qëllim të ishte një deklaratë e qëndrueshme e parimit juridik. Ajo ishte një zgjidhje praktike për një krizë politike e cila ka shërbyer kryesisht për interesat e gradave më të larta të shoqërisë feudale duke ringritur fuqinw e zakonit e kufizuar sjelljen despotike nga ana e

mbretit.

Shumica e klauzolave në Magna Carta merren me rregullimin e doganave feudale dhe funksionimin e sistemit të drejtësisë, e jo me teori ligjore dhe të drejtat. Ishte shfrytëzimi shtrëngues i Mbretit

Xhon i të drejtave të tij feudale dhe administrata e tij e pamëshirshme në thelbin e ankesave baronët.

Të gjithë, pwrvec tre prej klauzolave tw Magna Carta janë vjetëruar dhe janë shfuqizuar, por mwnyra fleksibël në të cilës e statuti është riinterpretuar nëpër shekuj ka garantuar statusin e saj

dhe jetëgjatësinw.

Vetëm tre nga klauzolat origjinale në Magna Carta janë ende ligje. Një mbron lirinë dhe të drejtat e kishës angleze, një tjetër konfirmon liritë dhe zakonet e Londrës dhe qyteteve të tjera, por i tretë

është më i famshëm:

Asnjë njeri i lirë nuk do të kapet apo burgoset, ose të zhvishet nga të drejtat e tij apo pasuria,ose tw internohet. As do tw ushtrohet presion mbi tw. përveçse nga gjykimi ligjor I tw barabartëve me tw.

Për Askujt nuk do ti mohotet ose vonohet drejtwsia.

Kwsaj deklarate te parimeve, varrosur thellë në Magna Carta, nuk iu dha ndonjë rëndësi të veçantë në 1215, por përshtatshmëria e saj e brendshme ka lejuar gjeneratat e ardhshme për ta

riinterpretuar atë për qëllimet e tyre dhe kjo e ka siguruar jetëgjatësinë e saj. Në shekullin e katërmbëdhjetë Parlamenti e pa atë si garantimin e gjykimit nga juria. Sir Edward Coke e ka

interpretuar atë si një deklaratë e lirisë individuale në konfliktin e tij me mbretërit e mwparshwm Stuart dhe ajo ka ndikuar nw American Bill of Rights dhe Universal Declaration of Human Rights.

Por trashëgimia e vërtetë e Magna Carta si një e tërë është se ajo I ka kufizuar autoritetin mbretit, duke krijuar parimin themelor se ligji ishte një fuqi në të drejtën e vet për të cilin mbreti ishte

subjekt.

ANGLIA DHE MAGNA KARTA